Nafarroako gehigarri berezia / Ostirala martxoak 13

Mario Gaviria. JOXE

Mario Gaviria ekologiatik gizarte lanera

Duela hogei urte gorria izateko ausardia pixka bat nahitaezkoa zen, baina berdea iza-teak zerbait gehiago eskatzen zuen: etortzear zeuden aldaketak eta joerak somatzeko sena. Horixe zuen Mario Gaviriak. Berak esan ohi duenez, betidanik hamabost urte aurreratua bizi izan da. Aurretik ibiltzeak badu bere or-daina: «Abangoardia beti bakrrik dabil, berez-koa du bakardadea». Orain 54 urte Kortesen jaio, Gaviriak bakarrik ekin zion Tuteran jarri nahi zuten zentral nuklearraren aurkako borro-

kari. Orduz gero mugimendu ekologistak izan du zer esana, baina Gaviriak, 'klorofila ideao-logiaz' aspertuta, gizarte lanetara jo du azken urteotan. Egun, Iruñeko Gizarte Lan eskolan dihardu bazterkeriaren aurka. Ekologiatik gi-zarte lanera egin duen bidean hilea zuritu zaio nafar nekagaitz honi, zorroztasun txintik gal-tzeke ordea. Pixka bat zaharragoa, apur bat eszeptikoagoa, baina beti bezain kritikoa azaltzen zaigu Gaviria. Ortodoxia ez zen ez Kortesen jaio.

Bi hormetara

JOSETXO AZKONA

Zaletuek eta forofoek, bakoitza-ren afizioneari dagokienez, badute komunean lotura sendo

bat, biok temosoak bait dira aukeratu ahaleginean. Baina, zaletu eta forofoa-ren artean bada, aldi berean, ageriko diferentziarik, biok nabarmen bereiz-ten dituena. Azal dezagun, bada, azken puntu hau.

Zaletuak, nola bere buruarekiko ha-la besterekiko lehian, badaki sanoki gozatzen bere egitadaz, beronen ondo-renak zeintzu izan daitezkeen gehiegi erreparatu gabe. Onak badira, bozka-rioz hartuko ditu; txarrak badira, ez du aiseki amore emango eta hurrengo saioaren zain geratuko da egindako okerra zuzentzeko desiraz. Funtsean, zaletua ez da bat ere arroputza, sortzai -lea da eta bizitzari kea ateratzen bada-ki.

Forofoak, aitzitik, 'irabazi ez iraba-zi' binomioaren antzera jokatzen du oroz gain, eta gainera, atarramendu positiboa behar du behingoan atera, bere buruarekin kontent egon ahal iza-teko. Hori lortu ezean, amorrua eta etsipena jabetuko da hartaz. Nahi eta nahi ez, forofoa ez da lehiakide ona. Kirol hutsa baino gehiago den futbol ikuskizunean areagotzen da, ezin bes-tez, aipatu gaitza.

Izan ere, forofoen argibiderik onena izan genuen gure inguruan joan den igandeko Osasuna-Zaragoza partidua zela eta. Basatienak, dudarik ez, forofo mañoak izan ziren. Zurrakapoteaz ma-jo eginda, neo-nazien modura ibili zi-ren karriketan barrena, batzuri jipoia emanik eta beste tentelkeriak protago-nizatu nahian. Eta zinez lortu zutela!... Arratsaldekoa goizekoaren segida baizik ez zen i£an baina, oraingo ho-netan, beste, barruti batean gertatua, hots, gisa honetako forofoen santa-santorum-nean: Futbol zelaian.

Bien bitartean, etxeko forofoek, 'In-dar Gorri' batailokoek, gerrarako janzkera, suziri, bandera eta patxara-nez ongi hornituta, muturra erakutsi zieten mañoei, naparrek ere bazekitela mendekatzen maño bati ustez min gehien egiten ahal zaion tokian: «Os vamos a follar/a la Virgen del Pilar» tantra errepikatzean. Heriotz eta amen gaineko erreferentziak aipatzeke utzi ditut apropos, nobedaderik eskeintzen ez duten neurrian.

Partidua amaituta eta, zelaiaz landa suertatu zen azken kontienda, Corcue-raren forofoen egur-banaketaz ani-maturik. Ekitaldiaren zati guziak amaiturik zeuden une hartantxe...

Igande berean, oso bestelako tantrak aireatir zituzten gizarte ez matxistaren aldeko defendatzaiieek. Oraingoz, forofoak omen dira garaile, baina, ma-kina bat partidu jokatu beharko dira oraindik. Liga hau amaitu ezina da.

G u r e A u k e r a k

MUSIKA J g j Ahuzki bikoteak, Zakliko Maldiko taldeak eta Leitzako Izarra bikoteak kantatuko dute bihar, larunbata, arratsaldeko zortzietan bertako Kultur Etxean.

.Ekitaldia Iratxo Elkarteak anto-iatu du.

Tapia eta Leturia trikitilariak arituko dira bihar, larunbata, Li-zasoko elkartean, Ultzamako Euskara Zerbitzuak antolatu duen euskararen astearen ba-rruan. Lehenago, afaria izanen da eta honen ondoren kantaldia es-kainiko dute trikitilari famatuek.

Matraka taldeak kontzertua eskeiniko du heldu den ostegu-nean, hilak 19, Iruñeko Arrano Elkartean, zortzi t'erdietatik au-rrera. Arturo Kanpion euskalte-giak antolatuta.

MINTZALDIAK ; L •

'Argazkigintzaren kondaira argazkigintzaren historiaren kri-tikarako' izeneko hitzaldia ema-nen du gaur, ostirala, Francisco Caja argazkilariak. Ekitaldia Nafarroako Museoan izanen da. arratsaldeko zortzietan.

ERAKUSKETAK Antoni Tapiesen lana Kribia galerian dago ikusgai. Katalu-niako artistaren 15 grabatu eske-gita daude galeriaren ormetan, eta beste zazpi aurrerantzean ja-rriko dituzte. Lanak, berri berriak

ERRAN DUTE

L ^Bffll Xahierraldia

droga bezalakoa da».

Alfonso Martin Aurtengo partaidetakoa

«Hogei urte barru, Hego Amerikan bizi diren berta-ko talde gehienak desager-tuko dira».

German Ameabe Kazetaria

«Allik deituko digula esa-

ten digu, baina hor gaude».

Jose Angel Perez-Nievas Nafarroako karlisten presidentea

«Nere bizitzan bilatu dudan aukera da oraingoa, ba-rruan ditudan guztiak joko ditut».

Serafin Eurovision iehiaketarako aukeratua

Luzaide eta Donibane Garazi NAFARROA

BEHEREAREKIN MUGETAN

v. Igande honetan ez da izanen Luzaiden, inor ez dadila deskuida, bertsolarien txapelketa, hurren-goan baizik. Hala ere, eta hara hurbildu nahi dutenek badute ai-tzaki franko, Baxenabarrerekin mugetan aritzeko eta historikoki Nafarroako historiarako zer esan handia izan duen toxoetan ibili eta bisitatzeko.

Luzaiderako bidea ez da maka-la, Ibañeta portua erdi erdian aur-kitzen bait du bisitariak, baina bi-dean Orreagako kolegiata bisita-tzea merezi du, eta baita Ibañeta gainetik bertatik ateratzen den Or-tzanzurietarako bidea ere. Ikusmi-ra ederra eskeintzen du Txangoa, Astobizkar eta beste hainbeste mendiekin.

Luzaidek bost auzo ditu: Gain-dola, Gainekoleta, Azoleta, On-darrola eta Pekotxeta, eta azken hau —mugen bitxikeri eta kon-traesanak— Nafarroa Beherean dago. Izan ere, Luzaide Nafarroa Beherekin izan zen betidanik lo-tuta, baina azkenean, Nafarroako erresuma Gazteluko erregeek menderatu zutenean, Luzaide izan

zen Nafarroa Garaian gelditu zen Baxenabarreko zati bakarra. Lu-zaide, baina, bestaldera dago be-gira. Bertan, famatuak dira bolan-teak, aste sainduan ateratzen di-renak, eta bertako biztanlde guz-tiak batzen dituztenak.

Luzaidez aparte, ez da galtzekoa

Donibane Garaziraino joateko aukera, etxe historikoak —nafa-rren historiaz beteta— dastatu eta ikusi ahal izateko. Bere etxeko harmarrietan oraindik ikusgai daude beste garaiko pertsonaien lemak, eta Nafarroako erregeekiko zeuden loturak.

dira, Antoni Tapiesek 1991 eta 1992 urteetan egindakoak, hain zuzen ere.

Carmelo Alcala argazkilaria-ren lanak ikusgai daude Tuterako Castel Ruiz Kultur etxean, igan-

dera arte. Erakusketa honetan Herri Kirolen atal desberdinak ikus daitezke: zakulariak, korri-kalariak, pilotariak, segalariak, harrijasotzaileak, aizkolariak, zein abarreko kirol motak. Ikus-kari hau, Nafarroako Herri Ki-

rolen Federazioaren laguntzaz eg i ndakoa, Tuteratik Azkoien eta C'astejonera eramango dute.

ZINEMA § 'Hankak Buruan', Peccata

Mundi' eta Ttsasoek bizi n5

dute' euskarazko filmak iku ahal izanen dira heldu den j teazkenean, hilak 18, IruñeJ Bianako Printzea zinerna; Lehendabiziko biak laburttif traiak dira, 10 minutuko luze, izango dutenak, eta hirugarrem 85 minutu iraungo ditu. Azkenf

ko hau itsasoari buruzko doki mentala da, eta itsasoaren ede/ tasuna erakusteaz gain, gizonj ren itsasoarekiko gehiegikeri? dakarten arriskua ikusarazi nal da. Proiekzioak arratsaldeko zoi tzietan izanen dira. —

. J l '

BERTSOSAIOAK | | AEK Jiraren barruan ben saioa ikusteko parada izanen oi bihar, larunbata, Iruñeko LaM pilotalekuan. Mikel Mendizabl Jon Sarasua, Jon Lopategi, Imj nol Lazkano, Manolo Arozet eta Milan Telleria arituko dii kantari, arratsaldeko zortzietatii aurrera. Ondoren, Parte Zahi rreko trikitilariak eta Ganhail Folk taldea izanen dir.i \

- KIROLA § § Eskuz banakako pilota txa-pelketak hasiera izanen du heidt den igandean Iruñeko Labriten arratsaldeko bostetatik aurreti Patxi Eugi eta Mikel Unanut aurrez aurre, gazteen benetafe neurria antzemateko paradi ederra, hauek izanen bait dira. askoren irudiko, datozen urtee-tako 'izarrak'.

ADI !

EUSKALERRIA IñRATIA FM 91,1

Larunbatetan 9etatik lOeta-ra.... Xinguli Mangulu hau rrendako saioa. 1

X0RR0XIN IRRATIA FIVI 107.5

Egunero 13.00etatik 13.45eta' ra... Informazio Saioa Baztan, Malerreka eta Bortzirietako' informazioa. Elizondo, Ben eta Lesaka egunero.

HERRIIRRATIA OM 1134-FM 87.S

Asteazkenan FMn 21.00etatil( 22.00etara.... Gautxori irra-tsaio musikala. Narrazioak.

RNE RADIO 1 QM 835

Astean zehar 20.30etatik 22.30etara... Zuri eta Beltz Elkarrizketak, erreportaiak. musika.

ARALAR IRRATIA FM 106.2

Astea zehar 13.30etatik!

14.00etara...Bertako bizilagun eta pertsonai ospetsuei elka-rrizketak.

ASTEKO PERTSONAIAK,

KexuxArzalluz

Bertsolaria

Urolarrak irabazi zuen joan den igandean Donazaharren jo-

katutako Nafarroako Betsolari Txapelketako lehenengo saioa. Duela 14 urte Ipar Euskal Herrira ihesi joan zen errefuxiatuak bere bertsoen mailak gora egin duela erakutsi zuen garbi saioan, eta bere gibeletik, Mixel Aire 'Xal-bador' urepeldarra eta Ernest Alkhat sailkatu ziren. Arzalluzen bilakaera benetan aipagarria izan dela nabarmendu zen Donaza-harren, eta saio ge- hiagotan parte hartzeko aukera izanez gero, ber-tsolari polita osatuko zuela era-kutsi zuen. Froga moduan, bihoa berak igandean botatako bertso-takobat: Nereihesaldia/baitaoso latza/ Hamalau urte dauzkat/ bar-nean arantza/ Noiz itzuliko nai-zen/ milaka zalantza/ Baina noiz-bait joateko/ badut esperantza.

Julio Medem

B> j*MMgeh vr

L ^ i i Zinemagilea

Zinemagile donostiarraren lehendabiziko lana estrenatu

zen asteazkenean Iruñeko Golem zinematokietan. 'Vacas' ('Behi-ak') izenekoa, Baztanen ia osoki egina, bi baserrien arteko gorroto eta haien premuek aizkoararen bidez erakusten duten lehia du argumentu nagusia. Julio Mede-mek pelikula erakargarrai egiten du, kutsu surrealista zenbaitzu-rekin, baina garbi antzematen zaio ere bere lehendabiziko peli-kuladela. Bigarren zatian peliku-laren interesak behera egiten du nabarmen, baina, hala eta guztiz ere, gomendatzeko pelikula. Ju-lio Medem Madrilen bizi da gaur egun, eta pelikula joan den udan errodatu zuen Elizondo inguruko bazter zoragarrietan. Euskal zi-nemak eskeini digun azken pro-duktua, beraz, ikusgai Iruñean.

Miguel Indurain

Sk*'

Txirrindularia

Atarrabiako mutikoteak kez-katuta zituen bere ohizko za-

letuak, denboraldi hasita aurre-neko postuetan ez zutela ikusten eta. Hala ere, eta ia urteroko ohi-turari eutsiz, Pariz-Niza froga

. garrantzitsuenean erakutsi ditu berriro ere hatzaparrak Migue-lek. Lehendabiziko eguñetik bi-garren postuan, asteazkenean egin zen taldeakako erlojupe-koan lehendabiziko postua es-kuratu zuen. Berri hau egitera-koan ez zegoen jakiterik froga jadanik irabazita zuen edo ez, baina azken bi etapak aproposak oso zitzaizkion Banestoko txi-rrindulariari. Horietan ere maila emanez gero, aurtengo bere lehendabiziko froga irabaziko luke Indurainek. Zaletuak lasai-tuko dira berriro orduan. Atarra-biakoa indartsu dabil aurten ere.

AEKJira, Iruñerrian asteburu honetan PATXI ULAIAR / IRUNEA

Atzo hasi zen Iruñeko Gotor-

lekuan AEK Jira, erakunde ho-

nek Euskal Herri osorako pres-

tatu duen ekitaldia. Iruñarekin

batera, Agurainen (Araba) eta

Basaurin (Bizkaian) ere eman

zioten hasiera hiru hilabetetan

Euskal Herri osoa zeharkatuko

duen ekitaldiari.

Lau egunetan zehar, ostegu-

netik igandera, eskualde bakoi-

tzean, AEK-k orain arte egindako

lanaren erakuske-

taz gain, kultur

ekintzak izango

dira, hala nola hi-

tzaldiak, mahain-

guruak, kantal-

diak, antzerki

emanaldiak, ber-

tsolariak eta herri

ekitaldiak.

Iruñerrian, lio-

rrela,*atzo hasi eta

igandea arte, Go-

torlekuko 'Polvo-

rinen' izango dira

ikusgai AEKren historia

laburbilduko duten pa-

nelak eta materialeak.

Goizeko hamaiketan

hasi eta ordubietara, eta

arratsaldeko bosteitatik

bederatzietara, 25 pane-

letan, erakundea-

ren ekitaldiak,

materialea, fun-

tzionamendua eta

abar luzea ikusi

ahal izango da.

Honekin batera,

diapositiba eta bi-

deo emanaldiak izango dira egu-'

nero.

Gaurko, zentruet-ako ekintzak

daude iragarrita Iruñerri osoan,

antzerkia, bideo emanaldiak eta

mahainguru frankorekin. Gabe-

ko bederatzietan auzotan herri

afaria izango da.

Bihar larunbata, hilak 14, ber-

tso saioa izango da Labrit Pilo-

talekuan, arratsaldeko 20.00etan

hasita. Bertan, Mikel Mendiza-

bal, Jon Sarasua, Jon Lopategi.

Imanol

Lazkano.

Manolo

Arozena eta

Milan Te-

lleria aritu-

ko dira kan-

tari. Gaijartzailea, Lontxo Abu-

ruza. Ondoren, Parte Zaharreko

trikitilariak eta Ganbara Folk

Taldea arituko dira bertan.

Igandean. hilak 15, jaialdia

izango da Gotorlekuan bertan,

goizeko 1 l.OOetatik aurrera. Ber-

tsolari, jotero, txistulari, fanfarre

eta gaiteroek jostatuko dute ber-

taratuak, eta bitartean, Parte

Zaharrean zehar, zanpantzarrak

eta zankoak arituko

dira. Eguerdian dan-

tzak izango dira, eta

eguerdiko orduba-

tean, Folk taldeak joko

mdu.

f Ekitaldi g u z t r

hauetaz aparte, era-

kusketari berari eman

nahi izan diote lehen-

tasuna AEK-ko ardu-

radunek. Helburua,

erakundearen barruan egindako

lana ezagutaraztea, Alberto De

Lorenzo Iruñerriko arduradunak

azaldu duenez. «Erakusketan

aurkeztuko dira AEKren argital-

penak, historia, lana eta guzti ho-

ri. Lan dozentea ezagutaraztea.

alegia. Honekin batera, A E K

sortu zenetik euskararen proze-

sua ere azalduko du erakusketak,

eta Korrika, eta AEK eguna an-

tzeko ekitaldiak ere bai».

Honen atzetik ere euskaldun-

tze-alfabetatze erakundearen

proiektua aldarrikatzea da hel-

buru nagusia. «Euskal Autonomi

Elkartean hainbat arazo dago

runerrian izan on-dotik, asteburuz as-teburu Sakanan, Baz-tanen, Lizarran, Ga-resen, Agoitzen, Ta-fallan, Aezkoan eta Erriberan izango da AEK Jira, tokiz tokiko ekitaldi eta egita-rauarekin, baina de-netan erakusketa be-ra izanik.

euskararen inguruan, eta AEKren proiektua ez da onartzen. Jira ho-nen bidez proiektu honen balioa aldarrikatu nahi dugu, beharrez-ko ikusten bait dugu proiektu hau kaleratzea».

Iruñerriko ekitaldiaren ondo-tik, Nafarroako beste hainbat le-ku bisitatuko du AEK Jirak, eta tokiz tokiko ekitaldiak desberdi-nak izanda ere, erakusketa bera izango da. Horrela, hil honen 19tik 22ra, Sakanan izango da, Altsasuko Gure Etxean. 26tik 29ra arte, Baztanen, eta hurrengo asteburuetan, Lizarra, Gares, Agoitz, Tafalla, Aezkoa eta Erri-beran izango da ikusgai.

Aezkoako euskarari buruz liburua osatu berri du Josu Cabodevillak

MATTIN K A P I T A N S O R O / IRUNEA

Azkuek Nafarroa Behereko-tzat jota, ondoren egindako iker-ketek ere horrela hartu dute aez-kera, azpieuskalkiaren maila emanez. Hiriberri eta Abaurre-gainean bereziki bizirik, gaur egun Nafarroan galtzeko arrisku handienetakoa duen euskalkia dugu hau. Hori dela kausa, egun 400 bat aetzen mintzairaren zen-bait ezaugarri bildu du liburu ba-tean .Josu Cabodevilla agoiz-koak.

Hiru ataletan banatuta —gra-matika, eletalde eta San Mateo-r en ebanjelioa—, bilketa errez e t a helgarria eratu du egileak. Hamar urtetako lanaren amaiera, alegia.

Horretarako, argitaratuta zeu-den lan guztiak biltzeari ekin z i°n, Azkueren 'Aezkera-t ik ' hasita. Bonaparte, Minondo, Mi-

txelenaren lanak, Lekarozko li-burutegian aurkitu zituen, eta hortik hasi zen lan guztiari gor-putza emanez.

Hala ere, eta bere lana zela eta Hiriberrira joan zenean hasi zen euskalkia ikasten, berak dioen bezala. «D eta A eredua emateko hasi nintzen benetan aezkera ikasten, eta hiztegia handituz joan zen. Bertan lau urteko lana egin nuen».

Aezkerari eusteko asmoa gauza askok bultzatuta izan zen, baina bereziki hezkuntza alo-rrean ikusi zuen beharragatik. «Eskolan Ariako hiruzpalau euskaldun zahar nituen, lau ur-tetakoak eta euskalki oso itxia zuten, haien lotura bakarra eus-kararekin gurasoak bait ziren. Orduan, oso zaila zitzaien batuari heltzea. Zailtasuri horiek bultza-tuta, eta baita hiltzear dagoen euskalkia izateagatik ere, lana-

rekin aurrera egin nuen. Iñaki Caminok asko lagundu dit horre-tan».

Lehendabiziko atalean, aez-keraren gramatika azaltzen da, egitura, deklinabidea eta aditza-ren tratamenduarekin. Bigarre-nean, eletaldea dago, hiztegi mo-dukoa; eta hirugarrenean, egileak berak egin duen San Mateoren ebanjelioaren bertsioa. Horreta-rako 'I tun Berria ' elizaliburua hartu zuen oinarritzat eta baita Olabidearen Idazteuna ere.

ZAHARRENGAN Idazkietatik

JARRERA jasotakoaz

ONA gainera, Hiri-

berri, Abaurregaina eta Ariako

aetzengandik bildu zituen egi-

leak ele gehienak, eta bertakoen

jarrera urte hauetan franko aldatu

dela djo, bereziki zaharren ar-

tean. «Konpleju asko zeukaten

hasieran, eta haiek euskaldunak

Orbaitzeta.

badira, bertze euskaldunei 'vas-co ' esaten diete. Eskuindarrek egindako politika dela medio, nahiko nahasita dituzte gauzak. Hala ere, aldaketak somatu ditut, bereziki zaharrengan. Politika arazoak baztertu zituztenean, irekiagoak ziren eta gehiago ele-katzen zuten. Gazteengan, baina, ez dut horrelakorik ikusi, eta pe-nagarria da. Hor dago AEK, eta jendeak ez dio behar duen eran-tzuna ematen».

Hala ere, zenbait gertaerak baikor izateko arrazoiak ematen

dituelakoan dago Cabodevillak eta lehendabizikoa eskoletan dagoen jarrera litzateke. «Eskola guztietan, Orbaiztan ezik, D ere-dua dago, eta poztekoa da, beraz. Orain ere apaiz euskalduna ekarri behar dute Orreagara, berta-koendako mezak euskaraz ema-teko. Zerbait bada. Dena dela, hemendik hamar urtera izanen gara-gai zerbaitetaz elekatzeko, ea zer gertatu den, hil edo bizi».

Horren inguruan, beste lan bat prestatzen ari da orain, erdaldu-nek aezkera ikas dezaten.

A urrerakoien ideiak kon-tserbadoreek erabiliko di-

tuzte agintzeko». Ez dira Gabiriaren hitzak, baina Kortesekoak bere egin

ditzake. Berak hitzegin zuen aurre-nekoz ekologiaz eta orain, bapatean, boterea eta multinazionalak ere 'berde' egin zaizkigu. Bere etxetik, Gabiriak maltzurki begiratzen ditu San Frantzisko plaza zulatzen ari

diren makinak, «klorofila ideolo-giaren azken garaipena». Ez du ho-rregatik umorea galtzen. Izan ere, hogei urte daramatza aurreratuegia bizitzen. «Beti aurretik eta baka-rrik».

Mario Gabiria: aurretik eta bakarrik A N A U N A N U E / IRUNEA

EGUNKARIA.— Hamabost urte aurreratua bizi zarela esan ohi duzu. Ez al da neketsua aurretik, baina bakarrik ibiltzea? MARIO GABIRIA.— Abangoar-diak berezkoa du bakardadea. Zenbaitzuk sentsibilitate berezia dugu aldaketak somatzeko, eta urteak pasa ahala aurrikusitako joerak nabaritzen doaz. Batzuk intuizio femeninoa dela diote, baino ez dut uste dohain hori emakumeen edo gizonezkoen esklusiba denik. EGUNKARIA.— Eta mugimendu ekolo'gistaren aitzindari izanik, zer sentitzen da agintariek mezu hori bereganatzen dutenean? GABIRIA.— Berdin diola. Eko-logismoak berezitasun hori du: ezin duela irabazi, bere arrakas-tarik handiena desagertzea da. Zure mezua hedatzen ari dela ikusteak poz lzugarria ema-ten du, nahiz eta zure lorpenak ixilak izan. Adibidez, inork ez du gogora-tzen Tuteran zentral nuklea-rrik ez dagoela ni bezalako jendeari esker. Lorpenak ez dira ikusten,

baina gizarteak beregain hartzen ditu. Nahiago nuke mundu guztia ekologizatuko balitz. EGUNKARIA.— Baina askotan ekologizatze hori itxurazkoa da, marketing hutsa. GABIRIA.— Bai, 1965 urtean 'klorofila ideologia' deitzen ge-nion horri. Marxek zioenez, ideo-logia errealitatearen errepresen-tazio faltsua da eta gaur egun hori ikus daiteke. Sekula ez da hain-beste hitzegin ekologiaz, baina botereari bost axola zaio. Begira bestela zer egiten ari diren hemen behean (San Frantzisko plazako aparkalekua). Europako Komu-nitatea Espainiaz kopeteraino dago, ez.bai t ditu ingurugiroari buruzko arauak betetzen. Kultur arazoa da, azken finean. Aginta-riek euren maila ekonomikoaren pareko kultura izan beharko lu-kete, baina hemen ez daukate. Ekonomiari dagokionez, Espai-niak maila europarra du —esta-tistikak gezurra dira, Espainiak pobrearena egiten du—, baina ingurugiro gaietan politikariak asto samarrak dira. Hemen gai ekologikoak eta sozialak beti izan dira azkenak. EGUNKARIA.— Euskal Herrian

kologista eta abertzaleen bategi-teak ondorio txarrak eduki ditu, talde eko-logisten kriminaliza-zioa ekarri bait du. Eta borroka armatua onartzen ez zuen jen-de asko urrundu egin da.

ekologistek eta abertzaleek rnaiz bat egin dute. Ze emaitzekin? Eta zer erakutsi du Irurtzun-Andoain autobidearen auziak? GABIRIA.— Bategitea Lemoizko zentralaren inguruan gertatu zen. Kalera irten zuen jende guztiari esker, eta borroka armatuaren on-dorioz, Lemoiz gelditu egin zen. Abertzeleek bat egin zuten aurre-tik zetorren herri mugimendua-rekin, baina hori izan da euren garaipen bakarra. Bategiteak ondorio txarrak izan ditu gerora, mugimendu ekologistaren kri-minalizazioa ekarri bait du. Eta borroka armatua onartzen, ez zuen jende asko urrundu egin da. Autobidearena askoz ere naha-siagoa izan da. Azken zortzi ur-teotako hazkunde ekonomikoa-ren sinboloa da; hemen 85. urtean krisiaz hitzegiten zen, baina ha-ziendek izugarrizko dirutza zuten etahori bankuek bereganatu dute,

eraikuntza en-presen bitartez. Ekologismoak gorriak ikusten ditu hazkunde urteetan. Jen-deak kotxea ba-du, autobideak eskatzen ditu. Zentzugabeko borroka izan da, jendeak autobi-deak nahi di-tuelako.

EGUNKARIA.— Joko politikoan sartzea huts egitea izan al da? GABIRIA.— Gauzak horrela eto-rri dira. Gainera, Estatuak, EAJk eta PSOEk bazterketaren estra-tegia erabili dute, Alemanian Baader Meinhof talde armatua-ren aurka egin zenari jarraiki. Autobidea talde ekologistak eta ETA —portzierto, inork deitu gabe sartu zen—, madarikatzeko aprobetxatu zuten. Autobideak herritarren gustokoak dira, eta horien aurka jarriz gero, ba bo-terea pozik. Duela bi urte ez na-bilela horretan. Esperientziak erakutsi didanez, behin lanak adjutikatuz gero ez dago ezer egiterik. Lemoiz izan da salbues-pen bakarra. Galdu egin dugu eta, agian zaharragoa naizelako edo, onartu egin dut Estatua indar-tsuagoa dela. Ez naiz heroi nu-mantiarra.

EGUNKARIA.— Garai batean borroka ekologikoa klaseen ar-teko borrokari lotuta ikusten zen. Gaur, berriz, badirudi gizarte al-daketa handiez hitzegiteak bel-durra ematen duela. GABIRIA.— Beldurra ez, baina mundua aldatu egin da. Gizartea. askoz ere zatitutago dago, langi-

Zuzenbide eta Soziologia ikasketak ditu CJabiriak.

legoaz eta burgesiaz aritzea sin plista da. Gaur egun klaseek e / dute zentzu hori. Borrokak bere horretan segitzen du, baina bo-rroka paktatua da. Langileek ez dute lantokia ixterik nahi, soldata hobeak baizik. Kapitala eta lan-gilegoaren arteko kontraesanak leundu egin dira, langileak esplo-tatzaileen atzetik dabiltza eta. Zorionez, sistema sovietarra de-sagertu egin da. Nazkagarria zen, askatasuna kentzeaz gain, jendea gosez hiltzen zuelako. Leninis-moa eta estalinismoa antzekoak dira: beren burua azkartzat duten batzuek armak dauzkate eta mun-dua aldatuko dutela uste dute. Eta mundua tentsioen ondorioz al-datzen da, betidanik izan da ho-rrela. Egun. klase borroka na-zioartekoa da, galdetu bestela

marokkoarrei . EGUNKARIA.— Askotan salatu izan duzu i a n a r e n et ika ' . Zein da benetako arazoa: lana ala langa-bezia? GABIRIA.— Lana bera da arazoa. 60ko hamarkadan uste genuen teknikak jendea askatu egingo zuela, lan gutxiago egingo ge-nuela eta bizitzaz gozatzeko pa-rada izango genuela. Baina, bizi-tzaren misterioak medio, lanor-duak ez dituzte gutxitzen eta jen-dea estresatuta dabil. Dagoeneko oso gutxik planteatzen dute bizi-modu alternatiboa. Hiriak nagu-situ dira eta laster hiriak besterik ez dira egongo, aireportuekin, eta ingurua erreserba izango da, as-teburuetan joateko. EGUNKARIA.— Duela urte ba-tzuk iraultza Euskal Herrian jaio-

JOXE

ko zelako esperantza zenuen. Orain berriz, Eusko Jaurlaritza-ren azken kanpainaren arabera, exekutibo bat da 'euskal lehen-gaia ' . Zer gertatu da? Abertza-letasunak izan du honekin zeri-kusirik? GABIRIA.— Euskadik izugarriz-ko kultur erresistentzia du. Men-dialdeko etnien ezaugarriak dauzka. Horrelako lekuetan dena beranduago sartzen da, baina in-dar handiz sustraitzen da. Kris-tautasuna berandu heldu zen Euskadira, baina Jesusen Kon-painia hemen sortu zen —zer arraio egiten zuen Xabierreko San Frantziskok duela 500 urte japoniarrak bataiatzen? —• Abertzaletasunarekin berdin gertatu da. Modernitateari eta industrializazioari aurre egiteko

jaio zen, erresistentzia gisa, baino

horretan ere beste muturreraino

joan ziren euskaldunak. Euskal

kapitalismoa izan da eraginko-

rrena eta industrializazio basa- .

tiena egin duena. Sabino Arana-

ren —tipo arrazista zen— irudi

bukolikoak, euskalduna base-

rrian eta guzti horrek, ez du arra-

kastarik izan berriz.

EGUNKARIA.— Behin esan ze-

nuenez, euskaldunak ez dira

behar bezain biolentoak izan.

GABIRIA.— Garai batean, behar

zutenean, ez. Ameriketako kon-

kista garaian Espainiaren beso

armatua izan ziren. Euskadik po-

pulazioa galdu zuen orduan. Ihe-

sa izan zen azken finean, jateko-

rik ez zutelako. Lope de Agirre,

Pedro de Ursua eta horiek urre

bila joan ziren, urrea eta aluak

nahi zituzten, erreprimituak

zeuden eta. Euskaldunek ez zuten

Estatu indartsurik edota dirurik

eta espainolen aurrean ez zuten

defendatzeko modurik izan, Por-

tugalek egin zuen modura. Esta-

tuak eratu dituztenak izan dira

herririk biolentoenak. Begira

bestela Europarantz: Euskadi irla

ez biolento bakarra izan da, eta

garapena eta dirua beranduegi

ititsi dira. Bo-rroka armatua sortu da, baina ez da emanko-rra izan. Eus-kaldunen etika, nire irudiko, ez da indarkeria-rena. Ikusi ahal izan dugunez, Estatu propioa lortzeko borro-ka armatura jo dutenean eus-kaldun gehie-nek ez dute onartu. EGUNKARIA.— Nafarroa bi etnia ezberdinekin aberatsagoa izango zela uste zenuen, baina azken ur-teotan 'napartheidaz ' hitzegiten da.

GABIRIA.— Bi etnia eta hiru hiz-kuntza aldarrikatzen nituen nik. Historiak eta bi estatuk banandu dute jende hau eta komunitate bateratu gisa aurrera egiteko ho-riek izango lirateke oinarriak: bi etnia eta hiru hizkuntza. Gizarte errealitate bat dugu eta ezin da

utobidearena bo-rroka zentzugabea izan da. Jendeak ko-txea badu, autobi-deak eskatzen ditu eta gu horien aurka azalduz gero, boterea pozik. Hazkunde ga-raietan ekologistek gorriak ikusten dituz-te.

«Euskal kapitalismoa eraginkorrena eta basatiena izan da». JOXE

ezer inposatu. Historiak ekarriko

ditu elkar ulertzeko modu be-

rriak. Gauzak horrela gertatu ba-

dira, izango dute euren arrazoia.

Ezin da pentsatu norbaitzuk egia

dutela, hori jesuiten ideia da.

Norbera den bezalakoa da eta,

izaera bat inposatzen ba zaio,

bortizki erreakzionatzen du. De-

na dela, une polita bizi dugu:

Urralbururi

deabruarena egitea suertatu zitzaion eta agian Alliri da-gokio bakea egitea. Elkarbi-zitzakdakartzan arazoen aurrean jokaera berria erakutsi du. Eta horrelako per-tsonak testuin-guru histori-koak eskatzen

dituenean azaltzen dira. EGUNKARIA.— Nekazaritzaz... GABIRIA.— Deus, ez dago deus egiterik. Nafarroako nekazari-tzak izugarrizko arrakasta izan du eta hori izan da bere hoñdamena. Sekula baino gehiago ekoizten da, baina jende gutxiagorekin. Nekazaria pertsonai bitxi bihurtu da, traktoreak eta zorrak dituen norbait. Erriberan lehen pen-tsaezina zena gertatu da: jendeak ez ditu lur kolektiboak nahi, irri-gatutako lurrak ez dituzte nahi,

ezta dohain ere. Ez dituzte landu-

ko, edota multinazionalak har-

tuko dituzte. Nekazari nafarra

marokkiarrak edota andaluzak

ordezkatuko du.

EGUNKARIA.— Zertarako behar

dituzte orduan Nafarroako Ubi-

dea eta Itoizko urtegia?

GABIRIA.— Ezertarako. Euro-

pako Elkarteak lurrak ez lantzea-

gatik ordaindu egingo du. Da-

goeneko lurrak utzi eta makalak

landatzeagatik ordaintzen ari di-

ra. Itoizko estrategia hori da: pa-

pelera bat jarri eta inguruan,

ureztatutako lurretan, makalak.

Izugarrizko astakeria da, ur one-

na zelulosa ekoizteko erabiliko

dute.

EGUNKARIA.— Lurrak uzteaga-tik ordaindu egingo dutela diozu. Baina, bestalde, Europan da-goeneko ikusi dute nekazariak behar direla ingurugiroa babes-teko.

GABIRIA.— Europako Nekazari-

tza Politika produktibista izan da

eta EAEn eta Nafarroan hortik

joan dira. Kapitalismoak kon-

traesan hori dauka: hain efikaza

da, krisia dakarrela. Orain elika-

gaiak soberan daude eta nekazari

kopurua murriztu behar da. Gutxi

batzuk produzitzeko geldituko

dira eta gainerakoak paisaia zain-

tzen. Erronkarin hori gertatu da

dagoeneko, gazteak turismoari

begira daude. Eta ez dago beste

bederik: Europa oso biolentoa da

eta dagoeneko jarri ditu bere mu-

gak.

EGUNKARIA.— Azken urteotan

gizarte lanetan murgildurik za-

biltza.

GABIRIA.— Duela zortzi bat urte

ikusi nuen ekologiaz informazio

f ranko zegoela eta aspertuta nen-

goen, beti errepikatuz. Ohartu

nintzen kapitalismoa langilegoa

integratzeko gai izan dela, baina

populazioaren ehuneko bat eta bi

kanpoan geldi-

tzen zela.

EGUNKARIA.—

Eta Nafarroan?

Ba al da ghe-

ttorik?

GABIRIA.—

Gutxi, ehuneko

bat baino gu-

txiago. Bilbo

aldean izorra-

tuagoak daude.

Araba eta Gas-

teiz bereziki,

aldiz, eredu ho-

nak dira gizarte zerbitzuetan, Es-

tatuko onenak. Nafarroan 2.500

lagun inguru daude guztiz baz-

tertuta. Eta hain arrazistak gara,

Nafarroako Gobernua lehena, ez

degula ezer egiten. 400 portugal-

dar daude, hogei urtez jadanik.

Lehen inmorala zen ezer ez egi-

tea, baina orain lege kontua da.

Portugaldarrak europarrak dira

eta Nafarroako Gobernua salatu

dezakegu, ez bait du Akta Baka-

rrak agintzen duena betetzen. Ea

gauzak aldatzen diren; hasiera ez

da txarra izan. Aurrenekoz, Na-

farroako lehendakaria eta kon-

tseilari bat Tuterako ijitoekin

izan dira. Nafarroako ijitoek une

historikoa bizi dute; Nafarroako

zenbait lekutan (Ribaforada,

Kortes) Espainiako ijito zorion-

tsuenak daude. Beste batzutan

berr iz ,arrazismoapairatzen dute,

Lodosa eta Zangozan kasu. Gero

badaude zaharrak eta gazte kol-

gatuak, gartzelatik gaizki irten

duen jendea ere. Baina Nafarroan

preso gutxi dago. Gartzela berria

egitea erru bat da, Kode berria-

uskaldunak bere garaian ez ziren behar bezain biolento izan. Herri biolentoek ba-karrik eratu dituzte Estatuak. Hemen bo-rroka armatua beran-duegi jaio da eta ez da emankorra izan. Eus-kaldunen etika ez da indarkeriarena.

rekin Nafarroan ez luke presorik

egon behar ia. Gizarte moder-

noan iraultza ez bada posible, eta

langileak integratuta badaude,

hori da erronka: gelditzen diren

bakarrak integratzea.

EGUNKARIA.— Eta etxebizitza?

Nafarroako Gobernua oso harro

dago Mendillorrirekin.

GABIRIA.— Mendillorri ez-dute

behartsuentzat egin, milioi bate-

ko diru sarrerak eskatzen dira eta.

Bi jende multzok dituzte etxebi-

zitza lortzeko arazo larrienak:

lehen aipatutako baztertuek eta

gazteek. 18-30

urteko gazteek

ez zuten lanik

85ean eta ezin

zuten etxe bat

erosi. Orain lana

dute —gizonez-

koek behintzat

ez dute lan ara-

zorik gaur; lan-

gabeziaren da-

tuak faltsuak

dira—, baina

etxebizitzak ga-

restiegiak dira.

Gazte horiek, populazioaren

ehuneko zortziak, ordaindu dute

etxebizitzen gainbalorazioa.

EGUNKARIA.— Zer diozu? Lan-

gabeziari buruzko datuak fal-

tsuak direla?

GABIRIA.— Denak faltsuak. Na-

farroako zenbait zonaldetan, sei

hilabetez behintzat, mundu guz-

tiak du lana. Horregatik etortzen

dira marokkiarrak eta andaluzak.

Estatistikak gaizki egiten dira,

baina inori ez zaio axola. Langa-

bezia dagoela diotela, ba enpre-

sariak gustora: horrela gehiago

estutuko dituzte langileak. Eta

sindikatuak berdin; oso gustokoa

dute langabeziarena, langileak

sindikatu egiten dira eta borroka-

rako prest azaltzen bait dira. Lan-

gabeziak bi biktima ditu: emaku-

meak —horiek arazo gehiago di-

tuzte— eta prestakuntzarik ga-

beko jendea —Unibertsi tatea ez

da langabetu fabrika, esan ohi

denez. Beste mito bat—. Besteek

ez daukate arazorik, baina hemen

funtzionari ez dena langabetutzat

dauka jendeak.

HITZ BITAN

EGUNKARIA.- Demokrazia

analgesikoa al da?

GAVIRIA.— Demokrazia asmatu den onena da, benetakoa izanez gero.

Urralbururekin hobeto bizi al ginen?

G.— Hazkunde handiko garaia izan zen, baina tentsioak areago-tu egin ziren, abertzaleen bazter-ketaren ondorioz. E.— UPNrik ez izanea gero, sortu egin beharko genuke? G.— Funtzio positiboa izan du, Fuerza Nueva-eta eskuindar bio-lentoenak ixildu ditu eta. Bizitza ulertzeko modu ezberdinak bil-tzen ditu.

HB osasunarentzat kaltega-m a al da?

Ez. Ez da homogeneoa eta metamorfosi betean dago. Ea bo-rroka armatuaren aurka daude-

nak ausartzen diren. E.— Txirrinduaren erotika mountain-bikearekin bukatu al da?

G.— Mountain-bidea teknologia onaren aplikazioa da, baina ero-tismoa kontsumismo bihurtu du. E.— Colombian behartsuak 'de-sechables' dira. Eta hemen? G.— Berreskuratu daitezke. E.— Europako Komunitatea pe-katua al da?

G.— Inperialista da, ekologia eta etnien hiltzaile.

E.— Hipermerkatua nagusituko da Nafarroan?

G.— Katedrale berria da. Horre-gatik itxi dute zaharra. E.— Zer da ezinbestekoa?. G.— Maitasuna.

E.— Eta Escriva de Balaguer beatifikatzen badute... G.— Jainkoak gorde dezala. Duela hogei urte hasi zen Tuterako zentralaren aurka lanean. JOXE

GAZTEENDAKO ZOKOA

Enara arrunta Hirundo rustica Txofrakiak Iokatzaz egi-ten ditu Gutxitan pausatzen da Gizakiengandik gertu bizi da

Igeltsero fina Txofrakiak prestatzen para-

tzen duen arretagatik —igeltse-roen antzerakoa— da ezaguna oso, enara eta baita herri gehie-nen teilatu frankotan ikus daite-keelako ere. Beren mokoetan buztina edo lokatza hartzen dute, eta teilatupean edota hormen arrailetan paratzen dute, beti eu-riaren babesean. Txofraki bitxi honi kopa baten itxura ematen diote eta lokatza lehortzen de-nean lastoz betetzen dute, toki bero eta goxoa izan dadin.

Enarak, betidanik, gizakien-gandik gertu bizitzeko joera izan du, eta udaberri aldera bere eto-rrerak zorte ona iragartzen zue-lakoan zeuden aintzinakoak.

Hegaldian trebea oso, etenga-be ari da bueltaka etxe, soro eta ibai inguruetan, intsektu bila. Airean bertan harrapatu eta jan egiten ditu, oso altura txikian, normalean. Oso gutxitan pausa-tzen da, eta egitekotan argindar sare, etxe edo zuhaitzetan, oso bakanetan. Lurrean, soilik loka-tza hartzeko pausatzen da.

Otsagihema MAIDER ESEBERRI Deskribatuko dudan herriak

Otsagi du izena. Nafarroako ipar-ekialdeaa dago, Iruñetik 85 kilometrotara. Zaraitzu ibarreko herri handiena da eta Ezkaroze eta Itzaltzu herrien artean dago.

Abodi eta Ori mendiek ingu-ratzen dute herria eta hemendik nahiko hurbil, pagoz beteta, Irati basoa aurki dezakegu. Baso ho-netan animalia asko daude: ba-surdeak, oreinak, azeriak... Irati, Urtxuri eta Urbeltz ibaiek zehar-katzen dute. Baita ere, basoan bertan, baseliza bat dago, Elurre-tako Ama Birjina izenekoa.

Herriarekin segituz, popula-zioari buruz mintzatuko naiz. Biztanleak gero eta gutxiago di-ra. Orain bostehun biztanle ingu-ru izango ditu, gehienak zaha-rrak.

Jende gaztea lanpostuen bila Iruñera edo beste toki batzuetara joaten da, herrian ez bait dago lanpostu nahikorik. Batzuk so-roetan egiten dute lana patatak ereiten eta ardiak zaintzen, eta beste batzuk zurginak, elektri-kariak, igeltseroak... dira.

Herrian bertan sofa lantegi bat dago eta baita bankuak, dendak. harategiak... ere. Emakume gehienak etxeko lanetan aritzen dira, eta umeak eskolara joaten dira. Otsagiko eskolara ibarreko zenbait herrietako umeak etor-tzen dira.

Herri honetako kale guztiak harriz eginda daude, etxeak beza-la, eta hauen sarreretan harriz egindako marrazki batzuk be-reizten dira: lauburuak, loreak... Etxea barrukaldetik egurrezkoa da, eta baita eskailerak, baran-dak, eta abar.

Otsagi bost auzotan banatuta dago. Labaria, Irigoien, Iriba-rren, Urrutia eta Auzo Berria. Herriaren erditik Anduña ibaia pasatzen da, eta atzekaldetik Za-toia. Gero bi ibai horiek Zaraitzu ibaia sortuko dute.

Anduña ibaia lau zubik zehar-

katzen dute. Horietariko bat ha-rrizkoa da, eta bakarrik jendea pasa daiteke. Herritik kilometro erdira edo, igerileku bat dago. Ibaian oholtzar batzuk jarriz ura gordetzen da eta igerileku antze-ko bat sortzen da.

Otsagitik lau kilometrora saindutegi bat dago, Muskilda izenekoa, mendi baten gailu-rrean. Hona urtero irailaren 8an igotzen da erromerian, eta dan-tzariek dantza egiten dute. Beste egun berezi batzutan ere mezak

ospatzen dira bertan. Baina saindutegi hau nahiko

txikia da, herriko eliza baino as-koz txikiagoa. Herrikoa XVI mendean berreraikia izan zen eta erretaula handi bat dauka.

. Hemengo festak irailar.en 7an hasi eta 1 ln bukatzen dira. Bez-pera eta lehenengo eguna poli-tenak dira herriko dantzariek saio bat egiten dutelako. Goizean Muskilda saindutegian eta arra-tsaldean herriko enparantzan. Eta horretaz aparte betiko gauzak

egoten dira: herri kirolak, dan-tzaldia, umeen eguna...

Herri hau urte osoan zehar turismo handiko lekua da. Ne-guan Abodi mendizerran eskia daiteke eta arrantza garaian amu-rrainak izaten dira. Ehiza garaian ere oreinak eta basurdeak harrapa daitezke.

Baita ere mendizale asko etor-tzen dira. Gainera aurten kanpina eraiki dute herritik kilometro er-dira eta honek jende asko erakar-tzen du.

KAZKARROAN

Intsumisioa

Gartzelan preso dagoen intsumisoari botatako bertsoak

Mutiko honek jasan duena zoritxarrez orain arte soldaduskaren kontra dago ta juizioa egin diote bere ondoan dauzka beti bi komandante, bi putre insumisoa egin da eta gartzelara sartu dute

Ama negarrez dago etxean bere lagunak bezala juizioa egin baino lehen zigorra izanda kartzela guk badakigu ez dela hori inorentzako hotela horregatik eskatzen dugu azkar aska dezatela.

Zaldiko Maldiko

HITZ GURUTZATUAK

EZKER-ESKUIN: l.-Landarelekadun.

Elez edo hitzez baina ozenki. 2.- Bizarra

duena. 3.- Errainu. Asiako estatua. 4,-

Ate, hitz elkarketan. Bizkaieraz, atera. 5.-

Oxigenoa. Egunaren atal. Tona. 6.- Zango

atala. Bizkaieraz, bezala. 7.- Zubereraz,

hiru. Arazo. 8.- Hileta-oroitgarri biribil

eta harrizko. 9.- Ukapena. Makila, haga.

GOITIK-BEHERA: 1.- Bidea. Garrasi.

2.- P lu ra lean , intsektu mota . 3.-

Iparraldean, zurezko oinetako. Gorputz-

azaleko zulotxo. 4.- Italiako telebista.

Sorra. 5.- Kontsonantea. Argentinako talde

parafaxista. Bokala. 6.- Entzun. Erakunde

abertzalea. 7.- Hangoa. Gauzak handiago

ikusteko tresna. 8.- Ezin onartuzko. 9.-

Mendebaldean, zegoena. Zilborra.

Zaharrak berri Fite erre ditik horrek paperak!

Agutlo aspertu da eta lagunak edo lana utzi du.

Luzaide Eguzkia kirikaka dabil.

Hodei tartean agertu ez agertu.

Ituren, •

Nagusia langileari: —Orain, haseran, egunean mila pezeta irabaziko duzu eta geroa-go mila eta bostehunera igoko dizut soldata.

—Orduan geroago etorriko naiz-

N tak murriztea da helburu nagusiena,

afarroako gobernuak .1988an eta arazgailuek zer esan franko dute onartutako egitasmo oroko- horretan. Joan den igandean, baina, rraren arahera. hert^ko ihai arrantzaleek Urederra ibaiak duen

gehienen kutspdnra 1 QQSraVr> ia egoera penagarria salatu zuten kon-batutoizmi2mia3 Horretarako, isurke- zentrazio baten bidez, eta Nafarroako

ibai askoren egoera ere espero baina dezente kaskarragoa zela adierazi zu-ten. Herenegun bertan bildu zen arran-tzaleen presidentea gobernuaren or-dezkariekin, eta plangintza ahal bezain azkar martxan jartzea eskatu zuten.

Arrantzaleak, ibaien egoeraz kexu ALBERTO BARANDIARAN / IRUNEA

Joan den igandean berrehun bat arrantzale, Nafarroako Arrantza Federazioak deituta, Urederra ibaiaren inguruan bildu ziren Barindanon. Araban jaio-. tzen den ibaiak, amurraina eta beste espezien arrantzarako tra-dizio handia izanda ere, egun duen egoera penagarria nabar-mendu zuten arrantzaleek, eta ar-dura Barindanon bertan dagoen arain-haztegiari leporatu zioten. »Hain zuzen ere, protestak Li_-

zarrako Arrantzaleen Elkarteak bi biologoei eskatutak" a?tprkp-tan du jatorria, bertan garbi azal-tzen bait da arrain-haztegiak ibaiaren kutsaduran duen eragi-na.

Azterketaren arabera, hazte-giaren ondotik, uraren kalitate maila nabarmen askoa jeisten da, batez ere nitrogeno eta fostatoeh kopuru handten kartaz. Hauek herrietako isurkinek eta hazte-giak berak duen erabilpena kas-karrak dira sortuak. Izan ere, aza-leko urek ez dute garbiketarik izaten, eta noizbehinkako isur-ketak ere ugariak dira.

Jose Maria Garcia RivcnyVa-farroako Arrantza Federazioaren presidentea^ adierazten duenez, arazoa ez da bakarrik Urederra ibaiarena, baizik eta Nafarro

osokoa. Urederra hartzeko ai-tzakia Lizarrako elkarteak berak salatutakoa zelako izan zen, «baina beste toki askotan arazoa askoz handiagoa da. Gertatzen dena zera da, ibai horren ingu-ruan, akaso, ez dagoela elkarte-rik, baina arazoa gordina da ibai askotan».

Bere esanetan, Aragon ibaia-ren egoera, kasu, arras kezkatze-

koa da, Esako arrain-haztegia de-la eta. «Horko arazoa Urederra-

rena baina sei aldiz handiagoa da, eta hor hiru Aratzuri beharko li-rateke».

Ibaien egoerari buruz Nafa-rroako Gobernuak kaleratutako txostenak azaltzen duenez, ipa-

rraldeko IjSrff gehienek, Arakil kenduta, amurrainarako baldin-

•

tza egokiak di-tuzte. Hau, bai-

na, nahi-ko urrun dago errealita-tearekin, zenbait arazo di-rela eta. «Toki as-kotan —dio Garcia Rive-rak— eta horreta-rako ego-

kiak izanda ere, amurraina desa-gertu da, gobernuaren proiektuan aurrikusita dauden zenbait araz-gailu eta zentru oraindik ez di-relako martxan jarri. Isurkinek hondatu egin dute, eta aurten da-goen lehorteak areagotu egin du egoera larria». Urederraz aparte, Zaraitzu ibarrak ere arazo franko

ditu, eta Iratin lehortea egiten ari da kalte handiena, bertan dauden zentral hidroelektrikoak direla eta. Beste zenbait ibai —Urrobi, Artius, Bidasoa, Ubagua— gar-biketarako plangintza martzan jarri zain daude oraindik.

Hala ere, arazorik handienak hiri eta herrietatik botatako isur-kinatik datozela dio arrantzaleen presidenteak, «eta batez ere arrain haztegien isurkinetatik ere. Horretarako baimenak eman zituztenean, ez zuten kontutan hartu ondorioak, eta industri hauek ez dira hauetaz ezertxo ere kezkatu. Gu ez gaude enpresa hauen aurka, inondik inora, baina bai beren axolagabekeriaren aur-ka. Soilik produzkzioa gaindi-tzeari erreparatu diote, eta ez dira batere kezkatu garbiketaz».

Herenegun, Nafarroako go-bernuaren ingurugiro eta arrantza arduradunekin bildu zen arran-tzaleen presidentea, gai guzti hauetaz mintzatzeko. «Asko du-gu eskutartean, ibaiak zeharo hondatu dezakegu eta».

NAFAR -GOBERNUAREN

EGITASMOA

bai arbi eta ibai zikinn antzeko klasifikapena da ondoko mapan ikus daitekeena. Nafarroako gobernuak egindako plangintza orokorraren arabera, salmonidoendako aproposa izeneko maila duten ibaietan amurraina eta antzeko es-pezieak dira bertan aurkitzen direnak. Ibai garbi eta gardenak, alegia. Besteetan, ziprinidoen-dako aproposetan, barbo eta antzeko espezieak dira lortu beharrekoak, hau da, uren kalitate maila ez da besteen adinakoa izango. Plangin-tza hau 1995rako dago asmatuta.

Sei urte barru poluzioa % 88 jaitsiko da Gobernuaren arabera

A.B. / IRUNEA

\Nafarroako Gobernuak l onartu zuen Ibaien Garbiketarako Egi-tasmo Orokorra*) itffrJiffiinmmlii zttaafl. U j f S ^ p o 4CB3M)vt

zehazten zen ibaiek behar zuten ingurugiro kalitate maila>> eta aurrera eramateko elkarte publi-koa osatu zen: Navarra de In-fraestructuras Locales, S.A. (NILSA).

Egitasmo honen ardatzak .de-«n)raripp^ Nafarroa osoan

/egindako sarearen bidez ibaieta-ra isurtzen diren hondakinen tra-tamendu eta analisia egiten da, eta zenbait ibaitan hobekuntzak nabariak dira, hala nola, Arga

, ibaian bertan. Egun, hamabost dcnurada

daude martxan Natarroa osoan, zortzi ibaien isurpenak kontro-latzen dituztenak: Zubieta, Etxalar eta Lesakakoak, BtSasoa

I llll M

tbaian; &jgarramurdikoa,. Nive-lle ibaiañr*^rTzungH'a, Arakil ibaian; f r u ñ c a ^ a L a r ^ g a k o a k , Arga ibaian; ^goj^o'a ' l "^itrri; Xafalla-Erriberrikoa, Zidakos i b a t a n ^ T f f l j ^ s ^ a , Aragon ibaian; e t a ^ H H t a ^ t a Cascante-koak^Oueiles ibaian.

Egitasmo guzti honen barruan

beste hainbat depuradora dago aurrikusita, eta NILSAren txos-tenaren arabera, arazorik izan ezean, 1998rako, poluzioa % 88,7 jaitsi ahal izango da.

fbgoeraren analisi zehatza egi\ tearren, zenbait neurrirekin esi-— : ip. a— .. ten da lan arlo honetanfHorrela 100-80ko bitartekoak ibairei kalitatea oso ona dela adieraztei i du; 80-60ko bitartekoak, ona 60-40koak, ez onartzekoa. et; , 40tik behcrakpak, oso txarrajBa I remo hauen arabera, ibai baten ' ura arrantzarako egokia edo de-ij segokia izan daiteke, eta egokia/ izanez gero, izan ditzakeen espef zie desberdinen arabera ere sai/-katzen da ura. |

Bl Horren arabera, bi b i o t ° P ° nagusiak

NAbUSIAK b e r e i z i d a i t e z k e

Nafarroako ibaietan: salmoni-doen zona eta ziprinidoena. Hau da, ibai garbiak, edota ez hain garbiak. Lehendabizikoan, men-dialdeko ibaien urak kokatzen dira. Horietan, ibaiak korronte bortitzak ditu zati garaietan, eta maldak mileko 4etik gorakoak izaten dira. Bertan sailkatzen dira Eska ibaia, Burgiraino; Aragon, Zangozaraino; Zaraitzu, Iratirai-no; Irati, Agoitzeraino; Urrobi

ibaia; Arga, Uharteraino; Ultza-ma, Soraureneraino; Larraun, Arakilekin uztarteraino; Urede-rra, Argaraino, eta Ega, Allorai-no.

( Eertan amuarrainarako bal-dintza guztiak betetzen dira, eta urak garbi eta gardenak izaten dira, oxigeno portzentaia han-diarekin. Amuarrainarekin bate-ra txipa eta mazkarrak aurki dai-tezke. Betierago, barboak, eta,

l zenbait lekutan, izokinak ere bizi j dira. y-

Bigarren motako ibaiak nor-malean haranetan izaten dira. Hartzen duten zona zabala da oso, eta batez ere Nafarroako er-dikaldean izaten dira. Ura ez da hain garbia, eta berdexka ere izan ohi da zenbait lekutan, dagoen plankton dela eta. Oxigeno kopu-ruak ere oso aldakorrak izaten dira, eta poluzio nabarmena egi-ten da toki frankotan. Barboa oso arrunta da eta amuarraina eta txipak ia ez dira azaltzen, Aragon ibaiaren zenbait tokitan izan ezik.

Nafarroako egitasmoaren 35T -

bera, Iparraldeko M& t̂ gehienak, Arakil eta Arga kenduta, salmo-nidoendako aproposa egitea da helburua. Hegoaldeko beste zati. eta ibai guztiak ziprinidoendako utziko lirateke.

L Jrnn Oronoz Leitzako alkatea

eitzako herrian polemika berria sortu da azken as-

teotan. Eusko Alkartasunako par-lamentari eta duela bost urte Lei-tzako alkatea den Juan Oronozek kritika gogorrak jaso ditu infor-mazioa ez emateagatik eta eraba-kiak inori galdetu gabe hartzeaga-

tik. Bere taldeko zinegotzi batek —Jose Luis Barberia— bere alka-tearen «gehiegikeriak» salatu ditu, baita bere dimisioa eskatu ere. Hori dela eta, zentsura mozioa aurkeztekotan dabiltza udale-txean. Gu auziaren protagonista-rekin mintzatu gara bere iritzia jasotzeko eta Leitzako gaur egun-go egoera ezagutzeko.

«Kritikak egitea oso merkea da» I Z A S K U N IBARRA / LIITZA

EGUIMKARIA.— Azkenadian kri-

tika asko jasotzen ari zara eraba-

kiak inori galdetu gabe hartzen

dituzula eta.

JUAN ORONOZ.— Hori ez da

horrela izan. Kritikak egitea oso

merkea da oposizioarentzat eta

bere paperean dago.

EGUNKARIA.— Baina ez da opo-

sizioa bakarrik

izan, zure laldeko

batzuk ere ados

daude kritika ho-

riekin.

ORONOZ.— Ba-

tzuk esaterik ez

dago. Gure taldeko

bat izan da, Bar-

beria hain zuzen.

Orain arte berare-

kin ongi konpondu

izan naiz, eta aku-

sazioa egin aurre-

tik ezereneko kon-

frontaziorik ez dugu izan. Mutil

honi gertatzen zaiona zera da, be-

re anaia Larraungo alkatea dau-

kala eta hau Lekunberriko alka-

tearekin erabat enfreñtaturik bizi

da. Orduan bere anaiari asko era-

gin dio.

EGUNKARIA.— Zer da lepora-

tzen dizuna?

ORONOZ.— Aitzakia bezala ja-

rri zuen nik Erasoteko harrobia

defendatzen nuela, berak jarrera

hori ez bait zuen ontzat hartzen.

Harrobiaren jabeak handitu egin

nahi zuten lantegia eta horreta-

rako beste sozio batzuekin sartu

dira. Logikoa den bezala adjudi-

kazioa eskatu. zutenean Udalak

aho batez eman zion, handitze

hori baikor ikusten bait genuen

denok. Inbertsio eta lanpostu ba-

tzuk egitera heldu zen eta gure

baimena izan zuen. Barberiaren

kexa da hortaz ez zuela deus ja-

kin, eta nik pertsonalki eman nio-

la baimen hori. Nik akordioaren

fotokopiak ekarri nizkion gero,

baita eragindakoek egin zituzten

alegazioak ere. Handik egun gu-

txi barru gainera, Diputazioak

kendu egin

zion baime-

na eragozpen

batzuk ikus-

ten zizkiola-

ko. Argu-

menturik ga-

be gelditu

zen orduan.

Alderdian

nere dimi-

sioa eskatu

zuen, eta az-

kenean al-

derdiak era-

baki zuen bere jarrera zuzentzen

ez bazuen, berak dimititzea hobe

zela. Ez da zatiketarik, ez deus,

bera bakarrik izan da. Neretzat

pena bat izan da horrenbeste ur-

tetan elkarrekin lanean ibili on-

doren, bere anaiaren influentziaz

hala itsututa jartzea.

EGUNKARIA.— Zentsura mozioa

aurkezten badute...

ORONOZ.— Hori eginahaletan

badabil. Horixe da kezkarik ema-

ten ez didan gauza. Beste norbai-

tek ikusten badu nere ordez ho-

beki eraman dezakeela alkatetza

eta lan gehiego egin dezakeela,

aurrera egin behar da. BSina, beti

ere, plantetaturiko arrazoiekin ez

dauka inora joaterik. Mozio bat

Iderdian nere di-misioa eskatu zuen Jose Luis Barberiak, eta azkenean alder-diak erabaki zuen be-re jarrera zuzentzen ez bazuen, berak di-mititzea hobe zela. Ez da zatiketarik, ez deus, bera bakarrik izan da

Juan Oronoz.

aurkezteko gehiengoa behar da,

eta noski, horretarako ez dute

Barberiaren beharrik. Guregatik

oso librea da Barberia, nahi due-

nak hartu bere taldean, hartzen

ahal du lasai, zeren gure taldean

sobran dago jokaera horiek egin

ondoren.

EGUNKARIA.— Orduan autobi-

dearen auzia salaketen presio-

pean dagoela uste duzu?

ORONOZ.— Bai, batez ere

anaiak Aierdirekin duen liskarra.

Bere anaia beleta baten jokoa

egiten ari da. Bere egunean Na-

farroako eta Gipuzkoako Dipu-

tazioek autobidearen trazaketa

onartu zutenean bera parlamen-

taria zela, Barberiak sostengatu

egin zuen proiektu ofiziala. Gero

alkate bezala aurkeztu zen eta

JOXE

bere interesak izanen ditu iritziz aldatzeko, orain edozein alter-natiba gehiago gustatzen bait zaio ofiziala baino. Igoal da mun-duen txarrena bada ere. Bere jo-kua hortik darama eta bere jo-kuarekin batera anaia eraman du baita ere.

EGUNKARIA.— Zeintzuk dira gaur egun Leitzak dituen proiek-tu garrantzitsuenak? ORONOZ.— Larren hobekun-tzak egiten ari gara. Iaz lehenda-biziko fasea bukatu genuen eta 75 hektarea belatso bihurtu geni-tuen. Aurten proiektu berakin jarraitzen dugu. Basoak baso bihurtu nahi ditugu, oihanak oihan eta larreak lar, orain arte dena nahasi xamar joaten bait zen. Askotan basotako zeuden

mendietan hazienda asko ibiltzen zen, eta heldu zen landare berri guzia hondatu egiten zuten. Bes-talde trabesiako proiektua atzera bota nahian dabiltza Diputazioan diru murrizketak direla eta. Pabi-mentazioa, ur ekarrera eta sañea-menduko bigarren faseari ekinen diogu aurten baita ere. EGUNKARIA.— Eta polikirolde-gia noiz eraiki behar duzue? ORONOZ.— -Polikiroldegiaren lanei ere iaz ekin nahi genion, baina presupuestoetan sartu gabe geratu zen, eskolako guraso ba-tzuek eta Udalak akordio batera iristerik izan ez zutelako. Poriki-roldegia egiteko piszinatako on-doko lurrak erosita zeuden. Zen-bait gurasok esan zuten eskola barrenean egin behar zela eta hara distauzia handia zegoela. Egia esan, pauso normal batean bi mi-nututan ailegatzen zara. Aitzakia hori izan zen eta planetik kanpora gelditu zen. Orain Leader pla-nean sartzekotan gaude. EGUNKARIA.— Leitza zorretan sartuta dago azken honetan. Non-dik atera behar duzue dirua proiektu hauei aurre egiteko? ORONOZ.— 110 milioiko zorra dugu eta 10 urtetan pagatu behar dugu. Hala ere, ez da hainbeste-rako. Proportzionalki duela ha-mar urte zor bera genuen eta az-keneko urteotan mila milioiko lanak egin ditugu. Proiektuak aurrera eramateko Diputazioak udalei ematen dion dirua dugu eta aipatu Leader proiektua. Hauetaz gain, alferrik dagoen patrimonioa saldu egin behar dugu, eskoleta-ko bizi etxeak eta mataderia adi-bidez.