Manuel Mara, escritor e galego

O 4 de xullo de 2015 anunciouse que Manuel Mara sera o autor protagonista do Da das Letras Galegas de 2016. En 1996 escribiu contra o ritualismo do Da das Letras:

... As Letras Galegas, por exemplo, xa se converteron nun rito en que os galegos debemos participar. Este rito desgrazadamente est sendo un ritualismo penoso. nosa lembranza acoden os versos de Rubn Daro adicados a don Quijote -Quijote e non Quixote- que din as:soportas elogios, memorias, discursos;resistes certmenes, tarjetas, concursosy, teniendo a Orfeo, tienes Orfen.

Iso mesmo lle acontece figura que honrada no Da das Letras Galegas. Xeralmente, chegado o mes do florido maio, escolas, institutos... despachan o evento cun discurso sobre o personaxe e, s veces, acompano doutras alegras e frivolidades, e at o ano que vn. Todos tan felices porque ns xa cumprimos... ...A celebracin das Letras Galegas ten que ser algo mis que o da da augardente, do caldo de sos... ou dos biosbardos vinagreta. Tal como se fan as cousas neste pas, compadecemos a personalidade designada -por esa academia que sabemos- para honrala polas Letras Galegas.(Manuel Mara, El Correo Gallego, 17/05/1996)

Un Da das Letras
para un adal da Lingua
Canto ao idioma galego

Idioma meu, humilde, nidio, popular,
labrego, suburbial e marieiro,
que fas avergoar
ao burgus, ao seoro e ao tendeiro
levas sangue do pobo
e raigaas escuras
que anuncian un da novo
sen mgoas nin tristuras.

Idioma proscrito,
asoballado,soterrado,
refugado,
negado,como a pobreza e o delito,
fala do emigrante e do maldito
solo resoas nos lares
das xentes populares.

Ti tes que rexurdir puro,
poderoso, enteiro
para erguer o noso futuro
de pobo absoluto e verdadeiro!Cantos rodados para alleados e colonizados

Eu son Manuel Mara.
Nacn no 29, o 6 de Outono,
en Outeiro de Rei da Terra Ch.
Son dunha caste rexa de labregos
fieles sa terra e ao seu Deus. Documentos persoais

A casa erguida con xisto e cantera,por obra dos avs, era fermosa.A est: forte, firme, fachendosachea de beleza, prestancia e harmona.

Toda ela unha leccin de xeometra,unha doce tenrura pudorosa,unha lareira tpeda, amorosae un deslumbrante sol ao medioda.

A presenza da casa imborrbel:unha fonda experiencia que vivnde maneira fatal e irrenuncibel.

Nesta casa eu nacn, amei, sufrn...A sa memora, firme e perdurbel,que lembranza conservar de min

Sonetos Casa de Hortas

Eu son...

Estudos iniciais

Nos anos da Guerra Civil comeza a sa formacin acadmica. Unha ancdota da sa etapa de ensino primario na escola de Domingo Cabana:O que mis me chamou a atencin foi que don Domingo, na escola, non se apeaba do casteln... Estaba decidido a pedirlle permiso ao mestre para sar mexar. Pro decateime que non saba decir "mexar" en casteln. Faca mentalmente a traducin de "mexar" e dbame "mejar". Aquelo non me soaba... Permanecn calado... Cando cheguei casa fun a precura de meu pai... Espeteille sin mais: "Cmo se dice "mexar" en casteln?"

Educacin SecundariaCursa o bacharelato nos anos corenta (nos Maristas e no Instituto de Lugo) .

Un precoz conferenciante

O 20 de marzo de1949, con s dezanove anos, pronuncia no Crculo das Artes de Lugo a sa primeira conferencia falando sobre Juan Ramn Jimnez , dentro do ciclo de "Jvenes valores lucenses"; intgrase na tertulia luguesa do caf Mndez Nez con xente como Lus Pimentel, nxel Fole, Ramn Pieiro,lvaro Cunqueiro, Carballo Calero ou Aquilino Iglesia Alvario; nesta mesma poca tamn inicia a sa relacin con Uxo Novoneyra. Convrtese en editor da revista Xistral onde publica os seus primeiros versos en galego.

Primeiro poemario

Muieiro de brtemas o seu primeiro libro de poemas, acada un grande eco nos xornais e recibe o eloxio de figuras como Otero Pedrayo; ten un triple valor histrico: o primeiro libro que publica Manuel Mara, a primeira obra que sae luz dun poeta novo e o texto que marca a aparicin dunha nova corrente potica na lrica galega: a Escola da Tebra (caracterizada pola influencia da filosofa existencialista de Martin Heidegger e Karl Jaspers, as como pola obra de Jean-Paul Sartre e Albert Camus) Con este poemario converteuse tamn no primeiro autor novo en publicar en galego tras a Guerra Civil.

Cara a ti

Vou a ti decote cada daco ollar enmallado nunha naoque o vento desfiaa pouco a poucona espuma dorida do teu peito.

E brillas nesa espumasedenta dunha luz tremelucenteque escintila nunha bgoa xa feridana mantelia prateada dunha estrela.

Vou a ti, sedento de saloucose de brtemas,depenicando alals entre a follaxeacesa por folerpas que fuxanno afiado coitelo do sorriso.

(Non debullo lonxanas polo ermonin o vento morno me desva).

Vou a ti deixando nun luceirounha vella ronseira que se afoganun estrao fo prateadoque garda un chirlo amorosio.

Ollo fuxir cara o nords un pensamentoque vai s para ti, para que che digaa mensaxe calada dun retorno.

Muieiro de brtemas

1943: Orfo de pai e sobrio de crego
En maio de 1943, morre o seu pai e faise cargo da sa educacin
o sacerdote Xos Fernndez, to paterno

O meu pai era un home bo, paciente,sinxelo, tolerante, preocupadocos lerios do concello, co ganadoou cunha viaxe speta e urxente.

Era o xefe do clan. O confidente.O ser mis xeneroso, o confiado.O amigo de respecto, o respectado.Aquel no que fiaba toda a xente.

A vida foi, para el, un campo abertoque sementou de luz e de alegra,recolleitando amor, garimo certo.

Agora lembro ao pai na lonxana...E sinto a sa presencia tan de pertoque me sirve de exemplo, norte e gua.

Sonetos casa de Hortas

O to Pepe foi crego. Alto e forte,distinguido, sutil, moi elegante.A sa fala era vez leda e punzantee x tia ao deber por gua e norte.

Home culto, esixente e importante.A familia segua o seu dictadocomo se fora orculo sagradoe imperioso mandato apouvigante.

Eu recordo ao to Pepe con ternura,enorme comprensin, certa tristezapois morreu casemente na pobreza.

Amou a Xesucristo e a sa luz pura.Viviu de p. Morreu con enteireza.Agora deslembranza cruel e dura!

Sonetos casa de Hortas

1951: Morte do irmn

A morte en accidente do seu irmn mis novo (23 de marzo de 1951) prodcelle unha profunda crise ntima e relixiosa que o leva a escribir Libro de pregos (1953): versos irados, nos que pregunta, inquire, suplica, esixe... Deus o interlocutor silencioso.

A morte do noso irmao, o benxamn,foi un golpe mortal, inxusto e cruel.Endexamais esquecerei o intre aquel,o trauma que vivn, canto sufrn!Era un mocio xentil, anda doncel,tia os seus ollos abertos ao aln,agora murcha flor; perdido bencon arrecendos a rosa e caravel.A sa mirada doce e transparentefxose mtica luz, feble e ausente,exemplo de infortunio e breve vida.Anda a sa lembranza ben queridavai no meu corazn continuamentee ten forma de espia. E de ferida. Sonetos casa de Hortas

1953: Libro de pregos

O meu mundo ntimo, persoal, un anceio de Deus. Nestes poemas, desesperadamente inxenuos, nacen as verbas que a Deus lle digo cada hora, na mia linguaxe de terra e cinza. Un revoar de ventos, cheos do po dos camios do mundo, pusase moitos das no meu corazn de home. Entn o meu esprito de home chora con soedade de home. E flolle a Deus con verba na. Mais Deus segue en nboa e en silencio.... como un antergo mar maior en tebra florecido...Eso . (Libro de pregos, limiar)

Ben sabes,Seor,que perdemosa paz!

Quero unha pazlimpa,claracomo o vento!

Quero unha pazde luzpara ser sinxelo!Escoita, Seor,este humildeprego:Quero unha paznovapara escoitarsimplementecomo cantanos melros!

Libro de pregos

1954: Terra Ch

Carballos rexos, potentes,calados ou musicalesque loitais como valentescoas xistras e os vendavales!

Duros carballos verdeados,petrucios e sedentarios!Estades na Ch chantadossolemnes e centenarios!

Como amo a vosa belezada mis baril sobriedade!Que sensacin de fortezaollando pr eternidade!Terra Ch

En 1954 publica Terra Ch, un canto s esencias da sa Chaira labrega, rural: o home, os traballos do home, as festas, os costumes e ritos populares, a natureza, os animais, as plantas, as cousas...

1958: Documentos persoais

Segundo se le no artigo 10 do Regramento,apartado terceiro, quinto prrafo,dbese traballar de nove a unhae de catro a sete pola tarde.Eu coa mia Musa estou desesperado, a mia Musa non cumpre o Regramentonin tampouco o horario de traballo.Terei que demandala. O xuzgadorten que acordar que fique cesantepor sentencia firme, xusta, inapelbel.Estn poerei este anuncio nos xornais:"Precsase unha Musa en bo estado,pagarnselle pluses, vacacis,quinquenios, luz e mis criadai unha paga de mis de cando en cando"Documentos persoais

Poemas en verso libre na lia da poesa civil galega da preguerra, coas limitacins impostas polas condicins sociopolticas da ditadura... Sinxeleza expresiva, irona e incorporacin das frmulas propias da linguaxe xurdica son os trazos expresivos definidores deste poemario, xunto coa protesta social, que fai del o primeiro libro de versos da corrente socialrealista ou de compromiso e denuncia na poesa galega da segunda metade do sculo.

Documentos persoais (2)

Gua comercialDende agora os poetas non precisanandar ollando a la para inspirarse,abndalles con leros nosos ANUNCIOS POR PALABRAS:"Vndense angurias, estrelas,albas, las e solpores.Vndense diccionarios da rimatenros como nata.Temos almas de florese chos de paxaros.Todo moi barato. Damos 30 prazos.Remesamos os pedidos a reembolso,en gran velocidade e porte pago."

Documentos persoais

1959: Casa con Saleta
Cancin pra lle decir a Saleta

Ouh amiga e compaeira cotidin;sinxela, doce costume habitual:ti resme necesaria como o pan,
como o aire, como o lume, como o sal!

Ti eres o meu pasado, o meu porvir,a muller de verd, sangue do pobo.
Ti dcheslle claridade meu vivir:
un camio sinxelo, puro e novo.

Ouh compaa fiel, maina sorrisa;
estrela centilante, arrolo e canto!Ti eres o furacn, i eres a brisa
que limpa, no meu ceo, tanto espanto.

Ti eres o que eu soo: luz e rosarecendo vida, florecendo a eito.
Eres a realidade mis fermosaque levo latexando no meu peito!

Ti trcasme en ledicia cada coita
e daslle meu esprito rumbo certo.
Eres o esteo preciso pra esta loita
de sementar de flores o deserto! Cancis do lusco ao fusco

1961: Versos para
un pas de minifundios

A fala comun e sentimento,historia compartida intimamente,sufrimento de todos, amor de cada une tamn amor de todo o pobo,laio e cancin,nai que nos abrangue e arrola,estrela milagreira que nos guae fai que os nosos coraznslatexen xuntos.A fala a voz da terrae mis do mar,o vencello que nos xungueno tempo co que foron e mis cos que han de ser.

Desconfa, ouh pobo meu!,estn alerta contra aquelesque deixan a ta falae dicen que te aman.Quen non est contigo teu nemigo, andaque os seus beizosche mintan un amorque nunca alumou seu corazn.

Versos para un pas de minifundios

1963: Mar Maior

Estou entre a nboa, aqu en Galiza.Non teo dornas para navegar o marque peta en min, mouro e terrbel.Profesei de labrego dende nenona mia Terra Ch, senlleira e longa.Por sucos teo as mias veas, unha soidade fonda por sementee por terra cativa este meu corpofeito de arxila feble e pecadora.Deus riba de mine eu debaixo de Deus co meu amor.

Dos meus escuros beizos estas verbasque anceian voar como paxaros polo ceo pequeno de min mesmo.Agardo, ano tras ano, pola rosaque ten de agromar, fermosa e branca,para xustificar as a mia vidaescura e caladia baixo o ventosutil e misterioso da saudade.E falo decote nesta msicana que canta Galiza dende sempre.

Mar Maior

1968: Os soos na gaiola
Labrego

Toda a mia xentede labregos foi,xunguidos terracon xugo de boi.

Meu pai labrego,tamn meus avs:pasronse a vidatripando terrs...!

Meu pai labrego,labrego naceu,e labra nos eidostraballando a treu!

Meu pai labrego,labrego naceu.Meu pai labrego,sen terra de seu!

Meu pai labrego,labreguio eu son.Pasarei a vidaxunguido ao terrn!

Os soos na gaiola

1968: Barriga Verde

Foi a primeira obra que viu sobre as tboas (1969) e unha das mis representadas do autor. Barriga Verde un personaxe popular e atemporal que, a medida que avanza a obra, vai gaando cometidos: padrio de noivos, rbitro na disputa amorosa, xuz e parte no desenlace.

1970: Unha moi Real Academia
pouco Galega

O 19 de abril de 1970 foi elixido membro correspondente da Real Academia Galega, mais renunciou en 1975 ao entender que a institucin resultaba ineficaz na defensa da lingua.

Responso por unha Academia

Xace eiqu una Academia.
De nena atacouna a anemia
e acometeulle a diglosia.
Sempre foi inmovilista
e, cmo non!, bilingista.
Viviu en pura ortodoxia
de costas ao seu pas.
Sufriu arteroesclerosia
E morreu dun parals!.

1970: A librara dos galegos

Nace a librara Xistral, "a librara dos galegos", coa finalidade primordial de achegar o libro galego e a realidade galega a unha sociedade que estaba rematando a longa noite de pedra.
"Abrimos a librara en setembro de 1970... Desde o comezo o galego tivo unha presenza principal, no noso rtulo, no escaparate, na relacin coa clientela. Os nenos dican: Imos librara dos galegos...

1973: Krikoi, Fanoi e D. Lobonis

Coleccin de sete contos/relatos:"O Kricoi est no Cereixal", "O Forquitas", "A loita de Fanoi", "O Xess", "A abella chambase Avess", "Informe poltico-cvico-municipal encol do concello e dos ilustres rexidores da vila de Caravel da Raa"e"Suceso da ovella Merela e Don Lobonis", aproximacins realistas e reflexivas sobre a problemtica rural e labrega galega con estrutura de fbulas.

1974: Manuel Mara aos 45 anos

Algn da cecais chegue a ser
-Deus non mo permita-
un morto profesor de Historia,
de Literatura ou de Filosofa
e terei que poer ceros
a rapazas xeitosas, con coxas
de non vencidas plumas
e seos de ritmos sensitivos.
Os meus amigos, ao ollarme pasar,
cecais me paren, pra dicirme:

"Manuel Mara: ti es unha momia
que vives a cen lgoas desta vida..."
E eu marcharei insensibelmente
paseando a ridcula
caricatura de min mesmo,
escribirei poemas ben medidos,
estarei s 9 en punto no instituto
e diranme os meus alumnos
ao atoparme no paseo vespertino:
"Boas tardes tea vostede,
don Manuelio..."

1975: Unha vez foi o trebn

O pobo sacudiu os vellos xugos
e puido as acadar a sa vitoria
sentirse xa ceibe dos verdugos
comezou a facer a propia historia

O exrcito popular dos irmandios
trougo espranzas de luz e redencin
eran froles as pedras dos camios
e o rumor popular era cancin (...)

Teatro sobre a revolucin irmandia. Manuel Mara convoca nos seus poemas os sentimentos daquelas xentes: a carraxe pola inxustiza, pola imposicin desde fra; a rebelda; o soo dunha patria propia e liberada e tamn a traizn, a covarda, a vinganza, o desencanto...Polos poemas desfilan os Andrade, os Sarmientos, os Lemos, os Moscosos; Pedro Madruga, Diego de Lemos, Osorio; os heroes e resistentes Lanzs e Roi Xordo e os mrtires da Almciga.

1977: A poesa ao poder!

Nas eleccins xerais de 1977 presentouse pola provincia de Lugo na candidatura do BN-PG. Nas municipais de 1979 presentouse como cabeza de lista alcalda de Monforte de Lemos, e foi nomeado concelleiro de Augas e Recollida do lixo. Tras fracasar nas eleccins ao Senado de 1982 en representacin do BNG, abandonou a militancia poltica para se dedicar por completo actividade literaria e cultural.

1979: Farsa de Bulul

Estreada en 1979 e publicada en 1992, unha stira que fai referencia situacin poltica no franquismo. Deste xeito, tras o Bulul, o Gran Mariscal e a Raa Facunda estn Franco, Carrero e demais personaxes do rxime. Esta farsa, que bebe das fontes satricas da tradicin galego-portuguesa das cantigas de escarnio e maldicir e na que se critica claramente exrcito, tamn ten claras referencias s obras de Valle-Incln e de Lorca.

1979: A Berenguela

Aventuras e desventuras dunha espia de toxo chamada Berenguela (mis coecida como A Berenguela) unha obra de teatro infantil escrita por Manuel Mara cara a 1974 e publicada en 1979. para o grupo de teatro dun amigo. A espia pica, sen ela querelo, e por iso mesmo debe enfrontarse coa incomprensin e o desprezo de moitos personaxes que rifarn con ela. A ecoloxa, as clases humildes e a sa relacin co poder forman o transfondo desta obra composta de nove cadros.

1986: Pasamento da nai

A nai era a vontade e a enteireza,
a voz dos devanceiros e da terra,
a loita, a teimosa, a xorda guerra
contra a preguiza, a fame e a pobreza.

E anda a sa palabra clama e berra
axotando soidades e incerteza.
Logrou vencer desgracias e tristeza.
E saba que o xusto, s veces, erra.

Era a casa de pe: segura, ergueita.
A tradicin firme, a lia dereita
como o cedro da horta ou a nogueira.

A nosa nai foi grao, flor e colleita!
Que existencia exemplar e verdadeira!
Que tarefa cumplida! E que ben feita!
Sonetos casa de Hortas

1989: Abril de lume e ferro

Dramatizacin dos sucesos da revolucin de 1846 que comezan o 2 de abril dese ano en Lugo co levantamento do coronel Sols e rematan o 26 do mesmo mes co fusilamento dos Mrtires en Carral.

1991-1994:
Recordos da infancia

A triloxa de Manuel de Paderna: unha lembranza dos tempos da infancia.Manuel de Paderna era un xornaleiro da casa de Manuel Mara que o iniciou no mundo da poesa, nos mediodas do vern, sombra dunha oliveira. A tribo ten catro ros (1991), Cando o mar foi polo ro (1992) e Viaxes e vagancias de M.P. (1994) son as tres obras s que nos estamos a refeir: mestura de lendas, poesa, crnicas e nostalxias que teen como referencia constante o retorno ao paraso perdido da infancia e aos seus espazos.

1993: Madrigal cidade de Tui

Tui, episcopal e fronteiriza,
-Fronteira de que e para que-
ollando a ta propia imaxe
no frxil espello fuxido
das doadas augas do Pai Mio
sen que os teus ollos cansos
acaden contemplar o mxico
fulgor dos fogos de San Telmo.
a ti a quen pregunto:
Sentiches, cecais, a tentacin
de botarte, libre, a navegar
ro abaixo na percura da roita
que te poida levar ao infinito?(XIII Festival da Poesa do Condado)

2002: Nunca mis

"... O nome de Costa da Morte impn. Para explicalo abundan teoras e lendas. Quizais se deba multitude de naufraxios e catstrofes que se producen no lugar. O propio sera que o Atlntico fose coecido, nesta paraxe, como Mar da Morte. O recentes e trxicos sucesos ocorridos co petroleiro Prestige dannos a razn. Mais a traxedia e a imprevisin xa veen de lonxe e chmanse Polycommander, Andros Patria, Casn ademais doutras calamidades significativas. A nosa costa sempre foi a Costa da Vida. O que acontece que a matan, ante a pertinaz ineficacia dos nosos mandamais, malia que as xentes de ns, ateigadas dunha impotencia xorda e rabiosa, loitan at o imposbel, utrapasando a heroicidade mis sublime, con todo o amor do mundo, para conservala dignamente, recuperala e mantela viva para sempre endexamais"(El Correo Gallego, "Homes, feitos e palabras", 15/12/2002)

2003: Acadmico numerario

O 15 de febreiro de 2003 volve a entrar na RAG como acadmico numerario, a proposta de Xos Lus Franco Grande, Ramn Lorenzo Vzquez e Xos Lus Mndez Ferrn, pronunciando o discurso "A Terra Ch: poesa e paisaxe", respondido por Mndez Ferrn.

Testamento
Morre o 8 de setembro de 2004

Enterrdeme en Outeiro
que quero escoitar o Mio
co seu paso silandeiro
nos prados de Xuncao.
Quero sentir a ta verba,
ouh mia amada xentil!,
ollar como nace a herba
e or ao cuco en abril.
Quero escoitar as camps
da mia aldea natal,
tan compaeiras e hums
que fan falar ao metal!

E quero ouvir dende a cova
aos vecios e aos amigos,
contemplar a la nova
e ollar espigar os trigos.

Quero ser como o abeneiro:
fidel a unha s corrente.
Pido un lugar en Outeiro
na campa da mia xente!

Escolma de poetas de Outeiro de Rei

Letras Galegas 2016