LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA8. ETA 9. GAIAK 3. LIBURUKIA

1. GERUZEN ERAKETA ETA LURRAREN ADINA

• Lurrak 4.500 milioi urte (m.a) inguru• Materialak, lurra urtua zenean, dentsitatearen arabera antolatu ziren 3 geruza nagusi

sortuz• LURRAZALA (harrien geruza mehea)• MANTUA• NUKLEOA (burdinez osatua)

2. LURRAREN OSAERA ETA EGITURA

0 km• LURRAZALA

LODIERA - (0-70 Km) MATERIALAK ETA EZAUGARRIAK

MEHEA SOLIDOA HARRITSUA (GRANITOZ ETA BASALTOZ)

BI ZATITAN BANATUTA AZAL KONTINENTALA

• Kontinente masez osatuta. Harri sedimentarioz, granitoz eta sedimentuz estalita

AZAL OZEANIKOA • 10 Km-ko lodiera ozeanoaren hondoez osatuta. Basaltoz eratuta.

DENTSOAGOA DA 70 km

• MANTUA LODIERA (70-2900 Km) MATERIALAK ETA EZAUGARRIAK

HARRITSUA BI ZATITAN BANATUTA

GOI-MANTUA (70-670 Km) • PERIDOTITAZ OSATUTA (mineral nagusia: olibinoa)

BEHE-MANTUA (670-2900 km) • Presio altuak peridotiten mineralak trinkotzen ditu ondorioz dentsitatea

handiagoa 2900 km

• NUKLEOA LODIERA (2900 - 6370 Km) MATERIALAK ETA EZAUGARRIAK

METALEZ OSATUTA (SIDERITOAZ) (% 85 BURDINA, %5 NIKELA %10 OXIGENO, KARBONOA ETA SILIZIOA)

BI ZATITAN BANATUTA KANPO-NUKLEOA (2900-5150 Km)

• Likido-egoeran dago (uraren jariakortasuna) konbekzio korrente indartsuak lurraren eremu magnetikoa

BARNE-NUKLEOA (5150-6370 km) • SOLIDO EGOERAN DAGO

6370 km

3. ETEN SISMIKOAK

• Geruzen artean dauden banaketa-gainazalak dira• Uhin sismikoei esker identifikatzen dira.

Uhin sismikoek materialak zeharkatzean materialen ezaugarrien arabera: Abiadura aldatzen dute Desagertzen dute Norabidea aldatzen dute …

1. MOHOROVICIC ETENA – lurrazala eta mantua (70 Km)2. REPETTI ETENA – goi eta behe- mantuaren artean (670 km)3. GUTENBERG ETENA mantua eta kanpo-nukleoa (2900 km)4. LEHMAN ETENA – kanpo eta barne-nukleoa (5150 km)

4. LITOSFERA ETA PLAKA LITOSFERIKOAK

• Litosfera geruza mistoa da, goi-mantuaren kanpoaldeko zatia eta lurrazala sortzen duten multzo zurrunaz osatuta.

• Bi litosfera mota • LITOSFERA KONTINENTALA : AZAL KONTINENTALA + GOI-MANTUA • LITOSFERA OZEANIKOA: AZAL OZEANIKOA + GOI-MANTUA

LITOSFERA

LITOSFERA MOTA

LODIERA LURRARENOSAERA

DENTSITATEA HIGIDURA

LITOSFERA OZEANIKOA

100 Km askoz jota

>% 9O BASALTOAKH. METAMORFIKOAK(KUARTZO GUTXI)

DENTSITATEHANDIAL. OZEANIKOA MANTUAN HONDORA DAITEKE

Aktiboki higitu

LITOSFERAKONTINENTALA

300 km askoz jota

>% 85 GRANITOAKH. METAMORFIKOAK,H. BOLKANIKOAK (KUARTZO ASKO) ETA H. SEDIMENTARIOAK

DENTSITATE TXIKIAL. KONTINENTALA EZIN DA MANTUAN HONDORATU

Pasiboki higitu (litosfera ozeanikoak bultzatu edo konbekzio korronteak herrestan eraman)

LITOSFERA BLOKE HANDITAN ZATITZEN DA: PLAKA LITOSFERIKOAK (IKUSI ARIKETA)3 PLAKA MOTA:

• PLAKA OZEANIKOAK: LITOSFERA OZEANIKOZ OSATUTA (Bareko, Cocoseko eta Nazkako plaka)

• PLAKA KONTINENTALAK: LITOSFERA KONTINENTALEZ OSATUTA (Arabiako plaka)• PLAKA MISTOAK: handienak dira, PLAKA OZEANIKOZ ETA KONTINENTALEZ OSATUTA

IA LURRAREN GAINAZAL OSOA 7 PLAKA MISTO HANDIZ OSATUA: Ipar Amerika, Hego Amerika, Afrika, Eurasia, Ozeano Barekoa , Antartida eta Australiakoa.PLAKA TXIKIAGOAK: Nazka, Cocos, India, Karibe, Filipinas eta Arabiakoa. ETA MIKROPLAKAK.

5. ERLIEBAREN JATORRIA FIXISMOTIK MOBILISMORA

TEORIA FIXISTAK : kontinenteek finko egon dira oraingo toki berean MOBILISMOA; mugimendu filosofiko honetan hurrengo 4 teoriak garatu dira:

1) 1912 (ALFRED WEGENER) KONTINENTEEN JITOAREN TEORIA Duela 300 m.a. Kontinente-masa bakarra zegoen PANGEA Kontinenteak ozeanoen hondoen gainean labaindu dira oraingo lekuaraino

erliebea sortuz.FROGAK: - Kontinenteen ahokadura - Izotzaren higaduraren aztarnak - Fosil berdinak kontinente ezberdinetan

2) HIGIDURA BERTIKALA: ISOSTASIA- Arro sedimentarioen sedimentu-geruzen lodiera… higiduren bertikalen bidez

azaldu… - Sedimentuen pisuak arroen hondoa hondoratzen du. Higadurak pisua kendu

erliebea altxatuz.- Isostasia astenosfera geruzari esker gertatzen omen zen.

ASTENOSFERA zera da? Mantua solidoa da baina presio eta tenperatura altuak direla eta, eremu jakin batean, gogortasunaren zati bat galdu eta plastiko (likido likatsua) bezalakoa da . Barnean korronteak sortzen dira. Litosferaren azpiko goi-mantuaren gaineko zatia zela uste zen (100 Km-ko sakoneran agertu)

GAUR EGUN FROGATUTA DAGO

• Ez dago geruza plastiko jarraiturik litosferaren azpian (ez dago astenosfera geruzarik)• Konbekzio korronteak mantu osoan sortzen dira• Korronteek litosfera herrestan eramaten dute zatitan bananduz• Sortzen diren zatiak, plaka litosferikoak dira

3) PLAKEN TEKTONIKAren TEORIA

• 1968an sortu zen: Mantuaren konbekzio korronteak herrestan eramaten du litosfera OSOA, ozeanoen hondoak eta kontinenteak.

• Plaka litosferikoen arteko talkek erliebea sortu

PLAKEN HIGIDURA

ERTZ MOTA EGITURA GEOLOGIKOA

ADIBIDEAK LOTUTAKOPROZESU GEOLOGIKOAK

DIBERGENTEA ERAKITZAILEALITOSFERA OZEANIKOA SORTU

Dortsalozeanikoa

Atlantikoko dortsala

tarteko sismikotasunabolkanismo handiaOzeanoen hondoen hedapena

KONBERGENTEA 1. SUNTSITZAILEALITOSFERA OZEANIKOA SUNTSITZEN DA

2. TALKAKOAKONTINENTEEK TALKA EGITEN DUTE

SUBDUKZIO EREMUA

TALKA-OROGENOA

ozeano bareko hego amerikako kosta

Pirinioak

sismikotasun handiaBolkanismoaSumendi-erliebeen eraketa

sismikotasunaHarrien tolesdura

EBAKIDURAZKOA PASIBOA LITOSFERA KONTSERBATZEN DA

FAILA ERALDATZAILEA

SAN ANDRES FAILA(KALIFORNIA)

SISMIKOTASUNA

4) OZEANOAREN HEDAPENA 1962. HARRI HESSek ASMATU- Dortsala ozeano berria sortzen den eremua da. Material berriak litosfera ozeanikoa

alde batera eta bestera bultzatzen du.Frogak: basaltozko harrien adina (ikusi ariketa)

6. BARNEKO KONBEKZIO korronteak

• Konbekzio higidurak: fluido baten barruko goranzko eta beheranzko korronteak dira.Mantuan eta nukleoan gertatu

GORANZKO KORRONTEAK Beheko material beroagoa hedatzen da haren dentsitatea murriztuz ; ondorioz flotatu eta gorantz joan.BEHERANZKO KORRONTEAK: goiko material hotzagoa dentsitate handiagoa duenez hondoratzen da.

Nukleo metalikoak mantua harritsuak baino dentsitate handiagoa duenez ezin nahastu, biak konbekzioan egon arren (olioa eta ura bezalakoak dira).

• SOLIFLUXIOA: (barneko materialen portaerari esaten zaio) itxuraz solidoa DA baina fluido likatsua bezala jariatzen da (poliki-poliki)

• GANDOR TERMIKOA: material harritsu beroko zutabeak dira, mantuaren oinarritik gainazalera igotzen dira.

• GUNE BEROAK: gandorrek gainazalean sortzen duten bolkanismo handiko eremuak dira

7. ERLIEBEAREN ERAKETA

MENDIKATEEN ERAKETA• OROGENOAK: mendi lerrokadurak dira eta plaken higidura konbergenteak sortzen

ditu. 4 MOTA DAUDE:• Uharte-arkuak• Orogeno termikoak• Talka-orogenoak • Plaka barneko orogenoak

UHARTE-ARKUAK: uhartedi bolkaniko linealak (japonia, filipinak)• Bi plaka ozeaniko topo egiten dutenean sortu. Bat ondoratzen da bestearen

azpian, azken hau zapalduz• Lodiago den zatian sumendiak sortzen dira inguruan irlak garatuz . • Uhartedi ondoan fosa ozeaniko sakonak sortzen dira

OROGENO TERMIKOAK• Plaka bat ozeanikoa bestea kontinentala.• Ozeanikoa hondoratu eta kontinentalean erliebe bolkanikoa sortu (orogeno

termikoa)• Litosfera ozeaniko hondoratzean sortzen den subduzio eremuan fosa ozeaniko ez

hain sakona dago sedimentu geruzaz beterikTALKA OROGENOA

• Bi plaka kontinentalak topo egitean agertu• Ezin dira hondoratu beraz bi plakan artean metatuta zeuden sedimentuak tolestu

eta altxatzen dira talka orogenoa sortuz PLAKA BARNEKO OROGENOAK

• Bi plaka kontinental topo egitean konpresio indarrak eragiten dute • Konpresio indarrek kontinentearen barruan arro sedimentarioak badaude

gordetzen duten sedimentuak tolesten dituzte (plaka barneko orogenoak)8. HARRIEN DEFORMAZIOAK

• Tolesdurak ( deformazio plastikoak) harriak tolestu egiten dira konpresio-esfuertsuen eraginez

• Diaklasak eta failak harrien hausturak dira – Diaklasa: harria apurtu zatiak lekutik higitu gabe– faila: harria apurtu eta ondoren zatiak edo blokeak higitu egiten dira