los 70 - suplemento

40

Upload: ulma

Post on 19-Mar-2016

240 views

Category:

Documents


7 download

DESCRIPTION

Los 70 - Suplemento

TRANSCRIPT

Page 1: Los 70 - Suplemento
Page 2: Los 70 - Suplemento

Nuestra Historia2

Sumario

Este profesor oñatiarra analiza el contexto social, económico y cultural de los años 70 enla villa guipuzcoana.

Repasamos la evolución de ULMA y ENARAa lo largo de la década.

Un recorrido por los hitos más importantesocurridos en ULMA y ENARA, enmarcadosen su entorno más cercano, Oñati.

Charlamos con el que fue Presidente de Lagun-Arodurante los años 70.

Alfonso Gorroñogoitia, Sebastián Ayastui, Luis MªMadina, José Luis Madinagoitia, José Antonio Urteaga,Angel Iturbe y Sabino Zuazabeitia intercambian impre-siones sobre las transformaciones sociales vividas en ladécada de los 70.

Repaso a una década de evolución y desarrollo enlo referente a productos y mercado.

En los años 70 los colectivos de ULMA y ENARA de-ben adaptarse a los nuevos tiempos y a la evoluciónque viven las cooperativas.

Ecos sobre ULMA y ENARA en la prensa de laépoca.

Comentarios sobre la repercusión social que lascooperativas tuvieron en el Oñati de los años 70.

Aquellos Maravillosos Años...

Cronología de la Década

Entrevista a Román Balanzategi

Mesa Redonda

Actividad Empresarial

El Valor de lo Social

Hemeroteca

Encuesta

Crónica de Iñazio Irizar3

4

6

8

14

10

16

18

20

Page 3: Los 70 - Suplemento

En la década de los 70 se produjeron las transforma-ciones más importantes de la historia reciente deOñati, debido al hecho de que comenzó bajo la dic-tadura de Francisco Franco, y terminó con la demo-cracia.

Ello supuso que además de la libertad política y sin-dical, se produjese una profunda transformación cul-tural. En la dictadura estaban prohibidas la mayorparte de las actividades culturales vascas, y el pensa-miento oficial era el que provenía de Madrid. Perocon la democracia, se dieron dos hechos determi-nantes que han perdurado hasta nuestros días: a) lacultura local vasca se normalizó, y b) el ayuntamien-to comenzó a disponer de importantes presupuestos.

En el ámbito de la normalización de la cultura, po-drían destacarse:

- Euskara: de ser una lengua postergada, y enbastantes casos perseguida, pasó a ser el idioma do-minante en todos los actos culturales. Además se ofi-cializó su uso en el ayuntamiento, y se pusieron enmarcha programas de euskaldunización y alfabetiza-ción.

- Formación: se regularizó el status de la ikastolacomo institución educativa propia euskaldun.

- Participación: la libertad democrática conllevóuna mayor participación de la gente en todo tipo deactividades: se creó el grupo de danzas Oñatz, secrearon la mayoría de las sociedades gastronómico-culturales, el Herri-eguna, la tamborrada, volvió aparticipar la banda de música, etc.

- Censura: su desaparición hizo que las actuacio-nes de cantantes, obras de teatro, cine, conferencias,etc. fuesen libres, con lo que la oferta aumentó.

En el ámbito presupuestario, la existencia delGobierno Vasco hizo que los ayuntamientos tuvie-sen presupuestos mayores y gestionados localmente,con lo que su efecto en la vida cultural fue determi-nante:

- Tradiciones: se potenció económicamente laprocesión del Corpus, el concurso de perros de pas-tor, las fiestas de San Miguel y las de los barrios loca-les y rurales, etc.

- Infraestructuras: se creó el Kultur-etxea y se pro-fesionalizaron servicios como la biblioteca munici-pal.

- Promoción: se promovieron varios tipos deconcursos locales: literatura, pintura, etc., así comodistintas iniciativas para elaborar prensa local, quehoy se concreta en Kontzejupetik.

Podemos concluir en que los años 1977, 78 y 79 ha-brán sido probablemente los de mayor creatividadcultural de Oñati, con una participación ciudadanasin precedentes.

los 70

3

Crónica de Iñazio IrizarProfesor de MU

“En estos años se dieron dos hechos de-terminantes: la cultura local vasca se

normalizó y el ayuntamiento empezó adisponer de importantes presupuestos”

Oñati en la década de los setenta

“Los aspectos culturales cobraron protagonismoen el Oñati de la década de los 70, en un periodode transición de dictadura a democracia, marcadopor la libertad política y por una profunda trans-formación cultural.”

Iñazio Irizar

Page 4: Los 70 - Suplemento

En los 70

En Euskadi se vive una etapa de efervescencia política, yes tiempo de recuperar la libertad perdida durante tan-tos años. Mientras, en Gipuzkoa se sienten los efectosde la crisis internacional, agravada por la inestabilidadsocio-política existente, siendo los sectores siderúrgico ynaval los más afectados. Pronto comenzó la escaladadel paro. En 1976 el entorno empresarial guipuzcoano,y en particular el cooperativismo de Mondragón, llora lamuerte de Don José Mª Arizmendiarrieta, precursor delmovimiento cooperativo.

En este contexto, la industria oñatiarra lucha por so-brevivir y consolidarse. Mientras muchas de las em-presas tradicionales entran en crisis, ULMA amplía susáreas de actividad y su mercado, potenciando su face-ta exportadora. ENARA, sin embargo, atraviesa la dé-cada con altibajos, sorteando no pocas dificultadeseconómicas y sociales.

AquellosMa

Nuestra Historia4

En la década de los setenta el panorama internacionalse encuentra convulsionado por la guerra de Vietnamy los movimientos sociales. La fuerte crisis que sacudi-ría la economía mundial, provocada por la subida delprecio del petróleo en 1973, iba a repercutir en todoslos sectores industriales.

Mientras, España vive con ilusión el fin de la dicta-dura, la muerte de Franco y la llegada de la demo-cracia de la mano de una monarquía parlamentariaque encabeza Juan Carlos I. Es la década de la tran-sición, en la que el Estado español define y decidesu futuro.

LA DÉCADA DE LOS 70, PESE A LA

CRISIS ECONÓMICA QUE SE VIVE A NI-VEL INTERNACIONAL, ESTÁ MARCADA

POR LA EFERVESCENCIA POLÍTICA Y EL

DESARROLLO EMPRESARIAL EN EUSKADI.

Aquellos Maravillosos Años ...Durante los años setenta

“Vista aérea de Oñati en los años 70” “Vista aérea de Oñati en los años 70”

ULMA y ENARA caminan durante estos años por sucuenta, sin apenas contacto, a pesar de la pertenenciade ambas a Caja Laboral.

Page 5: Los 70 - Suplemento

1976

ENARAULMA

aravillosos Años ... los 70

5

A principios de la década, ante un importante creci-miento del volumen de negocio e inmersos en plenoperiodo de desarrollismo industrial, ULMA vive sutraslado a las nuevas instalaciones en el Bº Garibai deOñati, donde se desarrollan las llamadas entonces ac-tividades de Elementos Metálicos y Envase yEmbalaje.

Poco después se ampliaron hasta 22.000 m2 las insta-laciones de Elementos Metálicos, lo que posibilitó lamejora en la organización productiva, y constituyó elprimer paso hacia la modernización de la empresaque se produciría años más tarde. A finales de los se-tenta, inmersos en plena crisis de mercado, se inicia laactividad de fabricación y venta de Invernaderos, conel objetivo de aprovechar el dominio productivo yampliar mercados. Esta actividad fue incrementandosu volumen, y es el origen de la actual ULMAAgrícola.

Las cooperativas asisten con tristeza a la muerte deDon José Mª Arizmendiarrieta, impulsor de laExperiencia Cooperativa de Mondragón.

ENARA por su parte comienza la década con buenasperspectivas, aumentado su capacidad productiva enun 50%, y con excelentes resultados en cuanto a ren-tabilidad. Sin embargo, a partir de 1972, el incremen-to en los costes de la materia prima y el descenso delos precios de venta harán bajar la rentabilidad de laproducción, lo que tendrá una fuerte repercusión ensu ámbito socio-laboral

Una característica de aquellos años es la falta de rela-ciones laborales e institucionales entre ULMAy ENARA, ambas asociadas a Caja Laboral, yfuertemente enraizadas en Oñati.

a se producen profundas transformaciones políticas, sociales y económicas.Son años de cambio y evolución.

“Vista aérea de ULMA a comienzos de la década” “Imagen de ENARA a finales de los años 70”

Page 6: Los 70 - Suplemento

Como presidente de Lagun-Aro durante los años 70,¿cómo recuerda el contextosocial de la época en el entor-no cooperativo?

La década de los setentasupone un desarrollo notablede lo que hoy constituye elSistema de Provisión Social,lo mismo que la SeguridadSocial.

Se produce la consolidaciónde lo que se inició en la déca-da anterior que, con las reser-vas que merece toda divisiónartificial de un todo continua-do, fue la creación de una co-bertura a una desprotección.

Algo como las pensiones no sepodía dejar en el aire ya queaunque éramos conscientes dela pujanza de nuestras coope-rativas, en Mondragón había-

mos visto también zozobrarmuchas empresas emblemáti-cas de la zona: Elma, UniónCerrajera, etc. En cuanto a laAsistencia Sanitaria, la gente seacostumbró al sistema quemarcaba la carta médica: libreelección y libre prescripción,frente al petitorio y la fija asig-nación del médico.

¿Cuáles son los principalesavances que se producen enesta década a nivel social?

En lo que hoy llamamosSeguridad Social podemosbuscar una similitud. En losaños sesenta aparece el mu-tualismo laboral que permitíamejorar las prestaciones cla-ramente insuficientes, y quevenía otorgando el SOVI(Seguro Obligatorio de Vejeze Invalidez).

Más adelante, aun cuandocontinuamos en la década an-terior, comienza a surgir la Leyde Bases de la SeguridadSocial de 1963, la Ley de laSeguridad de 1966, que fueroncompletadas por la Ley Generalde la Seguridad de 1974 y laConstitución de 1978.

¿Cuáles eran los problemas alos que se enfrentaban al defi-nir Lagun-Aro?

A pesar de los avances, laSeguridad Social manteníauna serie de problemas, talescomo la incertidumbre sobrelas posibilidades futuras, lafalta de cobertura suficienteal existir amplios grupos sinprotección, y el uso de laSeguridad Social para resol-ver problemas que le eranajenos, etc.

Román Entrevista a Román Balanzategi

6

DURANTE LA DÉCADA DE LOS 70, EN PLENO DESARROLLO DE LAS COOPERATIVAS EN OÑATI,

SE CONSOLIDA LAGUN-ARO, ENTIDAD DE PREVISIÓN SOCIAL, PROMOVIDA POR LOS COO-

PERATIVISTAS ANTE LA IMPOSIBILIDAD DE ACOGERSE AL RÉGIMEN GENERAL DE LA

SEGURIDAD SOCIAL. AL FRENTE DE ESTA INSTITUCIÓN, QUE A LO LARGO DE ESTA DÉCADA

FUE ALCANZANDO CONQUISTAS SOCIALES Y DOTÓ AL COOPERATIVISMO DE LA COBERTURA

SOCIAL Y SANITARIA NECESARIA, SE ENCONTRABA ROMÁN BALANZATEGI. HOY NOS TRANS-

MITE SUS RECUERDOS DE ESA ÉPOCA.

Nuestra Historia

Page 7: Los 70 - Suplemento

¿Qué relaciones existían poraquel entonces entre las coo-perativas ULMA y ENARA yLagun-Aro?

Ante esta situación seria ytrascendente de crear todo unSistema de Previsión Social,más que hablar de las relacio-nes entre ULMA, ENARA yLagun-Aro hay que definirlocomo de coadjutoría, de co-rresponsalía. Ahí están losMadinas o los Ugartes, que re-memorando al argot del ciclis-mo siempre han estado"subidos al cajón", como Viceso Presidentes de Lagun-Aro.Su implicación en el proyectofue total, y tuvieron muchoque ver con el desarrollo vivi-do en esos años.

Es una etapa en la que seavanza mucho a nivel social¿Recuerda algunos hitos fun-damentales en ULMA y ENA-RA en este sentido?

La consideración de la mujercomo trabajadora en esa déca-da fue muy importante, estabaclaro que podían hacer prácti-camente las mismas tareas quelos hombres, con el mismo omenor índice de absentismo,pero tenían que demostrarlo…la mujer, además, de con supropio absentismo, carga conel de su familia, un hijo o fa-miliar enfermo, por ejemplo.

Además, una vez casadas de-bían abandonar la cooperati-va. La dote matrimonial era unextorno que compensaba queal casarse tenían que dejar deser socias, y se eliminó a prin-cipios de los setenta, cuandose suprimió esta norma, dandoopción a que regresasen al tra-bajo las que habían tenido queabandonarlo.

Se avanzó mucho también entemas de seguridad y salud la-boral, trabajamos por mejorarla calidad del puesto de traba-jo. Estuvimos obligados a cu-brir vacíos que existían enmuchos aspectos.

¿Cuáles cree que han sido lasclaves del éxito del cooperati-vismo en Oñati, y en concreto,del modelo adoptado porULMA y ENARA?

A la hora de señalar algunacaracterística del Grupo di-ría que ULMA y ENARA fue-ron creadas como el resto decomunidades cooperativas,pero su identidad y afinidadentre las cooperativas consti-tuyentes fue notoria, y suvinculación e implicacióncon el pueblo de Oñati hasido modélica, tanto que po-dríamos decir que: "el GrupoULMA es algo más que unaComunidad Cooperativa".

Por último, y en el contextode esta recopilación históricaque hemos iniciado ¿Cuál se-ría su reflexión sobre la evolu-ción y trayectoria de ULMA yENARA, y sobre el futuro delGrupo ULMA?

Alejándome de mi ámbito,digamos, profesional, me atre-vería a manifestar que el futurode ULMA se presenta halagüe-ño y risueño. El Grupo ULMAes una institución que ha ayu-dado a sacar a Oñati adelante,que ha estado siempre en ca-beza luchando por la mejorasocial en todos los aspectos.

BalanzategiEx-Presidente de Lagun-Aro

los 70

7

Román Balanzategi

EX-PPRESIDENTE DE LAGUN-AARO

“ULMA es unainstitución que ha

colaborado mu-cho con Oñati.”

Page 8: Los 70 - Suplemento

Cronolo

Nuestra Historia8

Cronología de la Década

Oñati cuenta con10.645 habitantes, ycon 1.427 alumnosmatriculados en En-señanza Primaria.

Felix Ugarte descubrela cueva Aitzgain, re-cogiendo materiales yfragmentos en superfi-cie de tierra sigillatahispánica tardía.

La Escuela TécnicaAdministrativa setransforma en Es-cuela Técnica Em-presarial, ETEO.

Nacen en Oñati 181personas: 100 hom-bres y 81 mujeres.

La perra Lika, con-ducida por el pastorvasco francés GiuseppeMiura, gana el con-curso de perros pas-tores de Oñati.

Se plantea la necesi-dad de colocar semá-foros en el cascourbano, ante el incre-mento de vehículosque se experimentaen la villa.

Constantino Kooser,Padre General de losFranciscanos, visitaAranzazu y Oñati.

La plantilla asciendea 96 personas, regis-trándose un incre-mento de personaldel 11,4% respectoal año anterior.

El anticipo laboralasciende a 43 pese-tas/hora.

Se empieza a regis-trar una evoluciónnegativa de la coo-perativa. Los preciosde venta se sitúanen claro descenso,tratando de acomo-darse al mercado.

La capacidad pro-ductiva de la empre-sa se incrementa enun 50%, y la coope-rativa vive una evo-lución positiva.

Los resultados sonsuperiores a 17 mi-llones de pesetas.

Se consolida el nue-vo equipo directivoen torno al GerenteRafael Azcona.

La cooperativa reci-be un crédito de laObra Sindical deCooperación por im-porte de 3.093.000pesetas.

Hasta este momento elpersonal de ENARAproviene casi exclu-sivamente del Barriode Zubillaga. En1973 se abre a la in-corporación de per-sonas de Oñati y delresto de la comarca.

La división empresa-rial de Caja Laboralrealiza un estudio deorganización en elque se proponen so-luciones a las ca-rencias que veníaarrastrando la coo-perativa relaciona-das con el ámbitoorganizativo.

La actividad deEnvase y Embalajecomienza tímida-mente a exportar ap a í s e s c o m oPortugal, Inglaterra,o Grecia.

Se obtiene la licen-cia de fabricación detransportadoras deHormigón de la fir-ma alemana Fristein.

La actividad se tras-lada a la nueva plan-ta de 8.100 m2 en elBarrio Garibai.

La actividad de Pana-dería y Pastelería ad-quiere la patenteSUPERMAG a ALFA.

Se van incorporandonuevas máquinas en-volvedoras, como lak-5 para Chupa-Chups, la B-1 para ja-bones, o la E-3 paratabletas de chocolate.

Se inaugura la prime-ra instalación de pin-tura EPOXI.

Se adquiere en Ma-drid la empresa AL-FRE, S.A., para dotarde cobertura jurídicaa la actividad deMontaje.

Se obtiene la licenciade fabricación y ven-ta de ElevadoresAlimak (Suecia).

La actividad de Pana-dería y Pastelería ad-quiere la patenteitaliana San Casiano.

ENA

RA

ATI

ULM

A

1970 1971 1972 1973 1974

1970 1971 1972 1973 1974

iazpeitia
PLAZAOLA Blanco
Page 9: Los 70 - Suplemento

ogía de una Décadalos 70

9

Repasamos los principales hitos de la década

Coca-Cola edita unfolleto artístico deOñati.

La red telefónica localse amplía con 1.500nuevos números.

Se introduce en lacooperativa la In-formática de Gestión,creándose el departa-mento CPD para eldesarrollo y aplica-ción de programas.

Comienza la distribu-ción de tableros paraencofrado.

El precio de unabarra de pan es de10 pesetas, y un li-tro de leche cuesta35 pesetas.

El salario mínimoasciende a 11.400pesetas al mes.

La cooperativa FagorIndustrial consolida suasentamiento enOñati.

Una tromba de aguacausa importantesdaños en Oñati, va-lorados en más de10 millones de pe-setas.

Eli Galdós es elegi-do alcalde de Oñati,siendo el primer al-calde del pueblodespués del fran-quismo.

Se celebra en Oñatiun gran homenaje aJosé Miguel Baran-diarán en reconoci-miento a su laborcomo presidente dela Sociedad deEstudios Vascos.

El número de sociosen plantilla superalos 120.

Se inicia la cons-trucción de la nuevanave de mecaniza-do y oficinas.

Caja Laboral aprue-ba un crédi to a ENARA de 200 millo-nes de pesetas acon-sej ando posponerinve r s iones has -ta recuperar el equili-brio financiero.

Se produce la asocia-ción de la cooperati-va a Caja Laboral.

Se registran 35 mi-llones de pesetas depérdidas.

Los costes de perso-nal de ENARA al-canzan las 850.000pesetas por persona.

Ante la grave situa-ción la DivisiónEmpresarial de CajaLaboral proponemedidas de tipo so-cial y económico-financieras.

La cooperativa apuestapor la especializa-ción y se opta por lavía de la exporta-ción, lo cual exigiráun producto mejor ymás barato que lacompetencia inter-nacional.

Rafael Azcona aban-dona el puesto deGerente, y es nece-saria la colabora-ción de Caja Laboralante la preocupantesituación de endeu-damiento de la coopera-tiva, que alcanzabaya los 290 millonesde pesetas.

Se obtiene la conce-sión para la distribu-ción de productospara Obras Públicas.

Se amplían las insta-laciones de Elemen-tos Metálicos hastalos 22.000 m2.

Nace el Departamentode Exportación. Se re-estructuran las delega-ciones comerciales,pasando de 26 a 18.

Se fabrica la primeramáquina para confor-mado de tubo.

A fecha 31.12.78 laplantilla asciende a676 personas al-canzándose l o s1.565 millones depesetas de factura-ción, de los cuales1.402 millones co-rresponden a la acti-vidad de ElementosMetálicos y 163 mi-llones se deben a laactividad de Envasey Embalaje.

Se ponen en marchanuevas actividades:tubo, carpintería-per-filería de aluminio, einvernaderos, origende ULMA Agrícola.

El puntal es el pro-ducto estrella deULMA con una apor-tación a la factura-ción total de 662millones de pesetas.

1975 1976 1977 1978 1979

1975 1976 1977 1978 1979

Page 10: Los 70 - Suplemento

mesa RedondMesa Redonda

Nuestra Historia10

CHARLAMOS SOBRE LOS 70, UNA DÉCADA CONVULSA EN EL PLANO SOCIO-POLÍTI-CO, Y DE CLARA EVOLUCIÓN Y DESARROLLO PARA NUESTRAS COOPERATIVAS.

ALFONSO GORRONOGOITIA (A.G.)Fundador de la Experiencia Cooperativa de Mondragón

JOSÉ LUIS MADINAGOITIA (J.L.M.)Presidente del Grupo ULMA

SEBASTIÁN AYASTUI (S.A.)Fundador de GAITU

ANGEL ITURBE (A.I.)Ex-Alcalde de Oñati

JOSÉ ANTONIO URTEAGA (J.A.U.)Socio de ULMA Packaging

SABINO ZUAZABEITIA (S.Z.)Párroco de Oñati

LUIS Mª MADINA (L.M.)Ex-Presidente de ULMA

Hablamos de una época: los 70.

Par

tici

pan

tes

Para enmarcar la época, en los años70, ¿cuál era la situación de nuestro en-torno socio-económico? ¿Cómo recor-dáis aquellos años?

J.L.M.: Diferenciaría la década en susdos mitades. De 1970 a 1975 fue unaépoca donde los aspectos reivindicati-vos en clave socio-política eran cadavez más evidentes. Se veía ya, comoasí fue, el final de la dictadura. De1975 a 1979 y, tras la muerte deFranco, empiezan los cambios, más omenos rápidos, pero se van dando pa-sos hacia una apertura en clave socio-política. En el tema económico-empresarial, los primeros años de ladécada fueron relativamente buenoscomo continuación de los años sesen-ta, pero a partir de la segunda mitad dela década comienza una decadenciaeconómica en muchas empresas quedura hasta finales de los setenta y quepropiciaría la aparición de conflictosde índole socio-laboral. Como dato adestacar, decir que desde el año 1975hasta finales de la década el sector dela construcción fue cayendo paulatina-mente todos los años.

A.G.: Lo más sobresaliente de la dé-cada para mí fue la afloración de lasposiciones políticas a través de la fan-tástica sopa de letras que surgió...Fue la ebullición de algo que había es-tado más o menos larvado. Es en esaépoca también cuando empiezan a flo-recer las primeras huelgas en las coo-perativas. Si miramos qué había detrásde ellas, veíamos un puñado de perso-nas muy jóvenes, curiosamente la ma-yoría chicas, con un desordensocio-político e ideológico de aquí teespero. Tras la muerte de Franco se ge-neralizaron las huelgas con una impre-sionante frivolidad aprovechando,entre otras cosas, la falta de prepara-ción del colectivo.

Lo que sí había en la sociedad en gene-ral era un impulso gordo por salir ade-lante. La década de los setenta, paramí, fue la época donde más cosas se hi-cieron. La dinámica interna iba madu-rando; las personas de las cooperativaspasaron de aprendices a profesionalesy las empresas de talleres a industrias.Recordaros que en la década de los se-tenta se produce la crisis del petróleo,

Page 11: Los 70 - Suplemento

lo que supone inflaciones de verdaderoescándalo que traen consigo aumentode la retribución sin incremento de pro-ductividad.

L.M.: En aquellos años la demanda demano de obra era tan fuerte que nohubo ninguna selección, con lo que enmuchos casos nos encontramos concomportamientos que no eran de reci-bo. Cualquiera planteaba una huelgasin argumentación y nadie hacia nada...En cuanto a la evolución de las coope-rativas en esa década, coincido conAlfonso en que fue muy importante. EnULMA, se pasó también de Taller aIndustria y el desarrollo, fundamental-mente en la parte de Construcción y enla primera parte de la década, fue tre-mendo.

S.Z.: Mi punto de vista, lógicamente,no va a coincidir con la parte económi-ca. Lo que yo viví en aquella época encuanto a las cooperativas era que nacíancomo perretxikos y su destino era cre-cer. Recuerdo aquella época como laprimera en que las cooperativas deOñati ya empiezan a perfilarse comoautónomas con respecto a Mondragón.Se da una incorporación masiva deotras empresas a las cooperativas.Aparecen los dirigentes con cierta cuali-ficación y termina la incorporación delmundo baserritarra. En lo que respectaa ULMA se da una pujanza en el mun-do de la construcción. Esos años deconvulsión y reivindicación socio-polí-tica yo los viví desde la escuela. Sonaños en los que se define la red educati-va; empresarial en Oñati, industrial enMondragón y magisterio en Eskoriaza.Por tanto, las bases de la futuraUniversidad se ponen en aquella épocacon un programa ya establecido dondese sabía hacia dónde se iba y qué papeltenía que desempeñar cada pueblo.

En aquellos años se dieron implicacio-nes políticas en todos los ámbitos. Todolo que se tocaba se politizaba. Se creíaque la política lo solucionaba todo y to-dos teníamos que estar al servicio de lapolítica. No se sabía bien qué era la de-mocracia, éramos demócratas con crite-rios de imposición.

En cuanto a la iglesia, comienzan lasdeserciones. Desaparecen seminarios,conventos, noviciados, etc. Se da la se-cularización del clero. La idea de la li-

bertad que planteaba el ConcilioVaticano II tuvo sus consecuencias. Laiglesia se mira hacia adentro en lugar depreocuparse por las demandas de la so-ciedad y el pueblo empieza a huir delculto y comienza el declive. Estábamosen ese cambio de iglesia a política.

A.I.: Mi sensación sobre la década esque la sociedad maduraba y se prepara-ba para el cambio a la libertad.Empiezan los problemas personales decada uno para decantarse por una op-ción política. Son años en los que secrea una euforia por el cambio, pensan-do que todo lo que se había hecho esta-ba mal, y para mí eso fue un error. Encuanto a las cooperativas estoy deacuerdo con lo dicho aquí: que se pasade taller a empresa. Se domina la em-presa, no sólo técnicamente, y se abre amercados exteriores.

S.A.: En aquella década ENARA tuvodos partes bien diferenciadas, la prime-ra mala y la segunda buena. Tuvimosuna crisis importante y la junta rectoracambió al Gerente. Cuando llegó elnuevo Gerente trajo un nuevo equipo eimpulsó nuevos productos de mayor va-lor, bridas inoxidables, valvulería, etc.El tema pienso que no se estudio co-rrectamente porque no fructificaron di-chos productos.

En el año 79 perdimos 300 millones depesetas tras una auditoria de Caja

Laboral que envió a Iñigo Agirre, quienposteriormente sería el Gerente. La si-tuación era muy grave, la poca rentabi-lidad de las bridas nos la comíamosenseguida. Los clientes americanos ve-nían con sombrero grande y a comermarisco, pero el valor añadido no lo pa-gaban como se debía.

J.A.U.: A mí me tocó vivir en primerafila muchas de las cosas que aquí sehan dicho. Entré en ULMA en el 70para abrir brecha en el tema comercialde maquinaria, que entonces era la ce-nicienta de ULMA. Nosotros ya enaquella época evitábamos el nombre detalleres no fuera que los clientes pensa-ran que éramos unos "portaleros". Enaquellos años ya se hablaba de desdo-blar construcción y maquinaria, inclusohubo una votación y salió que no cuan-do todos pensábamos que saldría quesí. Viéndolo con perspectiva realmentefue providencial que saliera que no por-que no estábamos preparados. Entoncesya empezábamos a trabajar con planesde gestión según el modelo de CajaLaboral aunque no acertábamos dema-siado...

A.G.: Bueno. El acertar en el Plan deGestión depende, básicamente, delGerente. Por ejemplo, yo recuerdoque Ormaetxea no se equivocabanunca: sabía exactamente a dónde te-nía que ir y sabía exactamente conqué medios tenía que ir. A partir deahí nunca ponía la raya donde el lími-te se rompe...

Un tema que se me ha olvidado seña-lar antes es que en las cooperativas re-nunciamos a un pronunciamiento deorden político. Buscábamos la más ab-soluta neutralidad política. Recuerdoque un personaje santanderino de laobra sindical me dijo que había quenombrar a Franco hijo predilecto delas cooperativas. Yo le dije... ¿Por qué?¿Por qué tenemos que nombrar aFranco hijo predilecto de las coopera-tivas? Me respondió que porque gra-cias al Generalísimo vivís... Mira, ledije, en este mismo momento, y de for-ma espontánea, se me ocurren 50nombres antes que Franco, ManuelMangana Garrido, trabaja en la esmal-tería, Juan Ignacio Errasti Bengoetxea,trabaja en... En definitiva, la idea hasido siempre que no nos pringuen polí-ticamente.

da los 70

11

"Tras la muerte de Franco,empiezan los cambios,más o menos rápidos,pero se van dando pasoshacia una apertura en cla-ve socio-política"

José Luis Madinagoitia

Page 12: Los 70 - Suplemento

Mesa Redonda

Nuestra Historia12

J.L.M.: Otros datos de la época sonque estos años son los últimos de altanatalidad. También, es importante seña-lar que en aquellos años no había sinto-nía entre ULMA y ENARA, cada unoandábamos por nuestro lado y no habíaconvencimiento de grupo comarcal,Fue posteriormente cuando un pocoobligados por Caja Laboral se creóOñalan.

En este escenario descrito, ¿creéis quehubo algunas claves que contribuyerona la consolidación del modelo coopera-tivo en esos años?, ¿Cuáles de ellascreéis que marcaron e l deveni rde las cooperativas?

J.A.U.: El no meterse en política hasido importante. También, el amparo deMondragón en momentos puntuales. EnULMA, por ejemplo, cuando en 1993se dijo no a MCC yo pienso que tuvi-mos la gran suerte de contar con genteimportante en ULMA. A la dirección deentonces le pongo un sobresaliente,porque en los momentos en los que noshemos tenido que separar de la línea deMondragón aquí se hicieron bien lascosas, ha habido fuerza y claridad deideas.

S.A.: En aquellos años ya entendía-mos lo que era una cooperativa y, segu-ramente, si en aquellos años nohubiéramos sido una cooperativa, ENARAhubiese cerrado. Solamente con el sa-crificio y esfuerzo de los trabajadores sepudo sacar la cooperativa adelante.Para mí, por tanto, la clave fueron lostrabajadores.

A.I.: Mondragon Unibersitatea hasido una de las claves como cantera delas cooperativas. El acierto en las gran-des inversiones que han realizado lascooperativas diría que ha sido otra delas claves. Caja Laboral ha sido tambiénfundamental. Por último, destacaría lavocación de aprendizaje y la vocaciónempresarial de las personas que han di-rigido las cooperativas, a las cuales ha-bría que reconocerles el mérito ysacrificio personal.

S.Z.: El ejemplo de Mondragón hasido el motor para las cooperativas. Elhaber conseguido mantener la escalaretributiva ha sido importante. El saberactualizarse y adaptarse a los tiemposen el mercado y en las tecnologías, hasido fundamental; Arizmendiarrieta so-lía decir que en Euskadi no tenemos te-rreno y el poco que tenemos estácubierto de pinos por lo que debemosde cultivar el cerebro. Por último, CajaLaboral. ¿Qué hubiera sido de las coo-perativas sin Caja Laboral? sin que sehubiera socializado el dinero... o darleal dinero un sentido social.

L.M.: Un aspecto clave ha sido quedeterminadas personas que estaban enlos niveles altos han tenido una con-ciencia clara de que el modelo a seguirtenía que ser el de Mondragón. La valo-ración de índices en su momento esta-bilizó un poco las ansias retributivas.Otro aspecto importante, en general, apesar de los sinsabores de las huelgas,etc. ha sido la respuesta positiva de laspersonas ante situaciones de dificultad.

A.G.: El factor impulsor desde la fun-dación fue la vocación de hacer una so-ciedad cada vez mejor a través deempresas que sirvieran al pueblo. Haytres instituciones donde yo pongo elacento en la década de los setentacomo motores del desarrollo; CajaLaboral dando sentido y direcciona-miento a lo que se estaba haciendo através de la División Empresarial, lanueva Escuela Profesional y Ularcocomo primer embrión de búsqueda desinergias. Las cooperativas, en definiti-va, han sido una obra de hombres au-tóctonos comprometidos con su propiarealidad económico-laboral.

J.L.M.: Cuando por alguna razón enalguna asamblea algo sale rechazadonos tiene que dar que pensar... gene-

ralmente la gente tiene buena intui-ción. Particularmente, creo que es-tar en su momento en el Grupo CajaLaboral y ahora en MCC nos ayudó ynos ayuda a mantener vivas algunascooperativas. El estar en un entornoen el que ves que la gente está ofre-

ciendo ideas es positivo de por sí. Encuanto a ULMA el cambio fue impor-tante en el sentido de que nos olvi-damos de los representantes ycomenzamos a crear nuestra propiared comercial, lo cual fue un verda-dero acierto.

Para terminar, en la década de los se-tenta, concretamente en 1976, falleceD. José Mª Arizmendiarrieta. 28 añosdespués de su muerte, ¿qué podemosdecir de su persona y de su labor?

S.Z.: Como seminarista tuve bastan-te contacto con él. Nos atendía a loscuras jóvenes aunque no le entendía-mos mucho ya que su lenguaje eradiferente a lo que nosotros habíamosescuchado hasta entonces. Sin lugara dudas, era un verdadero maestroque nos enseñó a ser curas y a vivirpara el pueblo. Ahora nos vendríamuy bien poder tener otro D. José Mªen otro sitio distinto que nos marcaraun poco.

J.A.U: En vida no le conocí perodespués como me ha tocado hacer unpoco de todo si que he seguido suobra estudiándola y predicándola.

S.A.: Gracias a él, seguramente ENARAviva hoy en día, por lo que nosotros tene-mos mucho que agradecerle.

"Aquí se hicieron bienlas cosas, ha habido fuer-za y claridad de ideas"

José Antonio Urteaga

"No se sabía bien qué erala democracia, éramosdemócratas con criteriosde imposición"

Sabino Zuazabeitia

Page 13: Los 70 - Suplemento

los 70

13

A.I.: Tampoco le conocí demasiadopero fue un hombre de su época, de sutiempo, que supo arroparse de muybuena gente. Tenía claros los conceptosde la doctrina social de la empresa.

L.M.: Para mí fue un modelo a seguir,no sólo por su capacidad, ni por su es-tructura mental, si no simplemente porcomo era él. Antes de entrar en ULMAtuve una oportunidad de trabajo en otracooperativa. Me propusieron el puestode administrador y no se me ocurrióotra cosa que ir a consultar con él. Yaenfermo en cama me dijo que no, queno lo hiciese. Él veía que lo técnico te-nía más valor en aquella época. Contodo esto quiero decir que la confianzaque la persona me daba era muy impor-tante. Para mí, lo importante de D. JoséMª, más que lo que ha hecho es lo queha sido.

A.G.: Nunca se puede hablar de lahistoria que no ha sido, pero sin la llega-da de D. José Mª, no sé este valle, peroMondragón hubiera sido una ruina eco-nómica. En cuanto a su personalidad, te-nía un carácter magnético porque eracoherente con todo, si predicaba pobre-za él era de una austeridad asombrosa...era un líder por sus prestaciones perso-nales. Tenía un talento natural extraordi-nario y una curiosidad sin igual. En lalínea del pensamiento siempre estaba enprimera fila. Era un maestro; enseñaba avivir, transmitía mensaje continuamente.Tenía la palabra justa para la acción jus-ta. Estimulaba conciencias, creaba in-quietudes con una impresionante visiónde futuro.

Era inalterable al desaliento. Cuandoconseguías una cota ya estaba pensando

en la siguiente. Como anécdota os diréque un día reunidos en Consejo deDirección Larrañaga, Usatorre,Ormaetxea y yo mismo, y tras horas detrabajo y acaloradas discusiones, algu-nas inmisericordes, tocó a la puerta yasomando solamente la cabeza nosdice; "Tenemos que hacer un banco".Nuestra alteración ya de por sí elevadallegó entonces a grado sumo. Para no-sotros entonces un banco era como lamafia. Se fue y a los 3 meses vino y nosdijo: aquí tenéis los estatutos de CajaLaboral Popular, ahora hacer la asam-blea constituyente. A partir de ese mo-mento no tuvimos más remedio quehincar el pico y hacerlo.

Él venía de un caserío bastante acomo-dado y siendo el mayor de 3 hermanosrenunció al mayorazgo en favor de susegundo hermano. Arizmendiarrieta es-tuvo en la oficina de prensa delGobierno Vasco y cuando los naciona-les entraron en Bilbao fue denunciadocayendo en desgracia. Con estas cre-denciales llegó a Mondragón donde seencontró con un pueblo dividido tras lasheridas de la guerra. A partir de ahí sededicó a la educación popular y al tra-bajo. El resto fue su evolución.

S.A.: ¿Cómo hubiera visto D. JoséMª la creación de puestos de trabajoque están haciendo las cooperativasfuera de aquí?

A.G.: Seguro que no le gustaría nadala ampliación del abanico retributivo.Estoy seguro de que eso no le gustaríanada. No estoy tan seguro de que no legustara la implantación extraterritorial de

las cooperativas porque él era un hom-bre pragmático. Creía en la justicia, creíaen la honestidad, creía en el talento.Hacía increíbles proyecciones al futurocomo, por ejemplo, que ya en la décadade los 50 anunciara la caída de los regí-menes comunistas ya que según él el sis-tema que prevalecerá será el que sea

más eficaz para cubrir las necesidadesdel pueblo y el sistema comunista se harevelado menos eficiente para el pueblo.

En resumen, he conocido a bastantespersonas de mucha categoría intelectualy humana pero de la talla de D. José Mªno recuerdo haber conocido a nadie.

J.L.M.: Nosotros no le entendíamosdemasiado en aquellos tiempos.Después con los años y leyéndole susideas fueron calando más. Recuerdoque él ya tenía la idea de laUniversidad. El año de su muerte fueuna verdadera pena porque con 61años, todavía podía haber dado muchomás. Los años posteriores hemos estadoviviendo de su filosofía pero el GrupoCooperativo para mí tiene que plantear-se cómo seguimos alimentando la filo-sofía cooperativa.

"La sociedad madurabay se preparaba para elcambio a la libertad"

Angel Iturbe

"Un aspecto importanteha sido la respuesta posi-tiva de las personas antesituaciones de dificultad"

Luis Mª Madina

"Las cooperativas, en de-finitiva, han sido unaobra de hombres autóc-tonos comprometidoscon su propia realidadeconómico-laboral"

Alfonso Gorroñogoitia

Page 14: Los 70 - Suplemento

Actividad EActividad Empresarial

A C T I V I D A D E M P R E S A R I A L E N

Nuestra Historia14

Los setenta son años de efervescencia empresarialtanto para ULMA como para ENARA, si bien el es-fuerzo realizado por ambas cooperativas arrojaría re-sultados bien distintos en estos años. Mientras laprimera experimenta un intenso desarrollo y enfila elcamino hacia el éxito, la segunda vivirá años difíci-les a nivel empresarial y social.

La pertenencia de ambas cooperativas al grupo aso-ciado a Caja Laboral les proporcionará una visión es-tratégica orientada hacia la innovación en la gestióny la internacionalización. Se introducen conceptosnovedosos como los planes de gestión y la informáti-ca, y se desarrolla durante los años setenta una im-portante presencia en los mercados exteriores.

Esta vocación innovadora quedará también plasma-da en el caso de ULMA a través de la asociación alCentro Tecnológico IKERLAN, surgido en 1974. Laadquisición de algunas patentes extranjeras a lo lar-go de la década potenciará también la diversidadproductiva.

A principios de los años setenta, la actividad conoci-da como andamiajes se comenzaba a denominarElementos Metálicos, y la de Envolvedoras se llama-ría Envase y Embalaje. A finales de la década surgeuna nueva actividad, la fabricación y venta deInvernaderos, como respuesta a la necesidad de ren-tabilizar la producción y aumentar la cuota de mer-cado.

UL

MA

Durante los años 70 ULMA colaboró en la emblemática insta-lación de las esculturas de Eduardo Chillida en el Peine delViento de San Sebastián. Esta obra supuso un gran esfuerzo, yaque fue necesario instalar una pasarela sobre el mar y las ro-

cas, diseñada en1977 por JoséElosegui, para tras-ladar las pesadasesculturas -cadauna de 10 tonela-das- hasta su ubi-cación actual.

“Invernadero fabricado por ULMA”“Imagen del Departamento Técnico de ULMA”

Page 15: Los 70 - Suplemento

ENARA, por su parte, sigue centrada en la fabrica-ción de bridas, accesorios forjados, herramientas demano, así como en la realización de piezas de en-cargo, pero el esfuerzo de los socios no se ve recom-pensado con buenos resultados.

En 1976 ENARA solicita un préstamo para financiarlos 200 millones de pesetas que se van a invertir enel lanzamiento de un nuevo producto, las válvulasforjadas. Sin embargo, la cooperativa se ve muy en-deudada por el esfuerzo inversor, situación agravadapor una política de producto que no da los resulta-dos esperados.

Los ejercicios 1977 y 1978 arrojarán pérdidas, y en1979 se llega a una situación difícil, que requiere elapoyo de Caja Laboral. Se hace necesario tomar me-didas sociales, económico-financieras, y comercia-les. Hay que capitalizar la empresa, reducir losexcedentes de producción, eliminar aquellos pro-ductos que no son rentables, y volcarse hacia la es-pecialización y la exportación.

Empresarial los 70

ULMA Y ENARA D U R A N T E L O S A Ñ O S 70

15

En la década de los setenta la exportación resul-tará clave para ENARA, como solución inmedia-ta a los problemas que atravesó la cooperativaen aquellos años. La apertura al exterior y labúsqueda de nuevos mercados fueron la fórmulapara aumentar la rentabilidad y la producción yseguir manteniendo en marcha la actividad, quelimitada al mercado nacional veía peligrar su su-pervivencia.

EN

AR

A

Evolución Ventas ENARA

Evolución Plantilla ENARA

1970 1971 1972

Millones de Pesetas

Personas

78

69,4

85

82,4

111

94,9

“Producto ENARA”

Page 16: Los 70 - Suplemento

Durante los años setenta se al-canzaron en ULMA y ENARAimportantes logros sociales. Aprincipios de la década la jor-nada laboral de la mayoría decooperativas asociadas a CajaLaboral se había reducido a 45horas semanales, lo que consti-tuía un importante avance so-cial para la época. Pocotiempo después, en 1973 -fe-cha en la que se constituyecomo cooperativa de segundogrado Lagun Aro, entidad dePrevisión Social Voluntaria- seeliminaría la norma que obli-gaba a dar de baja a toda sociaque contrajese matrimonio. Seaprobó además con carácterretroactivo la readmisión en lascooperativas de las mujeresque habían tenido que abando-nar sus puestos de trabajo, y sedio opción a regresar a supuesto a todas las que así loquisieran, materializándose deesta manera un logro socialque hacía tiempo estaba siendopor muchos reivindicado.

El Valor de lo SocialEl Valor de lo SocialNos hacemos eco de los aspectos más humanos de la cooperativa

Nuestra Historia16

La solidaridad a través de la Labor Social

Progreso social

Los excedentes netos negativosde finales de década obligaron aENARA a acometer reduccionesde plantilla hasta de un 25%. Seproponen bajas voluntarias, reu-bicaciones y seguros de desem-pleo. Se plantea la necesidad deuna conciencia colectiva queayude a superar las dificultades.En 1979 Lagun Aro estudiabauna nueva prestación para darcobertura al desempleo y la posi-bilidad de que los pensionistastuvieran representación en suAsamblea General. El apoyo deesta institución, así como de CajaLaboral a finales de la década,fueron claves en los aspectoseconómico y social. Mientrastanto, ULMA experimenta unfuerte crecimiento en su plantillaa lo largo de esta década, contri-buyendo así a crear empleo esta-ble en su entorno.

para compensar prestaciones deasistencia sanitaria, incapacidadlaboral y auxilio familiar.

Empleo cooperativo

Valores culturales

Entre las prestaciones que Lagun-Aro prestaba a ULMA y ENARA aprincipios de los años 70 se encon-traban el Auxilio Familiar, laAsistencia Sanitaria, la IncapacidadLaboral Transitoria, el Auxilio dedefunción, la Dote Matrimonial(que desaparecería a mediados dedécada) y el Suplemento porAccidentes de Trabajo, o porInvalidez.

Hay que tener en cuenta que enaquellos años, aunque empezabana tomarse medidas, todavía no sehabía avanzado demasiado en ma-teria de seguridad laboral, por loque el índice de accidentes era bas-tante elevado. Sirva a modo deejemplo esta cifra: durante el mesde febrero de 1970, se registraron58 heridos en ULMA y 14 en ENA-RA, perdiéndose por accidente 522horas de trabajo en la primera, y214 en la segunda cooperativa.

Es destacable la importanciaque el Euskera adquiere en lasegunda mitad de la década, yaque empieza a utilizarse pararedactar normas y documentosinternos, anuncios en prensa,etc.

La impl icación de ULMA y ENARA en el desarrollo culturalde su entorno se haría patentetambién en la participación deambas cooperativas en laconstitución y consolidaciónde ETEO como Escuela deEmpresariales, aplicando la fór-mula cooperativa también a laenseñanza.

Prestaciones sociales

La crisis se vivió de manera dife-rente en ULMA y ENARA.Mientras que apenas tuvo reper-cusión en los resultados de la pri-mera, para la segunda fueronmomentos de importantes dificul-tades económicas y sociales, y lasolidaridad intercooperativa seríacrucial para superarlas. A lo largode la década fue constante latransferencia de cuotas entre coo-perativas asociadas a Caja Laboral

Solidaridad intercooperativa

“Los 70 sonaños de impor-tante progresosocial en todoslos aspectos”

Page 17: Los 70 - Suplemento

Nos deja Don José María ArizmendiarrietaJ.M. ArizmendiarrietaJ.M. Arizmendiarrieta

los 70

17

En 1976 fallece Don José María Arizmendiarrieta,inspirador e ideólogo de la ExperienciaCooperativa de Mondragón.

Este sacerdote, nacido en Markina, llegó aMondragón en 1941, y las duras condiciones devida de la época serían el caldo de cultivo en elque cuajaría un proyecto social sin precedentes.

Arizmendiarrieta dotó a las cooperativas que en-tonces se crearon de un contenido social y huma-no, buscando la realización personal de lostrabajadores, y la mejora de su entorno, desde unavisión más humana de la empresa.

Don José María también inspiró, junto al entoncesy actual párroco de Oñati, Sabino Zuazabeitia, elmovimiento cooperativo en Oñati, animando alos jóvenes del pueblo a optar por este modeloempresarial y trabajar así por su propio futuro.

Su muerte supuso un duro golpe para el conjuntodel cooperativismo, aunque sus ideas se han per-petuado hasta nuestros días a través de las coope-rativas de MCC, herederas de su pensamiento.

Page 18: Los 70 - Suplemento

El Diario Vasco se hace ecode la boda de un trabajador

de ENARA en 1970.

La solidaridad entre cooperativas,reflejada en la transferencia de

cuotas para compensar prestacionesde Asistencia Sanitaria.

TU,años 70.

Nuestra Historia18

HemerotecaHemeroteca

Primeros anuncios enEuskera aparecidos enDeia, en el año 1979.

Anuncios en Prensa;Década de los 70.

Anuncio de ENARA en prensadurante los años 70.

Page 19: Los 70 - Suplemento

19

TU, febrero de 1970. Cuadro de bajas e índices de absentismoen las cooperativas asociadas a Lagun-Aro.

La concesión de un crédito a ENARAes recogida por el Diario Vasco el

4 de julio de 1974.

los 70

Anuncio de ULMA en el que semuestra la maquinaria de la coo-

perativa en los años 70.

Anuncios en prensa deULMA, década de los 70.

Anuncio en prensa deENARA,años 70.

Page 20: Los 70 - Suplemento

Nuestra Historia20

Ángel ElgueroJubilado de CEGASA

Yo era amigo de los fundadores, ymi relación con ULMA y ENARAha sido siempre muy estrecha.Coincidí también con ellos en laconstitución y transformación encooperativa de ETEO, donde lacolaboración de personas deULMA y ENARA fue crucial.

Las empresas colaboraban enton-ces con 250 pesetas por operario yaño. Recuerdo que nos reunimoscon Arizmendiarrieta, quien des-tacaba la importancia de constituirtres Escuelas Universitarias, parapoder crear una Universidad, ideaque siempre estaba en su mente.

Un aspecto muy importante de es-tas dos cooperativas es que hanabsorbido a lo largo de los añoslos excedentes en cuanto a pues-tos de trabajo de otras empresas,lo que ha contribuido a que enOñati tengamos un alto índice decolocación, y un excelente nivelde vida.

Antón InzaC.D. Aloña Mendi

Entonces el Club Deportivo eramuy pequeño. ULMA y ENARA,como empresas importantes deOñati, siempre han estado apo-yando al Aloña Mendi, en todassus secciones, en especial al ci-clismo.

El respaldo de las cooperativas aldeporte ha sido muy importante,y su implicación en los movi-mientos sociales de Oñati muyfuerte: en los setenta, por ejem-plo, ULMA construyó a su cargola cubierta del campo de fútbol.

El cooperativismo, encarnado enULMA y ENARA, ha sido tambiénclave para Oñati a la hora deafrontar los periodos de crisis eco-nómica, como la que se vivió aprincipios de los setenta.

Esta fórmula empresarial permitíaaguantar mejor la crisis, a travésde la solidaridad, de manera quesus efectos se notaron menos enel entorno.

EncuestaEncuesta

José Antonio MendikuteDirector de ETEO

en la década de los 70

Los directivos de ULMA y ENARAestuvieron profundamente impli-cados en la consolidación de unaEscuela de Ciencias Empresarialesen Oñati.

Dedicaron mucho tiempo a ETEOy ayudaron a asentar las ideas y loscriterios cooperativos.

Con ETEO se pretendía, por unlado consolidar el cooperativismocomo un modelo válido y avanza-do para una sociedad más justa, yademás tener cerca una Escuela deEmpresariales de la que saldríanjóvenes conocedores de las coope-rativas; Los directivos de ULMA yENARA daban charlas en el centro,había visitas de los alumnos a lasempresas, etc.

Estos hombres aportaban una vi-sión práctica y ayudaban a formarbuenos profesionales. Daban co-bertura, asentaban y afianzabancriterios, lo que repercutía sinduda en beneficio de todo Oñati yla comarca.

¿Cuál cree que fue la repercusión social de ULMA y ENARA en Oñatidurante la década de los setenta?

Page 21: Los 70 - Suplemento
Page 22: Los 70 - Suplemento

Gure Historia2

Aurkibidea

Oñatiko irakasle honek 70eko hamarkadakoGipuzkoako hiribilduaren testuinguru soziala,ekonomikoa eta kulturala aztertu du.

ULMAk eta ENARAk hamarkada horretanizandako eboluzioa gainbegiratu dugu.

ULMAn eta ENARAn izandako gertaeragogoangarriak gertuen duten inguruneanaztertuz: Oñatin.

70eko hamarkadan Lagun-Aroren Lehendakariizandakoarekin hizketan.

Alfonso Gorroñogoitia, Sebastián Ayastui, Luis MªMadina, José Luis Madinagoitia, José AntonioUrteaga, Angel Iturbe eta Sabino Zuazabeitia 70ekohamarkadan izandako aldaketa sozialei buruzdituzten iritziak elkarri kontatuz.

Produktuen eta merkatuaren eboluzioa eta garapenanabarmendu ziren hamarkada gainbegiratuz.

70eko hamarkadan ULMA eta ENARA kolektiboakgarai berrietara eta kooperatibak izaten ari zireneboluziora egokitu beharrean izan ziren.

ULMAri eta ENARAri buruzko berriak garaikoprentsan.

70eko hamarkadan kooperatibek Oñatiko gizarteanizan zituzten ondorioei buruz hizketan.

Urte Zoragarri Haiek...

Hamarkadaren Kronologia

Román BalanzategirekinElkarrizketan

Mahai-ingurua

Enpresa-jarduera

Gizartearen Alderdiekduten Balioa

Hemeroteka

Inkesta

Iñazio Irizarren Kronika3

4

6

8

14

10

16

18

20

Page 23: Los 70 - Suplemento

1970eko hamarkadako denbora tartean garrantzihandiko aldaketak sortu ziren Oñatiren historian,Francisco Francoren diktadurapean hasi etademokraziarekin amaitutakoan.

Horrek, askatasun politikoaz eta sindikalaz gain,aldaketa nabarmenak ekarri zituen berekinkulturaren eremuan. Diktadura garaian debekatutazeuden euskal kultur jarduera gehienak, etapentsamolde ofiziala Madriletik zetorren.Demokraziarekin, ordea, gaurdaino iraun duten etaberealdiko garrantzia izan duten bi gertaera sortuziren: a) euskal kultura normalizatu zen bertan, etab) udala aurrekontu handiak erabili ahal izan zituenordutik aurrera.

Kulturaren normalizazioari dagokionez nabar-mentzekoak dira:

- Euskara: bazterrean utzitako hizkuntza izatetik,eta hainbat kasutan jazarritakoa, hizkuntza nagusibilakatu zen kultur ekintza guztietan. Horrez gain,euskararen erabilera ofizial bilakatu zen udaletxean,eta euskalduntze eta alfabetatze programak abiarazizituzten gainera.

- Prestakuntza: ikastolen statusa arautu zen,hezkuntza arloko euskal instituzio gisa.

- Partehartzea: askatasun demokratikoari eskerjendea gero eta gehiago parte hartzen hasi zen eraguztietako jardueretan: Oñatz dantza taldea eratuzen, elkarte gastronomiko-kultural gehienak orduansortu ziren, baita Herri-eguna eta danborrada ere,musika bandak berriro ekin zion bere lanari eta abar.

- Zentsura: zentsura eten eta gero, abeslarienemanaldiak, antzerki lanak, pelikulak, hitzaldiak etaabar askatasunez eskaini ahal izan ziren, eta beraz,eskaintza bera handitu egin zen.

Aurrekontuei dagokienez, Eusko Jaurlaritzarensorrerari esker udaletxeek aurrekontu handiagoaerabili ahal izan zuten, eurek kudeatua, eta horrekgarrantzi handiko ondorioak izan zituen kulturgiroan:

- Tradizioak: Gorpuzti eguneko prozesioa,artzain-txakurren lehiaketa, San Migel jaiak,auzoetakoak eta baserri ingurukoak diru gehiagojasotzen hasi ziren.

- Azpiegiturak: Kultur etxea sortu zen eta zenbaitzerbitzu, esate baterako udal liburutegia,profesionalez hornitu zituzten.

- Sustapena: hainbat lehiaketa sustatu zituztenbertan, literaturakoa, pinturakoa eta abar, baitabertako prentsa lantzeko ekimen desberdinak ere,gaur egungo Kontzejupetik aldizkaria adibidez.

Hortaz, 1977, 78 eta 79koa baliteke Oñatiko kulturgiroan sormen handieneko urteak izatea,aurrekaririk ez zuen hiritarren partehartze mailaantzematen baitzen herrian.

70eko hamarkada

3

Iñazio Irizarren KronikaMUko irakaslea

“Urte haietakoak dira berealdiko garrantziaizan zuten bi gertaera: tokiko euskal

kultura normalizatu zen eta udalaaurrekontu handiak erabiltzen hasi zen”

Oñati hirurogeita hamarreko hamarkadan

“Oñatin, alderdi kulturalek gero eta protagonismohandiagoa lortu zuten 70eko hamarkadan,askatasun politikoak eta transformazio kulturals a k o n a k m a r k a t u t a k o d i k t a d u r a r e n e t ademokraziaren arteko trantsizio aldian.”

Iñazio Irizar

Page 24: Los 70 - Suplemento

70eko hamarkadan

Euskadin aztoramen politiko handiko garaia izan zen,baita hainbeste urtetan galdutako askatasunaberreskuratzekoa. Gipuzkoan nazioarteko krisialdiakizandako ondorioak sumatzen hasi ziren, garaikoezegonkortasun sozio-politikoak larriagotuak, etasiderurgiaren eta ontzigintzaren sektoreak izan zirenondorio haiek gehien sufritu zituztenak. Langa-beziaren igoera antzematen hasi zen berehala.1976an, Gipuzkoako enpresa munduak eta berezikiArrasateko kooperatibismoarenak atsekabe handiahartu zuten kooperatiben mugimenduaren aitzindariJosé Mª Arizmendiarrieta jaunaren heriotzagatik.

Testuinguru horretan, Oñatiko industria eginahalakegiten ari zen bizirik iraun eta sendotzearren. Enpresatradizional asko krisialdia jasaten ari ziren bitartean,ULMAk bere jarduera eremuak eta bere merkatuazabaldu zituen, esportaziorako fazeta indartuz.ENARArentzat, ordea, hamarkada gorabeheratsua

Urte Zora

Gure Historia4

Hirurogeita hamarreko hamarkadan, nazioartekopanorama asaldatuta zegoen Vietnameko gerrak etamugimendu sozialek eraginda. Munduko ekonomiaastinduko zuen krisialdi latzak, 1973an petrolioarenprezioaren igoerak sorrarazitakoak, sektore industrialguztietan izan zituen ondorio txarrak.

Bitartean, Espainiak ilusioz hartu zituen diktadurarenamaiera, Francoren heriotza eta demokraziarenagerraldia, Joan Karlos I.a buru zela monarkiaparlamentarioa forma politiko gisa hartuta.Trantsizioak markatutako hamarkada izan zen hura,Espainiako Estatuak bere etorkizuna zehaztu etaerabaki zuen aldia.

70EKO HAMARKADAN, NAZIOARTEAN

KRISIALDI EKONOMIKOAREN ONDO-RIAK JASATEN ARI ZIREN BITARTEAN,AZTORAMEN POLITIKOA ETA ENPRESEN

GARAPENA EZAGUTU ZUEN EUSKADIK.

Urte Zoragarri Haiek ...Hirurogeita hamarreko

“Oñatiren airetiko ikuspegia 70ekohamarkadan”

“Oñatiren airetiko ikuspegia 70ekohamarkadan”

Urte haietan ULMA eta ENARA beren kasa arituziren ia harremanik izan gabe, biak EuskadikoKutxara elkartuta egon arren.

Page 25: Los 70 - Suplemento

1976

ENARAULMA

agarri Haiek ...70eko hamarkada

5

izan zen hura, zailtasun ekonomiko eta sozial ugarisaihestu beharrean aurkitzen baitzen. Hamarkadaren hasieran, negozio bolumenaknabarmen egin zuen gora, eta desarrollismoindustrialaren aldian erabat murgilduta, ULMAOñatiko Garibai auzoko instalazio berrietara aldatuzen. Bertan, garai hartan Elementu Metalikoak etaEnbasea eta Enbalajea deitu ohi zitzaien jarduerakgaratu zituen.

Handik gutxira 22.000 m2.ra arte handitu zituenElementu Metalikoen instalazioak, eta horrekprodukzioaren antolamendua hobetzea ahalbi-detzeaz gain lehenengo aurrerapausoa adierazi zuenurte batzuk geroago enpresak ezagutu zuenmodernizaziorantz. Hirurogei ta hamarrekohamarkadaren bukaeran, merkatua erabatekokrisialdian sartuta zegoela, Berotegien fabrikazio etasalmenta jarduerari ekin zion, produkzioan zuenn a g u s i t a s u n a a p r o b e t x a t u e t a m e r k a t u a kzabaltzearren. Jarduera horrek sortutako gero eta

Kooperatibek atsekabez hartu zuten José MªArizmendiarrieta jaunaren heriotza, ArrasatekoKooperatiba Esperientzia bultzatu zuenarena.

bolumen handiagoa ikusita, oraingo ULMA Agrícolasortu zen.

ENARAk, bere aldetik, arrakasta lortzeko aukerapolitekin hasi zuen hamarkada, produkziorako zuengaitasunak %50ean egin baitzuen gora, etaerrentagarritasunari dagokionez oso emaitza onekingainera. Hala eta guztiz ere, 1972az geroztik,lehengaien kostuetan izandako gehikuntzak etasalmentako prezioen beherakadak eraginda jaitsi eginzen produkzioaren errentagarritasuna, eta horrekondorio larriak izan zituen zegokion gizarte eta laneremuan.

Urte haietako ezaugarrietako bat hauxe izan zen,ULMA eta ENARA artean lan harremanik etaharreman instituzionalik ez izatea, biak EuskadikoKutxara elkartuta eta Oñatin erabat sustraitutabazeuden ere.

ko hamarkadan aldaketa politiko, sozial eta ekonomiko handiak sortu ziren.Aldaketak eta eboluzioa bultzatu ziren urteak izan ziren haiek.

“ULMAren airetiko ikuspegia hamarkadaren hasieran” "ENARAren irudia 70eko hamarkadaren bukaeran"

Page 26: Los 70 - Suplemento

70eko hamarkadan Lagun-Aroren lehendakari izan zinen.Nola gogoratzen duzu garaihartako testuinguru sozialakooperatiben ingurune horretan?

Hirurogeita hamarreko hamar-kadak Gizarte Segurantza bezalaorain Gizarte AurreikuspenSistema osatzen duen horrengarapen nabarmena ekarri zuenberekin.

Aurreko hamarkadan hasitakoasendotu zen. Osotasun jarraitubaten banaketa artifizial guztiekmerezi duten erreserbekin,babesik ezaren estaldura sortzeaizan zena, azken finean.

Pentsioak bezain garrantzitsuaden zerbait ezin zitekeen aireanutzi, gure kooperatiben lehiazjabetzen ginen arren, Arrasateninguruko enpresa enblematikougari ikusi baikenuen hondoajotzen: Elma, Unión Cerrajera,

eta abar. Osasun Laguntzaridagokionez, jendea kartillamedikoak markatzen zuensistemara ohitu zen: aukeraketalibrea eta preskripzio librea,petitorioaren eta medikuarenasignazio finkoaren aurrean.

Zeintzuk izan ziren hamarkadahorretan gizartean sortu zirenaurrerapen nagusiak?

Gaur egun Gizarte Segurantzadeitzen diogun horren antzekozerbait. Hirurogeiko hamarkadanlan-mutualismoa sortu zen,prestazioak hobetzeko aukeraematen zuena, garai hartan osoeskasak, eta SOVIk (SeguroObligatorio de Vejez e Invalidez)ematen zituenak.

Geroago, aurreko hamarkadanjarraitzen badugu ere, 1963koG i z a r t e S e g u r a n t z a r a k oO i n a r r i e n L e g e a , 1 9 6 6 k o

Segurantzari buruzko Legeasortzen hasi ziren, gerora 1974koSegurantzaren Lege Orokorraketa 1978ko Konstituzioak osatuzituztenak.

Zeintzuk izan ziren aurre eginbehar izan zenieten arazoakLagun-Aro definitzean?

Aurrerapenak sortu arren,Gizarte Segurantzak hainbatarazo adierazten zituen, adibidezetorkizuneko aukerei buruzkozalantzak, behar adina estal-durarik ez izatea babesik ezzuten talde ugariak zeudelako,eta Gizarte Segurantza sistemahorrekin zerikusirik ez zutenarazoak konpontzeko erabiltzeaeta abar.

Nolakoak ziren garai hartanULMA eta ENARA kooperatibeketa Lagun-Arok elkarren arteanzituzten harremanak?

Román Román Balanzategirekin Elkarrizketan

6

70EKO HAMARKADAN, OÑATIN KOOPERATIBAK NABARMEN GARATZEN ARI ZIREN

BITARTEAN, LAGUN-ARO, GIZARTE AURREIKUSPEN ENTITATEA SENDOTU ZEN, GIZARTE

SEGURANTZAREN ERREGIMEN OROKORRAREN PEAN BABESIK EZ ZUTELA IKUSITA. ROMÁN

BALANZATEGI ZEN ERAKUNDEAREN BURUA, HAMARKADA HORRETAN LORPEN SOZIALAK

ERDIETSI ZITUENA ETA KOOPERATIBISMOA BEHARREZKO ESTALDURA SOZIAL ETA SANITARIOAZ

HORNITU ZUENA. ORAIN GARAI HARTAKO BERE OROITZAPENAK ADITZERA EMANGO

DIZKIGU.

Gure Historia

Page 27: Los 70 - Suplemento

Gizarte Aurreikuspen Sistemaosatua sortzeko egoera serio etagar rantz izkoaren aurrean,ULMA, ENARA eta Lagun-Aroarteko harremanei buruz hitzegin baino elkarren artekolaguntza gisa, ordain gisa definitubeharra dago. Hortxe daudeMadinatarrak edo Ugartetarrak,beti goi-mailetan egon izandirenak, Lagun-Aroko Lehenda-kariorde edo Lehendakari gisa.Erabat inplikatu ziren proiektuan,eta zerikusi handia izan zutenurte haietan izandako garape-narekin.

Gizarte-mailan aurrerapausohandiak eman ziren aldia izanzen hura. Zentzu horretangogoan al duzu ULMAn etaENARAn izandako funtsezkogertaerarik?

Hamarkada hartan emaku-meak langile gisa hartzeakgarrantzi handia izan zuen. Argizegoen gizonezkoek egitenzituzten ia lan berak eginzitzaketela, absentismo mailaberarekin edo txikiagoarekin,baina hori erakutsi egin beharzuten... emakumeak, gainera,bere absentismoaz gain, familia-rena bere gain hartu behar izatendu, gaixo dagoen seme edosenideren batena, adibidez.

Gainera, behin ezkondu eta gerokooperatiba utzi behar izatenzuten. Ezkonsaria estornu batzen, konpentsazio modura,ezkontzean bazkide izateari utzi

behar izaten baitzioten, eta horihirurogeita hamarreko hamar-kadaren hasieran indargabetuzen, arau hori kendu zenean, etaharrez geroztik lana utzi beharizan zuten emakumeei itzultzekoaukera eman zitzaien.

Laneko segurantza eta osasungaietan ere aurrerapen handiakizan ziren, lanean jardun genuenlanpostuaren kalitatea hobe-tzearren. Alderdi askotan zeudenhutsuneak betetzera behartutaegon ginen.

Zure ustez zeintzuk izan diraOñatiko kooperatibismoak izanduen arrakastaren giltzarriak, etazehazki, ULMAk eta ENARAkberenganatutako ereduarenak?

Taldearen ezaugarriak aipa-tzeko orduan esango nukeULMA eta ENARA gainerakokomuni ta te kooperat iboakbezalaxe sortu zirela, bainaberen identitatea eta eratutakokooperatiben arteko kidetasunanabarmena izan zen, etaOñatiko herriarekin izan duenlotura eta inplikazioa ereduzkoada, are gehiago esan genezake:"ULMA Taldea KomunitateKooperatibo bat baino zerbaitgehiago da".

Azkenik, eta ekin diogunlaburpen historiko honentestuinguruan, zein da ULMAreneta ENARAren eboluzioari etai b i l b i d e a r i b u r u z e g i n g o

zenukeen hausnarketa, etaULMA Taldearen etorkizunariburuz?

Nire eremutik urrunduz, eremuprofesionaletik nolabait esateko,ULMA itxaropentsu etairribarretsu agertzen dela esateraausartuko nintzateke. ULMATaldea Oñati aurrera ateratzenlagundu duen erakundea da.Hobekuntza sozialaren aldekoborrokan aitzindari izan da beti,alderdi guztietan.

BalanzategiLagun-Aroren Lehendakari ohia

70eko hamarkada

7

Román Balanzategi

LAGUN-AAROREN LEHENDAKARI OHIA

“ULMAOñatirekin

lankidetza estuanaritu den

instituzioa da.”

Page 28: Los 70 - Suplemento

Hamarka

Gure Historia8

Hamarkadaren Kronologia

O ñ a t i k 1 0 . 6 4 5biztanle zituen, eta1.427 ikasle zituenLehen Hezkuntzanmatrikulatuta.

Felix Ugartek Aitzgainkobazuloa aurkituzuen, eta terra sigillatahispaniko berantekomaterialak eta zatiakjaso zituen gaina-zaletik. Administrazio Esko-

la Teknikoa EnpresaEskolaTekniko bila-katu zen, ETEO.

181 pertsona jaioziren Oñatin: gizon-ezko 100 eta emaku-mezko 81.

Lika txakurrak, Giu-seppe Miura iparral-d e k o a r t z a i n a kgidatutakoak, artzain-txakurren Oñatikol e h i a k e t a i r a b a z izuen.

Hirigunean semafo-roak jartzeko premiap l a n t e a t u z u t e n ,h e r r i a n g e r o e t ai b i l g a i l u g e h i a g ozegoela ikusita.

Constantino Kooserrek,Frantziskotarren AitaNagusiak, Arantzazueta Oñati bisitatuzituen.

Plantilla 96 pertso-nak osatzen zuten,eta aurreko urtea-rekiko pertsonalaren%11,4ko gehikuntzaizan zen.

Lansari-aurrerakina43 pezeta/ordukozen.

Kooperatibaren ebo-l u z i o n e g a t i b o aantzematen hasi zen.Salmenta prezioekbehera egin zutennabarmen, merkatu-ra moldatu nahian.Enpresaren produkzio-

ahalmena %50eangehitu zen, eta koope-ratibak eboluzio positi-boa izan zuen.

Emaitzak 17 milioipezetatik gorakoakizan ziren.

Zuzendaritza-taldeberria sendotu zenRafael Azcona Ge-rentearen inguruan.

Kooperatibak3.093.000 pezetakokreditua jaso zuenObra Sindical deCooperación-etik.

Ordura arte ENARAkolangileak, ia guztiak,Zubillaga auzokoakziren. 1973an Oña-tiko pertsonak etainguruko herrieta-koak sartzen hasiziren.

Euskadiko Kutxarenenpresa sailak anto-lamenduari buruzkoazterlan bat eginzuen eta irtenbidebatzuk proposatuz i t u z t e n e r e m uhorretan kooperati-ba r i an t zema tenzitzaizkion gabezieiaurre egiteko.

Enbase eta Enbalajejarduera pixkanakahasi zen espor-t a t zen , ad ib idezPortugal, Ingalaterraedo Greziara.

Alemaniako Fristeinetxearen hormigoiz-ko garraiatzaileakfabrikatzeko baime-na lortu zuten.

Ja rduera Gar iba iauzoko 8.100 m2koplantara lekuz aldatuzuten.

Okintza eta Gozo-g in tza ja rduerakSUPERMAG paten-tea erosi zion ALFAri.

Biltzeko makina berri-ak gehitu zituzten,adibidez k-5 Chupa-Chupsetarako, B-1xaboietarako, edo E-3txokolate tableteta-rako.

Lehenengo EPOXIpintura instalazioainauguratu zuten.

Madrilen ALFRE, S.A.erosi zuten Munta-keta jarduerari estal-d u r a j u r i d i k o aemateko.

Elevadores Alimak(Suedia) fabrikatu etasal tzeko baimenalortu zuten.

Okintza eta Gozo-gintza jarduerak SanCasiano patente ita-liarra erosi zuen.

ENA

RA

ATI

ULM

A

1970 1971 1972 1973 1974

1970 1971 1972 1973 1974

iazpeitia
PLAZAOLA Blanco
Page 29: Los 70 - Suplemento

karen Kronologia 70eko hamarkada

9

Hamarkadan izandako gertaera gogoangarriak gainbegiratu ditugu

Coca-Cola etxeakOñat i r i buruzkofoileto artistiko bateditatu zuen.

Tok iko te le fono-sarea 1.500 zenbakiberrirekin handituzen.

Kooperatiban Kudea-ketarako Informatikabarneratu zuten, etaCPD saila sortu zutenprogramak garatu etaaplikatzeko.

Enkofratzeko taulakbanatzen hasi ziren.

Ogi barra batenprezioa 10 pezeta-koa zen, eta litrobat esnek 35 peze-ta balio zuen.

Gutxieneko soldata11.400 pezetakoazen hilean.

Fagor Industrial koope-ratibak Oñatin oinarri-t u z u e n b e r ekokalekua.

Euri-jasa batek kalteh a n d i a k e k a r r izituen Oñatin, 10milioi pezetatik gorabaloratuak.

Eli Galdós Oñatikoalkate izateko auke-ratu zuten, herrikolehenengo a lka teaizanik frankismoarenondoren.

O ñ a t i n o m e n a l d ihandia egin ziotenJoxe Migel Barandia-rani Eusko IkaskuntzaElkartearen lehenda-kari gisa egin zuenlanagatik.

Plantillan zeudenbazkideen kopurua120tik gorakoa zen.

Mekanizaz io e tab u l e g o e n n a b eberria eraikitzenhasi ziren.

Euskadiko Kutxak200 milioi pezetakokreditua onetsi zuenENARArentzat, etaoreka finantzarioalortu artean inber-ts ioak atzeratzeaaholkatu zion.

Kooperatiba Euska-diko Kutxara elkartuzen.

35 milioi pezetakogalerak sortu ziren.

ENARAko langileenkos tuak 850.000pezetakoak zirenpertsona bakoitzeko.

Euskadiko KutxarenEnpresa Sailak egoerala r r i a ren au r reanneurri sozialak etaekonomiko-finantzari-oak proposatu zituen.

Kooperatibak espezia-lizazioaren alde apus-t u e g i n z u e n e t aesportazioari ekiteaerabaki zuten. Horre-tarako nazioartekolehiakideena bainoproduktu hobea etamerkeagoa fabrikatubehar izango zuten.

R a f a e l A z c o n a kGerente kargua utzizuen, eta EuskadikoKutxaren lankidetzabehar izan zuten koo-peratibaren zorpetzeegoera kezkagarriarenaurrean, jadanik 290m i l i o i p e z e t a k ozorrak baitzituen.

Obra Publikoetarakoproduktuak banatze-ko baimena lortuzuten.

Elementu Metalikoeninstalazioak 22.000m2ra arte zabalduzituzten.

Esportazio Saila sortuzen. Eskualdeko ordez-karitzak berregituratuzituzten, 26tik 18ramurriztuz.

Tutuak konformatzekolehenengo makinafabrikatu zuten.

78.12.31n plantilla6 7 6 p e r t s o n a kosa tzen zu ten e ta1.565 milioi pezetakofakturazioa lortzenzen, horietatik 1.402m i l i o i E l e m e n t uMetalikoen jarduerarizegozkionak eta 163milioi Enbase etaEnbalaje jarduerari.

J a r d u e r a b e r r i a kmartxan jarri zituzten:tutuak, aluminiozkoarotzeria/profileria, etaberotegiak, ULMAAgrícola-ren sorburua,alegia.

Puntala zen ULMArenproduktu gailena. Izanere, 662 milioi peze-tako ekarpena adie-razten zuen guztizkofakturazioan.

1975 1976 1977 1978 1979

1975 1976 1977 1978 1979

Page 30: Los 70 - Suplemento

Mahai-inguruaMahai-ingurua

Gure Historia10

70EKO HAMARKADAZ ARITU GARA HIZKETAN, ASALDURA HANDIKO URTEAK IZANIK GIZARTE

ETA POLITIKA MAILAN ETA EBOLUZIO ETA GARAPEN HANDIKOAK GURE KOOPERATIBENTZAT.

ALFONSO GORRONOGOITIA (A.G.)Arrasateko Kooperatiba Esperientziaren

sortzailea

JOSÉ LUIS MADINAGOITIA (J.L.M.)ULMA Taldearen Lehendakaria

SEBASTIÁN AYASTUI (S.A.)GAITUren sortzailea

ANGEL ITURBE (A.I.)Oñatiko alkate ohia

JOSÉ ANTONIO URTEAGA (J.A.U.)ULMA Packaging-eko bazkidea

SABINO ZUAZABEITIA (S.Z.)Oñatiko parrokoa

LUIS Mª MADINA (L.M.)ULMAren Lehendakari ohia

Garai bati buruz hizketan: 70eko hamarkadari buruz.

Part

ehar

tzai

leak

Garai hura testuinguruan kokatzeko,70eko hamarkadan, nolakoa zen gureingurune sozio-ekonomikoaren egoera?Nola gogoratzen dituzue urte haiek?

J.L.M.: Bitan banatuko nukeh a m a r k a d a . 1 9 7 0 e t i k 1 9 7 5 e r aerrebindikazio sozio-politikoak nabar-mendu ziren garaia izan zen. Ordurakosumatzen zen, gertatu zen bezala,diktaduraren amaiera. 1975etik 1979ra,Franco hil ondoren hasi ziren aldaketak,batzuk besteak baino azkarrago, bainaeremu sozio-politikoan ematen hasiakziren aurrerapausoak irekitasunerantz.Ekonomiari eta enpresei dagokienez,hamarkadaren aurreneko urteak nahikoonak izan ziren hirurogeikohamarkadaren jarraipen gisa, bainahamarkadaren bigarren erditik aurreragoibehera ekonomikoa hasi zen enpresaaskotan, eta egoera horrek hirurogeikohamarkadaren bukaerara arte iraunzuen, gizarte eta lan eremuko gatazkaksorraraziz. Nabarmentzekoa da 1975etikhamarkadaren bukaerara arteeraikuntzaren sektorea pixkanakaerortzen joan zela urtetik urtera.

A.G.: Nire ustez hamarkada horretanizan zen gertaera nabarmenena jarrerapolitikoen agerraldia izan zen, sortutakoberealdiko letra-zoparen bidez...Nolabait ere sor egon zen zerbaitenasaldura izan zen hura. Hain zuzen ere,garai hartan hasi ziren sortzenlehenengo grebak kooperatibetan. Haienatzean zer zegoen begiratzean, osopertsona gazteek osatutako taldeakikusten genituen, eta bitxia iruditu arrengehienak neskak ziren, eta sekulakod e s o r d e n a s o z i o - p o l i t i k o a e t aideologikoa nabari zitzaien. Franco hilondoren izugarrizko arinkeriaz ugalduziren grebak, besteren arteankolekt iboaren prestakuntza fal taaprobetxatuz.

Gizartean, oro har, aurrera ateratzekogogo ikaragarria nabaritzen zen.Hirurogeita hamarreko hamarkadagauza gehien egin ziren garaia izan zennire ustez. Barruko dinamika heltzen arizela ikus zitekeen; kooperatibetakopertsonak aprendiz izatetik profesionalizatera iritsi ziren eta enpresak, tailerizatetik industria izatera. Gogoratukoduzue hirurogeita hamarreko

Page 31: Los 70 - Suplemento

hamarkadan sortu zela petrolioarenkrisia, eta horrek izugarrizko inflazioaksorrarazten ditu, produktibitateangehikuntzarik izan gabe ordainsariakgehitzea berekin ekarriz.

L.M.: Urte haietan eskulanaren eskariaoso handia zen eta, beraz, ez zegoenaukerarik. Hala, kasu askotan onartu ezinziren jokabideak ikusten genituen.Edozeinek planteatzen zuen greba batinolako argumenturik gabe eta inork ezzuen ezer egiten... Hamarkada horretankooperatibek izan zuten eboluzioaridagokionez, bat nator Alfonsorekingarrantzi handikoa izan zela dioenean.ULMA ere Tailer izatetik Industria izaterairitsi zen eta izugarri garatu zen, batik batEraikuntza sailean eta hamarkadarenlehenengo partean.

S.Z.: Nire ikuspuntua, jakina, ez da batetorriko alderdi ekonomikoarekin.Kooperatibei dagokienez garai hartan nikbizi izan nuena hauxe izan zen,perretxikoak bezala sortzen zirela etahaien xedea haztea zela. Garai huragogora ekartzean ArrasaterekikoOñatikoak kooperatiba autonomo gisaagertzen hasi ziren lehenengo aldia izanzela datorkit burura.Enpresa ugari sartu ziren kooperatibetan.Nolabait kualifikatuta zeuden buruzagiakagertzen hasi ziren eta azkenikbaserritarrak ere sartu ziren. ULMAridagokionez, lehia sortu zeneraikuntzaren munduan. Asaldura etaerrebindikazio sozio-politikoa nabar-mendu ziren urte haiek eskolan nintzelabizi izan nituen nik. Urte haietanhezkuntza-sarea definitu zuten; enpresaikasketak Oñatin, industri ikasketakArrasaten eta maisutza ikasketakEskoriatzan. Beraz, geroago sortuko zenUnibertsitatearen oinarriak garai hartanfinkatu zituzten zegoeneko ezarritazegoen programa baten bitartez, norantzjo behar zen eta herri bakoitzak zerpaper bete behar zuen jakinda.

Urte haietan eremu guztietan izan zireninplikazio politikoak. Ukitzen zen guztiapolitizatzen zen. Politikak guztiakonpontzen zuelako ustea zabaldu zeneta guztiok egon behar genuenpolitikaren zerbitzura. Ez genekien ondozer zen demokrazia, inposizio irizpideenarabera ginen demokratak.

Elizari dagokionez, desertzioari ekinzioten. Seminarioak, komentuak,

nobiziatuak eta abar desagertu ziren.Elizjendearen sekularizazioa hasi zen.Vatikanoko II. Kontzilioak planteatzenzuen askatasunaren ideiak bereondorioak ekarri zituen. Elizak berebarrura begiratzen zuen gizarteareneskariez arduratu beharrean eta herriagurtzatik ihes egiten hasi zen. Halaxehasi zen Elizaren goibehera. Elizatikpolitikara izandako aldaketa horretangeunden.

A.I.: Hamarkada horri buruz dudansentsazioa hauxe da, gizartea heltzen arizela eta askatasunera bideratutakoaldaketa horretarako prestatzen ari zela.Arazo pertsonalak sortzen hasi zirenjarrera politiko jakin baten aldeagertzeko garaian. Aldaketaren aurreaneuforia zabaldu zen urteak izan zirenhaiek, eginda zegoen guztia gaizkizegoela pentsatuz, eta nire ustez hanka-sartzea izan zen hura. Kooperatibei

dagokienez, ados nago hemenesandakoarekin: tailer izatetik enpresaizatera iritsi zirela. Enpresa menderatzengenuen zerbait zen, eta ez bakarrikikuspegi teknikotik, eta kanpokomerkatuetara ireki zen.

S.A.: Hamarkada hartan ENARAk ondobereizitako bi alderdi izan zituen, lehenatxarra eta bigarrena ona. Krisi nabarmenaizan genuen eta zuzendaritza batzordeakGerentez aldatu zuen. Gerente berriairitsi zenean talde berria ekarri zuen etabalio handiagoa zuten produktu berriak

bultzatu zituen, brida herdoilgaitzak,balbulak eta abar. Nire ustez gaia ez zenbehar bezala aztertu, produktu haiek ezbaitzuten emaitzarik izan.

1979an 300 milioi pezeta galdu genituenEuskadiko Kutxaren auditoriarenondoren. Euskadiko Kutxak Iñigo Agirrebidali zuen, ondoren Gerente izangozena, hain zuzen. Egoera oso larria zen,briden errentagarritasun txikia berehalajaten baikenuen. Bezero amerikarrakkapela handiak jantzita eta itsaskiakjatera etortzen ziren, baina balio erantsiaez zuten behar bezala ordaintzen.

J.A.U.: Hemen esan diren gauza askozuzenean bizitzea egokitu zitzaidan niri.70ean sartu nintzen ULMAn,makineriaren gai komertzialean aurre-neko pausoak emateko, garai hartanULMAn bazter utzitako gaia zelako.Ordurako jadanik tailerren izenakaipatzea saihesten genuen bezeroekpentsa ez zezaten "portalero" batzukginela. Urte haietan eraikuntza etamakineria banatzeaz hitz egin ohigenuen. Botazio bat ere egin zen, etaezezkoa atera zen guztiok baiezkoaaterako zela pentsatzen genuenean.Distantziatik begiratuta, zorionekoa izanzen benetan ezezkoa ateratzea, ezbaikeunden prestatuta. Ordurako hasiakginen Euskadiko Kutxaren ereduarenaraberako kudeaketa planekin lanean,nahiz eta gehiegi asmatu ez...

A.G.: Bueno. Kudeaketa Planeanasmatzea, funtsean, Gerentearen baitandago. Adibidez, gogoan dut Ormaetxeakez zuela inoiz huts egiten: ondo askozekien nora joan behar zuen eta ondoasko zekien iristeko zer baliabide erabilibehar zuen. Hortik aurrera inoiz ez zuenmuga eteten den lekuan marrarikjartzen...

Lehen aipatzea ahaztu zaidan gaia hauxeda, kooperatibetan uko egiten geniolaerabaki politikoak hartzeari. Erabatekoneutraltasun politikoa lortu nahi genuen.Gogoan dut obra sindikalekoSantanderreko pertsona batek Francokooperatiben seme kutun izendatu beharzela esan zidala. Hauxe esan nion...Zergatik? Zergatik izendatu behar duguFranco kooperatiben seme kutuna? Zeraerantzun zidan, Generalisimoari eskerbizi ginelako... Begira, esan nion nik,momentu honetan bertan, eta bat-batean, 50 izen bururatzen zaizkit

a 70eko hamarkada

11

"Franco hil ondoren hasiziren aldaketak, batzukbesteak baino azkarrago,baina eremu sozio-politikoan ematen hasiakziren aurrerapausoakirekitasunerantz"

José Luis Madinagoitia

Page 32: Los 70 - Suplemento

Mahai-ingurua

Gure Historia12

Franco baino lehen, Manuel ManganaGarrido, esmalterian lanean ari da, JuanIgnacio Errasti Bengoetxea, lanean arida... Azken finean, gure asmoa beti izanda politikan inork nahastu ez gaitzalalortzea.

J.L.M.: Garaiko beste datu batzukaipatzearren, jaiotze-tasa handikoazkeneko urteak izan ziren. Gainera,esan beharra dago urte haietan ezzegoela sintoniarik ULMAren etaENARAren artean, eta ez zegoeneskualdeko talde konbentzimendurik.Ondoren gertatu zen, Euskadiko Kutxaknolabait behartuta Oñalan sortu zenean.

Deskribatutako panorama horretan,zuen ustez izan al zen giltzarririk urtehaietan kooperatiba eredua sendotzenlagundu zuenik? Giltzarri horietatik zuenustez zeintzuk markatu zutenkooperatiben bilakaera?

J.A.U.: Garrantzizkoa izan dapolitikan ez sartzea. Eta, horrez gain,momentu zehatzetan Arrasatetik jasoizan dugun babesa. ULMAn, adibidez,1993an MCCri ezezkoa emanzitzaionean nire ustez zorte handia izangenuen ULMAn garrantzi handiko

pertsonak genituelako. Garai hartakozuzendaritzari bikain kalifikazioa jartzendiot, Arrasateren ildotik bereizi beharizan dugun uneetan hemen gauzak ondoegin zirelako, ez zaigu indarrik falta izaneta ideiak argi izan ditugu.

S.A.: Urte haietan bagenekien jadanikzer zen kooperatiba bat eta, seguruenez,

urte haietan kooperatiba izango ezbagina, ENARA itxi beharrean izangozen. Langileen sakrifizioarekin eta esfor-tzuarekin bakarrik atera ahal izan zenaurrera kooperatiba. Niretzat, beraz,langileak izan ziren giltzarria.

A.I.: Mondragon Unibertsitatea erefuntsezkoa izan da kooperatiben harrobigisa. Kooperatibek ondo asmatu duteegin dituzten inbertsio handietan eta horiere beste giltzarrietako bat dela esangonuke. Euskadiko Kutxa ere funtsezkoaizan da. Azkenik, kooperatibak zuzendudituzten pertsonen aprendiz bokazioa etaenpresa bokazioa nabarmendukonituzke, eta haien meritua eta sakrifiziopertsonala aintzat hartu beharko genieke.

S.Z.: Arrasateren adibidea koope-ratiben eragile izan da. Ordainsarieneskala mantentzea garrantzizko lorpenaizan da. Merkatuan eta teknologietaneguneratzen eta garaietara egokitzenjakitea funtsezkoa izan da;Arizmendiarrietak esan ohi zuenez,Euskadin ez dugu lurrik eta dugunaeskasa denez eta pinuez estalitadagoenez, adimena landu behar dugu.Azkenik, Euskadiko Kutxa. Zein izangolitzateke kooperatiben etorkizunaEuskadiko Kutxa gabe? Dirua sozializatuizan ez balitz... edo diruari zentzusoziala eman ez bazitzaion?

L.M.: Funtsezko alderdietako bathauxe izan da, goi-mailetan zeudenpertsona jakin batzuk jarraitu beharrekoeredua argi eta garbi Arrasatekoa izanbehar zuela konturatzea. Bere garaianindizeak baloratzeak egonkortu eginzuen nolabait ordainsari irrika.Garrantzizko beste alderdi bat, oro har,grebek eta abar bihozmina sorraraziarren, egoera zailen aurrean pertsonekizan duten erantzun baikorra izan da.

A.G.: Sorburutik, gero eta gizartehobea eratzeko bokazioa izan zeneragilea, herria zerbitzatuko zutenenpresen bitartez. Hirurogeitahamarreko hamarkadan hiru instituzionabarmenduko nituzke garapenareneragile gisa; Euskadiko Kutxa EnpresaSailaren bidez egiten ari ziren horrizentzua emanez eta bideratuz, LanbideEskola berria eta Ularco, sinergiakbilatzeko hastapen gisa. Azken finean,kooperatibak gizaki autoktonoen lanaizan da, ekonomiari eta lan munduaridagokienez bizi zuten errealitatearekin

konprometitutako gizakiena.J.L.M.: Arrazoiren batengatik batzarren

batean zerbait onartu ez deneanzerbaiten seinale izan da... orokorreanintuizio ona du jendeak. Bereziki, beregaraian Euskadiko Kutxa Taldean egonizana eta orain MCCn egotea lagungarria

izan zitzaigun eta zaigu kooperatibabatzuk bizirik iraunarazteko. Jendeaideiak ematen ari den ingurunean egoteapositiboa da, berez. ULMAri dagokionezgarrantzizko aldaketa izan zen,ordezkariez ahaztu eta geure sarekomertziala sortzen hasi baikinen, etabete-betean asmatu genuen.

Bukatzeko, hirurogeita hamarrekohamarkadan, 1976an zehazki, José MªArizmendiarrieta jauna hil zen. 28 urtegeroago, zer esan dezakegu berari etaegin zuen lanari buruz?

S.Z.: Apaizgai nintzenean nahikoharreman izan nuen harekin. Apaizgazteak harretaz hartzen gintuen bainaez genion gehiegi ulertzen, harkerabiltzen zuen hizkuntza desberdinabaitzen guk ordura arte entzun ohigenuenaren aldean. Benetako maisuazen inolako zalantzarik gabe, apaizizaten eta herriarentzat bizitzen erakutsizigun maisua. Orain oso ondo etorrikolitzaiguke bestelako leku batean José Mªjauna bezalako bat edukitzea, pixka batmarkatuko gintuzkeen bat.

J.A.U: Bizi zela ez nuen ezagutu, bainageroago denetatik pixka bat egiteaegokitu zaidanez, bere lanaren berrijakin nahi izan dut, baita aztertu etazabaldu ere.

"Hemen ondo egin ziren gauzak,ez da indarrik falta izan etaideiak argi izan ditugu"

José Antonio Urteaga

"Ez genekien ondo zer zendemokrazia, inposizioirizpideen arabera ginendemokratak"

Sabino Zuazabeitia

Page 33: Los 70 - Suplemento

70eko hamarkada

13

S.A.: Hari esker seguruenez bizi daENARA gaur egun. Asko zor diogu, beraz.

A.I.: Nik ere ez nuen gehiegi ezagutubaina bere garaiko gizona izan zen, osojende onaz inguratzen jakin zuena. Osoargi zituen enpresaren dotrina sozialareninguruko kontzeptuak.

L.M.: Niretzat jarraitu beharrekoeredua izan zen, zuen gaitasunagatik edoadimen egituragatik ez ezik, bereizaeragatik besterik gabe. ULMAn sartuaurretik beste kooperatiba batean lane g i t e k o a u k e r a i z a n n u e n .Administratzaile lanpostua proposatuzidaten eta hari kontsultatzea besterik ezzitzaidan bururatu. Ohean gaixo, ezetzesan zidan, horrelakorik ez egiteko.Garai hartan alderdi teknikoak baliohandiagoa zuela pentsatzen zuen.Horrekin guztiarekin esan nahi dutpertsona hark eman zidan konfiantzakgarrantzi handia zuela. Niretzat, D. JoséMª jaunarengan, egin duena baino izandena da garrantzizkoa

A.G.: Inoiz ere ezin dugu gertatu ezden historiaz hitz egin, baina José Mªjauna iritsi ez balitz, ez dakit bailara hau,baina Arrasate erabateko hondamendiekonomikoa izango litzateke. Bereno r t a suna r i dagok ionez , i zae raerakargarria zuen guztiaren aurreanjarrera koherentea erakusten zuelako,pobrezia predikatzen bazuen soiltasunharrigarria erakusten zuen... lider bat zenzituen ezaugarriengatik. Berezkotalentua zuen, apartekoa, baita jakinguraparegabea ere. Pentsamenduaren ildotikbeti agertu zen aurretik. Maisu bat zen;bizitzen erakusten zuen, mezuaketengabe transmititzen zituen. Doi zenhitzetan, doi ekintzetan. Kontzientziak

pizten zituen, kezkak sorrarazten zituenizugarrizko etorkizun senaz.

Ez zen asaldatzen etsipenaren aurrean.Maila jakin bat lortzen zueneanhurrengoan pentsatzen hasten zenberehala. Pasadizo bat kontatuko dizuet.Egun batean, Zuzendaritza Kontseiluanbilduta, Larrañaga, Usatorre, Ormaetxeaeta lauok ginen, eta lanean eta sesiobizian orduak eman ondoren, batzukerrukigabeak, atea jo eta burua besterikagertu ez zuelarik hauxe esan zigun:"Banku bat egin behar dugu". Gureaztoramena, lehendik ere handia bazen,izugarrizkoa izan zen orduan. Garaihartan, bankuak mafia antzeko bat zirenguretzat. Alde egin zuen eta handik 3hilabetera etorri zitzaigun esanez:"Hemen dituzue Euskadiko Kutxarenestatutuak. orain eratzeko batzarra eginbehar duzue". Une hartatik aurrera gaiariheldu eta gauzatu beste erremediorik ezzegoen.

Nahiko baserri aberats batetik zetorrene ta 3 ana ia t i k zaha r rena izan ikmaiorazkoari uko egin zion bigarrenanaiaren alde. Arizmendiarrieta EuskoJaurlaritzaren prentsa-bulegoan egon zeneta nazionalak Bilbon sartu zireneansalatu egin zuten, inolako begirunerikgabe. Gorabehera haien ondorenArrasatera iritsi zen eta banandutakoherria topatu zuen bertan, gerrak utzitakozaurien ondoren. Handik aurrera herri-heziketan eta lanean jardun zuen.Gainerakoa bere eboluzioa izan zen.

S.A.: Nola hartu izango zuen José Mªjaunak hemendik kanpo kooperatibaklanpostuak sortzen ari diren modua?

A.G.: Seguruenik ez litzaioke bateragustatuko ordainsarien aukera zabalduden modua. Ziur nago hori ezlitzaiokeela batere gustatuko. Ez nagohain ziur kooperatibak lurraldez kanpoezartzearen ideia ez ote litzaiokeengustatuko, gizon pragmatikoa baitzenh u r a . J u s t i z i a n s i n e s t e n z u e n ,

zintzotasunean eta talentuan sinestenzuen. Gauza harrigarriak pentsatzenzituen etorkizunari buruz, adibidez,50eko hamarkadan jadanik erregimenkomunisten erorialdia iragarri zuen,haren ustez iraungo duen sistemaherriaren premiak betetzeko eragin-kortasun handiena erakusten hori izangobaitzen, eta sistema komunista ez dahain eraginkor agertu herriarentzat.

Laburbilduz, adimen eta giza mailahandiko pertsona ugari ezagutu dutbaina José Mª jaunaren mailakorik ez dutuste inor ezagutu dudanik.

J.L.M.: Guk ez genion gehiegi ulertzengarai hartan. Geroago, urteak aurrerajoan ahala, eta irakurri ahala gero etasakonago geureganatu genituen bereideiak. Gogoan dut Unibertsitatearenideia zerabilkiola buruan ordurako. Penaizan zen benetan urte haiekin hiltzea, 61urterekin oraindik askoz ere gehiagoemateko gauza izango baitzen.Ondorengo urteetan bere filosofiatikbizitzen aritu gara baina KooperatibaTaldea filosofia kooperatiboa elikatzekomodua planteatu beharrean dago nireustetan.

"Gizartea heltzen ari zen etaaskatasunera bideratutako aldaketahorretarako prestatzen ari zen"

Angel Iturbe

"Garrantzizko alderdia hauxeizan da, egoera zailen aurreanpertsonek izan duten erantzunbaikorra"

Luis Mª Madina

"Azken finean, kooperatibakgizaki autoktonoen lana izanda, ekonomiari eta lan-munduari dagokienez bizizuten errealitatearekinkonprometitutako gizakiena"

Alfonso Gorroñogoitia

Page 34: Los 70 - Suplemento

Enpresa-jaEnpresa-jarduera

ULMA R E N E T A ENARA R E N

Gure Historia14

Hirurogeita hamarreko hamarkada enpresa mundukoaztoramen handiko garaia izan zen ULMArentzatnahiz ENARArentzat, urte haietan bi kooperatibekegindako esfortzuen emaitzak oso bestelakoak izanbaziren ere. Lehenak garapen nabarmena etaarrakastatsua izango zuen bitartean, bigarrenak urtelatzak bizi izan zituen enpresa nahiz gizarte mailan.

Bi kooperatibak Euskadiko Kutxara elkartutakotaldekoak ziren eta horrek ikuspegi estrategikoaeskaintzen zien kudeaketa berritzeko eta nazioartekobihurtzeko. Kontzeptu berritzaileak barneratuzituzten, adibidez kudeaketa planak eta informatika,eta hirurogeita hamarreko hamarkadan presentzianabarmena lortu zuten kanpoko merkatuetan.

Berritzeko bokazio horren seinale dugu ULMA1974an sortutako IKERLAN Zentro Teknologikoraelkartu izana. Hamarkadan zehar atzerriko patentebatzuk erosi zituzten eta horrek ere produkzioarenaniztasuna bultzatzen lagundu zuen.

Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran,aldamioak izenez ezagutzen zen jarduerak ElementuMetalikoak izena hartu zuen, eta Biltzeko Makinenjarduerak, Enbasea eta Enbalajea. Hamarkadarenbukaeran jarduera berri bat sortu zen, Berotegienfabrikazioa eta salmenta, produkzioa errentagarriizateko eta merkatuko kuota gehitzeko premiarierantzutearren.

UL

MA

70eko hamarkadan ULMA Eduardo Chillidaren eskulturakinstalatzen aritu zen lankidetzan, Donostiako Haize Orrazian.Lan horretarako esfortzu handia egin behar izan zuten, 1977anJosé Eloseguik diseinatu zuen pasabide bat instalatu behar izan

baitzuten itsaso-aren eta arrokengainean, eskulturaastunak -bakoitza10 tonakoa- oraindauden lekurainoeramateko.

"ULMAk fabrikatutako berotegia""ULMAren Sail Teknikoaren irudia"

Page 35: Los 70 - Suplemento

ENARAk, bere aldetik, bridak, osagarri forjatuak etaeskuzko erremintak fabrikatzen jarraitzen zuen, baitaeskarizko piezak egiten ere, baina bazkideekeginahalak egin arren ez zuten emaitza onik lortu.

1976an ENARAk mailegu bat eskatu zuen produktuberri bat, hau da, balbula forjatuak merkaturatzeninbertitu behar zituen 200 milioi pezetakfinantzatzeko. Baina kooperatiba zorpetuta zegoenerabat inbertitzen egindako ahaleginengatik, etaegoera hura larriagotu egin zen esperotako emaitzakeman ez zituen produktuaren politikak eraginda.

1977ko eta 1978ko ekitaldiek galerak ekarri zituzten,eta 1979an egoera larri batera iritsi ziren. Hala,Euskadiko Kutxara jo zuten laguntza bila. Neurrisozialak, ekonomiko-finantzarioak, eta komertzialakhartu behar izan zituzten. Behartuta zeuden enpresakapitalizatzera, produkzio soberakinak murriztera,errentagarriak ez ziren produktuak baztertzera, etaespezializazioan eta esportazioan dena ematera.

arduera70eko hamarkada

N E N P R E S A J A R D U E R A 70 E K O H A M A R K A D A N

15

Hirurogeita hamarreko hamarkadan esportazioafuntsezkoa izan zen ENARArentzat, urte haietankooperatibak izan zituen arazoak berehalakonpondu ahal izateko. Kanpora irekitzea etamerkatu berriak bilatzea izan zirenerrentagarritasuna eta produkzioa gehitzeko etajarduera martxan jarraitzeko formula, merkatunazionalera mugatuta zegoenez ez baitzenseguru iraungo zuenik.

EN

AR

A

ENARAren Salmenten Eboluzioa

ENARAren Plantillaren Eboluzioa

1970 1971 1972

Milloi Pezetak

Pertsonak

78

69,4

85

82,4

111

94,9

“ ENARA Produktua”

Page 36: Los 70 - Suplemento

Hirurogeita hamarreko hamar-kadan ULMAn eta ENARAnlorpen sozial handiak izanzituzten. Hamarkadaren hasieranEuskadiko Kutxara elkartutakokooperatiba gehienen lan-jarduna asteko 45 orduramurriztu zuten, eta horrekgarrantzizko aurrerapausoaadierazi zuen garai hartarako.Handik gutxira, 1973an -LagunAro, Borondatezko GizarteAurreikuspen entitatea bigarrenmailako kooperatiba gisa eratuzen urtean- ezkontzen zirenemakumezko bazkideak bajahartzera behartzen zituen arauaindargabetu zuten. Gainera,atzeraeraginezko izaeraz onetsizuten beren lanpostuak bertanbehera utzi behar izan zituztenemakumeak kooperat ibetanberriro onartzea, eta nahi zutenemakume guztiei zegokienpostura itzultzeko aukera emanzieten. Hala gauzatu ahal izanzen aspalditik askok erre-bindikatu izandako lorpensoziala.

Gizartearen alderdiek duten balioaGizartearen Alderdiek duten BalioaKooperatibaren alderdi gizatiarrenen berri emanez

Gure Historia16

Gizarte Lanaren bidez lortutako Elkartasuna

Aurrerabide soziala

Hamarkadaren bukaerako sobe-rakin garbi negatiboak ikusita,ENARAk %25era arte murriztubehar izan zuen plantilla.Borondatezko bajak, lekual-daketak, eta langabezi aseguruakproposatu zituzten. Kontzientziakolektiboaren premia planteatuzuten, zailtasunak gainditzenlaguntzeko. 1979an Lagun Arokprestazio berri bat aztertu zuenlangabeziatik sortutako premieierantzuteko, baita pentsiodunekBatzar Orokorrean ordezkaritzaizateko aukera ere. Hamarka-daren bukaeran erakunde horreketa Euskadiko Kutxak emandakolaguntza funtsezkoa izan zenalderdi ekonomikoei eta sozialeidagokienez. Bitartean, hamarkadahorretan zehar ULMAk nabarmengehitu zuen plantilla, horrelaingurunean enplegu iraunkorrasortzen lagunduz.

izan zen kuoten transferentzia,osasun laguntza, laneko ezintasuneta famili laguntza prestazioakkonpentsatzeko.

Enplegu kooperatiboa

Kultur balioak

70eko hamarkadaren hasieranLagun-Arok ULMAri eta ENARAriematen zizkien prestazioen arteanaipatzekoak dira Famili Laguntza,Osasun Laguntza, LanerakoEzintasun Iragankorra, Heriotza-gatiko Laguntza, Ezkonsaria(hamarkadaren erdialdera indar-gabetu zena) eta Laneko Istripua-gatiko edo BaliaezintasunagatikoOsagarria.

Kontuan hartu beharra dago urtehaietan, neurriak hartzen hasibaziren ere, oraindik ez zelaaurrerapen handirik sumatzenlaneko segurtasun gaietan. Horrenondorioz, ezbeharren maila nahikohandia zen. Adibide gisa, 1970ekootsailean 58 zauritu izan zirenULMAn eta 14 ENARAn, etaezbeharrengatik 522 lanordu galduziren lehena aipatutako koope-ratiban, eta 214 bigarrenean.

Nabarmentzekoa da Euskarakhamarkadaren bigarren erdianlortu zuen garrantzia. Izan ere,barne-arauak eta dokumentuak,prentsako iragarkiak eta abaridazteko erabiltzen hasi ziren.

ULMAk eta ENARAk bereninguruneko kultur garapeneanizan zuten inplikazioa agerikoaizan zen baita ere bikooperatibek ETEO EnpresaEskola gisa eratzen etasendotzen parte hartu zutenean,kooperatibaren formula irakas-kuntzan ere aplikatuz.

Gizarte prestazioak

Krisialdia desberdin bizi izanzuten ULMAn eta ENARAn.Lehenengoaren emaitzetan iaondoriorik izan ez zuen bitartean,bigarrenarentzat zailtasunekonomiko eta sozial handikouneak izan ziren, eta kooperatibenarteko elkartasuna ezinbestekoaizan zen zailtasun haiekgainditzeko. Hamarkadan zeharEuskadiko Kutxara elkartutakokooperatiben artean etengabea

Kooperatiben arteko elkartasuna

“70ekohamarkadan

aurrerabide sozialnabarmena

antzeman zenalderdi guztietan”

Page 37: Los 70 - Suplemento

José María Arizmendiarrieta jaunak utzi gaituJ.M. ArizmendiarrietaJ.M. Arizmendiarrieta

70eko hamarkada

17

1976an José María Arizmendiarrieta jauna hilzen, Arrasateko Kooperatiba Esperientziareninspiratzailea eta ideologoa.

Apaiz hura, Markinan jaioa, 1941ean iritsi zenArrasatera, eta garaiko bizi-baldintza latzakaurrekaririk ez zuen proiektu soziala gauzatuzeneko haztegi izan ziren.

Arizmendiarrietak gizarteari eta gizakiari lotutakoedukiez hornitu zituen garai hartan sortutakokooperatibak, langileen errealizazio pertsonala etaberen ingurunearen hobekuntza lortu nahian,enpresaren ikuspegi gizatiarragotik begiratuta.

José María jaunak, garai hartako eta oraingoOñatiko parroko Sabino Zuazabeitiarekin batera,Oñatiko kooperatiben mugimendua inspiratuzuen baita ere, herriko gazteak enpresa eredu horiaukeratzera eta hala beren etorkizunaren alde lanegitera animatuz.

Haren heriotza kolpe latza izan zenkooperatibismoarentzat oro har. Baina bere ideiekgaurdaino iraun dute haren pentsamoldearenberenganatu duten MCC kooperatiben bitartez.

Page 38: Los 70 - Suplemento

Diario Vasco-k ENARAkolangile baten ezkontzaren

berria argitaratu zuen1970ean.

Kooperatiben arteko elkartasuna,Osasun Laguntzaren prestazioak

konpentsatzeko kuotentransferentzian aditzera emana.

TU, 70eko hamarkada.

Gure Historia18

HemerotekaHemeroteka

Deian euskaraz agertuziren lehenengo

iragarkiak, 1979an.

Prentsa-iragarkia70eko hamarkadan.

ENARAren prentsa-iragarkia70eko hamarkada.

Page 39: Los 70 - Suplemento

19

TU, 1970eko otsaila. Bajen taula ea indizeak etaabsentismoa Lagun-Arora elkartutako kooperatibetan.

ENARAri emandako kredituariburuzko berria Diario Vasco-n,

1974ko uztailaren 4an.

70eko hamarkada

ULMAren iragarkia kooperatibarenmakinak erakutsiz, 70eko

hamarkadan.

ULMAren prentsa-iragarkia 70eko

hamarkadan.

ENARAren prentsa-iragarkia 70eko

hamarkada.

Page 40: Los 70 - Suplemento

Gure Historia20

Ángel ElgueroCEGASAko erretiratua

Fundatzaileen laguna nintzen, etaoso harreman estua izan dut betiULMArekin eta ENARArekin.Haiekin topo egin nuen ETEOeratu zenean eta kooperatibabihurtu zenean ere, ULMA etaENARAko pertsonen lankidetzaezinbestekoa izan zelarik.

Garai hartan, enpresek 250pezetarekin laguntzen zutenlangile eta urte bakoitzeko.Gogoan dut Arizmendiarrietarekinbildu ginela, eta hark hiruUnibertsitate Eskola eratzeakizango zuen garrantzia nabar-mendu zuela Unibertsitate batsortu ahal izateko. Beti izan zuenideia hori buruan.

Bi kooperatiba horien funtsezkoalderdietako bat hauxe da,urteetan zehar soberakinakxurgatu dituztela beste enpresabatzuetako lanpostuei dagoz-kienak, eta horri esker enplegu-indize handia eta bizi-mailabikaina dugu Oñatin.

Antón InzaC.D. Aloña Mendi

Garai hartan Kirol Elkartea osotxikia zen. ULMA eta ENARA,Oñatiko enpresa nagusiakzirenez, beti aritu izan dira AloñaMendi-ren sail guztiak, etabereziki tx i r r indular i tzarenababesten.

Kooperatibek nabarmen lagundudute kiroletan, eta Oñatikomugimendu sozialetan izan duteninplikazioa oso handia izan da:hirurogeita hamarreko hamar-kadan, ULMAk futbol zelaiarenestalpea eraiki zuen bere kontura.

Kooperatibismoa, ULMAn etaENARAn hezurmamitua, funtsez-koa izan da Oñatirentzat krisialdiekonomikoe tan , h i ru roge i tahamarreko hamarkadaren hasie-ran ikusi ahal izan zenez.

Enpresa-formula horrek krisialdiakhobeto jasatea ahalbidetzen zuenelkartasunaren bitartez, eta berazondorioak ez ziren hainbestenabaritzen ingurunean.

InkestaInkesta

José Antonio MendikuteETEOren Zuzendaria70eko hamarkadan

ULMAko eta ENARAko zuzen-dariak erabat inplikatu zirenOñatiko Enpresa Zientzien Eskolasendotzen.

Denbora asko eskaini ziotenETEOri eta ideia eta irizpidekooperatiboak finkatzen lagunduzuten.

ETEOrekin, batetik, koopera-tibismoa bidezkoagoa izango zengizartearentzako eredu baliagarrieta aurreratu gisa sendotu nahi zeneta, bestetik, Enpresa Eskola batgertu izatea kooperatibak ondoezagutuko zituzten gazteakp r e s t a t z e k o ; U L M A k o e t aENARAko zuzendariek hitzaldiakematen zituzten ikastetxean,ikas leek enpresak bis i ta tzenzituzten eta abar.

Gizon haiek ikuspegi praktikoaeskaintzen zuten eta profesionalonak prestatzen laguntzen zuten.Premiak bete eta irizpideak finkatueta sendotzen zituzten, eta horrekOñati guztiaren eta eskualdearenonurarako izan zen inolakozalantzarik gabe.

Zer ondorio izan zuten Oñatiko gizartean ULMAk eta ENARAkhirurogeita hamarreko hamarkadan?