lesaka eta luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola...

28
[1] 99 Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak JOSÉ M. SATRUSTEGI* Euskal dialektologia premia handiko ikergaia da euskara batuaren eragi- nez euskalkien berezitasunak ezabatzen ari diren une honetan. Hori dela eta euskal testu zaharren lekukotasuna beharrezkoa du euskarak, izkribuen al- txorra aberastu, iturriak aztertu eta ohiko hizkuntz eredu jatorrak zaintzeko. Noizbait testu bera euskalki desberdinetan duintasunez emana izan bada herri-mintzairaren fidagarritasunez, izkribuak uste gabeko balioa lortzen du ikerlearentzat eta tokian tokiko hizkeren berezitasunarekin nabarmentzen da pasarte parekatuetan. Lan honetan aurkezten diren argitara gabeko izkribuak Lesaka eta Luzai- deko mintzaira herrikoian idatzitako bi sermoi luze dira. Karrikako ahoske- ratik hurbil dago Bidasoa aldeko testua. Anastasio Echeverri da bere egilea eta Elizondon jaio zen 1832ko apirilaren 16an. Apaiztu eta Lesakako parro- kiako benefiziatu izendatua izan zen 1856an, eta hurrengo urtean idatzi zuen betikotasunari dagokion sermoi hau 1 . Bi urteren buruan egin zuen apaiz sa- rrera Zugarramurdin 2 eta bertako erretor izan zen berrogeita hamar urtez, 1907an hil zen arte. Bigarren izkribua Nikolas Polit Luzaiden apaiz eta Orregako kalonjeen priore izandakoarena da. Auritzen sortua 1834ko abenduaren 7an, 1858an apaiztu zen eta 1862an izendatu zuten Luzaide edo Valcarlosko arduradun. 1887an herria utzirik, Orreagan bere anaia Frantziskoren hutsunez priore egin zuten, eta bertan hil zen 1906ko ekainaren 3an. * Euskaltzaindia. 1. Predikuaren izenburuan ezkerreko bazterrean honela dio: Pred. 1857 el 8 y 15 Marzo á medias (Lesaca) id 1858 el 7 de marzo á id (Lesaca) id 1858 el 21 de id Zug(arramurdi). 2. Parrokiako artxibotik jasotako berriak Javier Sanzberro apaizak bidaliak dira. Anastasio Eche- verriren sermoi eta eskuizkribuen bilduma nagusia Zugarramurdin dago. Hemen transkribatua eta beste zenbait, Nikolas Politen paperekin niri eman zizkidaten Orreaga- ko apaiz lagunek.

Upload: others

Post on 05-Jan-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

[1] 99

Lesaka eta Luzaideko euskaltestu parekatuak

JOSÉ M. SATRUSTEGI*

Euskal dialektologia premia handiko ikergaia da euskara batuaren eragi-nez euskalkien berezitasunak ezabatzen ari diren une honetan. Hori dela etaeuskal testu zaharren lekukotasuna beharrezkoa du euskarak, izkribuen al-txorra aberastu, iturriak aztertu eta ohiko hizkuntz eredu jatorrak zaintzeko.

Noizbait testu bera euskalki desberdinetan duintasunez emana izan badaherri-mintzairaren fidagarritasunez, izkribuak uste gabeko balioa lortzen duikerlearentzat eta tokian tokiko hizkeren berezitasunarekin nabarmentzen dapasarte parekatuetan.

Lan honetan aurkezten diren argitara gabeko izkribuak Lesaka eta Luzai-deko mintzaira herrikoian idatzitako bi sermoi luze dira. Karrikako ahoske-ratik hurbil dago Bidasoa aldeko testua. Anastasio Echeverri da bere egileaeta Elizondon jaio zen 1832ko apirilaren 16an. Apaiztu eta Lesakako parro-kiako benefiziatu izendatua izan zen 1856an, eta hurrengo urtean idatzi zuenbetikotasunari dagokion sermoi hau1. Bi urteren buruan egin zuen apaiz sa-rrera Zugarramurdin2 eta bertako erretor izan zen berrogeita hamar urtez,1907an hil zen arte.

Bigarren izkribua Nikolas Polit Luzaiden apaiz eta Orregako kalonjeenpriore izandakoarena da. Auritzen sortua 1834ko abenduaren 7an, 1858anapaiztu zen eta 1862an izendatu zuten Luzaide edo Valcarlosko arduradun.1887an herria utzirik, Orreagan bere anaia Frantziskoren hutsunez prioreegin zuten, eta bertan hil zen 1906ko ekainaren 3an.

* Euskaltzaindia.1. Predikuaren izenburuan ezkerreko bazterrean honela dio:Pred. 1857 el 8 y 15 Marzo á medias (Lesaca)id 1858 el 7 de marzo á id (Lesaca)id 1858 el 21 de id Zug(arramurdi).2. Parrokiako artxibotik jasotako berriak Javier Sanzberro apaizak bidaliak dira. Anastasio Eche-

verriren sermoi eta eskuizkribuen bilduma nagusia Zugarramurdin dago.Hemen transkribatua eta beste zenbait, Nikolas Politen paperekin niri eman zizkidaten Orreaga-

ko apaiz lagunek.

Page 2: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

Hitzaldi biak neurri handi batean berdinak dira, tokian tokiko hiztegi etaaditz formekin. Lesakakoak garizumako bigarren igandearen aipamena egi-ten du gaian sartu aurretik, eta Luzaidekoak ez dakar atal hori. Alderantziz,hirugarren puntuaren hasieran bere atala eransten dio Polit jaunak eta ez da-tor Echeverrirenean. Besteetan, bien arteko lotura nabarmena da lerroz lerroageri den moduan. Nork nori hartua? Luzaideko apaizak berekin zituenEcheverriren eskuizkribuak, haren bilduman agertu baitira. Adinaz bi urte-ren aldea besterik ez izanagatik, Polit seminarioan zegoen apaiztu gabe Eche-verrik bere sermoia egin zuelarik Lesakan. Aurizkoa baliatzen da beraz Eli-zondokoaren paperez. Sermoi hau ez da, bestalde, bien arteko testu parekatubakarra; Zugarramurdiko parrokian Echeverrik egindako lehen aurkezpena,lau urte beranduago errepikatu zuen Luzaiden Polit bikario berriak3. Elizba-rrutiko gotzai-gutun bat ere itzuli zuen euskarara Luzaideko apaizak4, eta ar-gitaragabeko bere euskal izkribuen bilduma aipagarria da benetan. Euskal-tzale zintzo, apaiz jator eta idazle trebea sumatzen da akats gabeko bere is-kione edo kaligrafia txukun eta ederrean. Enrike Zubiri «Manezaundi» go-goko dutenak ez dira aspertuko bere herriko apaizaren idazkera garbi eta on-gi zainduarekin. «Bordel» bertsulariarekin batera hiru dira, horrela, euskal le-tren arloan Luzaideko mintzaira maisuki landu duten idazleak.

EUSKARA

Lan honen helburua ez da euskalki bien arteko berezitasun nabarmenakaztertzea, hizkuntzalari eta filologia munduan dabiltzanei aztergaiak eskain-tzea baizik.

Lehen begiratuan agertzen dira bien arteko zenbait desberdintasun. Lesa-kako izkribuan, adibidez, hitzaren amaierako -a artikulua mantentzen da era-kuslearekin batera: eguna eq, arriya hoq. Eta joera bera du aditzarekin nahizhitz-laguntzailearekin: anciya dagona ura, espantagarriya au. Luzaideko pape-retan ezabatu egiten da artikulua. Hona adibide argia:

«Auche da, araco pensamentu, munduco yende mortalaz añ lastimagarriquianciya dagona ura, gizonen memoriyatiq veñere apartatu viar esluquiena ura: ara-co pensamentu miragarriya ura icusi dattezquien gauza guziyeq viño gorago, gu al-chatzen gattubena ura, munduco qriaturen desverdiña ura gure ganiq arrancatzendubena ura», e.a. (A. 34-38)

Luzaideko testu parekatuak beste itxura hau du:

«Au da, munduco yende mortalez ain lastimagarriqui ahantziiq doon pensa-mendu ura, guizonen memoriatiq beinere apartatu behar ezluquena: pensamendumiragarri ura, icus daitezquen gauza guziaq bano gorago gu alchatzen guitiena,munduco creaturen amodio soberaquina gure ganiq quentzen diena» (B. 34-38)

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

100 [2]

3. Izkribu biak argitaraturik daude. Ikus Echeverrirena, «Textos dialectales de documentos reli-giosos vascos». 1 Lesaka. 2 Zugarramurdi. FLV 48, 1986, p. 301. Nikolas Politen kopiarentzat ikus,«Textos dialectales de documentos religiosos vascos». 3 Luzaide-Valcarlos. FLV 49, 1987, pp. 97-115.

Beste sermoi batzuek Donostian argitaratu genituen. Ikus, «Luzaideko euskara Nicolas Polit ze-naren izkribuetan». ASJU XX-3, 1986, 787. or.

4. «Iruñeko elizbarrutiko izkribu baten itzulpena Luzaideko mintzairan» SENEZ 15, 1994, 73-93. or.

Page 3: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

Bidasoa aldeko ereduan bustidura azpimarratzen da: veñere, dattezquien,viño, desverdiña. Luzaidekoan ez dago bustidurarik: beinere, ditezquen, bano,soberaquina.

Echeverrik erdarakada gehiago sartzen du eta, orohar, idazkera arrunta-goa da berea Luzaidekoa baino. Viguela (gibela), vague (gabe) edo vaguia (ga-bia) bezalako hitzen barne aldaketak erabiltzen ditu, eta verila (berehala) mo-duko laburdurak. Hiztegi oso desberdina da biena eta aditz formak tokiantokikoak.

Arazoa da, Echeverrik zenbateraino kutsatua duen jakitea Elizondo sor-terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko mintzaira azter-tu dutenek esango dute bestea.

Maileguetako t/d aldagaietan kontrako joera nabarmena azaltzen da. Bo-kal artean Echeverrik d idazten du beti, eta Polit jaunak t: estadu/estatu (61);eternidadia/eternitatia (71); conformidadian/conformitatian (136); vanidadie-tatiq/vanitatetaiq (158), fragilidade/fragilitate (319). Behin edo beste n kon-tsonantearen atzetik ere sumatzen da jokabide hori, hala nola, ondasun/onta-sun (52), emendiq/ementiq (157), verandu/veranta (435) eta nondiq/nuntiq(419).

Elizgaietako maileguetan, hala ere, erabat bestelako bidea daramate biek.Han d egiten zuen Echeverrik, t idazten du hemen; eta Politek d, aurreko tharen ordez: pensamentuba/pensamendu ura (51), santubaq/saindiaq (144),sacramentubeterat/sacramendietara (183), mandamentuben cumplimentuban/mandamendien complimendian (191), movimentuban/movimendian (176),e.a.

Salbuespenez, tormentu (113) hitza dute biek berdin idazten.Beste desberdintasun askoren artean, pecatari/becatari (416), eta gostosue-

taiq/costosuetatiq (133) bezalako ñabardurak aztertzeko altxor aberatsa es-kaintzen die euskal filologiako ikerleei hainbat puntutan Pirine alde bietakoeuskararen konparaketak Nafarroan.

Hitz eta esaera errepikatuak parentesi artean dakartza Luzaideko izkri-buak eta horrela traskribatu dira kurtsibaz. Testuen konparaketa errazteko bizutabetan ipini dira eta zenbaki berdina eman zaie bien lerroei, A letraz izen-datuko delarik Lesakako izkribua, eta B-rekin Luzaidekoa.

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[3] 101

Page 4: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

A. LESAKA

¿Norq emanenttio gaur nere ez-pañey itzaq, nere entendimentubaripensamentubaq, nere espiritubari fer-voria, nere Ministerioari correspon-ditzen zayon bezalaco zelo bat, zubeygaur Christandadeco egui añ espanta-garriya au proponitzeco? Auche da,

B. LUZAIDE

¿Norq emanen dazco egun ene ez-painer itzaq, ene adimendiari pensa-mendiaq, ene izpiritiari fervoria, eneministerioari corresponditzen zaconbezalaco celo bat, cier proposatzecoeternitatiaren pensamendu icaraga-rria? Au da, munduco yende morta-

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

102 [4]

ETERNIDAD Dª. 2ª. QUADRAG.Dominum tuum adorabis et illi soli servies

(Mat. c. 4 v. 10)Eramanen zubela espiritubaq Jesus desiertorat Demoniyuaq tenta zezan

dio gaur S. Mateoq: lentavizicoriq* erranzion demoniyuaq Jesusi, baldin Jan-goicuaren Semia baiz, aguinzaq, arriya hoq* viyur dattezen ogui: vigarrene-coriq seguittucion vere borondatez Jesuseq tentazalliari, eta yarri ziren viyeqtemploco galdurrabaren gañian, erran cion Diabrubaq Jesusi, baldin Jangoi-cuaren Semia baiz, botazaq emendiq ere buruba, bada escribittuba ciagoq,Jangoicuaq aguinyu ciola vere Anguerubey10 i escubetan guelditzeco miñiqartu eztezaquen: azquenecoriq guiatuzuben Diabrubaq Jesus mendi alto ba-terat manifestatu ciotion* munduco erreynu guciyeq eta equin gloriya, etaerran cion, orcheq guciyeq emanenttiat baldin lurrian belaunicaturiq adora-tzen vanauq.

Orduban errancion Jesuseq, guaye Satanas, bada escribittuba ciagoq,adoratuco duc ere Jangoico Jauna, Dominum Deum tuum ... PermitittucionJ. Cristoq Demoniyuari tentatzezan, aditzerat emattiagatiq iñorere etzagolatentaciyotiq libre, eta guciyeq garela tentatubaq dion vezala Santiago Apos-tolubaq unusquisque tentatur á concupiscentia sua (C. C.1 v. 14) eta demoni-yuari20 eman cion errespuestarequin digu eracusten, nola biar ttugun tentaci-yuaq garattu, mattaturiq Jangoicua gauza guciyen gañian, ari bacarriq servit-zen diogula, au baita tentaciyoaq garaitzeco mediyoric eficazena, eta mattat-zen dugu Jangoicua gauza guciyeq viño gueyago? Hay! icusten dena da Mun-dubaq Demoniyuaq eta Araguiyaq presentatzen ttiguzten* tentaciyuaq dire-la consentitzen, eta Jangoicuarenganaco amoriyua eta serviciyua direla des-preciatzen eta desestimatzen ¿eta cergatiq? Ceren ez tiren iduquitzen pensa-mentuban eternidadeco eguna eq, edo betico dichosuaq, edo betico desdi-chatubaq30.

A 2. lentavizicoriq Euskal hitzetan -nd- egin ohi du:ondasun, nondiq, emendiq, verandu e.a.Maileguetan alderantziz, -nt-: cumplimentu,salvamentu, e.a. Beraz, lendavizicoriqizan zitekeen.A 3. arriya hoq. Horrela gordetzen da artikulua erakusleaurrean.A 13. ciotion, zizkion.A 26. ttiguzten, dizkiguten.

Page 5: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

araco pensamentu, munduco yendemortalaz añ lastimagarriqui anciyadagona ura, guizonen memoriyatiqveñere apartatu viar esluquiena ura:araco pensamentu miragarriya uraicusi dattezquien gauza guciyeq viñogorago, gu alchatzen gattubena ura,munduco qriaturen desverdiña uragure ganiq arrancatzen dubena ura,viciyuaq aborreciyerazten eta virtu-tien40 egerciciyorat poderosoqui mu-gierazten gattubena ura: auche daaraco pensamentu icaragarriya ura,guizon deniq valientiena icaratzen,yaquinsun deniq presumittuben* de-sengañatzen, soberbo deniq altuvue-na humillatzen, deshonestuen verota-sunaq itzaltzen, abaruba, vere onda-sun injustubetatiq iraunzten ttubenaura: aucha* (sic) da araco pensamen-tu andiya ura, ceñen vistan baitirudi-te ttiquiyaq martiren tormentubaq,Anacoreten penitenciya espantagarri-yaq, eta orañiq munduco mendiyaqere doblatzen, eta chiquitzen baitire:auche da azquenian pensamenturiqedo ideariq eztuben pensamentubaura, ceñen presenciyan icusten bait-tugu deusezerat50 viyurzen emplegu-riq ilustrienaq, edertasun deniq per-fectubenaq ondasun deniq andiye-naq, eta desaguerzen aziaq* daramanpolbua vezala ereinubaq* eta Ymperi-yuaq: auche araco David penitentiaicaratzen zuben, eta vere biciyarenemienda oso baterat determinatzenzuten betico urtieq, erratten zubenianCogitavi dies antiquos, eta annos aeter-nos in mente habui (Ps. 76 v. 6) Yarrinitzen consideratzen, beti iraun viarduben egunetan, betico urtietan etaequin pensamentu espantosuaqquendu cidan nere loa, bustierazi cit-

lez ain lastimagarriqui ahatziiq doonpensamendu ura, guizonen memoria-tiq beinere apartatu behar ezluque-na: pensamendu miragarri ura, icusditezquen gauza guciaq bano goragogu alchatzen guitiena, munduco cre-aturen amodio soberaquina gure ga-niq quentzen diena, vicio eta beca-tiaq aborrecihazten eta vertuteenpracticatzera40 iguihazten guitiena:au da pensamendu icaragarri ura,guizon deniq curayosena icaratzen,yaquinsun deniq presumitiena desen-gañatzen, sobervio deniq urgulutsie-na humiliatzen, deshonesten verota-sunaq eta pasioniaq itzaltzen, ava-rua, vere untasun inyustuetaiqerauntzten diena: au da pensamenduaundi ura, ceinaren vistan iduri bai-tute ttipiaq martirren tormentiaq etaSaindien penitencia icigarriaq: au dapensamenduiq edo ideyaiq eztienpensamendu ura, ceinaren presencianicusten baitugu ezyeusecerat viurtzenemplegüiq50 ilustreenaq, edertasundeniq perfectenaq, untasun deniqaundienaq, eta desaguertzen, aiciaqdaraman errautsa bezala, erresumaqeta imperioaq: au da, azquenian,David penitenta icaratzen cien, etavere vicitzaren erreforma oso bateratdeterminatzen cien pensamendu ura,erraiten cienian: Cogitavi dies anti-quos, et annos aeternos in mentehabui (Ps. 76). Yarri nintzan* consi-deratzen beti iraun behar duten egu-netan, betico urteetan, eta pensamen-du icigarri uneq quendu zahan eneloa, eta bustiaci zazquidan ene oha-tzia eta ene yanaria ene nigarrequin,ezarriiq ene veguien aitzinian enecrima guciaq,60 Yaincoaren colerayustua, aren presenciarat aguertzeco

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[5] 103

A 43. deniq presumittubena izan behar dute.A 45. auche.A 53. aziaq, haizeak.A 53. erreinubaq.B 55. Nintzen, Luzaideko mintzairan.

Page 6: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

tidan nere guatzia, eta nere yanaria,nere nigar zaminequin, paraturiq ne-re veguiyen aincinian nere maldadeguciyeq,60 Omnipotentiaren colerajustuba, aren presenciyerat aguerzecoarquitzen naizen estadu tristia, eta ne-re esperuan dagon betico castigua,baldin ezpada urricalzen nere dolo-riaz, nere suspiruaz eta nere eguiyazcopenitenciyaz: Peniteciya auche da ba-da niq culparen naufragiotiq ittotze-tiq libratzeco artu viar dudan ola in-fernuco Ytsaso ondoriq vaguiartan it-to esnadien*. Niq determinatzen dutnere vici guciyan penitenciya eguittia,ni besarcatzen naiz penitenciya one-quin eta diot Ecce nunc caepi, haecmutatio dexterae excelsi (Ps. 76) Ya-quin veza mundu guciyaq nere vicit-zaren emienda, da Jaunaren miseri-cordia poderosoaren70, eta eternida-diaren pensamentu provechosuarenondoria ¡Oh eternidadia, eta ceñ re-solucione eta proposito añ Santubaqttuzun causatzen eta engendratzen!Oh eternidadia, erratten zuben S.Agustiñeq zutan pensa eta emiendat-zen eztena, edo ucatu du fediaz edogaldu du viyotza. Oh Aeternitas! qui tecogitat nec paenitet, aut certe fidemnon habet au(t) si habet cor non habet(in soliloq)

Nondiq vada A.M. eldu da pen-samentu provechosua oneq, ez cau-satzia zuben viyotzetan Daviden etaverze eternidadian serioqui pensatuduten battan causatu cittuzten ondo-re osasungarriya hoq? Ay eta niq cer-taco dut galdetzen, baldin guciyeqicusten vadugu?80 Ceren ezten pensat-zen eternidadian: bay Jaunaq: et nonest qui recogitet in corde: ¿Cergatiq arida orduco guizon ura amberce empe-

aurquitzen nizan estatu tristia, etaene beha doon punimendia, baldinezpada urricaltzen ene doloriaz, enepleñiez eta ene eguiazco penitenciaz.Penitencia au da bada niq artu be-har dutan erremedio eta defensa li-bratzeco becatutiq eta Ynfernian ezerortzeco. Niq determinatzen dut enevici gucian penitencia eguitia, ni be-sarcatzen niz penitencia unequin etadiot: Ecce nunc coepi haec mutatiodextere Excelsi (Ps. 76). Yaquin vezamundu guciaq ene vicitzaren errefor-ma da Yaunaren misericordia bote-retsiaren70 eta eternitateco pensamen-du valiosaren ondoria. ¡O eternitatia,eta cein resolucione eta proposito ainsaindiaq causatzen tuzun! ¿Oh eter-nitatia!, erraiten cien S. Agustineq,zutan pensa eta vicitzaz cambiatzeneztena, edo ucatu du fedia edo galdudu viotza. ¡Oh aeternitas! qui te co-gitat neq paenitet, aut certé fidemnon habet, aut si habet cor non ha-bet.

¿Nuntiq veraz eldu da, E.A.M.,pensamendu valios uneq ez causatziacien viotzetan Daviden eta bertzeeternitatian seriosqui pensatu dute-nen baitan causatu cituzten ondoreosasungarri hoq? ¿Bana certaco gal-deguiten dut niq, baldin gucieq icus-ten badugu? 80 Ceren ezten pensatzeneternitatian: et non est qui recogi-tet in corde ¿Cerengatiq ari da gui-zon ura aimbertze empeñoiquin vere

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

104 [6]

B 58. ofea, Luzaiden.A 66. esnadien, eta alderantziz zaminequin (A 59). Dirudienez, arazoak ditu Elizondoko semeak

s/z letrekin.

Page 7: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

ñorequin vere ondasunaq verretzen,egun añ laburreteco, eta eztu pausu-riq ematten vere dicharaco vetico ur-tietan? Ya erran dut ceren eztubeneternidadian pensatzen, et non est quietc. ¿Cergatiq araco emacumiaq ttuemplegatzen ordu osuaq usteldu viarduben eta dembora guttiyaren varre-nian zizariyen yanariya izan viar du-ben vere gorputzaren apainzen eta ez-ta ocupatzen pusco bat siquiera veñe-re ill biar eztuben vere animarenadornatzen?90 Ay! Niq eztut dudatzenberriz ere errattia, ceren eztuben pen-satzen etorri dadian et non est qui etc.Vada cer, eternidadiaq, bay eternida-de espantosuaq, eztu mereci guq ar-tan pensatzia? Hay, bayetz christaumattiaq! hay bayetz! Viño munducoyende mortalaq ttuzte inguratzen Yt-sasoa eta lurra, diré izerditzen, dirénegatzen, dabilza errestaca, munducoconvenienciyaq eta ondasunaq eguit-tiagatiq, eta eztiré muguitzen eta ezpausuriq dute ematten, betico dichaeta betico ondasunaq seguratzeco, ce-ren eztuten pensatzen aeternidadian,et non est etc...100

Atozte bada mortalaq zubeneternidadiaren itcherat pensamentu-barequin, artan eguiyazqui sartu vi-ño len: atozte, eta saya zattezte ya-quitterat, viño ez cer den eternida-dia, ceren den ezin explica datte-quiena viño aren propiedadiaq diré:1a. Eternidadia da ezin escapa datte-quiena: 2a. Eternidadia da gauzagordia: 3a. eta eternidadia da ezinerremediya dattequiena. Espero dutJangoicuaren battan iru pensamentusencillo viño provechosuoquin zu-beq abandonatuco duzubela mun-duco criyaturen ganaco afecto gaistoguciya, eta paratuco duzubela zubencriyadorian: espero dut eguiñen du-zubela nigar zuben becatubetaz, etaeguiñen ttuzubela penitenciyarenfrutu dignuaq110.

untasunaq emendatzen egun ain la-burretaco: eta eztu pausuiq emaitenvere urostasunaren betico urteetan?Ya erran dut: ceren eztien eternita-tian pensatzen: et non est qui reco-gitet in corde ¿Cerengatiq emazteareq empleatzen tu oren osuaq ustel-du behar dien eta dembora gutiinbarnian arren yanaria izan behardien vere gorputzaren apaintzen, etaezta ocupatzen apur bat bedere bei-nere il behar eztien vere arimarenadornatzen?90 ¡Ay! niq eztut dudat-zen berriz ere erraitia, ceren eztienpensatzen eternitatian: et non estqui recogitet in corde ¿Cerengatiqpresuna ura emaiten da deshonest-queriari, bertze ura edanari, bertziaohoinguari, frauda eta inyusticiari;itz batez, cerengatiq becatari guciaqosticatzen dute Yaincoaren leguesaindia, satifatziagatiq mementu ba-tez veren pasioniaq, eta eztira ense-hatzen practicatzera seculacotz uroseguin behar guituzten obra unaq?Ceren eztuten eternitatian pensa-tzen: et non est qui recogitet in cor-de. ¿Bana cér? Eternitatiaq, eterni-tate icigarriaq, ¿eztu merechi guq ar-tan pensatzia? Ezta dudaiq bayetz:bana munduco yende mortaleq ingu-ratzen tuzte itsasua eta lurra, icer-ditzen dira, aquitzen dira, dabiltzaerrestan munduco convenienciaq etauntasunaq eguitiagatiq; eta eztiraiguitzen ez etare pausuiq emaitenbetico untasunaq eta seculaco urosta-suna segurtatzeco, ceren eztuten pen-satzen eternitatian: et non est quirecogitet in corde100.

Zaurte bada mortalaq cien eterni-tatiaren echerat, pensamendiaiquinartan eguiaz sartu bano lehenago:zaurte eta enseha cizte yaquitera, ba-na ez cer den eternitatia, ceren denecin esplica daitequena, baicican areniru propietate edo circunstancia prin-cipalaq baitira: 1. Eternitatia da ecinescapada daitequena: 2. Eternitatia

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[7] 105

Page 8: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

¡Oh Jangoico eternua idequizi-tzu* gure animaco beguiyac araco fi-niq eztuben demboraren atieq, nongure betico animaq gozatuco baituacabilliq vagueco dicha bat, edo es-perimentatuco betico tormentu bat:idequitzio zu ere gure sentiduey zureAma Santisimaren vittartacotasunaz,guq ezauturiq gure arima dela eter-nua, eternua gure destinua, eternuazarela zu, desprecia dezagun mundu-co demborasco gauza guciya, edoeguin dezagun usariyua munducogauzaz, naiz bai, eta naiz ezpailire ve-zala, onequin erditsi dezagun dicho-suaq vetico izattia: auche da Jaunaguq zuri escatzen dizugun guciya zu-re veñere manchariq izandu etzubenAmaren medioz, ceñen amparuanparaturiq nere confianza guciyaq*nuaye asiyera ematterat nere sermo-nari Ave Maria120.

1Eternidadiaq eztu escapuriq: Bay

Cristau mattiaq zubeq daquizube,zubeq eta ni izandu guiñela conce-bittubaq yayotzeco, yayo guiñela vi-citzeco, vizi garela iltzeco, eta illengarela yuzcatubaq izatteco, eta iza-nen garela yuzcatubaq betico premi-yua, edo castigua, guziz Poderosua-ren escutiq errecibitzeco, gure obraonen edo gastuaren conformedade-rat: gu lurraren gañian vici garen viz-quivittartian oroipenaren vaguetasu-na da gure eta gu inguratzen gattuz-ten gauza guciyen marca: guciya damudanzaq eta contigenciyaq130.

da gauza gordia; eta 3. Eternitatia daecin erremedia daitequena. Vorchatianiz cien atencioniaz abusatzera, costu-matzen dutana bano gueyago luzatuz;bana condatzen dut cien pacienciai-quin, eternitatiaren iru circunstanciaoon esplicatzeco.110

¡Oh Yainco eternala! Ydequizqui-tzu gure arimaco veguier (finiq) aca-bantzaiq eztien demboraren bortaq,nun gure arima eternalaq gozatucobaitu seculaco urostasun bat, edo espe-rimentatuco betico tormentu bat: ide-quizquitzu ere gure sendimendieramorocatican eta guq ezautuz gurearima dela eternala, eternala gure des-tino edo suertia, eta eternala cirela zú,desprecia ditzagun munduco dembo-razco gauza guciaq, edo eguin deza-gun etaz usaya indiferent bat heq ez-palira bezala, guisa untan erdies deza-gun beticotz urosaq izaitia. Au da,Yauna, guq zuri escatzen dauzugungracia, secula manchaiq izan etzienzure Ama Sandiaren intercesionez,ceina salutatzen baitugu gucieq Ga-briel Aingueruaren itzequin .. AgurMaria120.

1Eternitatiaq eztu escapuiq. Cieq

daquicie cieq eta ni concebitiaq izanguinela sortzeco, sortu guinela vicitze-co, vici guirela iltzeco, ilen guirela yu-yatiaq izaiteco, eta izanen guirela yu-yatiaq betico premioa edo punimendiaYaincoaren escutiq errecibitzeco gureobra unen edo gaistoen conformitate-ra. Gu lurraren gainian vici guiren vi-tartian, inconstancia da gure eta guinguratzen guituzten gauza gucienmarca gucia da mudanzaq eta du-daq.130 Yzan guitezque aberatsaqEvangelioco avaro ura bezala, banaguisa verian yauts +uitezque ura ba-

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

106 [8]

A 111. idequizquitzu.A 119. guciyaquin

Page 9: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

Yzan gattezque aberetsaq Evan-gelioco avarua ura vezala, viño baye-tere yautsi gattezque ura vezala Yn-fernurat banquetietatiq, eta gala cos-tosuetiq: Yzan gattezque pobriaq La-zaro vezala, vino bayetere Jangoicua-ren graciaq lagunduriq, segui dioz-quegu* paciencian trabajubetan, vi-yotzeco ontasun eta zuzentasunian,eta Jangoicuaren borondate Santua-ren conformidadian eta izan erama-naq Paradisorat: Yzan gattezque ya-quinsunaq Salomon vezala, eta izangattezque tonto batzubeq Roboanvezala: igan gattezque tronorat etaErregue poderoso batzubeq, izanAlejandro, David, Asuero, Navuco-donosor eta berce aunitz vezala, viñobayetere etorri gattezque tronotiq140

suerte deniq miserablienerat An-droncio eta Vitelio vezala: Allegattez-que orañiq guizonen despreciyua etaPuebluaren furiya eta crueldadiarengaya izatterat: allegattezque zartzerat:vayetere illgattezque gaur vertan:allegattezque Santubaq izatterat, ba-yetere falta dezaqueguque onarenedo onguiyaren iraupenian, eta aca-batu gure viciya becatubaren pisusenduvarequin enredatubaq: viño ve-ticuaq izattia ezin utzi dezaquegu:eguizazube nai duzuben guciya vizizarateño, erratten zuben S. Ambro-sioq, viño entendizazube zuben espe-ruan dagola erremediyoriq vagueonaren edo gaitzaren eternidade bat.In hanc vel illam aeternitatem cadamnecesse est (S. Amb.sup. Ps. 118)150.

Nola gure eriotzia baitago gureeternidadiarequin oso osoqui irachiya,eta nola guciyeq ill viar tugu*, onen-gatiq guciyeq erremediyoriq vagueviar dugu eternidadiaren itchean sar-tu: Bay A.M. zubeq eta niq, demboragutiyaren barrenian viar dugu argui-

zala Ynfernurat banquete eta vanitategostosuetaiq: izan guitezque pobriaqLazaro bezala, bana guisa verianYaincoaren graciaq lagunduiq imitadezaquegu paciencian trabailutan,viotzeco untasun eta zucentasunian,eta Yaincoaren vorondate saindiarenconformitatian, eta izan eremanaqParabizurat. Yzan guitezque yaquin-sunaq Salomon bezala; eta izan gui-tezque ignorantaq Roboan Salomonensemia bezala. Ygan guitezque tronurateta izan erregue andi batzu, Davideta bertze anitz bezala; bana guisa ve-rian eror guitezque tronutiq140 suertedeniq miserableenerat Manases beza-la, eta el guitezque oraino guizonendesprecioa eta yendien furia eta crude-litatiaren gaya izaitera. El guitezquezahartzera bay etare il guitezque gaurverian: izan guitezque saindiaq, bayetare falta dezaquegu unaren edo on-guiaren iraupenian, eta finitu gure vi-cia becatuco estatian nahasiaq. Banabeticuaq izaitia ecin utz dezaquegu.Eguin zacie nahi ducien gucia vicicizteno, erraiten cien S. Ambrosioq,bana comprendi zacie cien beha doolaerremedioiq gabe unaren edo gaitza-ren eternitate bat. In hanc vel illamaeternitatem cadam necesse est150.

Nola gure eriotzia baitoo gureeternitatiaiquin oso osoqui yuntatiaeta nola gucieq il behar baitugu,orrengatiq gucieq erremedioiq gabebehar dugu eternitatiaren echian sar-tu. Bay, E.A.M.*: cieq eta niq, dem-bora laburraren barnian behar dugu

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[9] 107

A 134. diezaiokegu.A 152. dugun.B 153. E.A.M., ene aditzaile maiteak.

Page 10: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

ttu edo Jangoicuarequin Zeruban edoLuciferrequin Ynfernuban; egun guti-ren barrenian, oran lurraren gañianvici garen guciyaq, desaguertuco garaemendiq eta pasatuco gara viño norat?Hay nere Jangoicua, gala eta vanida-dietatiq erauntziyaq, ondasunetatiqvillussiyaq, empleguetatiq apartatu-baq, aidietatiq separatubaq, guereobra onaq edo gaistoaq verce adisqui-de eta lagunzalleriq vague,160 ubillyu-co* gara gure eternidadiaren aterat,bay gure eternidadiaren, araco eterni-dade, guq gure humildadiarequin, gu-re pacienciareq(ui)n, gure garvitasu-narequin, gure caridadiareq(ui)n, guremansotasunareq(ui)n, gu(re) peniten-ciyareq(ui)n, gure oraciyuareq(ui)nSalvamentu santubeq maiz eta frutu-barequin errecibittu izandubarequin,eta gure estaduco obligaciyuen cum-plimentu puntualarequin irabci ganu-ben arterat, edo araco eternidade, guqgure soberviarequin, gure destem-planzarequin, gure lujuriyequin, gureviyotzeco abariciyarequin, eta Chris-tavaren eta gure estaduco obligaci-yuen abandonuarequin merecittu ga-nuben arterat170.

Yuanen da guizona dio EspirituSantubaq erremediyoriq vague, verevirtutien medioz merecittu zuben Ze-ruco eternidaderat edo vere pecatube-quin irabci zuben infernuco eternida-derat: Ibit homo in domum aeternita-tis suae: ea bada munduco yaquinsu-naq, villa ezin escapa dattequien des-tinua onetatiq libratzeco vidiaq: ea,Erreguiaq, presta ejerzitubaq, dispo-nittu escuadraq, para movimentubanlurra guciya, zeben burubaq apuruaonetan ez icustiagatiq: viño iñorenzaterremediyoriq, ezta iñorenzat escapu-riq; precisua da vi eternidadia otatiqvatian sarzia, edo betico gozatzeco,

aurquitu edo Yaincoarequin Cerianedo Luciferrequin Ynfernian: egun gu-tiin barnian, oray lurraren gainianvici guiren guciaq, desaguertuco guiraementiq eta pasatuco guira, bana ¿no-rat? ¡Ay! gala eta vanitatetaiq eraun-tziaq, untasunetaiq buluciaq, emple-güetaiq (gabetiaq) apartatiaq, aide-taiq separatiaq, gure obra unaq edogaisstuaq beciq bertze adissquide etalaguntzaleiq gabe,160 urbilduco guiragure eternitatiaren bortara; guq gurehumilitate, paciencia, garbitasuna,caritate, penitencia, otoitz eta gure es-tatuco obligacioneen complimendupuntualaiquin eta Sacramendu Sain-diaq maiz eta fructuiquin errecibituzirahaci guinien eternitate artara;edoguq gure sobervia, ordiqueria, gula,lujuria, deshonestqueria, viotzeco ava-ricia, ayercunde eta guiristinoen etagure estatuco obligacioneen abando-niaiquin merechitu guinien eternitateartara170.

Yuanen da guizona, dio YspirituSaindiaq, erremedioiq gabe, vere ver-tuteen medioz merechitu cien Cerucoeternitatera, edo vere becatiequin ira-haci cien Ynfernuco eternitatera. Ibithomo in domum aeternitatis suae.Vilazquitzie veraz munduco saban-taq escapa eztaitequen destino untaiqlibratzeco vidiaq: erosquitzie, aberat-saq golpe orren evitatzeco erremedio-aq: prestasquitzie, erreguiaq, cientropa eta armadaq, ezarracie movi-mendian lur gucia, cien buriaq lanceuntan ez icustiagatiq: bana ezta erre-medioiq, (nehorenzat ezta esca-puiq); necesario da vi eternitate otaiqbatian sartzia, edo beticotz gozatze-co, edo beticotz erretzen egoiteco: Inhanc vel illam aeternitatem cadamnecesse est180.

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

108 [10]

A 161. urbilluco, hurbilduko.

Page 11: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

edo betico abrasatzen egotteco, inhanc vel illam ...180

Zubeq modestiya eta garbitasu-narequin vizi zaraten doncellaq,munduco peligruetatiq iguesi egui-ñiq, honestoqui veztitturiq, zebenburatsoaq obeditturiq, itcheco lanaeta cuidadueterat aplicaturiq, Sacra-mentubeterat maiz urbillyuriq: neverearis usque ad mortem justificavietzatteztela gueldittu, eta ez itzuli vi-guela, asi duzuben vidia orretetetiq*:segui iraupenarequin eriotzeraño,zuben vicitza ona eta sencilluba orre-tan, baldin nai baduzube betico pre-miuaren palma erditsi: quoniammerces Dei manet in aeternum.

Zubeq emacume ezcondubaq,zeben senarraq obeditturiq, itchecoocupaciyueterat aplicaturiq, veztidu-ra eta arropage excesibuaq abando-naturiq,190 zeben humiey ejempluona ematten, eq Jangoicuaren bel-durtasunian, eta aren Mandamentu-ben cumplimentuban azitzen ttuzu-benaq: non impediaris orare semper:etzatteztela izan zuben itcheco conti-nuco lanaq eta nequiaq traba bat,zuben viyotza cerurat alchatzeco, ce-ruco bendiciyuaq, zuben arimen ga-ñerat yautsierazteco bendiciyuaoquin izan zattezten zuben humien-zat, familia bateco Ama eguiyazcobatzubeq: zuben senarrenzat, ema-cume ezcondu perfecta batzubeq,eta zuben merecimentubaq beticopremiyuarequin, coronatuco baittu,miachuriq mereci eztuzuben Chris-tau batzubeq zuben Jangoicuarenzatquoniam merces...200

Emacume alargunaq, zuben esta-du veneragarriya orretan, garbiqui vi-zi zaretenaq, osoqui desengañatubaq,munduco gauza guciyaq direla pasa-tzen itzal bat vezala, eta direla onda-tzen sepulturan, non viyurtzen vaitiré

Cieq, modestia eta garbitasunai-quin vici cizten doncellaq, munducolanyerretaiq ihes eguiniq, honesquiveztituiq, cien aita-amaq obedituiq,echeco lanetara aplicatuiq, Sacramen-dietara ardura urbilduiq: Ne verearisusque ad mortem justificari: Etzizte-la guelditu, ez etare guibelerat itzuliabiatu ducien vide ortaiq: segui zacieiraupenaiquin eriotzerano cien vicitzaun eta simple ortan, baldin nahi ba-ducie betico premioaren corona erreci-bitu: Quoniam merces Dei manet inaeternum.

Emazte ezcondiaq, cien senarraqobedituiq, echeco ocupacionetara apli-catuiq, indecencia eta lujo soberaqui-nazco veztimenta eta arropaq abando-natuiq,190 cien aurrer exemplu unaemaiten, heq Yaincoaren beldurtasu-nian, eta aren manamendien compli-mendian educatzen tucienaq: Nonimpediaris orare semper. Eztela izancien echeco continuoco lanaq eta ne-quiaq traba bat, cien viotza Ceruratalchatzeco, yauts diten cien arimengainera Ceruco benediccioniaq, orie-quin izan cizten cien aurrentzat fami-liaco ama eguiazco batzu: cien sena-rrentzat emazte ezcondu perfect ba-tzu, eta erreprensioneiq merechi eztu-cien guiristino batzu cien merechi-mendiaq betico premioaiquin corona-tuco tien cien Yaincoarentzat: Quo-niam merces Dei manet in aeter-num200.

Emazte alargunaq, cien estatu ve-neragarri ortan garbiqui vici ciztenaq,osoqui desenganatuiq munduco gauzaguciaq pasatzen direla itzal bat beza-la, eta erortzen eta estaltzen direlatumban, nun auts viurtzen baitira

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[11] 109

A 186. bide horretatik.

Page 12: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

auts, ondasun deniq andiyenaq, eder-tasun deniq perfectuenaq, noblezadeniq zarrena, eta guizonen valoredeniq famosuena: Zubeq, ezaumen-tu* provechosuoquin arguittubaq,bacarriq eternidadia, zeben vicitza de-boto, mortificatu eta ejemplu onaematten duzubenarequin deseyatzenduzubenaq, seguizazube, zuben ejer-cicio piadosua oriyetan, zuben morti-ficaciyo eta penitenciyan, eguiziozubezeben lagun projimuey, dezaquezu-ben on guciya, ceren urbillzen zaizu-ben betico premiyua Ceruco ereynu-ban: quoniam...210

Bay Ibit homo in domum aeterni-tatis suae Yuanen da guizona, edocinclasecua, estaducua izan dadiela, yua-nen da vere eternidadiaren Ycherat;Decreto divinua oneq iñorrere eztuveressten: Ceñ izanen den zubenzateternidadia au, niq eztaquitt, viñoezagutu dezaquezube veguiratzen va-diozube, zuben vicitza modubari; niqbacarriq daquidena da, badela eterni-dade bat ezin gueyago ona: badelaverze eternidade bat ezin gueyagogastua, eta erremediyoriq vague, zu-beq eta niq eta guciyeq egun gutieyen barrenian biar dugula otariq ba-tian sartu: gure tristiaq vada, baldinezpagara ongui vicitzen!220

Zubeq pecatari tristiaq, mun-du(co) gustu atseguiñ eta asuntubetanenredatubaq, zuben viciya pasatzen arizaratenaq, zuben esperuban dagoneternidadian pensatu bague, ezin utzi-co dizubet erran vague zuaztela eterni-dade guzico galzerat, zubeq vizi zara-ten eraverat Perditus in aeternum erisait D(omin)us (Jerem. c. 57 v. 26). Jan-goicuaq dio au eta seguratzen; cergatiqaunitz gauzetan zarate enoilzen eta in-quietudiarequiñ duzube cuidadubaparatzen, eta ez araco bacarriq viarra

untasun deniq aundienaq, edertasundeniq perfectenaq, nobleza deniq za-harrena; eta guizonen valore deniq fa-matiena: cieq, ezautza provechosoquin arguitiaq, bacarriq (eternitatiadesiratzen ducienaq) eternitatiari soi-ten ducienaq, cien vicitza devot etamortificatu eta emaiten ducien exem-plu unaiquin, segui zacie cien ejerciciopiados orietan cien mortificacione etapenitencian, eguin zacie cien proximolaguner dezaquecien ongui gucia, ce-ren urbiltzen zaicie betico premioaCeruco Erresuman: Quoniam mercesDei manet in aeternum210.

Cieq, guiristino maitiaq, entzuna-cie Yaincoaren votza: Ibit homo indomum aeternitatis suae. Yuanen daguizona, edocein clasecua, estatucuaizan daila, yuanen da vere eternitatia-ren echera: decreto divino uneq nehoreztu verechten. Cein izanen den cien-tzat ete(r)nitate au, niq eztaquit; banaezaut dezaquecie soiten baducie cienvicitza manerari: niq bacarriq daqui-tana da, badela eternitate bat ecin gue-yago una; badela bertze eternitate batecin gueyago gaisstua; eta erremedioiqgabe, cieq eta niq eta gucieq egun gu-tien barnian behar dugula otaiq ba-tian sartu. ¡Malurosaq veraz, baldinezpaguira untsa vicitzen!220

Eta cieq becatari tristiaq, mundu-co gustu, placer eta aferetan nahasiaq,cien vicitza pasatzen ari ciztenaq, cienbeha doon eternitate gucian pensatugabe, etziuztet uzten ahal erran gabegaltzera zuaztela eternitate gucico cienvicitzaren arabera. Perditus in aeter-num eris, ait Dominus (Jerem. 51-26). Yaincoaq dio au eta segurtatzen:ocupatzen ciztelacotz anitz gaucetan,eta ez bacarriq beharra den artan; cienarrangura guciaq direlacotz munducocaudalaq eta untasunaq emendatzia

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

110 [12]

A 206. ezaumentu Bere ohiko joeran ezaumendu izan beharko zuen, ondasun, nondiq, emendiq be-zala.

Page 13: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

den artan: cergatiq zuben cuidado gu-ciyeq230 diré munduco caudalaq, etaondasunaq verretzia edocin preciyozeta moduz dela, acompañatzia mun-duba becatuzco diversiyuequin mu-guitzia lagun projimuaq becaturat,gastatzia gaizqui ezin soportatu direnlujuban eta vanidadian zuben ondasu-naq, eta paratzia zuben arima gassuagalzeco arriscuban: adizazube vidianvera seguittu zutenaq: ad extrema mon-tium descendentium descendi, terre vec-tes concluserunt me in aeternum (Jonas.c. 11 v. 7) ahiy! gure tristiaq diote, ero-ri vaicara Calabozo añ illuna otan nongure becatuben grillubaq baicaduz-quitte Preso eternidade guzico: onenvistan Christau Mattiaq, cer duzubedeterminatzen?240 ¿nai duzube orañiqzubeq betico galgarriyerat zuzen zuze-na guiatzen zattuzten vicitza gasstuaorretan seguittu? Hay ceñ zenzu va-guiaq zaraten baldin onela pensatzenvaduzube! Muda pecatari gassoaq zu-ben vicitza moduba ori, utzi zubenoittura gasstuaq, abandona osoquimunduba eta munduco gauzaq, bal-din ezpaduzube eternidade ezin gue-yago gassto artan sartu nay, ez fiyatugueroco demboran, ceren au viño le-nago allegatuco den ezin escapa datte-quien eternidade araco gorderiq dagoneternidadia ura; viño au da250.

2Eternidadia da gauza gordia, au

da eztaquigu noiz arrapatuco gattu-ben, eztere cer estadutan: Yñorque-re eztaquigu edo gaur izanen den,edo viyar, edo gaurco arratsian, edoorduba onetan vertan, icusico garenartan, edo luzatuco duben zarreri-ñecuan: oranche vertan; instantiaonetan vertan ari diré aunitz arimaeternidadian sarzen, onetan pensa-tu vague, onetaraco prestatu vague:oy guertatu zayo Baltasar Erregue

edocein precio eta moduz dela, (la-guntzia mundiari)230 acompañatziamundia becatuzco liverticioneetan,provocatzia proximo lagunaq becatu-rat, gaizqui gastatzia ecin soporta di-tezquen vanitatetan cien untasunaq,eta ezartzia cien arima galtzeco lanye-rrian: adi zacie vide au vera seguituzutener, baitiote: Ad extrema mon-tium descendentium descendi, terraevectes concluserunt me in aeternum(Jon. 11-7).¡Ay gure tristiaq, diote,erori baiguira Ynfernuco presundeguiain ilun otan, nun gure becatien cade-neq baigauzq* preso eternitate gucieco!Unen vistan, guiristino maitiaq, ¿cerdeterminatzen ducie? 240 ¿Nahi ducieoraino cieq betico galgarrira chuchenchuchena guidatzen ciuzten vicitzagaissto ortan seguitu? ¡Ay cein cenzuga-biaq cizten baldin guisa untan pensat-zen baducie! (Erreforma zacie, beca-tari malurosoaq, cien vicitza maneraori, utzi cien costuma gaisstuaq,abandona osoqui mundia eta mun-duco placer eta atseguinaq). Abando-na zacie, veraz, becatuco vidia, baldinezpaducie nahi eternitate ecin gueyagogaissto artan sartu: etziztela fida gue-roco demboran, ceren au bano lehena-go (yinen) elduco da gordeiq doon eter-nitate ura. Bana au da esplicatu behardutan eternitatiaren vigarren circuns-tancia250.

2Eternitatia da gauza gordia, au

da, eztaquigu noiz arrapatuco guitien,ez etare cer estatutan. Nehorquere ez-taquigu edo egun izanen den edo viar;edo gaurco gabian, edo oren untan ve-rian icusico guiren artan, edo luzatu-co dien zahartasunerano: oray, (ins-tante) mement untan verian ari diraanitz arima eternitatian sartzen, un-tan pensatu gabe, untaraco prestatugabe. Oor guertatu cee Baltasar Erre-gue aundiari guertatu citzacona, ban-

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[13] 111

B 238. baigauzque.

Page 14: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

andiyari, guertatu zetzayona, ase-guiñ andiyarequin yateco yanarigustosua, may eder batian vereemacume torpe eta galdubequinafaritten ari zela: etzuben tristiaqpensatzen arratsa artan bertan viarzubela eternidaderat pasatu260: viñoescu espantoso bateq eman cionaditzerat, escribitturiq paretian verecondenaciyuaren decreto erremedi-yoriq vaguecua: oy zayo guertatuAmon Principiari Daviden semiari,guertatu cetzayona, vere senidie-quiñ, alegrequi yaten eta edaten arizirela; conversaciyuaq, irriyaq etabrindisicaq zaucaten entretenittubaaren gogua, etzu miserablliaq* icus-ten Abalonen mutillaq even nagusi-yaren ordenaz aren burubaren ga-ñian paratuba zaucaten ezpata vi-llussiya golpea aren gañera descar-gatzeco, eta ustevague da sarzeneternidadian, convitiartatiq yequiviño len: (Lib. 2 Reg. c. 13 v. 28 y29). Oy guertatu zayon AlejandroAndiyari vere su eta Erreynubenconquista guciyen onduan, guerta-tu zetzayona270; araco guizona ura,ceñen presenciyan issilyu vaitzenlurra, dion vezala Escritura Sagra-daq; araco guizon ura chissmista vi-ci baten anzerat vere armaq mun-dubaren caburañecuan, eramen vai-zittuben ura: araco guizona ura ba-da añberze grandezetaz inguratubaura, eta vere edadearen lore lorean,du arrap(a)tzen eriotziaq, eta sepul-tatzen, eternidadiaren pozo ondo-riq vaguian, emen secula guciyanondatuba egotteco (Lib. 1. Mach. c.1 v. 6). Azquenian, oy guertatu za-yo zubey eta niri instantia onen ver-tan guerta daquiguna*, bada guci-yenzat dago eternidadia gorderiqeta erorico gara artan, guq gutiye-niq Pensatzen dugunian280:

quete aundi bat eman eta atseguinaundiaiquin mahi eder batian vereemazte dorpe eta galdiequin afaitenari celaiq: etzien tristiaq pensatzengau artan verian behar ciela eternita-terat pasatu; 260 bana escu icigarri ba-teq advertitu zacon, issquiriatuz pare-tian vere condenacioniaren decretoerremedioiq gabecua. Guertatu ceeAlejandro aundiari vere guerla etaErresumen conquista gucien onduanguertatu citzacona: guizon ura, ceina-ren presencian ichildu baitzen lurra,Escritura Saindiaq dion bezala; gui-zon ura pensatu bezain fite vere arma-daq munduco nacione eta bazter gu-cietara eremaiten citiena270; guizonura bada aunditasun eta puchantziazinguratia eta vere gaztetasuneco sasoi-niq oberenian, arrapatzen du eriot-ziaq eta botatzen eternitateco leice on-doiq gabecuan, ementiq secula ez ate-ratzeco. Azquenian guertatu cee, ciereta eni mement untan verian guertat-zen ahal zauguna, ceren eternitatiagordeiq doo gucientzat, eta eroricoguira artan guq gutieniq pensatzendugunian280.

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

112 [14]

A 265. etzuen miserabliaq.A 278. gerta dakigukeena.

Page 15: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

Veño hay! gauzariq terribliena de-na, da ez eternidadiari ocultuba izat-tia, baiziq cer estadutan arrapatu viargattuben ez yaquittia! Circunstanciyabeldurragarriya eternidadia ezin gue-yago terriblia eguitten dubena! BayJaunaq, guq eztaquigu gure eriotziaizanen den preciosua Jaunaren ainci-nian, justuben eriotzia vezala; Jangoi-cuaren graciya veressi batez izanenote garen guizonen artetiq arrancatu-baq, equin conversaciyuac manchatueta corrompittu eztezan gure inocen-ciyaren garvitasuna290; edo acabatucoote dugun gure viciya pecatariyeneriotze, ezin gueyago gaistuarequin:eztaquigu arratsa onetan vertan erra-nen vazaigure Evangeliyoco averetsarierran zetzayona. Stulte hac nocte ani-mam tuam repetent á te (Luc. 12 v.20). Arratsa onetan vertan arrancatu-co diteq ere arima, eta botatuco veti-co braserueteterat.

Guq daquiguna da, eztaquigula,eta eztugula yaquiñen ere vizi garenvisquivittartian, edo mereci dugunJangoicuaren odiyua, Esauq vezala,edo aren amoriyua Jacobeq vezala: ez-taquigula, gauden Jauneren graciyanedo aren desgraciyan, eta ignoranciyaedo yaquin vaguia onequin, onequingarela illen, Baldin Jangoicuaq ezpa-digu manifestatzen300; vino naiz orainvaguenequire dugula Jangoicua guereinyar guciyequin mattatzen; varcatuttigula gure pecatu guciyeq; gaudelaaren graciyan, eta garela aren gloriya-ren herederuaq. ¿Norc seguratu digueternidade dichoso bat? Norc ema-nen digu iraupenaren certeza? Judasbat Saul bat eta verze aunitz ¡O cem-bat urtez ibilli ziren santidadiaren vi-dietan? ¡O cembat demboraz iraunzuten Jaunaren graciyan, viño gueroperseveranciyaren faltaq eriotzeco or-duriñecuan* galdueracion betico vizi-ya: bada310.

Bana ¡ay! gauzaiq terribleena da,ez eternitatia gordia izaitia, baicicanez yaquitia cer estatutan arrapatu be-har guitien! Circunstancia beldurga-rria, eternitatia ecin gueyago terribliaeguiten diena. Guq eztaquigu gureeriotzia izanen den valiosa Yaincoarenaitzinian, yustien eriotzia bezala;Yaincoaren gracia verechi batez iza-nen ote guiren eremanaq guizonen ar-tetiq, een compaña eta adissquidan-tzaq ciquindu eta corrompi eztezangure inocenciaren garbitasuna290; edofinituco ote dugun gure vicia becata-rien eriotze ecin gueyago gaisstuai-quin. Eztaquigu gau untan verianerranen zaugun Evangelioco averatsa-ri erran citzacona. Stulte hac nocteanimam tuam repetent a te (Luc. 12-20). Gau untan verian eremanendauzute zure arima eta botatuco secu-laco su artara.

Guq daquiguna da, eztaquigulaeta eztugula yaquinen ere vici guireno,edo merechi dugun Yaincoaren odioa,edo aren amodioa: eztaquigula viciguiren Yaunaren gracian, edo arendesgracian, eta ignorancia unequinilen guirela, baldin Yaincoaq ezpa-daugu manifestatzen300. Bana nahizoray baguinaqui ere maitatzen dugulaYaincoa gure (indar guciequin) viotzgucitiq; barcatu dauzquigula gure be-catu guciaq, aren gracian gaudela, etaguirela aren gloriaren eta Ceruco pre-mu, ¿norq segurtatuco daugu eternita-te uros bat? ¿Norq emanen dauguiraupenaren segurtamena? Yudas bat,Saul bat eta bertze anitz, ¡Oh cembaturtez ibili ciren saindutasunaren vide-tan! ¡Oh cembat demboraz iraun zu-ten Yaunaren gracian! Bana guero per-severanciaren faltaq eriotzeco orenera-no galahaci ceen seculaco vicia: vera310.

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[15] 113

A 309. heriotzeko ordurainokoan.

Page 16: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

Qui se existimat stare, videat ne ca-dat: dio Jaunaq, Zutiq graciyarenga-tiq dagona, ivill vedi cuidadovare-quin, erori eztedadiyen culpan haygure arimaren amberze etsayen erdi-yan Demoniyuaren tentaciyuetazacabatubaq, munduco gauzen amori-yuarequin engañatubaq, gure pasio-nien ataquiequiñ afligittubaq; Ytsa-suan eta lurrian, abundanciyan etapobrezan, osasunian eta enfermeda-dian, yaquinduriyan eta ignoranci-yan, bacarriq eta lagunequin gaude-nian, beti peligruz iraquittubaq: aynor izanen da añ cenzu vaguecua,atrevittuco dena, seguratzerat gureiraupena onian edo onguiyan: zubeqzarate eguiya onen testigubaq: zenbatvider esperimentatu duzube zubenfragilidade andiya, probatu zubenerorze miserabliaq, anberce propositoeta resolucion ustez añ firmiaq for-matuta onduan?320 Yzandu da zubenvicitza guciya, proposituben eta erre-caiden continuco itzuli inguru batverzeriq? eta vecatuben errecaida ota-tiq batian, deitzen bazattuzte Jangoi-cuaq vere Juiciorat, ¿Ceñ izanen dazuben eternidade gucico destinua?Eta eternidadia onetan erorita on-duan emiendatu zattezqueteque*?¿aplacatu dezaquezube Jangoicua?Salva zattezquete? Ez por cierto, cer-gatiq eternidadia den ezin erremediyadattequiena, eta auche da aren pro-piedaderiq terribliena; da ere 330.

Qui se existimat stare, videat necadat: dio Yaincoaq Escritura Sain-dian. Chutiq doona graciaren medioz,ibil bedi conduiquin (eztain eror be-catian) culpan ez erortzeco. ¡Ay! gurearimaren aimbertze etsayen erdian,demonioaren tentacionetaz afligitiaq,munduco gaucen amodioaiquin(trompatiaq) ilusitiaq, gure pasioneezatacatiaq, beti peligruz inguratiaq,¿nor izanen da ain cenzugabia mentu-ratuco dena segurtatzera gure iraupe-na Yaincoaren gracian? Cieq cizte eguiunen destimonioaq. ¿Cembat aldiz es-perimentatu ducie ta porobatu cienfragilitate aundia, cien erortze misera-bliaq, aimbertze propositu eta resolu-cione ustez ain fermu eta decidatiaqformatu onduan? 320 ¿Yzan da cien vi-citza gucia, proposituen eta becatucoerrecaiden continuoco itzuli ingurubat beciq? Eta oray vici bacizte eregraciazco estatian, becatien errecaidaotaiq batian deitzen baciuzte Yainco-aq vere yuyamendura, ¿cein izanen dacien eternitate gucico suertia? ¿Etaurriquitzen ahal cizte eta erreforma-tzen eternitate untan erori onduan?¿Aplaca dezaquecie ordian Yaincoa?¿Salvatzen ahal cizte? Ez: ceren eterni-tatia da ecin erremedia daitequena,eta au da aren cualitateiq terribleena:da ere niq proposatu dutan eta oray es-plicatu behar daucietan eternitatiarenirugarren propietate edo circuns-tancia330.

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

114 [16]

A 325. zattezqueteque. Hurrengo perpausan zattezquete forma agertzen da.

Page 17: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

3

A. LESAKA

Du explicatzen S. Juan Crisosto-moq onaco Scritura Sagradaco pasa-jiau: Asuero Erreguiaren emazteBasthi Erreguiñaq, consideratu va-zuben ongui cer desdicha añ tristianerorcera zuayen vere senar Asueroverila obedittu faltaz, ezuben veran-duco momento bat ere ordenarencumplimentuba aguinyubaren exe-cucionia; viño tristiaq etzuben pen-satzen vere senarraq separatuco zu-bela vere compañiatic añ laster, etaverriz elcarrequin juntatzeco espe-

3

B. LUZAIDE

Baldin Vasthi Erreguinaq, dio S.Juan Crisostomoq esplicatuz EscrituraSainduco exemplu icigarri bat, baldinVasthi Erreguinaq consideratu baluuntsa cer malurostasunian erortzerazuan vere senar Asuero Erreguia vere-ala obeditu faltaz, etzien veranducomement bat ere ordenaren complitzia;bana tristiaq etzien pensatzen vere se-narraq separatuco ciela vere compaña-tiq ain laster eta verriz elgarrequinyuntatzeco esperanza eta erremedioiqgabe, eta uste etzielaiq yin citzacon ve-

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[17] 115

LUZAIDE

Cerian J. Cristoiquin erreinatzen duten Saindu gucieq il bano iru me-mentuz lehenago faltatu ahal izan zuten graciaren iraupenian, ofensatu ahalizan zuten Yaincoa, eta eriotziaq arrapatuz mement maluros artan, izan secu-laco su terrible artaz inguratiaq colera divinoaren victimen artian. Ynfernucocondenatu gucieq, il bano iru mementuz lehenago, nigar eguin ahal izan zu-ten veren becatiez, imploratu Yaincoaren misericordia, ura logratu eta izancolocatiaq betico glorian340. Nahi bezain laburraq suposa ditzacien mementorieq, asqui izan ciren (posible izaiteco unaq il citen) unaq il ahal izan citenbecatuco estatian eta gaisstuaq Yaincoaren gracian; bana dembora ura pasa-tuz gueroz, batzuen eta bertzeen suertiaq eztu erremedioiq: yustiaq izanen di-ra Yaincoaz benedicatiaq eternitate batez eta becatariaq seculacotz madarica-tiaq. Oroit cizte veraz, becatari malurosaq, vici cizten trabailuzco egun laburotan sugeta ditzazqueciela cien pasioniaq eta erdietsi, eguiazco penitencia ba-ten medioz, Yaincoaren gracia eta adissquidantza350; bana cien destino eter-nalaren decreta pronunciatzen den bezain laster, ya finitu cen urriquitzecodembora, ya imposible da cientzat penitencia; eta cein eternitatetan sartzenbaitzizte, an egonen cizte seculacotz. ¡O decreto erremedioiq gabecua! ¡Ceinterriblia eta icigarria ciren! ¡Yaincoa ezta secula cambiatuco! ¡Becatia ezta se-cula barcatuco! ¡Ezta secula ilen arima! ¡Ynfernua ezta secula itzalico! ¿Noratyuanen cizte ordian, becatariaq? ¿Aderezatuco cizte Yaincoari?360 Eztaitequecambia ¿Aderezatuco cizte cien viotzari? Ya eztaiteque cambia. ¿Cien destinoedo suertiari? Ya eztaiteque cambia. ¿Aderezatuco cizte Saindier, Aingueruguardiacoari, Virgina Mariari? Dembora pasatia da: heq urricaldu behar vi-dian, alegueratuco dira cien desgraciaz; icusiiq cein yustoqui eta zucenquipunitzen ciuzten Yaincoaq, aren misericordiaq vicitza untan errefusatu ci-nuztelacotz cien faltaz. Laetabitur justus cum viderit vindictam Ezta erreme-dioiq: ordian moyen guciaq finitiaq dira. ¡O cembat ditucien oray, lastima-garriqui galtzera uzten tucienaq!370.

Page 18: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

ranza eta erremediyoriq vague, etaustecabe etorri zetzayon vere desgra-ciya: egrediatur edictum (Est. c. 1 v.19)380. Despacha vedi verila ordenaErreguiña Basthirenzat, yaquiñeraz-teco, eztuvela verriz cer aguerturiqErregueren Palaciyorat ceren Erre-gueq gaztiatu cionian etorzeco etzu-ben obedittu naizandu: eta vana ve-di Decretubau nere Erreynuco Pro-vincia guciyeterat, entendi dezatenemaztiaq even senarrey izan biar dio-ten sugeciyua eta obediencia, egre-diatur edictum... nequaquam ultraBasthi ingrediatur ad Regem

Viño Asuero andiya, erran ga-niozeque*, suspendizazu pussco batzure Decretuba estuba orren cumpli-mentuba, nequaq(a)m ezta orrelacogauzariq zer esperaturiq390: ViñoAsuero Jauna permitizazu, avisade-zagun leniq Basthi Erreguiña, ezau-turiq vere dechobedienciya etorridadien verorren oñeterat, vere vuru-ba votatzerat eta zuri escatzerat arreniduqui dezazula artaz misericordia:nequaquam: egrediatur... eztadielaveñere nere veguiyen aincinian yarri:ori viño obiagua den berze bateqerrecibittuco ttu, arq galdu ttubenErreynuba eta corua: Siquiera Asue-ro Jauna veguira ziozu* aren niga-rrey, aditzazu aren suspirubaq400;oroi zattia zuq lenago ari eguin izan-du ttiozun favore andiyaz, zuq arizanion cariño andiyaz, arequin izat-ten zanittuben diversiyo, eta atse-guin inocentietaz, arq vere edertasunañ andiyarequin anberze urtez eguinzizun compañia mattagarriyaz: ne-quaquam onecheq guciyaq du cole-ratzen gueyago nere justicia: ura an-zi da nere favorietaz, desestimatu dunere amoriyua, eta ultrajatu nere So-berania edo Erreguetesuna: eztaerremediyoriq, decretuba dago pro-

re desgracia: Egrediatur edictum(Est.1-19)380. Eman bedi vereala orde-na, Erreguinari yaquinarazteco, eztie-la cer aguertu verriz Erregueren Pala-ciorat, ceren Erregueq gaztiatu zaco-nian yiteco etzien obeditu nahi izan:eta publica bedi decreto au ene Erresu-maco Provincia gucietan, comprendidezaten emazteeq veren senarren izanbehar duten sugecione eta obediencia:Egrediatur edictum... nequaquamultra Vasthi ingrediatur ad Regem 390

Bana Asuero Erregue aundia, erraitenahal guinezoque, suspendi zazu apurbat zure decreto terrible orren ejecu-cionia: Nequaquam: ezta cer esperatuolaco gauzaiq. Permeti zazu, Yauna,avisa dezagun leeniq Vasthi Erregui-na, amorocatican eta ezautuz eta ai-tortuz vere desobediencia yin dainauspescatzera zure oinetara eta implo-ra dezan zure misericordia: nequa-quam ingrediatur: eztaila secula pre-sentatu ene veguien aitzinian: ori ba-no obia den bertze bateq, errecibitucotu areq galdu tien Erresuma eta coro-na. Bana, Yauna, soinzazu bederearen nigarrer eta entzun aren ple-ñiaq400; oroit cite zuq lehenago arieguin cinazcon favore aundiez, zuqari profesatu cinacon amodio aun-diaz, arequin izaiten cintien placereta atseguin inocentetaz, areq vereedertasun ain aundiaiquin aimbertzeurtez eguin zauzun compaña maita-garriaz: Nequaquam orreq guciaq co-leratzen du gueyago ene yusticia: uraahatzi da ene favoretaz, desestimatudu ene amodioa, eta ultrajatu ene so-berania edo erreguetasuna. Ezta erre-medioiq, decreta (emana) pronuncia-tia da: eztaiteque errevoca aren com-plimendia eta aren efectia da guibelaecin itzul daitequena: nequaquam in-grediatur ad Regem, sed regnum

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

116 [18]

A 388. genezaioke.A 399. begira ezaiezu.

Page 19: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

nunciatuba, aren cumplimentubada, erremediyoriq eztubena, eta vi-guela ezin Ytzul dattequiena: nequa-quam ingrediatur ad Regem sed reg-num illius altera quae melior est illaaccipiat410.

Ejemplo tristia A.M. guri aditze-rat ematten diguna J. Cristo Erregueguciyen Erreguiaq pecatariyaq Peni-tenciyerat dettuta, ura obedittu,aren legue Santuba guardatu eta pe-nitenciyaren frutu dignua eguinaiezttuztenen destinua aditzerat emat-ten diguna: guazen Jesucristoren tri-bunale zuzen eta icaragarri artara,eta icusi dezagun, pecatari tristiaoquin pasazen dena: allegatuco da,vere buratsoequin, vere senidiequin,vere lagun projimuequin odiyuan,etsaytasunian vizittucen nondiq etazvengatuco cen ibill den bat, Jesusentribunale arterat eta cer adittuco du?Vere condenaciyuaren Decreto ezinborra dattequiena: egrediatur edic-tum420. Viño nere Jesús, suspendiza-zu puissco bat zure decretuba ori,ezautzenttu, rencorosua oneq vereodiyuaq eta venganzaq: ezautzen duzarela guciya caridadia, zure legueaguciya dela caridadia, zure manda-mentubaq guciyeq direla caridadia,au guciya ya ezauturiq aborrecitzenttu vere pecatubaq: nequaquam in-grediatur ad Regem.. viyua betico Yn-fernurat destinatuba: viño Jesús,eguiñen ttu vaquiaq vere etsayequin,escatuco dio guciyey varcaciyua,mattatuco ttu guciyeq vere viyotzguciyarequin eta vizico da guciye-quin vaquian: Ezetz, Ezetz, ya veran-duba dela: Juditium sine misericordiailli qui non fecit misericordiam (Jac.c. 2 v. 12)430.

Urbillyuco da deshonesto bat Je-susen tribunala terribli arterat, etacer adittuco du? Ay! aren betico des-tinua, infernuco braserueterat: viñoJesus, oneq mortificatuco du verearaguiya, sugetatuco ttu vere griñaq,

illius altera quae melior est illa, acci-piat410.

Exemplu tristia, E.A.M. (guriezautzera emaiten dauguna) J. CristoErregue gucien Erreguiaq becatariaqpenitenciara deitu eta, ura obeditu,aren legue saindia veiratu eta peniten-ciaco fruitu dignoaq eguin nahi eztu-tenen suertia ezautzera emaiten dau-guna: guacen J. Cristoren tribunalezucen eta icaragarri artara, eta icusdezagun becatari maluros oquin pa-satzen dena. Presentatuco da tribuna-le artara, vere aita-amequin, vere au-rrideequin, vere proximo lagunequinodioan etsaitasunian vici izan cennuntiq etaz mendecatuco cen ibili denbat; eta ¿cer artuco du? Vere condena-cioniaren decreto ecin borra daiteque-na: Egrediatur edictum420. BanaYainco eta Yaun misericordiosa, sus-pendi zazu zure decreto ori; ezautzentu miserable uneq vere odio eta ven-ganzaq: ezautzen du zu cirela guciacaritate edo amodioa, zure legue etamanamendu guciaq direla amodioz-coaq: au gucia ya ezautuiq, astiatzentu vere becatiaq: Nequaquam ingre-diatur ad Regem. Yuan bedi beticotzYnfernurat destinatia. Bana, Yauna,eguinen tu baquiaq vere etsayequin,barcamendu escatuco du gucier, mai-tatuco tu viotz gucitiq eta vicico daguciequin baquian. Ez, ez; ya verantada: Judicium sine misericordia illiqui non fecit misericordiam (Jac. 2-12) 430.

Urbilduco da desonest bat Yesusentribunale terriblera, eta ¿cer entzunendu? ¡Ay! Aren betico suertia Ynfernucosura. Bana, Yauna, uneq mortificatu-co du vere araguia, sugetatuco tu verepasioniaq, erremediatuco tu vere es-

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[19] 117

Page 20: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

erremdiyatuco ttu vere escandalu-baq, vizico da castidadian eta garbi-tasunian: nequaquam ingrediatur..ya verandu da: emen ezta gauzamanchaturiq sarzen, ya eman zayoaditzerat eztela deshonestuenzat Ce-ruriq: qui talia agunt digni sunt mor-te

Jesus pobria, ona non duzun zu-re tribunalian abaro bat, cer diozuerratten? egrediatur edictum: viyuabetico nere vistatiq desterratuba440.Vino Jauna, ezautzen du injustoquiparatu zubela vere viyotza diruban;ya du nigar eguitten vere engañube-taz, vere usura eta logreriyetaz, verelagun projimuen odola eta izerdiyachupatuta añ gaizqui ondasunaqeguin izandubaz; ya damu zayo zuremandamentubaq porracatu izandu-baz verciey evena evatsi izandubaz:Jauna itzulico du gaizqui eramanacoguciya, erremediyatuco ttu gaizquieguiñaco dañubaq, eguiñen ttu li-mosnaq vere ondasunetatiq: nequa-quam ingrediatur: ezta erremediyo-riq, decretuba dago botatuba: nequeadulteri neque abari regnum dei possi-debunt (S. Paul. Ep. 1a. ad Corint. v.6 c.9)450.

Jauna urricaldu zattia Soberbue-taz, ordiyetaz mundubaren eta bani-dadiaren mattazallietaz: urricalzat-tia, murmuradorietaz, traidorietaz,alferretaz, eta gaizqui obratzen dutenguciyetaz: ezetz ez ezetz; ez niri deu-se escatu oriyeq guciyengatiq dueranzuten Jesusen magestadiaq:Campura, camporat nere Erreynutiqoriyeq guciyeq: emen eztu pecatu-baq entradariq: foris canes, et venefi-ci, et impudici.. et idolis servientes, etomnis qui amat et facit mendatium(Apocap. c. 22 v.19).

Jauna vederiq urriqueldu zattia,orra emacume chipipapa vezalaapainyu eta guiza semien ondotiqibilli ziren oriyetaz460, cortejo, eta ga-lairiq vague ezin pasatu ciren oriye-

candalaq, vicico da castitate eta garbi-tasunian. Nequaquam ingrediatur.Ya veranta da: emen ezta gauza ci-quinduiq sartzen, ya eman zacoezautzera eztela Ceruiq desonesten-tzat: Qui talia agunt, digni suntmorte (I. Cor. 6-9).

Yesus pobria, una nun duzun zuretribunalian avaro bat: ¿cer erraitendacozu? Egrediatur edictum. Yuanbedi beticotz ene vistatiq desterratia440.Bana, Yauna, ezautzen du inyustoquiezarri ciela vere viotza diurian: ya ni-gar eguiten du vere frauda, usura etalogrerietaz, vere proximo lagunen icer-di eta odolaren gostuz ain gaizqui un-tasunaq eguin izanaz: ya dolutia dazure manamendiaq osticatu eta bert-zeer verena evatsi dielacotz: itzulicodu Yauna gaizqui ereman gucia(erremdiatuco) erreparatuco tu eguintien malurraq, eguinen tu limosnaqvere untasunetaiq: Nequaquam in-grediatur: Ezta erremedioiq: decretaemana da: Neque adulteri, nequeavari regnum Dei possidebunt (I.Cor. 6-9)450.

Yauna, urrical cite (urguliari) or-diqueriari emanaq direnetaz, mun-diaren eta vanitateen maitazaletaz;urrical cite sobervioetaz, murmuraza-letaz, traidoretaz, aferretaz, eta gaiz-qui obratzen duten gucietaz. Ez, ez;ihardesten du J. Cristoq; etzaciela eniyeusere escatu orien guciengatiq: Cam-pora, campora ene Erresumatiq orieqguciaq; emen eztu becatiaq entradaiq:Foris canes, et venefici; et impudi-ci... et idolis servientes, et omnis quiamat et facit mendacium (Apoc. 22-19).

Azquenian Yauna, urrical cite be-dere guizonequin adissquidantza lan-yerosaq eta conversacione libriaq gus-tatzen citzezteen emazte orietaz460,yanza eta vilcura nahasietarat yuaiten

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

118 [20]

Page 21: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

taz even danzequin, even visitequin,guizasemietan amberze daño eguinzuten oriyetaz, oq ezautzen ttuzteeven pausu gasstuaq, pecaturacoeman ttuzten motivuaq, oq erreme-diyatuco ttuzté even escandalubaq,utzico ttuzte even adisquidetasundevecatubaq, oq vizico diré osoquiarrepentittubaq: nequaquam ingre-diatur ad Regem... viyuaz viyuaz nerepresenciyatiq, beti Luziferri compa-ña eguitterat: ezta erremediyoriq,decretuba dago vanatuba, precisuadela izattia miachuriq mereci eztu-ten vezalacuaq, precisua da ibilzia vi-de estutiq470. Precisua da sarzia ateestutiq: precisua da vacocha* ucatziavere burubari, arzia gurutzia, eta se-guitzia Neri, bainaz Ceruban sartuviar dutenen modela: Ytz vatian,emendariq vague ezta varcacioriq;Penitenciariq vague ezta Ceruriq, etaDecretuba da ezin quendu datte-quiena: vigue* bat ezin itzuli datte-quiena: sed si non egeritis paeniten-tiam omnes similiter peribitis

Eta ¿cer errespondittuco dizubeoneterat A.M.? ¿Orañiq ere espera-tzen ttu gueyago Jaunaren misericor-diaq? Cer, eztiré asqui oran artioerrecibittu ttuzubenaq? da miseri-cordia ttiquiya zubeq amberze aldizavisatu izandubaz zuben Confeso-rien Predicadorien eta Anguerubenmedios? ¿Ceren esperuan zaudete?¿ezin escapa dattequien eternidadevateq zubeq vere fiñiq vagueco en-trañetan sartu artiño?480 ¿Ceren espe-ruan zaudete? Eternidade gorderiqdagun vateq, zubeq arrapatu artiño,zubeq gutiyeniq pensatzen duzube-nian, eta zubeq orduban naico eztu-zuben pecatuco estaduba orretan?¿ceren esperuan zaudete, erremedi-yoriq izanen eztuben eternidadian

ciren orietaz, veren buriaq lujo sobera-quin batequin apaintzia eta bertzeeragradatzia eta mundian figuratzia be-ciq bertze pensamenduiq etzuten orie-taz: hoq ezautzen tuzte, Yauna, verenpausu gaisstuaq, becaturaco eman tuz-ten ocasioniaq; hoq erremediatuco tuz-te veren escandalaq, utzico tuzte verenliverticione desonest eta adissquidantzadevecatiaq, vicico dira osoqui urriqui-tiaq: Nequaquam ingrediatur ad Re-gem Yuan bite yuan ene presenciatiq,beti Luciferri compaña eguitera: orieqguciaq ilaq dira ene aitzinian, place-rretan vici direlacotz: Et quae in deli-ciis est, vivens mortua est (I. Tim. 5-6). Necesario da izaitia reprensioneiqmerechi eztuten bezalacuaq; necesarioda ibiltzia vide ertsitiq470; necesario dasartzia borta ertsitiq: necesario da va-cochaq artzia vere gurutzia eta seguit-zia eni, bainiz Ceruan sartu behar du-tenen modela. Ytz batez, erreformaiqgabe ezta barcamenduiq, penitenciaiqgabe ezta Ceruiq: decreto au eztaitequeerrevoca.

¿Cer ihardetsico ducie uni,E.A.M.? ¿Esperatzen tucie oraino gue-yago misericordia Yaunaren-ganiq?¿Cér? ¿Eztira asqui oray artio errecibi-tu tucienaq? ¿Da misericordia ttipiacieq aimbertze aldiz avisatzia cienConfesorren, Predicadoreen eta Ain-gueruen medioz? ¿Ceren beha zaite?¿Ecin escapa daitequen eternitate ba-teq, cieq vere finiq gabeco entrañetansartu artio? 480 ¿Ceren beha zaite?¿Eternitate gordeiq doon bateq cieqarrapatu artio, cieq gutieniq pensa-tzen ducienian, eta cieq ordian nahicoeztucien becatuco estatu ortan? Malu-rosaq cieq eta ni, baldin eternitatiarenpensamendiaq ezpaguitu iguitzen be-catiaren uztera, becatiaren penitenciaeguitera, vicitza saindu bat pasatzera.

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[21] 119

A 471. vacochaq.A 474. vigue, bide.

Page 22: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

vere betico decretuba zuben gañeratbotatu artiño? hay! hay! zuben etanere tristiaq, baldin eternidadiarenpensamentubaq ezpagattu mugitzenpecatuba uzterat, pecatuben peni-tenciya eguitterat, vizitza santa batpasatzerat: O Eternidadia! Cer icara-garriya den zure pensamentuba, bal-din vizitza bada gaisstua! Ezta baerremediyoriq! ni salvatzen vanaiz,vetico salvatuco naiz; ni condena-tzen vanaiz betico condenatuco naiz:eta eztela erremediyoriq? ez por cier-to ezta490. Pecatari mattiaq, orañiqere guelditzen zarate zuben pecatu-betan seguitzeco asmuarequin, eter-nidadiaz casoriq eguinvague? badautzi zidazube niri, niq pensa deza-dan egui espantosua onetan: oneqarrancatuco ttu nere ganiq nere vici-yuaq: oneq guiyatuco nau virtutienejerciciorat, oneq nigar eguiñeracicodit nere becatubetaz Jesus divinoaonen oñetan: oneq villaeracico ditJauna onen misericordia: oneq orañvertan obligatuco nau erratterat Eccenunc coepi, haeq mutatio dexterae Ex-celsi Yaquin veza mundu guciyaq ne-re arrepentimentuba, nere conver-sionia Davidena vezala, dela Jaunaonen graciya poderosuaren eta eter-nidadiaren pensamentu fructuosua-ren ondoria500.

Bay nere Jesus ona, ni eldu naizEternidadiaren pensamentu terribi-liaq icaraturiq, viño errecibittuconauzulaco esperanza sendo vatequinnere becatubaz zure oñetan nigareguitterat, moduba onetan adi deza-dan eternidadia cincilliq dagon mo-mentubartan, zuq justubey emanenduzun Sentenciya dichosua ura: nereJesucristo...

¡O eternitatia! ¡Cein icigarria den zu-re pensamendia, baldin vicitza badagaisstua! Ezta-ba erremedioiq: ni sal-vatzen baniz, betico salvatuco niz; nicondenatzen baniz, betico condenatu-co niz, uts au secula erreparatu ahalgabe, eternitatia delacotz gauza baterrevoca eta erremedia eztaitequena490.

Becatari maitiaq, ¿oraino ere guel-ditzen cizte cien becatietan seguitzecointencioneequin, eternitatiaz casuiqeguin gabe? ... Erreforma dezagun ve-raz gure vicitza manera, utzi gure cos-tuma gaisstuaq, abandona osoquimundia eta munduco gauzaq, etaerran dezagun gucieq viotzez eta deci-sioneiq aundienaiquin: Ecce nunccoepi, haec mutatio dexterae ExcelsiYaquin beza mundu guciaq ene dolo-ra eta conversionia, Davidena bezala,dela Yaincoaren gracia boteretsiareneta eternitatiaren pensamendu valio-saren ondoria500.

¡O Salvazale divinoa! Gu elduguira eternitatiaren pensamendu te-rribliaq icaratuiq; bana esperanzaaundi batequin errecibituco guituzulagure becatiez zure oinetan nigar egui-tera, amorocatican eta gure eternitatiadecidatu behar den mementu artanadi dezagun zuq yustier emanen du-zun sentencia uros ura, guisa untanyuan guiten zurequin gozatzera eter-nitateco gloria.

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

120 [22]

Page 23: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

ACABANTZA. (finiq) acabantzaiq eztien demboraren bortaq (B 111) finiqeztuben demboraren atieq (A 111).

ACABILLA. acabilliq vagueco dicha bat (A 113) seculaco urostasun bat (B113).

ADIMEN, entendimentu. ene adimenari pensamendiaq (B 31) Entendimen-tubari (A 31).

AFERA, asuntu. placer eta aferetan nahasiaq (B 221) atsegiñ eta asuntube-tan enredatubaq (A 221).

AMOROCATICAN. idequizquitzu ere gure sendimendier amorocatican (B114).

ANCI, ahantzi. lastimagarriqui anciya dagona ura (A 5) lastimagarriquiahantziiq doon pensamendu ura (B 5).

ANGUERU Jangoicuaq aguinyu ciola vere Anguerubey (A 10).APUR, pusco. apur bat (B 89) pusco bat (A 89).ARDURA, maiz. Sakramendietara ardura urbilduiq (B 183) Sacramentube-

terat maiz urbillyuriq (A 183).ARRANGURA, cuidado. Cien arrangura guciaq (B 231) Zuben cuidado gu-

ciyeq (A 231).ARTIÑO, artio. fiñiq vagueco entrañetan sartu artiño? (479) finiq gaveco en-

trañetan sartu artio? (B 479).ASTIA(TU), aborreci(tu). astiatzen tu vere becatiaq (B 424) aborrecitzen ttu

vere pecatubaq (A 424).AURRIDE, senide. vere aurrideequin (417) vere senidiequin (417).AUSPEZ(TU). Yin dain auspezcatzera zure oinetara (B 394) etorri dadien ve-

rorren oñetarat (A 394).AYERKUNDE ayercunde (B 165).BAGUE, gabe. eternidadian pensatu bague (A 223) eternitate gucian pensa-

tu gabe (B 223).BANO, viño. sartu bano lehenago (B 102) sartu viño len (A 102).BATZU. erregue andi batzu (B 139) erregue poderoso batzubeq (A 139).BAYETERE. viño bayetere yautsi gattezque (A 131) bana guisa berian yauts

guitezque (B 131).BEHA, esperuban, esperuan. cien beha doon eternitate (B 222) zuben espe-

ruban dagon (A 222). ceren beha zaite? (B 481) ceren esperuan zaudete? (A481).

BORTA, ate. demboraren bortaq (B 111) demboraren atieq (A 111).BOTERETSU, poderoso. Yaunaren misericordia boteretsiaren (B 69) podero-

soaren (A 69). Yaincoaren gracia boteretsiaren .. ondoria (B 500) poderosua-ren... (A 500).

BRINDISICA. irriyaq eta brindisicaq (A 265).BULUZI, villusi. untasunetaiq buluziaq (B 158) ondasunetatiq villussiyaq

(A 158).BURATSO, aita-amac. vere buratsoequin, vere senidiequin (A 417) vere aita-

amequin, vere aurrideequin (B 417) zeben buratsoaq (A 182) cien aita-amaq(B 182).

CABU. mundubaren caburañecuan (A 272).CEIN. ceinaren presencian (B 267) ceñen presenciyan (A 267).CHIPIPAPA. orra emacume chipipapa vezala apainyu (A 459).

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[23] 121

Page 24: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

CHISSMISTA. chissmista vici baten ancerat (B 272) pensatu bezain fite (A272).

CONDU, cuidado. ibil bedi conduiquin (B 301) ivill vedi cuidadovarequin(A 301).

CORUA, corona. arq galdu ttuben Erreynuba eta corua (A 398) areq galdutien Erresuma eta corona (B 398).

CRIMA, maldade. ene crima guziaq (B 59) ner maldade guziyeq (A 59).CURAYOS, valiente. guizon deniq curayosena icaratzen (B 41) hhvaliente-

na (A 41).DESTIMONIO, testigu. Cieq cizte egui unen destimonioaq (B 318) zueq za-

rete eguiya onen testigubaq (A 318).DIURIA, dirua. inyustoqui ezarri ciela vere viotza diurian (B 442) injusto-

qui paratu zubela vere viyotza diruban (A 442).DOLORA, arrepentimentuba. yaquin beza mundu guciaq ene dolora (A

498) nere arrepentimentuba (B 498).EL, allega(tu). el guitezque zahartzera (B 142) allegattezque zartzera (A

142).EMENDA, erreforma. Ytz batian, emendariq vague ezta varcacioriq (B 473)

Ytz batez, erreformaiq gabe ezta barcamenduiq (A 473).ENOILZEN, ocupatzen. Aunitz gauzetan zarate enoilzen (A 227) Ocupatzen

ziztelacotz anitz gauzetan (B 227).ERAUNTZI vanidadietatiq erauntziyaq (A 158) vanitatetaiq erauntziaq (B

158).ERAVERAT, arabera. zubeq vizi zaraten eraverat (A 224) cien vicitzaren ara-

bera (B 224).ERDITSI. erditsi dezagun dichosuaq vetico izattia (A 108) erdies dezagun be-

ticotz urosaq izaitia (B 108).EQUIN. munduco erreynu guciyeq eta equin gloriya (A 12).ERRAUTSA, polbua. aiciaq daraman errautsa bezala (B 52) aziaq (sic) da-

raman polbua vezala (A 52).ERRESPUESTA eman cion errespuestarequin digu eracusten (A 21).ERRESTACA, errestan. dabiltza errestaca (A 96) dabiltza errestan (B 96).ERRESUMA, erreinu. erresumaq eta imperioaq (B 52) ereinubaq eta Ympe-

riyuaq (A 52).ERTSI, estu. necesario da sartzia borta ertsitiq (B 471) Precisua da sartzia

ate estutiq (A 471).ESCAPU. eternitatiac eztu escapuic (B 121) escapuric (A 121).ETERNALA, eternua. Oh Yainco eternala (B 111) Oh Jangoico eternua (A

111).EZAUMENTU, ezautza. zubeq, ezaumentu provechosuoquin arguittubaq (A

206) cieq ezautza provechos oquin arguitiaq (B 206).EZYEUSE, deuse. ezyeusecerat viurtzen (B 50) deusezerat viyurzen (A 50).FERMU, firme. ustez ain fermu eta decidatiaq (B 320) ustez añ firmiaq (A

320).FINI(TU), acaba(tu). finituco ote dugun (B 291) acabatuco ote dugun (A

291).FRAUDA, engañu. ya nigar eguiten du vere frauda usura eta logrerietaz (B

442) ya du nigar eguitten vere engañubetaz, vere usura eta logrerietaz (A 442)frauda eta inyusticiari (A 94).

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

122 [24]

Page 25: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

GALAI. cortejo eta galairiq vague ezin pasatu ciren oriyetaz (A 461).GALDURRA. temploco galdurrabaren gañian (A 5).GALGARRI. betico galgarrira chuchen chuchena guidatzen (B 238) betico gal-

garriyerat zuzen zuzena guiatzen (A 238).GUIRENO, visquivittartian. vici guireno (B 295) vizi garen visquivittartian

(A 295).GUISA. guisa untan erdies dezagun (B 108) onequin erditsi dezagun (A 108)

bana guisa berian yauts guitezque (B 131) viño bayetere yautsi gattezque (A131).

HUME, aur. zeben humiey ejemplu ona ematten (A 191) cien aurrer exem-plu ona emaiten (B 191).

ICIGARRI, espantoso. escu icigarri bateq advertitu zacon (B 261) viño escuespantoso bateq eman cion aditzerat (A 261).

IGUI, mugi. vertuteen practicatzera iguiatzen guitiena (B 40) mugierazten(A 40) ezpaguitu iguitzen (B 485) ezpagattu muguitzen (A 485).

IHES, iguesi. Munduco lanyerretaiq ihes eguiniq (B 182) Munduco peligrue-tatiq iguesi eguiñiq (A 182).

INYAR, indar. guere inyar guciyequin (A 301) gure (indar guciequin) viotzgucitiq (B 301).

IRACHI, yunta(tu). oso osoqui irachiya (A 151) oso osoqui yuntatia (B 151).IRAUNTZI, erauntzi. abaruba vere ondasun injustubetatiq iraunzten ttube-

na ura (A 45) erauntzten diena (B 45).IRRI. irriyaq eta brindisicaq (A 264).ISSKIRIA(TU), escribittu. essquiriatuz paretian (B 261) escribitturiq pare-

tian (A 261).ITCHE, eche. eternidadiaren itcherat (A 101) eternidadiaren echerat (B

101) itcheco lana (A 183) echeco (B 183).JAQUINSUN, sabanta. ea bada munduco jaquinsunaq (A 173) vilazquitzie

veraz munduco sabantaq (B 173).LANZE, apuru. cien buriaq lance untan ez icustiagatiq (B 176) zeben bu-

rubaq apurua onetan ez icustiagatiq (A 176).LANYER, peligru, arriscu. Munduco lanyerretaiq ihes eguiniq (B 182).

Munduco peligruetatiq iguesi eguiñiq (A 182) arima galtzeco lanyerrian (B234) arima gassua galzeco arriscuban (A 234).

LOGRERIA vere usura eta logrerietaz (A 442) vere usura eta logrerietaz (B442).

MALUR, dañu. erreparatuco tu eguin tien malurraq (B 446) erremediyatu-co ttu gaizqui eguiñaco dañubaq (A 446).

MALUROS, triste. becatari maluros oquin pasatzen dena (B 416) pecataritristia oquin pasazen dena (A 416) malurosaq cieq eta ni (B 482) Ay, ay, zubeneta nere tristiaq (A 485).

MEMENT, instantia. oray, (instante) mement untan verian (B 254) oranchevertan, instantia onetan vertan (A 254).

MENDECA(TU), venga(tu). nuntiq etaz mendecatuco (B 419) nondiq etazvengatuco (A 419).

MENTURA(TU), atrevi(ttu). menturatuco dena (B 316) atrevittuco dena (A316).

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[25] 123

Page 26: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

MIACHU, erreprensione. Miachuriq mereci (A 198) erreprensioneiq mere-chi (B 198) precisua dela izattia miachuriq merezi eztuen vezalaquaq (A 469)Necesario da izaitia reprensioneiq merechi eztuten bezalaquaq (B 469).

MODU, manera. veguiratzen vadiozube zuben vicitza modubari (A 215)soiten baducie cien vicitza manerari (B 215).

MOYEN. ordian moyen guciaq finitiaq dira (B 367).OHATZE, guatze. bustiazi ene ohatzia (B 59) bustierazi nere guatzia (A 59).OHOINGUA. bertzia ohoinguari (B 93).ORAY, oran. bana nahiz oray (B 301) vino naiz oran (A 301).OOR, oy. oor gertatzen zee (B 256) oy guertatu zayo (A 256).ORCHEQ. orcheq guciyeq emanenttiat (A 13).OREN, ordu. eriotzeco orenerano (B 310) eriotzeco orduriñecuan (A 310).OSTIKA(TU). cerengatiq becatari guziaq osticatzen dute Yaincoaren legue

saindia? (B 95).PARA, ezar. para mobimentuban lurra guciya (A 176) ezarracie movimen-

dian lur gucia (B 176) paratu zubela vere viotza diruban (A 442) ezarri cielavere viotza diurrian (B 442).

PARABIZU, paradiso. izan eremanaq parabizurat (B 136) izan eramanaqParadisorat (A 136).

PLEÑU, suspiro. baldin ezpada urricaltzen ene doloriaz, ene pleñiez (B 62)nere doloriaz nere suspiruaz (A 62) entzun aren pleñiaq (B 400) aditzazu arensuspirubaq (A 400).

PRESUNA. presuna ura emaiten da deshonestqueriari (B 93).PREMU, herederua. gloriaren eta ceruco premu (B 303) aren gloriaren here-

deruac (A 303).PRESUNDEGUI, calabozo. Ynfernuco presundegui ain ilun otan (B 238) ero-

ri vaicara calabozo añ illuna otan (A 238).PUCHANTZA, grandeza. puchantziaz inguratuba ura (B 271) añberze gran-

dezetaz inguratuba ura (A 272).PUISSCO, apur. suspendizazu puissco bat zure decretuba (A 387) suspendi

zazu apur bat (B 387). Ikus pusco.PUNIMENDU, castigu. ene beha doon punimendia (B 62) betico castigua (A

62) betico premioa edo punimendia (B 124) betico premiyua edo castigua (A124).

PUSCO, apur. pusco bat (A 89) apur bat (B 89).SABANTA, jaquinsun. Vilazquitzie veraz munduco sabantaq (B 173) ea ba-

da munduco jaquinsunaq (A 173).SOBERAQUIN, excesibo. munduco creaturen amodio soberaquina (B 38)

munduco qriaturen desverdiña ura (A 38) lujo soberaquinazco veztimenta (B189) veztidura eta arropage excesibuaq (A 189).

SOBERBO, urgulutsu. soberbo deniq altuvuena humilllatzen (A 43) soberviodeniq urgulutsiena (B 43).

SOIN, beguira(tu), deseia(tu). soiten baducie cien vicitza manerari (B 215)veguiratzen vadiozube zuben vicitza modubari (A 215) soiten ducienaq (B 205)deseyatzen duzubenaq (A 205) soinzazu bederen aren nigarrer (B 400) veguiraziozu aren nigarrey (A 400).

SORTU, yayo. concebitiac izan guinela sortzeco (B 122) concebittubaq ya-yotzeco (A 122).

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

124 [26]

Page 27: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

TRABAILU, trabaju. trabailutan (B 134) trabajubetan (A 134) vici ciztentrabailuzco egun labur otan (B 348).

UNA. obra unaq (B 96).UNTASUN, ondasun. Untasunetaiq buluziyaq (B 158) Ondasunetatiq vi-

llussiyaq (A 158).URGULU, suberbu. urrical cite urguliari, ordiqueriari emanaq direnetaz (B

451) urricaldu zattia soberbuetaz, ordiyetaz (A 451).URGULUTSU. sobervio deniq urgulutsiena (B 43) altuvuena (A 43).UROS. uros eguin behar guituzten obra unaq? (B 96) eternitate uros bat (B

304) eternidade dichoso bat (A 304).UROSTASUN, dicha. vere urostasunaren betico urteetan (B 83) vere dichara-

co vetico urtietan (A 84).URRIQUEL(DU), urrical. vederiq urriqueldu zattia (A 459) urrical cite be-

dere (B 459).URRIQUI. ya finitu cen urriquitzeco dembora (B 352).VAGUE. decreto erremediyoriq vaguecua (A 262) gabecua (B 262).VAGUETASUNA. oroipenaren vaguetasuna (A 127).VALIOSA, fructuoso. pensamendu valiosaren ondoria (B 500) pensamentu

fructuosuaren ondoria (A 500).VANA(TU), publica(tu). vana vede decretubau (A 384) publica bedi decreto

au (A 384).VERANTA, verandu. ya veranta da (B 435) ya verandu da (A 435).VERESI, verechi. iñorrere eztu veressten (A 213) nehor eztu verechten (B

213).VERRE(TU), emenda(tu). vere ondasunaq verretzen (A 83) vere untasunaq

emendatzen (B 83) zuben cuidado guciyeq dire munduco caudalaq eta ondasu-naq verretzia (A 231) cien arrangura guciaq direlacot munduco caudalaq etauntasunaq emendatzia (B 231).

VEZTIDURA, veztimenta. Veztidura eta arropage excesibuaq (A 189) lujo so-beraquinazco veztimenta (B 189).

VIGUELA, guibelerat. ez itzuli viguela (A 185) ez etare guibelerat itzuli (B185).

VILLUSI, buluzi. ondasunetatiq villussiyaq (A 158) untasunetaiq buluziaq(B 158).

VIÑO, bano. sartu viño len (A 102) sartu bano lehenago (B 102).VIZQUIVITTARTIAN, guireno. vici guireno (B 295) vici garen vizquivittar-

tian (A 126) vizi garen visquivittartian (A 295).YAUTS. bana guisa berian yauts guitezque (B 131) viño bayetere yautsi gat-

tezque (A 131).YAYO, sortu. concebittubaq yayotzeco (A 122) sortzeco (B 122).YGAN. ygan guitezque tronurat (B 138).YUYA(TU), yuzca(tu). ilen guirela yuyatiaq izaiteco (B 124) illen garela yuz-

catubaq izatteco (A 124).YUZCA(TU), yuya(tu). illen garela yuzcatubaq izatteco (A 124) ilen guirela

yuyatiaq izaiteco (B 124).ZAMIN. nere nigar zaminequin (A 59).ZARRERI, zahartasuna. luzatuco zuben zarreriñecuan (A 252) luzatuco dien

zahartasunerano (B 252).ZIZARI, arra. zizariyen yanaria (A 88) arren yanaria (B 88).

LESAKA ETA LUZAIDEKO EUSKAL TESTU PAREKATUAK

[27] 125

Page 28: Lesaka eta Luzaideko euskal testu parekatuak · terriko hizkerarekin bere izkribua, hala nola Aurizkoarekin Politek Luzaide-koa. Honena fidagarria da dudarik gabe, eta Bidasoa aldeko

LABURPENA

Hemeretzigarren mendeko bi euskal eskuizkribu argitaragabe datoz lan ho-netan. Gai eta oinarriko testu berari Lesaka eta Luzaideko mintzairetanemandako berezitasunak azaltzen dira zutabe parekatuen zerrendan. Anasta-sio Echeverri (1832 - 1907), Elizondoko semea, eta Nikolas Polit (1834 -1906), auriztarra, dira egileak. Dialektologia ikerketarako baliagarri izan dai-tezke.

RESUMEN

El trabajo presenta dos manuscritos vascos del siglo XIX. Contrasta a dos co-lumnas las particularidades del habla local de Lesaca y Valcarlos, en base a unmismo tema y texto inicial. Sus autores son, Anastasio Echeverri (1832 -1907), natural de Elizondo, y Nicolás Polit (1834 - 1907), de Burguete. Pue-de ser una aportación interesante para los estudios de dialectología vasca.

RÉSUMÉ

Cet ouvrage présente deux manuscrits basques du XIXIème siècle. IL con-traste, sur deux colonnes, les particularités du parler local de Lesaca et deValcarlos, sur la base du même thème et d’un texte initial. Les auteurs sontAnastasio Echeverri (1832-1807), originaire d’Elizondo, et Nicolás Polit(1834-1906), originaire de Burguete. Cette contribution pourrait être inté-ressante pour les études de dialectologie basque.

ABSTRACT

This article presents two 19th-century Basque manuscripts. It makes a con-trast, in two columns, of the peculiarites of the local language spoken inLesaca and Valcarlos based on a common initial theme and text. The authorsof the texts are Anastasio Echeverri (1832-1907) from Elizondo, and NicolásPolit (1834-1906) from Burguete. This could be an interesting contributionto studies into Basque dialectology.

JOSÉ MARÍA SATRUSTEGI

126 [28]