la edad media esquema de la unidadkuetoeskola.wikispaces.com/file/view/5u15+erdi+aroa.pdf ·...
TRANSCRIPT
A B196 B196 A
La Edad Media Esquema de la unidad
UNIDAD 15. LA EDAD MEDIA
RepasaEres capaz de…
Diferenciar construcciones románicas y góticas
15
Contenidos
• El comienzo de la Edad Media.
• El final de la Edad Media.
• La vida en al-Ándalus.
• La vida en los reinos cristianos.
• El territorio de la Comunidad en la Edad Media.
• Análisis e interpretación de mapas históricos y líneas del tiempo.
• Análisis y comparación de ilustraciones y fotografías.
• Análisis y comparación de obras de arte.
• Lectura y comentario de textos históricos.
• Tolerancia hacia las culturas diferentes a la propia.
• Interés por el conocimiento de la historia de España y de su Comunidad.
• Valoración del patrimonio histórico y artístico de España.
Programación
Objetivos• Saber que la Edad Media transcurrió desde el final
de la Hispania romana hasta el descubrimiento de América.
• Explicar la conquista musulmana de la Península y la evolución política de al-Ándalus.
• Explicar la formación y la evolución de los reinos cristianos peninsulares.
• Conocer las características de la sociedad y la cultura en los distintos territorios de la Península durante la Edad Media.
• Identificar los principales estilos artísticos surgidos en la Edad Media y reconocer algunos de los ejemplos más destacados.
• Interpretar mapas históricos.
• Conocer los rasgos más característicos de la Edad Media en el territorio de su Comunidad.
Criterios de evaluación• Conoce la cronología de la Edad Media en la Península.
• Explica la creación y la evolución de al-Ándalus, y conoce las características de la sociedad y la cultura andalusíes.
• Explica la creación y la evolución de los reinos cristianos peninsulares y conoce sus características sociales y culturales.
• Identifica los principales estilos artísticos surgidos en la Edad Media y reconoce algunos de los ejemplos más destacados.
• Interpreta mapas históricos.
• Conoce los rasgos más característicos de la Edad Media en el territorio de su Comunidad.
Competencias básicasAdemás de la competencia Social y ciudadana, en esta unidad se contribuye al desarrollo de las competencias Cultural y artística, Matemática, Aprender a aprender y Lingüística.
El comienzo de la Edad Media
El final de la Edad Media
La vida en al-Ándalus
La vida en los reinos cristianos
El territorio de la Comunidad en la Edad Media
Aprende a hacerEl mapa histórico
El mundo que queremosConoce, respeta,
convive
Contenidos Recursos Propósitos
Página inicial 01. Vídeo Empezar el tema
Recuerda lo que sabes 02. Presentación Recordar conocimientos
03. Esquema Presentar la unidad
El comienzo de la Edad Media 04. Vídeo Explicar
05. Actividad interactiva Repasar
06. Actividad interactiva Repasar
El final de la Edad Media 07. Actividad interactiva Repasar
08. Actividad interactiva Repasar
09. Presentación Explicar
La vida en el al-Ándalus 10. Presentación Explicar
11. Presentación Ampliar contenidos
La vida en los reinos cristianos 12. Actividad interactiva Repasar
13. Actividad interactiva Repasar
El territorio de la Comunidad en la Edad Media
14. Animación Recordar conocimientos
15. Presentación Ampliar contenidos
Actividades 16, 17, 18 y 19. Actividades interactivas Evaluar
20. Animación Explicar
Repasa 21. Actividad interactiva Evaluar
Eres capaz de… 22. Presentación Explicar
Recursos digitales
Más información en la redEl Albaicín
http://www.youtube.com/watch?v=cx9hugr3BQE&annotation_id= annotation_259482&feature=iv
Esta página contiene un bre-ve vídeo sobre el Albaicín y su origen medieval. Una vez visualizado, permite acceder a un mapa interactivo de la ciudad de Granada.
Ideas TICCómo participar en un foro en Kalipedia http://foros.kalipedia.com/index.php?showtopic=
Para entrar y participar en un foro de Kalipedia debe seguir estos pasos:1.º Haga clic en la pestaña Interkambiador y acceda a su cuenta de
Kalipedia, introduciendo su Nombre de usuario y Contraseña.2.º Haga clic sobre Foros, situado en la parte izquierda de la pantalla.3.º Seleccione uno de los foros y elija uno de los temas que aparecen,
o cree uno nuevo pinchando sobre Nuevo Tema.4.º Si quiere responder a alguno de los mensajes contenidos sobre
dicho tema, puede hacerlo para que lo vea cualquier persona que entre en el foro (+Multicita) o para que solo lo vea para la persona que introdujo dicho comentario (-Multicita).
Para empezar
vídeo
R01
La Alhambra
Este vídeo explica la organización y las diferentes dependencias del complejo palaciego de la Alham-bra.
Antes de visualizarlo, pregunte a los alumnos acerca de sus co-nocimientos sobre la Alhambra. Muchos de ellos la habrán visitado y otros habrán escuchado historias sobre ella. Recuérdeles que consti-tuye un modelo de alcázar.
Amplíe el dibujo y hágales notar a los alumnos que la construcción que se ve al fondo es precisamen-te la Alhambra, que estaba situada en una colina y dominaba el barrio del Albaicín.
Para recordar conocimientos
presentación
R02
Las aldeas medievales
Esta presentación explica de for-ma gráfica cómo estaban organi-zadas las aldeas en la Edad Me-dia y cuáles eran los elementos más destacados en ellas (vivien-das, iglesia, castillo, tierras de cultivo y bosque).
Antes de visualizar la presentación, pida a los alumnos que dibujen una aldea medieval. A continua-ción, ponga en común los dibujos realizados y comente en clase aquellos que se acerquen más al modelo ideal de aldea medieval.
Para explicar
Amplíe los dibujos de los arcos del apartado Románico y gótico y explique que el primero es un arco de medio punto; el del me-dio, un arco apuntado; y el último, un arco de herradura.
Para presentar la unidad
esquema
R03
Contenidos de la unidad
Utilice este esquema para que los alumnos tengan conciencia de los contenidos que van a estudiar en la unidad.
UNIDAD 15
196
Venturino, euskaldunen lurraldean zehar igaro zeneanHerrialde atsegina zen, ondo landua; herriak aurrealde zuriko eta ikuspegi bikaineko etxez osatuta zeuden.Tolosatik Donibane Lohizunerainoko etxeak haritzezkoak ziren, harizti handiak baitzeuden inguru haietan.
Jendea gizalegetsua eta abegikorra iruditu zitzaigun… Gizonek jantzi hauek zituzten beti soinean: txano gorri txikia buruan –kapelue esaten zioten–, jantzi luzeak eta txaleko laburra. Indartsuak eta lerdenak ziren, bost oineko luzerakoak. Emakumeek kortse laburrak izaten zituzten soinean, zerrendaz eta belarriz lotuta. Buruan, berriz, durbante antzeko bat izaten zuten, hotzik ez pasatzeko, ilea oso motza baitzuten.
Giovanni Battisti-Venturino, 1571. Moldatua
Erdi Aroa15
Nola deskribatzen du euskaldunen ●
herrialdea Venturino bidaiariak?
Zer herri daude hegoaldeko ●
Tolosatik Donibane Lohizunera artean? Aipatu hiru.
Zer janzkera zuten garai hartako ●
euskaldunek?
Tolosa
132815 _ 0196-0211.indd 196 29/5/09 08:54:17
197196
197
Erromanikoa eta gotikoaErdi Aroan, eliza ugari eraiki ziren: hasieran, estilo erromanikokoak; gero, gotikokoak. Eliza gotikoak erromanikoak baino garaia-goak eta argitsuagoak ziren.
3. Arku hauetako zein da arte erromanikoaren berezko arkua?
4. Begiratu beheko argazkiko eliza gotiko honi eta aipatu arte-estilo horren bi ezaugarri.
Al Andalusen arrastoaMusulmanen armada batek Iberiar penin tsu-laren zati handi bat konkistatu zuen Erdi Aroan, eta Al Andalus izena jarri zion. Garai hartan eraikitakoak dira, besteak beste, Kor-dobako meskita eta Granadako Alhambra.
5. Zer dira meskitak?
GOGORATU IKASITAKOA
Zaldunak eta gazteluakErdi Aroko zaldunak gazteluetan bizi ziren. Gaz-teluetan, baziren zalditegiak, biltegiak, erre-menteriak, pu tzuak eta abar, etxebizitzaz gain. Gazteluetatik gertu, herrixkak zeuden, eta ne-kazariak bizi ziren haietan.
1. Gaztelu asko muinoetan eraikitzen ziren. Gogoratzen al duzu zergatik?
2. Zergatik egoten ziren nekazarien herrixkak gazteluaren oinetan, normalean?
Nor ziren bisigodoak. ●
Zer-nolako historia izan zuten Al Andalusek eta ●
Iberiar penintsulako kristau-erresumek.
Zer bizimodu zuten Al Andalusen eta Iberiar ●
penintsulako kristau-erresumetan.
Zer gertatu zen Erdi Aroan, gaur egungo EAEko ●
lurraldean.
Nola interpretatzen diren mapa historikoak. ●
HAU IKASIKO DUZU
409.urtea
711.urtea 1492.
urtea
BISIGODOAK
KRISTAU – ERRESUMAK
AL ANDALUS
A B C
132815 _ 0196-0211.indd 197 21/5/09 11:35:28
R02
R03R01
-
Más información en la redCastillos medievales
http://www.castillosnet.org/programs/castillosnet.php
Este enlace contiene abun-dante información y fotogra-fías sobre los castillos de España.
Ideas TICMinitutorial sobre Draw-Paint http://didacticatic.educacontic.es/didacticatic/cursos.jsp?idenlace=237&padre=21&Iddirectorio=1&idapr=null&idcategoria=21
Este minitutorial sobre los programas de dibujo Draw y Paint está incluido en la página del Plan Avanza2, del Ministerio de Industria, Turismo y Comercio.
Para explicar
vídeo
R04
El emirato de Córdoba
El vídeo explica a partir de un mapa cómo durante el emirato de Córdoba fueron formándose los primeros reinos cristianos en el norte de la Península.
Visualícelo una vez que los alum-nos hayan leído esta lección para que les sirva como resumen del proceso de formación del emirato y los reinos cristianos.
Para repasar
actividad interactiva
R05
De la conquista musulmana al califato
Actividad en la que los alumnos tie-nen que completar un texto sobre la conquista musulmana de al-Án-dalus y su evolución política hasta el final del califato de Córdoba en 1031. Indique que, para completar-la, consulten el epígrafe La conquis-ta musulmana y la línea del tiempo incluida en la ilustración 3 de la pá-gina 199 del libro del alumno.
Amplíe la ilustración 2 de la mez-quita de Córdoba y pida a los alum-nos que la describan, de modo que vayan extrayendo algunas de las características de la arquitec-tura hispanomusulmana que verán más adelante. Haga que se fijen en las columnas, en los tipos de arco y en la rica decoración interior.
Para repasar
actividad interactiva
R06
La evolución de al-Ándalus y los reinos cristianos
Esta actividad presenta diversas líneas del tiempo que recogen los procesos de formación de al-Ándalus y los reinos cristianos pe-ninsulares, para que los alumnos identifiquen cada etapa.
Una vez que hayan completado la actividad, pida a varios volunta-rios que expliquen cada una de las líneas del tiempo al resto del grupo. Aproveche sus explica-ciones para corregir los posibles errores que puedan cometer.
Tenga en cuenta que la formación de los reinos cristianos es un pro-ceso histórico muy complejo, por lo que convendría realizar esta actividad interactiva más de una vez para recordar la cronología de cada etapa.
UNIDAD 15
199198
198
w Kordobako meskita. Abd ar Rahman I.ak hasi zuen eraikuntza. Meskitak musulmanen otoitzerako lekuak dira.
Erdi Aroaren hasiera
Erresuma Bisigodoa sortzearekin batera hasi zen Erdi Aroa, Iberiar penintsulan. Gero, musulmanek inbaditu zuten erresuma hori.
1. Erresuma Bisigodoa400. urtearen ingururako, Erromatar Inperioa Euro-pako iparraldetik zetozen germaniar herrien era-soak ari zen jasaten, zenbait urtez. Bisigodoak zi-ren herri horietako bat. Hispaniara etorri, eta erresuma bat sortu zuten. Toledo hiriburu bihurtu zuten. Errege bisigodoen artean, Leovigildo, Reka-redo eta Rezesvinto nabarmendu ziren, erresuma bateratzeko zenbait neurri hartu baitzituzten.
Bisigodoak gutxi ziren, hispaniar-erromatar biztan-leen aldean. Horregatik, bisigodoek haien hiz kun-tza (latina), lege erromatarrak eta erlijio katolikoa onartu zituzten. q
2. Musulmanen konkista711. urtean, armada musulman bat iritsi zen Afri-katik, eta Erresuma Bisigodoa inbaditu zuen.Urte gutxiren buruan, Iberiar penintsula osoa eta Ba-lear uharteak konkistatu zituen. Musulmanek Al Andalus jarri zioten izena lurralde horri, eta Kor-doban ezarri zuten hiriburua.
Hasieran, Al Andalus emirerria izan zen; hau da, Damaskoko (Asia) kalifaren mendeko probintzia bat. Gero, 756. urtean, Abd ar Rahman I.ak emir independente aldarrikatu zuen bere burua. Al An-dalus banandu egin zen Damaskotik. w Geroago, 929. urtean, Abd ar Rahman III.ak kalifa titulua hartu zuen, eta Kordobako kaliferriari eman zion hasiera; 1031. urtera arte iraungo zuen. e
Kaliferriaren garaian, Al Andalusek konkista militar handiak egin zituen; adibidez, Almanzor izeneko militar garaileak egin zituenak. Bestalde, Kordoba garai hartako hiri jendeztatuenetako eta garran tzi-tsuenetako bat bilakatu zen. Mediku, poeta, astro-nomo, filosofo eta musikari bikainak bizi ziren ber-tan. Horrez gain, azoka bikainak zituen, eta haietan, munduan ezagutzen ziren toki guztietatik ekarritako produktuak saltzen zituzten.
q Bitxi bisigodoak. Bisigodoak adituak ziren metalez eta harribitxiz objektuak egiten.
132815 _ 0196-0211.indd 198 21/5/09 11:35:31
199
15
3. Kristau-erresumen sorreraPenintsularen iparraldean bizi ziren kristauek go-gor egin zieten aurre konkistatzaile musulmanei. Pixkanaka, erresumatan eta konderritan antolatu ziren. e
Kantaurialdeko kristauek Pelaio izeneko noble bisi-godo bat hartu zuten buruzagi, eta Asturiasko Erre-suma sortu zuten, 722an. r Geroago, 910. urte- an, hiriburua Leonen jarri zuten, eta erresumak Leongo Erresuma izena hartu zuen. Erresumaren zatirik ekialdekoenak independentzia lortu zuen; hala sortu zen Gaztelako Konderria, handik urte ba-tzuetara Gaztelako Erresuma bihurtuko zena.
Pirinio aldean, Nafarroako Erresuma, Kataluniako Konderriak eta Aragoiko Erresuma sortu ziren. Ga-rai hartan, Nafarroako Erresuma kristau-eremuko garrantzitsuenetako bat bilakatu zen.
Ia zortzi mendetan zehar borrokatu ziren kristau- erresumak Al Andalusen aurka. Baina merkatari-tza-harremanak ere izan zituzten haiekin, haien ohituren berri izan zuten, eta haien lurraldean zehar ibili ziren.
711. urtean, musulmanek Erresuma Bisigo-doa inbaditu zuten, eta Iberiar penintsularen zati handi bat konkistatu. Hartutako lurraldea-ri Al Andalus izena jarri zioten. Iparraldean bizi ziren kristauek gogor egin zieten aurre, eta erresumatan eta konderritan antolatu ziren.
r Narancoko Santa Maria, Asturiasen. Asturiasko errege-erreginen jauregi bat izan zen.
1. Nor ziren bisigodoak?
2. Zeri esaten zaio Al Andalus?
3. Nola erantzun zioten Iberiar penintsulako iparraldeko kristauek musulmanen inbasioari?
4. Zer garrantzi izan zuten Abd ar Rahman I.ak, Abd ar Rahman III.ak, Al Mansurrek eta Pelaiok, Erdi Aroko historian?
Galderak
TA
IFA
K
KA
TALU
NIA
KO
KO
ND
ERRI
AK
AR
AG
OIK
O E
RR
ESU
MAK
ALI
FER
RIA
GA
ZT
EL
AK
O E
RR
ES
UM
A
EMIR
ERRI
IND
EPEN
DEN
TEA
AST
UR
IASK
O E
RR
ESU
MA
LE
ON
GO
E
RR
ES
UM
A
NA
FA
RR
OA
KO
ER
RE
SU
MA
EMIRERRIA
1031
1134
1076
1035
970
820
803
988
1037
929
910
951
722
756
716
e Al Andalusen eta Iberiar penintsulako kristau-erresumen bilakaera.
132815 _ 0196-0211.indd 199 21/5/09 11:35:34
R04
R06
R05
Más información en la redLos reinos de taifas
http://www.youtube.com/watch?v=I1DRm7Zw5d0
Este enlace contiene un ví-deo de Artehistoria que ex-plica cuáles fueron los rei-nos taifas que existieron en la Península en el siglo XI.
Ideas TICPaso de un CD a mp3 con CDEX http://observatorio.cnice.mec.es/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=647
CDEX es un programa que permite pasar un archivo de audio a formato mp3. Este artículo, en el que se explica pormenorizadamente su uso, aparece en la página del Observatorio Tecnológico del ISFTIC. Su autor es José M.ª Campo Delgado.
Para repasar
actividad interactiva
R07
Territorios cristianos y musulmanes
Esta actividad propone a los alum-nos que titulen correctamente ca-da uno de los tres mapas de la Edad Media que se presentan.
Aunque esta actividad parece sen-cilla, su realización exige un proce-so de razonamiento complejo para identificar la cronología de cada mapa. Por ello, antes de comenzar, pida a los alumnos que repasen las líneas del tiempo de la ilustra-ción 3 de la página 199 del libro del alumno.
actividad interactiva
R08
La Península Ibérica al final de la Edad Media
Actividad en la que los alumnos tie-nen que completar un mapa de la Península Ibérica al final de la Edad Media. Antes de realizarla, recuer-de cómo se organizan los territo-rios cristianos. Por ejemplo:
• La Corona de Aragón se formó tras la unión del reino de Ara-gón y de los condados catala-nes en 1137.
• La Corona de Castilla se fundó con la unión de los reinos de Castilla y León en 1230.
• El reino de Navarra, uno de los más poderoso de la Península a partir del siglo XII, fue perdiendo territorios en favor de Castilla.
Además recuerde que a partir de 1212 el territorio almohade se desintegró en pequeños reinos y que en el siglo XIV sólo quedaba el reino nazarí.
Para explicar
presentación
R09
La conquista de Granada
En esta presentación se muestra, a partir del cuadro de Francisco Padilla titulado La rendición de Granada, a los principales prota-gonistas de la conquista en 1492 del último territorio musulmán en la Península: el reino nazarí de Granada.
Comente en clase que de una pin-tura histórica se puede obtener mucha información. Pida a los alumnos que se fijen en el cuadro y que describan las diferencias que observan entre los cristianos y los musulmanes. Sugiérales que se fijen en la manera de vestir, en la actitud de los personajes y en el número de unos y otros.
Para explicar
Amplíe la fotografía de la ilustra-ción 3. Comente que Jaime I fue conde de Barcelona y rey de Ara-gón, de Mallorca y de Valencia. Emprendió una política de expan-sión territorial. Entre 1229 y 1231 conquistó las islas Baleares: pri-mero Mallorca; posteriormente, Me-norca y, finalmente, Ibiza. A con-tinuación, inició la conquista de Valencia, que concluyó en 1245.
UNIDAD 15
201200
200
1. Kaliferria izatetik Granadako Erresuma izatera
xi. mendetik aurrera, kristau-erresumek hainbat lu-rralde musulman konkistatu zituzten. Lurrak kon-kistatu ahala, beren mugak hedatuz joan ziren. q
1031. urtean, Al Andalus taifak izeneko zenbait erresuma txikitan banatu zen; beraz, Kaliferria amaitu egin zen. Taifak elkarren etsaiak ziren. Kristau-erregeak liskar horietaz baliatu ziren, be-ren mugak hegoaldera zabaltzeko. Kristauen ai-tzina tzea geratzeko, beste talde batzuk etorri zi-ren Afrikatik, eta taifak bateratu zituzten berriz. Lehenik, almorabideak etorri ziren, eta gero, al-mohadeak.
Baina 1212an, Navas de Tolosako Gudua izan zen: gaztelauz, nafarrez eta aragoitarrez osatuta-ko armada batek tropa musulmanak garaitu zi-tuen. Gudu horren ondoren, ia Al Andalus osoa konkistatu zuten Fernando III.ak, lehenik, eta Al-fontso X.ak, gero. Lurralde musulman bakarrak zirauen orduan, Iberiar penintsulan: Granadako Erresumak.
2. Kristau-erresumak sendotzeaDenbora pasa ahala, Iberiar penintsulako kristau- erresumak eta -konderriak bateratzen joan ziren, musulmanei lurraldeak konkistatzeaz gain. w
1137an, Kataluniako Konderriak eta Aragoiko Erresuma batu egin ziren, Aragoiko oinordeko Pe-tronila eta Erramun Berenger IV.a –Bartzelonako kondea– ezkonduta. Horrelaxe sortu zen Aragoiko Koroa, eta Alfontso I.a izan zen bertako lehen erregea.
Urte batzuk geroago, Portugalgo Erresumak Leon-go Erresumarekiko independentzia lortu zuen.
Gaztela eta Leon, berriz, zenbait aldiz batu eta bana-tu zen. 1230ean, Fernando III.a errege zela, behin betiko batu ziren, eta Gaztelako Koroa osatu zuten.
Nafarroako Erresumak hainbat lurralde galdu zi-tuen, eta Gaztelak bereganatu. xiii. mendearen hasieran, Frantziako erregeek gobernatu zuten Nafarroako Erresuman.
q Calatrava la Nuevako gaztelua, Ciudad Realen. Konkistatutako eremuetan, kristauek beste herri batzuk sortu zituzten, eta gazteluak eraiki zituzten herri horiek babesteko.
NAFARROAKOERRESUMA
ARAGOIKO
KOLONIA
LEONGO
ERRESUMA
PORTUGALGO
ERRESUMA
GAZTELAKO
ERRESUMA
ALMOHADEAK
Bizkaiko golkoa
Mediterraneo i tsa soa
OZ
EA
NO
AT
LA
NT
IKO
A
w Iberiar penintsula, 1200. urtearen inguruan. Zer kristau-erresuma zeuden bertan?
Erdi Aroaren amaiera
132815 _ 0196-0211.indd 200 21/5/09 11:35:36
201
15
3. Gaztelako eta Aragoiko Koroakxiii., xiv. eta xv. mendeetan, Aragoiko Koroak eta Gaztelako Koroak hainbat lurralde konkistatu eta bereganatu zituzten.
Jakue I.a Konkistatzailea errege zela, Aragoiko Koroak Balear uharteak eta Valentziako taifa be-reganatu zituen. e Gero, beste lurralde batzuk konkistatu zituen Italian eta Grezian.
Aragoiko Koroa osoan errege bakarrak goberna-tzen zuen, baina hura osatzen zuten lurralde ba-koitzak bere erakunde politikoak zituen, eta erre-geak haiei egin behar zien kontsulta.
Gaztelako Koroak ere konkistatu zizkien hainbat lurralde musulmanei. Fernando III.ak Extremadu-ra eta ia Andaluzia osoa erantsi zizkion Koroari.
Handik gutxira, Gaztelako Koroak Kanariar uhar-teak konkistatzeari ekin zion. Borrokek ia ehun urte iraun zuten.
Gaztelako Koroa errege batek gobernatzen zuen, eta zenbait aholkulari zituen, gobernuko zeregi-netan laguntzeko.
1479an, Gaztelako Elisabet I.a eta Aragoiko Fer-nando II.a ezkondu egin ziren, eta bi Koroak batu zituzten. Errege-erregina Katolikoak bilakatu ziren.
4. Granadako Erresumaren konkistaxv. mendearen amaieran, kristau-erresumek ia Iberiar penintsula osoa konkistatu zuten. Lurral-de musulman bakarrak zirauen: Granadako Nasri Erresuma. r
Nabarmentzekoak ziren Nasri Erresumako eraiki-nen edertasuna eta kulturaren garapena. Baina Nasri Erresuma ahula zen oso, barne-istiluen on-dorioz. Are gehiago: Granadako gobernariek zer-ga ordaindu behar zieten Gaztelako errege-erregi-nei, eta gerrarik izanez gero, lagundu egin behar zieten zeregin horretan.
Errege-erregina Katolikoek 1492an konkistatu zu-ten Granadako Nasri Erresuma.
Zenbait mendetan, kristau-erresumak batuz joan ziren, eta musulmanen aurka borrokatu ziren, beren mugak hedatzeko. 1492an, Ibe-riar penintsula osoan agintzen zuten.
e Jakue I.a, Palma hiria konkistatzen.
r Granadako Alhambra. Nasri erregeen jauregia zen.
Galderak
1. Zergatik konkistatu zituzten hainbat lurralde kristau-erresumek, XI. mendetik aurrera?
2. Nola osatu zen Gaztelako Koroa? Zer lurralde konkistatu zituen XIII. mendetik XV. mendera bitartean?
3. Nola osatu zen Aragoiko Koroa? Nork gobernatzen zuen?
4. Aipatu Granadako Nasri Erresumaren bi ezaugarri.
132815 _ 0196-0211.indd 201 21/5/09 11:35:40
R07
R08 R09
Para explicar
presentación
R10
La ciudad musulmana
Esta presentación muestra de ma-nera gráfica cómo estaban organi-zadas las ciudades musulmanas y cuáles eran los principales edi-ficios.
Después de visualizarla, pida a los alumnos que observen la ilus-tración 1 de la página 204 y que señalen las diferencias que apre-cian entre las ciudades musulma-nas y las ciudades cristianas de la Edad Media.
Para ampliar contenidos
presentación
R11
Algunas aportaciones de los musulmanes
Esta presentación recoge una ga-lería fotográfica que sirve como muestra de algunas de las apor-taciones de la cultura islámica. Cada fotografía va a acompañada de un breve texto informativo.
Aproveche este recurso para con-versar con los alumnos sobre la riqueza que supone la diversidad cultural. Recuérdeles, por ejemplo, que el castellano contiene multi-tud de palabras heredadas de los musulmanes, como almohada, alji-be, alcázar, etc.
Para explicar
Amplíe las ilustraciones 2 y 3, y las fotografías A y B de la activi-dad 3 de las Cuestiones. Explique las características de los distintos tipos de arcos que se aprecian en ellas. Comente que los arcos del palacio de la Aljafería son polilo-bulados; los del patio de los Arra-yanes, de medio punto; los de la mezquita de Córdoba (ilustración A de la cuestión 3), de medio punto superpuestos y con alternancia de colores; y los del palacio Medina Azahara (ilustración B de la cues-tión 3), de herradura. Explique que todos ellos son característicos del arte hispanomusulmán.
UNIDAD 15
203202
Más información en la redLa ciudad musulmana
http://www.arteguias.com/arquitectura.htm
Página web en la que se puede encontrar informa-ción sobre la estructura y organización de la ciudad musulmana medieval, con ilustraciones que la acom-pañan.
202
Al Andalusko bizimodua
1. GizarteaIberiar penintsula konkistatu ondoren, musulmanek eroankor jokatu zuten kristauekin eta juduekin, eta lehengo ohiturei eusten eta ordura arteko erlijioa praktikatzen utzi zieten. Horregatik, asko geratu zi-ren Al Andalusen, eta gutxi batzuek baino ez zuten alde egin Penintsulako iparraldeko lurraldeetara.
Al Andalusko gizartea askotarikoa zen. Hura osatzen zuten pertsona guztiek ez zuten erlijio bera.
Konkistatzaile musulman ● ek osatzen zuten talde-rik botere tsu ena. Gobernuko karguak zituzten, eta lur onenen jabeak ziren.
Muladi ● ak erlijio musulmana bereganatutako kristauak ziren. Hori eginez gero, ez zuten zer-garik ordaindu behar, eta hori arrazoi garrantzi-tsua zen, askorentzat, erlijioz aldatzeko.
Mozarabiar ● rak beren erlijioari eutsi zioten kris-tauak ziren.
Judu ● ak gutxiengoa ziren. Gainerako biztanleen-gandik banandutako auzoetan bizi ziren.
2. HiriakHiriek garrantzi handia zuten Al Andalusen; adibi-dez, Kordobak eta Sevillak. Hesituta zeuden, eta kale estuak eta irregularrak zituzten. Zati nagusiari medina esaten zitzaion, eta bertan zeuden eraikin garrantzitsuenak; adibidez, meskita nagusia.
Hirietan, artisau eta merkatari ugari bizi ziren. Ar-tisauak adituak ziren zeta, metalak, larrua edo zeramika lantzen. Lantegietan lantzen zituzten produktuak, eta zoco izeneko azoketan saltzen zi-tuzten. Bestalde, andalustar produktuak mundu-ko hainbat eskualdetan saltzen ziren, eta kontra-ko noranzkoan, berriz, urrea eta esklaboak ekartzen zituzten. q
Hiriak soroz inguratuta zeuden. Biztanleriaren zati handi bat nekazaritzan aritzen zen, eta jarduera horrek garapen handia izan zuen. Musulmanek beste labore batzuk ekarri zituzten; adibidez, orbu-ruak, alberjiniak eta arroza. Horrez gain, labore ureztatuak hedatu zituzten. Soroak ureztatzeko, noriak eta ubideak eraiki zituzten. q Islamdar hiri bateko azoka.
LORTU NAHI DUGUN MUNDUA
Ezagutu, errespetatu, bizikide izanErdi Aroan, hiru erlijio zeuden Iberiar penintsu-lan: kristauena (kristautasuna), musulmanena (islama) eta juduena (judaismoa). Gaur egun ere, hainbat erlijio eta kulturatako pertsonak bizi gara elkarrekin. Orduan bezala, orain ere elkarrekiko errespetua eta tolerantzia dira bizi-kidetzarako oinarriak.
● Hautatu aipatutako hiru erlijioetako bat. Bilatu informazioa entziklopedia batean edo Interneten, eta idatzi interesgarriak iruditu zaizkizun alderdiei buruz.
132815 _ 0196-0211.indd 202 21/5/09 11:35:42
203
15
3. EraikuntzakAl Andalusen, sekulako eraikuntzak egin zituzten. Arkitekto musulmanek material kaskarrak eta iraunkortasun gutxikoak erabiltzen zituzten eraiki-tzeko, hala nola igeltsua eta adreilua; baina hor-metan apaingarri ugari jartzen zituzten, aberasta-sun handiaren itxura emateko.
Eraikinek zutabe ugari zituzten barnealdean. Zu-tabeen gainean, hainbat eratako arkuak jartzen zituzten: zirkunferentzia erdiaren formakoak (erdi- puntukoak), ferraren formakoak, forma zorrotze-koak… w Bestalde, ia eraikin guztietan zegoen ura: iturriak, urmaelak, ur-jauziak…
4. KulturaX. mendetik aurrera, Al Andalus kulturagune han-dia bilakatu zen. Hirietan, mediku, idazle, astrono-mo, matematikari eta filosofo garrantzitsuak bizi ziren; adibidez, Averroes eta Maimonides.
Al Andalusen garaiko hainbat aztarna dituzte Es-painiar estatuko gaur egungo kulturek. Euska raz-ko zenbait hitzek, esate baterako, arabiar jatorria dute: alkate, azoka, arroa (neurria), gutun… Era beran, gastronomiako zenbait jaki (adibidez, al-mendra-gozokia) eta zenbait eraikin mota ere (adibidez, patiodun etxeak) andalustar kulturatik jaso ditugu oinorde tzan. e
Al Andalusen, musulmanak, muladiak, moza-rabiarrak eta juduak bizi ziren elkarrekin. Biz-tanle gehienak hirietan bizi ziren, eta sekula-ko eraikinak eraiki zituzten haietan.
w Aljafería jauregia, Zaragozan. XI. mendean eraiki zen. Zutabeek apaingarri ugariko arku zorrotzei eusten diete.
e Los Arrayanes patioa, Granadako Alhambran.
1. Definitu kontzeptu hauek: mozarabiar, muladi, medina, zoco eta meskita.
2. Aipatu Al Andalusko hirien hiru ezaugarri.
3. Begiratu argazki hauei eta azaldu nolakoak ziren Al Andalusko eraikinak.
Galderak
A B C
132815 _ 0196-0211.indd 203 21/5/09 11:35:45
Ideas TICMinitutorial sobre los blogs http://didacticatic.educacontic.es/didacticatic/cursos.jsp?idenlace=210&padre=13&Iddirectorio=1&idapr=null&idcategoria=13
Este minitutorial sobre los blogs está incluido en la página del Plan Avanza2, del Ministerio de Industria, Turismo y Comercio.
R10
R11
Más información en la redEl arte medieval
http://www.arteguias.com/arquitectura.htm
La página de Arteguias con-tiene abundante y detallada información sobre los dife-rentes estilos arquitectóni-cos desarrollados durante la Edad Media.
Para repasar
actividad interactiva
R12
La sociedad de los reinos cristianos
Esta actividad muestra un esque-ma con la organización de la so-ciedad cristiana en la Edad Media para que los alumnos lo comple-ten con los conceptos adecuados.
Después de realizar la actividad, pida a los alumnos que observen la ilustración 1 del libro de texto y enumeren los grupos sociales que ven representados en ella.
Para explicar
Amplíe la ilustración 2 y haga no-tar a los alumnos la manera de vestir de los nobles. Explíqueles que llevaban tejidos lujosos (mu-chos de ellos introducidos por los musulmanes), amplios mantos o capas, y sombreros y tocados so-bre la cabeza. Pídales que compa-ren la manera de vestir con la de los personajes de la ilustración 1.
204
Para repasar
actividad interactiva
R13
Las construcciones románicas y góticas
En esta actividad los alumnos de-ben relacionar cuatro construccio-nes con el estilo arquitectónico al que corresponden.
Tras realizarla, pida a los alumnos que expliquen qué elementos hay en cada fotografía para saber el estilo al que pertenecen.
Para explicar
Amplíe la ilustración 4 y haga no-tar a los alumnos la amplitud de los ventanales de la catedral de León y la riqueza de sus vidrie-ras. Explique que las vidrieras se realizan con cristales de colores que se montan sobre un marco o un bastidor formando dibujos.
UNIDAD 15
205
204204
1. GizarteaKristau-erresumetan bi talde handi zeuden: pri-bilegiodunak eta pribilegiorik gabeak.
Pribilegiodunak nobleak eta kleroa ziren; ez zuten zergarik ordaintzen. Nobleak gazteluetan bizi zi-ren, eta ondasun handien eta aberastasun ugari-ren jabe ziren. w Kleroa, berriz, monasterioetan bizi zen, mojek eta fraideek, eta elizetako jardue-rez arduratzen ziren apaiz eta apezpikuek osa tzen zuten.
Pribilegiorik gabeek zergak ordaindu behar zituz-ten. Talde hori nekazariek, artisauek eta merka-tariek osatzen zuten. Nekazariak ziren talderik handiena, eta gazteluaren inguruko herrixketan bizi ziren. Gehienek nobleen lurrak lantzen zituz-ten. Artisauak eta merkatariak, berriz, hirietan bizi ziren.
DIBUJO
Kristau-erresumetako bizimodua
q Erdi Aroko hiria. Ez zuten estoldarik. Hondakinak kalera botatzen zituzten, zuzenean.
w Nobleek luxuzko jantziak erabiltzen zituzten.
132815 _ 0196-0211.indd 204 21/5/09 11:35:48
205
15
2. HiriakErdi Aroko hiriek garrantzia hartu zuten XII. men-detik aurrera. Harresiz inguratuta zeuden, eta ateak itxi egiten ziren gauez, balizko erasoetatik babesteko. Auzotan banatuta zeuden. Kaleak es-tuak ziren, eta etxeak, zurezkoak. Plaza handi bat zuten, eta merkatariek produktuak saltzen zituz-ten bertan. Hiri askotan, katedral ederrak eraiki zituzten; esate baterako, Burgosen, Toledon eta Leonen. q
Hirietan, merkatariak eta artisauak bizi ziren, na-gusiki: okinak, arotzak, tindatzaileak, ehuleak… Lanbide bereko artisauak gremiotan elkartzen zi-ren, eta guztiek kale berean izaten zituzten lante-giak. Hiri askotako hainbat kalek garai hartako izenak dituzte, gaur egun ere: Upelgileen kalea, Aiztogileen kalea eta abar. Gremio bakoitzak bere produktuen kalitatea eta prezioa kontrolatzen zi-tuen. Zenbait hiritan, merkataritza-feriak egiten ziren, urtean behin edo bitan, eta Europa guztiko produktuak izaten zituzten. e
Hiri nagusietan, unibertsitateak sortu ziren; adibi-dez, Palentzian eta Salamancan.
3. Arte erromanikoa eta arte gotikoaErdi Aroan, bi estilotako eraikin handiak (elizak, monasterioak eta jauregiak) eraiki zituzten: erro-manikoak eta gotikoak.
Hasieran, estilo erromanikoaren arabera eraiki zi-tuzten eraikinok. Eraikin erromanikoak garaiera txi-kikoak ziren, eta harrizko horma lodi-lodiak eta leiho gutxikoak zituzten. Horregatik, barrualdea oso iluna izaten zen. Ateek eta leihoek erdi-puntu-ko arkua izaten zuten.
xiii. mendetik aurrera, katedralak eta jauregiak es-tilo gotikoan eraikitzen hasi ziren. Eraikin goti-koak garaiera handikoak ziren. Hormak mehea-goak ziren erromanikoenak baino, eta arku zorro tzeko ate nahiz leiho handiak zituzten. Le- ihoak koloretako beiratez apaintzen ziren. r
1. Zer alde zegoen Al Andalusko eta kristau-erresumetako gizarteen artean?
2. Zer ziren gremioak? Eta feriak?
3. Aipatu arte erromanikoaren eta gotikoaren arteko hiru desberdintasun.
Galderak
r Leongo katedralaren barnealdea. Eliza gotikoa ala erromanikoa da? Nola dakizu?
e Gremioek lanbideetako arauak finkatzen zituzten.
Kristau-erresumetako gizartean, bi talde na-gusi zeuden: pribilegiodunak eta pribilegiorik gabeak. xii. mendetik aurrera, hiriek garran-tzi handia hartu zuten. Erdi Aroan, eraikin erromanikoak eta gotikoak eraiki zituzten.
132815 _ 0196-0211.indd 205 21/5/09 11:35:50
Ideas TICMinitutorial sobre Windows Movie Maker
http://didacticatic.educacontic.es/didacticatic/cursos.jsp?idenlace=220&padre=15&Iddirectorio=1&idapr=null&idcategoria=15
Este minitutorial sobre Win-dows Movie Maker, programa para el sistema operativo Windows dedicado a la crea-ción de vídeos, está incluido en la página del Plan Avan-za2, del Ministerio de Indus-tria, Turismo y Comercio.
R13
R12
Más información en la redDiccionario de arte
http://www.sitographics.com/dicciona/a.html
Esta página contiene un útil diccionario de términos ar-tísticos.
Para recordar conocimientos
animación
R14
Las edades de la Historia
Esta animación presenta una lí-nea del tiempo de las edades de la Historia, de modo que se pue-de recordar a partir de ella la cro-nología de las distintas etapas de la Historia y los periodos en los que se organiza cada una.
Pregunte a los alumnos cuándo comienza y cuándo finaliza cada una de las etapas históricas que ya han estudiado. Pídales tam-bién que observen las imágenes que representan a cada periodo y que propongan otras que serían igualmente válidas.
206
Para ampliar contenidos
presentación
R15
El Camino de Santiago
Esta presentación muestra la im-portancia que tuvo el Camino de Santiago en la España cristiana de la Edad Media y recoge algu-nas de las principales construc-ciones románicas que se levan-taron a lo largo de esta ruta de peregrinación.
Después de visualizar la presen-tación, converse con los alumnos sobre esta ruta. Explíqueles que en la Edad Media llegaron a tra-vés de ella las corrientes artísti-cas europeas.
Comente también que en la actua-lidad muchas personas continúan realizando esta ruta de peregrina-ción por diversos motivos.
UNIDAD 15
207
206
Gaur egungo Euskadiko lurraldea, Erdi Aroan
1. Bisigodoen garaiaGarai honetako ezaugarri garrantzitsuenetako bat baskoien eta errege bisigodoen arteko etengabe-ko borrokak dira. Hala ere, Erresuma Bisigodoak ez zuen lortu baskoien lurraldea menderatzea, eta bertako biztanleek haien kontrolpetik kanpo iraun zuten.
Horrela, baskoiak kasu bitxia izan ziren monarkia bisigodoaren garaian; izan ere, bisigodoek q Ibe-riar penin tsulako eremu guztiak bereganatzea lor-tu zuten, euskaldunen herria izan ezik.
Garai horretako aztarnategi arkeologikoen artean, nabarmentzekoa da Aldaietako nekropolia, Ara-ban. Bertan, etxeko arreoak, hilobiak eta zenbait arma aurkitu dituzte.
2. Musulmanak ez ziren kokatu gaur egungo Euskadiko lurretan
Musulmanak ez ziren kokatu gaur egungo Euskadi-ko lurretan. Batetik, ez zegoen bertan ez aberasta-sunik ez hiri garrantzitsurik; eta bestetik, bertako erliebea eta klima oztopo ziren musulmanentzat.
3. Kristauen konkistaKristautasunaren hedapena ez zen homogeneoa izan gaur egungo Euskadiko lurralde osoan. Kris-tautzearen lehen seinaleak gaur egungo Euskadi-ko hegoaldean agertu ziren, iv. mendearen amaie-ran eta v. mendearen hasieran. Iparraldean –hau da, gaur egungo Bizkaian eta Gipuzkoan–, aldiz, prozesua geroago gertatu zen, eta jentilen ohitu-rek eta jarduteek nahiko luzaroan iraun zuten. w
Bi teoria daude, gaur egungo Euskadiko lurral-dean kristautasunak izan zuen hedapen-proze-suari buruz:
Teoria batek dioenez, berehala kristautu zen ●
eremu hori, eta iv. mendean hasi zen kristau-tzeko prozesua.
Beste teoriak dioenez, berriz, kristautasuna ● vii. mendean eta hurrengo mendeetan hedatu zen lurralde horretan.
w Ranesko nekropolia, Bizkaian. Erdi Aroko hilarria, Euskadiko kristautasunaren eszenak dituena.
q Gudari bisigodo baten marrazkia.
132815 _ 0196-0211.indd 206 21/5/09 11:35:51
207
15
Arkitekturagotikoa
Arkitekturaerromanikoa
132815U15P207
Gasteiz
A R A B A
B I Z K A I AG I P U Z K O A
Bilbo Donostia
EUSKADIN ZUTIK DIRAUTENERAIKIN NAGUSIAK
EstibalizkoSantutegia(Gasteiz)
Jasokundeko AndreMariren eliza
(Tuesta)
Enzinako Ama Birjinaren
Santutegia(Artziniega)
San PelaioErmita(Bakio)
Manzanoko AndreMariren eliza(Hondarribia)Andre
Mariren eliza(Lekeitio)
San MigelZumetxagaermita (Mungia)
Antiguakoamaren ermita (Zumarraga)
Andre Mariren eliza(Galdakao)
Santiagokokatedrala
(Bilbo)
Andre Marirenkatedrala(Gasteiz)
basilika (Armentia)
4. Ondare artistikoaEAEko lurraldean, hainbat eraikin erromanikok eta beste hainbat gotikok diraute zutik. e
Eraikin erromanikoen artean, Armentiako San Pru-dentzio basilika eta Estibalizko Andre Maria santu-tegia nabarmentzen dira, Araban, eta San Pelaio eta Abrisketako San Pedro ermitak, Bizkaian.
Estilo gotikoko eraikinen artean, berriz, beste hauek dira aipagarriak: Gasteizko Santa Maria eliza (katedral zaharra); Bilboko San Anton, Be-goñako Andre Maria eta Santiago katedrala; eta Hondarribiko Jasokundeko eta Sagarrondoko An-dre Maria eliza.
Beste hainbat monumentu zibil ere eraiki zituz-ten; Kexaako gaztelu-jauregia eta Orgazko dorrea, Araban, besteak beste.
Bisigodoen garaiko ezaugarria basko ien eta bisigodoen arteko etengabeko borrokak izan ziren. Musulmanak ez ziren kokatu gaur egungo Euskadiko lurretan. Hainbat monu-mentu erromaniko eta gotikok diraute zutik.
e Euskadin zutik dirauten eraikin erromaniko eta gotiko nagusietako batzuk.
1. Zergatik izan ziren baskoiak kasu berezia, monarkia bisigodoaren garaian?
2. Zergatik ez ziren kokatu musulmanak gaur egungo EAEko lurretan?
3. Nolakoa izan zen kristautze-prozesua euskaldunen lurraldean? Arrazoitu zure erantzuna.
4. Osatu taula.
Galderak
Adibideak
Ezaugarriak
Arte erromanikoa Arte gotikoa
Manzanoko Andre Mariren eliza, Hondarribian.
San Pelaio ermita, Bakion.
Estibalizko Andre Mariren santutegia.
Santiago katedrala, Bilbon.
132815 _ 0196-0211.indd 207 21/5/09 11:35:59
Ideas TICMinitutorial sobre CmapToolshttp://didacticatic.educacontic.es/didacticatic/cursos.jsp? idruta=asesor_m3&idenlace=243&padre=8&Iddirectorio=1& idapr=null&idcategoria=8&punto=1
Este minitutor ial sobre CmapTools, herramienta multiplataforma que permite construir mapas conceptua-les, está incluido en la pági-na del Plan Avanza2 del Ministerio de Industria, Turismo y Comercio.
R14
R15
Más información en la redLa ciudad cristiana medieval
http://www.youtube.com/watch?v=0l3TnxKs_C8&feature=fvw
Esta página incluye un vídeo que informa sobre la estruc-tura y organización de la ciu- dad cristiana en la Edad Me-dia.
Para evaluar
actividad interactiva
R16
actividad interactiva
R19
actividad interactiva
R17
actividad interactiva
R18
Ponte a prueba
Utilice estas actividades para lle-var a cabo una evaluación colecti-va de la unidad.
Con el recurso 16 se puede com-probar si los alumnos han apren-dido algunos de los conceptos fundamentales de la unidad a tra-vés de preguntas con respuestas de selección múltiple.
El recurso 17 propone unir con flechas diferentes conceptos re-lacionados con al-Ándalus con su significado. Esta actividad ayuda a repasar el vocabulario específi-co del área.
En el recurso 18 los alumnos de- ben reconocer entre una serie de afirmaciones aquellas que son verdaderas.
El recurso 19 es un crucigrama que evalúa el conocimiento de algunos de los conceptos funda-mentales de esta unidad.
208
Ideas TICSunbird, calendario de Mozilla Firefox http://www.mozilla.org/projects/calendar/sunbird/
Sunbird es un calendario del buscador Firefox que permite:• Programar notificaciones. • Crear calendarios colaborati-
vos para grupos. • Personalizar la apariencia de
los distintos tipos de eventos. • Listar tareas, realizando un
seguimiento porcentual del avance de cada una de ellas.
Para explicar
animación
R20
El mapa histórico
Esta animación permite explicar de forma gráfica y pormenoriza-da cómo se estudia y analiza un mapa histórico.
Después de visualizar la anima-ción, pida a los alumnos que ana-licen entre todos alguno de los mapas que se muestran en este recurso digital. Dependiendo del mapa, puede formular preguntas como las siguientes: ¿qué terri-torio se ha representado? ¿Qué colores se emplean y qué significa cada uno? ¿Qué elementos reco-ge la leyenda?, etc.
UNIDAD 15
209
208
1. Ordenatu kronologikoki. Gero, idatzi etapa bakoitzaren hasiera-data.
Leongo Erresuma – Kaliferria – Erresuma Bisigodoa – Aragoiko Erresuma –
Emirerria – Gaztelako Koroa – Taifak
2. Aipatu pertsonaia hauen ezaugarri bana, eta esan Erresuma Bisigodoan, Al Andalusen ala kristau-erresumaren batean bizi izan ziren.
3. Azaldu zer alde dauden pare bakoitzeko terminoen artean.
kaliferria – emirerria
erromanikoa – gotikoa
gremioa – unibertsitatea
muladia – mozarabiarra
noblea – nekazaria
medina – alkazarra
taifak – almorabideak
4. 1240. urtea da. Rodrigo artisaua da. Zurezko upelak egiten ditu Burgos hiriko bere lantegian. Al Andalusen ala kristau-erresuma batean bizi da? Zer gizarte-taldetako kide da?
Ariketak
Ulertu
Arrazoitu
5. Esan ea mapak Erdi Aroaren hasiera edo amaiera adierazten duen eta azaldu zergatik. Gero, esan zure autonomia-erkidegoko lurraldea kristau-eremuan ala eremu musulmanean zegoen.
Aplikatu
6. Gaztelako Alfontso VIII.aren alabak Navas de Tolosako Gudua kontatu zion ahizpari, idatziz. Irakurri eta erantzun galderei.
Gure aitak, Gaztelako Alfontso VIII.ak, borrokarako prestatzeko agindu zuen. Lehen lerroan, Pirinioetatik etorritako gizonak zihoazen. Bigarrenean, Aragoiko Petri II.a erregea eta haren soldaduak. Hirugarrenean, berriz, Nafarroako errege Antso VII.a eta haren soldaduak. Azkenik, denen atzean, gure aita eta haren gizonak. Lehen lerroak erasoa jo zuen, baina musulmanek kontraeraso egin zuten. Gure aita lehen lerrora igaro zen. Gero, aurka egin zien musulmanei, eta atzera eginarazi zien.
a. Nor borrokatu ziren gudu horretan?
b. Noiz gertatu zen? Ba al ziren orduan Gaztelako eta Aragoiko koroak? Nola zegoen antolatuta Al Andalusko lurraldea garai hartan?
c. Zer ondorio ekarri zizkien gudu hark kristau-erresumei? Eta Al Andalusi?
Leovigildo
Al Mansur
Abd ar Rahmán III.a
Maimonides
Pelaio
Alfontso X.a
KRISTAUEN EREMUA
MUSULMANEN EREMUA
OZ
EA
NO
AT
LA
NT
IKO
A
Med
iterra
neo It
saso
a
Bizkaiko golkoa
132815 _ 0196-0211.indd 208 21/5/09 11:36:00
209
15
8. Zer lurralde adierazten du mapak? Zer garaitakoa da?
9. Zer esan nahi du gezi gorriak? Nondik sartu ziren bisigodoak Iberiar penintsulara, Pirinioetatik, Gibraltarko itsasartetik ala Mediterraneo itsasotik?
10. Zenbat kolore erabiltzen ditu lurraldea banatzeko? Zer adierazten du eremu bakoitzak?
11. Zer informazio ematen du goiko mapa horrek?
Mapa historikoakMapa historiko batek lurralde batean iraganean izandako gertakariak edo jazoerak adierazten ditu. Adibidez, inperio baten hedapena, lurralde baten mugak, gudu baten garapena…
IKASI EGITEN
Eman iritzia
7. Imajinatu Erdi Aroan jaio zinela. Azaldu, paragrafo labur baten bidez, zer-nolako bizimodua izango zenukeen.
a. Zer lurraldetan biziko zinateke, Erresuma Bisigodoan, Al Andalusen ala kristau-erresumaren batean? Zergatik?
b. Zer gizarte-taldetako kide izango zinateke, noblea, elizgizona edo moja, nekazaria, mozarabiarra, musulmana…?
c. Non biziko zinateke, gaztelu edo alkazar batean, monasterio batean, hiri batean…? Zergatik?
TOLEDO
ASTURIARRAKKANTABRIARRAK
BASKOIAK
OZ
EA
NO
AT
LA
NT
IKO
A
Mediterraneo
itsasoa
BISIGODOEN ERRESUMA
Bisigodoen ibilbideaToledoko erresuma bisigodoa
Bisigodoen lehen konkistakBisigodoen azken konkistak
1. IzenburuaAdierazten diren gertaeren edo alderdien berri ematen du.
2. LurraldeaAdierazten den geografia-eremuaren berri ematen du.
3. LegendaMapan erabiltzen diren ikurrek eta koloreek zer esan nahi duten azaltzen du.
132815 _ 0196-0211.indd 209 21/5/09 11:36:03
R16 R17 R18 R19
R20
Más información en la redEl arte gótico
http://www.youtube.com/watch?v=H08zbeGbSq8&NR=1
El vídeo que contiene esta página explica los principales elementos de la arquitectura gótica.
Para evaluar
actividad interactiva
R21
Resumen de la unidad
Esta actividad presenta un resu-men de los contenidos de la uni-dad, realizado a partir del resumen de la actividad 1 del libro de texto. El alumno debe completar los es-pacios en blanco con las palabras que se le proponen.
Utilice este recurso para valorar lo que los alumnos han aprendido a lo largo de la unidad.
Una vez finalizada la actividad, pí-dales que, a partir del resumen, realicen un esquema que recoja los principales conceptos de la unidad.
210
Ideas TICPixenate, un editor fotográfico online http://pixenate.com/
Pixenate es un editor foto-gráfico online, con el cual es posible subir distintas fotos, editarlas con las herramientas de la página y volver a guardarlas después en el disco duro.
Para explicar
presentación
R22
Construcciones románicas y góticas
Esta presentación ofrece una expli-cación gráfica y detallada de algu-nos de los principales elementos que definen a la arquitectura ro-mánica y gótica, respectivamente. Su visualización es de gran utilidad para comprender las diferencias tectónicas e incluso decorativas entre ambos estilos.
UNIDAD 15
211
210
2. IKASTEN IKASTEKO. Irakurri, unitate honetan, gaur egungo EAEko lurraldea Erdi Aroan nolakoa zen azaltzen duten orrialdeak. Gero, azaldu:
a. Zer-nolako garrantzia izan zuen Aldaietak bisigodoen garaian.
b. Non agertu ziren kristautzearen lehen seinaleak.
c. Zer diren eraikin zibiak. Eman adibide bat.
3. IKASTEN IKASTEKO. Irakurri berriz unitatea. Idatzi aipatzen diren pertsonaiak eta datak. Idatzi, pertsonaia bakoitzaren alboan, haren ezaugarri bat. Gero, ordenatu datak, eta idatzi dagokion gertaera, data bakoitzaren ondoan.
1. Irakurri laburpena.
Berrikusi
Erresuma Bisigodoav. mendean, bisigodoak Iberiar penintsulan kokatu ziren, eta erresuma bat sortu zuten. Toledo egin zuten hiriburu. Latina, erromatar legeak eta erlijio katolikoa onartu zituzten.
Al Andalus eta kristau-erresumakAl Andalusen sorrera ● . 711. urtean, musulmanek Erresuma Bisigodoa hartu zuten. Al Andalus emi-rerri gisa antolatu zuten, eta geroago, kaliferri gisa. Aldi berean, Iberiar penintsulako iparraldeko kris-tauak erresumatan eta konderritan antolatu ziren.
Kristauen aitzinatzea ● . xi. mendean, Al Andalus taifatan banatu zen, eta kristau-erresumek zabaldu egin zituzten beren mugak.
Al Andalusen amaiera ● . Errege-erregina Katolikoek Granadako Erresuma konkista-tu zuten, 1492an. Iberiar penintsula lau erresumatan antolatuta geratu zen: Ara-goiko Koroa, Portugalgo Erresuma, Gaztelako Koroa eta Nafarroako Erresuma.
Gizartea eta kultura ● . Al Andalusko gizartea musulmanek, muladiek, mozara-biarrek eta juduek osatzen zuten. Al Andalus kulturagune handia izan zen.
Kristau-gizartea bi talde handitan zegoen antolatuta: pribilegiodunak –hala nola nobleak eta elizjendea– eta pribilegiorik gabeak –hala nola nekazariak, artisauak eta merkatariak–. Garai hartan, eraikin erromanikoak eta gotikoak eraiki zituzten.
132815 _ 0196-0211.indd 210 21/5/09 11:36:04
211
15
1. Aipatu estilo erromanikoaren eta estilo gotikoaren funtsezko bina ezaugarri.
2. Zergatik dira eliza gotikoak erromanikoak baino argitsuagoak?
3. Erreparatu alboko bi irudi hauei. Bietatik zein da arte erromanikoa eta zein arte gotikoa? Zergatik?
q Sendoa eta monumentala da. Harrizko horma lodiak ditu.
w Erdi-puntuko arkuak ditu.
e Sabaia kanoi-gangaz estalita du. Kanoi-gangak erdi-puntuko arkuen luzapenak dira. Oso astunak direnez, hormak dituzte euskarri, eta parpain-arkuen bidez sendotzen dira. Arku horiek ataletan banatzen dituzte gangak. r
t Leiho gutxi eta txikiak dituzte. Barnealdea iluna da.
y Arina da, eta horma meheak eta zenbait solairu ditu.
u Arku zorrotzak ditu.
i Sabaia gurutzeria-gangaz estalita du. Gurutzeria-ganga bi arku zorrotz gurutzatuz egiten da. Horrelako gangak arinak dira, eta zutabeak edo pilareak dituzte euskarri.
o Leiho asko eta handiak dituzte. Leiho horiek koloretako beirateak dituzte. Barnealdea argitsua eta koloretsua da.
Eraikuntza erromanikoak eta gotikoak bereizteko
GAI NAIZ...
A B
1
8
7
9
6
3
4
2
5
ERROMANIKOA GOTIKOA
132815 _ 0196-0211.indd 211 21/5/09 11:36:09
R21 R22