6. GAIA ELEKTRIZITATEA ETA MAGNETISMOA

ELEKTRIZITATEA KARGA ELEKTRIKOA

Gorputz guztiak materiaz osotuta dagoz.

Karga positibo baino karga negatibo gehiago daukanean, gorputza negatiboa dala esaten da.

Karga positibo baino karga negatibo gehiago daukanean, gorputza negatiboa dala esaten da.

Karga positibo eta negatibo kantitate berbera daukanean, gorputz neutroa dala esaten da.

KORRONTE ELEKTRIKOA

Gorputzen barruko karga elektrikoen lekuz aldatzeari edo mogimendu horri korronte elektrikoa deitzen jako.

Material eroaleek, adibidez, metalezko kableek edo urak (batez ere disolbatutako gatz mineralak badaukaz), karga elektrikoei errez pasatzen izten

deutsee.

Material isolatzaileek, adibidez, plastikoak edo egurrak, ez deutsie korronte elektrikoari pasatzen izten.

EROALEA ISOLATZAILEA ZIRKUITU ELEKTRIKOEN OSOGAIAK

Sorgailuak korronte elektrikoa sortzen dau.

Etengailuek korronte elektrikoaren bidea gura dan moduan etetea edo barriro abiatuazotea ahalbidetzen dabe.

Eroaleak korronte elektrikoak zirkulatzen dauan kableak dira.

Hargailuak zirkuitura konektatuta korronte elektrikoa jaso eta beste energia mota bat bihurtzen daben tresnak dira.

ELEKTRIZITATEAREN EFEKTUAK

Beroa sortzea korronte elektrikoak material bat zeharkatzen dauanean materialaren tenperatureak gora egiten dau. Beroa gorputz batzuetatik besteetara transmititzen da; material batek (burdinak, adibidez) Elektrizitateak hotza ere sortu daike gure etxeetako hozkailuetan, esate baterako.

Argia sortzea gorputz batzuk, beroa emoteaz aparte, argia igorten dabe korronte elektrikoak zehakatzen dauzanean.

Mogimendua sotzea korronte elektrikoa espiralean batutako eta imanen artean jarritako eroale baten bidez pasatuazoten danean, mogimendu birakaria

zen da.

Magnetismoa sortzen egoera batzuetan, elektrizitateak

gorputz batzuk iman bihurtu daikez.

Irudiak eta soinua sortzea elektrizitatea aparatu

batzuetara (adibidez, irratia) heltzen gertatzen da.

MAGNETISMOA IMANAK

Iman naturalak, ez dabe pertsonak sortzen naturak sortzen dauz. (adibidez: magnetitea)

Iman artifizialak, gizakiak sortuak dira. Material batzuei korronte elektrikoa emonda era fabrikatu daitekez. (adibidez: burdinazko objetuek)

EREMU MAGNETIKOA

Imanak bere indar magnetikoaz metalezko objetuak erakerten dauzan eremu magnetikoa deitzen jako.

Imanak polo negatibo eta polo positibo dauka. Iman bik ez dira inoiz ere ez polo positibo eta polo positi bestearena alkartuko edo alderantziz polo negatibo

eta polo negatibo alkartuko.

LURRAREN MEGNETISMOA

Lurraren eremua megnetikoak lurrazalean dagozan gorputz guztiei eragiten deutse, baita lurrazaletik milaka kilometrotara dagozan gorputzei ere, eta eragin horri esker, pertsonek, iparrorratza erabiliz, erientatzeko modua daukie (adibidez: ipar polo magnetikoa erakusten dauan orratz imandu bat daukalako tresna horrek).

ELEKTROMAGNETISMOA ELEKTRIZITATEAK MAGNETISMOA SORTZEN DAU

Motor elektrikoer harila daukie, metalezko ardatz baten inguruan batutako kobrezko kable bat, imanen artean jarrita.

Garabi elektromagnetikoek indar handiko elerktroimana daukie besoan, oso zama astunak

erakarteko gaitasuna daukana, (adibidez: autoak).

Magnetismoak elektrizitatea sortzen dau

Zentral hidroelektrioa, uraren mogimenduaren indarrari esker biratzen dira harilak.

Zentral eolikoetan, haizearen indarrez mogitzen

dira.

Zentral termikoetan eta nuklearretan, ur lurrunaren indarrak harilak mogiduazoten dauz.

Kasu guztiz horretan, harilak oso bizi mogitzen dira, eta korronte elktrikoa sortzen dabe.

Korronte, linea elektrikoaren bidez, gure etxeetera heltzen da.

Korronte elektrikoak, eroale batetik zirkulatzean, eremu magnetikoa sortzen dau.