~'~EHEN J§;SEVVWA", .Js..Siht, 'i 'ta' \Jannar, 1978

JU TA' MINN :MONS. PROF. A. BONNICI

Kien H-j!l!n"l< 8 ta' Ja11E~:tr 1552, bħal g!l:adia 426 f~ena Hu, :. meta i ·Grammastru !Gw•::nnf'fo'H:;_ttrj:;des ~~i<'!ll.f'fi ,}.IK{irmsm i~a1- 0rdni 'hiex jitħadutu !f.~\-!"3i' 'il-qag!Ma mili­tari ta' M:aita. H~Gene:,.;:l-1 taljan !.Strozzi (~am u wa·l li, \W'a:ra 1-~!"::tqgħa ;ta<' TripH (li kienet tal·.KavalHeri) f 'idejn ,itJ.Torok, 1-Brdni 1noa )kien fad~:tUu ~ebda art otna ;ħ.J.ief Malta; ,u, jel\1{ jitlef dln, kien zgur jisfaxxa, gtu1x ~.l-Ka\•JUieri jjerg,gim jixterdu kul­hadd 1\:mm: f'PajjLzu u ma ierggħux jinghaqdu, !Għ.alħzkk, ~121 b:tk il-KaN~rlHer, kien jenħtieg H IHalta· tigi msaħħa )Sewwa ~ilH1':1rment, biex li;iflaħ rtHqa~ 1!-1 tegħleh lt·at­takki ta' lg.hadu. tm:k, li !kienu Jld,ew jinħas·S'U a:.gui'i, ·'qawwija u lfil-qrib.

ll·Kavallieri kien għad qa waħda, iffruntaw lill- Kasteill kj.cn imhares taj· għandhom quddiem għaj- għadu u ħairbtu:h. Dngut jeb taħt il-gwerriE>r · span­nejihom il-ħerba · li sa-ret ried jissokta .1-ħebb, biex jal De Ses·se . . mill·Gzejje:r taghna - · 1- j ieħu Sant' Anglu, izda Dragut ma qatax qalbu. ewwel f'Malta, imbagħad Sinam u oħrajn o•rdnaw li Niw2,l ihltll.tPIP'l fl- lmgarr f'Għa\vdex - minn dak l- ssir ritirata. u magt11hom disa ' kanuni għadu mas.sitt Xihur qabel. ll-flotta torka his-suldati l\!bar u bcejjec ohra

X'kien dak li gara? torok fuqha ħarget mill- ta· l artilleTiJa· Bis­

CK'GARA FL-1551

Fil-ghodwa tat-18 ta· Lulju 1551, min·naħa tal· griegal feggu għal fuq Malta 145 qal~, -b ' lO,·OOO to-rk fuqhom taħt il-kmand ta1-Baxa Sinam· mgħejjun minn Dragut.

ll·Ga.·ammastru malajr kabar il-KavalliNi f'Kun­sill u o·rdna li jintrabtu 1-ħa:mes X!Wieni li kien hawn lfil~P.ort flimkien :ma' xi qxwr oħira tal-baħar u jin·

· għalaq bihom · il-Port + Kbir, u htqiegħed il··katrua .minn Ponta .Sant.lAng'Iu .. sa . Ponta ta' San Giljan je·w ta' lmtieħen, fejn, wara, i:nbniet l-Isla. Thejjerw għall-fuq l-armi 1-Kavallie­ri u s-suldati tad·Dejma W-Milizzja Martija). Tqie· għed stakkament ta' kaval­lieri u x:kubethe1I'i taħt il­kmand tal-kava.Uie.r s:p·an­j ol De Guimeran :i\tq 1 l-għolja Xehberas (fejn J­lum hemm il-Belt>, u nzammew fil-Birgu, taħt il­kmand tal-kavallier ingliz Upton, il-kavallieri l-oħra, ibarra sitta francizi li ntb'agħtu 1-lmdina .. - fejn kienu marru jistkennu għadd k:hi·r ta' nies tal· kampanja b'dak kollu li kellhom.

lt-To:rok zbarkaw f':Mar­samX!ett u attakkaw lis· suldati tad-Dej ma. Dawn ma tfelħux 1-a.ttakk u rti­raw. It-Torok xtendu ma Hal Qormi u Bi,rkirkara, ikiss·ru, jisirq:u u jaharqu kull ma· jsibu. ll·kavallerija griet wa.rajhom. Meta kienet għoddlh:a ilaħqitlhom, g jet or dnata ritirata. Din id-darba it-Torok g.rew warajhom; izda, x'hin was· l u fil- pjanura ta' Hal Qor­mi, il-kavallieri da.ru f daq-

Port ta' Marsamett, baħ- sahi1a ta' zewg batteri­ħret mal·pla•jj iet ta' San j i, Sinanl garrra[ is-swar Gorg, u San Pawl nizzlet qodma tal-Kastell. 11-Gver­is-:suldatti, li harhtu in- natur, bla bomba·rdi~ri u Naxxa;r u l·Mo·sta, fbl·Lija munizzjon, ħaseh biex ;u H'Attard. lmhagħ.ad bdew iċi .edi: nizz.sl mis-sur lill-r-e.sqin l-ejn lJlmdina. · Patlri Agostinjan Bart.

ll•Gvernatur Adorno, Bonavia jittratta mal-gwerrier taljan, qassam Sa•xa. 11-pattijiet kienu li is-su~dati tiegħu u ordn-a 1-GħaWd:Xin ]e iedu l-Kas­li n-nies k01llha go 1-lmdina, tell u l·Ba.xa jeħles 200 kbar u zghar, jit:fa1ccaw fuq mill-kbarat. n-Baxa accetta is-swar, ite'Hgħu l•bandieri li jehles 40 biss, u b'daħka u j&ia:- 1-isparar, waqt li- t- fuq xuftejh. wara ħe[es 40 Torok ta>ħt Sinam kienu xjih fqir. lmbta:għad qabad -waslu biex jagħtu l~assa<lt. M De Sesse ibħala Isir

!L-VARA TA' - ... , SIANT'AG'f'A.-

HJ ekk ittellgħu l·vara 'ta' Saut'IAg!ba !JJuq isr-sur· ', qalet waħda so'ru ~1-lmdina., Hil-B:elt ma ttittieħidx" llrva.ra qegħdet fuq is·sur, it-Torok fetħu musketteri­ja fuqtha, izda ebda balla ma llaqti,tha. Biex tkompli, meta iL-<BaiX;a ra dawk . 1-irj;u:s, kollh·a fuq is-swar, ħa-seib li kienu kol1ħa tas­sUilclatj, u ·qata qalbu jat· takka. Dra>gut issuggerixxa l-irtirata.

Mal-lejl instegħmet spa­fi'artura u ħsejjes fil·kampi· jieft; 1t!Q.rok., Metaf. lrgħada filgħodu, is-sentineHi ħar· su madwall' is"'swar tal-lm­dina•, ma rawtx ħlief għelie­qi vojta. Kif xtaq Dragut, l·eZN'Citu to:rk ingabar biex imur iħebh g;ħal Għawdex.

Mailli L-;Għa<wdxin Q'aw J­flotta torka ri•esqa lejhom, baghtu lill~Gurat -Pawlu Di Nas għa.tnd il·Grammaslru biex jitiloh l-għajnuna ta' ibiumibardie<ri u muni'ZZijon minn Malta. Waqt li kien riega lura lf' iGħawdex ib'dik l-għajnuna, inqabad: minn Dragut, u stqarr li ,l- Għaw­dxin ma kienux ser jibz· għu mit-Torok~ għax il-

ifl.imki;en -.ma 700· ~ragel u ·6,00·0 ma!ra u trahi. - ilVUilll -nlfetaħ i l-ħieh tal·

Kastell itc'fo·rok daħlu, ser­qu, qefctu ivvjo1entaw a qatlu għadd kbir . ta' nies. Dtragut ki1en iferħan li rnexxa l.,pjan tiegħu.. Gar­ii'af il-knisja ewlenija tal­GziPa u ħaraq jew gam mteg:ħu l-manoskriiti li sah. Għalhekk f'Għawdex ma jnsibux diokumeilti ta' qahe1l dik id·data.

SALVA L-UNUR TA' MARTU U BINTU

Castagna, f,l-lstorj.a tie­għu, jikteb hekk: "Jibqa' għala dejjlem imfakkar isem li SqaHi Bell'nardo nopuo li bil-forza tieg;tm waħdu' kellu i-ħi'la jsalva l-unur' ta' martu, ta· uliedu xeibbiet u ti•egħu nnifsu". Għala u kirf? MaHi ra l­vjolenza tas-suldati torok, gera lejn i-d-da1r, ghannaq u beka :fuqihom u b'sikkina qatalhom gerzumthom. Kif it-Torok imbaghad gew biex jidħlu fid-dar, heda jisp-ara·lhom bil-pistola u bi-azza-rin. Meta spiceawlu l·bala.l, beda j issielet b ix­xabla sakemm waqa' mej­jet b'gismu mtetrtaq. Fil­waqt li wieħed ma jappro­vax · moralment l ... s;ħemil ta' dak is-suldat fil-qti l ta' martu u bintu , rna nist­ghux ma nammira:wx il· qlubija t iegr1u.

L-assedju tal-1551 h ejja t-triq għal assedju lckhi-r tal-1565.

5