Juñ baki mi yäl chuki mi’melob xtsajiya.

Añobä iye’tyel cha’añ tyoj esaya

Jiñi ili lak piälob añobä i ye’tyel cha’añ tyoj esaya ya bä chukulob ya ba’ mi laj k’ejlel yotylel juñ, jiñäch añobä jael yik’oty ili xtyik’oñelob cha’añ juñ ya tyi komo ty’añ cha’añ ili käñtyesa.

ITYEJCHIBAL

Ña´tyäñtyel cha’añ yombä tyajtyäl:

Yomäch weñ mejlel i yotylel tyak baki mi yujtyel käñyesa tyi pejtyelel baki mi pästyäl juñ cha’añob ñaxambä xkolelob tyi käñ juñ.

Che’ tsa ochi Jiñix e’tyelob cha’añ tyoj esaya

Joñoñächlojoñ juñ mujch’ tyatyäl-ña’äl kombä k’elojoñ cha’añ ili e’tyel wolibä iyujtyeltyak tyi yotylel käñtyesa, yik’oty pejtyelel yambä e’tyel wolibä i mejlel cha’añ mi käñtyäñtyel yik’oty mi weñ k’ejlel Jiñi otyotytyak.

Añobä i ye’tyelob

• Tyatyäl ña’älob • Añ bä i ye’tyel yumäl • Mukbä ilaj tsijbuñ chuki mi yäjlel • Ñaxambä ñusaj ty’añ • Cha’tyiklelbä ñusaj ty’añ• Ñukbä ye’tyel xtyoj esayaj tyi juñ

Ba’ laj ts’ijbu’bil majkiyoñla

Añäch i k’äjñibal Jiñi laj ochemoñbä lojoñ tyi añbä ye’tyel yomäch mik pejkañ lojoñ yambä ñukobä i ye’tyel wolibä y laj melob pejtyelel ili e’tyelt-yak, jiñ cha’añ yomäch mi laj ak’lojoñ k’aba’:

• K’aba’, chumlib, xñusaj tyañ tyi xinternet, yik’oty baki mi lak pejkañ lak bä jamä tsikilba lak tyañ.

E’tyelob cha’añ mi’ weñ mejlel pejtyelel yotylel juñ tyi uts’aty

Ñukbä ye’tyel xtyojesayaj tyi juñ.

Añ bä i ye’tyel yumäl. Mukbä ilaj tsijbuñ

chuki mi yäjlelE’tyelob tyi juñ mujch’ (uxtyikil yik’oty jo’tyikil)

Tsajiyatyak

Jiñäch juñchajp e’tyeltyak muk’bä i mel añobä i ye’tyel cha’añ tyoj esäñtyel yotylel tyak käñ juñ. Yotylel juñ weñ melbilbä, añobä i ye’tyel cha’añ pejtyelel käñtyesa, mi k’elob pejtyelel Jiñi e’tyel wolibä i mejlel, lajal bajche tyoj esaya, mi’ otsäñtyeltyak pejtyelel chuki yom ya’ ba’ mi yujtyel käñtyesa tyi yotylel juñ.

Añbä lojoñ ke’tyel cha’añ mi k’elojoñ ili e’tyel muk’äch kajel tsajiñ lojoñ:

Jiñi ili k’ajtyiñtyel cheäch mi yäl bajche pejtyelel chukityo añtyobä yom.Jiñi pejtyelel e’tyel muk’bä i mejlel yomäch y p’ise’ bajche mi yäl jiñi juñ melbilixbä.Pejtyelel jiñi e’tyel melbilbä cheäch mi yäjk’el bajche tsabä k’ajtyiñtyi tyi sujmlel.

Añbä ke’tyel lojoñ cha’añ mi weñ esañtyel i yotylel juñ. Yotylel juñ weñ melbilbä, joñoñäch mi kajel ñumel tsajiñ lojoñ.

¿CHUKI JIÑI TSAJIYA?

Jiñi muk’bä i mele’tyel tyi INIFED

Añ bä tyi wenta

Mi’ tyejchel tsajiya cha’añ muk’ i weñ mejlel jiñi yotylel juñ yik’oty:Yomäch mi käjñel jiñi añbä ye’tyel añ bä tyi wenta pejtyelel e’tyel (mukbä i mel) yik’oty añbä tyi wenta lak piälob muk’bä i k’otyelob tyi e’tyel (añbä tyi wenta), jiñäch muk’bä i kajel i sub pejtyelel bajche yom mejlel jiñi e’tyeltyak, cha’añ mi ña’tyäñtyel chuki yom tsajintyel.Jiñi mukbä i mel, añ bä tyi wenta, ñukbä ye’tyel xtyoj esayaj tyi juñ yik’oty joñoñ añbä ke’tyel bajche yumäl cha’añ pejtyelel chajpaya, mi kak laj melojoñ pejtyelel e’tyel tyi tyejchibal che’ mi’ kajel tyi laj otsäñtyel chikutyak yom tyi yotylel juñ. Mi kak laj kajelojoñ käk’ ty’añ tyi jump’ej juñ cha’añ i tyejchibal, kik’oty lojoñ jael pejtyelel wolibä i kélob chuki woli i yäjlel año’ bächbä i ye’tyel tyi yum yik’oty añobä ye’tyel tyi yotylel käñ juñ.

¿BAKI TYAKBÄ JIÑI E’TYEL MUK’BÄ I MELOB ILI TSAJIYAJOB?

JUMP’EJ. MUK’BÄ I ÑAXA MEJLEL CHE’ MU’KTYO KI TYEJCHEL E’TYEL.

Añtyak tsik che bajche mi kajel ñumel k’elojoñ jiñi e’tyel kik’oty jiñi añ bä tyi wenta.

Muk’äch kajel k’elojoñ majlel mi woläch i mejlel e’tyel che bajche ña’tyäbil.Mukäch i mejlel kajtyibeñlojoñ añ bä tyi wenta bajche woli tyi mejlel majlel e’tyeltyak.Muk’äch mejlel lak k’ajtyiñ cha’añ mi weñäch ili e’tyel wolibä i mejlel ya tyi yotylel tyak juñ che’ wolityo i mejlel majlel

Ma’añik aja ili baki muk’ i k’añob tyi ts’ijb alälob, baki mi’ cha’leñob ts’ijb päsjuñob ja’el, ili jump’ej ña’a tyak’iñ mukbä i mejlel i päse’ pejtyelel e’tyel, yik’oty yambä ba’ pästyäl tyi jamä tsikil e’tyel, muk’bä i k’äjñel tyi ts’ijb yik’oty yañ tyakbä k’äklib laj añ bä tyi wenta pejtyelel cha’añ käñtyesa yik’oty año’ bä iye’tyel juñ mujch’, kojach joñoñ lojoñ mi’ mejlel lok’sañtyak majlel che mi’ laj jochtyesañtyel baki mi’ kajel tyi weñ mejlel.

Ya’añoñ lojoñ mi kajel k’el che’ mi’ kajel tyi laj lok’el jiñi bajche mu’ bä i ts’äjyel k’ajk, mu’ ba’ i k’äjñel tyi tya’-pich, poki’ k’äbäl, yik’oty pejtyelel tsuku tyak’iñ k’äñbilbä, jiñ tyakäch chukulbä, mach bä weñ tyakix, jiñ tyakäch muk’bä ki’ laj tyilel i k’exol lajalbä, mi bäk’ä kajel tyi mejlel tyi orajach amej ujtyik lowbä tyi’ tyi tyojlel lak piälob añobä tyi yotylel juñ.

Tyi jili’bal ili tsajiya, mi kajel k’elojoñ mi weñtyakäch laj melbil ili e’tyel kik’oty añbä tyi wenta e’tyel, jiñäch muk’bä i kajel i su’beñoñ lojoñ e’tyel muk’bä ki’ mejlel tyi yambä k’iñ tyaltyobä, cha’añ mi’ ña’tyañ lojoñ chuki mi kajel cha’ tyilel k’elojoñ.

CHAP’EJ. CHE’ WOLI JIÑI E’TYEL

Che’ wolik ñumel k’elojoñ jiñi e’tyel melbilixbä mi tsa’ ktyajalojoñ añtyaktyo ba’ yom mejlel, jiñi ilix e’tyel mi kajel i ts’ijbuñ tyi juñ tyi sujm tyi sujm, mi laj yäk’ob i tyañ jael jiñi juñ mujch’ e’tyelob cha’añ bä yumäl yik’oty añbä tyi wentaj jiñi k’eljuñob jiñäch ñukbä i ye’tyel jael cha’añ mi wentajañ jiñi ba’ tsa laj k’ajtyiñtyi. Cha’añ mi lak ña’tyañ mi weñäch yik’oty mi mach weñik yomäch mi’ k’äjñel bajche mi yäl ya tyi juñ, cha’añ tsajiya

Cha’añ mi’ ch’äjmel jiñi e’tyel ujtyemixbä, yomäch mi’ k’ejlel mi’ laj ts’äkäläch yik’oty mi cheäch bajche’ albilbä, cha’añ mi’ k’ejlel mi weñ melbiläch cha’añ mi ch’äjmel.

¿Bajche’ mi’ kajel kmelojoñ ili tsajiya?Jiñix e’tyel cha’añ yumäl añ bä tyi wenta pejtyelel ili e’tyeltyak mi kajel i su’beñoñla che mi yujtyel jiñi e’tyel, cha’añ tyi pejtyelelojoñ mi lak ñumel k’elojoñ mi laj weñäch tsa ujtyi e’tyel che’ bajche tsa ña’tyañtyi.

UXP’EJ. AJK’EL PEJTYELEL E’TYEL

JIÑÄCH JUMP’EJ LAJIYA MACH BÄ WEÑIK.

Iliyi jiñäch jump’ej lajiya che’ mach weñik jiñi yotylel juñ, kepebajal tyo, jiñäch yom iyäl ja’el cha’añ ma’ñik tsa weñ mejli tyi uts’aty. Mi añ che’ bä yilal ba’ ma’ käñ juñ bajche jiñí, muk’äch k’ajtyiñbeñ lojoñ jiñix e’tyel añ bä tyi wenta cha’añ mi’ cha’ ak’ tyi tyoj e’sañtyel

TS’IJBU’BIL BÄ TYI JUÑ MUK’BÄ I K’ÄJÑEL CHA’AÑ MI’ ÑA’TYÄÑTYEL BAJCHE’ MI’ MEJLEL TSAJIYA

LAJIYA CHE UTS’ATYÄCH TSA UJTYI

CHE’ MI’ K’ÄJÑEL JIÑI TSIJBU’BIL BÄ TYI’ CHAJP TYI CHAJP BAJCHE MI MEJLEL TSAJIYA

Ili tyi lajiya mi’ mejlel la k’ele’ che’ weñ tsa ujtyi jiñi e’tyel.

JUÑCHAJP BÄ. WEÑ MELBILBÄ OTYOTY YIK’OTY PEJTYELEL CHUKI TYAK AÑ TYI MAL.

TS’AJKI’BILBÄ MAL OTYOTY

TS’AKAL PAM OTYOTY

Jiñ tyak ili k’iybil jach bä ye’bal otyoty (xotyoktyakbä) yomäch lak k’el mi laj weñäch tyak añ, mi’ uts’atyäch xotyok ña cha’añ i p’isol mi kajel tyi ts’äjlel ochel tyi mal, tyoj tsolokña yik’oty laj lajal i chañlel.

Jiñi ili ts’akal otyoty ak’bilbä tyi pam yomäch mach tyoko bajalik, yomäch mach tsijlemik come mi’ mejlel tyi ochel ja’al, yik’oty mi’ rämtyäl ja’. Ma´ñik mi ch’äjmel mi wolix i päs i bä chuyulix, mi’ añix i lojk mi’ wolix i laj k’al ts’äkal otyoty tyi kaj cha’añ woli’ yochel ja’. Muk’äch i ñojpel mi’ ts’itya’ butyulyakjach, kojach ma’ñik mi mäktyañ ja’ cha’añ mi’ ketstyäl ba ts’äkäbil pam otyoty.

JUÑCHAJP BÄ. WEÑ MELBILBÄ OTYOTY YIK’OTY PEJTYELEL CHUKI TYAK AÑ TYI MAL.

WEÑ MELBILBÄ OTYOTYTYAK WOLÄCH BÄ I K’ÄJÑEL KÄJÑE’MIXBÄ

Cha’añ tyak ba’ mi’ tsujyel k’ajk mi kajel tsajiñ lojoñ Iliyi:a) WEÑ MELBILBÄ OTYOTYTYAK: Jiñ tyak i ch’ajñal ili k’ajk yomäch makbil tyi bäñälbä ña’a tyak’iñ o yambä añbä i käñol cha’añ jach

Weñ makbil. Pejtyelel baki mi’ ts’äjyel, tsuyultyak k’ajk, yomäch mäkbiltyak, weñ wity’iltyak yom.b) WOLÄCH BÄ I K’ÄJÑEL: jiñi pejtyelel baki laj tsuyul jiñi k’ajk yomäch mi’ laj tyoy: jiñ cha’añ ja’el baki mi’ mejlel tyi ts’ajbel yik’oty mi’

yäjpel yomäch weñ jael. Jiñi k’ajk yomäch mach yäp yäp ñayik.c) KÄJÑE’MIXBÄ: Che’ mi añ baki mi’ mejlel tyi laj k’ejlel cha’añ mi’ ts’äjbel yik’oty mi’ yäjpel, yomäch Añtyak i käñol bakibäj tyi jujump’ej

(Baki mi ju’säñtyel) cha’añ mi’ ña’tyäñtyel bakibä ts’äyäl yik’oty yäpäl.

Jiñix ilali’ muk’äch kajel i kotyañoñla cha’añ mi’ kajel lak tsajiñ bajche’ yälal yotylel baki añ ja’ yik’oty pejtyelel tyak yambä añbä tyi mal. Muk’äch i mejlel i k’äjñel baki mi’ yujtyel mel waj yik’oty yañ tyakbä ba’ mi’ k’äjñel ja’ yik’oty baki ñumeñ i bijlel ja’. Yomäch lak k’ele’ mi’ woläch i k’äjñel tyak iliyi bajche’ tyalbä:

Yomäch añ i majk cha’añ ma’añik mi’ bib añ tyi kaj lum, motso’ o yañ tyakbä. Yomäch ja’el k’ejlik mi säkäch tyi mal.

JIÑÄCH BAJCHE YOM K’ÄJÑIK JIÑI BAKI MI LAK MAJLEL TYI TYA’-PICHa) WEÑ TYOJ: pejtyelel jiñi i bijlel i biblel ja’ tyoj tyak yom ajñik añ yom tyak i xujk’utye’lel cha’añ ma’añik mi’ jejmel. Yik’oty laj che’ yom

ja’el pejtyelel poko k’äbäl, pejtyelel tyak cha’añ ba mi’ ñumel jiñi ja’ yajñib pejtyelel biblel ja’, laj tyoj tyak yom ajñik.b) MA’ÑIK BAKI MI’ LOK’EL: yom k’ejlel cha’añ ma’añik baki mi’ lok’el ja’, yaäch baki chukul, ba’ mi’ ñumel yik’oty baki mi’ jajmel ja’.c) SÄKTYAK: mach yomik bib tyi lum, tyi bojñib otyoty o chuki chokbilixbä.d) WEÑ MI’ LAJ JU’BEL JA’: yomäch weñ jiñi baki mi’ ñumel majlel ja’ mach yomik mi’ tämtyäl ja’.e) WEÑ BÄ WOLI’ JAK’ K’ÄJÑEL: pejtyelel baki mi’ jajmel ja’, yomäch mi’ laj jajmel tyak yik’oty mi’ laj ñujp’el tyak mach yomik mi’ tsäts

añ tyak.

MACH WOLIK TYI TYA’

WEÑ WITY’IL

WEÑBÄ MACHBÄMUK’IK I BEK’E

MACHBÄ MUK’IK I BEK’E

JAMÄL

WOLIX TYI TYA’

MI’ BEK’

LOJOL

Mukäch kajel k’elojoñ mi’ weñäch woli’ tyi e’tyel jiñi k’äkäkñabä tyi pam ja’; che’ mi’ ju’säñtyel yomäch i jam cha’añ mi’ ñumel jiñi ja’ yik’oty che mi’ cha’ letsel yomäch mi’ cha’ mäke’ mach yomik mi’ bek’e’ ja’, kome muk’äch i tyo’o bejk’el.

YAJÑIB JA’

WEÑ WITY’IL

YIK’OTY I MAJK

MACHBÄMUK’IK I BEK’E

MI’ BEK’

POKI’ K’ÄBÄL

MI’ BEK’E’

LOJOL WEÑ WITY’IL

MÄKÄL

TSIJLEM

BIB’

MACHBÄMUK’IK I BEK’E

SÄK

SÄK

WEÑ MI’ MAJLEL JA’

BIB’

TS’ÄKÄL

BA’ MI’ LAK CHA’LEÑ PICH

CHA’CHAJP BÄ - SYA’ÄCH BAKI MI LAK MAJLEL TYI TYA’-PICH, POK KÄ’BÄL

Añ tyak añ bä i yaj ñib, tyi paty otyoty ba’ mi’ tyempäñtyel bib bä, lajal jach bajche’ yañ tyak bä, jiñ cha’añ yomäch k’ejlik ja’el. Yomäch k’ejlik baki laj chukul jiñi ili muk’bä i ju’säñtyel cha’añ mi´ ñumel ja’, yomäch weñ añ mach yomik mi’ tsats añ.

Jiñi muk’bä i weñ k’äjñel baki mi’ yujtyel pich jiñäch baki muk’bä i tyempäyel, mi kajel su’beñetyla bajche yom mi’ k’äjñel cha’añ weñ mi yajñel:

Jump’ej. La’ lak lok’sañ jiñi majk, mi wolix la k’ele jiñi woli k’otyel tyi bäñälbä tyi mal, yomäch la k’ajtyiñ cha’añ mi’ weñ mejlel, kome yai’ woli’ lok’el ja’. Che’ weñäch ili ja’ yom jach i k’otyel tyi jop’ej yik’oty chap’ej p’is tyi ye’bal jiñi bäñälbä tyi mal.Chap’ej. La’ laj tyujk’añ ili muk’bä i ju’sañ ja’ mi kajel lak k’el jiñix “pokok” mi kajel i laj ju’bel mi’ majlel tyi laj kälel ba’ tyokol, mi lak k’ele’ jael ili k’äkäkñabä tyi pam ja’ mi’ ju’bel yik’oty mi yäk’ tyi letsel ja’. Mi’ tsa kaji’ tyi k’ejlel cha’añ wolix i ñumel jiñi ja’ yomäch mi’ k’ajtyiñtyel cha’añ mi’ mejlel.Uxp’ej. Jiñtyoj che’ mi’ kajel tyi bujtyel, mi lak letsañ yik’oty lak k’äb jiñi ba’ chukul jiñi k’äk’äk ñabä tyi pam ja’. Che’ mi’ weñäch woli letsel ja tyi p’isol. Mi’ woli lak k’el cha’añ chäñ wolityo i ñumel ja’, jiñäch yom mi mejlel baki mi jam ba’ mi’ tyempäñtyel ja’, jiñäch cha’añ yomäch mi’ k’ajtyiñtyel cha’añ mi’ mejlel.

Ju’säñtyel ja’ ba mi lak kujtyel tyi pich

K’ÄK K’ÄK ÑABÄTYI PAÑ JA’

MI’ MÄK JA’TYI YE’BAL

MUK’BÄ I BUTY JA’

BAÑÄLBÄ TYI MAL JA’

JÄLÄLBÄ BIJLEL JA’MAJK

MU’BÄ ITYUJK’AÑTYEL

ALÄ TSIÑILBÄTYI MAL JA’

1

2

3

WOLI’ ÑUMEL TYI P’IS,JIÑI JA’ MI JU’BEL YA’ BA’BÄÑÄLBÄ TYI MAL JA’

MUK’BÄ I JU’SÄÑTYEL

BA’ MI’ LAKCHA’LEÑ PICH

MI’ TYEMPÄÑ

ALÄ TSIÑILBÄMUK’BÄ I JAM JA’

BAÑÄLBÄ BAKIMI YU’SAÑ JA’

BAKI MI’ YUJTYEL CHA’-PICH AÑBÄ IYAJÑIB JA’ TYI PATY OTYOTY.

MUK’BÄ IJU’SÄÑTYEL

BÄÑÄLBÄ BAKIMI’ TYILEL JA’

Añ jump’ej chap’ej muk’bä i ch’äm majlel bäñälbä baki mi’ ju’säñtyel tyi lak k’äb cha’añ mi’ ju’bel jiñi ja’. (Jiñ cha’añ mach bä añik i cha’añ baki mi’ bujtyel ja’ ba’ mi yujtyel tya’-pich). Mi kajel lak k’ele’ mi muk’äch i ñumel jiñi ja’ che mi lak ju’sañ jiñi alä bichilbä yik’oty mi muk’äch i bajañ ñujp’el tyi bajñelil tyi jumuk’jach.

BA’ MI’ YUJTYEL TYA’ PICH YIK’OTY BÄBÄÑÄLBÄ BAKI MI’ JU’SÄÑTYEL TYILEL

CHA’CHAJP BÄ - SYA’ÄCH BAKI MI LAK MAJLEL TYI TYA’-PICH, POK KÄ’BÄL

Mi’ ch’ämbeñtyel jiñi muk’bä i yäk’, jiñäch che’ ya’ añ jiñi añbä tyi wenta yotylel juñ, yomäch añ tyakix baki mi’ jajpel ja’, muk’äch kajel i k’el ja’el INIFED.Yomäch Ya’añoñ lojoñ che’ woli’ i päs jiñi pejtyelel e’tyel melbilixbä jiñi tsa bä i yäk’ä tsa’ bä k’äjñij, cha’añ pejtyelel tsaixbä ochi cha’añ ja’ muk’bä i jajpel, cheäch yom tyak bajche mi yäl juñ ts’ijbu’bil wäle bä bajche’ yom.Mi’ ch’ämbeñtyel jiñi e’tyel ña’tyäbil bä, bajche mi kajel tyi mejlel, jalaj mi mejlel tyi k’extyiyel mi mach muk’ik i läty’ k’ajtyibil bä. Jiñi juñ baki mi’ yäl bajche mi’ mejlel tyi käñtyäñtyel, yik’oty bajche yom k’ejlik baki mi jajpel ja’.Tomar la capacitación sobre el funcionamiento y las labores de mantenimiento de los bebederos.Yomäch mi’ ch’äjmel käñtyesa cha’añ bajche yom k’äjñel yik’oty bajche yom käñtyäñtyel baki mi’ jajpel ja’.Yomäch i yäk’ob año’ bä i ye’tyel cha’añ mel otyotytyak cha’añ yotylel käñ juñ yik’otyob cha’añ mukbä i su’beñoñla bajche mi lak käñ tyañ lak bä, jump’ej käñtyesa cha’añ chukuch weñäch mi jajpel jiñi weñ bä ja’

a)b)

c)

d)e)

UXCHAJP BÄ. YA’ÄCH BAKI MI’ JAJPEL JA’.

Che’ mi yotsäñtyel ba’ mi’ jajpel ja’ baki mi’ käjñel juñ, jiñi juñ mujch tsajiyajob yomäch i k’elob:

Bajche yälal jiñi i k’äklib mach bä kälax añik chuki añ i cha’añ

Jiñi i k’äklib añ i k’äjñibal bajche muk’ bä i mäktyañ yik’oty mi’ ch’uy yok pañtye, amej i low lak piäl yik’oty rajchiñ ye’bal otyoty. Yik’oty bäk’ä orajach mi mejlel tyi lok’säñtyel. Yik’oty mi’ mejlel tyi k’äjñel cha’añ mi’ mäktyañ jiñi bañäl tyak bä tsuku tyak’iñ cha’añ ma’añik mi’ yotsañob i k’äb amej i lowob i bä. Jiñ cha’añ yomäch weñ otsa’bil yom yik’oty weñ mi’ käts kälel.

Bajche’ yälal jiñi i k’äklib i ye’bal i yok pañtye’ cha’añ juñ lajal mi yajñel

Iliyi jiñäch yambä i k’äklib i ye’bal pantye’ yik’oty bä añ bä i wity’lib muk´bä i k’äjñel tyi tye’ melbil tyak bä baki chu’bä mi’ k’äjkel yik’oty mi’ lojtyel. Jiñäch cha’añ ma’ñik chuki mi’ cha’leñ lak piälob muk’bä i k’äñ yik’oty cha’añ tyoj i wa’al jiñi tye’ tyak.

JUMP’EJ. MELBIL TYAK BÄ TYE’ MUKBÄ I K’ÄJÑEL TYAK TYI MAL YIK’OTY YAÑ TYAKBÄMi kajel ch’äm lojoñ mukbä i kajel i yäk jiñi añ bä i ye’tyel cha’añ mukbä i yäk’ tyak jiñi chuki tyak añ tyi mal JIÑI MAL WEÑ MELBILBÄ, jiñ che’ mi’ laj tyojix añtyak tsa bä ajk’i tyi mal. MA’ÑIK MI’ CH’ÄM LOJOÑ tyi jumpaty.Mi’ kajel tyi k’ejlel pejtyelel jiñi baki mi lak buchtyäl, baki mi lak k’äk laj chubä añ jiñäch pantye’, muk bä i k’äñ tyi ts’ijb päs juñ añ bä tyi ñäk’ otyoty, jiñäch baki mi mejlel tyi lojtyeltyak chuki jach añ, yik’oty jump’ej pantye’ baki muk’ tyi ts’ijb jiñi maestro, jiñäch yom weñ tyak bä cheäch yom ja’el che’ bajche tsa’ k’ajtyiñtyi, mi’ kajel tyi k’ejlel jiñäch iliyi:

TS’ÄKAL: mach yomik tsijlem, tyokol jajts’em, bets’e bajal, kechebajal, rajchi’bil, yik’oty yañ tyak bä che’ bä bajche jiñi.MI’ LÄTY’: yomäch che’ mi k’äjñel mach yomik mi’ jejmel yik’oty yäjlel tyak.WEÑ JACH: mach yomik jiñi i yoktyak buchli’bäl pañtye’ mi jejlel yik’oty mi mejyel.WEÑÄCH: Mach yomik añ ts’ipi bajal bä, kepe bajal yik’oty buty lok’em muk’bä i wity’ amej i lowob i bä lak piäl yik’oty mach yomik añ ba tyokol amej jok’ kälikob o ñety’ob i bä.SÄK: mach yomik päk’ältyak tyi lum, tyi bojñib otyoty yik’oty mukbä i k’äjñel chuki mi’ päjk’el.MACH YOMIK MI’ CHA’LEÑ TYA’ YIK’OTY MI KUX AÑ: Mach yomik chuki päk’äl i cha’añ, woli tyi lojkiyel yik’oty añ ba’ tyokol wolix tyi tya’ tyi kux.WEÑ MI’ K’ÄJÑEL: mi’ añ i majk, boxolbä tye ba’añ chuki mi’ mejlel tyi lojtyel, yomäch uts’aty mi jajmel tyak mach yomik mi’ käts’ kälel.

TSIJLEM

MEYELIXBIB’

BECHELIX I YOK

AÑIX I TYA’MA’ÑIK I TYA’

TS´ÄKÄL

MI’ LÄTY’

SÄK

K’ÄKLIBYOK TYEM

YAJLI LOK’EL

TS’ÄKÄL

SÄKWEÑ MI’ K’ÄJÑEL

MA’ÑIK I TYA’

BIB’

MACHTSUYULIX

K’AJLEM

JAJTS’EM

CH’UYULJAX YIK’OTYKÄTS’ KÄLEM

YIK’OTYIX I TYA’

XATYAL IYOK YIK’OTYBECHUÑAJMA’ÑIK YE’BALYOK

MI’ LÄTY’

RÄCHÄL

BIB’

JAJTS’EM

JAJTS’EM

WOLIX TYI TYA’

TYA’TYA’TYIKIX

JOK’LJAX JIÑII CHAPALEL

WEÑ MI’ K’ÄJÑEL

SÄK

TS’ÄKÄL

MA’ÑIK I TYA’

MA’ÑIK I TYA’

WEÑ MI’ K’ÄJÑEL

CHÄÑCHAJP BÄ - MELBIL TYAK BÄ TYE’ MUKBÄ I K’ÄJÑEL TYAK TYI MAL YIK’OTY YAÑ TYAKBÄ.

WEÑ JACH

WEÑ JACH

TS’UYULJAXTYI’ OTYOTY

JOP’EJ BÄ - BIJ BAKIJ MI LAK ÑUMEL.

TS’ITYA K’EJPUKTYIK

WEÑ JACH BÄ I CHAÑLEL

WEÑJACH BÄMELBIL BIJ

TS’ITYA K’EJPUKTYIK

TS’ITYA K’EJPUKTYIKt

MACH YOMIK MILAK MÄKTYAÑ BIJ

MA’AÑIK KEPEBAJAL BÄMA’AÑIKKEPEBAJAL BÄ

LAJIYA CHE’ WEÑ BÄ BIJ

MACH YOMIK MILAK MÄKTYAÑ BIJ

Cha’añ mi’ ña’tyäñtyel bajche mi kajel tyi k’äjñel iliyi yomäch lak kujil chuki yom lak mel che’añob lak piäl mach bä tsakälobik cha’añ mi’ mejlelob tyi ochel tyi mal yotylel tyak juñ. Yomäch añ ya’ ba’ mi’ käjñel juñ jump’ej bij weñ bä mi lak ñumel, cha’añ mi’ mejlel tyi laj ñumel lak piälob yik’otyob ja’el mach bä tsakälobik, jiñäch bij tyojbä mi’ ñusañoñla majlel tyi mal yotylel käñ juñ, añkesej jump’ej yotylel juñ jach, kik’oty tyak ya’ tyi bijlel baki mi’ yujtyel tya’-pich, baki añ ja’, baki mi’ yujtyel i tyempañob y bä tyi much’ulob xkäñ juñob yik’oty xpäs juñob.

JIÑI BIJ ORAJACH BÄ MI BÄK’Ä OTSAÑOB LAK PIÄL cheäch yom bajche’ iliyi:a) MACH YOMIK CHUKI WOXO’ BAJAL: jiñäch baki mi’ yotsäñtyel chokbilixbä, tye’tyak, chuku’tyak’iñ tyak, yik’oty ba’ mi’ yotsäñtyel chuki päk’äl yik’oty yañtyak bä muk’bä i mäktyañoñla yik’oty muk’bä i yäk’oñla tyi yäjlel.b) TS’AJKI’BILBÄ LUM K’IYILBÄ: mach yomik chañ kepañ tyak, butyu bajal, tsijlem tyak yik’oty che’ woxol bajal xajlel, yik’oty mach yomik ya’ ñumeñ tyak i bijlel ja’ tyoko bajalbä tyi bij.c) MACH YOMIK KEJPUKTYIKBÄ BIJ: yik’oty ba’ chañ tyi jump’is yik’oty i yojlil y chañlel; che’ mi’ añ iliyi yomäch añ baki mi’ käñ i chukub i bä.d) TS’ITYA’ KEJPUKTYIK: ts’itya’ kejpuktyik tyak yom cha’añ ma’añik mi lak yäjlel, yik’oty mach yomik mi’ kälel añobä i tye’ tyi xämbal, yik’otyob añob’ixbä mi’ xäñtyesañtyelob tyi buchli’bäl.

TS’AJKI’BILBÄ LUM K’IYIKÑABÄ YIK’OTY MACH YOMIK KEJPUKTYIKBÄ BIJ

CHAÑ KEPAÑ

CHAÑ KEPAÑCHAÑ KEPAÑ

K’IYILJACHBÄ BIJ MA’ÑIKKEJPUKTYIKBÄ BIJ

MA’ÑIK KEJPUKTYIKBÄ BIJ

Bajche’ ilili orajachmi’ k’otyel baki kom

Mi’ mejlel tyi k’otyel tyi yotylelkäñtyesäñtyel yik’oty baki mik majlel tyi pich

ILIYI JIÑÄCH JUMP’EJ LAJIYA BAJCHE YÄLALBA’ MACH WEÑIK MI LAK ÑUMEL

LAJIYA’ CHE AÑÄCH WEÑ BÄ LAK ÑUMIB

LAJIYA CHE’ WEÑÄCH JIÑI BIJ MELBILBÄ

Iliyi jiñäch weñ bä… ts’ajki’bilbä lum tyi paty otyoty yik’oty bij laj uts’atyäch añ cha’añ weñ mi laj mejlelob tyi ochel baki mi’ yujtyel tya’-pich yik’oty tyi yotylel käñ juñ. Che’tyakäch mi laj mejlel che tsijib mi’ mejlel tyak lumilel paty otyoty yik’oty ts’ajki’bilbä bij. Yomäch lak ña’tyañ cha’añ ili majk tyak i yotylel juñ, yik’oty baki mi lak majlel tyi lok’el yom jach i chañlel jump’is yik’oty ts’itya yom mi’ tyaj yambä yojlil.

Iliyi weñäch jiñäch che yomtyak bajche’ iliyi, jiñi baki mi’ yujtyel lok’el lak piäl yik’oty ba’ mi’ käñob juñ. Jiñ cha’añ tsa’ mejli jiñi tsajki’bilbä lum ts’itya beche’kñaj cha’añ mi mejlelob tyi letsel cha’añ mach chañ kepañik tsa ts’itya lak mejli lum k’älä ba’ mi’ tyaj ts’itya letsem bä bij tyi yambä chañ kepañbä. Yik’oty ja’el muk’äch i mejlel tyi otyotytyak ba’ añix melbil tsajki’bilbä paty otyoty cha’añ jach chañ kepañ i wokol mi lak letsel. Yomäch mi lak ña’tyañ cha’añ ili chañlel ili tyi’ otyoty jiñ jach yom tyi jump’is yik’oty ts’itya’ yom k’otyel tyi yojlil.

Iliyi mach weñik. Yomäch k’äjkik jiñi k’äklib lak kok yik’oty cha’añ mi lak mejlel tyi ñumel ya’ ba’ mi’ yujtyel käñtyesa yik’oty ba´ mi’ yujtyel tya’-pich.

JOP’EJ BÄ - BIJ BAKIJ MI LAK ÑUMEL.

WEÑ WOKOLJAX MI LAK K’ÄJKEL,MUK’IX MEJLEL TYI YAJLEL

BAKI LAK CHUK LAK BÄ CHA’AÑMI LAK LETSEL MAJLEL

Jiñi k’iyikñabä bij käläx chañ jax, yomäch kotyäñtyel cha’añ mik letsel. Che’ mik ju’bel mi’ kälel jiñi xotyolbä i yok buchlib mik mejlel tyi yajlel. Ma’ñik i tyi’ yik’oty baki mi lak mäktyañ lak bä muk’äch mejlel tyi yajlel.

LAJIYA CHE’ WEÑÄCH JIÑI LAK ÑUMIBLAJIYA CHE’ MACH WEÑIK JIÑI LAK ÑUMIB

LAJIYA CHE’ WEÑÄCH JIÑI BECHEKÑABÄ BIJ

JIÑÄCH WEÑ BÄ I YOCHIBJA’ AÑ BÄ TYI BIJ

LAJIYA CHE’ MACH WEÑIKJIÑI BIJ BECHEKÑABÄ

CHE’ MACH WEÑIK JIÑI BAKI MI’YOCHEL JA’ AÑBÄ TYI BIJ

Weñix… ilali muk’äch mejlel tyi k’äjkel yik’oty ju’bel tyik bajñelil mach chäñ kälik buchlib yik’oty añäch baki mik mäktyañ bä. Yik’oty weñäch ja’el cha’añ xñoxlelob.

Yomäch ja’el, k’ejlel cha’añ ya’ tyi bij tyak ba’ mi’ ñoj k’äjñel mach yomik jiñi i yochib ja’, mi añäch i yochib ja’ ya’ tyi bij yomäch ja’el weñ yom jiñi i yochib ja’ mach yomik käläx kalabajal amej kälik i yoktyak seletyak bä buchli’bäl. Ñumeñ weñ che’ jiñi tyokol tyakbä i yochib ja’ wäts’äl añ che ba’ i tyojel mi ñumel jiñi lak piälob.

I BIJLEL JA’ JAMÄLBÄ

MUKBÄ IMÄKTYAÑOÑLA

MUKBÄ I MÄKTYAÑOÑLA

JOL OTYOTY WEÑMELBILBÄ CHA’AÑ JACHMA’AÑIK IK’ÄJÑIBALCHA’AÑ LAK PIÄLOB

TS’AJKI’BILBÄ PATYOTYOTY (KEPELBÄ)

Laj mi’ mäktyañoñla yik’oty ila ba kepel mi mejlel tyi kälel jiñi i yok buchlib i mij mejlel tyi yajlel

Juñyaj tsa päkä oktya kok yai

TS’AJKI’BILBÄ BIJ K’IYILBÄ

MA’AÑIKKEJPUKTYIKBÄ BIJ

JIÑI CHUKI AÑ TYI BIJMA’AÑIK MI’MÄKTYAÑOÑLA

TECHADO SIRVEA USUARIOS

Muk’äch mejlel lak ñijkäñ lak bä bajche lak kom mi’ mejlel ja’el

mejlel lak mäktyañ lak bä tyi ja’al yik’oty k’iñ

Uts’atyäch mi mejlel tyi k’äjñel tyi pejtyelel k’iñ yik’oty che’ oraj yom lak

lok’el

JOP’EJ BÄ - BIJ BAKIJ MI LAK ÑUMEL.

BÄÑÄL TYAKBÄ TYE’ O TSUKU TYAK’IÑ BA’ MI’ LAK CHA’LEÑ TYA’-PICHTYOJEL I WUTY

K’ELOJIB

BAKI MI LAK POKLAK K’ÄB

JIÑI BA’ MI YUJTYEL TYA’-PICH CHA’AÑ LAKPIÄLOB MACH BÄ TS’ÄKÄLO’BIK

POKI’ K’ÄBÄL I CHA’AÑOBÄ LAK PIÄLOBMACH BÄ TS’ÄKÄLO’BIK

BAKI MI YÄJK’ELJUÑ MUK’BÄ LAKK’ÄÑ LAK SUJKUÑLAK BÄ

BA’ MI LAK CHA’LEÑ PICH

K’ÄKLIB

BÄÑÄLBÄ

BÄÑÄLBÄ

BAKI MI POJKELLAK K’ÄB

BAKI MI’ JOK’TYÄL JIÑI LAKKOTYIJIB TYI XÄMBAL

BAKI MI’YÄJK’ELXAPOM

BAKI MI’ MEJLELLAK ÑEJÑAÑ

LAK BÄ

80

TYOJEL TYI TS’EJTYIKLEL

BAKI MI YÄJK’EL JUÑ MUK’BÄLAK K’ÄÑ LAK SUJKUÑ LAK BÄ

70

90

80

10 10

160

BA’ MI LAKCHA’LEÑ PICH

BA’ MI LAK CHA’LEÑ PICH

Bäñälbä

BÄÑÄLBÄ

Baki mi’ jok’tyäl jiñilak kotyijib tyi xämbal

70

80

110

90

75

10 10

BAKI MI’ JOK’TYÄL JIÑILAK KOTYIJIB TYI XÄMBAL

Jiñi i tsajintyel yomäch mejlik bajche mi’ yäl tyi cha’chajplel tyak tsaixbä lak k’ele’-e’tyeltyak ya’ ba’ mi yujtyel tya’-pich, mi’ k’äjñel jiñi ts’ijbu’bilbä cha’añ ba’ mi yujtyel tya’-pich: weñ tyoj, mach yomik mi’ lok’el ik’, säk, weñ mi’ ju’bel majlel ja’ y weñ yom mi’ jak’ yik’oty che’ mi ju’säñtyel bib bä ja’.Jiñi bajche melbil baki mi majlelob tyi pich jiñi mach bä ts’äkälo’bik lak piäl che’ bajche mi’ päs ilayi añ mi’ mejlel tyi yäjñel, kojach jiñäch ñuk cha’añ:

OCHIB: jiñi tyi otyoty yomäch mi’ jajmel i tyojel tyi jumpaty cha’añ ili lak piälob mach bä ts’äkälo’bik mi’ mejlelob tyi ochel yik’oty i buchlib añbä i yok yik’oty muk tyi xämbal.MI LAK TYAJ: yomäch cha’añ jiñi lak piäl mi’ tyaj jiñi bäñälbä, yajñib juñ muk’ bä i k’äjñel ba’ mi lak lok’el, pisil baki mi lak sujkuñ lak k’äb yik’oty xapom yik’oty baki mi’ jajmel ja’, cheäch yom bajche woli pase’ juñ, yik’oty ja’el i chañlel.JOCHOL: mach yomik chukityak añ muk’bä i mäktyañ mi’ k’äjñel bajche chuki tyak añ ba’ mi yujtyel pich yik’oty ba’ mi’ pojkel k’äbäl.

JOP’EJ BÄ - BIJ BAKIJ MI LAK ÑUMEL.

LAJIYA CHE’ MACH WEÑIK BAKI MILAK LETSEL TYI BIJ KEPEBAJAL BÄ

Muk’ixtyoj mejlel tyi xämbal yik’oty maxtyo añik mi k’äñ buchli’bäl muk’bä i xäñtyesañoñ, kojach jiñi ili kejpuktyikbä bij wokoljax mi lak letsel yik’oty mi lak ju’bel che’ añix lak ja’bilel yik’otyob che’ lojwemob lak piälob, yik’oty ixi lak piälob muk’bä tyi jäjmel i jol. Joñoñ mi chukbä ala tyi kalabajalbä tyi’ ty’ejl, woli’ loñ xäñ majlel komix kolkbä yu’bil mi cha’ loñ chukbä. Muk’äch mejlel lak yäjlel yik’oty mi lak low lak k’äb.

Weñix a wäleyi, che’ mi lak ju’bel chukuloñixla tyi weñ, muk’jax lak tyujk’añ ju’bel lak k’äb mach chäñ muk’ix lak kol. Jiñi ili kejpuktyikbä bij mach lajalik yik’oty ili bij ba’ mi’ laj ñumelob, cha’añ añtyakäch ili bij che’ bä bajche iliyi ba’ mi yujtyel käñ juñ jiñ cha’añ yomäch k’ejlel cha’añ añtyakäch i cha’añ baki mi k’äñ i chukob i bä cha’añ ma’añik mi’ yujtyel yajlel.

LAJIYA CHE’ WEÑÄCH JIÑIKEJPUKTYIKBÄ BIJ

LAJIYA CHE’ AÑ KEPELBÄ CH’UTYLI’BÄL TYIYOTYLEL KÄÑTYESA (MA’ÑIK OCHEMIK)

LAJIYA CHE’ AÑÄCH MI MEJLELOBTYI LAJ AJÑEL TYI PEJTYELELOB

Ts’aix ujtyi lak k’el lajiya tyak bajche yälal mi mejlel baki mi’ yujtyel käñtyesa cha’añob lak piälob machbä ts’äkälo’bik, yomäch otsäñtyeltyak yañ tyakbä cha’añ ñumeñ uts’aty mi’ ñumelob lak piälob tyi pejtyelelob.Jiñ cha’añ yomäch bä k’ejlik jiñäch cha’añ woläch i ts’äktyesañtyel bajche yom jiñi bij weñ bä: mach yomik chiki woxo bajal, k’iyilbä ts’ajki’bilbä lum, mach yomik kejpuktyikbä yik’oty butyu bajalbä, yomäch lak ña’tyañ cha’añ muk’äch i k’äjñel jiñi ts’ijbu’bilbä bajche yom tsajiya: tsätsbä, weñ ak’bil, juñ lajal boñbil, säk, ts’akäl, mach yomik woli tyi tya’ yik’oty kux yik’oty yom laj mi’ jak’

Yik’otyoñ lojoñ päsjuñbä lojoñ ñoxoñixbä lojoñ muk’ix lujbañ lojoñ tyi k’äjkel yik’oty ju’bel

Cha’añ ili chañ kepañbä ma’ñik mi’ mejlel tyi ñumel tyi ts’ijb

Wäleyi ma’ñix… ¡muk’ix mejlel tyi ajñel ja’el!

Ma’ñix chiki mi’ mäktyañoñla

JOP’EJ BÄ - BIJ BAKIJ MI LAK ÑUMEL.

WÄKP’EJ BÄ- JIÑÄCH BAKI AÑOB E’TYELOB MUK’BÄ I K’ELOB YIK’OTY MI’ LAJ LOTYOB JUÑ

Yomäch i yäl cha’añ mi’ weñ mejlel baki muk’ob tyi e’tyel xpäs juñ, añbä ye’tyel añbä tyi wentaj pejtyelel juñilel päs juñ, yik’oty e’tye-lob mukbä i laj lotyob juñ

BAKI AÑ JIÑI ÑUKBÄ I YE’TYEL BA’ MI’ PÄSTYÄL JUÑ

Jiñ jach che añ k’ajtyiya ya tyi juñ melbilbä ili pejtyelel muk’bä i tyajtyäl tyi mal bajche buchli’bäl, pantye yik’oty yañtyak bä, yomäch k’ejlik bajche mi’ mejlel ya tyi uxchaj lel juñ, che’ mi’ laj ochemix chuki yom tyi mal otyoty yomäch k’ejlik mi’ ts’äkäläch, p’ätyäl, weñ jach, weñäch, säk, mach yomik wolix i jilel yik’oty woli tyi kux laj weñ yom.

Cha’añ mi’ kajel tyi k’ejlel pejtyelel jiñi tsaixbä ajli’ mi kajel tyi käjñel jiñi juñ ts’ijbu’bilbä bajche tyak yom tsajiya ya tyi juñchajp’ bä tyañ tsa bä kaji lak k’el tyilel - Weñ melbilbä otyoty yik’oty pejtyelel chuki tyak añ tyi mal cheäch bajche ts’ajki’bilbä mal otyoty, ts’akal otyoty añbä tyi pam yik’oty i ña’al baki laj chukul k’ajk

WUKP’EJ BÄ - YOTYLEL YAJÑIBLEL TYAK BAKI LAJ CHUKUL K’AJK YIK’OTY PEJTYELELMUK’BÄ I K’ÄJÑEL TYI TY’AÑ TYI ÑAJTY

Jiñäch yom i yäl cha’añ tyak yajñib pejtyelel jäläl tyak ba’ ki mi’ ñumel k’ajk yik’oty baki laj chukul xinternet yik’oty ba’ mi lak cha’leñ tyañ tyi ñajty ya’ tyi yälol i mal ba’ i yajñibäch yik’oty baki mi laj lojtyeltyak juñ.

Aunque igual que la electricidad, la señal de internet y telefonía se lleva por cableado, pero el voltaje con que funciona es muy pequeño y por lo tanto no representa peligro para el alumnado. Sin embargo para otorgar un servicio constante con la instalación en buenas condiciones, se deben de cumplir con los siguientes criterios:

a) YAJÑIB WEÑ TYAK BÄ: Jiñi jäläl tyak bä ba’ mi ñumel i p’ätyälel k’ajk yomäch mäkbil cha’añ weñ mi k’äläl k’äjñel yik’oty weñäch yom melbil, yik’oty yomäch weñ box mäkbiltyak yik’oty yom yambä mukbä i mäk che mi’ rojchel. Jiñi pejtyelel baki chukul tyak yomäch weñ mäjkik cha’añ mach muk’ik i mejlel i tyajob i mi’ laj äsiñob. Yom jach añ i ñajtylel i yojliljach jump’is che’ ba añ chukul tyak, cha’añ mi’ mejlel tyi laj chukob yik’oty mi ts’äpob mi’ k’äñob.

b) KÄJÑE’MIXBÄ: yomäch k’ejlik baki chukul tyak tyi jujump’ej jäläl tyakbä i bijlel k’ajk yik’oty ba’ k’äläl jaxäl mi’ k’otyel cha’añ che’ mi’ yom k’extyäyel yujilo’bix bakibä.

c) WEÑ TYOJ: mach yomik mi lak ñajatyesañ mi añ i ña’al baki chukul k’ajk, baki mi lak cha’leñ ty’añ yik’oty muk’bä i päs e’tyel tsijbu’bil bä añ bä tyi ñäk’ otyoty tyi pam otyoty, weñäch yom ajñik tyak.

d) WEÑTYAKÄCH: jiñi i cha’añ baki mi lak cha’leñ ty’añ, yik’oty yambä mukbä i mejlel tyi ots’ätyel, yomäch ajñel tyi bajañ ña’al, ba’ chukul, tyi pantye’ o baki mi lak cha’leñ ts’ijb, yomäch Jochol baki mi’ yajñel amej yajlik.

Yomäch k’ejlik jiñi xotyokñabä jol otyotytyak cha’añ weñ mi mejlel tyi k’äjñel comej yaäch mi yujtyel alas. Yomäch ja’el ots’ätyel baki mi’ yujtyel k’ux waj ba’ jump’ej k’iñ mi yujtyel käñtyesa. Cha’añ mi’ k’ejlel tyak jiñi yomäch tsajintyel: weñ tyoj tyak, juñlajal i bojñib, säk, ts’äkäl, mach yomik kux yik’oty laj weñ mi’ k’äjñel

WAXÄKPÉJ BÄ - BAKI KA’BÄL CHUKI MI’ MEJLEL TYI K’ÄJÑEL

WAXÄKPÉJ BÄ - BAKI KA’BÄL CHUKI MI’ MEJLEL TYI K’ÄJÑEL

WOKOLIXYÄLÄ

Dirección GeneralCoordinación TécnicaGerencia de Certi�cación, Diagnóstico y Evaluación