ERREPORTAJEA

JOSEBA«Komertzioak agintzen du eta ez mezuak»

TAPIA-V -i

Joseba Tapia kantari eta trikitilari ezagunak bere proiektuak zeintzuk diren eta musi-

ka mundua ñola ikusten duen kontatu digu elkarrizketa honetan. Estitxu eta Ixiar

Eizagirre (Argia, 2000-9-24). Argazkiak: Mikel Saiz (Aho bete doinu liburutik)

Ardo uzta on baten urtean jaio zen,eta kasualitatea ¡zango da, bainahankaz gora. Ordutik bizitzen ¡kasidu arnasarik hartu gabe, parranda

egitea lanordu bihurtzen denean ez baitagojai-egunik. Tortila pintxoan antxoa bigotedunbat litzateke, 'euskal autentikotasunaren'gainean latoi zaporea jartzera ausartzen denantxoa ausarta.Trikitilari berdaderoak zurike-riazko kopla gutxi, nahiz eta momentu kon-prometituetan baliabide hori erabili ("maita-tzen zaitudalako kantatzen dizut zuri...").Bere abestietan munduak saunako aluzina-zioen forma du, paranoikoa, baina egun ba-tean ohartzen zara denok garela erokeria ho-rren parte, guztion alderdiren bat karikaturabihurtu baitu abestietan.

Trikitixa Elkartearen sortzaileetako batzara eta bertan ari zara ianean. Zeinproiektu ditu orain esku artean?

Liberatu bat hartu dugu, borondatezkotalde bat izan gara orain arte eta zaila izanzaigu funtzionamendu normalizatu bat era-matea. Eskaera asko ditugu trikiti egunak etaomenaldiak antolatzeko. Eskolen arteko ha-rremanak, irakaskuntzari buruzkoak, errome-

riak, txapelketak... Lan asko daukagu.

Ez al doa geldo xamar? Ez ote da triki-tiaren mundua antolatuko duen proiektuorokor bat falta?

Bai hala da, baina beti egon da hórrela.Oso mundu indibiduala da trikitilariarena.Bakoitza bere aldetik ibiltzeko ohitura dugu.Lanerako ere etxera deitzen digute eta arazojakin bat azaltzen ez bada behintzat oso ero-so iraun dezakegu bakardadean. Mantsogoaz baina ilusio handia dago, halere. Artxi-bo talde bat badugu eta doinu, diskografia,partitura, método, argazkiak biltzen dihardu.Azpiegitura falta dugu ordea eta materialasakabanatu xamar daukagu.

Iparraldeko egoera ere zaindu behar ge-nuke. Hala ere Iparraldean zaletasun dezen-tea dagoela esan behar dut. Baina badagozailtasunik gehiago zabaltzeko. Borondatez-ko jendea han ere eta laguntza gutxi.

Zein berrikuntza eman da trikiti mun-duan azken 10 urteotan?

Ikaragarria! Instrumentua bera ez da askoaldatu baina jotzeko modua bai. Trikitilariabera ere irekiagoa da musikalki nahiz eta ko-

mertzialkerira erortzeko arriskurik badagoen.Gaur egun trikitilariek beraiek konposatzendituzte beren kantuak eta bakoitzak bereekarpena eta proposamena egin ohi du. Halaere nahiko lege karratuak dituzte trikitiak etaporrusaldek. Hamasei konpasez osatzen diráparteak eta hórrela dantza ere nahiko normalegin daiteke. Hala ere aldaketa ez da dantza-ri begira egiten baizik eta musikari begira.

Instrumentuari aldaketarik sartuko ze-nioke?

Quebec-en Ierro bakarreko soinu diatoni-koa erabiltzen dute, Kolonbian, Mexikon, Te-xasen hirukoa, Frantzia eta Italian jóle bakoi-tzak bere sistema asmatu du, Irlandan bilerrokoa erabiltzen dute eta tonu erdiko tar-tea dago bi lerroen artean, Euskal Herrian erebikoarekin moldatzen gara baina lau tonuta-ko tartea dugu bi lerroen artean... Munduanklase askotako trikitiak aurki ditzakegu etaesperimentatzeko tentazioa ere ematen du.Hala ere guk Elgetaren garaiko soinu berare-kin jarraitzen dugu.

Instrumentua ez da garrantzitsuena or-dea, jolea baizik. Berak esaten duenari erre-paratu behar diogu, eta ez hainbeste zerekin

ERREPORTAJEA

"fJABEGOBEREZIAPROPIEDAD

PRIVADA

i

esaten duen edota ze hizkuntzatan esatenduen. Batzuk esku soinua erabiltzen dutebeste batzuk gitarra.

Zer iritzi duzu txapelketaz?Nahasmen handia dago ñola epaitu behar

den kontu horrekin. Zaila da iritzi berdin battopatzea eta honela frustazio eta haserrehandiak sortzen dirá. Garrantzi handiegiaematen zaio txapelketari. Antolatzaileek pro-paganda ahalik eta handiena egin nahi duteespektazioa handitzearren eta gurasoak ereberen etxekoen alde edozer egiteko prestegon ohi direnez... askotan kontrakoa ere lor-tzen dutela iruditzen zait. Ikaragarria da ge-nerazio gazteei egiten zaien iruzurra.

Trikiti Pieza Berrien Txapelketa ez al daestiloa berritzeko bidé bat?

Tamala bada ere, ez dut usté hórrela de-

nik. Beste zerbait dago antolatzaileen burue-tan, trikitiaren berrikuntza edo norbaitek dei-tuko liokeen bezala trikitiaren salbazioa bai-no; arrazoi komertzialak egongo liratekeBestalde sorkuntza ere baldintzatu izan duteberaien legedia ezarriz. Legedi honek ez dioaskatasun osoa utzi sormenari. Erabaki poli-tikoa da; ez zaie komeni garai bateko trikitiabere horretan (baserritarregia) potentziatzea.Ez zaie komeni gehiegi aldatzea (autentiko-tasuna gal ez dezan).

Zu txapelketa-kumea zara. Txapelketakondo ez badaude, zein beste modurapromozionatuko zenituzke trikitilari qaz-teak?

Txapelketek ez dute garrantzi handirikgaur egun. Promozioa beste bidé batzuetatikdoa. Askozaz garrantzitsuagoa da udakokantu atxikikor bat Euskadi Gaztera erama-

tea. Horra formula majikoa! Aukera gehiagoizango lukete hortik. Zenbat eta rockeroagoaeta letra arinekoagoa izan hobe. Kontuanizan Euskal Herriko taberna jatorrenetan ere"La bomba" etengabe jartzen dutela... Aterakontuak.

Tapia eta Leturia Band: sekulako ikuski-zuna ematen zenuten. Nolatan itzuli za-rete erromeri formatora?

Tapia eta Leturia Band oso esperientzi po-lita eta umoretsua izan zen. Probokazio txikibat zen, trikitilariak rock egiten? Baina ezgintuen probokazioak bakarrik animatu bidéhartara; Euskal Herrian egoera ez zen gaurkobera. Garai hartan musika zuzenean entzute-ko zaletasun handia zegoen, batez ere rockedo soinu elektrikoa; ahal bazen gogorra en-tzuteko. Gure gustukoa ere bazen eta esze-natokietako mugimendu hura erakargarria

Txapelketek ez dute garrantzi handirik gaur egun. Promozioa beste bidé

batzuetaük doa. Askozaz garrantzitsuagoa da udako kantu atxikikor bat Euskadi

Gaztera eramatea. Horra formula majikoa! Aukera gehiago izango lukete hortik

SOLASEAN

suertatzen zitzaigun. Hala ere formatu harkpubliko asko eskatzen zuen eta ez zegoenhorrenbeste guretzako.

Herriko festetan, plazako giroa ez al dapasa tabernetara?

Bai, gaur dibertsioa beste era batera lor-tzen dute gazteek. Tabernak garrantzitsuakizan dirá aspaldidanik baina gaur egungehiago. Musika behar da baina ez zuzene-koa. Eta tabernetan musika komertziala jar-tzen dute axola handirik gabe. Bertara doa-zenak horixe nahi dute gainera, berazkonforme guztiak. Egoera hau interesatuada. Hemen ere komertzioak agintzen du etaez mezuak. Azkenean gustuen eta ohiturenaldatzea dakar egoera honek.

Abestien hitzei garrantzia ematen diezu,eta literatura nahasten lehena zara.

Garrantzia eman behar zaio hitzari. Hitza-ren edertasuna bilatu nahi duenak literatura-rajo beharko du.Arriskua dago edertasun for-malean gelditzeko baina ez dut usté"Apoaren edertasunean" edota "Quebec"engertatzen denik. Jendeak estimatu egiten dituletra onak, hunkitu egiten dutelako. Honetatikondorio interesgarriak atera litezke. Entzuleaez da ergela, nahiz askotan ergeltzat hartu.Seguruenik guk geuk ergeltzen dugu entzuleagure kopla batzuekin. Edozer gauza musika-

Merkatu handiak eskuratu nahi lituzkete ete-kin handiak lortzeko. Beraz musika aukeratuedo sortu, beren legeetara makurtu eta azke-nik saldu egiten dute. Prozesu honek okerre-rako aldaketa eragiten dio hasieran interes-garria izan zitekeen ideiari.

Beti izan behar da mesfidati multinazio-naletatik datorrenaz, atzean beti egongo bai-ta gaur egungo jainko bakarraren (dirua ale-gia) atzaparra ezkutaturik.

Guri heltzen zaigun kanpoko musika eremultinazionalen esku dago. Kanporaegin dituzun bidaietan, zer topatu duzu?

Kanpoan antzeko egoera bizi dute. Musika,jokabidea eta dibertsioa berdintsua dago kan-poan. Folk musika ere asko saltzen da mun-duan eta noski, hor ere multinazionalak buru-belarri sartu dirá eta kaka nahasten ari dirá.Bio musika tradizional berria sortu dute; formaeta estetika hutsa proposatzen dituena eta ezdute mezu politikorik nahi. Hobeto esanda,beraien politika erreakzionarioa ez den besteezer ez dute entzun nahi. Instrumentu tradi-zionalekin birtuosismoa estimatzen da batezere eta zelta usaina badu askoz ere hobe.

Lehendabizi akordeoi handia jotzen ikasizenuen. Ñola oroitzen duzu Bikondoare-kin pasatako haurtzaroa?

Guretzat Bikondoa aita moduko bat izan

[Curriculuma]

Jaio: Lasarten, 1964an.Trikitílaria.Musika ikasketak: 7 urterekin hasi zenakordeoia jotzen eta 15 urte arte Bikondoa-ren klaseak hartu zituen. Orduan utzi zuensoinu handia txikia eskutan hartzeko, etaosaba Eleuterio izan zuen maisu.Txapelketak: 86 eta 87 urtetan irabazi zuenTrikiti Pieza Berrien Txapelketa. -SEIrakasle: Hernaniko kontserbatorioan trikiti-™xa, pandero eta solfeo klaseak eman zituen1982tik1987ra.Diskoak: Tapia ta Leturia bikoteak lau diskoeman ditu: Jo ta hautsi, Juergasmoan, Tap¡ai|B|tarren trikitixa eta Dultzemeneoa. Talde ez-berdinetan aritu da eta hauen emaitza diráZaldibobo, Tapia eta Leturia Band eta bandaberaren Ero diskoa. Eta beste kasu hauetan,™berriz, diskoa izan da lañaren ardatza: Men-JjHdebaldeko kantu zaharrak ezagun egin di-tuen Hiru-Truku I eta II, trikitixako erreperto-rio zaharra biltzen duen 1988 disko bikoitza,Koldo Izagirrerekin poesía eta trikitia uztartudituen Apoaren edertasuna, Xabier Amuriza-rekin batera berreskuratutako Bizkaiko koplazaharrak eta independentziarako 14 doinubiltzen dituen Quebec.

Garrantzia eman behar zaio hitzari. Hitzaren edertasuna bilatu nahi duenak

literaturara jo beharko du. Arriskua dago edertasun formalean gelditzeko baina

ez dut usté "Apoaren edertasunean" edota "Quebec"en gertatzen denik. Jendeak

estimatu egiten ditu letra onak, hunkitu egiten dutelako. ' SÍ

tzen da, ez da sinestekoa zenbaterainoko txa-rrak, zarpailak eta erreakzionarioak diren le-tra batzuk. Trikitia jaso nahi badugu, alderdihori ere zaindu beharko dugu, transmititu be-harko dugu mezu aurrerakoi bat, modu edereta zinez moderno batean.

Nolatan bukatu da Hiru Truku?Hiru famatu juntatzeagatik gertatzen da

hori. Bakoitzak berean nahiko lan eta HiruTrukurentzat ez genuen leku gehiago gorde.

Kantautoreekin jo izan duzu: Duhalde,Ruper, Laboa, Artola... Ba al dator kan-tautoreen generazio berririk?

Ez naiz oso optimista etorkizunarekin.Etsai asko eta gogorrak dauzka gure identi-tateak. Dagoeneko generazio berriak multi-nazionalen mende ikusten ditut eta euskal-dungoak horri aurre egiteko ganorarik ezduela esango nuke. Hala ere balegoke kan-tautoreentzat kantatzeko gairik

Ez al da posible multinazionalen bidezeuskal kultura munduan barrena ezagu-taraztea?

Ez dut usté multinazionalek inongo kultu-ra minorizatu zabaltzeko kezkarik dutenik.Dirua da beraien xedea. Komertzioa, salmen-ta... merkatu txikiak ez dirá interesgarri.

zen. Laineza asko ematen zigun eta anima-tzen gintuen egunen batean handiak ¡zangoginela esanaz. Akordeoi kontenporaneoarenbidean abiatu gintuen eta txapelketa askotanparte hartu genuen. Akordeoi kromatikoariematen zion garrantzia. Trikitia eta horrela-koak ez zituen asko maite, edo ez zituen ins-trumentu serio bezala ikusten. Solfeoari ga-rrantzi handiegia ematen zion eta guremusikalidadea lege zorrozpean osatu zen.Hala ere musika berak irakatsi zidan eta ha-siera berarekin eman nuen. Berari zor diotnaizenaren zati bat behintzat.

Gero zure osabarekin hasi zinen trikitiaikasten; gainera hark ere nahiago zuenzuk akordeoia jotzea.

Soinu ttikiak ez zuen gaur duen estima-ziorik eta solfeoa eta kontserbatorioa zirenmusiko izena lortzeko bidé bakarrak. Gainerakonplexu handia zuten trikitilariek, beraiek.Soinu handi joleak oso harroak ziren eta ho-rrek okerrera eragiten zuen trikitilariengan.Marradun papera irakurtzen ez jakiteak lo-tsagarri uzten zituen soinu handi joleen au-rrean eta musiko ez zirela usté zuten. Eta pix-kanaka trikitiak galtzeko bideari ekin zion.Gu saiatu ginen trikitiaren sekretuak ikasteneta dezente ikasi ere. Baina oraindik badau-kagu zer ikasia lehengoetatik.

Zuen familian trikitiarekiko zaletasunhandia izan da.

Familian trikitilariez inguratua nengoeneta ni begira egoten nintzaien harriduraz, ler-dea neriola. Ñire osabak heroi modukoak zi-ren niretzat, soinu bizia ateratzen zuten kolo-rezko, egurrezko altzari batetik. Nortasunsendokoak ziren eta hizketa azkarrekoak.Gero trikitiarekin hasi nintzenean gelditugabe aritzen nintzen egunak zituen ordu gu-zietan. Ingurukoek ezin ninduten jasan. Ñireosaba Eleuteriok esana: "Sekula ez ezak tri-pa hutsarekin soinurik jo!".

Ikasleen errepertorioan zer falta déla us-té duzu?

Irakasleek modan dauden kantuak era-kusten dizkiete eta horixe eskatzen die gizar-teak ere. Alaitz eta Maider, Gozategi, Etza-kit... Kantu politak egiten dituzte gainera.Fandango eta arin-arin mordoxka ere ikastendute eskoletan, kalejirak, mexikarrak... Agianeta eskatzen hasiz gero kantaera eta dantza-ko erritmoak landuko nituzke gehiago. Eraku-tsi dantzak izan dezakeen garrantziaz etakantaera on batek duenaz ere. Tradizioarensekretuak eta gero beraiek beren estiloa des-kubritzera bultzako nituzke. Irakasleak ezdaude elkartuak, bakoitzak bere legea jar-tzen du. Planifikazio orokor bat beharko li-tzateke, eskola bateratuago bat.