eskola-umeentzako lehiaketa ¡cli! ¡cla! ¡recicla! certamen escolar

Irakaslearen koadernoa eta ikasleentzako gidaliburu eta fitxak

!guztion onerako

ekintza

lehen h

ezkuntz

ako 2

. eta

3.

zik

loak

derr

igorr

ezko b

igarr

en h

ezkuntz

ako 1.

eta

2.

zik

loak

!

GUZTIONONERAKOEKINTZA

Irakaslearen koadernoa etaikasleentzako gidaliburu eta fitxak

lehen hezkuntzako 2. eta 3. zikloak derrigorrezko bigarren hezkuntzako 1. eta 2. zikloak

eskola-umeentzako lehiaketa ¡cli! ¡cla! ¡recicla! certamen escolar

!

bir

!kli!

!

kla

klazi

haur--hezkuntazako

bigarren zikloa

zaramara botatzen duguna erabiliz,nola egin gauza berriak eskolan

© BIZKAIKO FORU ALDUNDIA / DIPUTACIÓN FORAL DE BIZKAIA (BFA/DFB)Argitaratzailea:Bizkaiko Foru Aldundiko Ingurugiro eta Lurralde Ekintza SailaRekalde zumarkalea, 30 - 48009 BILBO - Tel.: 94 420 77 00

Koordinazioa: Joseba García Elizburu

Diseinua eta maketazioa: Iniciativas Ambientales de Euskadi

Irudiak eta argazkiak: DFB/BFA - Juan Sánchez - I. A.

Euskara: Miren Arratibel eta Aintzane Atela

L.G.: BI 282 - 01

Inprimatzea: Estudios Gráficos ZURE

Argitalpena: 2000ko azaroa

OHARRA: Gidaliburu honetako informazioa Bizkaiko HHSen Behatokiak emandako azken datuei dagokie. Datu horiek 1999koakdira.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

PAPEL RECICLADO

mezua zabaldu

eskola-umeentzako lehiaketa ¡cli! ¡cla! ¡recicla! certamen escolar

gureingurunea ikasiz

hobetzeko era

dibertigarribat

lehe

n he

zkunt

zako

2. et

a 3

. zi

kloak !mezu

a zabaldu

eskola-umeentzako lehiaketa

¡cli! ¡c

la! ¡recicl

a! certa

men escolar

iraka

slee

ntza

ko

koader

noa

lehe

n he

zkunt

zako

big

arren

eta

hirugarren

zik

loak

!

Esku artean duzun koaderno honen asmoa da zureikastetxeko ikasleekin lan didaktiko bat aurrera eramatea, hirihondakin solidoek sortzen dituzten arazoak murriztea harturikhelburu. Oraingo honetan, arazoak baino gehiago, irtenbideakazpimarratuko ditugu. Alderdi horrek garrantzi handia du eta gurehezkuntza curriculumaren funtsezko helburua da gainera; eta arefuntsezkoagoa da gazteen heziketa garaian egiten den lanak duengarrantziagatik beragatik, izan ere, gazteen etorkizuneko jokabideaneragiten da, haiek izango baitira biharko helduak.

Lehiaketaren aurreko edizioetan ekin zitzaion lanarijarraipena emateko asmoz, sakontasun handiagoz aztertuko duguontzi arinak biltzeko erabiltzen den edukiontziaren (edukiontzi horia)gaia, hori baita sortu den azken edukiontzia. Ontzi arinen arteanplastikozkoak azpimarratuko ditugu, izan ere, egunero erabiltzenditugun objektu gehienetan aurkitzen baitira, eta oso iraunkorrakbaitira behin izadian uzten direnean.

Saiatuko gara ikasleei hondakinen inguruan ikuspegiberri bat ematen. Ikuspegi horren oinarria izango daberreskurapena; izan ere, gai horiek guztiek, eta bereziki plastikoek,balio handia baitute ekonomiaren ikuspegitik, eta baitaingurumenaren ikuspegitik ere: zenbait gai birziklatzean energia etalehengai asko aurrezten dira, eta gure bizitzan balio handia duten gaiberriak sortzen dira aldi berean.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

7

1.sarrera

bir

!kli

!

!

kla

klazi

8

2.nori zuzendua da kanpainia

3.nola erabili material hau

bigarren hezkuntzako ikasleei zuzendua da, eta irakaslearen zeregina izango da ondoren azaltzen dena lehiaketan parte hartzen duten hezkuntza mailetara egokitzea. Lan hori errazteko, adin askotarako egokia den materiala prestatu dugu, eta material horretan adierazitako hezkuntz dinamikei ikasleek eta irakasleek ematen dieten erantzunaren arabera zehaztuko da batzuen eta besteen arteko desberdintasuna.

Koaderno hau, lehen esan bezala, irakasleek erabiltzekoasmoarekin egin da eta bi zatitan banatu da: batetik alderdi teorikoa, hirihondakin solidoei buruzko kontzeptuak azaltzen dituena, eta bestetik,ikasleekin egiteko lan saio batzuk, proposamen moduan adieraziak.

Ordubeteko iraupena duten 10 lan saio proposatzen dira.Saio bakoitzak zeinek bere helburuak ditu, eta helburu horiek iristekoariketak ere proposatzen dira. Irakasleen lana errazteko, bestalde,laguntza teorikoa eta hautazko fitxa bat dute saio guztiek ikasleekinerabiltzeko kopia daitekeena. Saio horietako batean erakusketa baterabisita egitea proposatzen da, eta ondoren, nahi izanez gero,hondakindegi batera eta ontzi arinetarako edukiontzi bateko materialakbereizten dituen lantegi batera joateko aukera izango da.

Hamabost egun iraungo duen kanpaina egiteaproposatzen da, eta azkeneko bi saioak bisitaldirako eta ikasitakoarenbalorazioa egiteko utziko dira. Aldi berean, komenigarria izango litzatekesaioen ordena ikasleen mailaren arabera egituratzea.

Derrigorrezko lehen eta

Ondoren, gelan egiteko lan dinamika bat proposatzen dugu, 10 saiotanantolaturik. Ontzi arinen edukiontzia protagonista duten hainbat ariketaegingo dira saio horietan. Saiook, bestalde, adinarekin eta partehartzaileen hezkuntz mailaren helburuekin bat datozen garapen mailakdituzte. Irakasleek egokituko dituzte ariketak, ikasleen beharrak etaahalmenak kontuan harturik.

1ª. Saioa: Sarrera eta ezagueren balorazioa

helburuak

� Ontzi arinen edukiontziari buruzko kanpainan biltzen den lana egiterazein arrazoik bultzatzen gaituzten azaltzea lehenbizi.

� Zaborren gaia eta zabor horien kudeaketak sortzen dituen arazoakhurbiletik ezagutzea.

� Ikasleek kanpainaren hasieran dituzten ezaguerak ebaluatzea.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

4. GELARAKO LANA

9

ekintzak/proposamenak

� Taldeari azaldu zertan izango diren saioak eta hondakinei buruzkooinarrizko ideiak. Eztabaida eragingo duten datu batzuetatik abiatuta,dinamika parte hartzailea sortu.

� "1. fitxa" banaka bete. Betetzen den bitartean, edo amaieran, zalantzakargitzeko azalpenak emango dira.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

10

bir

!kli

!

!

kla

klazi

2.ª saioa: Ontzi arinetarako edukiontziak, zertarako?

helburua

� Ontzi arinetarako edukiontziak erabiltzen ikastea.

teoria apur bat

� Ontzi eta bilgarrietarako edukiontzian sartu behar diren materialak:plastikozko ontziak, freskagarrien latak eta tetra-brickak.

� Lehen azaldu dugun bezala, era askotako plastikoak daude, eta,gainera, gero eta mota berri gehiago ari dira asmatzen. Dena dela,plastiko gehienek petrolioa dute lehengai, petrolioaren deribatuak dira.Hori dela-eta, plastikoa birziklatzen dugunean, petrolioa aurreztenlaguntzen dugu, eta hondakindegietako hondakin kopurua murriztendugu.

11

� Bai hondakin toxikoak gordetzeko erabiltzen diren plastikozko ontziaketa bai txikiegiak direnak, birziklatzen zail samarrak direla azaldu, eta,haien bero ahalmena gas naturalak duenaren parekoa denez, energiasortzeko erabil daitezkeela esan.

ekintzak/proposamenak

� Azpimarratu plastikoen balioa zenbaterainokoa den eta zergatik denbeharrezkoa haiek balorizatzea.

� Marraztu, krokis batean, gure ikastetxe inguruko (auzoko) ontziarinetarako edukiontziak non dauden kokatuta. Ahalegindu guztionartean ondoko galdera hauek eta gai honen inguruan bururatzenzaizkigunak erantzuten: nahikoak dira?, sarri husten dituzte? beharbezala erabiltzen ditugu?, materia eta energia asko aurrezteko aukeraematen dute?, etab.

3ª. Saioa: Gure kontsumo-ohiturez ohartarazi etagure ingurunearekiko errespetuzkojarrerak bultzatu

helburuak

� Murriztu, Berrerabili eta Birziklatuhirukotea zergatik den haingarrantzitsua ulertaraztea eta hirukotehorren esanahia azaltzea.

� Beste jokabide-arau bat eranstea:erantzukizuna. Beste hiru arauak betetzekoorduan erantzunkizunak zenbaterainoko balioa duenazaltzea. Erantzukizunaren bidez, besteak beste, gure herrikideen arteanzabaldu behar dugu gure ingurumenarekiko jokabide arduratsu hori.

� Kontsumo-ohitura ez xahutzaileak lantzea.bir

!kli

!

!

kla

klazi

12

teoria apur bat

Gero eta gehiago zabaltzen ari da gure artean gauzak beren berezkobalioaren arabera ez ezik beren itxurari erreparatuz ere erosteko ohitura.Horrela, kromoak dituzten txikleak edo botila politetan datozen edo"saria" dakarten freskagarriak erosten ditugu (besteak bainogarestiagoak izan arren). Gai horien egileek badute ohitura horien berri,eta kolore eta itxura deigarriko ontzietan kaleratzen dituzte berenproduktuak, gure arreta erakartzeko. Beste irizpide batzuk lehenetsizerosten ikasi beharko genuke.

Saio honen helburua da nabarmentzea gu ere sarritan jausten garela"amarru" horretan. Hortaz, gure kontsumo ohiturak aldatzenahaleginduko gara, zabor gutxiago sortzeko eta, seguru asko, dirugutxiago gastatzeko moduan.

Azkenik, nabarmendu beharko genuke ontzi eta bilgarrietarakoedukiontziak eskura edukitzeak ez duela esan nahi plastiko gehiagoerabili behar dugunik. Eta era berean azpimarratu beharko genuke ezen,errausketaren bidez energia baloritzatzeko instalazioa urte gutxi barrulanean hasiko bada ere, horrek ez digula gaikako bilketarako dugunkonpromisoa ahantzarazi behar, gaikako bilketa delako gure zaborraktratatzeko biderik egokiena eta, instalazio berri horren tratamendu-ahalmena mugatua izango denez, gaur egun sortzen dugun zaborguztiaren ehuneko jakin bat soilik tratatu ahal izango duelako.

ekintzak/proposamenak

� Zer dago soberan? Mahai baten gainean 4 laranja jarriko ditugu,haietako bat paper deigarri batean bildua. Zein laranja aukeratu duteikasleek? Zer egingo dute paperean bildutako laranja hartu ondoren?Seguru asko, papera kendu, bota eta laranja jango dute. Hortaz, zeinabantaila zuen laranja paperdunak? Bat ere ez, papera bota egin beharizan baitugu laranja jateko. Egin proba bera beste gauza batzuekin:arkatzekin, borragomekin... (erabili ahala xahutzen doazen materialezeginiko gauzekin). Deigarrienak aukeratzen dituzte ikasleek? Zergatik,baina, erabili ahala desagertzen badoaz?

bir

!kli

!

!

kla

klazi

13

Idatzi probaren emaitzak taula batean (3. FITXA). Ondoren, emaitzeiburuzko eztabaida egin.

� Adi!* Hartu gogoan noizbait ikusi

edo erosi dugun zerbait, gureiritzian behar baino bildukingehiagoa zuena edo beharrezkoaez zen bildukin batean bildutazegoena.

* Ontzi perfektuaren bila:pentsatu ahalik eta erabileragehienetarako egokia izan daitekeen ontzi perfektu bat asmatu behardugula. Zein materialez egongo da egina?

Arina, sendoa, iraunkorra, irazgaitza, garbitzen erraza,berrerabilgarria, birziklagarria, merkea etab. izan behar du.

* Gelako ikasleek, banaka edo denek batera, ikasturtean zehar (etabizitza guztian) aurrera eramago duten ekintza bat aukeratu behar dute.Adibidez:

- Gaurtik aurrera freskagarrien lata guztiak birziklatuko ditut.

- Txangoetan ogitartekoa eramateko "taper" bat erosiko dut.Horrela ez dut erabili beharko aluminiozko edo zelofanezkopaperik ogitartekoa biltzeko.

- eta abar.

4ª. Saioa: Edukiontzi horira botatzen ditugungauzak birziklatzearen onurak

helburuak

� Gauzak behar bezala birziklatzeak zer esan nahi duen ikastea.

� Ontzi eta bilgarrietarako edukiontzira botatzen ditugun gauzenbirziklatze-zikloak ikastea.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

14

ekintzak/proposamenak

� Horma irudi bat eginhondakinak edukiontzihorian sartzen ditugunetikedukiontzi horretanbildutako material guztiakzein bere aldetikbirziklatzeko elkarrengandikbereizten diren arteko urratsguztiak agertuz. Edukiontzihorian sartu ahal ditugunhondakinak marraztu.

� Ontziak balorizatzekoprozesuaren zikloa aztertuikasgelan (ikus "3. fitxa"kokrokisa)

bir

!kli

!

!

kla

klazi

15

� Zein edukiontzitan sartu? Lehen ikusi dugun bezala, hondakinakelkarrengandik bereizirik biltzeari gaikako bilketa deritzo. Horretarako,4. fitxan agertzen den hondakin bakoitzari zein edukiontzi dagokionikasi behar dugu. Lotu hondakin bakoitza bere edukiontziarekin.

� Materia organikoa eta ez organikoa bereiztea, hondakin batbiodegradagarria den ala ez bereiztea, berrerabili edo birziklatu ahalden jakitea, izadian berez erraz desegiten den ala ez jakitea. Hori guztiaargitzeko lagungarria izango zaigu 5. fitxa.

5.ª Saioa: bazenekien…?

helburua

� Gogoeta egiten ikastea, gure iritziak eta ideiak azaltzen eta arrazoitzenikastea.

ekintzak/proposamenak� Irakurketarako eta gogoetarako esaldiak eta datuak. 6. fitxan zenbaitesaldi eta datu agertzen dira. Irakurri horietako bakoitza eta elkarrizketa egin, ikasleen artean gogoeta bultzatzeko.

� "Simulazio jolas" bat. Ekintza interesgarria izan daiteke, halaber, simulazio jolas bat prestatzea hiri hondakin solidoak oinarritzat harturik, eta, jakina, jolasa talde bakoitzaren mailara egokituz. Hiri hondakin solidoekin zer egin daitekeen erabakitzeko orduan era guztietako arrazoiak emango dituzte ikasleek (ekonomikoak, paisaiari dagozkionak, ingurumenari buruzkoak, politikoak, sozialak eta baita kulturalak ere). Irakasleak eztabaidagai harturiko gaiaren nondik norakoak azaldu beharko ditu; taldeak eta parte hartzaileak antolatuko ditu, bakoitzarentzako oinarrizko ideia batzuk proposatuko ditu, gida moduan, eta, azkenik, bakoitzari zein paper egokituko zaion adieraziko die ikasleei.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

16

6ª. Saioa: Zaborra dagokion tokira botatzen ikasi

helburuak

� Ikasleei ulertaraztea material bakoitzazergatik bota behar den edukiontzi jakinbatera.

� Zaborra ez dagokion tokian uzteakeragiten dituen arazoez ohartzea.

ekintzak/proposamenak

� Komikiko fitxa egitea (7. fitxa).

� Asmakarien lantegia: birziklatzekoedukiontzi horira botatzekoak direnhondakinak bildu. Erantzun ondokogaldera hauek: zer gertatzen da zaborradagokio n tokira botatzen ez badugu?, etahondakin horiek beste edukiontzi batera bota beharreko zaborrarekinnahasten baditugu? Nahastu material guztiak eta bilatu gero horiekbereizteko metodo bat. Taldeka lan egin dezakegu, eta gero denonartean aztertu talde bakoitzaren lana. Gero, beste material batzukerantsiko dizkiogu hasierako pilari, talde bakoitzerako asmatu ditugunbereizketa sistemak baliagarriak zaizkigun ikusteko.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

17

7ª. Saioa: Metalezko ontziak eta tetra-brickakaztertzen

helburuak

� Egunero erabiltzen ditugun ontziarruntak ezagutzea.

� Ontzi mota desberdinenabantailak eta eragozpenakikastea.

TEORiA apur bat

Ontziz inguratuta gaude, ontziak nonahi daude, bazter guztietan, baina,hain gaude haiek ikustera ohituta, ezen ez baikara haietaz ohartu ereegiten. Ontziak ikusten ditugu garbigailua erabiltzen dugunean, esneaedaten dugunean edo bazkaltzen dugunean... Eta baita txangoetan ere:freskagarri latak, tetra-brickak, kontserba latak… Ontzi barruan dagoenproduktua amaitzen dugunean, "bota" egiten ditugu ontziak.

Baina, edari, janari eta bestelakoak erosterakoan, kontuan hartzen duguea egokiak diren? zein materialez eginda dauden pentsatzen dugu? Halaegin beharko genuke, bada. Etxerako freskagarri bat erosi behar badugu,latakoa ala plastikozko botilakoa erostea da hobe?

Ontzi batzuk birziklatzen errazagoakdira, eta, haien edukia beste ontzibatzuenaren berdina bada, horiei emanbeharko genieke lehentasuna erosketakegiterakoan.

Atal honetan latak eta tetra-brickakaztertuko ditugu. Azalpen TeorikoOrokorrean esan bezala, latak birziklatzenerrazagoak dira plastikoak baino. Baina,latetan ere, aluminiozko latak eta latorrizkoakbereizten ikasi behar dugu.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

18

ekintza/proposamena

� Latak eta tetra-brickak aztertzen. Eztabaida sustatu.Ikasleek latorrizko eta txatarrazko latak bereiziko dituzte. Bestalde, tetra-brick bat erditik ebaki eta haren osagaiak zeintzuk diren ikusiko dugu(plastikoa, papera, aluminioa). Nola bereizi osagai horiek ontziabirziklatzeko? Prozesu garestia da, eta komenigarriagoa da aluminiozkolatak erabiltzea, zeren eta, material bakarra dutenez, birziklatzenerrazagoak baitira. Garestiagoak dira, ordea, eta salgaiaren prezioagarestituko du horrek. Nola konpondu arazo hori?

8.ª Saioa: artea eta birziklatzea. Lantegia

helburuak

� Zaborraren balioaz ohartzea.

� Irudimena lantzea.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

bir

!kli!

!kla

klazi

haur-

-hezkuntazako

bigarren

zikloa

zaramara botatzen duguna erabiliz,

nola egin gauza berriak eskolan

mezua zabaldu

eskola-umeentzako lehiaketa ¡cli! ¡cla! ¡recicla! certamen escolar

irakasl

eentz

ako

koadern

oa

lehen h

ezkuntz

ako b

igarr

en e

ta h

irugarr

en z

iklo

ak !

19

ekintzak/proposamenak

� Zaborra balorizatzeko lantegia. Hondakin arinetarakoedukiontzitik harturiko zaborrak erabiliz,hondakinei beste erabilera bat emateko aukeraemango diguten gauzak egingo ditugu(erabilera praktikoa, artistikoa…). Gero, gelanedo etxean erabili ahal ditugu gauza horiek, eta,gainera, ikusgai jar ditzakegu Lehikaketaren ediziohonen barruan Bilbon ontzi arinetarakoedukiontziari buruz antolatuko den erakusketan.Erakusketa hori, hain zuzen ere, Lehiaketako 9.saioa da.

� Formazio eta birziklatze ikastaro-lantegia. Lehiaketarenedizio honetan parte hartzen ari diren irakasleei zuzendutako formazioikastaroa. Zehaztu gabe dago zein datatan izango den, baina bi eguniraungo du (ostirala eta larunbata). Profesional adituen eskutik, eta erapraktikoan, "eskolan arte bihurturiko zaborra" gaiarekin zerikusia dutenzenbait lan teknika ikasiko dira bertan.

.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

2 0

: Ikasitakoaren ebaluazioa

helburuak

� Orain arte ikasitakoa ebaluatzea.

� Ikasleek HHSen inguruan erakutsi dituzten jarrera aldaketen ebaluazioaegitea.

ekintzak/proposamenak

� Erantzun berriro "1. fitxa" (edo lehen emandako erantzuna aztertu) eta"8. fitxa".

� Fitxa horietan azaldutako erantzunen inguruko eztabaida egin etaerakusketara, hondakindegira edota BZB instalaziora egindako bisiteiburuz hitz egin. Gainera, Garbigune bat ikustera joan gaitezke,GARBIKER elkarteari hitzordua eskaturik.

bir

!kli

!

!

kla

klazi

9ª. Saioa

2 1

Fitxa horietan azaldutako erantzunen inguruko eztabaida egin etaerakusketara, hondakindegira edota BZB instalaziora egindako bisitei

buruz hitz egin.

bir

!kli!

!

kla

klazi

1. FITXA

etxea....................................................................................................................................................................................

eskola....................................................................................................................................................................................

etxea....................................................................................................................................................................................

eskola....................................................................................................................................................................................

Papererako edukiontzia

Piletarako edukiontzia

etxea....................................................................................................................................................................................

eskola....................................................................................................................................................................................

Beirarako edukiontzia

22

bir

!kli!

!

kla

klazi

etxea....................................................................................................................................................................................

eskola....................................................................................................................................................................................

Ontzi eta bilgarrietarakoedukiontzia

EZ DAKIT NORABOTA................................................................................................................................................................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

1. FITXA

etxea....................................................................................................................................................................................

eskola....................................................................................................................................................................................

Hondakindegirako zaramarakoedukiontzia (ez birziklagarria)

?23

bir

!kli!

!

kla

klazi

24

2. FITXA

Zeinek aukeratu dituztegauza deigarriak?

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

Zer arrazoi eman dituzte?

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

Zeinek aukeratu dituztebildukin gutxiago baina

ezaugarri berberak dituztengaiak?

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

Zer arrazoi eman dituzte?

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

bir

!kli!

!

kla

klazi

3. FITXA

Krokisa. Ikasgelan eztabaidatzeko"ONTZIAK BALORIZATZEKO PROZESUAREN ZIKLOA"

25

bir

!kli!

!

kla

klazi

4. FITXA

GAUZA BAKOITZA BERE LEKUAN!

(15 hondakin mota desberdin 5 edukiontzi berezitan sartu behar dituzteikasleek: beira, papera, ontziak, materia organikoak eta toxikoak).

26

bir

!kli!

!

kla

klazi

5. FITXA

Organikoa da, ala inorganikoa?

Hondakinak oso desberdinak dira organikoak izan ala inorganikoak izan.Materia organikoa materia inorganikoaren oso bestelakoa da. Jatorriaridagokionez, materia organikoa izaki bizietatik dator beti (nahiz eta

batzuetan, plastikoetan adibidez, oso urrun dagoen jatorri hori, orain delamilaka urte bizi izandako izaki bizidunetatik eratorritako petroliotik

baitatoz).

Idatzi materia organikoko gaien hiru adibide eta materia inorganikokoenbeste hiru adibide.

Desberdinak dira osaeraz eta neurriz

Irakurri testu hau, eta ea zer ulertzen duzun film honetatik. Eztabaida egin gelan.

Materia atomoz osatuta dago beti. Gai bakoitzak atomo konbinazioberezi bat dauka, gaia ezaugarritzen duen konbinazio jakin bat. Molekula

deitzen zaio konbinazio horri. Materia organikoaren molekulak etamateria inorganikoarenak elkarren oso desberdinak dira. Izan ere,molekula inorganikoak txikiak dira, eta molekula organikoak, aldiz,

handiak, oso handiak; horregatik deritze "makromolekula". Hain zuzenere, behin eta berriro errepikatzen diren molekulen bategitetik sortuakdira gai elkartu organiko asko; hala gertatzen da, esaterako, proteinen

edo zelulosaren (zuntz bejetala) kasuan. Hain handiak izaki, energia behardute eraldatzeko, baina, aldi berean, energia handia izan dezakete etaenergia aska dezakete desegiten direnean edo erretzen direnean.

Testu horrek esaten duena oinarri harturik, bete ezazu ondoko koadro hau:

* Nitrogenoa, potasioa, kaltzioa, burdina, magnesioa, sufrea eta fosforoa ere izaten dute, bainakopuru txikian, eta gainerako elementuen kopuru oso-oso txikiak ere agertzen dira.

Molekulenneurria

MATERIAORGANIKOA

Karbonoa, hidrogenoa etaoxigenoa, batez ere*

Txikia Edozein TxikiaMATERIAINORGANIKOA

Energia edukiaOsagai kimikoak

27

bir

!kli!

!

kla

klazi

5. FITXA

Biodegradagarriak dira ala ez?

Dakizunez, gizakiak sortzen dituen hondakin ugarietako batzuk birziklatuegin ahal dira. Batzuk, gainera, berrabili ere egin ahal dira, lehengoerabilera bera emanez edo beste erabilera baterako egokituz.

Animaliek jaten dituzten substantziak edo mikroorganismoek zein besteizaki bizidun batzuek deskonposatu ahal dituztenak "biodegradagarriak"direla esaten da; besteak "ez biodegradagarriak" dira. Halatan, jatorrinaturaleko materia organikoa soilik da biodegradagarria. Materia

inorganikoak eta materia organiko artifizialak (plastikoak, petrolioarenderibatuak etab.) ez dira, oro har, biodegradagarriak.

Erantzun bai ala ez ondoko koadro honetako lauki bakoitzean:

Materiaorganikoa da?

Plastikoak

Kontserba latak(Fe)

Egunkariak

Tetra-brickak

Beirazko botilak

Janarihondakinak

Pneumatikoak

Garbikariak

Freskagarrienlatak (Al)

Sendagaiak

Pilak

Biodegradagarria? Berrerabilgarria? Birziklagarria?

28

bir

!kli!

!

kla

klazi

5. FITXA

Zer gertatzen zaie denborarekin?

Material guztiak deskonposatzen dira? Eta deskonposatzen direnmaterialen kasuan, era berean deskonposatzen dira guztiak? Denbora bera

behar dute deskonposatzeko?

Berez deskonposatzen ez badira, zein eragileren ondorioz deskonposatzendira? Eta zein kasutan laguntzen dute eragile horiek materiala

deskonposatzen? Zer geldituko da eragile horien ekintzaren ondoren?

Zaborra elkarren oso bestelako gaiez osatua da, eta inguruneak eradesberdinean eragiten dio gai horietako bakoitzari. Horrela, kasu batzuetanizaki bizidunen ekintzak laguntzen du hondakinak deskonposatzen, eta

beste kasu batzuetan, berriz, bizidunak ez diren eragileen ekintzak, adibideztenperatura aldaketarenak, hezetasunarenak etab.

Aztertu ondoko koadro hau:

GAI HAUETAN

JANARIA ETAMATERIA

ORGANIKOA

BURDINA

PAPERA

PLASTIKOA

BEIRA

ALUMINIOA

ERAGITEN DUTE:

Animaliek, bakterieketa onddoek

Aireko oxigenoa

Animaliek etaonddoek

Argiak, tenperaturaaldaketak eta

euriak

Tenperaturaaldaketak eta euriak

Aireko oxigenoa

ETA BIHUERTZENDIRA:

Gas, materiainorganiko eta

humus

Oxidozko zatiki

Gas, materiainorganiko eta

humus

Plastikozko zati txiki,itxuragabe

Harea

Aluminio, gainaldeanaluminio oxidozko geruzabat duela, gainerako

aluminioaren babesgarri

NOIZ:

Egun batzuetatikurtebeterakotartean

10 urte edogehiagoren buruan

Egun batzuetatikurtebeterakotartean

Ehundaka urterenburuan

Kasuaren arabera,batzuetan 4.000urteren buruan

Sekula ez, seguruaski

29

bazenekien...?

Irakurketarako eta gogoetarako esaldiak eta datuak. Taldean egitenbada, ondorio gehiago aterako ditugu eta gure ikuspegia beste

ikaskideenarekin alderatu ahal izango dugu.

� Kontsumitzen ditugun gai gehienak gure ingurunetik urrun sortzen direnbaliabideetatik eratorriak dira, eta, beraz, arreta handia eman behar

diogu han gertatzen denari.

� Janarietan eta airean dauden bakterioek hondatzen dituzte jakiak.Bakterioek bizkorrago dihardute beroa egiten duenean, eta horregatikgorde behar izaten ditugu jakiak leku freskoan edo hozkailuan. Jakiakegostean, frijitzean, etab. bakterio horietako gehienak suntsitzen ditugu.

� Guk sortzen dugun zaborraren ia heren bat hainbat materialezegindako ontziek osatua da, paperezko ontziek, beirazkoek, metalezkoek

eta plastikozkoek osatua, hain zuzen ere.

� Orain dela ehun urte laborategi kimiko batean erabiltzen zirenak bainogai toxiko gehiago erabiltzen ditugu gaur egun etxean (pintura,

disolbatzaileak, garbikariak, argizariak, plagizidak…).

� Zerbait erosten dugunean dendan ematen dizkiguten plastikozkopoltsek kalte handia egiten diote ingurumenari, behar ez den lekura

botatzen baditugu. Kalte hori saihesteko, gai elkartu fotodegradagarriakerabiltzen hasi dira, hau da, argiarekin desegiten diren gai elkartuak.

� Erosten dugunaren pisuaren %15 ontzi eta bildukinez osatua da, etabota egiten dugu produktu horiek kontsumitu orduko; produktu horienprezioaren %25 inguru ontziaren edo bildukinaren kostuari dagokio.

� Minutu gutxitan jaten duguna ehunka urtetan deskonposatzen ez direnmaterialetan bilduta edo ontzietan sartuta egoten da.

� Zaborraren %10 kale garbiketatik dator, baina oso garesti ateratzen dazabor hori biltzea. Begira zer nolako kontraesana: udalen garbiketaaurrekontuaren erdia baino gehiago zaborraren %10 hori biltzeko

erabiltzen da.

bir

!kli!

!

kla

klazi

6. FITXA

30

� Espainiako estatuan bi egunetan argitara ematen diren egunkari guztiakbata bestaren gainean jarriz gero osatuko litzatekeen paper pila Everest

mendia bezain garaia litzateke.

� Birziklatzen den paper tona bakoitzeko hondakindegiko espazioan bimetro kubo betetzea saihesten da.

� Berrogeita hamar plastiko mota baino gehiago daude berriztatu ezindiren materialetatik eratorriak, hala nola petroliotik, ikatzetik eta gas

naturaletik.

� Erabiltzen dugun arropa gehiena nailonez eta poliesterrez egindadago, eta biak dira plastikoak.

� Janari hondakinak edo hostoak ez bezala, lurrean gelditzen den beiraez da oxidatzen ez deskonposatzen. Ehunka urtez gera daiteke lur azpian.

� 2 gr-ko pila baten edukiak pertsona batek bere bizitza osoankontsumitzen duen uraren bost halako ur bolumena kutsa dezake. Bereziki

arriskutsua da botoi pilen merkurioa.

� Aramaioko (Araba) Artxa baserriko berogailuak animalien gorotzeksorturiko biogasa erabiltzen du berotzeko.

bir

!kli!

!

kla

klazi

6. FITXA

31

bir

!kli!

!

kla

klazi

7. FITXA

Istoriotxo hau ikusi eta testuetarako zuriuneak osatu. Istorioak iradokitzendizkizun bost ideia nagusiak idatzi eta zure ikaskideekin haiei buruz hitz

egin. Identifikaturik sentitu zara istoriotxoko pertsonaiaren edogertaeraren batekin? Zuri horrelakorik gertatu zaizu inoiz? Egin ezazuzeure komikia orri batean, 7 edo 8 biñetetan esperientzia hori kontatuz.

32

bir

!kli!

!

kla

klazi

8. FITXA

Egunean zehar egiten dituzun ekintza gehienetan hondakinak sortzendituzu. Jaiki zinenetik oheratu zinen arte atzo egin zenituen gauza guztiakgogoratu eta egunean zehar sortu zenituen hondakin solidoen zerrendaegin. Zerrenda egin eta gero, hondakin bakoitza nora bota zenuen idatzi.

Aztertu zure akatsak. Horretarako, gogoan izan ondoko galdera hauek:hondakin hori sortzea saihets nezakeen? dagokion lekura bota dut? hala

ez bada, zergatik bota dut beste leku batera?

SORTU DITUDAN HONDAKIN SOLIDOAK

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

...........................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

NORA BOTA DITUDAN

33

elkartasuna

kontserbazioa

eutsigarritasuna

aprobetxamendua

ingurumena

osasuna

birziklapena

etorkizuna

Bizkaiko ForuAldundiaIngurugiro eta Lurralde Ekintza Saila

Diputación Foralde Bizkaia Departamento de Medio Ambiente y Acción Territorial