MAPA DE RISCO QUÍMICO

    

MAPA DE RISCO QUÍMICO DE GALICIA    

INFORME DA PRIMEIRA FASE Avance 

(abril de 2012)     

 

  

 

 

Este  informe  é  o  avance  de  resultados  da  execución  da  ficha  PR  15 recollida  no  Plan  de  Actividades  do  ISSGA  dos  anos  2010  e  2011 denominada  “Mapa  de  Risco  Químico  de  Galicia”  cuxo  contido  se recolle no anexo II. 

 

 

MAPA DE RISCO QUÍMICO

     Coordinadores do proxecto:  

José Rega Piñeiro (Subdirector Técnico e de Planificación do ISSGA)  Lucía Ferrón Vidán 

  (Xefa de sección de Hixiene Industrial do ISSGA)    

Execución polos Equipos de Hixiene Industrial nos centros provinciais do ISSGA:  

Miguel Martínez Losada Francisco Javier Copa Rodríguez Teresa Rodríguez Fariña Ana Mª Vázquez Rodríguez 

 Licenciados en Química contratados:  

Laura Gil Piñeiro Jesús Manuel Díaz Bello   

     Autora do informe: Lucía Ferrón Vidán 

 

 

 Un especial agradecemento:   Ao “Instituto Asturiano de Prevención de Riesgos Laborales”, que desenvolveu unha experiencia similar ao longo dos anos 2007‐ 2009 nesa comunidade autónoma, e nos brindou a súa colaboración para a posta en marcha do noso proxecto; en particular á Área de Hixiene Industrial.  A todas as empresas que colaboraron neste ambicioso proxecto, en especial aos seus responsables  e  técnicos  de  prevención,  cunha  particular mención  á  Asociación  de Industriales  Metalúrgicos  de  Galicia  (ASIME)  que  a  través  do  seu  servizo  de prevención mancomunado facilitou a recolleita de datos das súas empresas. A todas elas  se  lle  enviará  unha  comunicación  individualizada  coa  información  de maior interese. 

ÍNDICE  INTRODUCIÓN E OBXECTIVOS DO PROXECTO................................................................................ 3 

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS .............................................................................................................. 5 

A IDENTIFICACIÓN DO RISCO QUÍMICO: NORMATIVA E CONCEPTOS ........................................... 7 

DESCRICIÓN XERAL DO PROXECTO............................................................................................... 11 

RESULTADOS ................................................................................................................................. 12 

1. Descrición da mostra ............................................................................................................ 12 

2. Grao de control manifestado polas empresas (apartados 2 a 8 do cuestionario) ............... 15 

3. Información xeral recibida sobre os produtos rexistrados................................................... 20 

4. Análise cualitativa dos axentes............................................................................................. 23 

5. Análise cuantitativa............................................................................................................... 28 

6. Canceríxenos e mutáxenos ................................................................................................... 29 

CONCLUSIÓNS MÁIS RELEVANTES................................................................................................ 39 

ANEXO I ......................................................................................................................................... 43 

ANEXO II ........................................................................................................................................ 50 

 

1

 

 

 

INTRODUCIÓN E OBXECTIVOS DO PROXECTO

A primeira normativa sobre substancias químicas perigosas data do ano 1967; nela reflectíanse máis de 1.500  substancias  consideradas  como  perigosas. Ao  longo  do  século  XX  foise  desenvolvendo  diversa lexislación  dirixida  ao  control  dos  produtos  químicos  comercializados  e  á  identificación  dos  riscos xerados por estes produtos, tanto para a saúde das persoas, como para o medio ambiente. A normativa desenvolvida  ao  longo  deste  século  non  foi  quen  nin  de  controlar  as  substancias  químicas comercializadas nin de xerar a información suficiente sobre os riscos que poderían orixinar.  Precisamente  a  gran  preocupación  social  que  este  “descontrol”  estaba  a  orixinar  provocou  que finalmente,  no  ano  2007  se  aprobara  o  Regulamento  REACH  relativo  ao  Rexistro,  a  Avaliación,  a Autorización e a Restrición das Substancias e Preparados Químicos (acrónimo REACH polas súas siglas en inglés: Registration, Evaluation and Authorization of Chemicals). Este  regulamento  foi aprobado polas institucións europeas e é de directa aplicación a todos os Estados Membros.  Os  obxectivos  de  REACH  son  ambiciosos:  preténdese  coñecer  e  rexistrar  todas  as  substancias comercializadas por enriba de 1 t/ano, sexan perigosas ou non, ademais os fabricantes ou importadores son  responsables  de  xerar  e  proporcionar  ás  autoridades  a  información  sobre  as  propiedades  das substancias e de avaliar os seus riscos antes da súa saída ao mercado, co fin de que se poidan adoptar as medidas  adecuadas  para  a  xestión  destes  riscos;  doutra  banda,  as  substancias  que  resulten  máis perigosas  (para  a  saúde ou para o medio  ambiente)  serán  sometidas  a un  estrito  control ou  incluso poderán ser prohibidas.  No ámbito laboral, os produtos químicos están presentes na maioría de sectores de actividade, dende o industrial  ao  de  servizos  pasando  polo  docente  ou  o  sanitario;  sen    esquecer  que moitos  deles  son perigosos, tanto para a saúde como para o medio ambiente, perigosidade que non só depende das súas propiedades intrínsecas, senón tamén da maneira na que se manipulan nos lugares de traballo.  En toda Europa e en concreto no noso país, existe unha insuficiencia de datos sobre as características e as  consecuencias  da  exposición  laboral  aos  produtos  químicos,  aínda  que  por  todos  son  coñecidas patoloxías  de  diferente  gravidade  relacionadas  coa  utilización  de  produtos  químicos  perigosos  no traballo e, por exemplo, existe unha opinión xeneralizada de que parte dos casos de cancro declarados son de orixe profesional.  Por outra banda a Lei 31/1995 de Prevención de Riscos laborais obriga ao empresario a avaliar o riscos tendo  en  conta  a  natureza  da  actividade  desenvolvida,  as  características  dos  postos  de  traballo existentes e as dos traballadores que os desempeñan e tendo en conta a normativa desenvolvida sobre a protección de riscos específicos. Isto quere dicir que o risco químico debe ser avaliado tendo en conta o  que  di  ao  respecto O  RD  374/2001  do  6  de  abril,  sobre  a  protección  da  saúde  e  seguridade  dos traballadores contra os riscos relacionados cos axentes químicos durante o traballo e tamén o que di o RD 665/1997, do 12 de maio,  sobre a protección dos  traballadores  contra os  riscos  relacionados  coa exposición a axentes  canceríxenos durante o  traballo no  caso dos axentes  canceríxenos e mutáxenos (con normativa específica a maiores para o amianto).   O primeiro paso para unha correcta avaliación do risco químico é a identificación dos produtos químicos perigosos; así o recolle o RD 374/2001 cando di que o empresario deberá determinar, en primeiro lugar, se existen axentes químicos perigosos no  lugar de  traballo, e no caso de que existan, avaliar os riscos para a saúde e seguridade dos traballadores, orixinados polos devanditos axentes.  

3

 

 

4

Na actualidade estáselle a dar un xiro importante á avaliación do risco químico en toda Europa, xiro que ven liderado tanto pola implantación dos métodos de avaliación simplificados, ou métodos cualitativos de  avaliación,  como  por  unha  nova  regulamentación  en  materia  de  comercialización  e  etiquetaxe (Regulamento REACH e Regulamento CLP relativo á clasificación , etiquetaxe e envasado de substancias e mesturas, de decembro do 2008) dos produtos químicos perigosos presentes no mercado europeo.  Sen dúbida as principais ferramentas para a transmisión da información sobre os perigos son a etiqueta, e a “ficha de datos de seguridade” (FDS), dirixida expresamente aos usuarios profesionais e industriais e cuxa  información  debe  ser  tida  en  conta  para  avaliar  o  risco  químico  e  debe  ser  facilitada  aos traballadores e aos seus representantes.  A  FDS  é  agora  regulada  enteiramente  polo  REACH  que  ademais  a  consolida como  a  ferramenta fundamental  para  a  transmisión  da  información  dos  riscos  das  substancias  e mesturas  perigosas  ao usuario profesional e ao longo da cadea de subministro. A FDS está a ser notablemente enriquecida coa información que a aplicación do REACH está a xerar.   Neste  contexto  descrito,  o  ISSGA,  consciente  da  falla  de  información  sobre  a  exposición  laboral  a axentes químicos, e como resposta tamén ás  deficiencias que vimos detectando na avaliación do risco químico, incluíu no seu Plan de Actividades do ano 2010 e do ano 2011 o proxecto da elaboración dun “MAPA DE RISCO QUÍMICO DE GALICIA”.   O obxectivo deste proxecto é precisamente obter datos sobre o uso de produtos químicos perigosos nas empresas da nosa  comunidade  autónoma para poder  así  exercer o noso  labor  con  coñecemento da situación e actuar preventivamente, prestando asesoramento e asistencia técnica centrada na correcta xestión do  risco químico, especialmente o derivado daqueles axentes químicos máis perigosos para a saúde dos traballadores. Preténdese que este labor de asesoramento sexa complementado ademais con accións en materia de formación e información, dirixidas tanto a empresarios como a traballadores. 

 

 

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS 

No  contexto  que  se  acaba  de  expor  este  proxecto  pretende  obter  información  sobre  os  seguintes aspectos:  

Identificación, da maneira máis pormenorizada posible, dos axentes químicos "potencialmente perigosos"  (1) presentes nos  lugares de  traballo:  características de perigosidade,  cantidade de axentes que se utilizan, almacenan, xeran e/ou producen, porcentaxe de presenza nos centros de traballo por categorías de perigo...  

Identificación dos axentes químicos canceríxenos e mutáxenos  (CM) presentes nos  lugares de traballo:  porcentaxe  de  centros  de  traballo  afectados,  análise  por  categorías,  CM  máis frecuentes, coñecemento da presenza destes axentes... 

Grao de control sobre o risco químico manifestado polas empresas participantes. 

Información contida nas fichas de datos de seguridade recibidas: corrección da  información en relación a diferentes aspectos con especial atención á clasificación relativa a carcinoxenicidade, mutaxenicidade e toxicidade para a reprodución de substancias e mesturas. 

     

                            

(1) Enténdense por “potencialmente perigosos” aqueles que, en ausencia de medidas preventivas específicas, poden orixinar riscos para a seguridade e a saúde dos traballadores. 

5

 

 

 

A IDENTIFICACIÓN DO RISCO QUÍMICO: NORMATIVA E CONCEPTOS 

A correcta avaliación do risco químico require de diferente etapas que se deben levar adiante seguindo unha  orde  e  unha  sistemática  que  poida  garantir  que  non  se    esquece  ningún  aspecto  importante. Partindo  da  premisa  de  que  esta  avaliación  debe  cumprir  co  estipulado  na  normativa  laboral,  e  en concreto coas obrigas que  recolle o RD 371/2001 para os axentes químicos e o RD 664/1997 para os axentes  canceríxenos,  fóronse  desenvolvendo  diferentes  guías,  normas  e  métodos  que  serven  de ferramenta para poder avaliar e en consecuencia aplicar as medidas preventivas que sexa mester; pero sexa  cal  sexa o procedemento empregado para avaliar o  risco,  sempre debe existir un primeiro paso común a todos eles, a correcta identificación do risco.  Identificar  os  riscos  require  á  súa  vez  comezar  por  identificar  os  perigos  e,  cando  se  trata  do  risco químico, isto supón tanto identificar todos os produtos químicos intrinsecamente perigosos e coñecer as súas  características  de  perigosidade,  como  identificar  todas  aquelas  condicións  relacionadas  coa manipulación e co almacenamento destes axentes, en calquera fase do proceso produtivo, que poidan ser  intrinsecamente perigosas ou que poidan colaborar directamente a  transformar o potencialmente perigoso nun  risco  real para a  seguridade  (incendio, explosión) ou para a  saúde  (en  función das  súas propiedades  toxicolóxicas). Non se  fará unha correcta avaliación do  risco químico se non se comeza por elaborar unha lista con todos os axentes químicos perigosos.  Debido á entrada en vigor do Regulamento (CE) nº 1272/2008 sobre clasificación, etiquetaxe e envasado de substancias e mesturas (regulamento CLP), nos atopamos nun período transitorio e durante uns anos van coexistir dous sistemas de clasificación e etiquetaxe. O regulamento CLP modificou o regulamento REACH  e  planificou  a  derrogación  das  directivas  sobre  clasificación  e  etiquetaxe  de  substancias  e preparados químicos perigosos, traspostas á lexislación española polo Real decreto 363/1995, do 10 de marzo de 1995 para as substancias e polo Real decreto 255/2003, do 28 de febreiro de 2003, para os preparados (e as súas correspondentes modificacións e actualizacións).  Cómpre aclarar que no momento da recolleita de datos da primeira fase deste proxecto, o sistema que deriva do Regulamento CLP aínda non era de obrigado cumprimento (agora si o é xa para as substancias) e  polo  tanto  a  información  recibida  viña  referida  fundamentalmente  ao  sistema  de  clasificación “tradicional”, que é o utilizado polo tanto para expoñer os datos deste informe.  Cando  se  trata de produtos químicos  clasificados  como perigosos,  ademais de  ser etiquetados  como tales  e  seguindo un modelo definido pola  lexislación, deben  vir  acompañados   da  ficha de datos de seguridade  que  debe  ser  subministrada  ao  usuario  profesional.  O  artigo  31  do  REACH  regula  os requisitos  da  FDS  que  debe  ser  elaborada  seguindo  as  indicacións  do  anexo  II  (anexo  que  xa  foi modificado polo  regulamento 453/2010 do 20 de maio de 2010 que  fundamentalmente o  adapta  ás disposicións do CLP).  Aspectos máis importantes da FDS   A  información que  contén debe  ser  sempre  tida en  conta para a avaliación do  risco químico nas 

empresas.  É obrigatorio subministrala: 

- Para todas as substancias e mesturas susceptibles de ser clasificadas como perigosas (na actualidade  segundo o RD 363/1995 e 255/2003 e/ou o  regulamento CLP e no  futuro segundo o regulamento CLP) 

7

 

- Para  todas as substancias persistentes, bioacumulativas e  tóxicas e moi persistentes e moi  bioacumulativas  (propiedades  relacionadas  coa  perigosidade  para  o  medio ambiente). 

- Outras substancias altamente preocupantes (anexo XIV REACH)  Debe  subministrarse  gratuitamente  en  papel  ou  en  formato  electrónico  e  no  idioma  oficial  do 

estado no que se comercializa a substancia ou mestura.   Debe indicar a data da súa elaboración.  Debe conter os 16 apartados que define a lexislación.  Debe ser actualizada: 

- No momento en que a substancia ou mestura sexa clasificada e etiquetada consonte ao Regulamento CLP:  figurarán as clasificacións segundo o RD 363/1995 e 255/2003 e as novas  acordes  co  CLP  ata  o  1  de  xuño  de  2015.  Despois  desta  data  só  figurarán  as acordes co CLP. 

- Cando se dispoña de nova información ou se teña constancia de novos perigos. 

- Cando se conceda ou denegue unha autorización. 

- Cando se impoña unha restrición.  Axentes químicos canceríxenos,  mutáxenos e tóxicos para a reprodución (CMR)  A perigosidade destes axentes,  fai necesaria a súa correcta identificación dende as primeiras etapas da avaliación de riscos e tamén implica que se deba formular como medida prioritaria a posibilidade da súa substitución.   Hai  que  ter  en  conta  que  os  coñecementos  científicos  actuais  non  permiten  identificar  niveis  de exposición por debaixo dos cales non exista risco de que os mutáxenos, e a maioría dos canceríxenos produzan os seus efectos característicos sobre a saúde, aínda que existe unha relación probabilidade‐efecto que permite deducir que canto máis baixa sexa a exposición a estes axentes, menor será o risco.  Ademais,  aos  axentes  clasificados  como  canceríxenos  de  categoría  1  e  2  e/ou  como mutáxenos  de categoría 1 e 2 segundo o RD 363/1995 e RD 255/2003, ou como canceríxenos de categoría 1A e 1B ou mutáxenos de categoría 1A e 1B segundo o regulamento CLP, élles de aplicación o RD 665/1997 sobre a protección dos  traballadores  contra o  riscos  relacionados  coa  exposición  aos  axentes  canceríxenos  e mutáxenos durante o  traballo;  isto quere dicir que  se deberán contemplar as disposicións específicas para a avaliación do risco e a aplicación de medidas preventivas recollidas nesta norma específica. As substancias  canceríxenas, mutáxenas  e  tóxicas  para  a  reprodución  clasificadas  nestas  categorías  de perigosidade  son  consideradas  polo  regulamento  REACH  como  “altamente  preocupantes”  e  serán sometidas a autorización; unha vez que a substancia figura no anexo XIV do REACH non se pode usar, con independencia da cantidade utilizada, se non se dispón da correspondente autorización. Este anexo xa sufriu modificacións dende a entrada en vigor do REACH e seguirá sendo modificado.  As substancias CMR e tamén as consideradas sensibilizantes respiratorios, requiren dunha clasificación harmonizada que é obrigatoria en todo o territorio da Unión Europea e que se recolle no anexo VI do regulamento CLP.  Por  outra  banda  aquelas  substancias  que  presenten  un  risco  intolerable  para  a  saúde  ou  o medio ambiente poderanse restrinxir, é dicir pódese regular ou ben prohibir o seu uso. Estas substancias son as que figuran no anexo XVII do REACH,  que tamén foi e seguirá a ser modificado.  

8

 

 

9

Definicións de interese  Axente químico: todo elemento ou composto químico, por si só ou mesturado, tal como se presenta en estado natural ou é producido, utilizado ou vertido, incluído a vertedura como residuo, nunha actividade laboral, elaborásese ou non de modo intencional e comercializásese ou non.  Produto químico: utilízase para aludir a calquera elemento ou composto químico, ou o que é o mesmo, substancias ou mesturas, comercializadas. Axente químico é polo tanto unha definición máis ampla que produto químico.  Axente  químico  perigoso:  os  que  poidan  presentar  un  risco  para  a  seguridade  ou  a  saúde  dos traballadores debido ás súas propiedades fisicoquímicas, químicas ou toxicolóxicas e a forma na que se utilizan ou están presentes no lugar de traballo. Inclúe: 

aqueles  que  cumpran  cos  criterios  para  seren  clasificados  como  substancias  ou  mesturas perigosas, tan e como se establece na normativa sobre notificación de substancias novas e na de clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias e de mesturas perigosas , con independencia de  que  o  axente  estea  clasificado  ou  non  nas  devanditas  normativas  e  coa  excepción  dos axentes que unicamente cumpran os requisitos para a súa clasificación como perigosos para o medio ambiente.  Os  que  posúan  un  valor  límite  ambiental  ou  biolóxico  (documento  de  Valores  Límite  de Exposición profesional que anualmente publica o INSHT).  . 

 Produto  químico  perigoso:  substancias  ou mesturas  químicas  clasificadas,  etiquetadas  e  envasadas como perigosas  segundo  a normativa  sobre  clasificación,  envasado  e  etiquetaxe de  substancias  e de mesturas perigosas.   Substancia: elemento químico e os seus compostos naturais ou os obtidos por algún proceso industrial.  Mestura/preparado: mestura ou solución composta por dúas ou máis substancias.  

 

DESCRICIÓN XERAL DO PROXECTO

Dirixiuse unha carta tipo a 99 empresas nunha primeira fase, e a outras 96 nunha segunda, describindo os obxectivos do proxecto e convidando ás empresas a colaborar nel. A selección fíxose centrándose en empresas  que  empregaban  produtos  químicos  perigosos  dun  xeito  importante  no  seu  proceso produtivo.  (No  apartado  de  resultados  descríbese  con  detalle  a  actividade  das  empresas  que  son tratadas neste primeiro informe).   A colaboración que se lles solicitou consistiu en cubrir un cuestionario, dispoñible na nosa web, (xúntase como anexo ao final deste informe) centrado nos axentes químicos presentes nas súas instalacións e no control  dos  riscos  xerados  por  estes  axentes,  e  en  remitir  as  FDS  de  todos  os  produtos  químicos existentes nos centros de traballo.  O prazo de  remisión de documentación  (cuestionarios cubertos e FDS)  fixouse a  finais de outubro de 2010 para as empresas da primeira fase e no mes de marzo do 2011 para as empresas da segunda fase.  O principal medio de envío da documentación  foi o correo electrónico, aínda que algunhas empresas optaron por enviala en soporte papel ou ben en CD por correo ordinario.  Finalmente  fíxose efectiva a colaboración de 86 empresas ás que nos diriximos na primeira  fase, que facilitaron  información  sobre  90  centros  de  traballo,  e  de  75  ás  que  nos  diriximos  na  segunda. Obtivemos en total polo tanto a colaboración de 161 empresas da nosa comunidade autónoma.   Tendo en conta que as circunstancias relacionadas coa non colaboración se deberon en ocasións a que se dirixiu a  carta a empresas que pecharan ou  se  fusionaran  con outras, ou que estaban  incursas en concurso de acredores ou ERE, a porcentaxe de empresas que non colaboraron co proxecto foi tan só de un  12%;  debemos  ter  en  consideración  que  cubrir  o  cuestionario  con  todos  os  datos  dos  produtos químicos da empresa e enviar todas as FDS correspondentes, supón un esforzo importante, en particular cando  o  número  de  produtos  químicos  é  elevado;  esforzo  que  por  outra  parte  agradecemos  ás empresas participantes. 

11

 

RESULTADOS 

1. Descrición da mostra 

 Inclúense  os  resultados  correspondentes  a  93  empresas;  das  que  a maioría  (86)  son  empresas  da primeira  fase  (7 da  segunda) e por  iso este primeiro  informe  identifícase  como  “informe da primeira fase”.  Todos os datos que se amosan corresponden polo tanto a 93 empresas que abranguen un total de 97 centros de traballo.  

12

 

EMPRESAS: A Coruña:   32 Lugo:     9 Ourense:   10 Pontevedra: 42

 1.1. Datos das empresas  Recolléronse  os  datos  xerais  das  empresas  participantes:  Código  de  Identificación  Fiscal  (CIF),  razón social, centro de traballo, teléfono, Fax, persoa de contacto e enderezo electrónico.  Definíronse 6 grupos en función da actividade desenvolvida polas empresas participantes; as empresas e os traballadores distribúense desta maneira nestes 6 grupos:  

  Nº empresas  Porcentaxe  NºTraballadores   

Industria da madeira  13  14%  3.333  21% 

Industria química,  plásticos e artes gráficas  30  32%  2.491  16% 

Fabricación de produtos minerais non metálicos  4  4%  393  3% 

Industria do metal en xeral  20  22%  4.330  27% 

Industria naval e da automoción  21  23%  3.729  24% 

Limpeza industrial e de edificios  5  5%  1.405  9% 

Total  93  100%  15.681  100% 

  

 

Empresas por grupos de actividade

14%

32%

4%22%

23%

5%

 Industria  da  madeira

Industria  química ,  plásticos  e  artesgráficasFabricación de  produtos  minerais  nonmetá l icos Industria  do metal  en xera l

Industria  naval  e  da  automoción

Limpeza  industria l  e  de  edi ficios

         

Distribución dos traballadores nos diferentes grupos de actividade

21%

16%

3%27%

24%

9%

 Industria  da  madeira Industria  química,  plásticos  e artes gráficas

Fabricación de produtos  minerais  non metálicos  Industria  do metal en xeral

Industria  naval e da  automoción Limpeza  industrial e de edificios

  

13

 

1.2. Distribución dos centros de traballo en función do cadro de persoal 

 

2,06%

21,65% 25,77%21,65% 17,53%

11,34%

0%

20%

40%

60%

80%

100%Porcentaxe

 de 

centros de traballo

≤10 11‐50 51‐100 101‐200 201‐300 >300

Tamaño do cadro de persoal

Distribución dos centros de traballo segundo o cadro de persoal

  1.3. Organización preventiva das empresas     Delegados de prevención 

Delegado/a de prevención nos 

traballo 

94%

6%

centros de 

Con delegado/a de prevención

Sin delegado/a  de prevención

 Tipo de organización preventiva  Recóllese a organización preventiva das empresas nas diferentes disciplinas preventivas:  

 SEGURIDADE  HIXIENE  ERGONOMÍA 

MEDICINA  DO TRABALLO 

Asumida polo empresario 

2%  1%  2%   

Traballadores designados 

7%  6%  6%   

Servizo de Prevención propio 

28%  17%  25%  5% 

Servizo de Prevención alleo  

63%  76%  67%  95% 

Nota: os datos preséntanse por centros de traballo. Algunhas empresas indican diferentes modalidades para unha disciplina preventiva (por exemplo asumida polo empresario e polo servizo de prevención propio, ou traballadores designados e servizo de prevención alleo). 

14

 

 Obsérvase  a maior  externalización  da  prevención  na  disciplina  de  Hixiene  Industrial  e,  como  é  de esperar, na Medicina do Traballo. 

2. Grao de control manifestado polas empresas (apartados 2 a 8 do cuestionario) 

 2.1. Avaliación de riscos  Reflíctense aquí os datos que se obteñen das  respostas dadas ás seguintes preguntas do cuestionario neste apartado    

Na súa empresa se empregan, xeran, producen e/ou almacenan Axentes Químicos Perigosos (AQP)? 

Ten  algún  documento  no  que  se  identifiquen  todos  os  AQP  cos  que  poden  estar  en  contacto  os traballadores? 

Ten  a  Ficha  de  datos  de  Seguridade  (FDS),  en  castelán,  de  todos  os  AQP  que  se manipulan  na  súa empresa? 

Na avaliación de riscos están identificados os postos de traballo con risco de exposición a AQP? 

Avaliouse especificamente o risco por exposición a AQP naqueles postos de traballo nos que se identificou este risco? 

Realizáronse medicións das concentracións de AQP nos postos de traballo?    

SI, 93

NON, 4

SI, 89

NON, 8

SI, 93

NON, 4

SI, 95

NON, 2

SI, 91NON, 6

SI, 76

NON, 15

SI, 75

NON, 16

010

2030

4050

6070

8090

100

Nº de centros de traballo

Empregan PQPIdentificación

documentada

FDS de todos

os PQP

Identificaron

Postos de

traballo con

exposición

Avaliación

específica

exposición a

AQP

Realizáronse

medicións

Identificouse

risco vía

dérmica

Identificación e avaliación do risco químico

  Todos os centros de traballo que afirman empregar AQP afirman tamén ter as FDS de todos os produtos.  Obsérvase que en 4 casos se recoñece que non se identifican con constancia documental todos os AQP da empresa aínda que si se afirma ter todas as FDS.  A maioría  das  empresas que  identifican  o  risco  químico  afirman  ter  realizado  a  avaliación  específica correspondente, un 5,46% non avaliou especificamente este risco.  

15

 

2.2 Condicións de utilización e medios técnicos de control 

 

Procedementos de traballo estandarizados para operacións con AQP

Para todas40%

Para a maioría28%

Para algunhas22%

Para ningunha 8%

Non contestan2%

  Procedementos de traballo estandarizados por grupos de actividade:  

 

Existen procedementos de  traballo estandarizados  e  por  escrito  para as operacións nas que se manexan AQP? 

Para todas Para a maioría 

Para algunhas 

Para ningunha 

Non contestan

 Industria da madeira  35,29%  17,65%  41,18%    5,88% 

Industria química,  plásticos e artes gráficas (32% das empresas)  36,67%  36,67%  20,00%  6,67%   

Fabricación  de  produtos  minerais non metálicos  50,00%  50,00%       

 Industria  do  metal  en  xeral  (22% das empresas)  45,00%  20,00%  15,00%  15,00%  5,00% 

Industria  naval  e  da  automoción (23% das empresas)  42,86%  33,33%  9,52%  14,29%   

Grupos de actividade 

Limpeza industrial e de edificios  40,00%    60,00%     

  % Total empresas  40,21%  27,84%  21,65%  8,25%  2,06% 

 Na maioría dos casos afírmase  traballar con procedementos de  traballo estandarizados para  todas ou polo menos  para  a maioría  das  operacións.  Na  industria  da madeira  é  na  que  se  detectan menor cantidade de procedementos de traballo normalizados.  No  95%  dos  centros  de  traballo  está  expresamente  prohibido  comer,  beber  e  fumar  nos  postos  de traballo  e  teñen  implantadas  normas  de  correcta  hixiene  persoal  (utilización  de  roupa  de  traballo, lavado das mans...)  Deseguido  os  resultados  correspondentes  ás  outras  tres  preguntas  do  cuestionario  relativas  a  este apartado:   

Nas operacións nas que se utilizan AQP, os traballadores están en contacto directo con eles? 

16

 

Os  traballadores  utilizan  os  medios  de  protección  colectiva  habilitados  para  tarefas  determinadas (cabinas, extraccións localizadas...)? 

Os  traballadores utilizan os equipos de protección  individual  (EPIs)  indicados na planificación da acción preventiva da empresa para a tarefa que están a realizar? 

 Represéntanse o nº de centros de traballo que seleccionaron as diferentes respostas: 

 Sempre A maioría das veces

Algunha vez

Nunca

Non contestan

Sempre

A maioría das veces

Algunha vez

Nunca

Non contestan

Sempre

A maioría das veces

Algunha vez

Nunca

Non contestan

Sempre

A maioría das veces

Algunha vez

Nunca

Non contestan

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Nº de centros de traballo

Hai contacto con AQP Utilízanse medios de

protección colectiva

Utilízanse os EPIS indicados

na Plan. Preventiva

Proc. traballo

estandarizados  nas

operacións con AQP? 

 Cómpre salientar a alta utilización dos EPIs  (utilízanse sempre nun 81.44% dos centros de traballo e a maioría das veces no 18,56% restante) ao mesmo tempo que se indica unha alta utilización dos medios de protección colectiva mentres que ata nun 27% dos casos se afirma que non existe contacto directo cos AQP utilizados.  2.3. Envasado e etiquetaxe  Móstrase  a  porcentaxe  de  centros  de  traballo  que  contestaron  afirmativamente  a  cada  unha  das opcións de resposta das seguintes preguntas:   Os envases que conteñen AQP están correctamente etiquetados e en castelán?  Cando se realizan transvasamentos, etiquétanse correctamente os novos recipientes? 

 

17

 

81,44%

18,56%0,00% 0,00% 0,00%

Todos A maioría

de eles

Algúns   Ningúns NS/NC

Os envases que conteñen AQP  están correctamente etiquetados e 

en castelán?

  

63,92%

23,71%

4,12% 1,03%7,22%

Sempre  A maioría

das  veces

Algunha

vez

Nunca NS/NC

Cando se realizan transvasamentos, etiquétanse correctamente os 

novos recipientes?

  Á pregunta: ‐ Existe un lugar específico para o almacenamento dos AQP?, contestouse afirmativamente no 95% dos centros de traballo.   2.4. Plan de emerxencia  

  SI  NON  NS/NC No manual de autoprotección e/ou nas normas básicas de emerxencia contémplanse os incidentes producidos por AQP? 

94,85%  4,12%  1,03% 

 A maioría das empresas afirman contemplar os riscos para a seguridade derivados do manexo de AQP no centro de traballo concreto  

18

 

2.5. Vixilancia da saúde  

  SI  NON 

Aplícanse protocolos de  vixilancia  sanitaria  específicos nos exames  de  saúde  que  se  fan  periodicamente  aos traballadores? 

97,94%  2,06% 

 2.6. Formación e información os traballadores  

 SI  NON 

Os traballadores teñen acceso á ficha de datos de seguridade (FDS) dos AQP que se manipulan na empresa? 

100,00%  0,00% 

Informouse  os  traballadores  por  escrito  dos  riscos  do  seu  posto  de  traballo reflectidos na avaliación do risco químico? 

93,81%  6,19% 

Na  formación  en  prevención  de  riscos  laborais  que  recibiron  os  traballadores, figura un apartado dirixido ao risco químico? 

93,81%  6,19% 

  2.7. Canceríxenos e mutáxenos  

 SI  NON  NS/NC 

Na avaliación de riscos da súa empresa, figura expresamente identificado algún axente canceríxeno e/ou mutaxénico? 

32,99%  64,95%  2,06% 

Ten  vostede  coñecemento  dalgún  AQP  que  sexa  canceríxeno  e/ou mutaxénico que se manipule na súa empresa? 

31,96%  65,98%  2,06% 

 Deseguido as respostas ás outras dúas preguntas formuladas neste apartado:  

No caso de que se  identificaran canceríxenos e/ou mutaxénicos na avaliación de riscos  , fíxose unha avaliación de riscos específica para eles? 

Tamén no caso de que se  identificaran canceríxenos e/ou mutaxénicos na avaliación de riscos, indicáronse medidas de prevención e protección específicas para estes axentes? 

 

Avaliación específica de CM

SI

72%

NON

28%

Medidas  de prevención e protección 

específicas  para CM

SI

84%

NON

16%

Nota: CM: canceríxenos e/ou mutaxénicos. As porcentaxes indicadas están referidas a aqueles centros de traballo nos que se identificaron estes axentes. 

 

19

 

Débese subliñar o feito de que sexa máis frecuente que se indiquen medidas de prevención e protección (84% dos casos) e non que  se  realice a avaliación específica  (72%) que  implica entre outras medidas, contemplar a posibilidade de substituír estes axentes.  

3. Información xeral recibida sobre os produtos rexistrados 

  

Total produtos 

Total produtos clasificados como 

perigosos 

Total produtos clasificados como non 

perigosos 

Total produtos sen información sobre clasificación 

418 (8%) 

5.453  3.084 (56%)  1.951 (36%)  179 sen FDS nin outra 

información 

239 con FDS sen información sobre 

clasificación 

  

Porcentaxe de PQ rexistrados con FDS

PQ  sen FDS

6%

PQ con FDS

94%

 3.1 PQ sen FD  Un  total 314 produtos non dispuñan de  FDS pero  recibiuse  información  sobre  a  clasificación de 135 deles mediante as Fichas Internacionais de Seguridade Química ou mediante fichas técnicas do produto. 96 destes 135 eran produtos químicos perigosos, entre eles 11 clasificados como canceríxenos, 6 como moi tóxicos, 8 como sensibilizantes, 2 como mutáxenos, 4 tóxicos para a reprodución e 25  inflamables (18 moi inflamables e 1 extremadamente inflamable).   

20

 

 Características de perigosidade dos PQ sen FDS

Sen información 

sobre perigosidade

57%

Perigosos

31%

Non perigosos

12%

  Revisouse  a    información  recibida  destes  produtos  e    detectouse  que  en   moitos  era  errónea  ou incompleta  no  tocante  á  súa  clasificación.  Considerouse  que    sería  necesario  revisar  a  información recibida  de  34  dos  39  que  están  catalogados  como  non  perigosos,  de  158  dos  179  que  están  sen clasificar e, por suposto, dos 96 que veñen catalogados como perigosos por outra información recibida (Fichas internacionais de Seguridade Química ou fichas técnicas do produto).  3.2 PQ con FDS  Analizáronse os aspectos relativos á información contida nas FD que se detallan a continuación. Débese ter  en  conta polo  tanto que non  se  fixo unha  análise polo miúdo da  calidade  e  a  corrección desta información.  Considerouse  que  a  información  era  incorrecta  cando  contiña  polo  menos  unha  das  seguintes irregularidades tendo en conta a normativa ao respecto (Regulamento REACH,):  

•  Non estaba en castelán. •  Non indicaba data de emisión. •  Non contiña os 16 apartados preceptivos. •  Tratábase dunha substancia con valores  límite de exposición (VLA e/ou VLB) e estes non 

figuraban ou ben os que figuraban eran incorrectos.  Tratábase dunha substancia canceríxena, e/ou mutáxena e/ou tóxica para a reprodución 

(CMR) e non estaba clasificada como tal ou estaba clasificada nunha categoría que non lle correspondía. 

Tratábase dunha substancia non CMR pero estaba claramente mal clasificada no tocante a outras categorías de perigosidade. 

Tratábase  dunha  mestura  CMR  mal  clasificada:  mestura  con  substancias  CMR  en concentracións  que  farían  que  a  mestura  fose  clasificada  como  CMR  e  non  estaba  clasificada como tal ou ben estaba clasificada nunha categoría que non lle correspondía. 

Tratábase dunha mestura supostamente clasificada como non perigosa e non se indicaba con claridade que a mestura fose “non perigosa” segundo a normativa vixente en materia de clasificación e etiquetaxe. 

Tratábase  de  mesturas  con  algún  compoñente  canceríxeno  e/ou  mutáxeno  en concentracións  que  farían  que  a  mestura  fose  clasificada  u  como  canceríxena  e/ou mutáxena  pero  estes  compoñentes  poden  estar  exentos  de  ser  clasificados  nestas categorías,  advertíndose  deste  particular  na  normativa  sobre  clasificación  e  etiquetaxe vixente  cunha  nota  correspondente  nas  listaxes  de  clasificación  e  etiquetaxe 

21

 

harmonizadas. Na FDS non se indica claramente se a compoñente en cuestión está exenta de ser clasificada como canceríxena e/ou mutáxena, e non se clasifica a mestura como tal. 

 Nota:    esta  revisión  das  FDS  fíxose  tendo  en  conta  o  estado  da  normativa  vixente  sobre comercialización, clasificación e etiquetaxe e valores  límite de exposición profesional no momento da recollida da  información que, para a primeira  fase  (a maioría das empresas  reflectidas neste  informe)  foi ata finais do ano 2010.   Tendo en conta o que se acaba de dicir en relación aos criterios utilizados para a análise da información, un 21% das FDS presentaron irregularidades na súa información. 

 As FDS con irregularidades correspondían a PQ coas seguintes características de perigosidade:   

PQ con FDS con irregularidades

Sen información 

sobre clasificación

14%

Perigosos

63%

Non perigosos

23%

  O tipo de irregularidades detectadas en porcentaxe sobre o total de FDS con irregularidades foron as seguintes:  

Tipo de irregularidades detectadas nas FDS

(en porcentaxe respecto ao total con irregularidades)

16,40%

6,94%

13,96%

18,28%

1,97% 0,56%

13,78%10,59%

33,83%

Non está en

castelán

Sen data

emisión

Non contén

16

apartados

Substancia

sen VLA e/ou

VLB  ou

incorrecto

Substancia

CMR mal

clasificada 

Outro tipo

de subs.

claramente

mal

clasificada

Mestura

CMR  mal

clasificada

Non

perigoso sen

especificar

claramente

Mestura con

comp. con

notacións

  

22

 

3.3 Valoración global da información recibida dos PQ  

Información recibida dos PQ perigosos

Necesita revisión

25%

Sen 

irregularidades  

detectadas

75%

  

 

Información recibida dos PQ non perigosos

Necesita revisión

14%

Sen 

irregularidades  

detectadas

86%

  Se  temos  en  conta  do  total  dos  produtos  rexistrados  (5.453)  aqueles  que  posúen  FDS  pero  cuxa información  debería  ser  revisada  (1.067)  e  os  que  non  posúen  FDS  pero  se  considera  incorrecta  ou insuficiente  a  información  recibida do produto  (282),  chegamos  á  conclusión de que  sería necesario revisar a información sobre a perigosidade de 1.349 produtos, o 24,7 % dos produtos rexistrados nesta primeira fase. 

4. Análise cualitativa dos axentes 

 Analízase agora cualitativamente a información extraída dos 5.453  produtos químicos rexistrados nesta primeira fase.  4.1. Produtos químicos identificados: clasificación por categorías de perigo  A  lexislación  establece  os  ensaios  ou  ben  as  cantidades  de  substancias  contidas  nunha mestura  que levan a considerar unha substancia ou mestura como perigosa. As substancias ou mesturas consideradas 

23

 

como  perigosas  débense  clasificar  en  determinadas  categorías  de  perigo,  en  función  das  súas propiedades físico‐químicas e/ou toxicolóxicas, que tamén establece a dita lexislación.  Na actualidade estase a producir un cambio no sistema de clasificación e etiquetaxe das substancias e mesturas químicas en toda Europa de xeito que o sistema tradicional, derivado das directivas europeas de substancias e preparados químicos, está a ser substituído polo sistema que deriva do Regulamento CLP (sobre clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias e mesturas), de aplicación directa en toda a Unión Europea.   Todo isto tradúcese en cambios nas categorías de perigo, que agora serán clases e categorías, e tamén nunha nova etiqueta. Cómpre dicir que no momento da recolleita de datos desta primeira fase do MRQ o sistema que deriva do Regulamento CLP aínda non era de obrigado cumprimento (agora si o é xa para as substancias) e na  inmensa maioría das FDS só  figuraba a clasificación “tradicional”,  ‐só en 208 das 5.138 fichas recibidas figuraban as dúas clasificacións‐, e por  iso os datos que se dan deseguido están referidos unicamente ao sistema tradicional de clasificación e etiquetaxe.  Este  sistema  “tradicional” derivado das directivas 67/548/CEE do Consello  (Directiva  sobre  sustancias perigosas,) e 1999/45/CE (Directiva sobre preparados perigosos) traspostas á  lexislación española polo RD  363/1995  e  RD  255/2003,  clasifica  os  produtos  químicos  perigosos  en  15  categorías  de  perigo diferentes en función das súas propiedades físico‐químicas e dos seus efectos sobre a saúde e o medio ambiente. A táboa recolle as 15 categorías definidas e as súas definicións:  

PROPIEDADES FISICOQUÍMICAS 

EXPLOSIVOS 

As substancias e preparados sólidos, líquidos, pastosos ou xelatinosos que, mesmo en ausencia de osíxeno atmosférico,  poidan  reaccionar  de  forma  exotérmica  con  rápida  formación  de  gases  e  que,  en determinadas condicións de ensaio, detonan, deflagran rapidamente ou, baixo o efecto da calor, en caso de confinamento parcial, explotan 

COMBURENTES As  substancias  e  preparados  que,  en  contacto  con  outras  substancias,  en  especial  con  substancias inflamables, produzan unha reacción fortemente exotérmica 

EXTREMADAMENTE INFLAMABLES 

As substancias e preparados líquidos que teñan un punto de ignición extremadamente baixo e un punto de ebulición  baixo,  e  as  substancias  e  preparados  gasosos  que,  a  temperatura  e  presión  normais,  sexan inflamables en contacto co aire 

FACILMENTE INFLAMABLES 

As substancias e preparados: 

Que poden quentarse e inflamarse no aire a temperatura ambiente sen achega de enerxía, ou 

Os  sólidos  que  poidan  inflamarse  doadamente  tras  un  breve  contacto  cunha  fonte  de inflamación e que sigan queimándose ou consumíndose unha vez retirada a devandita fonte, ou

Os líquidos o punto de ignición dos cales sexa moi baixo, ou 

Que, en contacto con auga ou con aire húmido, desprendan gases extremadamente inflamables en cantidades perigosas 

INFLAMABLES  As substancias e preparados líquidos que teñan un punto de ignición baixo. 

EFECTOS SOBRE A SAÚDE 

MOI TÓXICOS As  substancias  e  preparados  que,  por  inhalación,  inxestión  ou  penetración  cutánea  en moi  pequena cantidade poidan provocar efectos agudos ou crónicos e mesmo a morte 

TÓXICOS As  substancias  e  preparados  que,  por  inhalación,  inxestión  ou  penetración  cutánea  en  pequenas cantidades poidan provocar efectos agudos ou crónicos e mesmo a morte 

NOCIVOS As  substancias  e  preparados  que,  por  inhalación,  inxestión  ou  penetración  cutánea  poidan  provocar efectos agudos ou crónicos e mesmo a morte 

CORROSIVOS As substancias e preparados que, en contacto con tecidos vivos poidan exercer unha  acción destrutiva dos mesmos 

IRRITANTES  As substancias e preparados non corrosivos que, en contacto breve, prolongado ou repetido coa pel ou as 

24

 

mucosas poidan provocar unha reacción inflamatoria 

SENSIBILIZANTES As substancias e preparados que por  inhalación ou penetración cutánea, poidan ocasionar unha reacción de hipersensibilidade, de  forma que unha exposición posterior a esa substancia ou preparado dea  lugar para os efectos negativos característicos 

CARCINOXÉNICOS  As substancias e preparados que, por inhalación, inxestión ou penetración cutánea, poidan producir cancro ou aumentar a súa frecuencia 

MUTÁXENOS   As  substancias  e  preparados  que,  por  inhalación,  inxestión  ou  penetración  cutánea,  poidan  producir alteracións xenéticas hereditarias ou aumentar a súa frecuencia 

TÓXICOS PARA A REPRODUCIÓN 

As  substancias  e  preparados  que,  por  inhalación,  inxestión  ou  penetración  cutánea,  poidan  producir efectos negativos non hereditarios na descendencia, ou aumentar a frecuencia destes, ou afectar de forma negativa á función ou á capacidade reprodutora 

EFECTOS SOBRE O MEDIO AMBIENTE 

PERIGOSOS PARA O MEDIO AMBIENTE 

As substancias ou preparados que presenten ou poidan presentar un perigo inmediato ou futuro para un ou máis compoñentes do medio 

  No seguinte gráfico reflíctese a  información obtida en canto á clasificación nestas categorías de perigo dos 5.453 produtos químicos que se rexistraron nesta primeira fase. A suma supera o total de produtos rexistrados posto que un mesmo produto químico pode ser clasificado en diferentes categorías á vez: 

Nº substancias ou mesturas clasificadas como perigosas por categorías

418

1951

892

173

55216

655

1577

431

1275

25190

734525

128964

Explo

sivos

Comb

urentes

Extr. Inflama

bles

Fácilme

nte inflam

able

Inflam

ables

Tóxicos

Muy Tó

xicos

Nocivos

Corro

sivo

Irritante

Sensibilizantes

Canceríxenos

Muta

xénicos

Tóxicos pa

ra a reprodución

Perigosos pa

ra o M

edio Am

biente

Non p

erigo

sos

Sen info

rmación

 sobre clasificación

  Se representamos as porcentaxes de produtos clasificados nas diferentes categorías  tendo en conta o total de produtos clasificados como perigosos (3.084 produtos): 

25

 

Porcentaxe de produtos clasificados en cada categoría de perigo

0,13%3,11% 4,15%

17,02%

23,80%

6,16%

0,81%

41,34%

13,98%

51,13%

21,24%

7,00%

1,78%5,61%

28,92%

Explosivos

Comburentes

Extr. Inflamables

Fácilmente inflamable

Inflamables

Tóxicos

Moi tóxicos

Nocivo

Corrosivo

Irritante

Sensibilizantes

Canceríxenos

Mutaxénicos

Tóxicos para a reprodución

Perigosos para o Medio Am

biente

  4.2. Centros de traballo con AQP clasificados nas diferentes categorías de perigo  Sinálanse agora as porcentaxes de centros de traballo que empregan produtos químicos clasificados nas diferentes categorías:    

26

 

Porcentaxe de centros de traballo con presenza de AQP segundo categoría de 

perigosidade

3,09%

43,30%37,11%

57,73%

12,37%

90,72%

75,26%

92,78%

75,26%

56,70%

17,53%

51,55%

83,51%

75,26% 74,23%

Explosivos

Comburentes

Extr. Inflamables

Fácilm. Inflamables

Inflamables

Tóxicos

Moi Tóxicos

Nocivos

Corrosivos

Irritantes

Sensibilizantes

Canceríxenos

Mutaxénicos

Tóx. para a reprodución

Perigosos para o medio am

biente

  Cómpre  salientar  al  alta  porcentaxe  de  centros  de  traballo  nos  que  están  presentes  axentes canceríxenos, o 56,70%, tóxicos para a reprodución, 51,55%, e nada menos que un 75,26% dos centros de  traballo  con algún produto químico  clasificado  como  sensibilizante. Todos eles produtos químicos perigosos que  requiren extremar as medidas de prevención e protección.   No caso de canceríxenos e mutáxenos  de  1ª  e  2ª  categoría  (1A  e  1B  segundo  o  Regulamento  CLP)  as medidas  veñen  ademais determinadas por lexislación específica (RD 665/1997 axentes canceríxenos).  4.3 Estado físico dos axentes (información das FDS)  O  estado  físico  dun  produto  químico  é  fundamental  para  o  deseño  das medidas  preventivas  e  de protección máis axeitadas, tanto colectivas como individuais.  Considéranse os tres estados físicos da materia: gas, sólido e líquido. Hai que ter en conta que o estado gas abrangue os gases que se subministran comprimidos, ben como refrixerados, licuados ou disoltos, o estado  líquido  comprende  líquidos  de  viscosidade  variable  e  tamén  os  subministrados  a  presión (aerosois), que teñen un comportamento diferente, e que dentro do estado sólido atópanse produtos en forma de po con diferente tamaño de gran e diferente grao de compactación e tamén fibras.  A Análise  reflicte que a maioría dos produtos están en estado líquido:  

27

 

Estado físico dos produtos químicos

Sólido

23% Gas

2%

Sen 

información

5%

Líquido

70%

  Chama a atención que ata nun 5%  (258 produtos) non  se dispoña  información  sobre o  seu estado; a maioría deles  son produtos dos que non  se dispón de FDS  (241 produtos) e nunha minoría deles  (17 produtos) esta información non estaba reflectida na FDS. 

5. Análise cuantitativa 

 Os  datos  que  se  presentan  no  gráfico  son  unha  estima  da  cantidade  dos  produtos  químicos  (PQ) consumidos realizada en base ás cantidades  indicadas polas empresas no apartado 10 do cuestionario. Os PQ consumidos en maior cantidade polas empresas participantes foron o fuelóleo, a sosa e o etanol; tamén se consumiron en cantidades importantes outros produtos como o coque de petróleo, óxido de calcio, brea de alcatrán de hulla,  formaldehido, metanol, peróxido de hidróxeno, osíxeno, gas natural, acedo sulfúrico e gasóleo.   

28

 

1.150,51.344,1

38,5 39,4

655

0,0007239,08,7 0,010

153,5

3.604,0

4.772,24.968,7

153,8

1.387

496 24

1.577

892

190

1.275

431216 55 173

Explosivos

Comburentes

Inflamables

Moi Tóxicos

Tóxicos

Nocivos

Corrosivos

Irritantes

Sensibilizantes

Canceríxenos

Mutáxenos

Tóx . Rep.

Perigosos MA

Cantidade en miles de toneladas

Nº Produtos

 Aínda que se podía supor un maior consumo en función dun maior nº de produtos clasificados nunha categoría,  esta  regra  non  se  cumpre,  fundamentalmente  debido  ao  importante  consumo  de determinados PQ por parte de determinadas empresas.  Como  exemplo  e  tal  e  como  se  indica máis  adiante, hai que  ter  en  conta que o  fuelóleo,  gasóleo  e gasolina  utilizados  como  combustible,  son  unha  parte  importante  do  montante  total  de  produtos canceríxenos consumidos.  

6. Canceríxenos e mutáxenos 

 6.1 Presenza de axentes canceríxenos e mutáxenos nos centros de traballo  

29

4955

10 8

17

55

Canceríxenos Mutáxenos Canceríxenos e/ou

mutáxenos de

calquera categoría

Nº de centros de traballo con presenza de canceríxenos e mutáxenos por 

categorías

 1ª e/ou 2ª Categoría

 3ª Categoría

Total (1ª e/ou 2ª e/ou 3ª)

 Nota: non se rexistrou ningún mutáxeno de 1ª categoría 

 En máis da metade dos centros de traballo (56,70%) hai presenza de axentes canceríxenos, e case nun 30% deles a presenza é de canceríxenos de 1ª e 2ª categoría (1A e 1B segundo o Regulamento CLP). 

29

 

 Se  temos en  conta os diferentes grupos de actividade definidos, a porcentaxe de  centros de  traballo dentro  de  cada  grupo  con  presenza  de  canceríxenos  e/ou  mutáxenos  (de  calquera  categoría)  é  a seguinte:  

 

70,59%

43,33%50,00%

60,00%

71,43%

20,00%

 Industria da  madeira

Industria  química,  plásticos e artes gráficas

Fabricación de produtos minerais non metálicos

 Industria do metal en xeral

Industria  naval e da automoción

Limpeza industrial e de edificios

Porcentaxe de centros de traballo con presenza de canceríxenos e/ou mutáxenos 

por grupos de actividade

  E  esta  é  a  porcentaxe,  dentro  de  cada  grupo  de  actividade,  de  centros  de  traballo  nos  que  están presentes CM de 1ª e/ou 2ª categoría:  

41,18%

23,33%

50,00%

40,00%

23,81%

0,00%

 Industria da  madeira

Industria  química,  plásticos  e artes gráficas

Fabricación de produtos minerais non metálicos

 Industria do metal en xeral

Industria  naval e da automoción

Limpeza industrial e de edificios

Porcentaxe de centros de traballo con presenza de CM de 1ª e/ou 2ª categoría 

por grupos de actividade

  Represéntase  agora  a porcentaxe de  centros de  traballo que posúen un  canceríxeno e/ou mutáxeno (CM)  nas  súas  instalacións,  os  que  posúen  dous  ou máis  CM  e  os  que  non  posúen  ningún  CM;  a información preséntase por grupos de actividade e  tamén  tendo en conta o conxunto dos centros de traballo:  

30

 

11,8%

58,8%

29,4%

13,3%

30,0%

43,3%

25,0%

25,0%

50,0%

20,0%

40,0%

40,0%

23,8%

47,6%

23,8%

20,0%

0,0%

80,0%

17,5%

39,2%

43,3%

 Industria da

madeira

Industria

química, 

plásticos  e artes

gráficas

Fabricación de

produtos

minerais  non

metálicos

 Industria  do

metal en xeral

Industria  naval e

da  automoción

Limpeza

industrial e de

edificios

Total centros de

traballo

Presenza de Canceríxenos e Mutáxenos nos centros de traballo

Centros  de  trabal lo con 1  CM

Centros  de  trabal lo con 2 ou máis  CM

Centros  de  trabal lo sen CM   Cómpre sinalar que nos centros de  traballo nos que hai canceríxenos presentes sole haber máis de 1 (coa excepción do grupo que corresponde á limpeza industrial e de edificios). Os grupos de actividade da Industria da madeira e da  Industria do naval e da automoción  son nos que están presentes CM máis frecuentemente.  6.2 Número de produtos químicos canceríxenos e mutáxenos rexistrados por categorías:  

14 0

65

21

136

34

1

216

55

Cat. 1 (1A) Cat. 2 (1B) Cat. 3 (2) Canc. sen

determinar

cat.

Total

Nº de PQ CM por categorías

Nº de PQ canceríxenos  por categorías

Nº de PQ mutáxenos  por categorías

  6.3 Produtos químicos CM e tóxicos para a reprodución (TR) máis frecuentemente utilizados:  Indícanse deseguido os 35  compostos químicos  canceríxenos e mutáxenos que  se detectan  con máis frecuencia entre os produtos químicos clasificados como CM ordenados polo nº de veces que aparecen de maior a menor e  indicando a  categoría de perigo na que están clasificados. O gasóleo é o que  se contabiliza un maior número de veces (36).  

31

 

Os  CM máis  frecuentes  son,  ademais  do  gasóleo,  outros  derivados  do  petróleo,  tanto  lixeiros  como pesados  (naftas,  brea,  alcatrán  de  hulla,  fuelóleo  pesado,  gasolina)  así  como  derivados  aromáticos (benzo[a]pireno,  benzo[j]fluoranteno,  benzo[k]fluoranteno,  benzo[a]antraceno,  benzo[e]pireno, benzo[b]fluoranteno, benceno, criseno, dibenzo[a,h]antraceno, naftaleno) e derivados parafínicos.  Débese subliñar tamén a importante presenza do formaldehido (sobre todo en diferentes colas e resinas e  tamén  usado  como  formol  ou  en  solución)  e  das  resinas  epoxi,  utilizadas  na  elaboración  e recubrimento de compoñentes industriais.  Preséntanse  tamén  outros  compostos  haloxenados  orgánicos  (diclorometano,  percloroetileno)  e derivados do cromo como o dicromato potásico e cromatos de chumbo utilizados como pigmentos.  

Axente químico  Nº CAS  Categoría de perigo   Nº aparicións

Gasóleo  68334‐30‐5  Carc. Cat. 3  36 

Formaldehido  50‐00‐0  Carc. Cat. 3  26 

Resina epoxi (tetraglicil metilen dianilina)  28768‐32‐3  Mut.Cat.3  15 

Resina epoxi (triglicil‐p‐ aminofenol)  5026‐74‐4  Mut.Cat.3  15 

Diclorometano  75‐09‐2  Carc. Cat. 3  15 

Disolventes nafta ligeros aromáticos del petróleo 

64742‐95‐6  Carc. Cat. 2  14 

Brea, alcatrán de hulla, elevada temperatura  65996‐93‐2  Carc. Cat. 2  10 

Amarelo de sulfocromato de chumbo  1344‐37‐2  Carc. Cat. 3  9 

Dicromato de potasio  7778‐50‐9  Carc. Cat. 2, Mut.Cat.2  9 

Percloroetileno  127‐18‐4  Carc. Cat. 3  7 

Petróleo combustible, residual. Fuelóleo pesado. 

68476‐33‐5  Carc. Cat. 2  7 

Benzo[a]pireno  50‐32‐8  Carc. Cat. 2, Mut.Cat.2  6 

Fenol  108‐95‐2  Mut.Cat.3  5 

Trióxido de cromo  1333‐82‐0  Carc. Cat. 1, Mut.Cat.2  5 

Gasolina  86290‐81‐5  Carc. Cat. 2  5 

2 Butanona‐ Oxima  96‐29‐7  Carc. Cat. 3  5 

C.1. BasicVioIet 10    Carc. Cat. 3  4 

Trióxido de diantimonio  1309‐64‐4  Carc. Cat. 3  4 

Benzo[j]fluoranteno  205‐82‐3  Carc. Cat. 2  4 

Benzo[k]fluoranteno  207‐08‐9  Carc. Cat. 2  4 

Benzo[a]antraceno  56‐55‐3  Carc. Cat. 2  4 

Vermello de cromato molibdato sulfato de chumbo 

12656‐85‐8  Carc. Cat. 3  3 

Benzo[e]pireno  192‐97‐2  Carc. Cat. 2  3 

Benzo[b]fluoranteno, benzo(e)acefenantrileno  205‐99‐2  Carc. Cat. 2  3 

Criseno  218‐01‐9  Carc. Cat. 2, Mut.Cat.3  3 

Dibenzo[a,h]antraceno  53‐70‐3  Carc. Cat. 2  3 

Extractos (petróleo), destilado parafinico pesado extraído con disolvente 

64742‐04‐7  Carc. Cat. 2  3 

Nafta (petróleo), hidrogenado pesado  64742‐48‐9  Carc. Cat. 2  3 

Benceno  71‐43‐2  Carc. Cat. 1, Mut.Cat.2  3 

Cobalto (II) cloruro  7646‐79‐9  Carc. Cat. 2  3 

Cromato de chumbo (VI)  7758‐97‐6  Carc. Cat. 3  3 

Cromato de estroncio  7789‐06‐2  Carc. Cat. 2  3 

Parafinas cloradas de cadea curta  85535‐84‐8  Carc. Cat. 3  3 

PMDI (Polimetilen polifenil poliisocianato)  9016‐87‐9  Carc. Cat. 3  3 

Naftaleno  91‐20‐3  Carc. Cat. 3  3 

 

32

 

Lístanse agora os compostos TR máis frecuentemente detectados, tamén ordenados de maior a menor frecuencia de aparición e coa categoría de perigo na que están clasificados.  O tolueno, presente en diferentes colas, vernices, pinturas, disolventes e outros acabados, é sen dúbida o produto TR que está presente e maior número de PQ rexistrados.   

Axente químico  Nº CAS  Categoría de perigo  Nº aparicións

Tolueno   108‐88‐3  Tóx. Rep.Cat.3  88 

N‐hexano   110‐54‐3  Tóx. Rep.Cat.3  10 

Amarelo de sulfocromato de chumbo  1344‐37‐2  Tóx. Rep.Cat.1  9 

Dioctil ftalato  117‐81‐7  Tóx. Rep.Cat.2  4 

Vermello de cromato molibdato sulfato de chumbo  12656‐85‐8  Tóx. Rep.Cat.1  4 

N,N‐dimetilformamida  68‐12‐2  Tóx. Rep.Cat.2  4 

Dicromato de potasio  7778‐50‐9  Tóx. Rep.Cat.2  4 

Benzo[a]pireno  50‐32‐8  Tóx. Rep.Cat.2  3 

Acetato de 1‐metoxi‐2‐propilo  70657‐70‐4  Tóx. Rep.Cat.2  3 

Cromato de Chumbo (VI)  7758‐97‐6  Tóx. Rep.Cat.1  3 

 Se representamos os axentes químicos CM que aparecen máis frecuentemente nos diferentes sectores de actividade obtéñense os resultados que se presentan no seguinte gráfico:   

33

 

Formaldehído

16

Gasóleo

14

Fuelóleo pesado.

5

Formaldehído

10

Dicromato de potasio

8

Gasóleo

10

Brea, alcatrán de hulla

9

Benzo[a]pireno

5

Benzo[j]fluoranteno

4

Benzo[k]fluoranteno

4

Benzo[a]antraceno

4

Diclorometano

4

Gasóleo

9

Diclorometano

7

Resina epoxi (tetraglicil 

metilen dianilina)

15

Resina epoxi (triglicil‐p‐ 

aminofenol)

15

Disolventes nafta lixeiros 

aromáticos do petróleo

13

Amarelo de sulfocromato de 

chumbo

9

Industria da madeira Industria química, 

plásticos  e artes

gráficas

 Industria do metal  en

xeral

Industria naval  e da

automoción

CM máis frecuentes por sectores de actividade

  O valor que figura debaixo de cada axente químico  indica o número de produtos químicos rexistrados nos que aparece. Só se representan aqueles que aparecen en máis de 3 produtos, e non figuran o sector de fabricación de produtos minerais non metálicos nin o da Limpeza industrial e de edificios xa que non hai ningún CM que figure en máis de 3 produtos rexistrados.  Na industria química o dicromato de potasio é utilizado fundamentalmente en tarefas de laboratorio.  Os axentes químicos CM son diferentes nos distintos sectores de actividade. Na industria do metal e na do naval e automoción existe unha maior variedade de axentes CM. Os CM máis frecuentes na industria do metal son  todos compostos derivados do petróleo  (moitos deles presentes na brea de alcatrán de hulla utilizada na fabricación e acabado de electrodos).  Hai que  ter en  conta que o gasóleo, un dos axentes máis  frecuentemente detectados, é utilizado en moitos casos como combustible, o cal  implica que as exposicións dos  traballadores estean  limitadas a operacións puntuais como o enchido e limpeza de tanques e a toma de mostras para control de calidade e posterior análise no laboratorio, isto mesmo sucede co fuelóleo.  Na  industria  do  naval  e  automoción  destacan  os  disolventes  orgánicos  e  pigmentos,  presentes  en diferentes  pinturas,  imprimacións  e  acabados.  As  resinas  epoxi  son  utilizadas  na  elaboración  de materiais compostos a base de fibras de vidro ou de carbono.  

34

 

6.4 Coñecemento da presenza de CM nos centros de traballo  No apartado 9 do cuestionario as empresas debían sinalar os axentes CM presentes nos seus centros de traballo. Tendo en conta esta  información e comparándoa coa  información sobre clasificación dos PQ presentes na empresa, avalíase o coñecemento das empresas da presenza destes axentes.   A seguinte táboa presenta a análise desta información:  

CANCERÍXENOS E  MUTÁXENOS (CM) Nº de  centros de traballo 

%    de  centros  de traballo 

con todos os seus CM  2  2,06%% 

con algúns dos seus CM  26  26,80% Cobren  o  apartado  9  do cuestionario (29,89%)  

e non teñen CM  1  1,03% 

e non teñen CM  39  40,21% Non  cobren  o  apartado  9  do cuestionario (70,11%) 

e teñen CM  29  29,90% 

 No 28,86% dos centros de traballo tense coñecemento da presenza de CM (cobren o apartado 9 e teñen CM), sen embargo só dous deles cubriron o apartado con todos os canceríxenos. Por outra banda hai 29 centros  (o 29,9%) que non  cubriron este apartado e  si  tiñan axentes CM entre os produtos químicos declarados.  A  análise  dos  resultados  desta mostra  de  93  empresas  que  empregan  produtos  químicos  dun  xeito importante, reflicte que un 29,9% dos centros de traballo non teñen identificados os axentes CM e que outro 26,80% nonos ten identificados correctamente.  Cómpre  ter  en  conta que  á pregunta do  cuestionario  relativa a  se  a empresa  tiña  identificado  algún axente CM na avaliación de riscos do centro de traballo contestaron afirmativamente o 32,99%, cando en realidade os PQ CM están presentes do 56,70% deles. Este dato é  concordante cos que acabamos de amosar e corrobora o descoñecemento relativo aos CM.   6.5 Cantidade  de produtos químicos CM e tóxicos para a reprodución (TR) consumidos   

CATEGORÍA CANTIDADE EN MILES DE TONELADAS 

Carc. Cat. 1 e Carc. Cat. 2  1.255,95 

Carc. Cat. 3  86,21 

Muta. Cat. 1 e Muta. Cat. 2  38,19 

Muta. Cat. 3  0,26 

  Hai  que  ter  en  conta  a  importante  contribución  do  gasóleo,  fuelóleo  e  gasolina,  utilizados  como combustible,  na  cantidade  total  de  toneladas:  748  miles  de  toneladas  corresponden  a  gasolina  e fuelóleo (Carc. Cat. 2) e  5 miles de toneladas corresponden a gasóleo (Carc. Cat. 3).   

35

 

No tocante ao consumo de TR:   

CATEGORÍA CANTIDADE EN MILES DE TONELADAS 

Tóx Rep.Cat.1  0,19 

Tóx Rep.Cat.2  38,31 

Tóx.Rep.Cat.3  1,09 

Total  39,59 

  A  brea  de  alcatrán  de  hulla,  TR  de  categoría  2,  utilizada  en  importantes  cantidades  na  industria  do metal, supón unha contribución moi importante á cantidade total de TR reflectida na táboa.   6.6 Traballadores afectados por CM  Tendo en conta que o cadro de persoal total das 93 empresas participantes (97 centros de traballo) é de 15.681  traballadores,  e  cos  datos  obtidos  das  empresas  que  cubriron  o  apartado  9  do  cuestionario, fíxose unha estima aproximada da porcentaxe de  traballadores que poden estar expostos a produtos CM. Un 4,78% dos traballadores manipulan estes produtos e un 6,96% están indirectamente expostos, é dicir, poderían verse afectados de non aplicarse as medidas de prevención e protección necesarias.  No  seguinte  gráfico  reflíctese  a  porcentaxe  de  traballadores  expostos  nos  diferentes  sectores  de actividade considerados.  

Porcentaxe de traballadores afectados por CM nos diferentes sectores de 

actividade1,2

8,0

9,9

6,2

5,4

Industria  da  madeira

Industria  química , plásticos  e  artesgráficas

Fabricación de  produtos  minera is  non

metá l icos

Industria  do metal  en xera l

Industria  naval  e  da  automoción

  Pódese  observar  unha maior  porcentaxe  de  traballadores  expostos  no  sector  da  industria  química, plásticos e artes gráficas e na de  fabricación de produtos minerais non metálicos. Non se contabilizan traballadores expostos no sector da limpeza industrial e de edificios.  Hai que ter en conta que estes datos son indicativos xa que se recollen do apartado 9 do cuestionario, no que os traballadores expostos contabilízanse por tarefa, e ademais, como xa se dixo anteriormente, 

36

 

 

37

nun 29,9% dos centros de traballo detectouse presenza de axentes CM e non cubriron este apartado e só un 2% dos que cubriron o apartado 9 incluíron todos os produtos CM. 

 

 

CONCLUSIÓNS MÁIS RELEVANTES

1. No tocante á presenza de PQ perigosos nas empresas: 

 As 93 empresas, que abranguen un total de 97 centros de traballo, cuxa información foi analizada nesta primeira fase, empregan produtos químicos de maneira  importante, tanto en relación á súa cantidade como  variedade. Todas as empresas  contan nas  súas  instalacións  con algún  tipo de produto químico perigoso (PQP).  Entre  os  PQP  hai  que  salientar,  que  en  máis  da  metade  dos  centros  de  traballo  están  presentes compostos canceríxenos, mutáxenos e/ou tóxicos para a reprodución (o 56,70%)  e que un 75,25% dos centros contan nas súas  instalacións con produtos sensibilizantes (o 24,74% con sensibilizantes por vía inhalatoria e o 72,16 % con sensibilizantes por vía dérmica).  Detectáronse carencias no coñecemento das características de perigosidade dos produtos químicos (PQ) presentes nos centros de traballo. Aínda que non se cuantificou, podemos afirmar que en moitos casos as FDS recibidas non se correspondían cos produtos indicados no cuestionario (ben máis FDS que PQ ou viceversa).  Con  frecuencia  foi  a  reclamación  das  FDS  de  produtos  indicados  no  cuestionario,  o  que provocou  que  lle  foran  solicitadas  ao  provedor;  noutros  casos  remitíronnos  a  ficha  Internacional  de seguridade química ou a ficha técnica do produto. Finalmente dun 8% dos PQ non se recibiu información ningunha relativa ás súas características de perigosidade.   Temos constancia de que un 34% dos centros de traballo non enviaron as FDS de todos os PQP aínda que no cuestionario contestaron que posuían as FDS de todos os PQP o 95,87%.  Un  dos  datos  recollidos  máis  discordantes  é  o  relacionado  co  coñecemento  da  presenza  de  PQ canceríxenos e/ou mutáxenos  (CM) nos centros de  traballo: un 32,99%  indicou que  tiña algún axente CM  identificado na avaliación de  riscos, só o 29,89% cubriu o apartado 9 cos datos solicitados destes axentes e, finalmente, os datos obtidos da información recibida revelaron a presenza de CM nun 56,7%  dos casos.  Estes datos amosan tanto un coñecemento incompleto por parte das empresas dos PQP presentes nas súas instalacións como das súas características de perigosidade, ambos os dous aspectos fundamentais no primeiro paso para unha correcta xestión do risco químico nas empresas: a identificación do  risco. 

  2. No tocante á xestión do risco químico 

 O tipo de organización preventiva máis común é o servizo de prevención alleo, no caso da disciplina de Hixiene Industrial esta modalidade é adoptada polo 76% dos centros de traballo (polo 63% no caso da disciplina de Seguridade, polo 67% na de Ergonomía, e polo 95% para a Medicina do Traballo).  Avaliación de riscos  Aínda que as respostas ao cuestionario no apartado de avaliación de riscos revelan que máis do 90% dos centros  afirman  ter  identificados  documentalmente  todos  os  PQP,  posuír  as  FDS  de  todos  eles,  ter identificados  todos os postos de traballo con risco de exposición e ter realizado a avaliación específica de axentes químicos, os datos que se acaban de expor non avalan estas altas porcentaxes.  

39

 

Condicións de utilización dos axentes  A maioría  das  empresas  afirman  traballar  con  procedementos  de  traballo  estandarizados  cando  se manexan axentes químicos perigosos (AQP) para todas ou polo menos para a maioría das operacións. Os procedementos estandarizados para todas as operacións con estes axentes só se dá no 40% dos centros de traballo. Un 8% non ten procedemento normalizado ningún para estas operacións.  O 95% dos centros de traballo afirman ter expresamente prohibido comer, beber e fumar nos postos de traballo e ter  implantadas normas de correcta hixiene persoal (utilización de roupa de traballo,  lavado das mans  ...).  Só  un  8%  indica  que  exista  contacto  directo  dos  traballadores  cos  AQP  en  todas  as operación nas que son manipulados, o 50% afirma que este contacto se produce algunha vez e un 27% indica  que  nunca  están  en  contacto  os  traballadores  con  estes  axentes.  Este  27%  parece  entrar  en contradición coa utilización dos medios  de protección colectiva e máis aínda coa alta utilización dos EPIs  (o 81,44% dos centros afirma que os traballadores os utilizan sempre e o 18,56% restante a maioría das veces).  Envasado e etiquetaxe, plan de emerxencia e vixilancia da saúde  O  81,44% dos  centros de  traballo manifesta  ter  todos os  envases que  conteñen AQP  correctamente etiquetados aínda que esta porcentaxe diminúe cando se  trata de produtos que  foron  transvasados a outros recipientes; etiquétanse sempre os produtos transvasados nun 63,92% dos casos.  O 94,85% das empresas contemplan os incidentes producidos por AQP no seu plan de emerxencia pero todas elas posúen AQP nas súas instalacións.   Aínda que o 97,94% das repostas foron afirmativas no relativo á aplicación de protocolos específicos de vixilancia da saúde, o feito de que nun 29,9% dos centros de traballo non se identificaran os axentes CM cuestiona esta elevada porcentaxe de aplicación.  Formación e información os traballadores  Todas as empresas afirman facilitar as FDS dos AQP que se manipulan na empresa aos traballadores, o 93,81%  afirman  telos  informado  por  escrito  dos  riscos  do  seu  posto  de  traballo  e  telos  formado especificamente sobre o risco químico.   Como  dato  contraditorio  cómpre  subliñar  que  un  4%  dos  centros  indican  non  ter  AQP  nas  súas instalacións e que un 27% deles afirma que os traballadores nunca están en contacto cos AQP presentes nelas. Tamén hai que subliñar que un 34% dos centros de traballo non dispuñan de todas as FDS e que, como  comentaremos  deseguido,  a  información  que  conteñen  en  ocasións  é  insuficiente  ou  non  é correcta, (recaendo neste caso a responsabilidade sobre o fabricante ou o importador do PQP), ademais das  deficiencias  na  identificación  dos  axentes  CM  que  tamén  se  comentan máis  adiante.  Todo  isto apunta a diferentes eivas relacionadas coa calidade desta información.   3. No tocante á información recibida dos produtos rexistrados  O  56%  dos  produtos  rexistrados  viñeron  acompañados  de  información  que  os  clasificaba  como perigosos  segundo  a  normativa  vixente mentres  que  nun  36%  a  información  recibida  os  catalogaba como non perigosos e do 8% restante non se recibiu información ningunha sobre a súa clasificación.  

40

 

Un 6% dos  produtos non dispuña de FDS, o 43% deles eran PQP e entre eles figuraban compostos con características de perigosidade  importantes (11 produtos canceríxenos, 8 sensibilizantes, 6 moi tóxicos entre outros).  A  análise  da  información  contida  nas  5.139  FDS  recibidas  amosou  que  ata  un  21%  presentaron irregularidades na súa  información. Hai que ter en conta que non se fixo unha análise polo miúdo do contido da FDS e polo  tanto este 21%  refírese  só as  irregularidades analizadas que  se detallan neste informe.   O tipo de irregularidades máis salientables detectadas neste 21% foron:   

Non estaban en castelán (o 16,4% , o 3% do total de FDS recibidas).  Non indicaban a data de emisión (nun 6,94%).  Non contiña os 16 apartados regulamentarios (o 13,96%).    A  falla  de  información  clara  sobre  a  carcinoxenicidade  e/ou  mutaxenicidade  de 

compoñentes que forman parte de mesturas que, de ser CM, farían que a mestura fose CM (no 33,83% destas fichas). 

Mesturas que deberían  ser clasificadas como CMR e non están clasificadas como  tales ou ben están asignadas a unha categoría que non lles corresponde (no 13,78%, o 2,9% de todas as FDS recibidas). 

Substancias CMR que non  figuraban  clasificadas como  tales ou  figuraban nunha categoría que non lles corresponde (nun 1,97%) . 

Substancias ou mesturas que supostamente son clasificadas como non perigosas pero non se indicaba isto con claridade ofrecéndose pois unha información confusa (nun 10,59%). 

Substancias (non mesturas) das que non se  indicaba o seu VLA   e/ou o VLB ou figuraba un incorrecto (nun 18,28%). Esta irregularidade é aínda máis relevante se temos en conta que a maioría dos produtos rexistrados son mesturas e non substancias. 

 Se  temos  en  conta  do  total  dos  produtos  rexistrados  (5.453)  aqueles  que  posúen  FDS  pero  cuxa información debería  ser  revisada  (1.067) e os que non posúen  FDS pero  se  considerou  incorrecta ou insuficiente  a  información  recibida do produto  (282),  chegamos  á  conclusión de que  sería necesario revisar a información sobre a perigosidade de 1.349 produtos, o 24,7 % dos produtos rexistrados nesta primeira fase.  4. No tocante aos produtos canceríxenos e mutáxenos (CM)  A análise da información recibida sobre os PQP revela que: 

No 56,7% dos centros de traballo está presente algún axente químico CM (igual porcentaxe se consideramos a maiores os clasificados como tóxicos para a reprodución (TR).  

No 29,9% destes centros están presentes CM de 1ª e 2ª categoría  (categoría 1A e 1B segundo o CLP);  só o 23,71% indicou ter realizado a preceptiva avaliación específica para estes axentes. 

Un 29,9% dos  centros de  traballo non  teñen  identificados os  axentes CM presentes nas  súas instalacións.   

Un 28,8% non teñen todos os seus axentes CM identificados.  Nas respostas dadas ao cuestionario un 32,99% afirmou ter  identificados axentes CM na avaliación de riscos e un 23,71% ter realizado a avaliación específica para estes axentes.   Estes  datos  revelan  deficiencias  importantes  tanto  na  identificación  como  na  avaliación  do  risco  e débense valorar  tendo en conta que se  trata de empresas seleccionadas entre sectores de actividade nos que se empregan produtos químicos perigosos en número e/ou en cantidade importante tal e como se reflicte neste informe. 

41

 

 

42

 Cómpre  salientar  tamén  o  dato  de  que  o  tolueno,  presente  en  diferentes  colas,  vernices,  pinturas, disolventes  e  acabados  é  responsable  da  clasificación  como  TR  de  aproximadamente  o  50%  dos produtos clasificados nesta categoría de perigosidade. 

 

               

 ANEXO I 

   

43

 

  44

45

1. Datos da empresa.

1.1 Identificación. CIF: .............................................................NIF: ....................................................... Razón social: ............................................................................................................... Actividade (CNAE):........................................................................................................ Domicilio social:............................................................................................................ Centro de traballo: ........................................................................................................ Teléfono: ...................................................................................... Fax:....................... Persoa de contacto/cargo:.............................................................................................. Correo electrónico:........................................................................................................

1.2 Organización

Cadro de persoal total: ..........................Delegados de prevención: Si Non Número ...... Organización preventiva:

SEGURIDADE HIXIENE ERGONOMÍA MEDICINA DO

TRABALLO

Asumida polo empresario

Traballadores designados

Servizo de Prevención propio

Servizo de Prevención alleo1

1Indicar Servizo de Prevención alleo: .............................................................................. 2. Avaliación de Riscos:

Na súa empresa se empregan, xeran, producen e/ou almacenan Axentes Químicos Perigosos (AQP) 2? si non

Ten algún documento no que se identifiquen todos os AQP cos que poden estar en contacto os traballadores?

Si non

Ten a Ficha de datos de Seguridade (FDS), en castelán, de todos os AQP que se manipulan na súa empresa? si non

Na avaliación de riscos están identificados os postos de traballo con risco de exposición a AQP? si non

Avaliouse especificamente o risco por exposición a AQP naqueles postos de traballo no que se identificou este risco? si non

Realizáronse medicións das concentracións de AQP nos postos de traballo? si non

Na avaliación específica do risco por exposición a AQP, identificouse risco de exposición por vía dérmica?

2 Nota: enténdese por axentes químicos perigosos tanto as substancias químicas como as mesturas de diferentes substancias clasificadas como perigosas ou susceptibles de ser clasificadas como tales.

46

3. Condicións de utilización e medios técnicos de control

Existen procedementos de traballo estandarizados e por escrito para as operacións nas que se manexan AQP?

PARA TODAS

PARA A MAIORÍA DELAS

PARA ALGUNHA

S

PARA NINGUNHA

Está expresamente prohibido comer beber e fumar nos postos de traballo?

si non

Implantáronse normas de correcta hixiene persoal (utilizar roupa de traballo, lavar as mans...)

si non

Nas operacións nas que se utilizan AQP, os traballadores están en contacto directo con eles?

SEMPRE NA MAIORÍA DAS VECES

ALGUNHA VEZ

NUNCA

Os traballadores utilizan os medios de protección colectiva habilitados para tarefas determinadas (cabinas, extraccións localizadas...)?

SEMPRE A MAIORÍA DAS VECES

ALGUNHA VEZ

NUNCA

Os traballadores utilizan os equipos de protección individual (EPIs) indicados na planificación da acción preventiva da empresa para a tarefa que están a realizar?

SEMPRE A MAIORÍA DAS VECES

ALGUNHA VEZ

NUNCA

4. Envasado e etiquetaxe Os envases que conteñen AQP están correctamente etiquetados e en castelán?

TODOS A MAIORÍA

DELES ALGÚNS NINGÚN

Cando se realizan transvasamentos, etiquétanse correctamente os novos recipientes?

SEMPRE A MAIORÍA

DAS VECES

ALGUNHA VEZ

NUNCA

Existe un lugar específico para o almacenamento dos AQP? si non

5. Plan de emerxencia No manual de autoprotección e/ou nas normas básicas de emerxencia contémplanse os incidentes producidos por AQP?

si non

6. Vixilancia da saúde Aplícanse protocolos de vixilancia sanitaria específicos nos exames de saúde que se fan periodicamente aos traballadores?

si non

7. Formación e información os traballadores Os traballadores teñen acceso á ficha de datos de seguridade (FDS) dos AQP que se manipulan na empresa?

si non

Informouse os traballadores por escrito dos riscos do seu posto de traballo reflectidos na avaliación do risco químico?

si non

Na formación en prevención de riscos laborais que recibiron os traballadores, figura un apartado dirixido ao risco químico?

si non

47

8. Canceríxenos e mutaxénicos Na avaliación de riscos da súa empresa, figura expresamente identificado algún axente canceríxeno e/ou mutaxénico?

si non

Ten vostede coñecemento dalgún AQP que sexa canceríxeno e/ou mutaxénico que se manipule na súa empresa?

si non

No caso de que se identificaran canceríxenos e/ou mutaxénicos na avaliación de riscos, fíxose unha avaliación de riscos específica para eles?

si non

Tamén no caso de que se identificaran canceríxenos e/ou mutaxénicos na avaliación de riscos, indicáronse medidas de prevención e protección específicas para estes axentes?

si non

NOTA: No caso de que teña identificados axentes canceríxenos e/ou mutaxénicos deberá cubrir o seguinte apartado.

48

9. Tarefas nas que interveñen produtos químicos canceríxenos e/ou mutaxénicos

Nome do produto canceríxeno e/ou mutaxénico

Tarefa ou proceso no que se empregan, xeran, producen e/ou almacenan

Cantidade estimada

Frecuencia de realización da tarefa (*)

Núm. de traballadores directamente afectados

Núm. de traballadores indirectamente afectados (**)

(*) Indicar para cada tarefa o núm.de veces que se realiza (ao día, á semana, ao mes ou ao ano) (**) Enténdese por indirectamente afectados aqueles que debido á localización do seu posto de traballo poden ser afectados polos produtos que se manipulan na tarefa ou proceso referido.

 

49

10. Listaxe de produtos químicos

Cantidades de todos os produtos químicos que se utilicen, produzan, xeren ou almacenen por ano

Produto químico

Q1

Kg

1Q

50 K

g

50Q

100 K

g

100Q

1000 K

g

1000Q

5000 K

g

Outr

os

(indic

ar k

g):

Q1

l

1Q

50 l

50Q

100 l

100Q

1000 l

1000Q

5000 l

Outr

os

(indic

ar l):

DEBE XUNTAR AS FICHAS DE DATOS DE SEGURIDADE DE TODOS OS PRODUTOS QUÍMICOS que se empregan, producen e/ou almacenan na empresa.

  50

ANEXO II     

  51

Ficha PR 15 Plan de Actividades ISSGA 2010:

Código Ámbito/sector Duración Colaboracións

PR 15 Industria Plurianual SPA (posible)

Plan Estratéxico 2006-2010: Obxectivo e Acción

Lei 14/2007: Funcións do ISSGA

Área funcional

Obxectivo: 6; acción 7 Artigo 4º. k Hixiene SC e CSSL

Denominación Mapa de risco químico de Galicia

Descrición Elaboración dun mapa de risco en utilización de produtos químicos por sectores, subsectores, ramas, territorios e empresas, segundo criterios de prioridade.

A elaboración deste mapa permitirá no futuro definir dun xeito preciso os sectores e produtos químicos máis utilizados na comunidade autónoma para centrar neles as actuacións que se consideren oportunas (plans de actuación, accións formativas e de asesoramento...).

Este programa complementaríase co programa de verificación das fichas de seguridade de produtos químicos.

Este proxecto desenvolveríase en diferentes fases e o seu alcance poderíase prolongar no tempo a 2 ou 3 anos.

Obxectivos - Identificar as empresas con risco químico en Galicia

- Identificar os produtos químicos que se manexan nas empresas (materias primas, produtos intermedios e produtos finais)

- Identificar exposicións inadvertidas a produtos do ámbito de aplicación do RD 665/1997 de axentes canceríxenos e a outros produtos de especial perigosidade

- Identificar número de traballadores expostos.

- Comunicar ás empresas implicadas as exposicións inadvertidas.

- Obter unha base datos que recolla a información máis relevante dos produtos químicos máis utilizados na nosa CA.

  52

Ficha PR 15 Plan de Actividades ISSGA 2011:

PR 15 Mapa de risco químico de Galicia

Bienal

Descrición:

Comezado en 2010, consiste na elaboración dun mapa dos riscos xerados pola utilización de produtos químicos por sectores e subsectores de actividade, territorios e empresas, segundo criterios de prioridade.

O RD 374/2001 recolle a obriga do empresario de determinar a existencia e avaliar os riscos para a saúde e seguridade dos traballadores orixinados por axentes químicos. A sistemática deste tipo de avaliacións está a ser revisada, tanto polos novos métodos de avaliación simplificados como por unha nova regulamentación en materia de notificación de novos produtos químicos e de clasificación e etiquetaxe dos produtos químicos perigosos presentes no mercado europeo.

Este mapa permitirá definir dun xeito preciso os produtos químicos máis utilizados na comunidade autónoma e os sectores implicados, centrar neles as actuacións que se consideren convenientes, tanto de tipo formativo como de asesoramento sobre a correcta avaliación dos riscos derivados da presenza destes axentes e as medidas preventivas que reduzan ou eliminen os riscos.

En 2011 comezará unha segunda fase, ampliando o número de empresas.

Obxectivos:

- Identificar as empresas con risco químico en Galicia.

- Identificar os produtos químicos que se manexan nas empresas (materias primas, produtos intermedios e produtos finais).

- Identificar exposicións inadvertidas a produtos do ámbito de aplicación do RD 665/1997 de axentes canceríxenos e a outros produtos de especial perigosidade.

- Identificar número de traballadores expostos.

- Comunicar ás empresas implicadas as exposicións inadvertidas.

- Obter unha base datos que recolla a información máis relevante dos produtos químicos máis utilizados na nosa comunidade autónoma.

- Difundir ás empresas os resultados e a base de datos citada.

Area funcional

SXTP; XCCo SHI; ETH

Colaboracións Ambito/sector

Industria

Plan Estratéxico 2011-2014 Obxectivo e Acción

Obxectivo 6 Liña 1.4.

Lei 14/2007: Funcións do ISSGA

Artigo 4º.k)