informashon tokante naturalesa i medio ambiente di boneiru · 2018. 8. 29. · protehá naturalesa...

MAKUMAKUMAKUMAKUMAKUBEKÈNBEKÈNBEKÈNBEKÈNBEKÈNInformashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru

Edishon Nr. 9 mart 2009

Den e edishon aki: In deze editie:

Grátis Grátis EARTH DAY 2009De poster van Earth Day

2009 lijkt misplaatst op Bonaire.Wat stelt het eigenlijk voor? Eenpoolbeer die in een windmolenklimt. Zo’n poolbeertje komt debierdrinkers onder ons welbekend voor. En op Sorobonstaat net zo’n windmolen. Maarverder? Raadselachtig. Maarwacht... Het poolbeertje kijkt watangstig. De ijsschots waarop hijis afgedreven is ook wel erg klein.Hij zit in een uitzichtloze positieop een afsmeltende ijsschots.De toekomst ziet er niet prettiguit. De windmolen is zijn laatsteredmiddel.

Op 22 april vieren we EarthDay. We staan even stil bij hetfeit dat we allemaal een schone,veilige en gezonde wereld willen.Earth Day staat dit jaar in hetteken van duurzame energie.We moeten af van hetouderwets opwekken vanenergie door het verbranden vanfossiele brand-stoffen: olie, kolenen gas. Dat veroorzaaktluchtverontreiniging in de vormvan kooldioxide (CO2).Kooldioxide is het belangrijkstebroeikasgas. Door teveelkooldioxide in de lucht warmt deaarde op. Het klimaat verandert.De poolkappen smelten en dezeespiegel stijgt. Angstig vooreen poolbeer, die zijn natuurlijkeomgeving aangetast ziet. Maarook angstig voor de mensen diein laaggelegen gebieden aanzee wonen. Zoals veel mensenop Bonaire. Is onze koralendijkstraks wel hoog genoeg?

Duurzame energie vormt detoekomst. Dus elektriciteitsop-wekking uit de wind, de zon ofde golven. Bonaire gaat dit jaaral de overstap maken. Bijna dehelft van onze energievoorzieningbestaat dan uit windenergie. Noude andere helft nog!

De wereld verkeert in eeneconomische crisis. We staanop een omslagpunt. Het roermoet om. Laten we kiezen vooreen groene economie; voor eengroene toekomst. En waaromzou Bonaire niet het goedevoorbeeld geven? Een duurzameontwikkeling is toch al jaren onsstreven? Goed openbaar vervoer,auto’s op zonne-energie, fiets-paden, windenergie, zonne-collectoren. Het kan allemaal opons eiland. Draai vandaag nogdie energiebesparende lamp inen kijk voor meer info op: http://www.earthday.net/earthday2009De redactie

BONAIRE ALSBONAIRE ALSBONAIRE ALSBONAIRE ALSBONAIRE ALSPIONIERPIONIERPIONIERPIONIERPIONIER

BONEIRU PIONEROBONEIRU PIONEROBONEIRU PIONEROBONEIRU PIONEROBONEIRU PIONERODEN MANEHO DIDEN MANEHO DIDEN MANEHO DIDEN MANEHO DIDEN MANEHO DI

NNNNNAAAAATURALESATURALESATURALESATURALESATURALESA

KLIMAAKLIMAAKLIMAAKLIMAAKLIMAATVERANDERINGTVERANDERINGTVERANDERINGTVERANDERINGTVERANDERINGOP BONAIREOP BONAIREOP BONAIREOP BONAIREOP BONAIRE

NOS KLIMA NOS KLIMA NOS KLIMA NOS KLIMA NOS KLIMA TTTTTAAAAAK A M B I A N D OK A M B I A N D OK A M B I A N D OK A M B I A N D OK A M B I A N D O

ANIVERSARIO DIANIVERSARIO DIANIVERSARIO DIANIVERSARIO DIANIVERSARIO DINOS PNOS PNOS PNOS PNOS PARKENARKENARKENARKENARKENANANANANAN40 JAAR WSNP40 JAAR WSNP40 JAAR WSNP40 JAAR WSNP40 JAAR WSNP30 JAAR BNMP30 JAAR BNMP30 JAAR BNMP30 JAAR BNMP30 JAAR BNMP

MAKUBEKÈN Mart 2009

Boneiru tin 25 aña kaba taprotehando naturalesa. P’emotibu aki nos refnan di koral taentre esnan mas bunita i salúden hinter área di Karibe. Esakia perkurá pa hopi kos bon pa nosisla. Boneiru ta e paraiso disambuyadónan i for di ròntmundu turista ta bin akinan patrese dòler i euro.

Pero no tin tempu pa drumisosegá. Pasobra ni maske konbunita nos refnan ta, pokopokonan tambe ta bayendo atras. Eawa di laman rònt Boneiru tinmuchu hopi nutriente. Esakinanta drenta awa via e awa sushidi berpùt i ‘septic tank’ ku tasipel bai laman. Atraves di esuela i awa dushi bou di teraesei ta yega laman. E koralnanno por bon ku e nutrientenan

WIST JE DAT IN DE NIEUWE WEBSITE VANSTINAPA, WWW.STINAPA .ORG, BORDEVOLINTRESSANTE INFORMATIE STAAT?

BO TABATA SA KU STINAPA TIN UN WEBSITENOBO, WWW.STINAPA .ORG, I ESAKI TA YEN,YEN DI INFORMASHON HOPI INTERESANTE?

LAMAN I TERALAMAN I TERALAMAN I TERALAMAN I TERALAMAN I TERAaki. Lima si! E lima ta kreseenormemente i ta stek e koral.P’esei nos mester perkurá palimpia nos awa sushi promé kue bai laman i ta trahando dururiba esei. Ta e ora ei so nos porkeda un paraiso pa buseo i nospor mantené nos ekonomiasalú.

For di aña pasá Boneiru porprotehá naturalesa riba teratambe. E tempu ei Konseho In-sular a aprobá e ordenansa nobodi maneho di naturalesa. Esei taun bon notisia pasobra mitar dinos bishitantenan ta sambuyá, iesaki ta nifiká pues ku e otromitar ta bini pa algu otro. Pa esosiegu, solo, kultura, perotambe pa e naturalesa riba tera.Ku e ordenansa nobo nos por baiprotehá e naturalesa riba tera

Bonaire beschermt de natuurin de zee al 25 jaar. Daardoorbehoren de koraalriffen rondBonaire tot de mooiste engezondste van het Caribischegebied. Dat heeft ons eiland veelgoeds gedaan. Bonaire is hetduikers paradijs en van over dehele wereld komen toeristen met

E tendensha pa blòf ku kos ku otro hende a traha ta di turtempu i tur pueblo. I esaki por ser tumá literalmente. Indjannantabata prònk ku kos pa dòrna riba kabes trahá di pluma di parananeksótiko. E damanan di ‘high society’ europeo tabata hasimeskos, por ta un tiki ménos ekstrabagante. Kòrda tambe riba ekueru di tur sorto di animal. Un kueru di leon tabata duna statùsi poder na e miembro di tribu afrikano ku tabatin’é bistí. Un kuerudi ber den bo sala di kas tambe ta impreshoná e bishitante.Kokolishi tabata ser bistí na hilu rònt di garganta òf pòls densierto kultura. Despues por a usa nan komo plaka.

Boneiru no tabata otro. Kaska di turtuga a sirbi pa dekora-shon na muraya òf pa traha artefakto pa prònk i bisti na kurpa. Nota muchu tempu pasá ku ainda tabatin artesania kaminda tabatausa koral pretu (black coral) pa traha prenda. Tabata lumbra ekokolishi di kiwa tambe pa kologá na kadena. I den kaska dikarkó tabata pone lampi.

Leinan lokal i internashonal a pone un fin na e práktikananaki. Naturalesa por sierto no ta un tienda di suvenir!

Te ainda bo ta mira kaska di karkó tur kaminda na Boneiru,den kurá, riba mesa di patio i den kurá di piedra. Esaki nos a hasitur tempu. I dikon nò, bèrdat? Tabatin karkó na abundansia. NaCai ainda tin seru di míles di kaska di karkó. Pero tempu a kambia.Lokual tabata por ántes no ta bai mas awendia. Ántes ta algunhabitante so Boneiru tabatin. Niun hende tabata preukupá si unhende bai kas ku un karkó. Aworaki Boneiru tin mas ku 15.000habitante i e kantidat ei ta sigui krese. Si nos tur bai kas ku unkarkó, pronto lo no resta mashá. E serunan di kaska di karkó naLac ku tempu a bira parti di nos herensia kultural. Komo rekuerdona tempunan ku a pasa, i kaminda ku ainda tabatin karkó naabundansha.

Lokual ta konta pa e karkó ta konta tambe pa diferente otroprodukto di nos naturalesa. Manera tiponan di koral i kokolishi.Enbèrdat nan por sirbi pa un tipo di arte den nos kas, pero kòrdabon... naturalesa no ta un tienda pa dekorashon di kas.

Banda di esei tur aña nos ta risibí 60.000 turista di estadiamas largu i sentenáres di mil turista di barku krusero. Imaginá boku tur lo bai ku un karkó òf kokolishi. Lo no keda nada!Afortunadamente lei ta prohibí nan di hasi esei.

Nos mester duna naturalesa su balor. Por haña kos nèchi paprònk den kas tur kaminda awendia. Trahá di material artifisial.Djis wak den tur e tiendanan nèchi den Playa. I nos por paga naflorin, dòler òf euro. Nada di paga ku kokolishi. Pasobra nos taripití: naturalesa no tei pa traha kos di prònk òf suvenir.Redakshon

mesun bon ku esun di bou diawa. Esei lo perkurá ku nos islalo keda atraktivo pa turistanan.Pero pa nos mes tambe.

Den e korant aki tin algunartíkulo tokante e manera ribakua nos gobièrnu ke utilisá eordenansa insular nobo aki. Kuaáreanan, kua mata, i kua animalnos ke bai protehá i dikon.

Sientífikonan a proba resien-temente ku e ser humano ta sin-tié bon den un alrededor ku hopinaturalesa. Na Boneiru nos notabatin mester di e prueba sientí-fiko ei. Nos tabata sa mashatempu kaba. I no esei so. Nos ahasié nos manera pa gana nospan di kada dia. NOS TA BIBADI NATURALESA.Redakshon

hun dollars en euro’s naar onseiland.

Maar we hebben geen tijd omtevreden achterover te leunen.Want hoe mooi ze ook zijn, ookonze riffen gaan langzaam maarzeker achteruit. Het zeewaterrond Bonaire bevat teveelvoedingstoffen. Die zitten in het

afvalwater dat uit onze beerputtenen septic tanks komt. Via debodem en het grondwaterverplaatst ons afvalwater zichnaar zee. Koralen houden nietvan voedingsstoffen. Algen wel,die groeien er goed van enverstikken zo de koralen. Daarommoeten we ons afvalwaterschoon maken en daar wordthard aan gewerkt. Alleen danblijven we een paradijs voor duik-ers en blijft onze economiedraaien.

Sinds eind vorig jaar kanBonaire ook de natuur op het landbeschermen. Toen heeft de ei-landsraad de nieuwe eilandsver-ordening natuurbeheer goedge-keurd. Dat is goed nieuws, wantde helft van onze toeristen isduiker. Dat betekent dat deandere helft voor iets anderskomt. Voor de rust, voor de zon,voor de cultuur, maar ook voorde natuur op het land. Met denieuwe eilandsverordeningkunnen we de natuur op het landnu net zo goed gaan bescher-men als de natuur in zee. Datzorgt ervoor dat ons eilandaantrekkelijk blijft voor toeristen.En voor ons zelf.

In deze krant staan enkeleartikelen over de manier waaropde overheid de nieuwe eilands-verordening wil gebruiken. Welkegebieden, welke planten enwelke dieren we willenbeschermen en waarom.

Wetenschappers hebbenkort geleden bewezen dat demens zich goed voelt in eenomgeving met veel natuur. OpBonaire hebben we dat weten-schappelijke bewijs niet nodig.We wisten het allang. En dat nietalleen. We hebben er ook onzebroodwinning van gemaakt. NOSTA BIBA DI NATURALESA.De redactie

ZEE EN LANDZEE EN LANDZEE EN LANDZEE EN LANDZEE EN LAND

TIENDTIENDTIENDTIENDTIENDA DI SUVENIRA DI SUVENIRA DI SUVENIRA DI SUVENIRA DI SUVENIR

Fotocredits Marian Walthie

Fotocredits Hanny Kalk


6 Juni 9 -12 Juni

Volle maanwandeling over de WSNP-Kasikunda & Lagadishi wandelroutes. Een twee uur durende wandeling. De wandeling begint om 7 uur ‘s avonds. Ontmoetingsplek: het bezoekerscentrum van het WSNP Workshop de capaciteit tot herstel IUCN-NOAA-TNC-STINAPA / BNMP; Een workshop voor managers van Marine Protected Areas ( Beschermde zeegebieden van het Caribische gebied) over de problematiek van global warming en de capaciteit tot herstel van het koraalrif.

Juli Juli

Archeologische afgravingen door de BONAI groep in het WSNP Vertoning van documentaires over natuurbescherming op het hoofdkwartier van de CIEE.

2 Augustus

7 of 9 Augustus Augustus

Open huis op Slagbaai – open domino wedstrijd. Taste of Bonaire in het Wilhelmina Park Vertoning van documentaires over natuurbescherming in het hoofdkwartier van de CIEE.

19 september Schoonmaak aktie op Klein Bonaire; in samenwerking met de Sea Turtle Conservation Bonaire en de Kustwacht. Boten zullen vertrekken vanaf de pier van Harbour Village Marina om 7 uur ‘s ochtends. Terugkeer vanaf Klein Bonaire @ 1 uur ‘s middags.

Oktober Familie uitstapjes naar Klein Bonaire en kajaktochtjes in Lac. De intentie is om families uit te nodigen die niet over de financiën beschikken om dit te realiseren. Het doel is om een groter publiek in de gelegenheid te stellen om te genieten van hun eigen eiland.

7 -11 November 29 November

DEMA – Orlando U.S.A. (DEMA : Diving Equipment and Marketing Association = grootste duikbeurs van de USA)) Taste of Bonaire: Jubileumviering van het BMNP en de officiële afsluiting van de viering van dit jaar in het Wilhelmina Park- Muziek uit de jaren 70 en 80.

18 December Aankondiging van de winnaars van de jeugd tekenwedstrijd en dichtwedstrijd. Tentoonstelling op het CIEE-hoofdkwartier.

DEZE KALENDER IS NIET DEFINITIEF. BLIJF KIJKEN NAAR NIEUWE AANKONDIGINGEN.

VERSIE: 4 Maart 2009

Página 3MAKUBEKÈNMart 2009

KALENDER

Afkortingen en begrippenlijst:

WSNP = Washington Slagbaai National Park IUCN = World Conservation Union

BNMP = Bonaire National Marine Park NOAA = National Oceanographic & Atmospheric Administration

TNC = The Nature Conservancy CIEE = Council on International Education Exchange

REEF= Reef Environmental Education Foundation

BONAI Groep = Een groep tieners die naar het Voortgezet Onderwijs gaan. Hun doel is om schoolgaande tieners te laten deelnemen aan wetenschapplijke aktiviteiten, zodat de interesse ontstaat om een wetenschappelijke vervolgopleiding te gaan doen.

Taste of Bonaire = Een uitstalling waar lokale restaurants hun meest populaire gerechten presenteren.

DATUM AKTIVITEIT

15 Maart 27 Maart

Taste of Bonaire: De aftrap voor het jubileumjaar van het Nationaal Park met het vertrek van het zeilschip “Pegasus”. Pegasus is een onderdeel van het “Green Miles project”. Eén zeilboot, twee vrienden, 3 oceanen, 7 zeeën en 25.000 zeemijlen in 2 jaar, met één doel; Zorg voor de oceanen. De 2 zeilers zullen voor één week op Bonaire zijn. Door hun tocht vanuit Bonaire te beginnen willen zij de aandacht vestigen op de initiatieven die van de eilandoverheid zijn uitgegaan met betrekking tot het veiligstellen van de wateren rondom het eiland en dus ook de oceanen.

Bonaire’s Commitment to Conservation jubileumlunch in New York. Hier wordt Bonaire’s toewijding tot natuurbehoud gememoreerd. Pers evenement met lunch waar het startsein wordt gegeven voor de aanvang van de programma’s rondom de activiteiten ter herdenking van de jubilea van Bonaire’s twee Nationale Parken. Op de lijst van genodigden staan leden van de pers en VIPS uit de duik- en natuurbehoudwereld

22 April 6 April April

Boom-plantdag in het WSNP Lion fish workshop gegeven door REEF; doelgroep – personeel van duikscholen Project met CIEE: De studenten van het CIEE uitwisselingsprogramma zullen een projekt uitvoeren waarbij de lokale bevolking en andere natuur- NGO’s (Non Gouvernementele Organisaties) betrokken worden.

9 Mei 31 Mei

Om 4 uur ‘s middags – zegening bij het bezoekerscentrum van het WSNP, met speciale WSNP- genodigden; zij die geboren zijn op 9-5-1969 en zij die geboren zijn 9-5-1979. Open huis WSNP: Aktivititeiten: wandelen, fietsen, de Brandaris beklimmen en kajakken. Entertainment: Lokale muziek, eten en handenarbeid. Gratis toegang voor iedereen. Ook bij Slagbaai zal er muziek en eten zijn. Aktiviteiten duren van 8 uur ‘s morgens tot 5 uur ‘s middags.

4 Juni

Taste of Bonaire in Nederland: “Celebration of Bonaire’s Commitment to Conservation” in Nederland en een bijeenkomst voor alle hoofdrolspelers uit het toerisme en andere partners van Bonaire. Lokale en Nederlandse dignitarissen, en vertegenwoordigers uit het toerisme, de duikwereld en natuurbeschermers zullen deel uitmaken van de genodigden.

Washington SlagbaaiWashington SlagbaaiWashington SlagbaaiWashington SlagbaaiWashington SlagbaaiNaNaNaNaNational Ptional Ptional Ptional Ptional Parararararkkkkk

Habrí tur dia ku eksepshon di 25di desèmber i promé di yanüari.

Iedere dag geopend behalve op25 december en 1 januari.

Foto: File familie Debrot.

18 April

9 Augustus

op www.stinapa.org




Alabes apertura ofisial diselebrashon di 40 aniversario diWashington Slagbaai Park i 30aniversario di Bonaire NationalMarine Park. Manera ta kus-tumber e aña aki TCB a orga-nisá un serie di “Taste ofBonaire” den Parke Wilhelmina.

Un evento sigur konosí,unda Parke Wilhelmina ta hañaun dushi ambiente ku músika,

baile, bar bon surtí i kumindadi diferente restorant konosí pasolamente Naf 7.50.

E promé “Taste of Bonaire”di e aña aki a tuma lugá 15 dimart último.

Atrakshon spesial durante eTaste of Bonaire aki tabatakomienso di un biahe di kasi 2aña nabegando riba oséanonanrònt mundu. E tim di “Green

UN “TUN “TUN “TUN “TUN “TASTE OF BONASTE OF BONASTE OF BONASTE OF BONASTE OF BONAIRE”AIRE”AIRE”AIRE”AIRE” SPESIAL SPESIAL SPESIAL SPESIAL SPESIALDJDJDJDJDJADUMINGU 15 DI MARADUMINGU 15 DI MARADUMINGU 15 DI MARADUMINGU 15 DI MARADUMINGU 15 DI MARTTTTT

Miles” ku ta konsistí di dosnabegadó, a inisiá e biahehistóriko aki for di Boneiru!! TCBkonhuntamente ku STINAPA aofresé nan un programa e si-man promé unda nan a filmadiferente aspekto di Boneiru paasina ilustrá dikon Boneiru taun lider den preservashon dibida marino. Esaki a forma partidi un dokumentario ku lo tin

komo meta pa dokumentá nanbiahe ku kua nan kier kreakonsientisashon pa importan-sha di mantenshon di bidamarino mundialmente. No tinmihó lugá ku Boneiru pa e dospersonanan aki kuminsá nabe-gá riba nan barku “Pegasus”.

Tabata intenshon pa durantee Taste of Bonaire aki pueblodi Boneiru a deseá nan éksitoku nan meta i a bisa nan ayó

ora nan a kuminsá ku nan biaherònt mundu. Asina TCB kon-huntamente ku STINAPA aduna un inisio spesial na sele-brashon di e parke nashonal-nan e aña aki. Un selebrashonpa kua tabatin un programaekstenso ku aktividatnan men-sual e aña aki. E programa akuminsá ku e Taste of Bonaireaki, djadumingu 15 di mart.



MAKUBEKÈNMart 2009

De Dutch Caribbean NatureAlliance (DCNA) is eenstichting die zich inzet voor debiodiversiteit van Aruba en deNederlandse Antillen. Biodi-versiteit betekent een verschei-denheid van de verschillendesoorten planten en dieren diein de natuur voorkomen. Hoemeer verschillende planten endieren er voorkomen in jenatuur, hoe groter de biodi-versiteit is.

Op de eilanden van deNederlandse Antillen en Arubakomen meer verschillendeplanten en dieren voor dan inheel Nederland! Zij zijn van grootbelang omdat enkelen slechtsop deze eilanden voorkomen.Zo is er bijvoorbeeld de ‘Palu diSia blanku’ (Witte Zadelboom)Deze boom waar vroegerzadels en draagrekken voorezels van werden gemaakt,komt slechts voor op Aruba,Bonaire en Curacao, en dusnergens anders ter wereld. Zo

Bird monitoring workshop Aruba.

Boneiru ta konosí mundial-mente pa su parke bou dilaman. E fama aki ta danki naprinsipalmente e protekshon le-gal di nos parke bou di laman.Na e momentunan aki nos takosechando e frutanan ekonó-miko di e protekshon aki. Peroloke por ku e bida bou di awa,por riba tera tambe. E natu-ralesa di Boneiru tin hopi diofresé na nos habitante ituristanan. P’esei ta bon ku edekreto di maneho di natura-lesa no ta protehá solamente ebida den laman, pero tambeesun riba tera. Finalmente tanos tur lo benefisiá di esaki.Pero kua bestia i mata Boneiru

tin intenshon di bai protehá kue lei nobo i dikon?

Na Antianan Hulandes,pues Boneiru tambe, siertobestia tin protekshon pa mediodi tratadonan. Por ehèmpellora, pero tambe warawara,kinikini i ganshi tin protekshondi kombenionan internashonal.Esaki ta konta tambe pa turturtuga, dòlfein i bayena. Tatrata aki di sortonan ku ròntmundu òf den área di Karibe tamenasá ku ekstinshon.

E dekreto nobo di manehodi naturalesa ta duna KolegioEhekutivo posibilidat pa e mestambe apuntá matanan ibestianan ku meresé protek-

shon. Esaki ta importante,komo ku lokalmente e situa-shon di sierto sorto por tadiferente na esun den region òfna mundu. Por ta ku ròntmundu mester protehá un sortopa motibu di peliger di eks-tinshon, pero na Boneiru nò.Esaki ta konta por ehèmpel payuana. Na Boneiru tin yuana naabundansia, pues pa e motibuaki no tin nesesidat di pro-tekshon. Si kier hiba un yuanaun otro pais, e ora ei sí mestertene kuenta ku akuerdonaninternashonal tokante protek-shon di e sorto di bestia ei. Nopor eksportá òf importá yuanasin mas. Esaki ta konta tambe

pa yatu i kadushi.Ta posibel tambe ku Bonei-

ru tin matanan i bestianan kuta sumamente eksepshonal òfku no tin na ningun otro parti dimundu. Den un kaso asina hopibes e protekshon no ta regláinternashonalmente, pero nosmester regla esaki nos mes.Nos prikichinan por ehèmpel tadiferente for di esnan di Aruba iKòrsou. Nos tin nos mes espé-sie. No ta haña e prikichinan diBoneiru na otro parti di mundu.Ta p’esei ta importante pa noskuida i protehá nos prikichinanbon. Esaki ta konta tambe papalabrua na Boneiru, ku taprobablemente nèt un tikidiferente for di e palabruanan diKorsou òf otro partinan dimundu.

Nos kabana krioyo i hopi dinos sortonan di raton dj’ anochitambe ta kai den e grupo aki.

Un otro grupo di espésie dibestia i mata ku mester wòrduprotehá ta esnan asina yamá“espésienan di e lista kòrá”.Esakinan ta espésienan ku nansobrebibensia ta na peliger. Nanta aparesé riba e lista kòrá diWorld Conservation Union(IUCN), di manera ku gobièrnu-nan rònt mundu ta na altura kumester tuma medidanan diprotekshon.

Pa Boneiru esakinan ta en-tre otro e siguiente sortonan:pishiporko rab’i gai, olitu,yakupepu, karpitan, karaña,red porgy i buní wowo grandi.

Fuera di ta menasá i skars,tin otro motibunan pa protehásierto tiponan di bestia i mata.Kiko Boneiru lo ta sin su fla-mingo, turtuga òf lora? Natu-ralesa pues por tin tambe unbalor turístiko importante i asinatambe un balor ekonómiko.Sambuyadónan kier wak piská-nan grandi. Pues aparte ku pamotibu ku piskánan grandi a

bira masha skars òf ku nan tamenasá, e balor turístiko iekonómiko ta motibu tambe pakonsehá protekshon di porehèmpel djukfesh, chuchuáguila i tribon.

Banda di esaki tribon ta hopiimportante tambe pa e balansanatural den oséano i mundial-mente nan ta bou di preshonpisá. Koralnan tambe ta per-tenesé na e grupo aki. Koral-nan na Boneiru ya pa bastatempu kaba ta protehá, perosierto partinan di mundu eprotekshon ainda no ta sufi-siente. Dor di e pelíkula Jaws aforma inhustamente un impre-shon negativo di e bestianan aki.Enrealidat tribonnan ta hungaun ròl importante den unsistema ekológiko balansá.

Otro sortonan ku tin un papelkrusial den naturalesa diBoneiru ta raton dj’ anochi,gutu, mangel i lima. Ratonnandj’ anochi ta indispensabel papolinisá yatunan.

Aparte di esaki nan taimportante pa tene insektonanno deseá manera sangura boudi kontròl. Di ratonnan dj’anochi tambe inhustamente taeksistí un imagen negativo.Nan no ta hasi hende nada.

Gutu ta hunga un ròl mashaimportante den mantenshon direfnan di koral. Nan ta komelima. Sin e gutunan e koralnanlo tabata tapá ku lima mashatempu kaba. Solamente kuayudo di e gutunan Boneiru porsigui ta un paraiso pa sam-buyadónan.

E pal’i mangelnan rondó diLac ta e bibero pa hopi sorto dipiská. I e yerbanan di laman naLac indudablemente ta formakuminda pa turtuga blanku.Asina tur kos ta korelá ku otroden naturalesa.Departemento di Naturalesa iMedioambiente, DROB

DUTDUTDUTDUTDUTCH CARIBBEAN NACH CARIBBEAN NACH CARIBBEAN NACH CARIBBEAN NACH CARIBBEAN NATURE TURE TURE TURE TURE ALLIANCEALLIANCEALLIANCEALLIANCEALLIANCE

PRPRPRPRPROOOOOTEKSHON DI BESTIA I MATEKSHON DI BESTIA I MATEKSHON DI BESTIA I MATEKSHON DI BESTIA I MATEKSHON DI BESTIA I MATTTTTA DEN LAMANA DEN LAMANA DEN LAMANA DEN LAMANA DEN LAMANI RIBI RIBI RIBI RIBI RIBA A A A A TERA TERA TERA TERA TERA TTTTTA BENEFISIA NOS A BENEFISIA NOS A BENEFISIA NOS A BENEFISIA NOS A BENEFISIA NOS TURTURTURTURTUR

zijn er meer vogels, insekten,en reptielen die slechts hiervoorkomen. Dit is natuurlijk eenbelangrijke reden om ze tebeschermen.

Alle stichtingen die ijverenvoor natuurbehoud op Aruba ende Nederlandse Antillen zijn lidvan de DCNA. De DCNA zetprojekten op om natuurparkenbeter te laten beheren. Zo heeftzij bijgedragen aan debeleidsplannen voor de diverseeilanden. In 2008 heeft deDCNA een vogelexpert ondercontract genomen.

Deze expert heeft samenmet de managers van de diverseparken een projekt opgezet omde vogels beter te ‘monitoren’,een mooi woord voor hetwetenschappelijk volgen enbestuderen van vogels. Tevensheeft deze expert trainingengegeven aan de medewerkersvan de parken. Daarnaast heeftde DCNA haar fondsenaangewend voor de aankoop

van noodzakelijk materiaal enapparatuur voor hetmonitoringsproces. Met debijgebrachte kennis kunnen deparkmedewerkers nu ook zelfdata verzamelen en verwerken,en die zelfs per jaargetijde enper eiland gaan vergelijkenomdat alle eilanden hetzelfdesysteem gebruiken. Om decapaciteiten van de parkme-dewerkers te verbeteren werdener zelfs uitwisselingen geor-ganiseerd door de DCNAtussen de verschillende parken.Zo zijn er dit jaar al Parkrangersvan St. Eustatius en St.Maarten naar Bonaire geweest,en zijn er Rangers van Bonairenaar St. Eustatius geweest.Met Aruba zijn er dezelfdeuitwisselingen geweest. Hetdoel van deze uitwisselingen isdat de parkmedewerkers vanelkaar kunnen leren en hunkennis kunnen uitbreiden.Geschreven door ElsmarieBeukenboom


MAKUBEKÈN Mart 2009 Página 7MAKUBEKÈNMart 2009

Resientemente Konseho In-sular a pasa e ordenansa insu-lar nobo pa maneho di natura-lesa. Ku esaki a bira posibelpa banda di naturalesa dilaman, protehá naturalesa ribatera tambe. Pa esaki gobièrnua konsipiá dos dekreto diehekushon. Unu ku reglanangeneral pa protekshon di natu-ralesa i un otro pa e reglananpa parke marino. Ku esakiBoneiru atrobe ta hunga un ròldi pionero den Antia Hulandes iAruba. Anteriormente Boneirua kana kaba dilanti den protek-shon di e bida bou di laman.Esaki a trese hopi benefisio pae isla. Tòg lo tin hende tambeku ta haña e reglanan akifastioso. Ken tin rason?

Bonerianonan for di antañota biba di produktonan kunaturalesa di e isla ta ofresé.Nan tabata piki frutanan dinaturalesa i na mes momentutabata respetá naturalesa. Sitabata tin mester di palu pakima karbon, e boneriano notabata kap henter e palu perotabata sòru pa e palu keda nabida i por a sprùit di nobo.

Apesar di e rèspèt aki panaturalesa tòg na dado mo-mentu tabata tin mester direglanan pa protekshon dinaturalesa. Asina ya na 1961

In oktober 2008 heeft deeilandsraad de nieuwe Eilands-verordening natuurbeheer Bonai-re aangenomen. Daarmee is hetmogelijk om naast de natuur inde zee ook de natuur op het landte beschermen. Hiervoor heeft deoverheid twee uitvoeringsbeslui-ten opgesteld. Één met regelsvoor natuurbescherming in hetalgemeen en een ander voor deregels over het onderwaterpark.Met deze regels vervult Bonaireopnieuw een pioniersrol op hetgebied van natuurbeheer binnende Nederlandse Antillen enAruba. Bonaire heeft eerdervoorop gelopen bij de bescher-ming van de onderwaterwereld.En dat heeft het eiland veel goedsgebracht. Toch zullen er ookmensen zijn die al die regelsmaar vervelend vinden. Wie heefter gelijk?

Bonairianen leven vanoudsher van de producten die denatuur van het eiland te biedenheeft. Men plukte de vruchten vande natuur en had tegelijkertijdeerbied voor de natuur. Als erhout nodig was om houtskool tebranden, hakte de Bonairiaan nietde hele boom om maar zorgdeervoor dat de boom in leven bleefen weer opnieuw kon uitlopen.Ondanks dit respect voor denatuur waren er op een gegevenmoment toch regels nodig voor

BONEIRU PIONERO DEN MANEHOBONEIRU PIONERO DEN MANEHOBONEIRU PIONERO DEN MANEHOBONEIRU PIONERO DEN MANEHOBONEIRU PIONERO DEN MANEHODI NDI NDI NDI NDI NAAAAATURALESATURALESATURALESATURALESATURALESA BONAIRE ALS PIONIERBONAIRE ALS PIONIERBONAIRE ALS PIONIERBONAIRE ALS PIONIERBONAIRE ALS PIONIER

natuurbescherming. Zo werd in1961 op Bonaire al een veror-dening van kracht voor de be-scherming van zeeschildpadden-eieren en kreeften. In de regio liepons eiland hiermee voorop. Naeen speervisverbod in Lac werdin 1971 het speervissen rond hethele eiland verboden. Weer eenpaar jaar later werden ook dekoralen beschermd. Bonaire zagtoen al in dat een gezondeonderwaterwereld zowel vanbelang was voor de lokale vissersals voor het toerisme. In 1984werd het leven in zee integraalbeschermd met de Verordeningmarien milieu. Al in 1979 werdbegonnen met het instellen vanhet onderwaterpark. Bonaire liephiermee wereldwijd voorop.Vandaag de dag behoren dekoraalriffen rond Bonaire tot demooiste en gezondste van hetCaribisch gebied. Dit heeft ervoorgezorgd dat ons eilandje overalter wereld bekend staat als‘Divers paradise’. Een toestroomvan toeristen was het gevolg. Ende welvaart op het eiland is delaatste tientallen jaren onmis-kenbaar gestegen.

Nu zijn we zover dat ook denatuur op het eiland zelf wettelijkbeschermd kan worden. Gebie-den, dieren en planten. Is datnodig? Als we naar onze ge-schiedenis kijken en naar de

eilanden in de regio dan is hetantwoord op die vraag al bekend.We hebben de natuur nodig vooronze welvaart en voor ons welzijn.Toeristen komen al lang niet meernaar Bonaire alleen voor demooie onderwaterwereld. Zekomen ook voor het eiland zelf.Voor het klimaat, de rust, dekleinschaligheid, de cultuur...Maar vooral ook vanwege denatuurbeleving op het eiland.Toeristen genieten van het ruigeongerepte landschap, van dehoge zuilcactussen, van devreemde zadelbomen, de man-groven rond Lac, de flamingo’s,de lora’s en de parkietjes. Enook van suikerdiefjes, leguanenen hagedissen. De natuur vanBonaire heeft veel te bieden. Wemogen trots zijn op ons eiland.

Maar als de natuur vanBonaire wordt aangetast, zal ookde waardering van de toeristenvoor ons eiland afnemen ofverdwijnen. En dat heeft weergevolgen voor onze economischezekerheid.

Vandaar dat het goed is alsBonaire opnieuw een voortrek-kersrol op zich neemt en met denieuwe wetgeving overgaat toteen integrale bescherming vanonze grootste schat; de natuurvan ons eiland.Afdeling Natuur- en Milieubeheer,DROB.

NOAA - National Oceanic andAtmospheric Adminstration ta unagensia federal di Merka ku tapone atenshon riba laman iatmosferá. Na prensipio di 2008nan a bin ku un grupo grandi disientífiko Boneiru. Nan tabata akiriba e fecha ofisial ku a proklamáaña 2008 komo Aña Internasho-nal di Ref. Huntu ku gobièrnu iSTINAPA nan hasi e aperturaofisial. Gezaghebber Domacassea duna un spich ku a kedatransmití bibu i direkto pa Wash-ington kaminda ku e seremoniaofisial di apertura di AñaInternashonal di Ref a tuma lugá.

un ordenansa di protekshon diwebunan di turtuga i kref adrenta na vigor. Den nos regionnos isla a kana dilanti ku esaki.Despues di un prohibishon ditiramentu di piská na Lac, naaña 1971 a prohibí tiramentu dipiská rondó di henter e isla.Algun añanan despues a pro-tehá e koralnan tambe.

Boneiru for di e momentu eiya a mira ku un bida bou di awasalú tabata di sumo importan-sha pa tantu piskadónan lokalkomo pa turismo. Ku e Orde-nansa di medioambientemarino na aña 1984, a introdusíprotekshon di bida den lamanintegral. Ya na 1979 a kuminsáku institushon di e parkemarino. Ku esaki Boneiru akana mundialmente dilanti.Awendia e refnan di koral rondódi Boneiru ta entre esnan masbunita i salú den e region diKaribe. Esaki a sòru pa ròntmundu Boneiru haña e fama di“Divers Paradise”. Esaki aresultá den un fluho di turista. Isin duda e prosperidat riba eisla a subi e último desenanandi añanan.

Awor nos ta dje leu ei kunaturalesa riba e isla mes porwòrdu protehá pa medio di lei.Teritorionan, bestianan i mat-anan. E pregunta ta si esaki ta

nesesario. Si nos bai bèk denhistoria i mira paisnan den nosregion, ya nos tin e kontesta ri-ba e pregunta ei. Nos mesterdi naturalesa pa nos prosperi-dat i tambe pa nos bienestar.Turistanan masha tempu no tabini Boneiru mas, solamentepa e bida bunita bou di laman.Nan ta bini tambe pa e islames. Pa e klima, e trankilidat,eskala chikí, e kultura. Perospeshalmente tambe e sensa-shon ku naturalesa riba nos islata brinda nan. Turistanan ta dis-frutá di e paisahe intakto, e ka-dushinan haltu, pal’i sianan stra-ño, e pal’i mangelnan den areadi Lac, flamingo, lora i prikichi-nan. Tambe di e barika hel, yua-na i lagadishinan. Naturalesa diBoneiru tin hopi di ofresé. Nospor ta orguyoso di nos isla.

Pero si nos daña naturalesadi Boneiru, e apresio di eturistanan pa nos isla tambe lobaha òf kita. Esei lo tin kon-sekuensia pa nos seguridatekonómiko.

P’esei ta bon si Boneiru porbolbe tuma e ròl di pionero ribadje i ku legislashon nobo binku un protekshon integral di nostesoro mas grandi, ku tanaturalesa di nos isla.Departemento di Naturalesa iMedioambiente, DROB.

E sientífikonan di NOAA tabatana Boneiru pa diferente otrotrabou tambe. Un di e kosnan kunan a hasi ta traha un mapa digi-tal di nos parke supmarino. Nana bin ku ekiponan mashasofistiká i karu pa a hasi e trabouaki. Un tipo di ekipo ku nan ausa ta un torpedo ku nan por amanehá for di riba tera. Anto ribapantaya di un laptop nan por asigui e movishon di e torpedo inan por a mira riba mapa via saté-lite unda e torpedo ta ora e salina superfisie. Un di e torpedonanaki ta kosta masoménos$500.000. Awèl, teknologia sofis-

tiká no ta traha sin problema, asosodé varios biaha ku no tabatafalta mashá pa nochi sera i kunan no por a haña e torpedo. Oraku e torpedo sali riba awa no tatur ora por a mir’é bon. Kamindaku satélite ta bisa ku e mesterta, e no tabata ta. E sientífikonantabata yen di nèrvio pa nan nopèrdè e torpedo. Pero kada biadespues di basta buskamentunan a bin topa ku e torpedo. Taba-ta un ekspedishon interesante inos ta spera di por risibí resultadodi nan trabounan pronto.Skirbí pa Elsmarie Beukenboom.

NOAA – (National Oceanicand Atmospheric Adminstration)is een zogenaamd ‘FederalAgency’ dat zich richt op deoceanen en de atmosfeer. In hetbegin van 2008 kwam een grotedelegatie wetenschappersnamens NOAA naar Bonaire. Zijwaren hier op de dag dat hetInternationale Jaar van het Rifofficieel afgekondigd werd.Samen met de regering enSTINAPA verrichtten zij hier deofficiele opening. GezaghebberDomacasse hield zelfs eentoespraak die rechtstreeks werduitgezonden in Washington waar

NONONONONOAA AA AA AA AA TTTTTA A A A A TRAHA MAPTRAHA MAPTRAHA MAPTRAHA MAPTRAHA MAPA DI NOS REFA DI NOS REFA DI NOS REFA DI NOS REFA DI NOS REFde officiele opening van het Jaarvan het Rif gehouden werd. Dewetenschappers van NOAAverrichtten ook andere werk-zaamheden op Bonaire. Zo werder een digitale kaart gemaakt vanons onderwaterpark. Daartoehadden zij zeer geavanceerde enkostbare apparatuur meegeno-men. Zo was er een soort torpedodie vanaf de kust bestuurd konworden. Via het scherm van eenlaptop konden zij iedere bewe-ging van de torpedo volgen en ookvia sattelietsignalen zien waar detorpedo boven weer water kwam.Een van deze torpedo’s kost het

lieve bedrag van $ 500.000.Desondanks werkt zelfs dezekostbare apparatuur niet altijdfeilloos, en het gebeurde meerdan eens dat het al donker werden de torpedo nog niet terechtwas. Tot schrik van de weten-schapslui was er dan alleen wa-ter op de plek waar hij zichvolgens de satteliet moestbevinden. Gelukkig werd hijuiteindelijk toch steeds gevon-den. Het was een interessanteonderneming waar wij spoedig deresultaten van hopen te zien.Geschreven door Elsmarie Beu-kenboom.

NONONONONOAA AA AA AA AA VERVERVERVERVERVVVVVAARDIGT EEN KAARAARDIGT EEN KAARAARDIGT EEN KAARAARDIGT EEN KAARAARDIGT EEN KAART T T T T VVVVVAN HET RIFAN HET RIFAN HET RIFAN HET RIFAN HET RIF



Deelnemers aan de loratelling 2009Partisipantenan na e kontamentu i lora e aña aki.

Foto: Fundashon Salba Nos Lora

E partisipantenan na ekontamentu di lora ku a tumalugá e aña aki no solamentemester a lanta tempran, sinonan a konfrontá nan mes tambeku yobida. E aña aki a kontaalgu mas tantu lora ku añapasá, esta 2008, tempu ku akonta 425 lora. Awor a konta475 dje paranan aki. Pero dene añanan anterior a konta mas,masoménos 650. Probable-mente no tin ménos lora, peroe temporada di largu di yobidata motibu ku e loranan aki tana otro sitionan ku normal.

E di dieskuater konteo dilora desde 1980 tabata orga-nisá pa Fundashon Salba NosLora, den koperashon ku STI-NAPA i Sekshon di Medio

Ambiente i Maneho di Hubentutdi DROB. E konteo ta di impor-tansia pa haña mas informa-shon tokante e lora boneriano.

Na mayoria lugá a mira hopiménos lora ku algun aña pasá,tempu ku a konta mas ku 650lora. E impreshon ta eksistí kue loranan, dor di yobidakontinuo, a plama riba e islamas ku e último añanan. Yobidata hasi e konteo mas difísiltambe, pasobra e loranan no tabula bai for di palu i ta masdifísil pa mira nan e ora ei.

Durante e konteo djasabradia 31 d yanüari mainta tabatinalgun desena di boluntarioaktivo. Na mesun momentu akonta na 20 lugá pareu. Mitardi e lugánan aki ta den Parke

Zoals ieder jaar was het deeerste zondag van maart weerhoog tijd voor een bijeenkomstvan alle vrijwilligers van hetasiel. Deze keer werd hetgehouden bij Lee’s bar in Playa.Nagenoeg alle vrijwilligers zijnnaar deze bijeenkomst geko-men om hun contacten metandere vrijwilligers, die mennormaal niet zo vaak tegen-komt, weer eens aan te halen,of om kennis te maken metnieuwe vrijwilligers die men nogniet heeft gezien. Ook was hetweer een prima gelegenheid omde vrijwilligers die op het asielwerken weer in contact te latenkomen met de vrijwilligers diebuiten het asiel werken. Hetwas hartverwarmend te zien datde groep nog steeds groterwordt. Het is weer duidelijkgeworden dat men zich deelvoelt uitmaken van het heleteam en dat is natuurlijk ookde bedoeling. Het komt hetresultaat alleen maar tengoede.

In de vorige editie vanMakubeken hebben wij aan-gekondigd dat er een grotepromotie/informatiecampagnevan start zou gaan dit jaar. Devoorbereidingen voor diecampagne zijn voor het grootstedeel klaar en de plannen zullenbinnen niet al te lange tijdopenbaar gemaakt worden. Devolgende fase zal zijn hetverwerven van fondsen om de

Washington-Slagbaai, e otromitar pafó.

Bou di e boluntarionan taba-tin, manera kustumber, algunstudiante di Komunidat di SkolBoneiru.

Despues di e kontamentu dilora tabatin un desayuno bonprepará, ofresé pa STINAPA, naentrada di Parke Washington-Slagbaai.

Desde 2002 ta protehá loraaktivamente na Boneiru. E tem-pu ei a pone renchi na pia diloranan den koutiverio. Aregistrá durante e akshon ei 620ora. Loranan sin renchi na nanpia pues ta ilegal. Riba kue-mentu i bendementu di lora dennaturalesa boneriano tin un butdi mil florin.

campagne in volle omvang uitte kunnen voeren. Houdt u hetin de gaten en help waar u kunthelpen.

In bijgaande foto alvast eentipje van de sluier…..on-ze…..Bonny Superdog..!!!!!

Het asiel zit weer boordevol.Daarbij wordt het asiel ook zonu en dan geconfronteerd methet opvangen van in beslaggenomen honden. Indien, naaraanleiding van meldingen ofeigen constateringen van deDierenbescherming, gevallenvan mishandeling van hondenwordt aangetroffen, of dierenvlas zijn en een gevaar vormen,worden deze dieren op last vande Officier van Justitie in beslaggenomen en krijgt de eigenaareen Proces Verbaal. Dezedieren moeten vervolgens na-tuurlijk wel ergens opgevangenworden, maar een geschikteopvang is er niet. In de praktijkwordt het dierenasiel dangevraagd of zij de dieren kunnenopnemen. Hoewel het niet tothaar taak behoort, probeert hetasiel uiteraard wel alle mede-werking te verlenen, doch ookhet asiel heeft in principe geenopvangmogelijkheid.

In het asiel zitten asiel-honden (honden die afgestaanzijn aan het asiel) en er zittenpensionhonden (honden vaneigenaren die tegen betalingtijdelijk komen logeren). Inbeslag genomen honden

passen bij geen van beidegroepen en vormen dus een 3e

categorie, waar het asiel nogniet op is ingesteld. Dat vergt

dus improvisatie en extramankracht om dat in goedebanen te leiden.

Zo zie je maar weer. Ook de

werkzaamheden bij het asielzijn soms aan veranderingenonderhevig.

STICHTING DIERENASIEL BONAIRESTICHTING DIERENASIEL BONAIRESTICHTING DIERENASIEL BONAIRESTICHTING DIERENASIEL BONAIRESTICHTING DIERENASIEL BONAIRE

KKKKKONTONTONTONTONTAMENTU DI LAMENTU DI LAMENTU DI LAMENTU DI LAMENTU DI LORA DEN ÁWORA DEN ÁWORA DEN ÁWORA DEN ÁWORA DEN ÁWASERASERASERASERASERUUUUU

WIST JE DAT JE STINAPA KAN BELLEN OP717– 8444, WANNEER JE VRAGEN HEBT OVERNATUUR EN/OF MILIEU?

BO TABATA SA KU BO POR YAMA STINAPA NA717 – 8444, ORA BO TINPREGUNTA TOKANTE NATURALESA I MEDIOAMBIENTE?

MAKUBEKÈNMart 2009

In recente jaren is de matevan groei van bouwprojectenenorm gestegen. Gelijktijdigmet deze groei ontstond dediscussie over wat waar ge-bouwd zou mogen worden. Omdeze problematiek aan tepakken is de overheid begon-nen met de ontwikkeling vaneen zoneringsplan, het zoge-heten ROB – RuimtelijkOntwikkelingsplan Bonaire-voor heel Bonaire. Het ROB zalrichtlijnen bevatten voor de soortvan bebouwing die plaats magvinden in de diverse gebieden.Dit zal er hopelijk toe leiden datde beperkte hoeveelheid landwaarover Bonaire beschikt opde meest geschikte wijze vooriedereen zal worden benut.

Het complete zoneringsplanzal ruimte bieden aan wonin-gen, bedrijven, landbouwter-reinen, industriegebieden, ha-vens en toerisme. Dit is heelbelangrijk voor Bonaire omdater ook maar weinig gebiedenmet vruchtbare grond zijn. Alswe hotels of grote bedrijvenbouwen op vruchtbare grond,dan zal er geen geschikte grondmeer over zijn voor landbouw.

De natuur van Bonairemaakt haar niet alleen bij-zonder, maar brengt ookjaarlijks vele toeristen. Het ROBzal helpen bepalen welkegebieden er voor de natuurgereserveerd dienen te blijven,en welke gebieden kunnenworden ontwikkelt. Tevens zalhet helpen bepalen hoeveelbouwactivitetien er kunnenplaatsvinden zonder dat dit tenkoste gaat van het natuurlijkevenwicht.

Bonaire heeft een rijkehistorie en het is belangrijk datervoor gezorgd wordt dat dezehistorische plekken niet verlo-ren gaan. Gebieden die vanuit

historisch en cultureel oogpuntbelangrijk zijn voor Bonaire kun-nen ook aangewezen worden inhet plan zodat ze niet verlorengaan of vernietigd worden maarhooguit vervangen worden doorbebouwing die in het geheelpassend is. Tot nu toe zijn ermaar zeer weinig regels voorwat betreft bebouwing opBonaire. Soms is het behulp-zaam dat er regels zijn zodatnieuwe projecten goed wordenuitgevoerd, niet schadelijk zijnvoor het eiland en op een juisteplaats staan. Dit vergt eenbepaalde mate van planning, endat is wat het ROB beoogt.

Hoe benutten we de ge-bieden die het meest belangrijkzijn voor ons? Dat zijn vragendie een ruimtelijk ontwikke-lingsplan probeert te beant-woorden. Met die antwoordenkunnen we plannen hoe,hoeveel en waar bouw magplaatsvinden.

De overheid is momenteelbezig om een lange termijnROB te ontwikkelen. Terwijl ditplan wordt uitgewerkt is er eentijdelijke stop op de afgifte vanbouwvergunningen. En hoeweldit frustrerend kan zijn voordegenen die willen bouwen, ishet erg belangrijk dat dezetijdelijke stop van kracht blijfttotdat de ROB klaar is. Zo niet,kunnen er toch onenighedenontstaan die resulteren inbouwprojekten die kostbarelandbouwgrond bedekken,natuurgebieden vernietigen ofcultuurhistorische plekkenschaden.

Het is van groot belang datde overheid van Bonaire hetROB zonder onderbrekingvoltooid. Het ROB is eenonmisbaar gereedschap omvoort te gaan met een duurzameontwikkeling die zal bijdragen

WWWWWie is die Rie is die Rie is die Rie is die Rie is die Rob dan?ob dan?ob dan?ob dan?ob dan?WAARWAARWAARWAARWAAROM JE IETS ZOU MOETEN GEVEN OM HETOM JE IETS ZOU MOETEN GEVEN OM HETOM JE IETS ZOU MOETEN GEVEN OM HETOM JE IETS ZOU MOETEN GEVEN OM HETOM JE IETS ZOU MOETEN GEVEN OM HET

RUIMTELIJK ONTWIKKELINGSPLAN RUIMTELIJK ONTWIKKELINGSPLAN RUIMTELIJK ONTWIKKELINGSPLAN RUIMTELIJK ONTWIKKELINGSPLAN RUIMTELIJK ONTWIKKELINGSPLAN VVVVVAN BONAN BONAN BONAN BONAN BONAIREAIREAIREAIREAIREaan de opbouw van de eco-nomie, voorziet in sociale zorg,en een goede levensstandaardgarandeert.

Waarom is het ROB ookvoor u van belang? Als u een

huis bezit op Bonaire, dan zaldeze zonering van invloed zijn.Het ROB wordt ontwikkeld doorde overheid, maar ook u kandeelnemen aan de planning.Het is uw recht als inwoner van

Bonaire om betrokken te zijnbij de toekomstplanning van uweiland.Bijdrage van Progressive Envi-ronmental Solutions en SeaTurtle Conservation Bonaire

Buskando boluntario pa duna unman na Lac

Nos ta buskando boluntarionan pa yudamantené e buinan i e liña ku ta

protehá e yerbanan marino na Sorobon. Bopor hasiele abo so òf huntu ku

un grupo adoptá un pradera di yerba. Si bota interesá bo por yama Mabel na Sea Turtle

Conservation Bonaire na 717-2225


Ya pa un aña sr. Henk deBruin ta hasiendo e tarea difísildi tene e bich na Lagun limpi ie ta hasiendo esaki bolunta-riamente. Masoménos un añapasá sr. de Bruin a yega naofisina di Selibon NV ku epetishon pa e tene e bich naLagun limpi. El a trese dilantiku e ta dispuesto pa hasi esakigrátis basta nos pone unkonteiner na e playa pa asina

Het klimaat op aardeverandert. Op zich is dat nietsbijzonders. Klimaatveranderingheeft zich altijd al voorgedaan.De kalkterrassen van Bonairezijn er het tastbare bewijs van.Maar deze keer is het anders.De klimaatverandering wordtveroorzaakt door de mens. Enhet klimaat verandert zo sneldat de natuur het niet kanbijhouden. Wat betekent datvoor ons op Bonaire?

Ons klimaat verandert in eensnel tempo. En we zijn zelf deoorzaak. Sinds het begin vande industriële revolutie verbran-den we als wereldbevolking ineen snel tempo grote hoe-veelheden fossiele brandstoffenvoor onze energievoorziening.En bij de verbranding vanfossiele brandstoffen, zoalskolen, olie en gas, komt kool-dioxide (CO2) vrij. Kooldioxideis een broeikasgas. Broeikas-

gunstige invloed op het toe-risme. Daarnaast besparen wegeld op de aankoop van fossielebrandstof.

De manier waarop wewonen is ook erg bepalend voorons energiegebruik. Als ubijvoorbeeld een huis gaatbouwen, let dan op de liggingvan uw huis ten opzichte vande zon en de wind. Dat dedenonze voorouders trouwens ookal. Gebruik de wind als eennatuurlijke airco. Zorg voorisolatie tegen de warmte. Ofinstalleer een zonneboiler voorhet maken van warm water.

Ieder van ons kan eensteentje bijdragen door energie-en waterbesparing. Ons water-en energiebedrijf gebruikt veeldieselolie voor het maken vandrinkwater en elektriciteit. Dusals we bewuster met water enenergie omgaan, hoeft minderdieselolie te worden verbrand enverminderen we de uitstoot vankooldioxide. En het bespaartnatuurlijk ook geld! Laat geenlicht branden in ruimten waarniemand is. Doe alleen eenwas als de wasmachine hele-maal vol is. Laat de tv engeluidapparatuur niet op stand-by staan. Douche wat minderlang. Gebruik energiezuinigelampen, zoals tl-buizen.Probeer de airco wat minder tegebruiken. Houd de banden vanuw auto op spanning, datbespaart brandstof. Pak nietvoor elk akkefietje de auto, maarprobeer ritjes te combineren.

Als alle Bonairianen en alleandere wereldburgers zo hunenergiegebruik verminderen,dan dragen we gezamenlijk forsbij aan het verminderen van hetbroeikasgevaar.De redactie

e hinka e sushinan den dje.Manera ta konosí, e playa

aki ta un di e sitionan kamindadiariamente un kantidat di sushiprosedente di isla i paisnanserkano ta drif yega kosta dinos isla. Na vários okashonSelibon i otro instanshanan aorganisá kampañanan pa hasie bich aki limpi. Tambe atravesdi añanan personal di SelibonNV regularmente ta purba tene

Foto ta ilustrá sr. Henk de Bruin, habitante di Lagun idirektor di Selibon NV sr. ing. Reginald Dortalina.

e bich aki limpi.Pero esunnan ku ta bishitá

e área aki sa ku e tarea pamantené e bich aki limpi tapráktikamente imposibel si bono hasié diariamente.

Despues di su bishita naofisina di Selibon, sr. Henk deBruin a kuminsá hasi limpiesaku un konteiner grandi di plèstikku Selibon a pone na e playa,algun saku di sushi i su propiomaterial, manera harpa igaroshi pa hasi e tarea pisá direkohé tur sushi ku laman tresetera.

E sitio a keda asina limpiku awor diariamente hendelokal i turistanan ta frekuentá esitio aki pa relahá.

Selibon NV a keda den kon-takto kontínuo ku sr. de Bruin idado momentu el a duna dikonosé ku e konteiner di plèstikno tabata sufisiente i pa kolmohendenan ku a kamper na e sitioa tira karbon den esaki i el akima. Pues Selibon a disidí dipone un baki di heru muchumas grandi na e sitio ku ta kedarekohé regularmente.

Resientemente direktor diSelibon NV sr. ing. Reginald“Yonchi” Dortalina a bishitá ePlaya na Lagun pa personal-mente gradisí e siudadanoHenk de Bruin pa e tremendotrabou ku e ta hasiendo i tambepa regal’é algun material pa epor sigui hasi e bunita obra aki.Gerensha i personal di SelibonNV, públikamente ta gradisí sr.Henk de Bruin un biaha maspa e tremendo trabou ku e tahasiendo na Lagun. Danki payuda mantené un parti di nosisla limpi i bunita.

gassen in de dampkring wer-ken als een kamer met eengroot raam: de zonnestralingkan er wel in, maar de warmtekan er niet uit. De temperatuurop aarde stijgt, waardoor hetklimaat gaat veranderen. En degevolgen zijn ernstig.

GevolgenBonaire ligt in een voor

klimaatverandering kwetsbaargebied. Welke gevolgen kanklimaatverandering voor Bonairehebben? Dat is moeilijk tevoorspellen voor zo’n spelde-prikje op de wereldkaart.Wetenschappers kunnen dathooguit inschatten voor heleregio’s, zoals het Caribischgebied. In het Milieubeleidsplanvan Bonaire staan de volgendeeffecten beschreven.

Het bekendste verschijnselis natuurli jk de zeespie-gelstijging. Water zet uit als het

warmer wordt. Het smelten vanijskappen en gletsjers draagtook hieraan bij. De laatstehonderd jaar is de zeespiegelal tussen de 5 en 10 centime-ter gestegen. Deze eeuw kandaar nog 18 tot 60 centimeterbij komen. Vooral voor het lagezuidelijke deel van Bonaire,maar ook voor Kralendijk, is datheel bedreigend.

De stijging van de zee-spiegel, maar ook van de wa-tertemperatuur vormt eenbedreiging voor mangrovebos-sen en koraalriffen. Al bij enkelegraden verhoging van de zee-watertemperatuur kan hetkoraal verbleken. Als dit ver-schijnsel langer dan een aantalweken duurt, sterft het koraal.De gevolgen voor ons duiktoe-risme laten zich raden. Ge-lukkig zijn de riffen van Bonairetot dusver grotendeels ge-spaard gebleven van dit

verschijnsel. Maar in een grootdeel van het Caribische gebiedzijn de riffen al aangetast ofverdwenen.

Mangroven stellen bepaaldeeisen aan hun omgeving. Alsbijvoorbeeld de zeewaterspie-gel stijgt, kan dat betekenen datde mangroven het steedsmoeilijker zullen krijgen.

Verandering van neerslag iseen ander gevolg. In de tropenzal het waarschijnlijk drogerworden. Ook zal er meer risicobestaan voor extreme weers-omstandigheden. Denk aan eentoename van het aantal orka-nen of aan incidentele zeerzware regenbuien.

Energie besparen is ookgeld besparen

Het broeikasgevaar hebbenwe als mensheid gezamenlijkopgeroepen. We moeten danook in staat zijn om er ge-zamenlijk iets aan te doen. Hetmeest doelmatig is natuurlijkom de oorzaak van het broei-kaseffect weg te nemen. Wemoeten minder kooldioxide enandere broeikasgassen uitsto-ten. Daarover zijn al wereldwijdafspraken gemaakt in hetKyoto-protocol.

Ook op Bonaire kunnen enmoeten we daaraan meewer-ken. Ons Milieubeleidsplanzegt daarover dat we moetenstreven naar energie-exten-sivering. Dat betekent hetzelfdedoen met minder energie. Ofmet duurzame energie, zoalszonne-energie en windenergie,in plaats van olie en gas. Hetgebruik van duurzame energiesluit aan bij het natuurimago vanBonaire en zal op termijneconomische voordelen kunnenopleveren, bijvoorbeeld door de

KLIMAAKLIMAAKLIMAAKLIMAAKLIMAATVERANDERING OP BONTVERANDERING OP BONTVERANDERING OP BONTVERANDERING OP BONTVERANDERING OP BONAIREAIREAIREAIREAIRE


HENK DE BRHENK DE BRHENK DE BRHENK DE BRHENK DE BRUINUINUINUINUIN,,,,, UN SIUD UN SIUD UN SIUD UN SIUD UN SIUDADADADADADANO EHEMPLARANO EHEMPLARANO EHEMPLARANO EHEMPLARANO EHEMPLAR

MAKUBEKÈNMart 2009

E korant aki a bira posibel danki na:Deze krant werd mede mogenlijk gemaakt door:

STINAPA Bonaire

WWF NL

Carib Inn

SelibonTelbo NV

RBTT BankTCB

Harbour Village

Redactie: Elsmarie Beukenboom & Karen van DijkVormgeving: Bonaire Communication Services N.V.

Drukwerk: DeStad Drukkerij, CuraçaoDistributie: Post NV

Redakshon: Elsmarie Beukenboom i Karen van DijkKompaginashon: Bonaire Communication Services N.V.

Imprenta: DeStad Drukkerij, CuraçaoAgensia distribuidor: Post NV

STINAPA Bonaire, telefoon: 717 - 8444, fax: 717 – 7318,email: [email protected], website: www.stinapa.org, adres:

Barcadera z/n, Bonaire

Gouvernement Bonaire

MCB

Digicel

Digicel, e kompania ku masta kresiendo na Boneiru, naAntia, den Karibe, den SentroAmérika i awor asta denOséano Pasífiko a presentá sugerente general nobo. Algun diaatras Digicel Boneiru a anunsiáku e konosido Bert Schreudersawor lo okupá e puesto di Ge-rente General di Digicel naGuadeloupe.

Meimei di un kantidat diinvitado, entre nan gezaghebberdi Boneiru, minister, parlamen-tario, diputado, miembronan diKonseho Insular, relashonnankomersial i amigunan di DigicelBoneiru, a tene e seremonia didespedida pa Bert Schreudersi na mes momento a yamaRemko van der Veldt bon biníden su puesto nobo.

Durante e diskursonan amustra riba e echo ku Digicelta masha kontentu ku suoperashonnan na Boneiru,spesialmente pa e forma kon epueblo a sa di respondé na eservisionan ku Digicel a bin taofresiendo for di su promé dia.E kambio di gerente lo no nifikákambio den servisio ni tampokoden e relashonnan estrecho kue kompania tin ku su klien-tenan. Al kontrario, Remko vander Veldt a sigurá di lo hasi turlo posibel pa sigui traha durupa hiba e kompania na e

siguiente nivel.Riba e potrètnan athunto por

apresiá e gerente saliente i egerente nobo, pues tantu BertSchreuders komo tambe Rem-ko van der Veldt den kompania

di Hans Lute, CEO di DigicelDutch Caribbean ku tambetabata presente pa testiguá ekambio di warda na DigicelBoneiru.

DIGICEL BONEIRDIGICEL BONEIRDIGICEL BONEIRDIGICEL BONEIRDIGICEL BONEIRU U U U U A PRESENTA PRESENTA PRESENTA PRESENTA PRESENTA SUA SUA SUA SUA SUGERENTE GENERAL NOBOGERENTE GENERAL NOBOGERENTE GENERAL NOBOGERENTE GENERAL NOBOGERENTE GENERAL NOBO

WIST JE DAT HET BEZOEKERS CENTRUMVAN HET WASHINGTON PARK, ZIJN EIGENBIBLIOTHEEK HEEFT MET MEER DAN 260BOEKEN IN WEL 4 TALEN?

DAT BO TABATA SA KU E SENTRO DIBISHITANTE NA WASHINGTON PARK, TIN SUPROPIO BIBLIOTEKA KU MAS KU 260 BUKIDEN KUATER IDIOMA?

WIST JE DAT STINAPA EEN HOTLINE HEEFTWAAROP JE MELDING KAN MAKEN VANILLEGALE PRAKTIJKEN? HET NUMMER IS9292.

BO TABATA SA KU STINAPA TIN UN HOTLINE,NA UNDA BO POR DUNA TEPNAN DIPRAKTIKANAN ILEGAL? E NUMBER TA 9292.


E klima na mundu takambiando. Riba su mes eseita nada straño. Kambionan denklima a yega di tuma lugá sem-per den pasado. E terasanandi piedr’i kalki na kosta diBoneiru ta prueba di esei. Peroe biaha aki tòg ta otro. Ta hendeta kousa di e kambio di klima,miéntras ku den pasado tanaturalesa tabata e kousa. Eklima ta kambiando asina lihéku naturalesa no por mantenée velosidat ku kual e kambio tatuma lugá.

Di kon e klima takambiando?

Nos klima ta kambiandoden un tempu rèkòrt. I ta nosmes ta e kousa. For di ku-minsamentu di Revolushon In-dustrial nos ta kimando nosreservanan di kombustibel fosilpa haña energia. Den eproseso di kimamentu dikombustibel fosil, manera kar-bon, zeta i gas, kantidat grandi

di bióxido di karbon (CO2) ta biniden airu. Bióxido di karbon taun tipo di gas ku nos ta yama“gas di invernadero” (Na Inglesta yam’é “Greenhouse Gas” ina Hulandes “Broeikasgas”).Un invernadero ta un lots di glasku ta usa hopi den paisnan friupasobra por tene e kayentepaden pa kria mata ku nor-malmente no por krese den unárea friu asina.

Gasnan di invernadero dennos atmósfera tin e efektomanera den un kamber ku unbentana grandi; rayonan di solopor drenta, pero e kalor no porsali. Temperatura na mundu tasubi, ku resultado ku klima takambia. E resultadonan por tahopi severo.

ResultadonanBoneiru ta keda den un área

di mundu ku ta hopi delikadopa lokual ta toka kambionan diklima. Ki efektonan kambionandi klima por tin pa Boneiru? Ta

difísil pa pronostiká pa un partiminúskulo asina di mundu.Sientífikonan solamente porpurba di pronostiká esei paáreanan muchu mas grandi,manera Karibe kompleto.

Den e Plan di Maneho diMedioambiente di Boneiru tine siguiente efektonan deskribí.E efekto mas konosí ta e subi-mentu di nivel di laman. Awa taekspandé ora ku e keinta, i oraku kapanan di eis i gletsjerkuminsá smèlt tambe e nivel dilaman ta subi. Den último shenaña nivel di laman a subi ku 5pa 10 centimeter kaba. Den epróksimo shen aña esei por bin9 te 90 sentimeter aserka.

Espesialmente pa e partisùit di Boneiru, pero tambe paPlaya esei por bira un menasagrandi.

Subimentu di nivel di laman,pero tambe subimentu di tem-peratura di awa ta un menasapa e pal’i mangelnan i p’erefnan di koral. Ku solamenteun subida di algun grado ko-ralnan por kuminsá blikia. Si efenómeno dura mas ku algunsiman, e koral ta muri. E efek-tonan riba nos turismo di buseolo ta desastroso.

Danki Dios e refnan diBoneiru te ainda a keda librá die fenómeno aki. Pero den ungran parti di Karibe e refnan akeda afektá òf a desaparesékaba.

Mangrove (Pal’i Mangel) tinsierto eksigensia pa e porkrese. Si resultá ku nivel dilaman subi, por nifiká ku e Pal’iMangelnan nan bida ta bira hopimas difísil. Kambionan denáwaseru ta un otro resultado.Den área tropikal probable-mente lo bira mas seku, i lo tinmas chèns pa mal tempu. Por

DIA DI MAMA DIA DI MAMA DIA DI MAMA DIA DI MAMA DIA DI MAMA TERA - EARTERA - EARTERA - EARTERA - EARTERA - EARTH DTH DTH DTH DTH DAAAAAYYYYYpensa aki riba un kresementuden e kantidat di orkan iyobidanan masha fuerte mes.

Skapa energia kemènskapa sèn

Nos komo hende a sòru pae peliger di efekto invernaderoa bini. P’esei lo mester taposibel ku huntu nos por hasialgu pa kontrarestá e efekto-nan. E manera mas efisiente lota di kita e kousa di e efektoinvernadero. Nos mester pro-dusí ménos bióxodo di karboni otro gasnan invernadero.Yakaba a sera un tratado mundialden e protokòl di Kyoto.

Na Boneiru tambe nos por inos mester koperá ku esaki.Nos Plan di Maneho di Medio-ambiente ta splika ku nosmester hasi mas, ku mesunkantidat di energia, òf usaenergia duradero, maneraenergia di solo i bientu, na lugádi zeta i gas. Uso di energiaduradero ta kuadra k’e imágennatural di Boneiru, i riba tèrminolargu lo trese bentahananekonómiko, manera mihósifranan di turismo. Tambe nosta spar sèn dor di no kumprakombustibel fosil.

E manera ku nos ta bibatambe tin un efekto grandi ribanos uso di energia. Si bo baitraha un kas, kòrda wak di undabientu i rayonan di solo ta bini.Nos antepasadonan tabata hasiesei kaba. Usa bientu komoèrko natural. Perkurá pa bo kastin bon isolashon kontra kalor.Tambe por pone un bòiler disolo riba dak pa haña awakayente.

Kada un di nos por koperáun tiki, dor di konservá riba awai energia. Nos kompania di awai elektrisidat ta usa hopi zeta

disel pa traha koriente i awa.Kemèn si nos bai mas kon-

siente ku uso di awa i koriente,nos mester kima menos disel,i produsí ménos bióxodo dikarbon

I tambe nos ta skapa sèn !!Nos por hasi esaki dor di no

laga lus sendé den áreanankaminda no tin hende. Labapaña solamente si bo por yenabo wasmashin kompleto. Nolaga bo televishon i ekipo disonido riba standby, ora no taus’é sak’é for di den stopkon-takt. No para bou di duchmuchu largu. Usa lampinanmas ekonómiko manera “day-light”. Purba di usa bo erkoménos. Tene preshon di tayerdi bo outo na e nivel reko-mendá, esei tambe ta skapagasolin. No drenta den outo pakada mínimo kos, i purba dikombiná bo diligenshanan.

Si tur boneriano i otro siu-dadano mundial lo redusí nanuso di energia, nos lo kontribuíen grande ku e peliger dienvernadero.Redakshon



informashon tokante naturalesa i medio ambiente di boneiru · 2018. 8. 29. · protehá naturalesa...

Documents