In Liibro Utia'al In kanikTs'íib

Cuaderno de Ejercicios

Población Maya de Campeche, y Quintana Roo

Delegaciones Campeche, y Quintana Roo

Instituto Nacional para la Educación de los Adultos

In Liibro Utia'al in kanikTs'íib

SECRETARÍA DE EDUCACIÓN PÚBLICAINSTITUTO NACIONAL PARA LA EDUCACIÓN DE LOS ADULTOS

Secretaría deEducación PúblicaMiguel Limón Rojas

Dirección General delINEAJosé Antonio Carranza

Dirección de programasy servicios educativosEnrique García Arista

Unidad de producciónde mediosGuadalupe Ruiz Narváez

Delegaciones Estatales

Felipe Cervantes García

Normando Ariel Medina Castro

Yamile Monserrat Medina G.

Desarrollo de contenidos ycoordinación lingüísticaLázaro Dzul PolancoFidencio BriceñoOtto Schumann Gálvez

Asesoría técnico-pedagógicaDirección de Contenidos,Métodos y Materiales

Diseño gráficoRicardo Osorio JiménezLourdes López A. PortilloSonia T. Ruiz ContrerasAlberto Vivero Armendáríz

IlustraciónFrancisco J. BautistaMa.Teresa AlmanzaCarlos Ramírez BenítezMelquiades González

FotografíaLuis Villaseñor Valadez

CorrecciónEliseo Brena Becerril

Producción editorialJavier García ManzanoJulio C. Tovar HernándezGuillermo Campos Nava

© 1996 Instituto Nacional para laEducación de los Adultos.

ISBN 968-29-3955-0 (Obra general)

ISBN 968-29-3957-7

Derechos Reservados conforme a la ley.Prohibida su reproducción total o parcialpor cualquier medio.Impreso y hecho en México.

2002 1ra. reimpresión corregida

ÍNDICE

Lección InicialLección 1Lección 2Lección 3Lección 4Lección 5Lección 6Lección 7Lección 8Lección 9Lección 10Lección 11Lección 12Lección 13Lección 14Lección 15Lección 16

713151723253133373941455155597177

in k'aaba'e'

5

Lección Inicial

Nup u mejen raayail le ba'alo'obo'.

7

Nup u mejen raayail le ba'axo'ob ts'íibta'ano'

8

Ts'íibt le ba'alo'obo' je'e bix beeta'anilo'

9

Ts'íibt le leetrao'ob yéetel le t'aano' tu yóok'ol le raayao'obo', je'e bixbeeta'anilo'.

10

Ts'íibt le leetrao'ob yéetel le t'aano' tu yóok'ol le raayao'obo', je'e bixbeeta'anilo'.

11

Lección 1

Chúukbes le t'aano'obo' yéetel a wa e le bix unaj a tukultike'.

13

e

bin

kaaj

abal

jub

naj

Xok le t'aano'obo', ku ts'o'okole' ka yéeyik le yaan b tio'obo' ka ts'íibtiko'obtu yóok'ol le raayao'obo', ku ts'o'okole' ka yéeyik le t'aano'ob yaan j kats'íibtiko'ob tu yóok'ol le raayao'obo'.

14

janal

bej

bajab

bakal

nej

Lección 2

Chúukbes le t'aano'obo' yéetel i wa o le bix unaj a tukultike'.

15

o

kib

bakal

lak

abal

nal

Xok le t'aano'ob yaan ta xts'íiko', ku ts'o'okolo'

16

k I

Lección 3U

lukum

mukuy

jub

uj

Chúukbes yéetel leetra u le t'aano'oba'

ku janal

u jub

u najil

Xok le t'aano'ob yaan ta xts'íiko', ku ts'o'okole' ka ts'íibtiko'ob tu yóok'ol leraayao'obo'.

17

u

Chúukbes le t'aano'oba' yéetel le leetrao'ob a, e, i, o, wa u.

18

a

e

o

baj

nej

kib

okom

jub

janal

Xok le t'aano'ob yaan ta xts'íiko', ku ts'o'okole' ka chúukbesik le yano'ob taxno'ojo'.

19

aballukumujnej

kitamtojolbejokom

atanjubkojek

bakalkijkibjanal

Xok le t'aano'ob yaan ka'analo', ku ts'o'okole' ka yéeyik le t'aano'ob yaan atio'obo' ka ts'íibtiko'ob tu yóok'ol le raayao'obo', bey xan ken a beetil ti' let'aano'ob yaan e, i, o yéetel u tio'obo'.

20

a e

i o u

II ba'ax yaan bona'an te'ta xts'íiko', ts'íibt u k'aaba'o'ob yóok'ol le raayao'obyaan ta xno'ojo'.

21

Lección 4

n m

nuul

múul

nojoch

makal

náay

máak

k'an

k'úum

meen

néen

Ti' le páalabrao'ob k'ala'ano' yéey le ka tuklik unaj u chúukbesik le t'aano',ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'.

23

néen

Memo

k'an

meen

najmanaj

k'úum

janal

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antak te' ka'analo' yéey le ka tuklik unaj u bisik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik yóok'ol le raayao'obo'.

24

Lección 5

Ts'íibt le saltiyo ' yóok'ol le raayao'obo' utia'al u chúukbesik le t'aano', kuts'o'okole' ka xokik.

25

ja'as kool ki' naj

Xok le páalabrao'ob yaan ka'analo', ku ts'o'okole' ka chúukbesik let'aano'obo' yéetel le páalabrao'ob unaj a tukultike', ku ts'o'okole' kats'íibtiko'ob tu yóok'ol le raayao'obo'.

26

kaan

paal

naj

áak

ek

lukum

ja'as

jub

Ti' le páalabrao'ob k'ala'ano'obo' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano'obo', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'.

27

aa áa

cháak

chaak

báat

bat

kool

kóol

miis

míis

Ti' le páalabrao'ob k'ala'ano'obo' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtiko'ob tu yóok'ol le raayao', tu ts'ooke' kats'íibtik le t'aano'obo' tu yóok'ol le raaya yaan kaabalo'.

28

bu'ul

búul

mo'ol

móol

múul

lu'um

kéej

je'ej

Ti' le páalabrao'ob k'ala'ano'obo' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtiko'ob tu yóok'ol le raayao', tu ts'ooke' kats'íibtik le t'aano'obo' tu yóok'ol le raayao'ob yaan kaabalo'.

29

u'u úu

Lección 6

paal

pool

pool

póol

pi'im

páak

paak

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano' ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'.

31

P

Lección 7

iis

si'

saay

síinik

sakan

chimes

us

miis

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'.

33

s

ixi'im

xúul

xikin

xóolte'

xaanab

xooy

ya'ax

ma'ay

Tí' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'.

34

Ts'íibt yóok'ol le raayao' u k'aaba' le ba'alche' ka wilik ta xts'íiko'

35

Lección 8

t

úurichtakay

tóoloktuuch

aruxta'ab

xtuuxmeerech

turixtuunich

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tuklik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'

r

37

Lección 9w

witskay

wenelyu'ubik

yaachwíinik

wakaxso'oy

yiitswáal

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj jun chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'.

39

y

Lección 10

chiich

chi'

yotoch

chóoch

chooch

tuunich

che'

cheem

Ti'le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'.

41

ch

A'al ti' le nukuch máako'obo' ka u yilo'ob le ba'alo'ob yano'ob tu xts'íiko' kuts'o'okole' ka u ts'íibto'ob ba'ax le ku yiliko'obo'.

42

mejen

nojoch

kaax

sak

box

miis

chichan

paal

peek'

kajtal

kool

naj

Meent mejen t'aano'ob yéetel le páalabrao'ob k'ala'antak te' ka'analo', kuts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'obo'.

43

Lección 11

paalp'aak

pu'uchp'uuch

p'eekpeek'

póokp'óok

paakp'aak

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao', tu ts'ooke' ka ts'íibtik let'aano'ob tu yóok'ol le raayao'ob yaan kaabalo'.

45

p p'

A'al ti' le nukuch máako'obo' ka u yilo'ob le ba'alo'ob yano'ob tu xts'ííko' kuts'o'okole' ka u ts'íibto'ob ba'ax le ku yiliko'obo'.

46

Chichan p'aaka'

Nojoch p'úulo'

Xok le t'aano'ob yaan ka'analo' ku ts'o'okole' ka beetik t'aano'ob yéetel, tuts 'ooke' ka ts'íibtik le t'aan tu'ux yaan le ba'alo'obo'.

47

le

k'

iikiik'

kuumk'úum

kiikk'i'ik'

baakbak'

k'ankaan

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'.

48

Ts'íibt je'e ba'ax t'aanil a wojele'

49

kin

ku

ku

tin

jaantik

konik

manik

jaantaj

sak

box

chak

mejen

bu'ul

ixi'im

iik

k'úum

bak'

k'uxub

k'óol

ki'

k

k'

Meent mejen t'aano'ob yéetel le páalabrao'ob k'ala'antak te' ka'analo', kuts'o'okole' ka ts'íibtiko'ob tu yóok'ol le raayao'obo'.

50

Lección 12tin

juntúul

in

tso'ots

a

ten

ts'oya'an

in

ts'aak

tso'

ts'u'

lúubul

wuk'ik

tu

suku'un

yaan

ts

ts'

Meent mejen t'aano'ob yéetel le báalabrao'ob k'ala'antak te' ka'analo', kuts'o'okole' ka ts'íibtiko'ob tu yóok'ol le raayao'obo'.

51

ts ts'

tso'otselts'óots'

ts'aaktsúuk

tso'ts'a'ay

tsáabts'aak

ts'íimmoots

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'.

52

Ts'íibt je'e ba'ax t'aanil a wojele'.

53

Lección 13tu meentik tin u tuuxo'

t'u'ul tin kiimsaj in jaantaj

juntúul ta'ab tóolok t'uuch t'eel

le tu xik'nal kuchaj tu

t

t'

Meent mejen t'aano'ob yéetel le páalabrao'ob k'ala'antak te' ka'analo', kuts'o'okole' ka ts'íibtiko'ob tu yóok'ol le raayao'obo'.

55

ch ch'

chiich

ch'íich'

chooch

ch'óoch'

ch'e'en

chéen

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao', tu ts'ooke' ka ts'íibtik let'aano'obo' tu yóok'ol le raayao'ob yaan kaabalo'.

56

t t'

síit'

sit

tuuch

t'uuch

t'uut'

toot

t'eel

teen

Ti' le páalabrao'ob k'ala'antako' yéey le ka tukultik unaj u chúukbesik let'aano', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol le raayao'obo'.

57

Ts'íibt je'e ba'ax t'aanil a wojele'.

58

Lección 14

Nup u mejen raayail le ba'alo'obo', ti' a káajsik ti' nuumero 1 tak kenk'uchukech tu ts'ook nuumero.

59

Nup u mejen raayail le naja', ti' a káajsik ti' nuumero 1 tak ken k'uchukech tuts'ook nuumero.

60

1 juntúul báalam.

2 ka'atúul muuch.

3 óoxtúul miis.

4 kantúul weech.

5 jo'otúul wakax.

Xok le nuumero'obo' yéetel le t'aano'obo' tu yo' olal a kanik.

61

1 jump'éel naj.

2 ka'ap'éel luuch.

3 óoxp'éel wits.

4 kamp'éel lool.

5 jo'op'éel p'óok.

Xok le nuumero'obo' yéetel le t'aano'obo' tu yo'olal a kanik.

62

Xok jayp'eel ba'alo'ob yaan te'ela'kuts'o'okole' ka ts' íibtik u nuumeroilichil le mejen kuaadro yaan chúumuk tio'obo', tu ts' ooke'ka ts'íibtiko'ob jéetel leetra yóok'ol le raayao'ob yáan yáanalo'obo'je'e bix beeta'anil le yáaxo'.

63

2 3

Kaxt u keetil le ba'alo'ob yaan kaabalo' ti' ichil le yano'ob ka'analo', kuts'o'okole' ka ts'íibtik buka'aj tu yóok'ol le raayao'obo'.

64

Xok jayp'éel ba'alo'ob yaan te'ela' ku ts'o' okole'ka ts'íibtik u nuuneroilichil le mejen kuaadro yaano'ob chúumuko'tu ts' ooke' ka ts'íibtikyuéetel leetra yóok' ol le raayao'obo'.

65

= 6

= 7

= 9

= 10

= 5

= 4

= 3

Xok le ba'alo'obo' yéetel le nuumero'obo' tu yo'olal a kanik.

66

= 1

= 8

Xok le ba'alo'obo' yéetel le nuumero'obo', ku ts'o'okole' ka ts'ííbtik lenuumero'ob tu yóok ol le raayao'obo'.

67

Xok le ba'alo'obo', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik u nuumeroil ichil ba'al wóoliso'.

68

10

15

20

Nup yéetel junp'éel raaya le ba'alo'obo' yéetel le nuumero le bix unaj atukultike'.

5

69

Lección 15

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

1

2

3

4

5

7

8

9

10

=

=

=

11

20

Beet le suumao'oba'

71

10

Beet le suumao'ob yaan ta xts'íiko', ku ts'o'okole' ka nupik le buka'aj ken uts'ao' yéetel le nuumero'ob yaan ta xno'ojo', je'e bix beeta'anil le yáaxo'.

72

18

16

17

9

10

20

1

11

21

2

12

22

3

13

23

4

14

24

5

15

25

6

16

26

7

17

27

8

18

28

9

19

29

1 2

13

5

17

10

E'es le suumao'ob ti' le nukuch máako'obo', ku ts'o'okole' ka wa'alik tio'ob kau chúukbeso'ob le nuumero'ob yaan kaabalo'.

73

1

10

46

64

73

82

91

100

2

29

47

65

92

12

21

57

75

4

13

31

40

76

85

5

23

32

50

95

24

42

51

69

87

7

16

43

61

79

8

17

35

71

89

18

27

54

99

Chúukbes u nuumeroil le kwadro'obo'.

74

100 + 30 =

100 + 40 =

100 + 67 =

56 130 2

187 113 140

10 167 60

Ichil le nuumero'ob yaan la xno'ojo' k'al le ku ts'áaik le suumao'ob yaan ichille kwadro.

75

92

75

85

2

105

Beet le reestao'ob yaan ta xts'íiko', ku ts'o'okole' ka nupik le buka'aj ken uts'ao' yéetel le nuumero'ob yaan ta xno'ojo', je'e bix beeta'anil le yáaxo'.

7

5

7

3

2

4

76

Lección 16

Beet le suumao'obo' yéetel le reestao'obo'.

77

6425

3215

1423

4611

3512

5421

9863

8412

2311

Binen tin koole' ka tin t'okaj 20 u p'éelelk'úum, ka ka'a binene' ka tin t'okaj uláak'45 u p'éelel. Jayp'eel k'úum tin t'okaj.

Tin meentaj 40 u p'éelel xúuxak utia'al inkonej, ku ts'o'okole' ka tin meentaj uláak'34 u p'éelel. Jayp'éel xúuxak yaan utia'alin konej.

Beet le kweentao'ob ku ts'o'olol te'ela', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol leraayao' le buka'aj ken u ts'ae'.

78

Beet le kweentao'ob ku tso'olol te'ela', ku ts'o'okole' ka ts'íibtik tu yóok'ol leraayao' le buka'aj ken u ts'ae'.

79

Xok le ba'ax ts'íibta'an te'ela', ku ts'o'okole' ka núukik le k'áat chi'o'obo'.

80

In Liibro Utia'ál In kanik Ts'íibCuaderno de Ejercicios

Población Mayade Campeche, yQuintana Roo

México, D.F. enero 2002

Secretaría de Educación Pública

EL INEA EDITÓ ESTE LIBRO

PARA SU DISTRIBUCIÓN GRATUITA

EN APOYO A LA EDUCACIÓN DE LOS ADULTOS