Aralar eta mendiartzaintza Mendiko artzaintzaren defendatzaile dira JexuxMendizabal eta Joseba Insausti artzainak. 8-11

‘Kaxkagorri’ eta Joseba Insausti artzainak,Aralarko Oiduiko saroian. IÑAKI GURRUTXAGA

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

Fernando Oliveira 3 Iritzia 4-5The Northagirres 6-7 EnekoEsteibar 12 Segurako Ikastola13 Saretik 14

GOIBERRI158 zenbakia. 2015eko irailaren 4a

02 GOIBERRIPUBLIZITATEA

GOIBERRI 03KATE MOTZEAn

«Baratzeko lanetatik uzta jasotzea dagehien gustatzen zaidana»

Fernando OliveiraMargolaria

Tere Madinabeitia LegorretaFernando Oliveira (Angola,1968) margolaria da lanbidez,eta pintura artistikoa du zaleta-sun nagusi. Baratzea ere gustu-ko du, eta hilaren 12an Legorre-tan ospatuko den Baratze Fes-taren antolatzaileetako bat da.Zer duzu landatuta baratzean?Pipermina, berenjena, kalaba-zina, kalabaza, artoa, Tolosakobabarruna, Brusela aza, pipe-rrak, erremolatxa, porrua, aza,azalorea, pepinoa, letxuga, pe-rrexila eta 8 barietate tomate.Baratzetik, gehien gustatzenzaizun lana?Uzta jasotzea.

Gutxien gustatzen zaizuna?Lurra prestatzea.Baratzeko produkturik gustu-koena?Tomatea, babarruna, pipermi-na...Zaletasun bat?Pintura artistikoa.Liburu bat.Ez dut aspaldi irakurri, denborafaltagatik.Pelikula bat.‘8 apellidos vascos’Musika talde bat.Pretenders.Janari bat.Ondo prestatuta dagoen edo-zein.

Edari bat.Ardo ondua edo urtekoa.Amets bat.Mundu justuagoa eta hobea. Inoiz ahaztuko ez duzun eguna.Asko daude, onak izan direlakoeta txarrak izan direlako. Jaso duzun oparirik bereziena?Nere bi txikitxoak.Gorroto duzuna.Jendearen faltsukeria. Goierriko txoko bat.Legorreta.Herriko alkate bazina?Bulegotik irten eta buelta batemango nuke herritik.Legorretan biziko ez bazina?Nous, Lisboa edo Angola.

«Ez dut aspaldiirakurri. Baratzeaketa pinturak ezdidate horretarakodenbora uzten»

TERE MADINABEITIA

GOIBERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SLZuzendaria: Janire ArrondoKudeatzailea: Aloña LandaKoordinatzailea: Eskeine LegorburuProdukzio arduraduna:Erkuden MuguruzaDiseinua eta banaketa:Bidera zerbitzuak. Berria TaldeaLege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak:Beasain:Oriamendi, 32. 20200.Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Telefonoak:Beasain: 943-16 00 56Urretxu: 943-72 34 08

Webgunea:goiberri.eusPosta elektronikoa:goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 – publi@goiberri.eusBezero arreta / harpidetzak:902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen dutenerakundeak:Udalak: Altzaga, Arama,Ataun, Beasain, Itsasondo,Lazkao, Olaberria, Urretxu,Zerain, Segura etaZumarraga

04 GOIBERRIIRITZIA

Antxine Mendizabal AranburuIdazlea

Zumarraga eta Irun,edo Hondarribia

gun gutxi ba-rru Hondarri-biko alardeaospatuko da;alardeak, ho-beto esanda,

izan ere, Irunen bezala, Honda-rribian bi alarde izango dira aur-ten ere: ofiziala eta sasikoa. Sa-sikoa diot herriko erakunde ofi-zialek alarde parekidearioraindik ez diotelako inolako ai-tortzarik egin.

Aurtengo Zumarragako ez-pata-dantzak bizi izan duen al-daketa ikusita, neure buruarigaldetzen diot zein ezberdinta-sun ote dagoen Zumarraga etaIrun edo Hondarribiko herrienartean; herritarren artean. Gure-an, nesken parte-hartzea zerga-tik eman ote den halako giro oneta baketsuan, eta Bidasoalde-ko emakumeek, berriz, zergatikjasan behar ote duten urtero ha-lako bazterketa eta erdeinua,herritarren aldetik ez ezik, herrierakundeen aldetik ere, berdin.

Teresa del Valle antropologo-ak dio Hondarribian eta Irunenaldaketa proposatu zeneko

90eko hamarkada berezia izanzela Euskal Herrian; gatazka po-litikoaren amaieraren hasierakegin duela ezberdin. Herritargehienak gizarte aldaketen aldeagertu ziren trantsizio urteetanez bezala, 90eko hamarkadaneuskaldun askok, gizarte alda-keta berrien aurrean, beren herriizaera arriskuan ikusi omenzuen. Hori omen da aldaketaridiogun beldurraren arrazoia.Donostiako danborradan ema-kumeen parte hartzea, alardeenaurretikoa izan zen eta ez zenhorren gatazkatsua izan.

Argudioari jarraituz, pentsa-tzekoa da, XXI. mendean sartugarelarik, aldaketak malguta-sun handiagoz onartzen ikasidugula edota ezinbestean geu-re egiten. Alderdi politikoen leloguztiek ere, ezkerretik hasi etaeskuin muturreraino, norabideberean egiten dute azken bola-dan; aldaketaren alde, edozeindela ere.

“Dena aldatu guztiak berdinjarrai dezan” Giuseppe Tomasidi Lampedusa idazle italiarrakGattopardoeleberrian jasotako

izan duten jazarpena eta erdei-nua, eta hala ere, urtero hutsikegin gabe, desfilatzen dute uka-tzen zaien eskubidearen defen-tsa eginez.

Beste antropologo batek,Margaret Bullenek dio gizarteangertatzen denaren isla dela jaie-tan gertatzen dena. Eta niri zailaegiten zait sinestea Irun etaHondarribiko kaleetan besteemakume batzuk iraintzen di-tuzten emakumeek gizonezko-en eskubide berberak nahi ezdutenik, betiko genero ereduarilotuta jarraitu nahi dutenik. Bai-na ondo pentsatuta, beti ziur-tzat jotzen dugu gizakiok askea-goak izan nahi dugula; nik esan-go nuke askatasunari beldurhandiegia diogula gehienetan,aldaketari bezain beste, horre-gatik nahi izaten dugu gure ere-du zaharretan bizitzen jarraitu,askatasunaren aldeko aldarriakahotan etengabe baldin baditu-gu ere.

Dena aldatu guztiak berdinjarrai dezan.

Gizon portatzea eta gizonke-riak ez dira gauza bera.

E

esamoldeak erakusten du tradi-zioek, gizamolde guztiek bezala,aldaketak behar dituztela, de-sagertu behar ez badute. Alar-dean emakumeen presentziagaitzesten dutenek horrenbes-te jakin beharko lukete. Akaso,badakite, eta jaiaren aldaketakberak baino beldur handiagoaematen die gizonek gizarteanduten lekua galdu eta emaku-meekin partekatzea. Alardea ai-tzakia hutsa delakoan nago.

Hemezortzi urte bete dira Iruneta Hondarribiko emakumeakalardean desfilatzen hasi zire-netik. Kanpotik ezin dugu irudi-katu ere egin emakume askok,bazterketaren ondorioz, bizi

GOIBERRI 05IRITZIA

Ikaragarri poztu nauen albistea eman digu gure herriko ar-tzain batek berriki. Zeraingo Basazabal baserriko Jabier Muño-aren gazta munduko 50 jaki onenen artean sartu dute Great Tas-te izeneko nazioarteko lehiaketa batean. Aurten 10.000 elikagaibaino gehiago aurkeztu omen zituzten Erresuma Batuan egitenden sariketa honetara, eta horien artean zeuden Artzain Gazta el-karteak bidalitako lau artzainen gaztak ere. Iaz lau euskal herrial-detan lehen saria irabazi zuten artzainen gaztak bidali zituzten.Jabierrek iaz, Legazpin Gipuzkoako txapelketa irabazi zuen. Ez duerraza izan behar 10.000 elikagai ezberdin epaitzea. Baina tira!Kontuak kontu, zeraindarrok eta goierritarrok esan dezakegu

munduko 50 elikagai onenetako bat gure artean egiten dela.Benetan azpimarragarria iruditzen zait gure kulturaren, tradi-

zioaren, ondarearen eta historiaren parte den elikagai bat aban-guardian egotea. Modernitatea eta tradizioa elkarren kontrako

Produktu asko dira munduan zerrenda horretan sartuko ni-tuzkeenak! Tartean nola ez, guk ere gure herrian badugu hain-bat sari irabazitako Baztarrika gazta, baratze ugaritako barazkiakere baditugu... Baina niri produktua ona den edo ez baino gehiagoaxola zait, batetik jaki horren inguruan biltzen den konpainia edoekoizleak nahiz sukaldariak produktu hori sortzean jarritako mi-moa.

Egia esan, horrelako izendapenek niri ere zalantzak eragitendizkidate. Munduko onenen artean egoteak, eskariak ugaritzeaekarriz gero, zer egin behar du ekoizle horrek: produkzioa lehen-goan mantendu eta eguneroko bizitza berbera mantendu?Ekoizpena handitu eskari guztiei erantzun ahal izateko? Bereekoizpena nahikoa ez bada, aldamenekoarekin elkar-laneanhasi, eskakizunari aurre egiteko adina izan dezan? Daukan adina-ren eta ondorengoen arabera erabaki bat edo bestea hartu beha-rrean ikusiko ote da?

Niretzako garrantzitsuagoa da nondik gatozen jakitea. Zerren-da horretan sartu duenak zaporea, itxura, kolorea, mozketa etabeste hainbat balio neurtuko zituen, baina nork neurtzen du be-launaldiz belaunaldi trasmititzen den artisau lanak atzean dituenesanahia, garrantzia eta balioa? Niretzako bere lana gustura etaahalik eta ondoen egiten badu, zerrenda horretan egoteko mo-duan da. Zerrenda horretan agertu edo ez, asko dira mundukoonenak direnak, batez ere mimo guztiz prestatutakoak badira.

bateta

bat

Asteko irudia

Ion Muñoa

Eneritz Gorrotxategi

Josu Maroto

TheNorthagirreskurtsoari hasiera emateko...

dikotomia diren iritzia zabalduegi izango dugu. Baina gure artzai-nek egindako gazta gustura jateaz aparte, seguruenik badugu zerpentsatua aurrerabideaz, etorkizunaz, identitateaz, modernita-teaz... ogibideak zentzu gutxi ez ote duen ogirik gabe!

Kontu inportanteenera bueltatuz ordea, zeintzuk dira zuretzat,Eneritz, munduko jaki onenak Basazabalgo Jabierrek egindakogaztaz gainera?

06 GOIBERRIErrEporTajEa

Urretxuko eta Zumarragako musikariak dira. Ez dira iparragirretarrak, TheNorthagirres baizik, Iparragirre bardo urretxuarraren izenarekin egindako hitzjokoan. ‘Down to the highway’ diskoa kaleratuko dute aurki, bigarrena dute.

Miriam Luki UrretxuRock&roll findua, konponkete-kin harilkatua, pausatua... Urte-etako eskarmentuaren emai-tza da The Northagirres taldea.Iparragirre koblakariaren izena-ri iparra itzuli diote eta halaosatu dute taldearen izena. Ezda talde berria, musikariak ereez dira berriak. 2011n sortu zu-ten eta orain aireratzeko prestdaude, egonkortuta nonbait. Urretxuko eta Zumarragako

musikariak dira. Dagoenekoguztiek ibilbide oparoa egindute musikaren eszenan, inoizez dira, halere, euskal musika-

ren ohiko moldeetara egokitu.Ingelesez kantatzen dute, nahizeta gaztelaniaz kantatutakopiezaren bat baduten. Ingele-sez kantatzen dute hizkuntzahorretan entzundakoaz elikatudirelako gazte gaztetatik. Iñigo Agirrezabaltegiren tau-

padatik sortu zen The Northa-girres. Aurretik izandako ban-detako errepertorioetan kabi-tzen ez ziren kantuak tiraderabarrutik ateratzeko gogoak bul-tzatu zuen eta abesti horiei le-kua egingo zion taldea sortuzuen. Hori da, hain zuzen, TheNorthagirres.

Aspaldiko musikari laguneideitu eta lehenengo iparragi-rretarren taldea osatu zuen.Iñaki Urizabal (perkusioa), Bor-ja Aranburu (baxua), Aitor Go-doi (gitarra), Jose Aparicio (gi-tarra) eta Jon Serrano (gitarra).Bi azkenek taldea utzi zuten etalaukotean geratu zen The Nor -thagirres. Etapa hartan taldea-ren izen berbera duen diskoakaleratu zuten. Agirrebalzategik gitarra jo-

tzen du eta aurretik mikroarenaurrean jarri gabe bazegoenere, The Northagirresen ahotsada; letrak ere bereak dira. «Ni ez

naiz kantaria, baina abestiaknik egindakoak ziren eta etxekograbaketetan neuk abesten ni-tuenez naturalena izan zen.Edozein modutan, kantatzeakgitarra lana eragozten dit neurribatean eta, oraindik ere, faltansumatzen dut gitarra bakarrikjotzearen askatasun hori».

Taldera batzenAurrera egin zuen taldeak etaIker Alvarez aspaldiko lagunabatu zitzaien beste gitarra batgehituz. Denbora gutxira AnaAgirrebalzategi, Iñigoren arre-ba, teklatuekin iritsi zen taldera.

Iparragirretarrak

GOIBERRI 07ERREPORTAJEA

«Pianoa oso txikitatik jo dut.Ikasketak egin ditut piano klasi-koan baina musikazalea izannaiz beti. Areago, anaiak nirediskoak entzuten zituen, etadenborarekin jakin dudanez,

bakarren bat lapurtu ere». Urretxun eta Zumarragan

egindako Herri Operaren aitza-kian batu zen piano-jotzaileataldera. The Northagirresiabesti bat egiteko enkarguaegin zioten eta Iñigok tokia eginzion pianoari. «Piano elektroni-korik ez nuen eta entseguakegiteko modua aurkitu beharizan nuen. Lehenengo entse-gua egiteaz batera, barruakesan zidan aurrerantzean tal-dearekin jarraituko nuela». Piano-jotzaileak bakardade-

an jotzen du, «orduak eta or-duak egiten dituzu entseguakegiten eta taldean jotzea seku-lako aldaketa izan da niretzat.Hasieran zein tonutan ari ginengaldetzen nien, orain galdetuere ez dut egiten». Pianoarekin hasitako aben-

turan hammond bat agertu zenOlentzero gau batez. «Ham-

mond originala mekanikoa da,nirea etxe berak ateratako si-mulazio bat da. 1970ko hama-rraldian sortutako organoa da,erregistro ugari dituena. Soinuoso tipikoa da rock bandetan,baina erreparatzen ez badiozuez zara konturatu ere egiten hordagoenik». Hammond-ak soi-nu limurtzailea sortzen dueladio eta bandak batzen dituengitarra guztiak gehitzen badiz-kiogu, The Northagirresek egi-ten duen rock&roll klasikoarenidentitatea zein den entzungabe asmatu daiteke. Iñigo Agirrebalzategik orain

taldea egonkortu dela dio,«bide bat egin dugu jada etagauden seiok aurrera egingodugu, gaudenak garela esandaiteke eta, orain bai, ekitekoprest gaude». Espiritu horrekinaterako dute egunotan Downto highway disko berria. Aurre-koa bezala, hau ere autoekoitziegin dute eta kontzertuetanzein tabernetan salduko dute.Hurrengo kontzertua Lasartenegingo dute irailaren 11n eta irai-laren 26rako lotuta dute bestebat Legazpiko Karibe tabernan.

Atzera begirakoaHot Dogs taldeak 1992ko uztai-laren 18an egin zuen bere lehe-nengo kontzertua Zumarraga-ko Zelai Arizti parkean. Hama-sei urte inguru zituzten bostmusikari ziren. Taldeak, Urre-txuko eta Zumarragako musikaeszena irauli ez ezik, herrion no-labaiteko irekieran alea jarrizuen. The Northagirres ezin daHot Dogs taldea gabe azaldu.Izan ere, sei iparragirretarreta-tik hiru izan dira Hot Dogs etalaugarren batek haien inguruan

hegan egin zuen beti. Iñigo Agi-rrebalzategi, Iñaki Urizabal etaJon Alvarez Hot Dogs taldeare-kin hazi eta hezi ziren; BorjaAranburu hegan egiten zuenazen. «Musikarekin txoratuta

geunden. Bost axola zitzaiguninguruan antzekorik ez egotea,gure apustua rock&roll-arenaldekoa izan zen. Guztioi gus-tatzen zitzaigun musika beraeta gustukoa ez genuena ereberbera zen», dio Iñigo Agirre-balzategik. Musika anglosa-xoiarekin hazi ziren, 60 eta 70urteetako hard rock eta punkrock-a aipatu ditu. Rolling Sto-nes eta ACDC taldeak segikaizan dituzte beti. Orain, NeilYoung-en rock pausatua gehituzaie. Urrezko aroa bizi izan zuten

Hot Dogs-ekin. Kike Turmixproduktorea aitabitxi bihurtuzitzaien eta haren eskutikoihartzun handiko musikarie-kin batera jo zuten. Euskal He-rriko mugak apurtu zituzteneta, batez ere, Espainian bideoparoa egin zuten. Egun, Inter-neten begiratuz gero, HotDogs-en lehenengo diskoaehunetik gora libratan saltzenda sareko merkatuan. Lau dis-ko ondu zituzten eta bi etapaezberdin bete ere. Erre ziren le-henengo etaparen amaieraneta bigarrenean aurrekoarenitzala zabalegia izan zen. Urte eta erdiz gitarraren zo-

rroa ireki gabe eduki zuen Agi-rrebalzategik. Berriz zorroa za-baldu zuenetik etenik ez daegon. Muturbeltz taldean egonda eta geroago etorri da TheNorthagirres. Astero egiten di-tuzte entseguak eta talde be-zala hazten ari dira. Letrak be-reak dira, berari buruz hitz egi-ten dutela dio, baina ez duberak horri buruz hitz asko eginnahi barrutik atera eta langehien ematen diona delako.Euskaraz ez zaizkio ateratzeneta ingelesez nolatan irtetenzaizkio? Ingelesez entzundakoabesti andanarekin hezi ditue-lako belarria eta bihotza.

Taldea egonkortu da eta sei kideditu egun, hiru gitarra jotzaile,horietako bat ahotsa ere bada,baxua, perkusioa eta teklatuantaldeko emakumezko bakarra.THE NORTHAGIRRES

«Taldean oraingaudenak garelaesan daiteke,ekiteko prestgaude»Iñigo AgirrebalzategiAhotsa eta gitarra

«Hasieran zeintonutan ari ginengaldetzen nuen,orain galdetu ereez dut egiten»Ana AgirrebalzategiTeklatua

08 GOIBERRIASTEKO GAIA

Mendiko artzaintzaz, gaztagintzaz eta beste hamaika ibileraz aritu diraMendizabal eta Insausti artzainak.

Iñaki Gurrutxaga Makina bat pasadizoren gor-dailu izan da historiaren ibilianAralarko Oiduiko saroia. Hangopatxada, zintzarri hots eta liza-rren itzalak, paraje horretara in-guratzen diren ibiltarien arnasaberritzen du, eta nahiezta ere,iraganari begiratu bat ematekoerrainu ere bihurtzen da. Abaroegin edo abaro egoteko apartada lekua, bai abere, bai gizakia-rentzat. Eremuak ondo bainohobeto erakusten du artzain fa-milia askoren bizitoki izan dela,azken hamarkadetan bizitzekobaino, kaletarren aisirako guneizatera pasa den arren.

Hara gerturatzen denak, or-dea, eta okerrik ez dela, adinekogizon isil, tente eta burutsu ba-tekin egingo du topo udako hi-

labeteetan. Jexux MendizabalKaxkagorrik (Zaldibia, 1926)laurogei urtetik gora darama-tza urtero-urtero Oiduin duentxabola zaharrera igotzen –89urte bete berri ditu abuztuaren10ean–, eta urteak badira ereartzaintza lanari utzi zionetik,kalean etsi ezin duen pertsonada. Beti mendiari begira.

Berak ere ez daki zenbat ka-zetari, etnografo, arkeologo etaabarrekin aritu den hitz-asper-tuan, eta aurtengo otsaileanestreinatu eta Joxe Ramon Agi-rre Marron-ek zuzendutakoKaxkagorri dokumentalarenprotagonista ere izan da. Orainhamar urte izandako tertuliabat errepikatzeko kazetariakegindako proposamenari oniri-tzia eman dio, eta han elkartu

Abarozaharralekuko

GOIBERRI 09ASTEKO GAIA

da, etxeatarian, Joseba Insaus-ti (Ordizia, 1977) artzainarekin.Bi belaunaldi, bi izaera, bainagrina bakarra: Aralar eta men-diko artzaintza.

Garai ezberdinekoak«Ekainaren 5ean igo naiz aur-ten, baina jaisteko plana lehen-xegorako daukat, sanmigeleta-rako. Badakizu, etxekoak-etabeldurtu egiten dira, hotza egi-ten duela, bakarrik nagoela... Nihementxe egoten naiz gustu-ra!», azaldu du Kaxkagorrik.Duela hamar urteko tertulianbeste artzain bati laguntzenaritzen zela adierazi zuen, bai-na orain ia ez: «Oiloak goberna-tzen nahikoa lan izaten dut». Arantzazuko mezarekin jaiki-

tzen da egunero, oiloak kanpo-

ra atera, gosaltzerako txakurra-rekin bueltatxo bat eman, arte-gian gimnasia pixka bat egineta eguerdirako eltzea presta-tzen du. «Ez dut siestarik egi-ten. Lanketarik ez dudanez ba...horrela pasatzen dut eguna».Baina bestelako bizimodua

ezagututakoa da. «Umea nin-tzela hasi nintzen artzaintzan,zortzi-bederatzi urterekin. Aitazena morroiarekin ibiltzen zen,eta ni hasi nintzenean akabomorroiak. Eskola hemengoabakarrik ikasi nuen nik. Joatennintzen, baina tarteka, eta tar-teka joaten denak ezin segitu,eta beti lotsatu bezala... Nireeskola oso elbarria izan zenoso». Eta Joseba Insaustik al-damenetik: «Eskolak eta esko-lak daude Jexux! Zuk bizitzakoeskola dakizu!».Garai hartan apirilaren erdiaz

geroztik inguruko artzain gehie-nak mendira igotzen ziren, ar-diak antzu bidalita. Mendira ai-legatu eta lehenengo lana uratxabolara eramatea zuten, etagazten ohola garbitzea, txabo-la txukuntzea eta artegia zu-zentzea ondorengoak. «AnaiaEulogiorekin egin nituen urtegehienak. Arreba batek ere la-guntzen zigun. Artaldeari la-gundu, gazta ona egin... Horiekziren gure ibilerak». Oiduiko sa-roian zortzi artzain ezagututa-koa dela gogoratu du Mendiza-balek. «Orduan beste giro batzegoen hemen». Neguan Bea-saingo baserri batean egotenziren, eta geroxeago Olaberrianpabiloi bat eraiki zuten artaldeamantentzeko.Insaustik oso bestelako ga-

raia ezagutu du. Ordiziako Ota-tza baserrian jaioa, animaliakbeti izan ditu gogoko. Fraisoronikasi zuen, baina artean ez ze-kien zehatz zertan arituko zen.Lehendabizi Zaldibian lur-sail

bat erosi zuen, eta Aralarrentxabola bat eskatzea erabakizuen. «Hasieran Arrantsaonegon nintzen behin behineko,orduan txabola librerik ez zego-en eta. Bigarrena Goroskintxun,eta azkenik Esnaurreta txabolaberrian. Hemezortzi urte dara-matzat profesional moduan,eta irailean 19.a hasiko dut».

Mendiko gaztari estimuaLarre irekieraren biharamune-an, maiatzaren 2an, igo zen In-sausti mendira ardi antzuekin,eta maiatzaren 6an gainontze-koekin. «Maiatzean eta ekaine-an gazta egiten aritu naiz men-dian, eta enkarguren bateraedo bestera jaitsi naiz, bainabestela mendian egon naiz ba-tik bat. Uztailean txerriak ume-ak egin zizkidan, eta txerrieijana emateagatik aurten gehie-nean mendian egin dut lo» .Mendiko artzaintzaren de-

fendatzailea da Insausti. «Niribetiko latxa ardi muturgorriamantentzea interesatzen zait,ardi gogor bat, mendian iraute-ko modukoa. Urte guztian ba-serri ingurutik mugitzen ez denardirik ez dut nahi. Ekoizpenhandiagoa dute, baina men-dian hezur eta azal geratuko li-rateke pentsurik gabe. Nahiagodut esne gutxiago ematenduen ardia, baina esne onaematen duena koipean etaproteinan, gazta egiteko horibaita beharrezkoa». Insaustik beti egin du gazta

mendian, baina iaztik osasunarauak betetzen dituen gaztaegiteko aukera du txabolan.Gaur-gaurkoz lau artzainek di-tuzte baliabide horiek Arala-rren, eta bakarrak Urbian. «Ar-tzainen artean asko eztabaida-tu dugu mendiko gaztareninguruan. Mendian ez dagoelagazta ona egiterik diote batzuk,beste batzuk berdinak direla...Nik ez dut sekula esango batbestea baino hobea denik, bai-na ezberdinak dira». EHUko ikerketa batek froga-

tu ditu ezberdintasun horiek,eta gazta egiteko garaian ez-

«Umea nintzelahasi nintzenartzaintzan,zortzi-bederatziurterekin»Jexux MendizabalAralarko artzain erretiratua

«Artzainon arteanasko eztabaidatudugu mendikogaztareninguruan»Joseba InsaustiAralarko artzaina

Jexux Mendizabal ‘Kaxkagorri’eta Joseba Insausti artzainak,joan den astean, AralarkoOiduiko saroian, lehenarentxabola atarian. IÑAKI GURRUTXAGA

10 GOIBERRIASTEKO GAIA

berdintasunak ere sumatzenditu Insaustik: «Esneari usainaaldatzen zaio, hori da nik antze-maten dudan lehen gauza. Etagazta bera ere koipetsuagoaizaten da, ahoa gehiago bete-tzen duena». Kaxkagorrik argidu. «Ikaragarria da aldea! Es-nea jetzi, gatzagia ahal zenepelenean eman, eta ahal zenagudoena egin. Gero gatzaematen genion mantentzeko,baina gatz gutxi, hartara koipe-tsua ateratzen da gazta. Ga-tzak gazta elkortu egiten du.Garbitasuna da sekretua, bainahorretarako norberak behar dutxukuna izan». Kaxkagorrik gogoan du men-

diko gazta «zalapartaka» era-maten zuela jendeak. «Batzukhona etortzen ziren bila, amazenak feriara ere jaisten zituensaltzera. Guk enkargatuta ibil-tzen genuen gazta gehiena.Gaztak, txabolako zotalarekin-eta, kontserba handia izatenzuen». Insaustik, berriz, behekogaztandegira jaitsi ditu gaztakontzera, hego haize asko dabi-lelako aurten mendian. Oraingutxi iritsi zaizkio mendiko gaz-taren etiketa berriak, eta lasterhasiko da salmentan.

Txapelketa beteko garaiaMendizabalek-eta ketu egitenzituzten gazta guztiak txabola-ren atzealdean zuten txoko ba-tean, pago egur hezearekin. Eu-liak ez jotzeko modu bat ere ba-zen. Insaustik ketuak eta ketu

gabeak egiten ditu. «Gaztarentenperaturaren eta adinarenarabera, asko bariatzen du ke-tze denborak. Nire lokalean,alde banatatik bi ordu edukita,ketuta dago».Orain gazta txapelketa ga-

rrantzitsuen garaia da. Hilaren6ean Gipuzkoako Txapelketajokatuko da Legazpin, eta hila-ren 9an Ordiziako txapelketasonatua. Legazpikoa 2012anirabazi zuen Insaustik eta iaz hi-rugarren geratu zen Ordizian.Iaz Ordizian sailkatu ziren lehenbost gaztak ketuak ziren. «Gai-nontzeko lehiaketetan ez dau-ka horrenbeste estimaziorik ke-tuak, eta jendearen gehiengoakere ez du nahi, baina Ordiziakolehiaketaren joera hori da. Bes-te puntu bat ematen dio gazta-ri. Ketua Idiazabal gaztak izanduen ezaugarri bat da, eta ohi-tura hori galtzen ari den heine-an, balore bat galtzen ari delauste dut», esan du Insaustik.Kaxkagorri Ordiziako lehia-

keta irabazitakoa da, baina ezda urtearekin akordatzen. «He-men egindako gazta bat zen.Gazta guztiak izerditan egotenziren, hori gogoan daukat.Eguzkiak jotzen zuen, eta gaztaguztiak tantaka egoten ziren».Horren urrutira joan gabe, iazere «gaztak barregarri» egonzirela gaineratu du Insaustik.Ordiziako artzaina «ilusioa»egiten diolako, «eta autoesti-muarengatik ere bai», aurkez-ten da lehiaketara. «Askotan

entzun behar izan dut ez duda-la gazta ona egiten, baina fina-lera askotan iritsi naiz, eta or-duan nire buruari esaten diot ezdudala horren txarra egingo.Lehiaketa batean ez da balora-tzen gaztarik onena, baizik etazeinek betetzen duen egokienIdiazabal Gaztaren estandarra.Ez da gustu kontua».Insaustirentzat gazta da

diru-iturri nagusia. «Horrekmantentzen du gure etxal-dea», dio. Ardi ileak, haragiaketa arkumeak ez dute horren-beste estimaziorik orain, bainabai Kaxkagorriren garaian. «Vi-llafrancako Aierbe etortzenzen. Inork ezkondu behar ba-zuen, berriz, koltxoiak egitekoile bila etortzen ziren, eta eska-tzen geniena pagatzen zuten».

Burokraziarekin itotaTxapelketek artzainen lana go-resteko balio dutela argi dutebiek, baina «faltsukeria puntubat» ere ikusten die Insaustik.«Urte guztian egurra ematenari zaigun jendea, artzainoi la-gundu egin behar zaiela esatenaritzen dira egun horretan. Ezgaituzte batere ondo trata-tzen». Kaxkagorrik ondotik:

«Aralarko artzaina zapalduaizan da beti» . Hamar urteotan,pertsona «mesfidatiagoa»bihurtu dela dio gazteak. «Bu-rokrazia guztia itogarria da, etaartzaintzak daraman eboluzioaere ez da gure gustukoa». Aba-ro zaharra da horren lekuko.

«Garbitasuna dagazta ona egitekosekretua; norberakbehar du txukunaizan horretarako»Jexux MendizabalAralarko artzain erretiratua

«Ketua IdiazabalGaztak izan duenezaugarri bat da;balore bat galtzenari dela uste dut»Joseba InsaustiAralarko artzaina

GOIBERRI 11ASTEKO GAIA

Latxa muturgorri arrazako ardi sail bat, Oidui eta Enirio arteko larratze gune batean. IÑAKI GURRUTXAGA

Mendiko ardien gaztak balio nutrizional handiagoa du

sko eta askoizan dira urte-en joan-eto-rrian Aralarrenegin diren iker-

ketak, askotarikoak gainera:arkeologikoak, etnografikoak,espeleologia alorrekoak, abel-tzaintzari lotutakoak... Larreenazterketa leku ere izan da Ara-lar, eta Aranzadi Zientzia El-karteak 2008ko otsailean ar-gitara eman zuen Interes euro-parra duten larre menditarrendinamikaren azterketa Aralar-ko Natur Parkean txosteneanaurki daitezke horren emai-tzak. Aurtengo otsailean, be-rriz, EHUko Laktiker ikerketataldeak Artzaintzaren erabile-ra sistemen eragina esneareneta gaztaren kalitatean nazio-arteko tesia plazaratu du, etahonakoa da ondorio nagusie-tako bat: mendian larratzendiren abereen esneak eta gaz-tak balio nutrizional handia-goa duela.

Larre dentsoaren ekoizpe-naren jarraipena egiteko lau

laginketa-eremu aukeratu zi-tuen Aranzadik: Oidui, Igara-tza, Alotza eta Uzkuitu. Ondo-rioak ugariak izan ziren, eta ba-tzuk aipatzearren hauek: Oiduiinguruak duela biomasa ekoiz-pen handiena, eta baita abe-re-zama gehien pairatzen

duena ere. Larreen propietateeidagokionez, kaltzio eta fosforokopuru handienak larratzaileekeragiten duten guneetan aurki-tu zituzten; potasio kopuru txi-kiena, berriz, Igaratzak du, etaaltuena Oiduik; eta magnesio-ari dagokionez, Oiduik txikienaeta Alotzak handiena. Proteinagordin kopuru altuena dutenlarreak Alotzan daude.

Koipe osasungarriagoakLaktikerreko Izaskun Valdiviel-so Zubiriak aurkeztu eta defen-datutako tesiak artaldeak izanditu oinarri, eta abereak hiru

egoera ezberdinetan aztertuditu: ukuiluan, beheko larree-tan eta mendiko larreetan. Jo-seba Insausti izan da ikerketahorrekin kolaboratzen aritu denartzainetako bat.

Lortutako emaitzek erakus-ten dutenez, mendian larratzendiren ardien esneen koipeakazido koipetsu ase gutxiagoditu, eta osasun eta nutrizio al-detik osasungarriagoak direnkoipeak ugariagoak dira. Horrezgain, mendian jetzitako esneaktokoferol –E bitamina– kopuruhandiagoa duela ondorioztatudu ikerketa horrek.

AGaztaren lurrinean eragiten

duten konposatu lurrunkorrakaztertuta, ezberdintasun na-barmenak sumatu dituztemendian eta behean egindakogazten artean. Hainbat dasta-tzailek ere parte hartu dute te-sian, eta ondorioztatu dutegaztaren zaporean, usaineaneta egituran aldeak ez direlahorren aipagarriak.

Doktore tesi honen ondorio-ek datu zientifiko adierazga-rriak utzi dituzte, eta hainbatesparrutan erabilgarriak izandaitezke, baita mendiko ar-tzaintza indartzeko ere.

12 GOIBERRIGAZTEAK

«Ni naiz kostaldetikurrutien bizi den Zumaiataldeko arraunlaria»

Asier Zaldua ZumarragaEneko Esteibarren (Zumarra-ga, 1991) aita zumaiarra da etabere aitona arraunlaria izanzen. Iazko udazkenean kirol hauprobatzea erabaki zuen.Beti arraun zalea izan al zara?Ez asko. Telebistan ez nituenestropadak ikusten. Baina aitazumaiarra da eta aitona arrau-nean aritu zen. Beti probatzekoesaten zidan. Umetan estropa-detara joaten ginen eta etxean

beti Zumaiako kamiseta go-rriak eduki ditugu, baina anaiaknik baino gertuagotik jarraitzenzituen estropadak. Egia esan,kirola egitea asko gustatzenzait, baina ikustea ez horren-beste.Zein kiroletan aritu zara arrau-nean hasi aurretik?Saskibaloian jokatu nuen,Goierri taldean. Ondoren, men-diko bizikletan hasi nintzen. Ba-karrik ibiltzeaz aspertu nintzeneta beti arrauna probatzekotannintzenez, halako batean pro-batzea erabaki nuen. Ez zenerabaki erraza izan, Zumaiarajoan behar baita entrenatzera.Ondo hartu al zintuzten?Bai, nahiz eta oso arraroa irudi-tzen zaien Zumarragako batbere borondatez Zumaiarainojoatea. Hasiera gogorra izan al zen?Lehen hilabeteetan putzuan,

eta gimnasioan entrenatunuen. Apirilean hasi nintzenuretan entrenatzen. Bigarrentaldeko kidea naiz eta oso poziknago. Izan ere, orain arte estro-pada gehienetan parte hartudut.Erraza al da arraun egitea?Kanpotik indar kontua dirudi,baina garrantzitsuena teknikada. Gorputz osoarekin lan eginbehar da. Indarra besoekin ba-karrik eginez gero, berehala ne-

katzen zara. Gainera, teknikadominatu arte, hobe da indarraegiten ez saiatzea. Indarra egi-teagatik mugimenduak gaizkiegiten badituzu, traineruarenoreka arriskutan jar dezakezueta zure aurrekoa eta atzekoaizorratzen dituzu.Aitona zutaz harro al dago?Bai. Egunero egiten diot bisita,entrenamendua bukatzen de-nean. Zumaiako taldearekinarraunean hasi behar nintzelaesan nionean, ez zidan sines-ten. Sinesgaitza iruditzen zi-tzaion egunero Zumaiara joa-tea. Astebete ondoren sinistuzuen.Barrualdeko asko al zaudetetaldean?Ni naiz kostaldetik urrutien bizidena. Tolosako, Itziarreko etaAzpeitiko arraunlariak ere badi-tugu, baina Goierriko bestearraunlaririk ez dago.

Eneko Esteibar zumarragarrakZumaiako taldean arraun egiten du.Bera da taldeko goierritar bakarra.

ASIER ZALDUA

Babeslea

GOIBERRI 13GARAI BATEAN

SegurakoIkastolarenlehen urtea1967ko martxoan ireki zuten ikastolaSeguran, guraso eta herritarrenesfortzuarekin, eta ezkutuan, noski.

Maialen Igartua SeguraDuela ia 50 urte, 1967. urtean, bieskola zeuden Seguran: Nazio-nala eta mojena. Herritarreneta gurasoen esfortzuarekin,ordea, hirugarren bat sortzealortu zuten: Ikastola. Debeka-tuta zegeon ikastola urte haie-tan, noski, eta ezkutuan ema-ten zituzten eskolak, Txanbo-lingainen. «Atean kartelajartzen genuen, apaizaren sina-durarekin, gela hartan kateke-sia emango balitz bezala» go-goratzen du Maixabel Telleriak.

Irakaslea zen Telleria, hasie-rako bizpahiru urteetan Segu-rako Ikastolako irakasle baka-rra. 1967ko martxoan hasi zenherriko hamabost haurri eskolaematen. Argazkia urte harta-koa da, 1967ko Gabonetakoa.Hain zuzen ere, gabonak zo-riontzeko gurasoei bidali zi-

tzaien argazki hori, ondorengotestuarekin: Ikastolako aurrakeskerronez zuri ta zure sendiari,Gabon pozgarri ta urteberri zo-riontsu. Telleriak ikastolan ateratako

lehena dela uste du. Hiru etalau urte bitartean dituzte hau-rrek argazkian. Telleriak, berriz,hamazazpi baino ez zituenikastolan eskolak ematen hasizenean. «Donostiako erresi-dentzia batean prestatu nin-tzen andereño izateko». Irakasleez gain, guraso eta

herritar askok parte hartu zutenikastolaren sorreran eta lehenurte haietan. Hain zuzen ereIkastolaren sorrera bizi izan zu-ten hamar lagunek Europar Ko-misioak eta Arantzadi elkarte-ak bultzatutako proiektu bate-an parte hartu dute aurten,memoria historikoa berresku-

ratzeko. Ikastolaren sorrera go-goratu dute denen artean, etahil honetan kaleratzekoak diraoroitzapen horiek guztiak jaso-tzen dituen liburuxka.

Argazkiko haurrakGoiko lerroan, ezkerretik hasita:Juan Mari Imaz, Angel MariUgalde, Joseba Telleria, Maixa-bel Telleria (irakaslea), Bixente

Albizu, Rafael Larrea eta Juan-txo Ugalde. Erdiko lerroan:Mertxe Larrea, Miren Aranburu,Angelita Cea eta Begoña Or-mazabal. Beheko lerroan: Mi-kel Izagirre, Juan Luis Ormaza-bal, Aitor Gabilondo, Jexux MariAldanondo, Iñaki Auzmendi etaRamon Mari Galartza.

Segurako Ikastolako haurrak1967ko Gabonetan, MaixabelTelleria irakaslearekin.

Hamabost haurrekinhasi zen SegurakoIkastola 1967komartxoan, MaixabelTelleria irakasle zela

14 GOIBERRIINTERNET

saretik

Euskaraz aritzeko eskeah a n g e . o r gplataforma-ren bidez,g u z t i r a27.003 per-tsonen sina-

dura bildu dira sarean Appleenpresari bere zerbitzuak eus-karaz ere eman ditzan eskatze-ko. Iparra.net proiektuaren gi-dari Xabier Martinek abiatuta-ko egitasmoa da eta arrakastazabala izan du Interneteko era-biltzaileen artean. Sinaduraketa erabiltzaileek utzi dituzteniruzkinak inprimatu eta postazbidali dituzte, hau da, fisikokipakete batean bidali dira. Guz-tira 830 orritan jaso dira sina-durak, bi aldeetatik, 142 iruzki-nekin batera. Orain, Applek es-kariari erantzuten ote dionikusteke dago. Sinadura bilketan parte har-

tu ez arren, Lakuak hitz emanzuen bere kabuz eskatu ziolaApple-i zerbitzuak euskaratuzitzan.Euskal Herriaz gain, beste

hainbat herrialdeetako sinadu-rak jaso dituzte: Afghanistan,

CAlbania, Andorra, Argentina,Australia, Austria, Azerbaijan,Barbados, Belgium, Bolivia,Brazil, Cambodia, Canada,Chile, China, Colombia, CostaRica, Croatia, Cuba, Ecuador,Finland, Alemania, Grezia,Guatemala, Hong Kong, India,

Indonesia Irlanda, Israel, Italia,Japon, Kenya, Malta, Mexico,Zelanda Berria, Nicaragua, Pa-nama, Paraguay, Peru, Polonia,Portugal, Qatar, Romania, Rus-sia, Samoa, Singapore, Slova-kia, Tailandia, Turkia, Uruguai,Venezuela eta Sahara.

Sarean ikusia

Twitterren,140 bainogehiagoZuzeneko mezuetarako 140karaktereko muga kendu duTwiterrek. Elkarri jarraitzendioten pertsonek mugarikgabe idatzi ahalko dute ho-nen bidez, gisa honetan,mezu sistemen eremuan au-rrerapausua eman dute.Edonola ere, txio irekien ka-suan betiko 140 karakterekomugarekin jarraituko dute. Mugikorretako aplikazioanmugarik gabe idatzi ahal iza-teko, azken eguneraketakinstalatu beharko direla ira-garri du Twitterrek.Twitterren Androiderako

katalanezko bertsioa, bestal-de, laster prest egongo delairagarri berri du txoritxoarenkonpainiak. Bere itzulpen sis-teman katalanezkoak kude-atzeko moderatzaileak erebaditu ia enpresak. Badirudioraingoz euskarak itxaronegin beharko duela.

Guztira 830 orritan jaso dituzte sinadurak. GOIBERRI