generalitat valenciana conselleria de sanitatpublicaciones.san.gva.es › docs › encuesta ›...

34
GENERALITAT VALENCIANA GENERALITAT VALENCIANA Conselleria de Sanitat

Upload: others

Post on 03-Feb-2021

12 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • GENERALITAT VALENCIANAGENERALITAT VALENCIANAConselleria de Sanitat

  • 2

    RESULTADOS DE LA ESCV 2005 SOBRE LA EPIDEMIOLOGIA DE LOS TRASTORNOS

    MENTALES

    VALORACION DE LA SALUD MENTAL DE LA POBLACIÓN MEDIANTE

    ENCUESTAS DE SALUD

    JUAN BTA. SANCHIS ALVAREZ

    Oficina del Plan de Salud. DGOEIS. Conselleria de Sanitat

  • 3

    • VAMOS A VER UN EJEMPLO DE UNAS DE LAS UTILIDADES DE LAS ENCUESTAS DE SALUD

    • DAN INFORMACION DE PROBLEMAS DE SALUD IMPORTANTES ( INFORMACION QUE PREVIAMENTE NO SE TENIA)

    • ESTA INFORMACION EPIDEMIOLOGIA ES MUY VALIOSA PARA LA PLANIFICACION Y GESTION DE LOS RECURSOS SANITARIOS

  • 4

    EL ESTUDIO DE LA MORBILIDAD PSIQUIATRICA ES IMPORTANTE POR VARIOS MOTIVOS

    LOS TRASTORNOS MENTALES SON FRECUENTES:

    Diversos estudios señalan:

    •Entre el 8-25% de la población ha presentado algún trastorno mental en los últimos 12 meses

    • Entre un 25-40% de la población presenta algún trastorno mental en la vida

    • Representan el 12% de todas las patologías, y en aumento.

    • Es unos de los mayores retos del sistema sanitario

  • 5

    El Estudio GLOBAL BURDEN OF DISEASE * (1994) concluyó:

    “LOS TRASTORNOS MENTALES SON UNA DE LAS PRINCIPALES CAUSAS DE DISCAPACIDAD EN EL MUNDO”

    *Murray CJ, López AD Jamison DT. The global burden of disease in 1990: summary results, sensivity analisys and futuredirections. Bull World Health Organ 1994;72:495-509.

    EL ESTUDIO DE LA MORBILIDAD PSIQUIATRICA ES IMPORTANTE

  • 6

    89

    42

    22129

    23

    161

    22

    61

    4435

    13

    72

    19 22

    0

    20

    40

    60

    80

    100

    120

    140

    160

    180

    Total 6 a 24 25-44 45-64 65-79

    MIL

    ES D

    E PE

    RSO

    NA

    S

    HombresMujeresTotal

    Nº PERSONAS (MILES) CON DISCAPACIDAD POR ENFERMEDAD MENTAL EN ESPAÑA (1999)

    FUENTE: Encuesta Nacional de Deficiencias, Discapacidades y Minusvalías (INE, 1999)

    El 70% en edades productivas

  • 7

    EL ESTUDIO DE LA MORBILIDAD PSIQUIATRICA ES IMPORTANTE…

    •LOS TRASTORNOS MENTALES IMPLICAN A LOS FAMILIARES DE LOS ENFERMOS Y A LA SOCIEDAD

    SDR. CUIDADORESTIGMATIZACION SOCIAL, AISLAMIENTO SOCIAL

    •GRAN COSTE ECONOMICO DE ESTA CARGA DE ENFERMEDAD

    En la UE coste del 3-4% del Producto Nacional Bruto:- 50% costes directos sanitarios y sociales - 50% coste indirectos (pérdida de productividad por incap. laboral)

    •MAS DE LA MITAD DE LAS PERSONAS QUE NECESITAN TRATAMIENTO POR TRASTS. MENTALES NO LO RECIBEN…

  • 8

    EL ESTUDIO DE LA MORBILIDAD PSIQUIATRICA ES IMPORTANTE…

    “En España más del 50% de los pacientes con trastornos mentales no recibe tratamiento”

    'ESEMeD-España' European Study of the Epidemiology of Mental Disorders[2002, N=5.473 mayores 18 a.]

    CAUSAS:

    1. Dificultad en la accesibilidad al sistema sanitario

    2. Casos no diagnosticados

    3. No solicitan atención médica por temor al rechazo por el

    estigma social (st. hombres)

  • 9

    EN RESUMEN:

    ESTUDIAR LA EPIDEMIOLOGIA DE LOS TRASTS. MENTALES EN LA POBLACIÓN PERMITE CONOCER:

    1. LA PREVALENCIA (INCLUYE CASOS NO DIAGNOSTICADOS)

    2. LOS FACTORES DE RIESGO SOCIODEMOGRAFICOS ASOCIADOS Y PODER…

    3. IDENTIFICAR GRUPOS DE RIESGO, MEJORANDO EN ELLOS:

    • PREVENCIÓN• DIAGNOSTICO• ATENCION SOCIOSANITARIA

    3. DIMENSIONAR ADECUADAMENTE LOS RECURSOS (RESPECTO A PREVALENCIA “REAL”)

  • 10

    - INDICADORES PROCESOS ASISTENCIALES = HASTA AHORA, CMBD (SOLO INGRESOS-ALTAS)

    - ESTUDIOS EPIDEMIOLOGICOS DE AMBITO POBLACIONAL = ENCUESTAS

    -Encuestas específicas

    -Dentro de encuestas de salud generales

    FUENTES DE INFORMACIÓN SOBRE MORBILIDAD PSIQUIATRICA:

    Por tanto, en el abordaje de la patología psiquiátrica es fundamental disponer de información epidemiológica veraz

  • 11

    LA ENCUESTA DE SALUD (GENERAL) ES UNA VALIOSA OPORTUNIDAD PARA REALIZAR ESTUDIOS EPIDEMIOLOGICOS SOBRE LA

    PREVALENCIA DE LOS TRASTS. MENTALES EN LA POBLACION

    Además, en las encuestas de salud se suele estudiar enfermedad mental DIAGNOSTICADA (depresión, ansiedad, etc.)

  • 12

    HAY QUE DIFERENCIAR ENTRE ENCUESTAS:

    ESPECIFICA SOBRE TRANSTORNOS MENTALES

    ENCUESTA GENERAL DE SALUD

    OBJETIVO •SOLO TRASTORNOS MENTALES Y FACTORES DE RIESGO.

    •LLEGAN AL DIAGNOSTICO

    •ES UNO DE LOS OBJETIVOS.

    •SOLO ESTIMAN PREVALENCIA PUNTUAL DE “TRAST. MENTAL”

    INSTRUMENTOS •LARGOS (1-2 HORAS)•MAYOR COMPLEJIDAD DE ADMINISTRACIÓN

    CORTOS (ES UNA PARTE DEL CUESTIONARIO)

    EJEMPLO INSTRUMENTO

    •DIS, CIDI, SCAN… •GHQ-12, GHQ-60,30,20•SF-36•SCL-90-R…

    EJEMPLO ENCUESTA

    ESTUDIO ESEMeD-ESPAÑA (EuropeanStudy of the Epidemiology of Mental Disorders), con cuestionario CIDI modificado, 2001-2, PUBLIC. 2006

    •ENC. SALUD DE CANARIAS 2004•ENC. SALUD MADRID 2005•ESCV 2005, ETC.

  • 13

    PRIMEROS ESTUDIOS SOBRE LA EPIDEMIOLOGIA DE LOS TRASTORNOS MENTALES (AÑOS ‘70-’80)

    OBJETIVOS

    •Estimar la prevalencia = necesidades de tratamiento en la población

    •Conocer los factores de riesgo sociodemográficos para el tratamiento y prevención de los trastornos mentales

    PROBLEMAS

    • Diversas herramientas de medida (cuestionarios) según época y lugar, con resultados no comparables

    • Resultados con frecuencia dispares con “la misma herramienta”¿Diferencias metodológicas (zonas pequeñas, tamaño muestral, tipo muestreo) o reales?

  • 14

    ESTUDIOS SOBRE LA EPIDEMIOLOGIA DE LOS TRASTORNOS MENTALES

    •Proyecto de OMS: “Encuestas de Salud Mental en el Mundo”

    •Europa: Estudio ESEMeD (European Study of the Epidemiologyof Mental Disorders) Alemania, Bélgica, España, Francia, Holanda e Italia

    Estudio ESEMeD-España• Transversal (encuesta domiciliaria)

    • N= 5.473, >18 años, España (x CCAA)

    • Prevalencia-año y Prevalencia-vida

    • Cuestionario CIDI, con diagnóstico

    • Trabajo campo 2001-02, publicado en 2006

  • 15

    ESTUDIOS SOBRE LA EPIDEMIOLOGIA DE LOS TRASTORNOS MENTALES

    EUROBAROMETRO, 2002

    Autores: The European Opinion Research Group, EORG

    Estudio: The mental health status of the european population

    • Transversal (encuesta)

    • N= 16.000, 17 países

    • Prevalencia y variables sociodemográficas asociadas

    •Cuestionario SF-36

    • Trabajo campo 2002, publicado en 2003

  • 16

    •Gaminde et al (1993): prevalencia de depresión en población de 18 a 65 años del País Vasco•Vázquez et al (1997): prevalencia de trasts. mentales en personas sin hogar en Madrid

    •Grupo EURODEM y Lobo (1999): incidencia y prevalencia de demencia y depresión en población >65 años en Zaragoza

    •Proyecto ODIN (2001) : prevalencia de depresión en Cantabria

    •Roca et al (2001): prevalencia de trats. mentales en Formentera

    •Mateos et al (2002): epidemiología psiquiátrica en la comunidad gallega

    EJEMPLOS DE ALGUNOS ESTUDIOS SOBRE PREVALENCIA DE TRAST. MENTAL EN ESPAÑA

  • 17

    ESTUDIOS ESPECIFICOS SOBRE PREVALENCIA DE TRAST. MENTAL EN ESPAÑA: RESULTADOS

    Resultados dispares: Utilizan instrumentos distintos (PSE, SCANº, GHQ* etc.) y sistemas diagnósticos (DSM-III, DSM-IV, CIE-10, etc)

    Prevalencia trast. mental (%)

    Autor (año) Área y N HOMBRES MUJERES

    Muñoz et al (1979) Navarra, NC 11,6 23,6

    Vázquez-Barquero (1981, 1982) Navarra, 1.156 19,2 28,3

    Vázquez-Barquero (1987)º Cantabria, 1.232 8,1º 20,6

    Herrera et al (1987)* Barcelona, 811 15,9 30,8

    Mateos et al (1989)* Galicia, 2.510 20,8 33,6

    Rajmil et al (1998)* Cataluña, 12.415 15,8 18,7

    Roca el al (1999)* Formentera, 697 15,0 23,6

    • HOMBRES = Rango [8,1- 20,8]. Trasts de personalidad, consumo de drogas• MUJERES = Rango [18,7- 33,6]. Cuadros depresivos, ansiosos y fóbicos

  • 18

    En resumen:

    •Hasta ahora, existían estudios que informaban, parcialmente y por extrapolación, sobre la prevalencia de los trastornos mentales en la población general de la Comunidad Valenciana

    •Importancia de las Encuestas de Salud:

    •Permite diferenciar entre:

    Patología diagnosticada (conocida, tratada)Patología no diagnosticada, no usuarios del sistema de

    salud (potencialmente tratable = necesidad real)

    •En planificación sanitaria = adecuación de los recursos sanitarios

    •La Encuesta de Salud de la C. Valenciana 2005 ha introducido instrumento de cribado (Cuestionario GHQ-12) que permite estimar la prevalencia de los trastornos mentales

  • 19

    INTRUMENTOS EN LAS ENCUESTAS DE SALUD (CUESTIONARIOS) PARA ESTUDIAR LA PREVALENCIA DE TRASTS. MENTALES

    •GHQ Y VARIANTES GHQ- 60,30, 28,12 (General Health Questionnaire)

    •SF-36 (Calidad de vida relac. con salud. Tiene preguntas sobre salud metal)

    •SCAN (Schedule for Clinical Assessment in Neuropsychiatry, Cuestionario para la Evaluación Clínica en Neuropsiquiatría)

    •PSE 140 (Present State Examination, Examen del Estado actual)

    •CIS (Clinical Interview Schedule, Cuestionario de Entrevista Clínica)

    •Etc.

  • 20

    LA HERRAMIENTA EN ESCV 2005:

    EL CUESTIONARIO GHQ-12 (General Health Questionnaire -12 ítems)

    •Es una versión abreviada del Cuestionario General de Goldberg(General Health Questionnaire, 1988), originalmente con 93 ítems.

    •Uno de los mejores instrumentos de cribado para estudios de epidemiológicos psiquiátricos: 50 estudios de validación (ESPAÑA: Muñoz et al, 1995)

    •Detecta, en el momento de la encuesta, casos probables de trastorno mental, distres mental o malestar psicológico (en concreto síntomas neuróticos y de ansiedad), comparando su estado actual (del último mes) con el habitual

    • Permite estimar PREVALENCIA de casos probables de trats. mental o distres psíquico en una población

  • 21

    VENTAJAS:

    • Validado España (Muñoz et al 1995. Punto de corte 2/3, S=76% y E=80%)

    • Muy utilizado: permite comparaciones con otras encuestas• Sencillo de administrar: 12 ítems con 4 respuestas posibles en

    escala tipo Likert• Rápida aplicación ( 5 minutos) • Presenta buena correlación con cuestionarios extensos de salud

    mental, p.ej. CIDI (detecta incluso casos subclínicos)

    LIMITACIONES:

    • No está diseñado para:

    • diagnósticos clínicos (entidades nosológicas)

    • detectar enfermedad crónica

    • detectar trastornos con psicosis

    CUESTIONARIO GHQ-12

  • 22

    Durante el ÚLTIMO MES ha presentado alguno de los siguientes problemas emocionales ?

    NO, EN ABSOLUTO

    NO MÁS QUE LO

    HABITUAL

    ALGO MÁS QUE LO HABITUAL

    MUCHO MÁS QUE LO

    HABITUAL

    ¿Sus preocupaciones le han hecho perder mucho el sueño? 0 1 2 3

    ¿Se ha sentido constantemente agobiado y en tensión? 0 1 2 3

    ¿Ha tenido la sensación de que no puede superar sus dificultades? 0 1 2 3

    ¿Se ha sentido poco feliz y deprimido? 0 1 2 3

    ¿Ha perdido confianza en símismo? 0 1 2 3

    ¿Ha pensado que es una persona que no sirve para nada? 0 1 2 3

    CUESTIONARIO GHQ-12 (I)

    -

  • 23

    …Durante el ÚLTIMO MES ha presentado alguno de los siguientes problemas emocionales ?

    CUESTIONARIO GHQ-12 (II)

    MUCHO MENOS QUE LO

    HABITUAL

    MENOS QUE LO HABITUAL

    IGUAL QUE LO HABITUAL

    MÁS QUE LO HABITUAL

    ¿Ha podido concentrarse bien en lo que hacía? 0 1 2 3

    ¿Ha sentido que está jugando un papel útil en la vida? 0 1 2 3

    ¿Se ha sentido capaz de tomar decisiones? 0 1 2 3

    ¿Ha sido capaz de disfrutar de sus actividades de cada día? 0 1 2 3

    ¿Ha sido capaz de hacer frente, adecuadamente, a sus problemas? 0 1 2 3

    ¿Se siente razonablemente feliz, considerando las circunstancias mencionadas?

    0 1 2 3

    +

  • 24

    Prev. trasts. mentales (%)

    Autor (año) Área y N HOMBRES MUJERES

    Herrera et al (1987) Barcelona, 811 15,9 30,8

    Mateos et al (1989) Galicia, 2.510 20,8 33,6

    Rajmil et al (1998) Cataluña, 12.415 15,8 18,7

    Roca el al (1999) Formentera, 697 15,0 23,6

    ES Castilla-La Mancha, 2002 Castilla-La Mancha, 2303 (16-64 a.) 5,7* 8,7*

    ES Canarias, 2004 CCAA Canaria, 4.320 11,7 22,8

    ES Barcelona, 2000 Barcelona, 998 (>65 a.) 9,4* 21,8

    ES Cataluña, 2002 Cataluña, 15,6 20,0

    ES C. Valenciana, 2005 Com. Valenciana, 5.781 16,1 23,9

    Algunos resultados de estudios sobre prevalencia de trasts. mentales con QHQ-12

    HOMBRES = Rango [5,7- 20,8] - Sin* Rango [11,7- 20,8]

    MUJERES = Rango [8,7- 33,6] - Sin* Rango [18,7- 33,6]

  • 25

    ANÁLISIS DESCRIPTIVO DE LOS RESULTADOS ESCV 2005

    •Estudio transversal

    •Muestra representativa de la población de la C. Valenciana (muestra desde SIP)

    •N= 6.723 (5.751 mayores de 16 años)

    •Dos cuestionarios: infantil y adulto

    •Dos oleadas temporales (MY-JN y NOV-DIC 2005)

    Autopercepción de salud Utilización medicamentos

    Morbilidad Utilización servicios sanitarios

    Discapacidades Priorización de problemas de salud

    Limitación actividad > 65 a. Conductas y estilos de vida (tabaco, alcohol, alimentos, obesidad, etc.)

    Accidentabilidad Factores de riesgo (vivienda, trabajo, tareas domésticas, etc.)

    Violencia doméstica

    Apartados de la encuesta

  • 26

    Prevalencia de trasts. mental por grupos de edad (%)

    ANÁLISIS DESCRIPTIVO DE LOS RESULTADOS ESCV 2005

    21,8%24,4%

    28,9%

    39,2%

    15,7% 16,8%

    0%

    10%

    20%

    30%

    40%

    50%

    60%

    70%

    80%

    90%

    100%

    16-24 25-44 45-64 65-74 75-84 85 ó más

  • 27

    Prevalencia de trasts. mental por grupos de edad y sexo (dif. p

  • 28

    16,6%

    13,0%12,8%11,7%10,6%

    9,4%

    23,1%

    28,2%

    20,6%

    15,4%18,4%

    23,3%22,3%

    20,0%

    0%

    5%

    10%

    15%

    20%

    25%

    30%

    35%

    40%

    45%

    50%

    I II III IVa IVb V NS/NC

    HOMBRESMUJERES

    Resultados ESCV 2005Prevalencia de trasts. mental por clase social y sexo (dif. p

  • 29

    Resultados ESCV 2005Prevalencia de trasts. mental por estudios y sexo (dif. p

  • 30

    Resultados ESCV 2005Prevalencia de trasts. mental por ingresos* y sexo (dif. p 6.000 €/mes NS/NC

    HOMBRES MUJERES

    N n.p. hombres = 9

    N n.p. mujeres = 6

  • 31

    Resultados ESCV 2005: EN RESUMEN

    • Prevalencia de casos probables de enf. psiquiátrica: 20%•Hombres: 16%

    •Mujeres: 24% (dif. p

  • 32

    • OMS-Europa:Conferencia sobre Salud Mental (2005), redactó el documento “Green Paper on Mental Heath”

    Objetivos:• Examinar cómo afrontar la enfermedad mental • Promover la salud mental, mediante una estrategia europea.

    • En España:“Estrategia en Salud Mental del Sistema Nacional de Salud”, del Mº de Sanidad y Consumo (2007)

    • En la C. Valenciana:– Los trasts. mentales son una de las áreas prioritarias del Plan de Salud, – Se ha constituido el Consejo Asesor en Salud Mental para la ayuda en

    la toma de decisiones

    LOS TRATORNOS MENTALES SON UN IMPORTANTE RETO

  • 33

    RESULTADOS ESCV 2005 TRASTS. MENTALES: FUTURO

    •Realizar estudios más profundos, p.ej. en relación con:

    • calidad de vida relacionados con la salud (EQ-5D)

    • relación de trats. mentales con el padecimiento de enfs. Crónicas

    •Profundizar el estudio de estos resultados controlando factores de confusión para conocer el riesgo asociado a las características sociodemográficas

    •Futuros estudios para conocer prevalencia en población infantil

    •Ampliar N en la CV en próximas encuestas tipo ESEMeD

  • 34

    CONCLUSIONES

    • Este es un ejemplo de la utilidad de las Encuestas de Salud

    Determina prevalencia de los trats. mentales en población general y la distribución de las características sociodemográficas

    • Los resultados del análisis descriptivo coinciden, globalmente, con los de encuestas de nuestro entorno //