2015eko urtarrila

GASTEIZKO ERIZAINTZAKOUNIBERTSITATE ESKOLAREN26. JARDUNALDIZIENTIFIKOAK

1989. urtetik hona, urtero egin diraerizaintzako ikasleen, irakasleen etalangileen arteko topaketak, euren es-perientziak eta ezagutzak partekatze-ko asmoz, eta oso balorazio ona izandute beti. Jardunaldiok eztabaida-foro gisa antolatu ohi dira, gai bat ar-datz hartuta. Aurten, hain zuzen ere,«Janariz janztea … Elikatu osasuna /¿Cómo como?… Alimenta tu salud»lelopean, elikadurak osasunean duengarrantziaz arituko dira, horretaz ja-bearaztea eta oraingo elikaduraz go-goeta egitea helburu dutela. Saio ho-rietan EHUko beste fakultateetakoikasle-irakasleek ere parte har dezake-te, baita edozein osasun-profesiona-lek ere, aurrez inskripzioa eginez gero.Jardunaldiak otsailaren 16an eta

17an izango dira, Gasteizko Jesus Gu-ridi musika-eskolako auditoriumean,eta, ohi bezala, hitzaldiak, mahai-in-guruak, poster-aurkezpenak eta abarizango dira. Jardunaldien programaOsakidetzaren webgunean eskuradaiteke; horko hitzaldi bat aipatzeko-tan, jardunaldien inaugurazioko hau-xe: Sociedad Española de Nutrición Co-munitaria-ko (SENC) batzorde zientifi-koko presidente Javier ArancetaBartrina jaunak «Elikadura, nutrizioaeta osasuna: elikadura-gida berriak»gaiaren gainean emango duena.

WHATSAPP-A HERRITARREI ARRETA EMATEKO EGOKIA OTEDEN AZTERTU DUTE EUSKO JAURLARITZAREN PROIEKTUPILOTU BATEAN

ZUZENEAN Eusko Jaurlaritzako Herritarrak Hartzeko eta Administrazioa Berritze-ko eta Hobetzeko Zuzendaritzaren menpeko zerbitzua da, eta informazioa etazerbitzuak eskaintzea du helburu, erabilitako bidea edozein izanda ere. Hori ho-rrela, teknologiak aurrera etengabe egiten duenez, eta, horrekin batera, harre-manak ehuntzeko modua ere aldatu egiten denez, zera aztertu berri dute: eaegokia den modu tradizionalak (aurrez aurre, telefonoz edo Internetez) ez direnbeste bide batzuk (WhatsApp-a) erabiltzea herritarrei arreta-zerbitzuak ematekoorduan.Arreta WhatsApp bidez emateko aukera probatzeko, EGAri lotutako izapideei

buruzko informazioa aukeratu zuten; izan ere, informazio hori, gehienbat, gazteekeskatzen dute, eta ohituta daude teknologia berriak erabiltzera. Zehazki, EGAkoazterketen bigarren deialdia aukeratu zuten, eta, ondorioztatu dutenez, oso positi-boa izan da herritarrei WhatsApp bidez arreta emateko esperientzia: zerbitzu-motahorrek eskaria duela ikusi da. Aztertzaile horien iritziz, «Eusko Jaurlaritzak bat-bate-ko mezularitza-zerbitzuen bidezko arreta eman behar die herritarrei».

ALDAKETA HANDIAK EAE-KO TXERTAKETA-PROGRAMAN

Osasun Sailak hartutako erabakien artetik, nabarmentzekoak dira, beste ba-tzuen artean, kukutxeztularen aurkako txertoa gomendatzea haurdunaldiarenazken hiruhilekoan dauden emakumeei; aldaketak egitea umeentzako txerto-en gaineko jarraibide, adin eta dosietan; eta, lehen aldiz, txertoen egutegia sor-tzea osasuntsu dauden helduentzat.Haurren txertaketa-egutegiari dagokionez, C meningokokoari aurre egiteko

txertaketaren jarraibide berriaren arabera, 3 dosi emango dira: umeak 4 hilabe-te dituenean, 12 hilabete dituenean eta 12 urte dituenean (Lehen Hezkuntza-ko 6. mailan).Giza papilomaren birusari aurre egiteko txertoari dagokionez, txertaketa-ja-

rraibideak aldatu egin dira. Hala, 2 dosi jarriko zaizkie 12 urteko umeei (biga-rren dosia, lehena jaso eta 6 hilera).Eta, azkenik, haurren txertaketa-egutegian, pneumokokoari aurre egiteko

txerto konjugatua sartuko da 2015ean. Hiru dosi jarriko dira, 2, 4 eta 12 hilabe-te bete ondoren.

webgunearen esteka

IREKIA

2015eko urtarrila

«Mediku onena prebenitzen duenada, ez sendatzen duena»

Nolakoa da familiako mediku ba-ten eguneroko jarduera Sanso-mendin? Lehendabizi, ikusi eta ikasi behar duzunolakoak diren zeure pazienteak, noizdatozen eta zer daukaten. Behin hori

ikasita, beste modu batean egitenduzu lan, errazagoa da, pertsonakezagutzen dituzulako. Baina auzo hauezberdina da, hainbat herrialdetakojendea dugu hemen, eta, batzuetan,osasunari eragiten dioten beste kultu-

ra-ohitura batzuk ere izaten dituzte.Niretzat oso polita da pazienteak nolabizi diren ezagutzea eta beraien ara-zoak konpontzen saiatzen ari naizelajakitea. Azken batean, harreman es-tua sortzen da.

juan carlos ruiz de larrinagaGasteizko Sansomendiko Osasun Zentroko lehen mailako arretako medikua

Juan Carlos Ruiz de Larrinaga (Gasteiz, 1958) lehen mailako arretako medikua da GasteizkoSansomendi auzoko osasun-zentroan. Auzoa «nahiko berria eta apala» da, duela 50 urte inguru sortuzuten hiriburuaren kanpoaldean. Sendagilearen iritziz, Sansomendikoa ez da nolanahiko osasun-zentroa, kultura ezberdina duten pazienteek egiten dute berezi, eta, egunero, haiekin izaten dituenharremanek aukera ematen diote pertsonak gertuagotik ezagutzeko.

tsultan. Alde batetik, duela 50 urte,Espainiako probintzietatik Arabara lanbila etorritako pazienteak ditugu. Bes-tetik, azken urteetan heldu berri direnatzerritarrak daude. Gasteizen jaiota-ko paziente gutxi daude gurean. Hor-taz, kultura-talka handiak izaten dira.Adibidez, dietak, ariketa fisikoak edokirola egitea gomendatzen diegune-an, ez diete beti gure gomendioei ja-rraitzen. Normalean ez dugu kanpokoohitura berezirik antzematen; ba-tzuek belar jakin batzuk erabiltzen di-tuzte, baina oso gutxi izaten dira; eu-ren osasuna gure eskuetan uzten duteeta, hala, konpromiso bat sortzen dagure eta pazienteen artean. Bestalde,inguru hauetan ijito asko daude etaeuren kulturari eusten diote. Bizimo-du ezberdina daramatenez, eurensustraietatik ateratzea nahiko nekezaizan ohi da osasunaren esparruan ere.Kasu guztietan, pazientzia izan behardugu, eta aholkuak errepikatzen ja-rraitu kontsultara hurbiltzen diren ba-koitzean. Azkenean, lortu ohi dugufruiturik. Ezberdintasunik ematen al daemakumeen eta gizonen artean? Hona etortzen diren emakume adindueta atzerritar batzuk analfabetoakdira, ez dakite ez irakurtzen ez idaz-ten. Hori dela eta, ez dakigu guk eza-rritako tratamendua ondo betetzenduten ala ez; batzuetan ezetz ikusidugu. Esaterako, intsulina behar ba-dute, ohartu gara gaizki hartzen dute-la edo inhalagailuak txarto erabiltzendituztela. Hala denean, lan gehiagoizaten dugu, eta tratamenduak ondobetetzen irakatsi behar diegu.Zein izaten dira euren osasun-kez-ka nagusiak? Ba al dute loturarikalderdi soziokulturalekin?Paziente askok biriketako gaitzak, ko-lesterola eta diabetesa dituzte, pato-logia bat baino gehiago. Paziente ho-riek arreta handiagoa behar dute, bai-na gure arretarako denbora osomugatua da. Horregatik, oso garran-tzitsua da geuk emandako jarraibide-

Zein dira aurkitzen dituzun trabahandienak? Eta gehien betetzenzaituzten lanak?Denbora gutxi daukagu geure lanabetetzeko; agendak oso itxiak dira etapaziente bakoitzeko, zazpi edo zortziminutu izaten ditugu, nahiz etagehiago behar. Gainera, inguruko he-rri txiki batzuk ere osasun-zentroarenmendean daude, eta beharrezkoa de-nean, kontsulta utzi, autoa hartu etahorietara mugitu behar izaten dut.Baina, aldi berean, horrek betetzennau. Toki hauetan bizi diren pertsonakoso adinduak izaten dira, eta horienosasuna zaintzea oso motibagarriada. Kalitatezko bizitza bat eramatenlaguntzen diegu bukaeraraino.Zertan igartzen dituzu alderdi so-ziokulturalak zeure eguneroko la-nean?Bi etorkin-mota izaten ditugu kon-

ak ulertzea eta betetzea. Askok arazosozioekonomikoak dituzte, eta horrekhistoria klinikoan ere eragina dauka.Garai hauetan, langabeziarekin adibi-dez, buruko gaixotasun asko ugarituegin dira; lasaigarriak edo depresioa-ren aurkako sendagaiak ematea osoohikoa da gaur egun. Sansomendin iapaziente guztiak adinduak dira, bai-na, lehenago, paziente gazteekin ari-tu izan naiz, eta esperientzia horri es-ker, badakit etxebizitzak edo autoakerosterakoan sortzen diren zorpetze-ek osasun-arazo asko eragiten dituz-tela.Mendekotasun-kasuak aurkitzeaohikoa al da auzoko pazienteenartean? Nola laguntzen diezueegoera horietan?Edozein tokitan gertatzen den bezala,mendekotasun-mota ezberdinak ikus-ten ditugu. Arazo ohikoenak alkoholaeta tabakoa izaten dira, eta pertsonahelduenen artean ematen dira batezere. Beste motatako droga batzukgero eta gutxiago ikusten dira. Lehen,kokainaren eta halako drogen kontsu-moa ohikoagoa zen; heroinomanoasko zeuden auzo honetan, bainaorain ez dira hainbeste ikusten. Gauregun, ahalegin handiak egiten ditugutabakoa utz dezaten, nahiz eta osolan zaila izan. Jokaera batzuk errepi-katu ohi direla ikusi dugu; lantegi ba-tean 50 urtez arituta eta urte luzeetanzehar tabakoa erreta, azkenean, biri-kak nahiko hondatuak dituztela hel-tzen zaizkigu. Hala ere tabakoa uzte-ko abagunea dago. Laguntza emate-ko talde espezializatuak sortu dira,eta horrez gain, bi pilula-mota ditugubeharrezko kasuetan emateko. Zer garrantzia dauka prebentzio-lanak Sansomendin?Prebentzio-lana oso garrantzitsua da.Mediku onena prebenitzen duenada, ez sendatzen duena. Osoegitasmo interesgarriak daude, etaahaleginak egiten ditugu pazienteekezagut ditzaten, eta horietan partehar dezaten.

gramatikaADITZAREN LEKUA ESALDI-MOTA BATZUETAN

Aginduak edo jarraibideak ematean edota galderak egitean, batzuetan, zalantza izaten da aditza nonipini behar den. Ikus dezagun:

AGINTE-ESALDIETAN, ADITZAK AURREAN JOAN BEHAR DU, ORO HAR:

Itxaron, faborez, zeladorea etorri arte.Saiatu alboka eta belaunak tolestuta lo egitenEmadazu txartela, faborez.Etzazu* erre, eta etzaitez* egon kea dagoen lekuetan.Etzaiozue* ezer eman larrialdietako medikuak ikusi arte.

* ahozkoan bakarrik; idaztean, bereizi egin behar dira (Ez ezazu…).

GALDERETAN, ADITZAK ADIERAZTEN DUENAREN BAIETZA BADA KONTUA, AURREAN KOKATZENDA ADITZA:

Bete (al) du tratamendua?Handitu (al) dira orbanak?Konturatu (al) zinen zorabiatzen ari zinela?

BAINA GALDEGAIA PERPAUSAREN BESTE SINTAGMA BAT BALDIN BADA, ADITZAREN AURRETIKDOA:

Eztulka ibili (al) zara? (‘eztulka’ da kontua)Lauso ikusten (al) duzu?Igerilekuan, ibaian edo itsasoan bainatu (al) zara duela gutxi?Ibuprofenoa 8 orduro… Barkatu, ibuprofenoa 8 orduz behin hartzen (al) duzu?

PARTITIBOAREKIN EZ DAGO ALDERIK GALDEGAIARI DAGOKIONEZ (PARTITIBOA EZIN LITEKE IZANGALDEGAI):

Izan (al) duzu gorakorik edo goragalerik? / Gorakorik edo goragalerik izan (al) duzu?Arnasa hartzean, sastadarik nabaritzen (al) duzu / nabaritzen (al) duzu sastadarik?Hartzen al duzu medikaziorik? / Medikaziorik hartzen (al) duzu?

BIDENABAR: GOGOAN IZAN ADITZ TRINKOEKIN EGINDAKO GALDERETAN, BAI/EZ ERAKOAK DIRENEAN, BA- SARTU BEHAR DELA:

Ba (al) duzu azkurarik? / Azkurarik ba (al) duzu?Ba (al) duzu beherakorik? / Beherakorik ba (al) duzu?Ba (al) duzu eztarriko minik? / Eztarriko minik ba (al) duzu?Lantokian, ba (al) daukazu substantzia toxikorik inguruan? / Lantokian, substantzia toxikorik ba (al)

daukazu inguruan?

ADIBIDEAK EMATEKO, EZ ERABILI ‘BEZALAKO’

Kalko desegokia da ‘bezalako’ konparazio-hitza erabiltzea zerbaiten adibide bat edo batzuk aipatzean. Gure lorategietan, txantxangorria eta zozoa bezalako txoriak izaten dira.Ibaiertzetako lurrez baliatuz, Ereñotzu eta Fagollaga bezalako auzoak eraiki dira Urumearen bazterrean.Parazetamola edo ibuprofenoa bezalako analgesikoek mina arindu dezakete.Kalko horren atzean, beste askotan bezala, gaztelaniaren ‘(tal/tales) como‘ dago:El tabaco es uno de los factores fundamentales en desarrollar enfermedades como la EPOC y el cáncer de

pulmón».Tabakoa da BGBK eta biriketako minbizia bezalako gaixotasunak garatzeko eragile nagusietako bat.Halako esaldiak moldatzeko, kasu bakoitzean ikusi beharko da zein den irtenbiderik egokiena (esate

baterako, besteak beste, hala nola…; eta halako…; eta beste … batzuk). Tabakoa da BGBK, biriketako minbizia eta halako gaixotasunak garatzeko eragile nagusietako bat.Analgesikoek mina arindu dezakete, esaterako, parazetamolak edo ibuprofenoak.Ibaiertzetako lurrez baliatuz, auzoak eraiki dira Urumearen bazterrean; esate baterako, Ereñotzu eta

Fagollaga.

2015eko urtarrila

KOMIKIA dani fano

Irakurgaia: «Balmis espedizioa,

umeak txerto», EgoitzEtxebestek Elhuyar

aldizkarianargitaratua

unitate didaktikoa

agendaGASTEIZKO ERIZAINTZAKOUNIBERTSITATE ESKOLAREN 26. JARDUNALDI ZIENTIFIKOAKOtsailaren 16 eta 17an, Gasteizen, JesusGuridi musika-eskolako auditoriumean.Izen-ematea, eskolako idazkaritzan, edodatuak posta elektronikoz bidalita(vr@vc.ehu.es).

AMAGANDIKO EDOSKITZEARIBURUZKO ESPAINIAKO VIII.BILTZARRA: «OSASUNAERAIKITZEN».Otsailaren 26, 27 eta 28an, EuskaldunaJauregian, Bilbon.

OEE-REN 25. OSASUN BILTZARRA:«OSASUNA ETA KIROLA».

Apirilaren 17 eta 18an, EHUko JardueraFisiko eta Kirolaren ZientzietakoFakultatean, Vitoria-Gasteizen. Izen-ematea, webgunean, otsailaren 15etikaurrera.

29. DOCTOR JOSE BEGIRISTAINSARIA, MEDIKUNTZAKOIKERKETA-LANETARAKOLanak 2015eko apirilaren 30a bainolehenago helarazi behar dira GipuzkoakoSendagileen Elkargora.

webgunearen esteka

webgunearen esteka

webgunearen esteka