francoren diktadura

20
FRANCOREN DIKTADURA 1939-1975 1. FRANKISMOA 1. FRANKISMOAREN OINARRIAK 2. GARAPENA ETA NAZIOARTEKO HARREMANAK 3. AUTARKIA 4. MODERNIZAZIOA: 6. eta 7. HAMARKADAK 5. OPOSIZIOAREN HAZKUNDEA ETA SISTEMAREN KRISIA 2. EUSKAL HERRIA DIKTADURAPEAN 1. MENDERAKUNTZAREN ONDORIOAK 2. HERRIALDEAREN ERALDATZEA 3. ERREGIMENARI EMANDAKO ERANTZUNA 4. EUSKAL KULTURA FRANKISMOAREN GARAIAN

Upload: jcolaeta

Post on 27-Jul-2015

1.560 views

Category:

Education


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: Francoren diktadura

FRANCOREN DIKTADURA 1939-1975

1. FRANKISMOA1. FRANKISMOAREN OINARRIAK

2. GARAPENA ETA NAZIOARTEKO HARREMANAK

3. AUTARKIA

4. MODERNIZAZIOA: 6. eta 7. HAMARKADAK

5. OPOSIZIOAREN HAZKUNDEA ETA SISTEMAREN KRISIA

2. EUSKAL HERRIA DIKTADURAPEAN1. MENDERAKUNTZAREN ONDORIOAK

2. HERRIALDEAREN ERALDATZEA

3. ERREGIMENARI EMANDAKO ERANTZUNA

4. EUSKAL KULTURA FRANKISMOAREN GARAIAN

Page 2: Francoren diktadura

1. FRANKISMOA1.1 FRANKISMOAREN OINARRIAK

1.1.1 Gerraren ondorioak• Gerra bukatu baina bakerik ez: jazarpena, errepresio bortitza

nagusi garaituen aurka eta baita Altxamenduaren alde egin ez zutenen aurka ere.

• Askatasun guztiak, zuzenbide estatua, 31ko konstituzioa, Errepublikako lege guztiak; lurren banaketa, irakaskuntza sistema, aurrerapen sozialak indargabetu.

• Estatu aparatu ahaltsua eratu:• Kontrol eta errepresio aparatu bat: zelatariak, poliziak, Guardia Zibila.

• Propaganda aparatua, bere irudia goresteko.

Page 3: Francoren diktadura

112. Gorespena eta errepresioa• 1938an, gerra bukaera aldera, Francok bazuen gobernu bat

osatua. Bertan hiru botereak, ejerzitoarena eta alderdi bakarrarena bere esku biltzen zituen: sistema autoritario eta faxista beraz.

• Esaten da bere mesianismoaz konbentziturik izan zela heriotza arte: hauxe gizarteratzeko, propaganda sistematiko izugarria (2. agiria).

• Errepresioa baita Errepublika garaian haren alde egin zutenen aurka ere: espetxeratzeak, desjabetzeak, fusilatzeak, torturak, konzentrazio eremuak, gizarte-bazterketa . (datuak 367 orr.)

• Aurreko guztiari erbestera jo behar izan zutenak gehitu behar

• Demografia jaitsiera: 600.00 hildako –”gazte”-inguru 42.urte bitartean, erbestaldia, egoeraekonomiko kaskarrak ezkontzen atzeratzea.

Page 4: Francoren diktadura

113. Estatu autoritarioa• Erregimenaren eta ideologiaren oinarriak Europan: faxismoak

eta naziak (liberal, komunista/sozialista, demokrazia ororren aurka): botere guztiak bere esku.

• Barne liskarrak: Franco bakegile eta bitertekari bere boterea indartu.

• Alderdi Bakarra antolatu: Falange Española Tradizionalista y las JONS.

• Gudarosteen, Elizaren hierarkiaren babes ia erabatekoa lortu zuen. Hasieran batez ere, baita monarkiaren aldekoena.

• Administrazio karguak mugimenduarekiko leialtasuna sari gisa: aberasbidea eta gizarte bizitzaren fiskalizazio bide: komisario politikoak.

• “Sindikatu bertikala” –derrigorrezkoa zena- (OSE-tik eratorria): greba debekaturik, guztiz erregimenaren kontrolpean.

• Gazteriaren kontrol ideologiko handia: “ad hoc” sortutako elkarteak.

Page 5: Francoren diktadura

• Gorteek sasi-aholkua, eta sasi-iritzia baino ez: “Demokrazia Organikoa” izeneko sistema.

• Eliz hierarkiaren babes ezinbesteko erregimenaren aparatuetan integratuz: “gurutzada”. Euskarri ideologiko beharrezkoa barne zein kanpoan.Ordainetan:

• Elizgizonen soldatak ordaindu, hezkuntza erakunde erlijioso ofizial bihurtu, erlijioa ikastea nahitaezko, zentsura.

• Euskarririk garrantzizkoena: Gudarostea, barneko “garbiketa” egin ostean: esaneko eta otzana Francorekiko. Espainia berrespainiartu, garaipen militarraren gainean eraikita, eta ez biztanleriaren gogoen gainean (366 orr., Jose Mª de Areilzaren testua):

• Hizkuntza bat –gaztelania-, lurralde bat, erlijio bat. (“Una, Grande, Libre, Católica”).

• Ezaugarriak labur: etsaia suntsitu eta jazarri; errrenta banaketa ez zuzena; nazioarteko zilegiztatzea bilatzen da; kontrol eta garbiketa ideologikoaren bidez, erregimenaren euskarri litzatekeen “gizarte masa” osatu nahi da.

Page 6: Francoren diktadura

1. FRANKISMOA1.2 GARAPENA ETA NAZIOARTEKO

HARREMANAK1.2.1 Franco eta Bigarren Mundu Gerra

• 1939ko irailean 2 Mundu Gerra piztu. Hasieran, Franco “neutral” ofizialki.

• 1940an Italia ere sartuko zen Alemaniaren alde honek Frantzia inbaditu zuenenean. Euren garaipenak argia zirudien eta Francok profitatu gura zuen:

• HENDAIAko bilera eta ituna Hitlerrekin: Gerran sartezko eskakizunak (Afrikako inperioa, frantses koloniak, Gibraltar...) gehiegizko jo zituen Hitlerrek, eman zezakeen laguntzarekiko. Azkenik hornikuntza itun bat.

• Gerraren bilakaera ikusita, neutraltasuna utzi eta “gerran parte hartzen ez duen herrialde” estatusa hartu zuen: zuzenean parte hartu gabe, mugimendu militar estrategikoak Afrika iparraldean –Tanger-, eta “Dibisio Urdina” –Sobiet Batasunaren aurka- eratu.

• 1942 gerraren bilakaera aldatzen hasi zen: “aliatuengana” gerturatu behar. Berriz “neutral” izendatu ofizialki; Hala ere, 1945arte ez zuen ekarri “Dibisio Urdina”.

Page 7: Francoren diktadura

122. Nazioarteko blokeoa• Gerra oste hurbila, logikoa zenez, “nazioarteko bakartze” garaia izan zen

Espainiarentzat.

• Horrez gain monarkikoen eskakizunak: Juan Borbongoa –1945ean Suitzan-.

• Nazio Batuek, 1946an erregimena kondenatu eta epe bat eman zion sistema demokratikoagora itzul zedin. Gainera, herrilade kideei aholkatu zien enbaxadoreak Espainiatik ateratzeko.

• Erregimenaren unerik latzenak hauexek izan ziren, izan ere, horretaz gain, ekonomikoki egoera oso eskasa zen.

123. Erbestea, gatazkak eta oposizioa• Azaldutako egoera aprobetxatuz, erbesteko oposizioa mugitzen hasi zen:

Donibane Loitzuneko ituna, Prietok –sozialista- eta Gil Robles-ek –monarkikoa- egina, gobernu alternatiboa osatzeko asmoz. Honek eragin zuen zatiketa Errepublikako erbesteko gobernuan –Prieto eta sozialisten azpijoku eta traizioa-

• Aurrekoaz gain, -Komunisten aktibismoari esker batez ere- herri matxinada ugari piztu ziren (370ko mapa), makien borroka indartu zen bitartean. Uste zuten erregimena eror zitekeela.

Page 8: Francoren diktadura

• Erbesteratu asko (300.000 inguru) Frantziara, konzentrazio esparruetan sarturik. Frantzia Alemaniak inbaditu eta nazien aurkako frantziar Erresistentzian aritu ziren.

• Beste jomuga batzuk izan ziren: Sobiet Batasuna, Amerika –Mexiko, Venezuela, Argentina ...-, Afrika iparraldea.

• Herrialde hauetan txertatu, eta Amerikan batez ere, intelektual, zientzilari eta politikari ugarik fruitu onak eman zituzten, bestalde Francoren Espainiarentzat galera handi izan zein hein berean: Espainia basamortu intelektuala.

Page 9: Francoren diktadura

1. FRANKISMOA1.2 AUTARKIA

• Orokorrean, gerra bukatu ostean Espainia egoera negargarrian gelditu zen, bai industri-azpiegiturei bai komunikazio-azpiegiturei dagokienez.

• Hau horrela izanik ere, Francoren erregimenak ez zuen jakin profitatzen ekonomia suspertzeko agertzen ziren aukerak: gerra ostean Europa berreraiki beharra eta berehala mendebaldean –Europa barne- nagusitu zen industri eta ekonomi garapen azkarra (45-70).

• Hurrengo urte luzeetan izan zen atzerapen ekonomikoa ulertzeko, gehien bat, Francoren politika ekonomiko okerra hartu behar da kontuan: autarkia –buruaskia- eta goitik beherako kontrola ekonomian.

• Politika horren ezaugarrien artean: Kanpo merkataritzan estatuak egiten zuen esku hartzeak- inportazio-

esportazioetarako baimen berezia behar; pezetaren balio altu irreala- esportaziorako trabak eta kontsumorako produktu-urritasuna ekarri zituen.

Industriaren sustapen ofiziala (RENFE, ENDESA, IBERIA). INIk gidaturiko estatuaren industri multzoa eratu zuten, gastu-publikoa izugarri jaso baina lehiakortasun gutxiko industria inondik ere.

Page 10: Francoren diktadura

• Merkatu askerik ez zen. Adibidez administarzioak jartzen zituen prezioak eta enpresa pribatuek prezio horretan –beti baxuak eta batzuetan kostu-gastua baino txikiagoak- saldu behar zizkioten estatuari produktuok. Ondorioak: Hornidura falta--------Merkatu beltza ugaritzea(estraperloa)

elkarrelikatzea

Errazionamendu (lagintzea) kartilak denboran luzatzea Nazioarteko bakartzeak aurreko egoera larriagotzen zuen.

131. Nazioartean berriro onestea Poliki-poliki bakartzetik irteten joan zen: Arrazoiak:

1947tik Gerra hotza: EE.BB----SESB. Gune estrategikoa. 1953an, testuinguru bertsuan eta arrazoi berdinengatik,

Vatikanoarekin Konkordatoa (378. orri) Aurrekoaren ondorioak: laguntza ekonomikoa jaso,

hitzarmen militarra –egoitza militarrak-, eta NBEk 1955ean eskubide osoko kide gisa onartu.

Page 11: Francoren diktadura

132. Trantsizio ekonomikoa

• Izatez, Nazio Batuak erakundean onartua izanak politikoak ez ezik ekonomikoak ziren onura handiak ekarri zizkion Espainiari:

• Nazioarteko erakunde ekonomikoetan integratzen joan zen (NDF, MB...): maileguak lortzea.

• 1959an Eisenhower-en bisita.

• Merkataritzarako erraztasunak: itun ekonomikoak EE.Bbekin (produktuen salerostea ...)

Page 12: Francoren diktadura

1. FRANKISMOA1.4 MODERNIZAZIOA: 6. eta 7. HAMARKADAK

• 1959tik aurrera susperraldi ekonomikoa, EEBBetako laguntzari esker eta munduko garapen-egoerak lagunduta.

• Leundu zen 20 urteko atzerapen ekonomikoa

• Egoera berria propagandarako erabili zuen erregimenak:• Errepublika, komunismoa, desordena, eta anarkia gailendu dituena

• Bakea ekarri duena (2. mundu gerran parterik ez)

• Garapen ekonomikoa ekarri duena.

• 59an baina, krisiaren aztarnak nabarmenak ziren eta hainbat ekimen abian jarri beharra zegoen:

141. 59ko Ekonomia Egonkortzeko plana.• Opus Dei-ko teknokratek berebiziko garrantzia:

• Pezeta debaluatu, esportazioak gora.

• Gastu publikoa murriztu

• Merkatua zabaldu poliki-poliki, kanpoko inbertsioak erakartzeko.

Page 13: Francoren diktadura

• Ondorioak hasieran txarrak:• Langabezia

• Soldatak izoztuak

• Emigrazioa (Europa erdialdera)-(dibisak)

• 61-73 ordea, sekulako hazkunde ekonomikoa, idustrializazio eta modernizazio prozesua izugarri azkartuz.

142. Industrializazioa• Aipatu garapena ulertzeko zergatiak:

• Goraldi garaian liberalizatu izana: inbertsio handiak kanpotik.

• Emigrazioa:

• Kanporakoa: langabezia behera eta dibisak

• Barnekoa: lan-esku merkea. Barnealdetik itsasertzeetara eta landatik hirietara.

• Turismoaren eztanda: dibisa sarrera oparo

Page 14: Francoren diktadura

143. Garapen planak• “Mirari ekonomikoa” deiturikoa ulertzeko gogoan izan behar

dugu baita eratu ziren plangintza ekonomikoak ere: Garapen Planak -Lopez Rodók 1.a (374.ko testua)-. Hauen barruan adibidez:

• Onura fiskalak azpiegituretarako

• Esportaziorako laguntzak

• Produkzio sektore zein eskualde batzuk –garapen gune- bultzatu laguntzak emanez.

144. Mirari ekonomikoa (Erlatibizatu behar: ikus. 381 grafikoa)

• Ekonomiaren eta industriaren hazkundeak ekarri:• Demografia ziklo modernoetan sartu: biztanleria zahartzea.

• 1. sektoretik 2.erako –industria (metala nagusi)- etengabeko bilakaera

• Indusrtria-eskualdeetako hiriek ikaragarrizko hazkundea. ( 6.h-n %27 100mila--- 7,5 %50: konurbazioak)

• Familien diru sarrerak handitu---Kontsumoa gora---salmentak baita---produkzioa ere---enpresa irabaziak gora--inbertsioak ere—soldatak gora--langabezia behera---ogasuna gizen---dirulaguntzak gora--- ...

Page 15: Francoren diktadura

1. FRANKISMOA1.5 OPOSIZIOAREN HAZKUNDEA ETA

SISTEMAREN KRISIA• Gizarte tradizional eta autarkikoa---bilakaera azkarra---

gizarte kontsumistaren hastapenak. Derrigorrez, azpiegitura ekonomiko berriak, gainegitura ideologikoaren aldaketa ekarri behar zuen (Ikus. K. Marx). Askoz nabarmenago belaunaldi gazteengan: Unibertsitarioak –protestaldiak- Europari begira (zinema, ohiturak, pentsamendu eta prentsa askatasunak, moda ...)

• Errregimenaren aldetik, halako itxurazko irekiera –adib. folklorismoa- erakutsi nahi izan zuen –batez ere kanpora begira-, baina izatez erabateko kontrol zorrotza ezarrita gizarte bizitzaren arlo guztietan:

• 1966an Fraga ministroaren prentsaren legea: bahiketa eta isunak.

• Estatuaren Lege Organikoa –67an-: modernizazio itxurazko legeak,izan ere botere absolutu guztiak biltzen zituen bertan diktadoreak.

• Sistema eta erregimenaren bermatzaile eta jaraunsle izendatu zuen Francok 69an Joan Karlos Borbongoa, baita Asturiasko Printze ere.

Page 16: Francoren diktadura

151. Eliza Jesuri begira• Vatikanoko II. Kontzilio Ekumenikoa (59-62) aldarria izan

zen: aldaketa eta modernizazio nabarmena (Bibliaren ikerketa historiko-kritikoa onetsi, gizartearekiko engaimendu askoz handiago, laikoen garrantzia, ekumenismoa, Giza Eskubideen defentsa, justizia ondasunen banaketan, kultura guztiekiko errespetua...)

• Kristau elkarte gehienek, apaiz askok eta baita hierarkiako batzuek –batez ere Katalunian eta Euskal Herrian- oso pozik eta ilusionaturik hartu zuten norabide berria.

• Gazteen Kristau Elkarte berriak sortu ziren sistemarekiko oso kritikoak

• Errepresioa apaizenganaino ere heldu zen: espetxea, tortura.

• Azkenik Espainiako Gotzainen Konferentziak ere adierazi zuen “elizak” erregimenarekin zituen loturak apurtzekotan zela.

• Erregimenaren euskarri ideologiko nagusia aldentzen da.

Page 17: Francoren diktadura

152. Krisia• 7. Hamarkadan liskar eta gatazka etengabeak: batez ere

langileak eta ikasleak.• Barruan ere ezadostasunak: erreformaren aldekoak eta irmoak• Franco nagusi eta gaixo: 73an Carrero Blanco (irmoa)

gobernu buru izendatu. Honek errepresioa areagotu.• Abenduan ETAk Carrero Blanco Madrilen hil.• Ordezkoa Arias Navarro: irekitasun pixka bat. • Baina 73an, munduan ekonomiaren krisi orokorra. Espainian

eragina eta gatazkak eta protestak ugaritu. Erregimenak berriz ere errepresio bortitzez erantzun zuen. Adib:(73-74) Heriotze zigor gauzatuak: ETA eta FRAPeko kideak.

• Honek atzerrian oihartzun handia eta kritika gogor orokorrak:• Enbaxadoreak atera• Paulo VI-k (Aita Santua) salatu egindakoa

• Amaiera gertu.

Page 18: Francoren diktadura

EUSKAL HERRIA DIKTADURAPEAN1. MENDERAKUNTZAREN ONDORIOAK

a. Gerra osteko kalteak:- Araba/Nafarroa: ia kalterik ez- Gipuzkoa/Bizkaia: kalte handiak

b. Azken bi probintzi hauetan:- Errepresio izugarria- Erbesteratu beharra (Irun-Frantzia, gero Bizkaiara eta handik Kantabria eta Asturiasera)- 150.000 pertsona inguruk ihes egin- Espetxeak bete ziren (38.000)- Gerran hildakoak (20.000 inguru)- Demografia galera izugarria

c. Gerra ostea eta arazo ekonomikoak:- Ondorio demografikoak: higiene, osasun eta elikadura faltak haurren heriotza tasa igo- Ondorio materialak: - Bide sare eta argindar azpiegiturek kalte handia- Industria sareak ez zuen jasan kalterik (Francoren gudarosteak probetxu atera)- Gerora, estatuaren interbentzionismoak ez utzi garatzen- Ondorio sozialak: - Ondasunen banaketa irregularra:- Burgesia handiak irabazi handiak- Herria miserian (ERRAZIONAMENDUA)

Page 19: Francoren diktadura

• Estatuaren zentralizazioa arma politiko bezala– Errepublikarekin zerikusia zuen guztia kendu

(autonomia estatutua, legediak...)– Garbiketa politikoak: funtzionari talde handiak

beren lanpostutik kendu eta erregimenaren aldekoak jarri (gizarte eta politikan gora egiteko aukera)

– Elizgizon nazionalisten inguruan

Page 20: Francoren diktadura

HERRIALDEAREN ERALDATZEA

• 50.hamarkadatik aurrera:– Industrializazio bizkorra– Barrukaldea hustu– Inmigrazio oldeak– Hirietako masifikazio prozesua– Laneko gatazkak azaldu