0ESKALA

2 4 6 8 16 km10 12 14

Elgoibar

Mendaro

Mutriku

IRUEAGASTEIZ

MAULE

BAIONA

Hondarribia

Eskiula

Lekeitio

Ondarroa

Durango

Markina

Eibar

Oati

Arrasate

Bergara

Oleta

Otxandio

Ubide

Legutiano

Igorre

Zornotza

Gernika

Bermeo

Mungia

Derio

GaldakaoBasauri

BILBO

Getxo

Deba Zugarramurdi

Orbaizeta

Elizondo

Doneztebe

Oronoz-Mugairi

Bera

Goizueta

Beintza-Labaien

Saldias

Lantz

Muskitz

Etxarri Aranatz

Bakaiku

Urdiain

Altsasu

Uharte Arakil

Zarautz

GetariaZumaia

Aizarnazabal

Zestoa

Hernani

DONOSTIAOiartzun

IrunLezo

Errenteria

Leitza

Areso

Tolosa

Errezil

Beizama

Ikaztegieta

Abaltzisketa

Betelu

Ordizia

ZumarragaUrretxu

Azkoitia

Azpeitia

Luzaide

DONIBANE GARAZI

Bidarrai

Ortzaize

Irisarri

Heleta

Lekuine

Lohitzne

Etxarri

Izturitze

Beskoitze

Urdazubi

Ahetze

ArrangoitzeMilafranga

Basusarri

ArbonaBidarte

Donibane Lohizune

Azkaine

Hendaia

Ezpeleta

Sara

Ainhoa

Senpere

UztaritzeHazparne

Baigorri

Urepele

Lasa

Anhauze

Irulegi

Domintxaine-Berroeta

DonapaleuAre-Ithorrotze-Olhaibi

Altzrk

Atharratze

Santa-Grazi

Otsagabia

Barkoxe

Aurizberri

Izaba

Lekunberri

Montori

Ozaraine-Erribareita

Jeztaze

Arano

Petilla de Aragn

Lanestosa Balmaseda

Barakaldo

Karrantza

PortugaleteSestao

Santurtzi

Zalla

Trapagaran

Ortuella

Laudio

Amurrio

Artziniega

Urdua

AgurainDulantzi

Kanpezu

Murgia

Bastida

Guardia

Lapuebla de Labarca

Eltziego

Araia

Oion

Bernedo

Viana

Mendavia

Lodosa

San Adrian

Tutera

Corella

Cortes

Cascante

Fitero

Tafalla

GaresLizarra

Irurtzun

Zubiri

Agoitz

Orotz-Betelu

Zangoza

MiarritzeAngelu

Ahurti

Gixune

Bastida

Akamarre

Bidaxune

Erango

Burgue-Erreiti

Bokale

Ziburu

Getaria

UrruaBiriatu

Kanbo

Itsasu

LekorneMakea

Luhuso

Zuraide

Arrosa

Aldude

Banka

Larresoro

HaltsuJatsu

Garrze

Bithiria

Oragarre

Arrueta

MartxuetaIlharre

Lkze

Uhartehiri

Aiziritze

Bardoze

Iholdi

Donaixti-Ibarre

Izura

Mehaine

Aiherra

Larzabale

Landibarre

Suhuskune

Azkarate

Ezterenzubi

Eiheralarre

Lekunberri

Arnegi

Pagola

Urdiarbe

Gotaine

GarindaineMuskildi

Sohta

Mitikile

Ospitalepea

Sarrikotapea

Bildoze

Larraine

Lakarri

Ligi

Altzai

Aloze

Ezpeize

Sopela

Plentzia

Lemoa

Bakio

Gorliz

Leioa

Erandio

Zeanuri

Ugao

Zaratamo

Arrigorriaga

LarrabetzuLezama

Zamudio

Gamiz-Fika

Fruiz

Arrieta

MeakaGatika

Sondika

Etxebarri

Urduliz

EaMundaka

Ereo

Nabarniz

MendataMuxika

ErrigoitiMorga

Ispaster

Gizaburuaga

Aulesti

Munitibar

ErmuaIurreta

Elorrio

Berriz

Abadio

Antzuola

Aretxabaleta

Leintz Gatzaga

Eskoriatza

Soraluze

Legazpi

Segura

LazkaoIdiazabal

Zegama

Ataun

Beasain

Legorreta

Zaldibia

Gaintza

Orio

Aia

Asteasu

Alkiza

Larraul

Bidania-Goiatz

Orendain

Albiztur

Amezketa

Baliarrain

Villabona

Andoain

Lasarte-Oria

Berastegi

Alegia

Gorriti

Errazkin

LezaetaAzpirotz

Uitzi

Ezkurra

Beruete

Jauntsarats

Oskotz

Etxaleku

Eratsun

ArbizuLakuntza

Arruazu

LesakaEtxalarIgantzi

Arantza

Sunbilla

Ituren

ZubietaIrurita

Arizkun

Erratzu

Amaiur

Almandoz

Garralda

Aribe

Olague

Arraitz

IraizotzLarraintzar

Lizaso

EritzeZiaurritz

Ostitz

Beuntza

Eltzaburu

Erro

Lintzoain Mezkiritz

Eugi

Leranotz

Usetxi

Iragi

Zilbeti

Jaurrieta

Ezkaroze

Espartza

Itzaltzu

Uztarroze

Urzainki

Erronkari

GardeBidankoze

Burgi

Turtzioz

Zeberio

Orozko

Pasaia

Bizkarret-Gerendiain

Abaurreagaina

UrketaLehuntze

Sarrikota

Arboti

Armendaritze

Donazaharre

Areatza

Usurbil

Urnieta

Astigarraga

Mendibe

Izpura

UskartzeNoain

Erriberri

Cintruenigo

Ribaforada

Murchante

Milagro

Azkoien

Sartaguda

Los Arcos

Galbarra

EulateLarraona

Garinoain

Iturgoien

Dima

Loiu

Berango

Zaldibar

Muskiz

Guees

Abanto-Zierbena

Boveda

Izarra

Villanueva Gobiaran

EspejoGesaltza Aana

Pobes

Langraitz Oka

Argantzon

Puentelarra

Luiaondo

Okondo

Okondogoiena

Lezama

Baranbio

OlanoEribe

Gopegi

Luku

Ozeta

Hermua

Larrea

Ziordia Arteta

Senosiain

Goi

Muzki

Artazu

Zirauki

Maeru

Obanos

Oloritz

Orisoain

IratxetaMendibil

Gerendiain

EzperunIharnotz

EloAltzorritz

IzkoAbintzao

Zilegieta

Turrillas

Indurain

Artaxo

Lareki

Ongotz Galoze

Arrakaxgoiti

Nabaskoze

Adoain

Muru ArtederretaIrunberri

Mugerre

Samatze

Amunarriz

Genbe

Estenotz

Girgillao

Artariain

BariainAorbe

Alkotz

Iraeta

Puiu

Mendigorria

Artaxoa

Leotz

Z AR A I T Z

U

ER

RO

NK

A

R

I

A M I K U ZE

B AS A B U

R U A

DE

BA

IB

AR

RA

DU R

A NG A L D E A

AR

RA

TI

A

NE

RB

IO

II

BA

R R A

T XO R I E

R R I

M UN G I A L D E A

U

RI

BE

KO

S TA

BU

S TU R I A

L D E A

L E A - A R TI B

A

I

A

RA

MA

IO

B

A

Z

T

A

N

A EZ K O A

B U R U N DA

B OR T Z

I R I A K

M AL E R R E K A

B E R T I Z A R A N A

U LT Z A M A

A T E T Z

O D IE T A

AN U E

ES

TE

RI

BA

R

ER

RO

I BA R

S AK A

N A

TO L

O S AL D E A

A RA I T Z

G OI E R R I

U RO L A L

D E A

B E T E R R I

A T UR R I A L D E A

PE T T A R R A

AR

BA

IL A

BA

S AB R A

I MO T Z

L A R R A UN

BA

RD

E

A

T R EB

I

U

E R G O I E NA

L

AN

A

A M E S K OA

Z I G OI T I A

B A RR U N D

I A

O L L O I B A R

G O E R R I

G E SA L

A TZ

MA

ER

UIB

AR

O R B A

E L O R T Z IBAR

UN

TZ IT I B A R

I B A R G O I T I

ITZAGAONDOA

L O N G I D A

URRA

ULGO

ITI

T X U L A P A I N OL

AI

BA

R

O L T Z A

A R A NG

UR

EN

E G E S I B A R

L IZ O A I N

ARRATZU-UBARRUNDIA

N A F AR

-L

AP

U

RT

AR

RA

NA

F

A

RR

A

M E N D E B A L E K O A

KO

S

TA

TA

RR

A

ER

DI

AL

DE K

O A

ZU

BE

RO T

A R RA

E KI A

L DE K O

N A FA R R A

KOLDO ZUAZO

EUSKAL EDITOREA E. M. Martin Ugalde Kultur Parkea z/g 20140, Andoain

GRAFIKOAKAndoni Elordui, Joxean Apeztegia

LEGE GORDAILUASS-1327/04

BIGARREN EDIZIOA, 2005

uskalkiak eta azpieuskalkiak

okzitaniera... Euskarari dagokionez, berezikigogorra izan zen 1936-39 bitarteko EspainiakoGerra Zibila eta, haren ondoren, 1975 arteiraun zuen Francoren diktadura militarra:erabat desagertzeko zorian egon zen. Hoberaegin du azken hamarkadotan, nahiz etaNafarroan eta Frantziako estatuko hiruherrialdeetan (Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa) oraindik ere oso egoera larriandagoen.

Euskarak izan duen atzerakadaren lekuko,Louis-Lucien Bonaparteren mapan (1850-1870) euskarak zeuzkan mugak ere erakustendira, eta agerian gelditzen da Araban etaNafarroan izan den atzerakada. Puntu bidezadierazten da eremu hori.

SARTALDEASORTALDEA

ERDIGUNEA

IPAR-SARTALDEA

SORTALDEA

HEGO-SARTALDEA

SARTALDEA

SORTALDEA

ERDIGUNEA

SARTALDEA

ERDIGUNEA

SORTALDEA

Euskararen gaur egungo bost euskalkiakerakusten dira mapa honetan: mendebalekoa(Bizkaian, Arabako iparraldean etaGipuzkoako mendebalean mintzatua),erdialdekoa (Gipuzkoan eta Nafarroakomendebalean mintzatua), nafarra (Nafarroagehienean mintzatua), nafar-lapurtarra(Lapurdin, Nafarroa Beherean, Zuberoakoipar-mendebalean eta Nafarroako alderdibatzuetan mintzatua) eta zuberotarra(Zuberoan eta Biarnoko alderdi bateanmintzatua). Azken hamarkadotan galdu daekialdeko nafarra, Zaraitzu eta Erronkariibarretan mintzo zena.

Kolore tonalitate desberdinekin, berriz,euskalki horietan diren hamabi azpieuskalkiakagertzen dira: bi dira mendebalekoan, hiru

EUSKARAREN DIALEKTOAK ETA AZPIDIALEKTOAK

Euskararen eremuaren muga1850-1870 epean (L-L. Bonaparte)

ZUBEROTARRA

MENDEBALEKOA

Sartaldeko azpieuskalkia

ERDIALDEKOA

NAFARRA NAFAR-LAPURTARRA

Mendebaleko eta erdialdekoeuskalkien tarteko hizkerak

Sartalde eta sortaldekoazpieuskalkien tarteko hizkerak

Sortaldeko azpieuskalkia

Sartaldeko azpieuskalkia

Sortaldeko azpieuskalkia(erdialdekoaren eta nafarrarentarteko eremua)

Sartalde eta erdigunekoazpieuskalkien tarteko hizkerak

Erdiguneko azpieuskalkia

Ipar-sartaldeko azpieuskalkia

Burunda (mendebalekoaren,erdialdekoaren eta nafarrarentarteko hizkera)

Hego-sartaldeko azpieuskalkia

Erdiguneko azpieuskalkia

Sortaldeko azpieuskalkia

Baztan (nafarraren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera)

Aezkoa (nafarraren, ekialdekonafarraren eta nafar-lapurtarrarentarteko hizkera)

Sartaldeko azpieuskalki

Erdiguneko azpieuskalkia

Sortaldeko azpieuskalkia

Sartalde eta erdigunekoazpieuskalkien tarteko hizkerak

Kostatarra (erdialdekoaren etanafar-lapurtarraren tarteko hizkera)

Amikuze (nafar-lapurtarraren etazuberotarraren tarteko hizkera)

erdialdekoan, beste hiru nafar-lapurtarreaneta lau nafarrean. Oso homogeneoa dazuberotarra. Lerroen bidez, azkenik, tartekohizkerak erakusten dira, hau da, euskalki birenedo gehiagoren ezaugarriak aldi bereandituztenak. Nafarroako Aezkoa eta Burundaibarretakoak dira denetan berezienak: hirueuskalkiren arteko lotura egiten dute.

Oso hizkuntza berezia da euskara, ez baitaez latindarra ez indoeuroparra, ingurukoguztiak bezala. Harritzekoa da bizirik iraunizana, hizkuntza txikia delako, eta osohandiak, berriz, haren ondoko frantsesa etagaztelania. XVIII. mendeaz gero, gainera, bihoriexek ezarri dira Frantzia eta Espainiakoestatu-hizkuntza, eta guztiz baztertu diragainerakoak: katalana, bretoia, alemana,