Mu t r i k u nbeste inonbaino gus-turago ego-ten da An-dreas Hess

(Gelsenkirchen, 1959). Urteakdaramatza udaz bertan goza-tzen –«1986tik ia urtero etorrinaiz», dio–, eta amaitzera doa-kion urte sabatikoa bertan duenetxean eman du. Atseginez go-goratzen du herrira autobusikiristen ez zen garaia. «Debatikedo Ondarroatik auto-stop egi-nez ibiltzen nintzen batetik bes-tera; arraroa zen, herriak mun-duarekin loturarik ez zuelazirudien», esan du. Negu parte-an ere, nahiz Dublinen egon, ezdu herria ahazten, UCD uniber-

tsitatean, beste ikasgai batzuenartean, Euskal Herriaren berriematen baitie ikasleei.

Iaz atera zuen “Reluctant mo-dernization: plebeian cultureand moral economy in the Bas-que Country” (Modernizazio uz-kurra: herri kultura eta ekono-mia morala Euskal Herrian)liburua. Ingelesez ikusi zuen ar-gia eta orain gaztelerazko ber-tsioa prestatzen ari da Hiria ar-gitaletxearekin.

Euskal historia autore klasiko-en eskutik ezagutu ondoren, so-ziologia arloan berria den ikus-puntua agertzen du liburuan.Orain arte erabili gabeko kon-tzeptuak hartu ditu erreminta-tzat. «Horixe da berritasuna»,nabarmendu du.

Nondik duzu Euskal Herriare-kiko lotura hain estua?Guatemalara joan nintzen el-kartasun batzorde batekin. Hanjesuita euskaldun bat ezagutunuen, ez dut bere izenik gogora-tzen. Mehatxuak jaso zituen etaitzuleran, Alemanian, hainbattaldetako kideok bilera egin ge-nuen, berari elkartasuna adiera-ziz. Bi egunez elkarrekin egonondoren, ‘zatoz datorren urteanEuskal Herrira’, esan zidan. Ha-laxe egin nuen. 1982. urtea zeneta oporretan etorri nintzen. Be-ra Hego Amerikara joan zen etaharremana eten genuen.

Zein izan zen lehen inpresioa?Jendea, hasieran, nahiko isilairuditu zitzaidan. Ondoren, le-

e.rritarrak

«Euskal Herriakuzkur begiratu zion

modernizazioari;herriak aurreraegin badezake

ondo, bestela...»

ANDREAS HESSSOZIOLOGOA

Alemaniarra sortzez, Dublingo UCD unibertsi-

tatean irakasle ari da azken urteotan. Euskal

Herria gertutik ezagutzen du. Baserria, arran-

tzaleen kofradia eta elkarte gastronomikoa

leiho bezala erabili ditu. Bertatik euskaldunoi

begiratu eta ikusitakoa liburu batean bildu du.

xole.aramendi@gaur8.info

hen harremana egin ondoren,irekiak zirela ikusi nuen. Mutri-ku oso herri txikia zen, nahiz az-ken urteotan dezente hazi den.Garai batean asko erakarri gin-tuena suntsitzen ari dira, nola-bait. Orain nire bigarren etxeada eta badauzkat hiruzpalau la-gun ia familiakoak direnak.

Gustukoa al duzu unibertsita-teko lana?Nire kasuan, bizitza akademiko-arekiko bokazioa dut. Lan arloanez dago amets askorik, eta aka-demikoa izatea azken ametsada; ez dago lan askorik hainbes-teko askatasuna duzunik. Ez dutbulegotik ateratzean nire jar-duera amaitzen, beti ari naizzerbait irakurri eta ikertzen.

AEBetako soziologia garaiki-dean aditua zara eta aurretikbadituzu hainbat lan argitara-tuta. Zerk bultzatu zintuenEuskal Herriaz idaztera?Normalean ez ditut euskal gaiakaztertzen, banatu egiten ditut he-mengo bizitza eta nire lan akade-mikoa. Bi arrazoik bultzatu nin-duten. Batetik, behingoagatikbeti gailentzen den gatazka poli-tikoaren gainetik aritu nahinuen. Logikoa da beti gatazkaizatea hizpide baina nik beste gaibatzuk jorratu nahi nituen. Bes-tetik, ingelesez oso gutxi dagoidatzita Euskal Herriko gizarteaz.Ondorioz, aurrera egitea erabakinuen. Euskal nazionalismoa ter-mino soziologikoetan azaltzeaere interesgarria iruditu zitzai-dan. Nazionalismoa ezin duzunazionalismoren kontzeptuekinazaldu. Sozialak diren sustraiakditu; ezin diozu nazionalismoaargitzerakoan nazionalismoarierreferentzia egin, oso zirkuluitxia da. Jendea ez zen nazionalis-ta jaio, bere bilakaera azaldu be-har duzu. Ondo ulertzen ez ditu-dan esparruei buruz egin ohiditut ikerketak. Zertarako egin li-buru bat guztia baldin badakizu?Ez du interesik. Garrantzitsuenairudimen soziologikoa izatea da,izan ere, galderak ia erantzunakbaino garrantzitsuagoak dira.

Alfonso Otazuren tesiaren aur-ka egiten duzu liburuan.Berak, “El igualitarismo vasco,mito y realidad” (1986) liburuandio igualitarismoa jauntxoek in-posatutako ideologia izan zela,gizarteari guztiak berdinak zirelasinestarazteko asmoz egina. Egiaizan daiteke, baina nire ustez he-rritarren artean aurki zitekeenberdinak izatearen sentimendua,nahiz eta desberdintasunak egonbaziren. Izan ere, ez dut uste he-men ez paradisu nazionalik ezberdintasun perfekturik egon de-nik. Izenburuan erabili dudanplebeyo terminoak, niretzat, ezdu konnotazio txarrik. Otazurenliburua euskal nazionalismoarenaurka egiteko erabili zuten askoketa hori zuzendu egin nahi izandut. Euren ustez klase sozialakdaude eta erreforma Espainiakosozialismotik etor daiteke batez

ere. Horregatik Euskal Herriak di-tuen berezitasunez hitz eginnahi dut, dena nazionalismoare-kin identifikatu beharrik ez da-goela erakutsiz.

Euskal Herriak modernizazioa-rekiko uzkur jokatu zuela dio-zu izenburuan. Zertan oinarri-tu zara hori esaterakoan?Modernizazioari uzkur begiratuzion euskal gizarteak. ‘Herri oso-ak aurrera egin dezakeela ikus-ten badugu, ondo, egingo dugu,baina bestela...’ pentsatu zuten.

Noiz ohartu ziren euskaldunakmodernizazioak alde onak ereizan zitzakeela?Mundua ez da geratzen, ezta eus-kaldunentzat ere. Aldaketaraegokitu beste erremediorik ezzaizu geratzen, modu batean alabestean. Baina euskaldunei kostaegin zaie modernitatera ohitzea.Modernizazioa prozesu bezalabai, baina modernitatea kontzep-tu bezala ez zait askorik gusta-tzen, baina... Modernitateari erre-zeloz begiratu ziotela nabari daaztertutako hiru erakundeetan[baserria, arrantzale kofradia etaelkarte gastronomikoa]. Urte ba-tzuetan zaharra eta berria elka-rrekin bizi dira, nahiz konplexuaden azaltzen. Hainbeste indardaude jokoan... Zaharra gorde etaberria onartzearen artean, he-men, kontatu beharreko historiadagoela iruditu zait beti. Aurrekoguztia ezabatuz modernizatzeaere ez da bide egokia, nire ustez.Eta hemen ez da hori egin.

Hemengo herriak, alde bate-tik, txikiak dira, baina, aldi bere-an, herritarrak inguruko hiri etaherri handietara doaz lanera.Ondorioz, mundu urbanoa etaherrikoa nahastu egiten dira;modernoa eta tradizionala. He-rriko bizimodua ez dute ahazten,baina beste bide batzuk ezagutueta eurentzat hartzen dituzte.

Garai gatazkatsuak izan ziren.Batzuetan emaitza tragikoak izandira, baserriaren eta kofradiarenkasuan adibidez. Amaiera ez dabeti pozgarria. Baina beste ba-tzuetan ondo atera dira gauzak.Baserriaren kasuan adibidez, ialau mendetan zehar libre bizi

izan dira nekazariak. Eta hori ezda Europan ia beste inon gerta-tu. Euskal Herrian ere, kasu ba-tzuetan ez dira lurren jabe, bai-na ez dira esklabo. Gero krisiadator, baina, epe luze batean,ondo funtzionatu zuen. Mundu-ko beste herrialde batzuetan ezbezala, ez da egon miseria larri-ko epealdi luzerik. Bai, hamar-kada batzuetan gosea izan izanzen, baina, beste kasu batzuekinalderatuta, primerakoa irudi-tzen zait hemengo egoera.

Krisia XIX. mendearen bukae-ran hasi zen. Bizirauteko borro-ka hasi eta beste 50-70 urtez ja-rraitzea lortu zuten. Ondorenbukatu egin zen. Arrantzale ko-fradiak desagertu zirenetik ha-mar urte besterik ez dira pasa.Ia heroikoa iruditzen zait etakontatu beharrekoa da. Arrakas-ta da bere horretan.

Hain erabiliak ez diren kon-tzeptuen erabilpena proposa-tzen duzu liburuan.Ekonomia politikoa eta soziolo-gia klasikoa bezalako diziplineta-ra bueltatu beharko genukeelairuditzen zait batzuetan. Culturestudies diziplina akademikoanbadaude hainbat tendentzia haininteresgarriak iruditzen ez zaiz-kidanak. Ez ditu nahikoa tresnaeskaintzen ez herri kultura ez he-rritarrek erakundeak sortzeko di-tuzten moduak aztertzeko. Nireinterpretazioa osatzeko, ezinbes-tekoak dira E.P. Thompson histo-rialari ingelesaren eta AEBetakoAlbert O. Hirschman ekonomia-lariaren lanak. Lehenengoari zordizkiot ‘herri kultura’ eta ‘ekono-mia morala’ kontzeptuak. Eta bi-garrenari hartu dizkiot erakundesozial eta ekonomikoetan fun-tzionatzeko dauden hiru mo-duak: exit (irteera), voice (ahotsa)eta loyalty (leialtasuna).

Nola aplikatu dituzu kontzep-tu horiek?Ia hamar urte pasa ditut kontzep-tuak nola aplikatu pentsatzen.Thompsonek aurre-kapitalismo-tik kapitalismora igarotzerako ga-raian gorengo mailen eta herrita-rren arteko harremanak aztertuzituen; XIX. mendean, industria-lizazioa bete-betean iritsi aurreko

2010 | abuztua | 27

GAUR8• 2222 // 2233

“IBILBIDEAAlemanian jaio zen.

Soziologoa da. Kartografia

ikasketak egin zituen,

nahiz inoiz ez den

profesionalki horretan

aritu. Zazpi urtez

Ingalaterran aritu zen

irakasle eta azken hamar

urteak DDuubblliinneenn

daramatza. Bertako UCD

unibertsitatean Soziologia

irakasten du. Hainbat liburu

eman ditu argitara

AAmmeerriikkeettaakkoo EEssttaattuu

BBaattuueettaakkoo gizarteaz.Argazkiak: Monika DEL VALLE | ARGAZKI PRESS

e.rritarrak

30-40 urteotan. Gizarte handie-tan baino intimoagoa zen harre-mana orduan. Deskribatzen zai-lak ziren ohiturak ikusi etaantropologia sozialeko kontzep-tuak erabili zituen. Asko erakarrininduen bere figurak –marxis-motik zetorren, nahiz gerora Al-derdi Komunistatik aldenduzen–, baita egin zuen lanak ere.Ez dakit inor marxista liberalaizan daitekeen, baina, norbaitizatekotan, Thompson litzateke.Erreferentzia garrantzitsua da ni-retzat. Euskal Herrira iristean, er-di mailako herritar asko ikusi ni-tuen. Ingalaterran zazpi urtez biziizan nintzen eta han ezagututakoklase arteko desberdintasunik eznuen nabaritu Euskal Herrian.Hasi hizkuntzatik, jarraitu janz-keratik, etxeak eraiki eta autoakgidatzeko modura... guztia osodesberdina zen han. Horrekin ezdut esan nahi hemen desberdin-tasunik ez dagoenik, baina ez dahain muturrekoa. Horretaz jabe-tzean Thompsonekin gogoratunintzen, baina zaila egin zitzai-dan kontzeptuak hemengo errea-litateari lotzea.

Noiz ikusi zenuen argia?Mutrikuko lonjan egindako en-kante batean izan zen. Hirsch-mani buruzko artikulua idaztenari nintzen garai hartan eta ha-ren kontzeptuak aplika nintza-keela konturatu nintzen.

Zer ikusi zenuen lonjan?Pertsona batzuk ordu jakin bate-an joaten ziren, benta antolatzenzuen erakundea zegoen, kofra-dia... zirkulu zentrokideen baturazen. Ez zen arrain salmenta hu-tsa, askoz gehiago zegoen atzean;bizitza soziala eta kultura. Azaldubeharrekoa iruditu zitzaidan. Ko-fradiaren historian murgildunintzenean ahots kolektiboa an-tolatzeko modua zela ikusi nuen;ordezkaritza. Salmentaren ia mo-nopolioa zeukan, eta, era berean,komunitateari laguntzen zion.Merkatuko tresnak zituen, bainabi aldeentzat zen onuragarria:erosleentzat zein saltzaileentzat.Ondoren, gauzak asko zaildu etanahastu ziren XIX. mendearenamaieran eta XX.aren hasieran.Arrasteko arrantzarekin gatazka

ugari sortu ziren kofradiaren ba-rruan artisau-arrantzaren eta in-dustrialagoaren artean...

Emandako aldaketa izugarriaizan zen, ezta?Kontuan izan arrastekoan jabe-goaren formak askoz kontzentra-tuago daudela; kasik lehorrekoindustria bat bezalakoa da. Bai,itsasoan ari dira, baina lan harre-manak kapitalistaren (jabea) etalangileen (arrantzaleak) artekoakdira. Horren aurretik familiakobizpahiru kideen artean bana-tzen zen guztia. Bai, izango zenborrokarik txo, arraunlari eta pa-troiaren artean, baina gero etorri-ko zen gatazkarekin alderatuzbestelakoa zen. Arrantzan egitekoera eta jabegoa mantentzeko mo-duak aitzineko itsas kofradianarras desberdinak ziren. Bestemundu bat zen. Arrastekoareniritsiera desastrea izan zen eta

oso kofradia gutxi dira biziraundutenak. Mutrikukoa, esaterako,desagertu egin zen. Beno, txipi-roitara doazen jubilatuek jarrai-tzen dute. Gaur egun, bizitza osoaarrantzan pasa duen gizon batek,portura joan eta museoan eraku-tsi beharko dio bilobari berak biziizan zuena. Eta hiru belaunaldi-ren tartea besterik ez dago.

Mutrikuko arrantzontzien de-sagerpena ikusi duzu. Zer pen-tsatua emango zizun. Sinbolikoki garrantzitsua da,nahiz ekonomikoki hainbestekogarrantzirik izan ez. Mutrikun do-zenatik gora atunontzi zeudeneta ikustekoa zen bat porturatze-an herritar denak nola hurbiltzenziren moilara. Hori dena desager-tu egin da. Zer pentsatua ematendu. Bizimodu gogorra ere bada, ezpentsa. Behin bi asterako joannintzen atunetara, eta, egia esan,

ezingo nuke imajinatu ere eginhori bizitza osoan egin beharra...

Kofradiatik hasi eta baserriare-kin jarraitu zenuen. Gehiago kosta zitzaidan, ez bai-tut hainbesteko harremana izannekazariekin. Literaturari eskerjakin badakit, adibidez, baserriagiltzarria izan dela euskararenbilakaeran. Badira irakurri be-harreko ikerketa klasikoak etaliburukoan jorratu dudan alorbakoitzean hori hartu dut abia-puntutzat. Ondoren erakundea-ren funtzionamendua aztertudut, krisiarekin jarraitzeko. So-ziologo batzuk aurrekoek egin-dako guztia arbuiatu egin ohidute. Ez da nire kasua. Klasikoekzer dioten ikusi behar da, eta,kofradia, baserria eta txokoeidagokienean, ikerketa onak dau-de eginda.

Zein autore hartu dituzu erre-ferentziatzat?Batetik, Julio Caro Baroja, nolaez. Kofradien kasuan badira biikerketa; bat Anton Erkorekare-na eta bestea Juan Antonio Ru-bio Ardanazena. Txoko gastro-nomikoei dagokienez, PerezAgote, Felix Luengo... Asko dira.

Kofradian ahotsa gailentzendela diozu. Baserrian eta elkar-te gastronomikoan? Baserrian irteera da nagusitzendena, maiorazkoa ez dena etxeauztera behartuta dagoelako. Bai-na zaharrena ez den anaiak edoarrebak elkartasuna ere erakus-ten dute. Eta akordioa lortzen dafamiliako kideen artean. Ahotsaere badago. Hiru kontzeptuekinformula bat osatu zuen Hisch-manek eta primeran azaltzendu kofradia zein baserria zerga-tik dauden krisian. Erakundemoderno batek nola lor dezakearrakasta? Hischmanen ustezformula magikoa honokoa da:leialtasunak ahotsa izatea ahal-bidetzen duenean, eta, ondo-rioz, irteerarako beharrik ez da-goenean dator arrakasta. Horitxokoan gertatzen da, baina ezkofradian, ezta baserrian ere. Ezda guztiaren arrazoia, baina baineurri batean. Begiratzeko mo-du berria da.

«Arrantza kofradiak

desagertu zirenetik

hamar urte besterik

ez dira pasa. Ia

heroikoa iruditzen

zait. Arrakastatsua

da bere horretan»

«Arrantzaleak,

portura joan eta

museoan erakutsi

beharko dio bilobari

bizi izan zuena»