etxerako lanak alferrik galdutako arratsaldeak?

2 0 1 5 e k o a z a r o a r e n 8 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 8 2 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

ETXERAKO LANAKALFERRIK GALDUTAKO ARRATSALDEAK?

txikitik eragiten

ALDIZKARIAERABERRITUDUGU

#ErtzetatikArgia

[ETA HURRENGO ZENBAKIAN IKUSIKO DUZU]

2015EKO AZAROAREN 8A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia:Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Diseinua: SergioLabrador. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi,Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145 euro;hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro. Besteatzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio BiziagoaS.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

2 0 1 5 e k o a z a r o a r e n 8 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 8 2 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

ETXERAKO LANAKALFERRIK GALDUTAKO ARRATSALDEAK?

Azaleko marrazkia:JOSEBA LARRATXE

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA

HEZKUNTZA Gehiegizko etxerako lan desegokiei planto.MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 4

PERTSONAIAJOSÉ YOLDI: «El País-en gisako hedabideetan ezin zaio sekula

nagusiari pentsatutakoa osoki esan». SUSTRAI COLINA / 9

GAIAKOSASUNAREN AUTOKUDEAKETA Erleen pozoiz sendatu

elkarlanean. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 14EKOSUA Besarkatzen zaituen bero garbia.

AITOR KALTZAKORTA / 16

IRITZIAREN LEIHOAHITZARMEN EKONOMIKOAREN ALDEBIKOTASUN

HUTSALA BALEREN BAKAIKOA AZURMENDI / 18HIZKUNTZAK ERAGILE INSTITUZIONALA BEHAR DU

JAKES BORTAIRU / 20GURE BASOAK: IZENAK, IZANAK ETA BORROKAK

NORA BARROSO / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Oroituz. ITXARO BORDA / 20

ERDIKO KAIERAJAZAR SORMEN GUNEA Egunero sortzen delako.

LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 22DONBASS: GERRA EUROPAREN BIHOTZEAN Herritarren

bizipenak argitara ateratzeko crowdfundinga. AXIER LOPEZ / 26LITERATURA AMAIA ALVAREZ URIA / 28MUSIKA JOXI UBEDA / 29DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 30OSASUNA JABIER AGIRRE / 31LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 32l BIZI BARATZEA, EMAN ETA HARTU / 33

DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 34IHESI AIZKORRI-ARATZ PARKE NATURALA (GIPUZKOA)

Harkaitz artean hegan. GORKA AZKARATE / 36

TERMOMETROAARGIAREN DISEINU BERRIA Indartsua, dotorea, iraunkorra.

GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 40SÉBASTIEN CASTET: «Euskara ataleko negoziazioek porrot

egin dute». MIKEL ASURMENDI / 43TXANPONAREN BESTE ALDEAK Gaztetxeko egiteko

moduak, behar berrietarako ere balio du.LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 46

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Barbaroen etorrera eragotzi ezin duten hesi

zahar-berriak. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko azaroaren 8a, 2.482. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

ASTEKO GAIA

ARGI DU Iñaki Larrea Mondragon Unibertsi-tateko irakasleak: eskolako lanik ez etxean, ezbehintzat gaur egun ulertzen ditugunmoduan. Izan ere, hezkuntza sistemarenporrota estaltzeko saiakera direla dio: “Ikas-leek ordu asko sartzen dituzte ikastetxean, etahorrekin ez da nahikoa? Orduan zerbait ezgara ongi egiten ari. Gainera, eskolan lantzendutena ikasleen interesekoa bada, eurek bila-tuko dituzte loturak errealitatearekin, eurenkabuz jarraituko dute eskolaz kanpo galde-tzen, arakatzen, informazioa eskuratzen…”.

Etxerako lanen aldekoek diote diziplina,ardura, autonomia edota ikasketa-ohiturakberenganatzeko lagungarri direla, bainaetxeak duen potentzialtasuna aintzat ez har-tzea da hori, Larrearen iritziz: “Atzean dago-en logika da hezkuntza arautuak ikastekobalio duela eta hezkuntza ez-arautuak edobizitzako egoerek ez dutela balio. Baina kon-petentzietan edo gaitasunetan gehiago zen-tratuko bagina eta ez hainbeste edukietan,ikusiko genuke ‘etxeko’ bizitzak, bizitzaerrealak, ikasteko aukera asko ematen dituela:matematikak lantzeko adibidez, modu artifi-zialean ikastetik harago (ariketak eginez, for-mulak memorizatuz), ez al da baliagarriaumea dendara erosketak egitera joatea? Zer-tarako landu matematikak ikasgelan, gero ezbada aukerarik ematen errealitatean aplika-tzeko?”. Heziketa integrala oinarri hartuta,etxerako lanek ez al lukete izan behar esperi-mentatzea, gustuko dutena irakurtzea, natu-rara txangoak egitea edota ikuskizunakgomendatzea? Eta jakina, haurrek denboraeskaini behar diote atsedenari, aisiari, seni-

HEZKUNTZA

Guraso talde baten proposamena iritsi berri da Euskal Herriko Ikasleen Guraso Elkartera:haurrei irakasleek agintzen dizkieten etxerako lanez gogoeta egitea beharrezkoa dela eta

horretarako guraso, irakasle eta ikasleak bilduko dituzten foroak eratu behar direlaikastetxeka. Eztabaidari serio heltzeko ordua da: etxerako lanak bai ala ez? Adin guztietan?

Denentzat? Eta denentzat berdinak? Zenbat?

Gehiegizko etxerako landesegokiei planto

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Argazkiak: Dani Blanco

2015EKO AZAROAREN 8A4 �

ETXERAKO LANAK

deekin eta lagunekin aritzeari, jolasteari...Jolas librearen garrantzia aditu guztiek azpi-marratzen baitute, haurraren motrizitatea,sormena, autonomia, autokontrola, norbera-ren trebezia eta potentzialtasunak, mugak etainteresak modu naturalean garatzeko.

Horretarako, ordea, eskolako lanak esko-lan egin behar dira, ez etxean, baina maiz ezdu denborarik ematen, eta horregatik agin-tzen dizkiete irakasleek etxerako ariketak.Curriculumean materia gehiegi sartzen delaeta eskuak lotuta dituztela, irakasleen ohikokexa. Eta sarri gurpil-zoroa da emaitza: esko-la-orduetan etxean egindakolanak zuzentzen aritzendira, eta gehiagorakodenborarik ez dagoe-nez, eskolako lanak

etxean bukatzen. Curriculum zabalari kon-ponbidea ikusten dio Iñaki Larreak: edukieilotu ordez, konpetentziei lotu; helburua tes-tuliburuko ariketa guztiak egitea izan beha-rrean, ikuspegi globalagotik landu gaitasunak;proiektuka, egoera errealetan oinarrituta, etaegungo curriculum zatiketa alboratuz (oraineuskara, orain fisika, orain historia…).

Hainbat gurasoren kezka ulertzen du:“Semea edo alaba gai jakin batean besteakbaino atzeratuago badabil, joera beti izangoda etxerako lanen bidez orekatzen saiatzea,baina ikastetxeak aniztasun orori erantzunbehar dio, bertan dauden ikasle guztiei.Denok une berean gauza bera egite horiapurtu beharko genuke, haurrak robotak bai-liran: ‘Orain hau egin behar duzue, moduhonetan eta iraupen honekin’. Haur bakoitza-ren bereizgarriei erreparatu eta bakoitzarierantzungo dion hezkuntza sistema eskain-tzen saiatu beharko ginateke, nahiz eta bada-

ETXERAKO LANAK


kidan ez dela erraza, ratioak ere handiak dire-lako. Baina materiaka joan ordez gauzak ikus-pegi globalagotik jorratuz gero, errazagoa dahaurrak bidean ez galtzea”. Izan ere, irakas-leak ezin du espero ikasgelan “iristen ezdenari” konponbidea etxeak ematea, eskola-ren ardura baita gutxiengoak bermatzea etaikasleak zailtasuna duen horretan indarra jar-tzea, eskola-orduetan.

Errepikakorrak etamemoristikoak, gutxidute pedagogikotikCurriculuma eskolan emanbehar dela eta etxeak ezinduela eskolaren jarraipenaizan, Lurdes Imaz EuskalHerriko Ikasleen GurasoElkarteko (EHIGE) boze-ramaileak adierazi diguna.Etxerako lanak ezabatzea baino, kopurua etadenbora orekatzea eta eredua aldatzea ikus-ten du beharrezko. Imazek eredua kritikatudu, normalean ariketa errepikakorrak izanohi direlako eta guztiei berdina planteatzenzaielako. “Horrek ez du zentzurik, etxerakolanak ikasle bakoitzaren beharretara egokitubeharko lirateke, eta eskolan landutakoareki-ko osagarriak eta praktikoak izan beharkolukete: gai jakin bati buruz eguneroko bizitza-rako ikasleari balioko dion ariketa plantea-tzea, proiekturen bat taldeka proposatzea,gurasoekin batera interneten gaiaren ingu-ruan arakatzea… baina ez fitxak betetzen jar-dutea”. Azken finean, testuliburua zehatz-mehatz jarraitzeak ez dirudi oso aberasgarria.

Kopurua ere ohiko ezta-baida da, jakinik gainerahainbat ikerketaren araberaez dagoela loturarik eskola-ko lanei eskainitako denbo-raren eta emaitza akademi-koen artean. NormaleanDerrigorrezko BigarrenHezkuntzako irakasleenartean ez dago etxerakolanen gaineko koordinazio-rik (Lehenengo Hezkuntzan bakarra da ira-kaslea), eta ikasgai bakoitzetik agintzen diz-kieten etxerako lanak pilatu egiten zaizkieikasleei. Frantziako Estatuan, 15 urteko gaz-teak 5,1 ordu eskaintzen dizkio astean eskola-ko lanei, Espainiakoan 6,5 ordu (ikusi albokoorriko koadroa). Nafarroako Eskola Kontsei-luak 2011n emandako datuen arabera, egune-ro ordubete eta 48 minutu baliatzen ditu 15urteko gazteak etxerako lanetan. 2014an JoxeAmiama irakasleak EHUrako egindako iker-ketaren arabera berriz, DBHko ikasleen%55ak estutasunez bizi ditu etxerako lanak

eta %65ak dio gehiegi agintzen dizkietela.Etxerako lanek gain hartuta, nekatuta etafrustratuta bukatzen duen ikasleak eskolare-kiko eta azken batean ikas-prozesuarekikojarrera ezkorra garatu dezake eta haurrarenjakin-mina amatatzeko arrazoi bilaka daitezkeeskolako lanak, aditu ugariren ustez. Bestekezka bat ere azpimarratu digu Lurdes Ima-zek: “Gurasoen kexak jaso izan ditugu, ez

dutelako ulertzen zergatikeman behar duen seme-ala-bak hainbeste denboraeskolako lanak egiten, den-bora bestelakoetara etaelkarrekin egotera eskainibeharrean. Tentsio sortzai-le dira eskolako lanak, ari-keta gehiegi direnean edotagurasoek ezin duteneanseme-alaba lagundu”.

Zein da gurasoen funtzioa?TNS Demoscopia ikerketa-enpresaren datueierreparatuta (2013), Lehen Hezkuntzako hau-rren %80ak eta Bigarren Hezkuntzako %45akgurasoen laguntza jasotzen du EspainiakoEstatuan. Lurdes Imazen iritziz, gurasoek ezlukete eskolako lanetan eskua sartu behar,gainbegiratu baizik: “Gurasoek ez dute zertanjakin zein den matematikak edo zernahi gaiirakasteko metodologia, irakaslea da eta ezgurasoa horretarako prestatuta dagoena, etahaurrak autonomo izan behar du”. Areago,kalterako izan daiteke gurasoen laguntza,gaizki irakatsi dezakeelako edo dependentziasor diezaiokeelako seme-alabari. Azken

finean, haur edo gaztea ezbada gai eskolako lanakbere kabuz egiteko, ez alluke irakaslea –eta ez gura-soa– behar ondoan? Eta ezbadu laguntzarik behar, ezal daude soberan etxerakolanak? Francesco Tonuccipedagogo italiarraren hitze-tan, “etxerako lanek inoizez dute lortzen eskolak uste

duen emaitza: ahulenentzako laguntza izanbeharko lukete, baina hauek ez dira hainkapaz lan horiek egiteko eta maiz etxean ezdute laguntzarik aurkitzen, maila sozial etakultural baxuko familietakoak baldin badira.Hala, etxerako lanei etekin gehien ateratzendiotenak dira gutxien behar dituztenak”.

Sarri familiaren egoera sozioekonomikoakbaldintzatuta, desoreka sortzen da laguntzenduten eta ez dutenen haurren artean. Etxetikikasgelara eramaten da seme-alabek gauzaahalik eta gehien eta ahalik eta azkarren jaki-teko lehia, eskua sartzen duten gurasoek eta

Curriculumean materia gehiegisartzen dela? Edukiei lotu ordez,konpetentziei lotu; helburuatestuliburuko ariketa guztiak egiteaizan beharrean, ikuspegi globalagotiklandu gaitasunak

“Atzean dagoen logika da hezkuntzaarautuak ikasteko balio duela etahezkuntza ez-arautuak ez duela balio.Baina ‘etxeko’ bizitzak, bizitza errealak,ikasteko aukera asko ematen ditu”

Iñaki Larrea, irakaslea


ETXERAKO LANAK

eskola partikularrek gelako erritmoa ezartze-raino, halako laguntzarik ez duten ikasleakatzean utziz. Baina etxerako lanak perfektuentregatzea da helburua, ala norberak egitenikastea, bideko akatsak zuzentzen joatea? Zerespero dute irakasleek gurasoengandik? Etagurasoek irakasleengandik? Komunikaziohandiagoa, horra gakoa.

“Etxerako lanek ezindute derrigorrezkoak etapuntuagarriak izan –gai-neratu du Imazek–, alanota altuagoa jarrikodiozu egoera ekonomikohobea duelako partikula-rrera joan daitekeenari?”.Amiamaren azterketak diohamar ikasletik lau doaze-la eskola partikularretara, etxerako lanak egi-ten laguntzeko. Baina soluzio pribatu honekbeste behin ere irakaskuntza sistemarenporrota islatzen duela nabarmendu du IñakiLarreak eta hainbat lekutan martxan dutenirtenbidea proposatu du Imazek: ikastetxebarruan espazioak egokitzea, zailtasunaduten ikasleek aukera izan dezaten bertan ari-tzeko, irakasle baten laguntzaz.

Alabari ariketak egiten zizkion aita etaUrnietako eta Usurbilgo esperientziakEtxerako lanen alde eta kontra, gurasoenartean denetik dagoela kontatu digu EHIGE-ko bozeramaileak, ikasleak eta erritmoak ere

ez direla denak berdinak. Baina egungo ere-duaren egokitasuna zalantzan jartzen dutegehienek. Frantziako Estatuko guraso elkartehandienak (FCPE) etxerako lanei planto egi-tera deitu izan du (berdin beste hainbatherrialdetan), eta CEAPA konfederazioak,Espainiako eskola publikoetako 12.000 gura-so elkarteren ordezkari denak, etxerako lan

derrigorrezkoak ezabatzeaeskatu du, ez izatea pun-tuagarriak, desoreka han-diak sortzen dituztelako.

10 urteko semea ia den-bora librerik gabe estresa-tuta egunero bi-hiruorduz etxean eskolakolanak egiten ikusita, kopu-rua txikitzeko sinadura

bilketa abiatu du Eva Bailén madrildarrak eta130.000 babesetik gora jaso ditu Change.orgplataforma birtualean. Kasu bitxia da baitaere Alfonso González irakasle eta gurasoespainiarrarena: alaba Lehen Hezkuntzanzegoenean, eskolatik bidaltzen zizkioten ari-keta asko eta asko berak egin zizkion. Adibi-dez, etxera hamar zatiketa ekartzen bazituenegiteko, lehenengoa neskatoak egiten zuen,eta behin ziurtatuta ondo moldatzen zela,gainerakoak aitak bukatzen zituen. “Horriesker, nire alabak gitarra jo du, piraguismoanaritu da, kalera atera da jolastera, zoriontsuizan da… Orain Bigarren Hezkuntzan dagoeta Bikain ateratzen jarraitzen du”.

15 urteko ikasleek etxerako lanei eskainitako denbora

Ordu kopurua astean (2012)

Iturria: ELGA

00 2 4 6 8 1010

FINLANDIABRASIL

TUNISIASUEDIA

JAPONIAISLANDIA

ALEMANIABATEZ BESTE (ELGA)

FRANTZIAMEXIKO

AEBESPAINIA

ITALIAERRUSIA

“Gurasoek ez dute zertan jakin zein denmatematikak edo zernahi gai irakastekometodologia, irakaslea da eta ez gurasoahorretarako prestatuta dagoena”

Lurdes Imaz, EHIGE guraso elkartea

Ikerketek diote ezdagoela loturarikeskolako laneieskainitakodenboraren etaemaitzaakademikoen artean.

�8 2015EKO AZAROAREN 8A

ETXERAKO LANAK

Gurera etorrita, Urnietako Egape ikastola-ko Aitor Regillaga gurasoak bere esperientziakontatu digu. 2014-2015 ikasturtea abiatuaurretik, eskolako ama bat eta biak gaiaz gogo-etatzen hasi ziren, 6 urteko semeak hastearzirelako etxerako lanekin. Gainerako gurasoeiazaldu zieten kezka lehenik, ikastetxean plan-teatu zuten ondoren, inkestak ere egin zituztenegoera erreala ezagutzeko (etxerako lanen hel-buruak betetzen al ziren, zein zailtasun mailazuten, nola egitenziren…). Horren ondo-rioz, Egapeko irakasleekhausnarketa abiatu zuten,ikastaroa jaso zuten JoxeAmiama irakasleareneskutik eta ikasturtehonetan murriztu egindute etxerako lanenkopurua, denbora gutxia-go eskatzen duten beste-lako lanak agintzen dituzte. Prozesuan guraso-ek, ikasleek eta gainerako eragileek ere partehartzea nahiko zukeen Regillagak, baina siste-man esku hartzea lortu dutelako kontent da:“Irakasleen ahalegina baloratzen dugu, inertziapuskatzea ez da gutxi eta seme-alabak erepozik daude emaitzarekin”.

Urnietakoa ez da esperientzia bakarra.Usurbilgo Udarregi ikastolan esaterako, ira-kasle eta gurasoengandik sortutako kezkaritiraka gaiaren diagnosia abiatu zuten 2013-2014 ikasturtean (etxerako lanen ingurukogaldeketa egin zieten ikasle eta gurasoei bate-tik, eta indargune eta ahulguneez datu bilketa

eta eztabaida izan zuten irakasleek bestetik);ondoren, Joxe Amiamarekin klaustroa jasozuten irakasleek, eta ikasturte berri honetanaldaketak egin dituzte Lehen Hezkuntzan,bereziki etxerako lanen tipologian. Hala,etxerako lanen xedea da irakurketa sustatzeaeta gelarako esanguratsuak diren zereginakaukeratzea: “Etxerako lan esanguratsu batizan daiteke, adibidez, matematiketan neurrialdaketak ikasten ari bagara etxeko kideenneurriak ekartzea, ondoren gelan neurri alda-ketak balio horiekin egiteko”, zehaztu diguElixabete Goikoetxea Udarregiko irakasleak.Aldaketaren ondorioak eta emaitzak ebalua-tzen joango dira ikasturte honetan zehar, etaBigarren Hezkuntzan etxerako lanen diagno-sia hasi dute baita ere.

Beste ikastetxe batzuetan, astebeterakoikasleek egin beharrekoak adosten dituzte,eta lan horiek eskola-orduetan burutu ahalizateko egiten da plangintza –ordu horietanariketak egin ez dituenak, horrek bai, etxeanamaitu behar–. Gero eta leku gehiagotanmahaigaineratu dute gaia, inplikatu guztienartean bidea erabakitzea helburu. “Plantea-mendu irekia izan da gurea –azaldu diguAitor Regillagak–, asmoa ez baita izan etxera-ko lanei baietz edo ezetz esatea, baizik etagogoeta egitea, ea baliagarriak eta eraginko-rrak diren. Zein helburu dituzte etxerakolanek? Betetzen al dituzte helburu horiek?Eta asmo horiek lortzeko tresna ala azkenhelburu dira etxerako lanak? Nolakoak dira?Kontuan hartzen al dute ikaslearen errealita-tea? Gurasoena?...”.

Euskal Herriko Ikas-leen Guraso Elkartera iri-tsi den proposamenaabiapuntu, lantaldea sor-tuko dute EHIGEn, etanondik joko duten aurre-ratu digu Lurdes Imazek:“Planteatu beharko litza-teke ikastetxeka gaiazsakon eztabaidatzekobildu daitezela ikasle,

guraso eta irakasleak, eta akordioak adostuditzatela; eta bigarren urratsa izan daitekegaia Hezkuntza Sailera eramatea, bertatikbideratu dezaten etxerako lanen inguruanikastetxeka akordioak lortzeko beharra”.Iñaki Larreak nabarmendu du, gurasoekzeresana duten arren, hezkuntzako adituaketa ikerketak hartu behar direla oinarri, etagogoratu du adar asko ukitzen dituela gaiak:hezkuntza politiketatik hasi eta familia etalana uztartzeko politiketaraino. “Haurrei etanerabeei zer eskaini nahi diegun erabakitzeakeskatzen du eskolaz gogoetatzea, baina baitaeskolaz kanpo dagoen guztiaz ere”. n

Etxetik ikasgelara ere eramaten da seme-alabek gauza ahalik eta gehien eta ahaliketa azkarren jakiteko lehia, eskua sartzenduten gurasoek eta eskola partikularrekgelako erritmoa ezartzeraino, laguntzarikez duten ikasleak atzean utziz

Gero eta lekugehiagotanmahaigaineratu dutegaia. Urnietako etaUsurbilgo ikastoletanesaterako, etxerakolanei buruzkoikastaroa jaso duteirakasleek eta bestemota batekoetxerako lanakeskatzen hasi dira.Beste hainbatikastetxetan, astekozereginak adostendituzte, eskola-orduetan burutu ahalizateko moduan.


PERTSONAIA

JOSÉ YOLDI

“...aurrean papera ta atzean papera...”.

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

«El Paísen gisako hedabideetanezin zaio sekula nagusiari

pentsatutakoa osoki esan»

Francoren azken hatsa, trantsizioa... Eta zukazetari. Kongresuan gobernatzen zuten prokuradorefrankistek euren harakiria sinatu zuten demo-kraziara pasa behar ginela erabakiz. Diktadura-peko urteek eragindako erru sentimendu itzelazeukaten, zinez zirena demokraziaren maska-raz janzteko premia morala. Hala, ezkertiarrak,progresistak, edo besterik gabe, aldaketa desiogenuenok eferbeszentzia betean bizi ginen.

Kale kantoi guztietan zegoen manifestaziobat, kazetariok lanbidea adierazpen askatasu-naren egarritik ulertzen genuen, azken odoltantaraino borrokatzen genuen idaztengenuen hitz bakoitza... Orduko inongo kazeta-rik ez zuen onartzen kakotx bat aldatzea, hitzagalarazten zigutenean sekulako zalaparta iza-ten zen, zentsura arazo bat zen eskuinarentzat.Karrikan, ordea, ez zenuen paperean zenuenaskatasunik. Manifestazio batera joan eta pare-


JOSÉ YOLDI

koek kazetaria zinela susmatze hutsa aski zenmuturra txikitzeko. Poliziak ez zuen jasatenbere gehiegikeriei oihartzuna ematea. Horixezen zegoena, eta hala ere, egungoa baino pren-tsa libreagoa zen. Egunkariak bankuen eskudauden garaiotan, ez dago zentsuratzea bainoerrazagorik, ez daukazu telefonoa hartu beha-rrik ere.

Zentsuraren atzaparretatik libre, ez zinetenohartu GALen atzean zegoenaz?Hastapen-hastapenean ez, baina nahiko azkarantzeman genuen nondik nora zihoazen tiro-ak. Izugarrikeria da GALena, barrabaskeriahutsa. Garai hartan, ordea, bestelakoa zenEspainian pausatzen zen dilema: “Zer nahia-go duzu, hiltzen gaituztenak garbitzekokomandoak sortzea ala estatu kolpea?”. GALagertu zenean, estatu kolpe saiakera eta arris-kuak etengabeak ziren. Militarrak frankismo-aren morroiak ziren, alderdi komunistarenlegeztatzeak asaldatuta zebiltzan eta kuartele-tan ez zegoen estatu kolpeak proiektatzeabeste zereginik. Agintera iritsi zenean, FelipeGonzález urak baretzen ahalegindu zen,baina ibaia nahasi eta zikin zetorrela ohartu-rik, GALi aurrera egiten laga zion. Errazenaegin zuen, errotutako ekinbide bati bideeman. Izan ere, gerra zikina GALekin hasieta GALekin bukatu zela uste dute askok,baina lehenagokoak dira Batallón VascoEspañol eta enparauak.

Ustelkeria ere ordutik dator?Frankismoan ahaltsu eta agintarien artekonegozioak eskutik eskurakoak ziren eta ongilotuta utzi zuten dena. Trantsizio garaiannegozioek bere horretan segi zuten, bainagure begiek arlo politikoari erreparatzen zio-ten, ez hainbeste mahaipeko ekonomiari.Diktaduratik gentozen, muturrak oso marka-tuta zeuden, eta bakoitzak bere aldera ahalbezainbat tiratzen zuen arren, sokarik ezhaustea zen garrantzitsuena. Sokarik hauste-ko arriskurik ez zegoenean, 90eko hamarka-dan, pelotazoaren kulturak biltzen duen ustelke-ria kasuen udaberria loratu zen. Jende osoboteretsua zipriztindu zen, jende ahaltsuaharrapatu, baina gardentasunaren eta zintzo-tasunaren ikasgaiak barneratu beharrean,“zuk ez baduzu lapurtzen, beste batek ostukodu eta zu tonto hutsa izango zara!” leloazabaldu zen. Horregatik segi dute ebatsidituztenak ebasten. Alabaina, ez gaitezenengaina, alderdi politiko baten inguruko iker-keta bat abiatzen denero ez da Estatuarenkontrol egiturak zoli ibili direlako, sistemaustel horretatik kobratzen zuen eta baztertuaizan den norbait hizketan hasi delako baizik.Pozueloko zinegotzi baten mendekutik datoz

Gürtel eta Bárcenas auziak, ez Estatuarenzorroztasunetik. Non daude Estatu egiturak?

Inork jakitekotan, zuk jakingo duzu. Ez dakit ez Estatu egiturak non dauden eztazertarako balio duten ere. Zertarako balio duKontuen Auzitegiak? Alderdi politikoei buruz-ko ikerketa bat zabaltzen denero, PPk etaPSOEk proposatutako bi sailburuk dute iker-tzeko ardura. Ezagutzen duzu otsokia jatenduen otsorik? Ustelkeriaren aurkako sarealodia dela uste du jendeak, horregatik eskapa-tzen direla arrain zenbait. Alderantziz da,ordea. Oso sare fina da, finegia. Arrain txikiguztiak harrapatzen ditu, baina arrain handiekeuren pisuarekin puskatzen dute sarea. Denokdakigu Rajoy Bárcenasen paperetan ageri dela,espetxera bidean zenean animo mezua bidaliziola, baina uste duzu epaile batek deklaratzeradeituko duela? Inpunitate osoa dauka, sareanharrapatuta ere sarea hausten du.

Nola josi zen “Dena ETA da” sarea?Dorronsoro Malaxetxebarria ETAko kidea-ren atxiloketan topatutako paperetan, ezkerabertzale osoaren organigramak, etorkizune-ko asmoak, egitura eta erakunde bakoitzarenegin-beharrekoak... zirenak eta bi atzemanzituzten. Hala, mataza osoa desegin arte tirazion hariari Garzonek. Pasa egin zirela? Bali-teke, baina ez paperen erabileran, guardiazibil edo poliziaren txostenak froga bezalaerabiltzean baizik. Aski zen tipo bat borrokaantiterroristan aditua zela esatea bere txoste-na frogatzat hartzeko, eta gehien-gehienetan,txosten horiek gerta zitekeenari buruzko ana-lisi pertsonalak besterik ez ziren. Garzonekbazekien ETAren indarra ez zegoela koman-doetan soilik, eta makinaria ongi olioztaturik,ingurua itotzeari ekin zion. Ezker abertzaleaarnasarik gabe utzi zuen, horrek mugimen-duaren baitako kriki-krakak azaleratu zituen,eta azkenean, ezker abertzaleak berak esandio ETAri bukatzeko.

José Yoldi. Donostian sortua, 1954an. Kazetari etaidazlea. Europa Press agentzian egin zituen lehen urratsaketa 1983an hasi zen El Paísen. 29 urte eman ditu bertan,auzitegietako espezialista, Espainiako Barne Ministeriokokorrespontsal eta ikerketa taldeko kide izanez, 2013koEREak lanik gabe utzi zuen arte. Tarte horretan, hainbatesklusiba eman ditu argitara, hala nola, Carlos DivarAuzitegi Goreneko presidentea dimititzera eraman zuena.2009ko Kataluniako Giza Eskubideen Institutuaren eta2012ko kazetari aipagarrienaren Victor de la Serna sariakeman dizkiote. El último recurso, Peor habría sido tenerque trabajar eta El enigma Kungsholm liburuen egilea da.

NORTASUN AGIRIA


JOSÉ YOLDI

Eta nork esango dio Espainiari ingeniaritza juri-dikoa bukatzeko, legerik ez behartzeko?Hasieratik egon naiz Parot doktrinaren aurka.Europaz paso egin eta Frantzian betetakokartzela urteak Espainian aintzat ez hartzea

onargaitza zait. Solitarioan jolasten hasi etatranpak egitea baino miserableagorik ez dago.Demokrata bazara, zure buruari jarri dizkio-zun legeak bete behar dituzu, ez dago beste-rik. Nazioarteko zuzenbidean, ordea, astoa


eta azenarioarena gertatzen da, zigorrikezean alferrik direla errietak. Onerako edotxarrerako, nazioarteko zuzenbidearen zigorarloa lotsan oinarritzen da, harrapatuz gerodimititzean. Jakina, Norvegian edo Alema-nian balio du horrek, Espainian ez. Espainianinork ez du dimititzen, eta okerragoa dena,mesede bat egin izanaren uste osoz lasai-lasaiegiten dute lo.

Zuk argitaratutako informazioaren ondorioz,alta, Carlos Divar Auzitegi Goreneko eta Bote-re Judizialeko presidenteak dimititu behar izanzuen. Baina ez zuen berak dimititu, dimitituarazizuten. Carlos Divarrek espiritu santuarenoinordeko zuzentzat dauka bere burua, egu-neko 24 orduak Auzitegi Goreneko presi-dentea zela aldarrikatzen ematen zituen, etaatera nuen informazioak hormaren aurkajarri zuenean oso gaizki kudeatu zuen egoe-ra. Erregea bezala, antzerki apur bat egin etaberriz gertatuko ez zen akats bat izan zelakodamututa agertu balitz, bere postuan jarrai-tuko zukeen, sosa itzulirik edo itzuli gabe.Oilarra baino tenteago jarri zen, ordea.

Prentsari azalpenak emateari uko egin zion,eta akats larriagoa dena, etxekoei ere ez zientxintik esan nahi izan. Harrokeria horregatikkendu zuten paretik, ez eskua poltsan harra-patu nuelako. Hala, eskandalua lehertuzenean, lagun bati halakorik ez zaiola egitenleporatu zidaten bere jirakoek. Ez, ez, ez, 30urteko errespetuzko harreman batek ez duinor lagun bihurtzen. Iturri bat zen niretzat,ez gehiago ez gutxiago. Berak ETArekinkolaboratzen ari naizela susmatuko baluatxilotuko ninduke, ezta? Ni kazetaria naizeta tipo hori ustela dela frogatzeko elemen-tuak baldin baditut, kontatu egingo dut.Bizitzan idatzi ditudan zaplazteko periodis-tiko handienen bezperetan beti eman dietjo-puntuan nituenei defendatzeko aukera,baina hortik aurrera...

Esklusibarekin nagusiarengana. Esklusiba batek harrotzeko motibo beharluke egunkariarentzat, baina sekulakoburuhaustea izan daiteke zuzendariarentzat.Denetik dago. Kazetari batzuk esklusibagezurta ezinetan dira espezialistak. ZukETAk arma nuklearrak dauzkala argitaratzenbaduzu, nork egingo dizu kontra, ETArenprentsa bulegoak? Hori ez da ez esklusiba ezezer, eta zure nagusia kazetaritzaren deonto-logoa izanda ere lasai joango da etxera. Ala-baina, El Corte Inglésen alde bateko eta bes-teko anaiak haserretu direlako barne gerra

Itxura, boza eta koadernoa lagun, ez da zaila José Yoldi auzitegikopasilloetan edo pareko kafetegian bat eta bestearekin hizketan iru-dikatzea. Kazetari ikertzaile edo ikertzaile kazetari, bere nobeletakopertsonaia dirudi, batez ere komunitateko presidentea dela aitortzendizunean. Ez dago esan beharrik komunitateko presidentea Estatu-koa baino zorrotzago ikertzen den herrialdean kokatzen dela nobela.

Nobela

OFF THE RECORD

dagoela deskubrituko bazenu, zurbil bainozurbilago begiratuko lizuke. Ederki daki ElCorte Inglések bere fakturazioaren %1medioetan publizitatea jartzen inbertitzenduela. Halaber, nola uste duzu begiratukodizula zuzendariak administrazio kontseiluanbere ondoan esertzen den eta ostiraleropadelean kide duen bankuko presidentearentrapu zaharrak aireratzen badituzu? Notiziabatzuk ezinbestez publikatu behar dira, ezdago beste erremediorik, baina kazetaritzakitzal asko ditu. Zenbat mediok jarraitu duteoso berandura arte, gezurretan ari zirelajakinda, Martxoaren 11ko atentatuen atzeanETA zegoela zabaltzen, PPren inguruko dirueta informazio iturriak ez ixtearren?

Medioan bertan dago ikerketa kazetaritzarenetsai handiena?Hedabideak botere ekonomikoaren eskulagata mozten zaizkio ikerketari hegalak.Ikusi duzu Banco Santanderri, BBVAri edoEl Corte Inglési buruzko ikerketa erreporta-jerik? Ez. Siriako mugan klandestinoki sar-tzeari deitzen zaio ikerketa kazetaritza, etazergatik ez esan, bahitzen bazaituzte askozhobeto, audientzia altuagoa. Lubakietakokazetaritzaren izugarrizko pedigria daukagu.Errefuxiatuen trenean joan nahi dugu, etor-kinen pateran itsasoa zeharkatu... baina noizhasiko gara boterea daukaten indarrak iker-tzen? Prentsa bulegoek dena kate motzeanlotuta daukatela? Ados, horretarako daude,galderarik sortzen ez dizkizuten errealita-teak saltzeko, euren lana zurea erraztea delasinestarazteko. Ez dut sekula ahantziko gauregun hedabide handi batean zuzendariadenak Barne Ministerioko prentsaburuazenean, egiten nion galdera egiten niola,erantzuten zidana: “Ez dugu ez baieztatzenez gezurtatzen... ezta baztertzen ere!”. Betipentsatu dut esaldi horren atzean errefuxia-tuen tren batean baino zer ikertu askozgehiago zegoela.

Barne Ministerioan gaudeno, ikertu dezagunbotereen arteko banaketa. Hauteskundeetan lortutako gehiengo osoariesker, parlamentua eta gobernua PPrenakdira, baita buruzagitza judiziala izendatzenduten botere judizialeko bokalen hautaketaere. Hori hala, egun Gürtel auzia epaitzeadagokien bi magistratuetik bat PPrekin afini-tatea edukitzeagatik errekusatuta dago, etabestea sute tamalgarri haren ondorioz Gazte-la eta Leongo Juntako sozialisten aurkakojazarpena antolatu zuena da. Bi epaileok senagaldu eta akusatuak kondenatuko balituzte,Auzitegi Goreneko bigarren salara iritsikolitzateke afera, eta horko presidentea ere PPkaukeratua da. Gaizki pentsatzeko gai ez garenjende xaloa garenez, demagun hor ere konde-nak egongo direla eta azken hitza Konstitu-zio Auzitegiak izango lukeela. Kasualitateazer den, Konstituzio Auzitegiko presidentea,kargua hartu bezperetaraino, PPko militanteazen. Botere banaketaz ari ginen, ezta?

2013ko EREak banatu zituen El País eta zurebideak. Ni ez ninduen EREak kaleratu, nagusiek botaninduten. Traba nintzen eurentzat, eurenarauak betetzeko exijitzen zien eta lankideen-gan eragina zuen erresistente bat. Estilo liburubat baldin badaukazu aplikatzeko da, erredak-zioan estatutu batzuk baldin badaude betetze-ko dira... Ez nintzen isiltzen, pentsatzen nuenaesaten nuen eta El País bezalako hedabidebatean ezin zaio sekula nagusiari pentsatuta-koa osoki esan. Hala, El Paísetik kanpo erebizitza badagoela ikasi dut, baina horrek ez duesan nahi ez zidanik minik eman. 29 urte dara-matzazunean egunkari baten alde larrua joka-tzen... Etxeko buzoian ez da inoiz nire izenikegon, telefonoa ez zegoen nire izenean, nireseme-alabei edozein pakete irekitzea debekatudiet beti... Soldataren parte zen eta ez nuenomenaldirik eskatzen. Hori bai, ez nuen etxe-koen bizkarreko labankadarik espero. n


JOSÉ YOLDI


Ostegunero eguerdiko 12:00etatik 14:00etara dute hitzordua medikuak, erlezainek etagaixoek. Erleen ziztadak ezarriko haiek hauei. Dirurik ez da tarteko. Bai ordea bateko eta

besteko botikekin sendatzea lortzen ez duten erien osasuna hobetu nahia eta erleenahalmenei buruzko jakintza handia. Okzitaniako Besiers/Beziers ondoan gertatzen da.

OSASUNAREN AUTOKUDEAKETA

ERLEAK eta gizakiak aurkitu ditugu elkarla-nean “L’Abeille me soigne” (Erleak artatzennau) elkartearen babesean Pezenas herrian(Okzitanian, Besiers eta Montpellier artean).Zenbait mediku eta terapeutaren egoitza denLa ruche (Erlauntza) egoitza txikiaren gelabatean bildu dira. Erleak eraikinaren kanpokoaldeko dozena erdi kofoinetatik bildu dituztekristalezko potoetan eta bi orduz jarriko diz-kiete larruazalean bertaratu diren gaixoei.

Alain Merit erlezaina da elkartearen diru-zaina eta apiterapiaren militante sutsua aspal-ditik. Berekin batera heldu dira astero besteerlezain batzuk, behar denean laguntzera.

Taldearen arima Maryse Pioch da. Gazte-tan atletismoan elite mailan aritua. Esklerosi

Anizkoitzak aulki gurpilduneraino makalduzuen. Erlezain familiakoa izan arren, ez zuenhauen laguntzaren bila jo harik eta gainerakoterapia mendebaldarrek kale egin zioten arte.Liburu bat dauka idatzia 2005etik aurrerabere gaixotasuna Seignalet erregimenarekineta erleekin nola artatu duen kontatuz.

Liburuaren hitzaurrea Henry Joyeuxekegin zion. Montpellierreko unibertsitateanirakasle, zirujau eta kantzerologo, argitalpenugariren egile, osasun arloan oso popularrada Frantzian. Webgune famatua ere badu.Joyeux doktoreak bere ohorez zabaldu diobabesezko estalkia elkarteari.

Eguneroko praktikan Jean Baptiste Thou-roude mediku eta akupuntoreak asesoratzen

Erleen pozoiz sendatuelkarlanean

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

Jean Baptiste Thouroude doktorea gaixo bati erlea jartzen. Bien artetik ageri da Alain Merit, erlezain eta elkarteko kidea.

L’A

BE

ILLE

ME

SOIG

NE

Erleak nonjarriErleakakupunturakesandakotxokoetan jartzendituzte baina baitaere gaixoak berakmina daukan edoon egiten diolasentitzen duenpuntuetan.


OSASUNAREN AUTOKUDEAKETA

ditu Pezenasera biltzen diren gaixoeta erlezainak. Medikuntza ikasiostean, akupuntura ikastera joanzen Txinara. Erleez interesa baldinbazuen ere ez zen horien pozoiaakupunturako txokoetan ezartzenhasiko baldin eta ez bazion eskatuarren eta arren Esklerosi Anizkoitzoso gaizto bat nozitzen duen Lisa-ren amak. Ez da harritzekoa amahau, Cathy Canut, izatea elkartea-ren lehendakaria.

Osteguneroko hitzorduaz gain,tarteka ikastaro bereziak antolatzendituzte Pezenasen. Larunbat osobatez, bertaratu direnek erleareneta bere produktuen sendatze ahal-menen informazioa jasotzen dutegoizean eta arratsaldean praktikannola erabiltzen den ikasten.

Argi konprenitu behar da Peze-nasen egiten dena. Hemen ez datitulurik ematen, ez kontsulta medi-ku ordaindurik, ez inolako produk-turen promoziorik. Helburua da behar duengaixoari eta bere ingurukoei erakustea zer-nola egin erleekin, gero berak bere kasa eginahal izan dezan. “Helburua eria autonomoizatea da”, errepikatuko du Thouroude dok-toreak. Zergatik?

Frantzian oso estu pertsegitzen ditu Medi-kuen Elkarteak ortodoxiatik ateratzen direnprofesionalak. Bestetik, formatu gabeko per-tsonek terapeuta papera errazegiegitea saihestu nahi da. Gaixoa-ren ikuspegitik osatu argudioa:diru asko behar da osasungintzapublikotik kanpoko terapiarenbat jarraitzeko. Sekulako zorteadu gaixo batek erlearen terapiakon egiten badio eta diru saririkgabeko auzolan mota haudagien norbaitekin edo talderenbatekin egiten badu topo.

Aitonari 20 ezten jarriko dizkioguUrriaren 17ko ikastaro azkarrean baginen,medikuaz eta erlezainez gain, klase ezberdi-netako gaixotasunen jabeak: Esklerosi Aniz-koitza, Esklerosi Laterala, Espondilitisa, Par-kinsona, Poliartritisa, Lunbalgia…

Arratsaldeko saio praktikoan aitona par-kinsoniano batek eskaini zuen bere soina ber-tan zirenek erlez ziztatu zezaten, medikuakagindutako puntuetan. Giro lasaian, gizona bidozena ziztada hartzen ohituta dagoelako.Bertaratutako beste batzuk bezala, erleenpozoiari beldurra galtzeko baino dagonekozhartzen dituzten ziztadak non-nola hobetuikastera etorriak zirelako.

Hasi nahi duenari eskatzen zaioalergiaren froga egina ekartzea.Sinatzen du agiri bat esanez garbiazaldu zaizkiola arriskuak (ohikoaez izan arren gerta liteke shockanafilaktikoa, heriotza ere eraginlezakeena) eta bere gain hartzenduela terapiaren ondorioen eran-tzukizun oro.

Giroa alaia da, broma asko erebai tarteko, baina hau ez da jolasa.Hasieran erleen pozoiaren zatitxikia jasoko du gaixoak, beran-duago eztenkadak osorik etadosiak gero eta handiagoak, geroeta ugariago.

Txinan Thouroudek ikusi dusaio batean emakume bati 200erle jartzen bizkarrean. “Bainairuditzen zait han eta hemenoinazea diferente bizi dugula”.Saio praktikoan boluntario bereipurdi-gaina eskaini duen emaku-meari 20 bat jarri dizkiote. Ez da

kexatu: erleekin hasi aurretik ohetik jaiki ezi-nik omen zen, morfina behar oinazeak arin-tzeko.

Mendebaldeko medikuntzak eskaintzenduenaren osagarritzat lantzen dute Pezena-sen erlea. Minbiziarentzako kimioa hartzenduzula? Inork ez dizu esango terapiari ukoegiteko, baina hartu propolia ere dosi handi-tan. Berdin Esklerosi Anizkoitzarentzako

ospitalean tratamendu esperi-mental bortitza ematen badizu-te, saiatu erlauntzako produk-tuekin eta erleen ziztadekin.

Munduan badira Pezenase-koa bezalako talde gehiago,asko medikurik gabe erlezaineta gaixoz osatuak. Adibidebikaina erakusten du Internetezikus daitekeen Love and Venom

(Maitasuna eta pozoia) bideo labur zirraraga-rriak. Euskarazko azpitituluz ikus daiteke.AEBetan Ohioko Wellington herrian DonDowns erlezainaren etxean ia egunero biltzendira gaixoak eta boluntarioak elkarri erleenziztadak jartzera.

Thouroude medikuak esan bezala, testzientifiko asko egin beharra dago oraindikdemostratzeko zein den apiterapiako produk-tuen benetako balioa. Baina bere bizia gaixo-tasun larri batek esku artetik daramakiolanabaritzen duenak ez du astirik.

Esklerosiak aulki gurpildunera kondenatuduen Lisaren gurasoek erleekin aukera batikusi dute. Gaixotasunaren erasoak geratzekoedo, gutxienez, kimioterapia esperimentalakeragin dizkion alboko kalteak arintzeko. n

Zortea du gaixo batek erlearenterapiak on egin eta diru saririkgabeko auzolan mota haudagien norbaitekin edo talderenbatekin egiten badu topo

Maryse Pioch etxean ariketa fisikoa egitenEsklerosi Anizkoitzak eragin dizkion

matxurak hobetzeko.

JEA

N-L

OU

ISSE

LLIE


Butanodun “katalitika”, aire beroa botatzen duten berogailuak,erradiadore zaharrak, kerosenoa barreiatzen duten estufak... Ezagun

ditugu hotzari aurre egiteko manerak. Alta, zein da horien guztien arteanosasungarri eta efizienteena? Ekosuako kideek dute giltza: etorkizunak

sutondora garamatza bueltan.

EKOSUA

AZKEN MENDE LUZEAN mundu osoan aurre-ra eraman den baliabide energetikoen ustia-ketak sekulako sarraski ekologikoa eragin du.Egun indarrean den ustezko garapen-ere-duak krisi energetikoa darama besapean, eta,nahitara ala nahi gabe, naturaz haragokoondorio humano, sozial eta ekonomikolatzak dakartza. Makro mailakoak, noski,baina baita ere gure egunerokoan, patrikanzein osasunean bederen, agerikoak direnak.Argiaren fakturak, besteren artean, ematendigu horren neurria.

Euskal Herriko dependentzia energetikoa%90ez gaindikoa da eta berton sortutakoenergia berriztagarria %8ren bueltan dabil.Lehenak eragiten duen kostu erraldoiari aurreegiteko efizientzia energetikoan urratsak ema-teko saiakerak ugari egin dituzte azkenaldianeragile, norbanako eta instituzio zenbaitek.

Horren adibide dugu Ekosua: energiaaurrezten eta efizientzia areagotzen dutenberogailu ekologikoak eta osasungarriak disei-natu eta komertzializatzen dituzte Argiñari-tzen (Nafarroa) duten lantokitik. Ziur askiberogailu saltzaile batek baino gehiagok esan-go du bereak ere halakoxeak direna. Alta, Eko-suak eskaintzen duen etxea berotzeko sistemabakarra eta aitzindaria da Euskal Herrian.

“Berrikuntza”, baina, bost mendez gaindidituen teknologia baten eskutik ekarri dute.Berogailu metatzaile zeramikoa Erdi ArotikEuropa iparraldean erabiltzen den tradizioz-ko produktua da. Iberiar penintsulan doku-mentatuta dagoen mota horretako berogailubakarra Bergarako bat izan zen, tokiko jaun-txo batek Karlos V. aren bidez ezagutu ondo-ren XVI. mendean erositakoa.

Bero ekologikoaBiotzariko (Nafarroa) beren etxean hartu gai-tuzte Ekosuako Sara Herrerok eta Xabi Pere-zek, Axular txikia altzoan dutela. Atentzioaematen du, jadanik hotza egiten hasi denarren, etxebizitza epelaren erdialdean nagusiden tximinia itxurako berogailu ederra itzalitaikusteak. Hortxe dago koska, ordea. Izan ere,ordubetez berogailua piztuta edukitzeak egunosorako epeltasuna bermatzen baitu.

“Gure produktua ezagutzera eman nahidugu, jendeak etxea bero mantentzeko alter-natiba jasangarri eta osasungarriak badaudelajakin dezan”, esan digu Herrerok. “IparEuropan oso ezagunak dira eta han ikasidugu guk, Alemania, Austria eta Danimarka-ko berogailu egile maisuen eskutik. Leheniketxea nolakoa den ikusi eta haren isolamen-dua eta distribuzioa aztertzen ditugu. Horijakinda estufa diseinatzen dugu, eta aukeraasko ematen digu estetikarekin jolasteko.Artisau lana da eta astebetez egoten garaberogailua egiten lekuan bertan. Ez da di-dainstalatzen den aparailu bat”.

Egurra baino ez du kontsumitzen, etagutxi gainera. Erradiazio bidezko epeltasunasortzen du. Horrek hormak eta lurra bero-tzen ditu inertzia termikoaren bidez, eta airea

Besarkatzen zaituen bero garbia

| AITOR KALTZAKORTA |

AIT

OR

KA

LTZ

AK

OR

TA

Guztiok ezagutzen ditugun ohikokonbekziozko berogailuen aldean,erradiazio bidezko sistemak askoz

gutxiago kontsumitzen du eta askozkutsadura gutxiago botatzen du


PUBLI-ERREPORTAJEA

berotu ordez giroa goxatzen du zuzenean:“Berogailu hauekin, etxean sartzen zareneanberotasunak besarkatu egiten zaitu”.

Perezek ere ez du zalantzarik egiten: “Osoerosoak dira, egunean behin baino ez zaiola-ko bota behar egurra. Konbustioa ordubete-koa da, baina berotasunak egun osoan zeharirauten du. Goizean berogailua piztu, etaetxera iristean goxo aurkitzen duzu”.

Konbustioa motza izateak bizilekuarensegurtasunaren ikuspegitik ere badu garran-tzia, berogailua berez segurua den arren, suadenbora laburrez piztuta egotea nahigabeakekiditeko biderik onena baita. Gainera, osoerrauts gutxi ateratzen dute –sutara botatako-aren %2 inguru– eta askoz gutxiago zikintzenda tximinia, oso tenperatura altua hartzenbaitu, 800-900 gradu artekoa. Tenperaturahorretan errautsa desintegratu egiten da etaoso hondakin gutxi isurtzen da airera.

Bero osasungarriaEtxe gehienetan erabili ohi den konbekziobidezko beroak airea eta haren partikulak erre-tzen ditu, eta hori asko nabaritzen da giroan.Arnasari lotutako arazoak dituen jendearentzatdesegokia da. Ekosuak darabilen erradiaziobidezko beroak, aldiz, ioi negatiboak botatzenditu eta hori oso onuragarria da osasunerako.Konbekziozko berotasunak ioi positibo askoisurtzen ditu, eta horregatik egoten da giroahain “kargatuta”. Asma arazoak, buruko minaeta abar izaten dira eragin nabarmenenak.Konbekzio bidezko berotasunarekin, gainera,beroa estratifikatu egiten da: aire beroa gorantzdoa, eta freskoa behean geratzen da. Bero erra-diatzaileak, aldiz, izpi infragorrien bidez bero-

tzen du, eguzkiak bezala, eta epeltasuna unifor-meagoa da airea ez baita apenas berotzen.

Finean, guztiok ezagutzen ditugun ohikokonbekziozko berogailuen aldean askoz eko-logikoagoa da, askoz gutxiago kontsumitzendu eta askoz kutsadura gutxiago botatzen duerradiatzaileak.

Diru-laguntzarik gabeSistema honek burujabetza handia ematen dioerabiltzaileari. Hamar urtean behin zirkuituagarbitzea da behar duen mantenu bakarra.Artisau lana da berogailu hauek egitea, eta ezda negozio errentagarria zaharkitze programa-tuan, etengabeko mantentze beharrean etaerabili eta botatzeko produktuetan oinarritzendiren industria handientzat.

Herrerok eman digu gakoa: “Estatuak efi-zientzia energetikoa diruz laguntzen omendu, baina harrigarria bada ere, sistema honenzabalpenak ez du laguntzarik jasotzen: EVE-rekin (Energiaren Euskal Erakundea) etaNafarroako Gobernuarekin egon gara, etaazaldu diegu zer egiten dugun. Berogailuokez dute argindarrik kontsumitzen, ez daukatebotoirik, ez dute mantenurik behar... Baina ezdute diruz laguntzen ez duelako dirurikmugitzen eta ez delako negozio ona elektrizi-tate enpresentzat”.

Perezen esanetan, “ez da estufa batekinkonparatu behar, etxe osoari beroa ematekosistema baita. Ezagutzen ez duenak garestiadela pentsa dezake, baina errealitatea kontra-koa da, oso azkar amortizatzen baita. Besteproduktu batzuek galdara, iturgintza, erradia-doreak eta abar behar dituzte. Honen prezio-an dena dago sartuta”. n

EK

OSU

A

18 � 2015EKO AZAROAREN 8A

IRITZIAREN LEIHOA

EKONOMIA HITZARMENA, beste behin,auzitan dago. Espainiako Estatua zentrali-zatu eta modu bakarrekoa gura dutenekpribilegioa dela diote, bertan behera gera-tu behar duen pribilegioa, espainiar hiritarguztiek berdinak izan behar baitute etaberdintasun horren aurka omen doaHitzarmena. Aldebikotasun legea balitz,hau da, berdinen artean eratutako legeabalitz Ekonomia Hitzarmena, ez ginatekebeldurrez egongo euskal hiritarrok. BainaEstatuak du eskumena eta EAEri etaNafarroari lagatako zerga araua da,hemengo erakundeek kudea dezaten.

Bidenabar, azpimarratu behar dagobernu zentralari ordaintzen diogunKupoa, solidarioa dela alde aunitzetik:Estatuak eratutako Funtsa Solidario dela-koari %6,24ko ekarpena egiten zaio; Esta-tuak gordetako eskumenak finantzatzekoportzentaje bera ekartzen diogu; EBriEspainiako Estatuak ekarritakoaren%6,24 ordaintzen dugu, baina kasu hone-tan Hego Euskal Herriak EBtik guk jarri-takoa baino gutxiago eskuratzen dugu, ezordea Espainiako Estatuak; Estatuak zorpublikoarengatik ordaindu beharrekointeres erraldoien %6,24 gauzatzen dugu;azkenik, Kupoaren portzentajea gainbalo-ratuta dago, gure BPG eta populazio erla-tiboa %6,24tik behera baitago (%6,14 eta%4,63, hurrenez hurren).

Hemendik, EAEko harremanak Esta-tuarekiko modu honetako aldebikotasu-nean oinarritu nahiak ez du etorkizuniketa hori ikusi beharko luke Urkullu jau-nak. Estatu bateko azpi-estatua, kasuan

EAE eta Nafarroako Foru Erkidegoa, etaEstatua bera ezin daitezke parean egon,Estatua haien gainetik baizik. Horregatikauzitan jartzen digute Ekonomia Hitzar-mena.

Ekonomia Hitzarmenak berdinen arte-ko adostasun itxura dauka bi herrialdeeta-ko ordezkariek osatutako Batzorde Mis-toan gauzatzen delako. Edozein izandaere desberdintasuna, Batzorde Mistohorretan argitzen dira diferentziak etaerdietsitako testua Estatuak onesten dueta berdin Nafarroak edo EAEk.

Horrela, itxuraz bederen, aldebikotasu-na ematen da. Alta, hori gezurtatzeko nahi-koa dugu 2002ra itzultzea. Izan ere, aurre-ko Ekonomia Hitzarmena, 1981ekoa,2001eko abenduaren 31n amaitzekoa zeneta berri bat negoziatu. Negoziazio horrekez zuen fruiturik eman eta gobernu zentra-lak, Aznar buru zela, indarrean zegoen tes-tua luzatu zuen, Jaurlaritzaren eta hiru eus-kal aldundien gainetik pasaz. Luzapen horigauzatu aurretik, EAJko zenbait eledunekesan zuten horrelako zerbait gertatzenbazen, gerra aitorpentzat hartuko zela: ezzen ezer gertatu.

Jokaera horrekin gobernu zentralakgarden utzi gura zuen nork duen agintea.Nafarroak edo EAEk emaniko eskume-nak bakarrik dituzte eta edozein unetanbertan behera gera daitezke. Hala ere,autonomia erkidego orok ez ditu esku-men berdinak, EAEk eta Nafarroak forusistema gorde baitute.

Ibarretxeren Estatutu berriak erehorrelako zerbait proposatu zuen, bainabadakigu nolako muturrekoa eman zionEstatuko Legebiltzarrak. Eztabaidatzenere ez zuen utzi. Hor ikusten da Estatukoalderdi nagusien borondatea barne nazioarazoak konpontze aldera.

Gaur egun ere, Jaurlaritza saiatu daEspainiako gobernuburuarekin solasten.Baina ez du erantzunik jaso. Horrek adie-razten du zer-nolako jarrera duen “pareki-deak”. Beraz, aldebikotasunak jai du etaerrealagoa da aldebakartasunetik jotzea,Kataluniaren aferan ikusten den moduan,Espainiak bakarra eta unibertsala izatenjarraitzen baitu. n

Hitzarmen ekonomikoarenaldebikotasun hutsala

EAEko harremanak Estatuarekiko moduhonetako aldebikotasunean oinarritu nahiakez du etorkizunik eta hori ikusi beharko lukeUrkullu jaunak. Estatu bateko azpi-estatua,kasuan EAE eta Nafarroako Foru Erkidegoa,eta Estatua bera ezin daitezke parean egon,baizik haien gainetik. Horregatik auzitanjartzen digute Ekonomia Hitzarmena

BalerenBakaikoaAzurmendi �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

MA

DD

ISO

RO

A


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

URRIA ERDITSUTAN eman zuen azken hatsa.Adiskideak ginen, aspalditik. Eritasun tzarbatek beste mundura eraman zuen, garaize-gi: ehunka kidek –Agergarai-Olaso, Berzaitzeta Bedaxagar sendiez gain, Euskal Herrianzehar askok– dolu dute gaur DominikaAgergarai ez dutelako gehiago Zuberoakoxendretan gurutzatuko.

Badira jendeak, horrela, ez direnak sekulazinkurinaz eta auhenez entzuten. Umorearieta arraileriari esker gainditzen dituzte zailta-sunak eta saihetsean dauzkatenei are urruna-go tematzeko kemena txertatzen diete. Aldehorretatik Dominikak ez zuen parerik: zirto-

ak, bertsoak, gogoeta sakonak, kanta zaha-rrak eta berriak, azterketak, hitzak beraienzabalerarik eskuzabalenean erabiltzen zituen,biolentziari halatan bidea zerratuz.

Ingurua pozez josiaz, Zuberoako labo-rantza eta kultura alorrean sartu zuen atza-marra: Habia elkarteko lehendakari izan zen,Urdiñarbeko Musika Egunaren sortzaile,Muskildiko pastoraletan arizale, maskarade-tan buhameen prediku idazle eta hondarurteotan, Azkorri ardi-gazta kooperatibareneraikitzaile.

Saltsa zaporetsu guztietako zalia zen. Umezurtz utzi gaitu. n


IRITZIAREN LEIHOA

IPAR EUSKAL HERRIKO Lurralde Kontratua prestatze-ko, euskara lan taldeak hizkuntza biziberritzekourrats kualitatiboen nahiz kuantitatiboen baldintzakdefinitu zituen 2014an. Ondorioz, Hautetsien Kon-tseiluak instituzio guztiei euskararen aldeko paktu batadostea proposatu zien elkarrekin jokatzeko hirulehentasuni begira:

• Frantziako Hezkunde Naziona-larekin negoziaketa burutzea, ira-kaskuntza eskaintza garatzeko.

• Helduen formakuntza profe-sionala diruztatzeko fondokomuna sortzea.

• EEPren urteko aurrekontuabikoiztea.

Urte eta erdi berantago, euskal-gintzako herri mugimenduek lobbylan azkarra eginik ere, argi da helbu-rua ez dela lortuko. Emaitza horie-tan buruzagi politiko bakoitzaren ardurak eta erantzu-kizunak ukatu gabe, huts egite horrek agerian uzten duIparraldeko instituzio baten eskasia. Alabaina, politikaemankorrak zutik ezartzeko arduradun politikoenborondatea ezinbesteko izanik ere, haren hezurmami-tzeko tresna instituzionalik gabe ez da nahikoa. Tresnahori ukan gabe, nekez bidera daiteke hizkuntza politi-kak behar duen oldar berria. Nekez konbentzitu etaaurrera erakarriko dira hizkuntza politikan esku-hartzeekonomikoa duten gainerako instituzio mailak, Estatu-

tik departamendura. Nekez sortuko da HezkundeNazionalarekin behar diren akordioak lotzeko indarharreman nahikoa. Nekez orokortuko da euskararenirakaskuntza normaltasun osoz, haur guztiei 10 urtebarne eskaini beharko dieguna. Hots, Iparraldean eus-kararen egoerari buru egiteko hizkuntza politikak

lurraldeko eragile instituzional indar-tsua behar du.

Heldu den udaberrian Iparralde-ko herriko kontseiluen bozketarenondotik sortu daitekeen HerriElkargo bakarrak mirakulurik egi-nen duenik nehork ez du uste. Berezmugatua izanen baita, eskumen,aurrekontu eta funtzionamenduarenaldetik. Estatuko austeritate politi-kak beste erakunde publikoak beza-la jasan beharko baititu. Horrengiderrak hartuko dituzten buruza-

giak ez baitira, behar bada, aski konbentzituak etaausartak izanen, behar diren neurriak hartzeko edotalehentasunak definitzeko momentuan eztabaida poli-tiko biziak izanen baitira. Luza daiteke ahulezienzerrenda, baina segur dena da lehen aldikoz, Iparral-dearen izenean mintzatu eta aritzeko eragile politikoinstituzionala izanen dela. Ondorioz, hizkuntza alo-rrean definituak diren lehentasunak eta adostuakdiren bide orriak gauzatzeko orain baino aukeraaskoz gehiago izanen dira. n

Hizkuntzak eragile instituzionala behar du

Jakes BortairuEU S K A L KO N F E D E R A Z I O KO K I D E A �

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

Oroituz

DA

NI

BLA

NC

O

Heldu den udaberrianIparraldeko herrikokontseiluen bozketarenondotik sortu daitekeenherri elkargo bakarrakmirakulurik eginenduenik nehork ez du uste


IRITZIAREN LEIHOA

JUR

DA

NA

OT

XO

A

BASO BAT bilatzen genuen, baina ez genuen galtzekobasorik nahi, elkar aurkitzeko balioko ligukeena bai-zik; bai gure buruak, bai historiak eta bai memoriakzapalgailu bezala pasatako emakumeenak aurkitzeko.

Historia eta memoria inperioen, gerren eta garai-pen handien ikuspuntutik errezitatuak izan dira, bizi-tzari ekarpenik eman ez, baina haien poltsikoak eder-ki betetzen dituen kantua. Ez dugu memoria horinahi; boteretsuena, erregeena. Bizitza, liburu etaaldizkari handietan ateratzen ez dena, bestelakoa da,eta horretaz asko dakigu emakumeok.

Baso horri Zozaiako Mari izena jarri diogu, 1610.urtean Logroñon gauzatutako prozesuan eraila, ziu-rrenik artaldetik bereizten zelako, sotanei ez jarrai-tzeagatik. Maria Txokote izena ere izan zezakeen,eskapo egiteko aukera izan zuen Pasaiako sorgina.Edo Encarnación Nieto eta Francisca Martín enpre-sako batzordean parte hartu zuten lehen emakumee-takoak eta emakume gehiengoaz osaturiko 1920.urteko grebaren batzordean parte hartu zutenak;gizonen neurrira egindako eremuetan haien tokia iza-teko borrokatu zuten emakume sindikalistak.

Basoari Agustina Otaola jar geniezaiokeen edo1965. urtean profesionalak izan ziren inguruko errake-tista batena. Hor daude ere Sara Carracelas eta futbolzelaietan arima uzten duten emakumeak; Ibaika,Pasaia eta Oiartzungo arraunlariak; eskualdean esku-baloiak eman dituen txapeldunak; eta bertsolaritzanJoxepa Antonia Aranbarri edo Oiartzungo LukasiaElicegi adibidez, gizonen eremutan parte-hartzeagatikbidesari handia ordaindu behar izan zutenak, “azaleandagoen baina azalarazten uzten ez duten askatasuna-ren defentsa”. Izan ere, haien neurrira egindako iraul-tzen kontaketak gizonek idatziak baitira.

Aipamen berezia Mertxe Lopez Cotarelori etaPilar Valles Vicuñari frankisten fronteak aurrera eginez zezan borrokatzeagatik, 17 urterekin fusilatuakizan zirenak. Inguru hartatik ere Kasilda La milicianazegoen; sindikalista, feminista eta milizianoa bera,gizonezko kideak atzealdean jasotzea erabaki zute-nean, berak frontean jarraitzea hautatu zuena. Biga-rren Mundu Gerran Red Cometeko emakumeakdaude.

Ezin ahaztu gure komandoattua, eta tortura jasanduten emakumeak, gure herrian borrokaz eta erre-presioaz asko dakigula. Emakume feministen sarekokideak abortatu nahi zuten emakumeak Lapurdi,Zuberoa edo Nafarroa Behereko lurraldera pasatzenlaguntzen zutenak. Baina Zozaiako Mari basoa deitudiogu, sutan bukatu zuten eta gu bezala desobedien-teak ziren asaben omenez. n

* Nora Barrosok sinatua. Oarsoaldeko EmakumeMundu Martxako kideek idatzia.

Nora Barroso� ARGIAKO BLOGARIA

Gure basoak: izenak, izanak eta borrokak

Ez dugu memoria hori nahi;boteretsuena, erregeena… Bizitza,liburu eta aldizkari handietanateratzen ez dena, bestelakoa da, etahorretaz asko dakigu emakumeok


ERDIKO KAIERA

JAZAR SORMEN GUNEA

Egunero sortzen delakoIrudikatu 1.700 metro koadro artea eta kulturaren bueltako proiektuen zerbitzura.

Irudikatu hutsik zegoen eraikin bat dozenaka sortzaileren esku. Donostiako Tabakaleraburura etorri bazaizu, ez zoaz bide onetik. Iruñean, askoz ere zalaparta eta baliabide

gutxiagorekin, bi urteko ibilbidea egin du jada Jazar sormen guneak. Erakundeen eskuhartzerik gabe; autogestioa eta asanblearismoa oinarri.

Orekari estudioko kideak Jazarren lanean: Iruñeko espazio autogestionatuak eman die elkarrekin lan egiteko aukera.

| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |


JAZAR SORMEN GUNEA - ERDIKO KAIERA

GERO ETA UGARIAGOAK DIRA co-working,sormen laborategi, hub eta antzeko izenekinbataiatutako lekuak. Haietako askok sorme-naren bueltako proiektuak haizatzeko boka-zioa dute, bai; baina askotan elkartzen dirahorren politak ez diren beste hitz batzuekin:start-upak, ekintzailetza, mezenasgoa, institu-zionalizazioa, bertikaltasuna…

Iruñeko sortzaile multzo handi batekordea, enpresetan baino herri mugimendue-tan ohikoagoa den egiteko moduari heldu diobere beharrei erantzuteko: antolakuntza etaautogestioaren bideari. Horren fruitu da biurteko lanarekin Jaso ikastola izandako erai-kinean garatu duten proiektua, Jazar sormengunea.

Jasotzeko, lehenengo erein“Aspalditik sumatzen zen Iruñean bazegoelaartistek eta sortzaileek lan egin ahal izatekoleku baten beharra, espazio fisiko batenfalta”. Hala aitortzen du Jazarren buru-bela-rri dabilen Xabier Urroz Zabalzak. Hutsunehori osatuko zuen proiektua ez zen, hala ere,instituzioen makro-planen eskutik etorri.Etxabakoitz auzoko Jaso ikastola izandakoa-ren paretik egunero igarotzen zen kide batekizan zuen ideia: zergatik ez diogu erabileraemango utzita dagoen espazio horri?

Bi aldiz pentsatu gabe bildu zen eraikina-ren jabetza zuen guraso elkartearekin. Jato-rrizko ideia azaldu, konbentzitu eta lortuzuen alokairu merkea adostea, eraikina biurtez erabiltzearen truke. Orduan hasi zenIruñeko eta inguruko ehunka artistari eta egi-leri aukeraren berri ematen.

Hasiera hori zirraraz gogoratzen duUrrozek: “Ahoz aho zabaltzearekinbatera, asko hasi ginen asteroko bilere-tara etortzen, nahiz eta oso argi ez izanzer topatuko genuen. Tartean bazegoenetxebizitza proiektu bat buruan zuenik,baina azkenean, eta bilera askorenondoren, sortzaileentzako eta sormene-rako leku bihurtzea erabaki genuen”.

Lehenengo bilera haiek baliatu zituz-ten 13 urtez hauts dezente pilatzen arizen eraikina txukuntzen hasteko. “Ber-tan geundenon beharrak identifikatugenituen eta hasi ginen pixkanaka auzo-lanean espazioak horri erantzutekoprestatzen”. Horregatik guztiagatik gurasoelkarteko kideak haiekin pozik daudela dio.“Lasaitzeko motiboa ere izan gara. Utzitakoeraikin batek arriskuak baditu, eta orain bada-kite guk ondo zainduko dugula”.

Nola egin bideragarri?Lehen pauso horiek pixkanaka definitu zutengaur egun Jazarren antolaketa eredua dena.

LILIA AIZKORBE, Xabi Urroz, Ioar Cabodevilla eta ItsasoIturriozek arkitektura ikasi zuten Donostian, eta Iruñeralehenengo praktikak egitera itzultzean, ez zitzaien lan mun-duan aurkitu zutena gehiegi gustatu. Orduantxe ezagutuzuten Jazar, eta karrera amaierako proiektua aurrera erama-teko leku aproposa izan zitekeela otu zitzaien. Bide batez,lizentzia eskuratu ahal izateko, eraikina egokitzeko proiektuahasi ziren sortzen. Horixe izan zen batera egin zuten lehe-nengo lana, eta lan horrekin hasitako dinamikatik etorri zenOrekari izendatu duten arkitektura estudioa. Beste lanakutzi, eta estilo finez atondu duten 60 metro karratuko txo-koa hartu zuten Jazarren.

Beste lekuetan pentsa ezinak liratekeen sinergiak Jazarrensortzen direla diote, lan eta proiektu asko etorri zaizkielahorri esker. “Asko laguntzen diogu elkarri hemen gaudenok,eta gainera, proiektu komunaren parte ere sentitzen gara”.

Orekari: Jazarri esker sortu zen arkitektura estudioa

30 METRO KARRATUKO txokoaren alokairua ordaintzen dute-netako bat da Tropi. Han darama aurrera serigrafia eta ilus-trazioa uztartzen dituen Mukiak proiektua. Mundu horretanbarneratu nahi zuela erabakita zuen Jazarren gertatzen arizenaren berri izan zuenerako. “Lehenengo urteurreneko fes-tara hurbildu nintzen jakin-minez, eta izugarri gustatu zitzai-dan bertan aurkitu nuena, Mundu berria ireki zen nirebegien aurrean”.

Asteroko asanbladetan har-tzen du parte, baita jantokikolan-taldean ere. Autogestioarenoinarrian komunitatea dagoeladio, eta sormen gunean norbe-rak asko jasotzeko aukera duenarren, eman ere egin behar dela.Baina hori bai: “Hemen ezdago inor besteen gainetik. Ezdu axola hasieratik hemen zau-den edo geroago etorri zinen;lan egiteko prest bazaude, tal-deko kidea zara, beste guztiakbezala”.

Mukiak proiektuak Jazargabe bide zailagoa izango zuela uste du. Batetik, antzekokezkak eta egoera bizi duten pertsona askorekin ideiakkonpartitzeko aukera ematen diolako, eta bestetik, besteedozein lekutan baino inbertsio txikiagoa egin behar izanduelako. 75 euro hilean ordaintzen ditu denera, 25 eurokobazkide kuota, eta 50 txokoaren truke. “Baina garrantzi-tsuena honetan jartzeko indarra eman didan giroa topa-tzea izan da”.

Tropi Mukiak: “Inor ez besteen gainetik”


ERDIKO KAIERA - JAZAR SORMEN GUNEA

Espazioaren antolaketari dagokionez, behekobi solairuak denek erabiltzeko espazio komu-na dira. Tartean badaude auzolanean etazerotik atondu dituzten jantokia, plaza handibaten tamainako skate parkea, entsegu areto-ak, eskalatzeko txokoa ere baduen gimnasioa,eszenatokia, sukaldea, liburutegia, baratzea…Baita, gehiago edo gutxiago, gehienek erabil-tzen dituzten lan-gelak ere: estanpazio etaserigrafia tailerra, brikolaje tailerra,argazki estudioa…

Baliabide horiek nahi beste era-bili ahal izateko, Jazarreko bazkideegin beharra dago, 25 euroko hile-roko kuota ordainduz. Urrozekineta beste bi kiderekin batera Jaza-rren arkitektura estudioa sortuduen Ioar Cabodevillaren arabera,mesedegarria izan da erabaki hori:“Horrela tailerrak erabiltzen dituz-ten guztiek asanbladetan partehartu eta proiektuan sinestea lor-tzen dugu, arduratsuagoak izatea”. Hala ere,Jazarretik kanpoko makina bat kolektiboriuzten diote maiz behar duen oro erabiltzen.

Aldizkako lanak egiteko nahikoa baliabidebadaude espazio komunetan, baina hala nahidutenentzat, txoko propio bat alokatu etaproiektua han garatzeko aukera ere badago.Bigarren, hirugarren eta laugarren pisuandauden ikasgela izandako 30 eta 60 metrokarratuko gelak prestatu dituzte horretarako.Txikienengatik hilean 50 euro ordaintzen

dute, eta 100 handiagoen truke.Diru horrekin eraikinaren alokai-rua eta gastu komunak ordaintzendituzte.

Besteak beste, arkitektoak,txalapartariak, garagardo egileaketa argazkilariak egunerokoa kon-partitzen jarri ditu eskaintzahorrek. Gaur gaurkoz txoko guz-tiak hartuta daude, eta itxaron-zerrenda ere bada.

Autogestioa: eguneroko erronkaEspazioaren handitasunaz gain,erabakiak hartu eta proiektuanorabidetzeko moduak bereizendu Jazar. Duela bi urte arte ape-nas elkar ezagutzen zuten doze-naka lagunek asanblada bidezematen diote forma etengabegaratzen ari den ideiari. Bi aste-roko formula probatu ostean,asteroko asanblada egiten duteorain. Horrez gain, egunerokobeharrei erantzuteko lan-taldeakere badituzte: administrazioazarduratzen dena edo komunika-

zio lan-taldea, adibidez. Tailer komun bakoi-tzak ere bere lan-taldea du.

Asanblada gisa funtzionatzeak etenga-beko moldaketa eskatzen duela argi duCabodevillak. Taldea oso anitza dela dio, baiadinari , bai jatorriari dagokionez ere.“Badaude gaztetxeetan urte luzez aritu dire-nak, eta beste batzuk hemen izan direnaklehenengo aldiz asanblada baten parte.

Batzen gaituena sormena eta auto-gestioan sinestea da”.

Zentzu horretan, aitortzen du betiez dela erraza aniztasun hori kudea-tu eta erabakiak hartzea. Bi edo hirualdiz aldatu behar izan dute garbike-ta txandak antolatzeko eredua, etabadaude kuota ordaintzerik ez dute-la-eta zorra pilatu duten bazkideak.Baina zailtasun horiei aurre egitekoahalegina egiten dute, asanbladenbidez, enpatia landuz eta elkarlagunduz. “Interesgarria da sormena

ardatz duten aktibitateetan aritu arren bestepertsona batzuek oso ikuspegi desberdinadutela ikustea, eta haiena ere entzuten jaki-tea”. Gauza bat da ziurra: beste edozeinekbezala gatazkak eta une loriatsuak dituenelkarbizitza horretan sortu diren harremaneketa sareek askoren proiektuak indartu etaberriak sorrarazi dituela. Eta jarraituko dute-la, autogestioak ematen dien askatasunabaliatuta, helburu eta erronka berriei aurreegiten. n

Jantokia, skate parkea,entsegu aretoak,

eszenatokia, liburutegia,baratzea... Mota askotakoespazioak atondu dituzte

Iruñeko sormen guneautogestionatuan

Etxabakoitzen, Jaso ikastola izandakoan garatu dute Jazar sormen gunea.


ERDIKO KAIERA

DONBASS: GERRA EUROPAREN BIHOTZEAN

Donbass: Gerra Europaren bihotzean dokumentala kaleratzeko diru bilketa martxan jarri duARGIAk Karena.eu plataforman. Ibai Trebiño eta Mikel Arregi kazetariek Ukraina, Krimea eta

Donbassen jaso dituzten lehen eskuko testigantzetan oinarrituta dago lana.

Herritarren bizipenak argitaraateratzeko crowdfundinga

“DONBASSEKO gerra-frontera joateko asmoadaukagu Mendebaldeko masa komunikabidegehienek erakusten ez duten beste aldeari–ezkutatzen duten besteari– ahotsa emate-ko”.Oso argia izan zen Trebiñok eta ArregikARGIAko lantaldeari egindako proposamena.Gogoz heldu zioten abenturari eta horrenemaitza dira argitaratu ditugun erreportajeak,argazki-bildumak, bideoak eta iritzi artikuluugariak. Ikuspegi kritikoz jorratutako lanak,

Europako kazetari gutxik jaso duten leheneskuko testigantzez lagunduta.

Lan oparo horren emaitza biribiltzeradator Donbass: Ger ra Europaren bihotzeandokumentala. Euskal Herriko jendartearengehiengoarentzat oraindik oso ezezagunaden gerra baten testuingurua eta ondorioakazaldu nahi dituzte ARGIAk sustatutako doku-mentalaren bidez. Dozenaka orduko graba-zioak editatzeak, euskaraz gain beste hainbat

IBAI TREBIÑO

| AXIER LOPEZ |

Donbasseko gatazkaren ikur bihurtu da Donetskeko aireportua kontrolpean izateko borroka.


DONBASS GERRA EUROPAREN BIHOTZEAN - ERDIKO KAIERA

hizkuntzatara itzultzeak (ingelesez, frantse-sez, gaztelaniaz, italieraz…) lanaren produk-zioaren kostuak… lan handia dago doku-mentalaren atzean. Beraz, lana baldintzaegokietan egin ahal izateko eta egileek –free-lance gisa– egin duten lanak ordainsari duinamerezi duelako, diru-ekarpenak jasotzekocrowdfundinga abiatu dugu.

Jatorrizko dokumentalaren bertsioa euska-raz izango da, gaiak Euskal Herritik kanpoduen pisua ikusita, gaztelaniazko eta ingele-sezko bertsioak ere gehitu nahi dizkiogu.Crowdfundingaren bidez lortuko dugundiruaren arabera beste hizkuntza batzuetaraitzuliko dugu (katalanera, frantsesera…).

Euskal Herrian sortua, euskaraz pentsatuaeta baliabide gutxiagorekin eginik ere, mun-duko geopolitikaren lehen lerroko gai batiheldu nahi diogu. Jakitun garelako, komuni-kabide handietako jabeen interes ekonomiko-ek behartuta, ezkutatzen den ikuspegiarenzabalpena hedabide independenteen eskubaino ez dagoela.

“Donetskeko zenbait auzo erabat suntsitu-ta daude. Zutik iraun duen ia ezer ez da. Asko

hunkitu ninduen sotoetan sartuta bizi zirenenbizimoduak. Zenbait familiak hilabeteakdaramatza aire erasoen aurkako babeslekue-tatik atera gabe, oso egoera tamalgarrian bizi-rauten. Hori bezalako gerraren eragin zuze-nak jaso ditugu”, dio Mikel Arregik.

2014ko otsailean Kieven izandako gertae-ren ondotik aldaketa politiko sakona bizi izandu Ukrainak. Maidan izenarekin ezagun eginziren protesten ondoren, estatu kolpea emanzuten. Ukrainako egoera politiko, ekonomikoeta sozialean aldaketa sakonak gertatu diraharrezkero.

Apirilean, Kieveko agintari berriak onar-tzen ez zituzten Luhansk eta Donetskekoherritarrak altxatu egin ziren, eta erantzunmoduan, Ukrainako presidente PoroxenkokDonbasseko Gerra abiatu zuen. Europanaspaldi ikusi gabeko anabasa humanitarioarihasiera eman zion gerrak –1.500.000 errefu-xiatu eragin ditu– eta hara joatea erabakizuten dokumentala egitera; Krimean etaDonbassen bizitakoa, entzundakoa eta ikusi-takoa dokumentu historiko bezala jasota geradadin. n

Ibai Trebiño33 urteko gasteiztarra. ARGIAko kolaboratzailea.2014an Donbassera lehen aldiz bidaiatu zuenetik,hiru aldiz izan da gatazka gunean. Denbora tartehorretan gatazka horri buruzko erreferente bihurtuda. Pasa den maiatzean Eusko Legebiltzarreko GizaEskubideen batzordean Donbassi buruzko hitzaldiaematera gonbidatu zuten.

Mikel Arregi29 urteko arrasatearra kazetaritzan dabilaspalditik. Lehen pausoak irratian emanzituen Radio Euskadi, Euskadi Irratia etaOnda Vascan esatari moduan. ArrasatekoMondraberri egunkari digitalean aritu dakazetari eta kamerari. Egun EiTBkoberriemailea da Madrilen.

10, 15 eta 20 euroko laguntzak sortu ditugu, trukean izena kredituetan, dokumentala DVD formatuan etaARGIAren kamiseta jasoko dute ekarpena egiten dutenek. 50 euroko ekarpen berezia ere prestatu dugu, doku-mentalaren emanaldia eta egileekin solasaldia antolatuko genuke ordainetan. Ondorengo helbidean dago ekar-pena emateko aukera: www.karena.eu/proiektua/donbass-gerra-europaren-bihotzean

Ekarpena egiteko aukerak


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

MARIO, MIREN ETA MAIDER dira Garazi Kamiorenbigarren lanaren protagonistak eta eleberri honeta-ko ardatzak. Hiru pertsonaia, hiru esperientzia,hiru belaunaldi. Baina aldi berean, partekatutakohainbat kontu dituzte. Hirurek izan dute bere bizi-tzan norabide aldaketa bortitza. Horren ondoriozhaien ingurukoak urrun dituzte. Hori dela eta,higuina, beldurra eta antsietatea ohiko eta arruntbilakatu zaie, eztarrian gora edo bizkarrezurretikgora agertzen zaizkie, nahi baino gehiagotan.

Oso baliabide urri eta xumeekin eraiki duKamiok nobela hau, hala ere, honen efektua handiada, irakurri ostean zurekin geratzen den horietakoa.Biluzia eta zuzena da bere prosa, pertsonaiek, ego-erek eta irudiek hartzen dute pisua eta esanguraematen diote narrazioari. Mario, Miren eta Maide-rren istorioak elkarrekin tartekatuta kontatuko diz-kigu, modu linealean eta artifiziorik gabe. Haienpasio eta gorabeheren testigu bihurtuko gaitu,haien miseriaren voyeur, akaso haien patuaren eran-tzule ere bai.

Bazterretara begira jartzen gaitu egileak lanhonetan, eta honen harira, duela gutxi zendu zenEduardo Galeanoren Los nadies poema etorri zaiguburura: “...historia unibertsalean agertzen ez dire-nak, baizik eta herri aldizkarietako gertakarien ata-lean...” direlako. Outsiderrak, loserrak, subalternoak

dira zentrora ekarriak. Mendebaldeko kulturagaraikidearen hiru arotako adibideak ekarri dizkigu,“jarraitu beharreko bidetik” desbideratu direnakagerian jarriz.

Egilearen lehen lanarekin, Beste norbaiten zapatakipuin bildumarekin, joan etorriak ditu Kamiorenbigarren lan honek: egunerokotasunaren iluntasuneta isiltasunei erreparatzen die, hausturak jasanda-ko pertsonak ditugu orriotan, horri buelta emangodioten zain gaude irakurri bitartean, haien ezinta-sun eta oztopoak banan-banan ezagutuz. Bainahemengo tonua motelagoa da, goibelagoa, ager-tzen diren irribarreak antzeztuak baitira, bestelako-rik ez dago.

Inoiz sentitu duzue kalera irten eta “inor etainork ikusterik nahi” ez izatea? Zuen burua ispiluanikusteko erreparorik? Zuen bizitza orube abando-natu bihurtzen ari den susmorik? Hori da liburuhonek erakutsi diguna. Hasierako Joseba Sarrio-nandiaren aipuak islatzen du testuaren mamia:“Exilio é se esconder num armário con medo de que alguémo abra e com medo de que nehum o abra”. Finean, “etza-narazitako argazkiei” buelta emango diezue hornor dagoen eta zergatik dagoen ezkutuan jakiteko,liburu hau eskuartean hartzen baduzue. n

Amaia Alvarez Uria

Orube abandonatuak Garazi Kamio

Elkar, 2014

Literatura

Etzanarazitako argazkiak


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

GLAUKOMA ETA BAD SOUND SYSTEM taldeak lagu-nak dira, anaiak. Bien artean bi abesti sortu dituzteeta bi abesti horiekin osatu dute Sua zaintzen lana. 10hazbeteko binilozko disko bat da (alde bakoitzeankantu bat), baina bi kantuak CD batera ere bildudituzte. Beraz, Sua zaintzen lana eskuratzen duenakbiniloarekin batera CDa eskuratuko du.

Glaukoma taldeko kideak Tolosakoak, Donostia-koak eta Irungoak dira. Asier Arandia (baxua) etaJuantxo Arakama (ahotsa) tolosarrak, Jokin Albisuaeta Iker Pando gitarra jotzaileak donostiarrak, etaPablo Rubio (bateria) irundarra. Tolosan entseatzendute. Selektah Stepi eta Moro, Bad Sound taldeko bikideak berriz, Irungoak dira.

Musika egiteko garaian bi taldeen ikusmoldeak ezdira berdinak, baina bai osagarriak, diskoko bi abes-tietan antzeman daitekeenez. Emaitza ederra da:Glaukomaren eta Bad Sound System taldeen ukituezlandutako eta burututako bi reggae-hip hop-dance-hall abesti. Bi taldeak elkarrekin lan egiten ederkimoldatzen direla nabarmena da, eta oso ongi pasa-tzen dutela. Giro eder horren ispilua dira diskoko bikantuak. Elkarlanean aritu dira, indarrak batu dituz-te eta elkar aberastu dute.

“Urtetako harremana daukagu eta bi taldeenartean kantu pare bat grabatzea erabaki genuen”,Juantxo Arakamaren hitzetan. “Esperimentatzekogogoa geneukan, bi taldeak batu eta ea zer ateratzenden ikustea. Oso gustura egindako lana izan da,eskuz, eta gustu eta mimo handiz. Guretzat gutiziamoduko bat izan da, gozoki bat”.

Ekoizpena ederki egina dago, eta doinua indar-tsua da. Erritmoek eta melodiek berehala harrapa-tzen zaituzte eta gorputza oharkabean mugitzenhasten zaizu. Moldaketak ederki eta neurrian eginakdaude, eta hitzak eta errimak oso ongi landuakdaude.

Batak bestetik abestiaren oinarria Glaukomak egindu eta Bizitzaren antzerkia abestiarena Bad Soundek.Lehen kantuan bi taldeek nola elkar ezagutu zutenkontatzen dute: “Bi gera bat, bata besteari lotuta era-bat; zutik biak bat!; bihotzez elkarri laguntzen, erri-mak errima sentitzen, mezu ta errima batzen, hotzai

beroa jartzen; bakarrik sentitzen diren gizon ta ema-kumeentzat reggaea!”. Bigarren kantua kritikoagoada, egungo egoeraren inguruan hitz egiten du:“Argia iparrik gabeko gazte onei ta sua egia zor digu-zuten hoiei; zapaltzen gaituztenak anker portatzendira; zenbat negar bizitzaren antzerkian?; askatuneska, mutil, gizon ta emakume guztik!”.

Lana aurtengo udaberrian osatu dute. Batak beste-tik kantuaren grabazioa eta nahasketak Karlos Osi-nagak egin ditu Bonberenean. Bizitzaren antzerkiakantuaren grabazioa Selektah Stepik egin du Guaestudioan, Irungo Mosku auzoan, eta nahasketakMaikelek Mik estudioan, Beran. Bi kantuen masteri-zazioa Karlos Osinagak egin du Bonberenean, disei-nuaz Punker (Rebel Sounds) arduratu da eta maketa-zioaz Imanol Urizar. Grabazio saioetan Glaukomaeta Bad Sound taldeetako kideez gain Aitzol Moneo(tronboia) eta Ander Altuna (tronpeta) aritu dira.

Sua zaintzen lana aurkezteko bi taldeek elkarrekinhainbat emanaldi egingo dituzte: Arrasateko gazte-txean urriaren 29an, Gasteizko Jimmy Jazz aretoanurriaren 30ean, Tolosako Bonberenea etxean urria-ren 31n, Bilboko Stage Live aretoan azaroaren 13aneta Iruñeko Akelarre aretoan azaroaren 14an. Batakbestetik eta Bizitzaren antzerkia kantuak ez ezik, Glau-koma eta Bad Sound System taldeen hainbat kantuelkarrekin joko dituzte. Emanaldi bereziak izangodira, dudarik gabe. n

Joxi Ubeda

Sua zaintzen

Glaukoma ta Bad Sound

Bonberenea Ekintzak, 2015

Mezuak eta errimak batzen


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Hitz gezidunak

Sol

uzio

ak

XUME, UMIL

------------BERANDU

PERTSONAIA-REN IZENA

------------ARRISKU

EZ HOTZ

EZ BERO

ZAKUR

------------EUSKAL

ARTISTEN

ELKARTEA

ATZIZKI

TXIKIGARRIA

------------INFUSIO

BIZIGARRIA

AURRIZKI:KONTRAKO-

TASUNA------------

ESTOIZISMO-AREN ZALE

ERRETEN,UBIDE

------------TENTALDI

POXPOLINA

------------HAUR

HIZKERAN,MUSUA

HELTZEN,ORATZEN

------------ROENTGEN

LIKIDOAK

EDUKITZEKO

ONTZIA

------------ERASO

LETRAGREKOA

------------MONETABATZUENEHUNENA

TALIOA

------------PILOTAN ARI-TZEKO TRES-

NA

DEUS ERE EZ

LETRA IZENA

------------PERTSONAIA-REN ABIZENA

AXOLA,KEZKA

------------

BAT ERRO-MATAR ERAZ

------------FRUITU

MOTA

------------

LEIZE, AMILDEGI

------------ZENDU

ZINEMA

------------BEGIRADA

(ALDERAN-TZIZ)

DAGO

------------SOBERA,GEHIEGI

HIDROGENOA

------------HARAGIAREN

MINTZA

EGIPTOKO

JAINKOA

------------SINDIKATU

ABERTZALEA

SEGUNDOA

------------GADOLINIOA

LURRAREN

SATELITE

------------BYTE

BADAGO

HAITZULOA

------------BANGLA-DESHEKO

HIZKUNTZA

EZEN

ERDI HITZ-ELKARTETAN

------------EGOKI

NONDARATZIZKIA------------

SARRAILAKEGITEN

DITUENA

SORLEKUA

------------IRAUTEKO

PRESTATURI-KO JANARIA

485962137

927135684

361784529

538426791

716893245

249517863

152348976

694271358

873659412

6 1

9 5 8

3 6 7 4

4 1

7 1 4 5

2 7

3 8 7 6

9 2 8

3 5

Zaila

SudokuaBete gelaxkak 1etik 9rako zenbakiak

idatziz, zutabe, lerro eta 3x3ko koadro bakoitzean errepikatu gabe.

Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.- Jantziaren eta bularrarenarteko hutsune.2- Nahasteak.

3.- Emakumezko izena.4.- Baranda babesgarri.

5.- Jateko haragia.

5x5

5x5:

1.- Kolko2-. Oreak3.- Leire4.- Karel

5.- Okela

J XTKONTSONAN-TEERREPIKA-

TUA

------------BALIOAAK

U L E BTXENTAR A HUSTEN

ENGALERATINAJIJOTL

ZEIXAERTEKIZANIOSINTARZDHTOT

R R A SAILAGILESI A BONAILARGIT N O KSERBABADA

B

E

O

EOPER

PEAE

DA

NI

BLA

NC

O


OSASUNA - ERDIKO KAIERA| JABIER AGIRRE |

Babeslea: iametza Interaktiboa

BARRABIL BAT bestea baino behera-xeago kokatua egotea ez da inola erekezkatzeko arrazoia, batzuk pentsa-tzen duten bezala, ezta alde batekobarrabilaren eta beste aldekoarentamainak diferenteak izatea ere,kasu gutxi batzuetan izan ezik.

“Barrabilak fetuaren sabelbarruan sortzen dira, eta pixkanakabeherantz jaitsiz doaz, jaio aurretikbarrabil-zorroan kokatzeraino. Lite-keena da bietatik bat bestea bainogehixeago jaistea, baina eskrotoarenbarruan dauden bitartean ez dagopatologiarik”. Madrilgo GregorioMarañón Ospitaleko Urologia Zer-bitzuburu Carlos Hernándezenhitzak dira. Behin edo behin, barra-biletakoren bat edo biak ez dirazorroraino jaisten –kriptorkidia esa-ten zaio horri, “ezkutuko barrabila”esan nahi du– eta orduan bai, barra-bil hori jaistea lortu beharra dagonola edo hala, kasurik gehienetanebakuntza kirurgiko baten bidez,batez ere bi urtetik gorako mutiko-en kasuan.

Tamainari dagokionez, ez duteaparteko galderarik izaten urologiakontsultetan, bolumenean izandakohanditzea edo txikitzea oso-osonabarmena ez bada behintzat.“Gizon gazteek egiten dizkigutekontsultak gai horren inguruan,barrabiletako minbizia usuagoabaita horien artean, batez ere moles-tiaren bat edo koskorren bat edoaldaketaren bat sumatzen badute”,Hernándezen esanetan.

Bere esperientzia profesionaleanoinarrituz, Hernándezek dio gizo-nezkoak ez direla asko kezkatzenbarrabilen tamaina eta itxuragatik,eta jarrera desberdinak izaten direlaadinaren arabera. “Paziente gazteak

gehiago kezkatzen dira kontu horiez,ez ordea urte gehiago dituztenak”.

Traumatismoen erdia, kiroleanTraumatismoak, inf lamazioak,tumoreak, barikozeleak (barizeak)edo likido-pilaketak (hidrozelea)dira barrabiletako patologiarik usue-nak. Traumatismoen %50 kirola egi-ten den bitartean gertatzen dira eta%9 motor edo auto-istripuetan.

Patologiaren arabera sintomakdesberdinak dira. Barikozeleek minarina eragin dezakete, baina minzorrotzik ez. Hanturak –orkitisaesaten zaio– tamaina handia, minbortitza eta batzuetan sukarra ereekar ditzake. Barrabiletako minbi-ziak, berriz, ez du minik eragiten;tamaina handituak eta inguruagogortzeak emango digute minbi-ziaz susmatzeko arrazoia.

Zer egin min gogorren bat edosintoma arraroren bat agertuz gero?Bat-bateko min gogorra hantura edoinfekzio batek sortua izan daiteke,edo barrabiletako tortsio edo bihur-

dura batek bestela. Ez bada denboralaburrean baretzen edo desagertzen,larrialdi zerbitzura joan behar da,behar bezala diagnostikatzeko. Izanere, barrabiletako tortsio bat ez badaaurreneko sei orduetan diagnostika-tu eta konpontzen, barrabila galtze-ko arriskua dago, organora odolik ezbaita iristen, eta lesioak atzeraezinakizatera irits baitaitezke.

Ez utzi medikuarengana joatearilotsagatikLaburbilduz, espezialista batenganajoatea komeni da beti, molestiahoriek, tamainan edo sendotasu-nean barrabiletan gertatutako alda-keta horiek aztertu eta kasuarengarrantzia baloratu dezan. Ez dakomeni sintoma horiek gutxietsi eta,lotsa edo ezjakintasunagatik, gerokoluzamenduetan ibiltzea. Mina, maizizan arren, ez bada handia, edotabarrabilak tamainaz handituta ego-nik ere minik edo gogortasun bere-zirik ez badago, espezialistarenbalorazioa gerorako utz daiteke. n

Zergatik dut min barrabiletan?

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

ERDIKO KAIERA - LANDAREAK

2015EKO AZAROAREN 8A�32

ZIABELAR HORIAK (Galiumverum) adina kumarina edogehiago du bere ahizpa zia-belar usaindunak (Galiumodoratum). “Kumarina” izenagai hori erruz duen tonkazuhaitzetik datorkio, Dip-teryx odorata. Zuhaitz horriGuyanako tupi kulturankumaru ere deitzen diote.Hortik frantsesezko couma-rou eta kumarina bera.

Landare askok du kumari-na, pozoi indartsua. Eden horiduen belarra jaten duenak barneodoljarioa izateko arrisku ederra.Besteak beste, gure artean bortu-saiak (Ruta graveolens), aingeru-belarlandatuak (Angelica archangelica),apo-belarrek (Verbascum spp.) etaitsabalkiek (Melilotus spp.) kumarinapuska bat dute; gutxixeago, bainalarranbiloak ere badu (Matricariarecutita). Ez dira, jakina, gure azien-den kuttunak... Larreetan aurreraeta atzera han ibiliko da animaliabelarjalea, baina hozkaka motzmoztutako gainontzeko belarrenartean han geratuko dira tente asko,nabarmen. Kumarinak usain gozoaizanagatik, ugari badago, landareari

mikatz ukitu polita eransten dio, etahortzetatik babesten du. Batez ere,loreetan eta fruituetan metatzen da.

Gure ahora, ordea, ez da mika-tza. Itxuraz tabakoari (Nicotianatabacum) nahasten zaio, ahogoza-garri, dasta berezia kutsatzeko;batez ere, pipan erretzen denari.Sonatua izan zen, lehengo milur-tekoaren amaiera aldera (1995),AEBetan enpresa tabakogile erral-doi bateko buru ohi batek zabalduzuen berria: “arratoiak hiltzeko”erabiltzen zen gai bat nahastenzitzaion tabakoari, gozatzeko.Alemania izan zen erabilera horigalarazten lehena. Atzetik etorridira besteak.

Zenbait edariri ere nahastenzaio: muztio, brandi, ardo, vodka,garagardo... AEBetan 1954azgeroztik galarazita dago jakieikumarina eranstea. Alemanian,ordea, hori onartzen dute, eta,besteak beste, May Wine ardoberezia ziabelar usainduna eran-tsiz lurrintzen dute.

Lurringintzan asko erabili izanda, gozo-gozo. Jende askorenganalergiak sortzen dituelako susmoenondorioz, ordea, gero eta gutxiago.

Alemanian bezala, nonahikumarina maitatua eta gorrota-tua. Izan ere, pozoia dosi kontuabesterik ez da... Onetik ere gehie-giak kalte. n

Huntzaren hostotzaHUNTZAK, Hedera helix, bi hostomota ditu. Hazten ari den bitartean,hosto ebakiak, palmatuak edo eskuzabalaren itxurakoak zabaltzen ditu.Beste landare batean, harkaitz batean,horma batean, zutiko batean... Betibeste zerbaiten gainean hazten da.Azpian hartzen duenaren gailurrerairitsitakoan, loratu egingo da. Lora-tzeko, adarretan hosto borobilak edoia borobilak zabaltzen ditu.

Huntzak torto tontorretan ireki-tzen ditu loreak, haizeak hara-honadabilkien polenak poliniza ditzan.Nektar asko dute, ordea, eta horrekerle eta bestelako intsektu jendeaerakartzen du. Uda amaieran etaudazkenean, loreetan urria densasoian, mama gozoa! n

ME

CR

ED

IS-C

C B

YSA

BJÖ

RN

TR

AE

GE

R-C

C B

YSA

J AK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

Ezkerrean, ziabelar usaindunaren lorea. Eskuinean, tonka zuhaitzaren haziak.

Alemana izan edo ez


BIZI BARATZEA, eman eta hartu - ERDIKO KAIERA

Jakoba Errekondok baratzeari buruzko bere

jakintza herritarrekin partekatuko du

Euskal Herri osoan. Ondorengo hitzorduak:

Azaroak 4Gasteiz

Oihaneder Euskararen Etxean,19:00etan.

Azaroak 5Mendaro

Trinidadeko baselizan, 18:30ean.

Azaroak 8Biarritz

Lurrama azokan, Irato aretoan.Ordua zehazteke.

Azaroak 9Zaldibia

Kultur Etxean, 18:30ean.

Azaroak 17Aduna

Udaletxe azpiko kultur aretoan,19:00etan.

Azaroak 18Donostia

Cristina Enea Fundazioarenegoitzan, 18:00etan.

AURKEZPEN SOLASALDIAK

ANTOLATU ZURE HERRIANJar zaitez gurekin harremanetan

eta behar duzun informazioaeskuratuko duzu.

[email protected]� 943 371 545

LANDAGUNERATU GAREN kaletarrok, mundu berri baten atarian,hainbat zailtasun laketgarriri aurre egin behar izan diegu. Landareeihitz egiten dien amona baten faltan, aro egokia denean zopizartzenari den aitonaren irudiaren faltan… Idatzizko erreferentzia garbibaten premia sentitu dugu. Eta bitartean, landaguneratu den kaleta-rrak intuizioz jokatu behar izan du sarri askotan.

Intuizioa nahikoa izan ez duen egoeretan, mahoizko fraka etaalkandora koadrodunei galdetuz egin du aurrera kaletar baserrira-tuak. Urliak erantzun jakin bat, sendiak prozedura bat, berendiakjokamolde bat... Horrelako inertziaz jokatu izan du batzuetan, itsu-mustuan eta presaka bestetan. Alper-lanak sarri! Hutsegiteetatik ika-siz egin du aurrera, astiro-astiro.

Baina baratzea antolatzerakoan, ume jaio berriak amaren esnea bila-tzen duen bezala, kaletarrak erantzun, prozedura edo jokamoldeen pre-mian baino, gauzen zergatien munduan ase gura izan du jakintza.

Badaukagu esku artean, ikasteko eta gozatzeko, baratzezaintzalogikoa egiteko eta egiten dugunari zergatia bilatzeko erreferentziabikaina. Zorionak Jakoba!

Roman Martinez Uribarren eta Arantza Ozaeta Elortza, Aramaiotik:

“Landaguneratu den kaletarrakgauzen zergatien munduan ase

gura izan du jakintza”

Gure kultura iraultzen ari den liburua

@bizibaratzea · Bloga: www.argia.eus/bizi-baratzea

Eskuratu liburua sinaturikBizi Baratzea ARGIAn erosiz gero, Jakoba Errekondok eskuz

sinatutako hitz batzuekin jaso dezakezu liburua.Egileak herriz herri ematen dituen hitzaldietan ere (ikusi ondoko

zutabean non-noiz) baduzu sinaturik eskuratzeko aukera.

Eskaerak:Salneurria: 23 € · Harpideentzat: 19,50 €

� 943 371545 · www.argia.eus/denda · [email protected] saltokian liburua salgai jartzeko, deitu.


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

Duela 2.500 urteko Siberiako zirujauakERRUSIAKO Zientzia Akademiakozientzialariek orain dela 2.500 urtekomedikuntza-tresna sorta aurkitu duteSiberian: zerra, hezurrak moztekolabana, matxardak, zundak eta egun-go eskalpeloen antzeko lanabesa.

Formari eta erabilerari dagokie-nez, pieza horiek bat datoz garaihartako Europako zirujauek erabiliohi zituzten tresnekin, zerra izan

ezik, K.a. IV. eta II. mende bitarte-ko horrelako lanabesik ez baita aur-kitu orain arte kontinente osoan.

Pavel Volkov ikerlariaren hitze-tan, zera esan nahi du horrek:“Garai horretako Siberia hegoalde-ko biztanleek kirurgiaren ezagutzasofistikatua zuten, Antzinako Gre-ziakoek eta Erromakoek zutenarenparekoa”. n

Arrastoak

NO

VO

SIB

IRSK

UN

IBE

RT

SITA

TE

A

OSTIA (ITALIA), 1497KO OTSAILA-REN 20A. Erromako portukosetioa abiatu zuen GonzaloFernández de Córdoba “KapitainHandia”-k, Menaldo Guerri buruzuten tropa frantziarren aurka.

Ezer gutxi dakigu ziur Menal-do Guerriri buruz, izenetik berta-tik hasita. Menoldo gisa ere agerida, eta abizenaren hainbat bertsiojaso dituzte iturriek: Guerri, Gue-rra, Gurres edo Agirre. Harenjatorria ere ez dago garbi. Iturrigehienek bizkaitarra zela diote,gutxi batzuek nafarra, eta ziurre-nik azken hori da zuzena, euskalherritar guztiei bizkaitar esatekogarai hartako ohitura medio. Gas-koia zela esaten duenik ere bada.

Haren lanbidea ere ez dago garbi. Batzuek karreramilitarra egina zutela zalantzan jartzen dute, bainaHernán Pérez del Pulgar (1451-1531) gaztelarrak, Kapi-tain Handiari buruzko kronika garaikidean, Guerri kapi-taina zela dio. Denborak aurrera egin ahala, ordea, histo-riografiak “kortsario” eta “pirata” deitu dio gehienbat,bien arteko aldea ahaztuz; hala egin zuen Manuel JoséQuintana (1772-1857) idazle eta politikari ilustratuakVidas de españoles celebres mardulean, adibidez. Guerri kor-tsarioa zela esateak badu zentzua, Ostiako portua Fran-tziako errege Karlos VIII.aren izenean hartu baitzuen.Kontua da haren berri zeharka jaso dugula soilik, Gonza-lo Fernández de Córdobaren loria puzten duten testueta-tik nagusiki. Guerri haren arerio izanik, iturriek nafar-biz-kaitarra gutxiesteko joera dute.

Ostiako portua hartuta, Frantziako erregearen eskuuzteari uko egin omen zion, goarnizioa piratez eta gaizki-

lez gizendu omen zuen –gehie-nak “bizkaitarrak”–, AlexandroVI.a aita santua iraindu zuenpublikoki eta, trukean eskumi-kua jaso zuenean, ez omen zenkezkatu. “Tiranoen maltzurke-ria eta bidelapurren basakeria”biltzen omen zituen Guerrik,Quintanaren hitzetan. Bihozga-be, harroputz eta harrapari ereesaten dio aipamen laburrean.

Ostiako setioa aste gutxianamaitu zen, 1497ko martxoaren9an, espainiarren nagusitasunnabarmenak bultzatuta Guerri-ren armada errenditu zenean.Orduan, herritarrak bibakazituela, Kapitain Handia Erro-

man sartu zen, Guerri atzean preso zeremala. Pulgarrenkronikaren arabera, “zaldi mehe baten gainean kateatuta”zeramaten; Quintanaren hitzetan “traza kaxkarreko” zal-dia zen, galtzailearen irudi patetikoa areagotu nahian edo.Guerri Córdobaren gurdiari lotuta zeramatela ere esanizan da, Zesarrek Vercingetorix galiarra bezala; susmaga-rria da kontakizunek gertaera haren geroz eta antz han-diagoa izatea.

Alexandro VI.arengana iritsita, Guerrik bizia barkatze-ko eskatu omen zion. Beste batzuen arabera, Fernándezde Córdobak eskatu omen zuen Guerri ez hiltzeko. Pul-garren kronikak dio aske utzi zutela eta Frantziara joanzela; Quintanak aldiz, “bere herrialdera” itzuli zela, etabizi osoko kartzela zigorra Xativan (Valentzia) bete zueladiote beste iturri batzuek. Azkenean, Gonzalo Fernándezde Córdoba aita santuak emandako Urrezko Larrosarekinirten zen handik. Menaldo Guerri, aldiz, bizirik irten zen,eta ez da gutxi. n

Zacarías González Velázquez (1763-1834)margolariaren lan honetan, Kapitain Handia agerida Alexandro VI.a aita santuaren parean, alboanMenaldo Guerri belauniko eta lotuta duela.

Euskaldun batErromako portuaren jabe


ERDIKO KAIERA - IHESI

Euskal Herria ezagutuz

AIZKORRI – ARATZ PARKE NATURALA(GIPUZKOA)

Gipuzkoako sabaia da Aizkorriko mendilerroa, han daude probintziako gailur garaienak,tartean Euskal Herriko ezagunenetako batzuk. Paraje horixe aukeratu dugu artikulu hau,

Ihesi sailak emango duen azkena, betetzeko. Proposatuko dizuegun erronka, osorik eginezgero, hamar orduko eta 40 kilometrotik gorako ibilbidea da. Norberaren esku guztia egitea,

edo zati batekin konformatzea.

Harkaitz artean hegan

Testua eta argazkiak:

| GORKA AZKARATE |

Aitxuri eta Aizkorri, Arbelaitzeko gailurretik ikusita.


IHESI: AIZKORRI-ARATZ PARKE NATURALA - ERDIKO KAIERA

OÑATITIK ARANTZAZURA doanerrepidea pikoa da oso. Artzaintzariegindako monumentua eta garaibateko Txopekua jatetxe historikoaatzean utzi –Uribarri auzoan, SanAndres ermita ere bertan dago– etabihurgune estu bat baino lehendagoen Urteaga baserria pasakoditugu, Urteaga-gain edo Urtiagainizeneko muinora iritsi baino lehen.Aloña edo Gorgomenditik jaistenden gailurreria ebakitzen du muinoedo lepo koxkor honek, eta berazAizkorriko gailurreria ertz batetikbestera zeharkatu nahi duen txan-gozale orok hemendik hasi beharkoluke bere erasoa. Edozein kasutan,ohikoa da zeharkaldia pixka baterrazte aldera kotxez Arantzazuraigo eta handik zuzenean Aloñara(1.244 m) igotzea.

Izan ere, Urtiagaindik abiatzenden xendak ez digu hankak berotze-ko tarterik ere utziko; lehenengometroetatik gorantz jotzen du ete-nik gabe, eta malda gogortzen joan-go da minutuek aurrera egin ahala.700 metroko garaiera tartea dagoUrtiagain eta gailurreriako lehenen-go tontorraren, Aloñaren artean.Eta distantzia oso txikia. Jabondo-ko txaboletara Aloñako mendikateaiparraldetik saihestuz doan xendautzi eta Belar gailurrerantz jokodugu, ertzetik beretik, sekulakomalda gaindituz.

Behin Belar gailurrean arnasaberreskuratuta, burua jaso eta dago-eneko Aloñako gurutzea hauteman-go dugu parez pare, oraindik urrun,baina begien bistan dagoeneko.Belar gailurretik Aloñara dagoentartea ere pikoa da oso, eta gailurnagusira gerturatu ahala malda zuti-tzen joango da gainera. Behin gailu-rra jota, ordea, paisaia ederraz goza-tzeko aukera izango dugu etahorrek aurretik pasatako neke guz-tiak dezente arinduko ditu.

Aizkorrirako zeharkaldiaren hasieraAloñako gailurrean zenbait margo-ikur horirekin egingo dugu topo;Aizkorrirako zeharkaldia hor has-ten dela iragartzen diguten seina-leak dira. Zenbait momentutanharritzarrak saihestu eta lasterbi-deak ere aurkituko ditugu, noski,aurrera egitea erraztuko digutenak.

Norberak aukeratu ahal du txangoazenbat zaildu. Kurtzezar gailurra dahorren adibide: Botreaitzeko gailurnagusira bidean dagoen beste ton-tortxo bat baino ez da, askok bazte-rrera lagatzen dutena. Botreaitzekogailurra (1.320 m), berriz, ez.

Poliki-poliki gora joango gara, pai-saia geroz eta basatiagoan. Haitzezar-teko leporako jaitsiera ez da makala,ezta ondorengo gailurra jotzeko igobeharreko malda ere. Gipuzkoa osoagure oinetan dugula irudituko zaigubidean aurrera egin ahala. Urola ibaiaere oinpean etengabe jaiotzen aridela sumatuko dugu, Akaitz gailurra(1.312 m) utzi eta Urrabiatzako ton-tortxoa (1.265 m) pasata Arriurdin(1.274 m) aldera goazela. Poliki-poli-ki, txangoak gordetzen duen gailu-rrik ederrenetako batera inguratzenari gara: Artzanburu. Aloñako men-dilerrotik Aizkorriko zatira pasatzenari gara ia oharkabean.

Biozkorniako lepoa, historiaz beteaBiozkorniako lepoak banatzen dituAloña eta Aizkorriko mendilerroak.

Historia oparoa biltzen duen igaro-bidea da, ez baita alperrik bertatikigarotzen Donostiatik Arantzazuradoan ibilbide luzea, behin Ormaiz-tegi, Segura eta Zerain atzean utzita,besteak beste. Legazpi edo Brinkolaaldetik Arantzazura joateko ere,hemendik igaroko da ezinbesteantxangozalea. Amabirjin harria dela-ko forma geologikoa eta lepoanbertan dagoen putzua atzean utzieta Artzanburuko maldetara era-mango gaituzte margo ikur horiek.Luze gabe joko dugu aipatu gailurmagikoa (1.365 m). Ibilbideanestreinakoz, Urbiako zabaldia,Gipuzkoako txokorik berezieneta-koa, begien bistan dugu.

Gailurreriak zorroztasuna gal-tzen du gune horretatik aurrera etaez du atzera berreskuratuko Arbe-laitzeko gailurrera iritsi arte. Bitar-tean, garrantzi txikiagoko tontorugaritara igotzeko aukera izangodugu, baita eskuinaldeko goi-larree-tatik aurrera egiteko aukera ere,harik eta Andraitzeko lepoko xendahistorikoarekin bat egin eta izenbereko gailurra (1.432 m) jo arte.


ERDIKO KAIERA - IHESI: AIZKORRI-ARATZ PARKE NATURALA

Zegama aldetik Urbiara igotzekomakina bat aldiz jarraituko zutenGoierriko hamaika artzainek bidehau, oraindik ere artaldeak igo etajaisteko erabiltzen dena. Dagoenekoudazkenean bete-betean sarturikgaudela kontuan hartuz, Urbianoraindik dauden artaldeei ez zaieAndraitzeko pasabidean barrena bai-larara jaisteko denbora askorik gera-tzen... Iraun dezatela, etorkizuneanere, aspaldiko usadio zaharrek!

Artzanburuko gailurra atzeanutzi dugunetik, begietan harturikdugu Arbelaitzeko tontorra (1.525m), 1.500 metrotik gora zutitzenden gailur reriako lehenengoa.Ikusgarria da bertara igotzekojarraituko dugun xenda, tartekaharkaitz artean galtzen dena. Etaare ikusgarriagoa, segidan batabestearen atzetik tontorrak katea-tzen goazen heinean jarraitukodugun ertz zorrotza. Iraule (1.515m), Aitxuri (1.551 m), Aketegi(1.549 m) eta Aitzabal (1.512 m)gailurrak lotuko ditugu, harkaitzartean hegan goazen neurrian, tar-

tean Gipuzkoako sabaia ere jokodugularik Aitxurin. Aizkorrikotontorra (1.531 m) da azken gelto-kia, mendilerroko gailurrik ezagu-nena eta Euskal Herriko mendirikbisitatuenetako bat.

Neguko kirolen paradisuUdazkenaren ondoren negua etorriohi da, eta urtaro horretan erabatantzaldatuko du Aizkorrik bereitxura: Pirinioetako gailur handihorietako bat bailitzan, elurrak esta-liko dizkio ertz eta isurialdeak.Makina bat mendizale eta eskiatzai-leen paradisu bilakatuko da orduan,eta iparraldeko aurpegiak gordetzendituen kanal famatuek dei egingodiete elur izoztuan euren trebetasu-na erakustera ausartzen direnhoriei.

Neguko kontuak izango dirahoriek, baina. Guri, orain, Aizkorri-ko gailurra utzi eta txangoari jarrai-pena ematea dagokigu. Ibilbideaborobiltzeko, Aratz aldera joateaproposatzen da, horretarako SanctiSpirituko bidetik edo Kalbariokotik

San Adrian aldera jaitsiz. Edonola,500 metro inguruko garaiera galtzeatokatuko zaigu, ondoren 400 metroirabazteko.

Txangozaleak erabaki beharkodu horren gisako ahalegina egitekoindarrik duen oraindik, segidanUrtiagainera itzuli beharko duelakontuan hartuz. Aratzera (1.444 m)igotzeko aukera eginez gero, erabatasebeteko gara. Aizkorri bainoaskoz mendizale gutxiago erakar-tzen dituen gailurra izanagatik,edertasun ikaragarria duen parajeada, are gehiago udazkenean, berauinguratzen duten basoak gorritzenhasten direnean.

Urbiako ostaturantzZegama-Aizkorri mendi maratoikomargo-ikurrak segituz Aratzartelepora jaitsiko gara segidan, Aratzmendiaren hegoaldeko aurpegiainguratu eta Askosaroiko txabolarairisteko. Txoko zirraragarria bene-tan. Belazea zeharkatu eta paga-dian sartuko gara berriz ere. Portu-gaineko lepotik Askiola aldera joko

Pagadi zoragarria San Adrian inguruan.


IHESI: AIZKORRI-ARATZ PARKE NATURALA - ERDIKO KAIERA

dugu, basotik atera gabe ia. Gailurapal bat baino gehiago igotzekoaukera izango dugu bidean goaze-la, Burgalaitz (1.289 m), Pinpil(1.279 m) edo Peruaitz (1.222 m)kasu. Zerrenda nahi adina luzadezakegu, hainbat eta hainbat ton-tortxok osatzen baitute Aizkorri-Aratz parke naturala, zeharkatudugun gailurreria nagusiak dituentontorrik garaienez gain.

Txangoa ez da amaitu, ordea.Oraindik ez gara Urbiara iritsi,artzaintzaren eta euskal mendizale-tasunaren txokorik kuttunenetakobatera, alegia. San Adrian aldetikgatozela Kalparmuinotik pasakoden bide nagusia jarraitu beharreanOltza aldetik joatea ere posibleizango dugu. Modu batera edobestera, Urbiako ostatu famaturairitsi eta bertan indarrak berritzekoaukera paregabea izango dugu,ibilbidearen azken zatiari ekinaurretik.

Kilometroak falta dira oraindikUrtiagaineraino. Iferrutzeko lepoaigaro –tartean Enaitz gailurra igo-tzeko aukera– eta beherantz egingo

du bideak, Eskistako aterpera lehe-nengo eta Duruko txaboletaraondoren. Arantzazuko bidea bazte-rrera utzi eta Aloñako gailurrakbeheko aldetik saihesten dituenpista segituko dugu, ordu batzuklehenago pasa dugun Belar muinorairitsi arte. Maldan behera aurretikegindakoa desegitea baino ez zaigu

faltako Urtiagainera iristeko: neka-tuta baina zoriontsu. n

B i s i t a t uI h e s i . c o m ,a i s i a l d i r a k owebgune parte-hartzailea.

Aizkorriko gailurreria, Urbiatik ikusita.


TERMOMETROA

Irauten duen gauza bakarra aldaketa omen da eta ideia horri jarraituz, datorren astetikaurrera itxura aldatuta jasoko duzu aldizkari hau. Diseinu berriaren gakoak

azaltzen saiatu gara hurrengo orrialdeetan.

ARGIA-REN DISEINU BERRIA

Indartsua, dotorea, iraunkorra

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |


ARGIA-REN DISEINU BERRIA - TERMOMETROA

ESKUETAN HARTZEN DUZUNETIKnabarituko duzu: tamainaz konpak-tuagoa den ARGIA jasoko duzudatorren astean eta aldizkariarenizena letra larriz agertuko da berriroazalean hurrengo zenbakitik aurre-ra. Ez da itxura-aldatze hutsa, aldiz-kari honen ondareari omenaldi txi-kia ere egingo diogu, ia mendebatez irakurle euskaldunengana iris-ten aitzindaria izan den mediohonen izena horrela agertu izanbaita lehen orrian. Handinahikeria-rik gabe, hori bai: letra-tipo soil etaeraginkorra hautatu dugu aldizka-riaren fase berrirako. Etxeko bestemarka, azken hamarkadetan man-txeta osatzen duen bonbilla, hortxeaurkituko duzu, pixka bat txikiago–aztarna ekologikoa gutxitzea logo-tipoen ardura ere bai baita–.

Berrikuntza nabarmenenetakobat aldizkariaren hasierako parteada. Panorama izeneko sail berriaestreinatuko dugu azaroaren 15ekozenbakian, asteroko albiste, adieraz-pen eta datuak bilduko dituenaktualitate atala. Informazioarenmunduak hartu duen abiada dela-eta, jabetzen gara geroz eta zailagoadela edonorentzat hemen eta mun-duan gertatzen dena taxuz segitzea.Dena ezin da irakurri, dena ezin dakontatu, baina garrantzia duenabehintzat ez dadila oharkabeanpasa: erronka hori jarri diogu gureburuari. Asteko argazkiarekin ireki-ko dugu saila, pil-pilean dagoen gaibaten isla. Albisteak, analisi labu-rrak, infogramak, sarean arrantzatu-tako adierazpenak… Bizi dugungaraiaren pultsua, erredakzioak har-tua.

Gaurkotasunari eskainitako atalhorretara etorriko dira orain artealdizkaria itxi duten bi artikulu ezin-besteko. Xabier Letonaren Maltza-gatik analisi politikoa –aurreran-tzean Gaztelu plazatik– eta PelloZubiriaren eskutik bestelako mun-duaren berri ematen duen NetHurbil erreportajea. Asisko Urme-netaren asteroko bineta ere aurrekoorriotara ekarri dugu, ez dadilaumorea falta.

Informazioaren zehar-lerroak erakutsizAste honetako zurrunbiloak utziduena argitzen saiatu ostean, patxa-

da pixka batekin irakurtzeko zerbaiteskainiko dizugu: Jendeak sailare-kin orain arte Pertsonaia ataleanargitaratutako elkarrizketen onenahartu nahi dugu eta zerbait gehiagoerantsi: egile-kazetaritza da bete-betean, esateko zerbait daukatennorbanakoekin solasean ondua,

orain argazki ikusgarriagoekin,baita protagonistak hizpide izangodituen gaiak lehen begi-kolpeankokatzeko erraztasun handiagoekinere.

Diseinu aldetik egin dugun hautuinportanteenetakoa da hori, Jen-deak sailean eta beste hainbat arti-kulu, elkarrizketa eta erreportajee-tan ere erabiliko duguna. ARGIAninformazioa lantzeko dugunmoduarengatik, kazetaritza klasiko-aren kanonek ezartzen duten gaibakarreko kokapena zurrun samargeratzen zaigu. Zehar-lerroen bilagabiltza, kulturari buruzko artikulubat idazteak ez du esan nahi politi-kaz ere idazten ez dugunik; nazioar-teko analisiak egiten ditugu genero-

Aldizkariaren hasieranaktualitateari tartea: gain-informatuta bizigaren garaiotan,hautaketa onaeskaintzea da gureerronka

PROZESU GISA planteatu genuenARGIAri soineko berria josi beharhau. Zeregin horretaz arduratukozen lan talde bat sortu genuen iaz,kurtso hasieran eta hilabeteetakolana izan da, profesional bikaineiesker gauzatu ahal izan dena:Ametzagaiña taldean bazkidedugun Antzako kideak.

Kazetaritza alorreko premiakasetzeko forma egokienaren bilaaritu gara, edukietatik abiatu dengogoetan. Zer argitaratzen dugunbaita garrantzitsuena guretzat.Baina, jakina denez, edukiak huts-hutsean zaila dauka gaur egun ira-kurlearengana iristeko, hura milakaestimulu komunikatiboz inguratu-ta bizi baita. Ikusgarritasunean ira-baziko zuen maketa behar genuen

beraz. Berehala ohartu ginenordea, lehen momentuan deiga-rrienak egiten diren aurkezpenaknekagarri suerta daitezkeela den-borak aurrera egin ahala. Asterokoerronkari eusteko, maila bereanbehar genituen ikusgarritasuna etairaunkortasuna.

Lortu dugulakoan gaude: dato-rren astetik aurrera jasoko duzunaldizkariaren itxurak indartsuaizan nahi du irakurlearen begietan,baita dotorea ere; eta uste dugudenborak mesede egingo diola.

Aldaketaren lekuko izatekoaukera ere eskaini nahi dizugu:etorri azaroaren 12an 18:30eanLasarte-Oriako gure egoitzara etaeman zure iritzia ARGIAren itxu-ra-aldaketaz.

Taldean erabakitako aldaketa


TERMOMETROA - ARGIA-REN DISEINU BERRIA

ikuspegiarekin. Hori hobeto islatu-ko dute orrialdeen goiko parteanparatuko ditugun etiketa tematiko-ek.

Gaikako sailkapen hori gure lanegiteko modu berriaren ispilu erebada. Paperezko ARGIA eta webgu-nea hobeto koordinatzeko lan taldetematikoak osatu ditugu, bi euska-rrietan batera ariko direnak. Etazehar-lerro ugari ukituko dituztenartikuluak izango dira aldizkariarenerdigunea: erreportaje nagusibatek astero gai baten inguruansakontzeko aukera emango digu etaatzetik beste zenbait artikulukgurean ardatz diren ildoak landukodituzte.

Sail finkoak: klasiko berrituak eta nobedadeakEz dira faltako gure orrietan jadaklasikotzat jo ditzakegun atalak.Jakoba Errekondok astero-asteroidazten duen artikulua indartu nahiizan dugu, Lurrak irauliko gaitusailarekin. Bizi Baratzea liburuarenegilearen artikuluak topatuko ditu-zu bertan, baita landareekin zeriku-

sia duten beste hainbat kontu inte-resgarri ere. Bestalde, Nagore Ira-zustabarrenak historiaren zirrikitue-tatik urrea ateratzen jarraituko dubere Denboraren makinarekin.

Aldizkariaren azken orrietarakoere erreserbatu dugu berrikuntza-rik. Hasteko, zuzeneko emanaldien,filmen eta beste zenbait kultur adie-razpideren kronikak argitaratzenhasiko gara, gurean ohikoak direnliburu eta diskoei eskainitako orrial-deen osagarri. ARGIA osatzendugun guztiok –harpidedun, langi-le, irakurle, iragarle...– gure txokopartikularra izango dugu astero

argitaratuko den Komunitateaorrialdearekin –bertan bilduko ditu-gu proiektu komunikatibo honetanematen diren berrikuntzak eta ingu-ruan txikitik eragiten ari diren guz-tien testigantzak–.

Postrerako berriz, bi gutizia berri–tira, bat berri berria eta bestea,nola esan, birziklatua–. Argikontraelkarrizketa bereziak astekariareneduki serioei akabera emango die:bertan elkarrizketatuek, lan arlo edokezka oso partikularretatik, mun-dua begiratzeko beste modu baterakutsiko digute. Azken orria aldiz,erredakzioan bilketa selektiboare-kin eta berrerabilpenarekin dauka-gun konpromisoaren erakusgarrida. Jakingo duzue honezkero duelaurte batzuk gorbatadun grazioso-usteko batzuek web telebista saiobat egin zutela ARGIAren webgu-nean. Bada, aurrekontu faltagatikkameraren aurrean berriz jarriko ezbadira ere, aukera utzi diegu aldiz-kari berrian orrialde satiriko bat egi-teko: beste zereginen bat bilatzekoesan nahi genien, baina Berandue-gi zen. n

Gai bakarreko sailakgure kazetaritzamolderako zurrunegiakzirelakoan, zehar-lerroen araberasailkatuko ditugu edukinagusiak aurrerantzean

Irailaren 20an Oñatin egin genuen Argia Egunean partekatu genuen astekari berrituaren 0 aleari buruzko iritzia.


TERMOMETROA

SÉBASTIEN CASTET

Donibane Lohizune, 1976. Euskal Konfederazioko eleduna. AEKko irakaslea da, Azkaine etaSenpereko Gau-eskolen arduraduna. Bere aburuz, Baionan urriaren 24ko manifestazioan

entzun ziren “Euskara hizkuntza ofiziala!” eta “Euskal Herri Elkargoa!” lemak Ipar Euskal Herriak behar duen instituzioaren aldeko deiadar ozenak dira.

| MIKEL ASURMENDI |

7. DEIADAR ekitaldiak milaka lagunbatu zituen Baionako karriketan.Euskal Konfederazioko eledunSébastien Castet honela mintzatuzitzaigun manifestazioaren bihara-munean: “Deiadar manifestaldienhistorian lehen aldikoz, lurraldeta-sunaren problematika hizkuntzare-nari gehitu zaio. Ondoko hilabe-teak erabakigarriak izanen dira.Herri kontseilu guztiek Ipar Eus-kal Herrirako Elkargo bakarrarenalde edo kontra bozkatu beharkobaitute. Urriaren 24an bildutako5.000 pertsonek “baietz” argiaeman zuten.

Manifestazioa Euskal Konfederazio-ak eta Baterak elkarrekin deitua izanzen. Zer adierazten du horrek? Bateraren sorreran hainbat eragilekparte hartu zuten. Euskal Konfede-razioa hastapenetik da haren kide.Azken urteetan Euskal Herriareninstituzionalizatzea da gehien aipa-tutako gaia, alta, oroitu behar duguBaterak lau aldarrikapen dituela:berezko unibertsitatea, LaborantzaGanbara, Euskal Instituzioa etaeuskararen ofizialtasuna. Azkeneskakizun horren eramailea EuskalKonfederazioa da. Lau sektoreekelkar osatzen eta sostengatzen

«Euskara ataleko negoziazioekporrot egin dute»

AR

GIA“Iparralderako instituzio politiko

sendoa behar dugu, hizkuntza politikaausartagoa aitzina eramateko”.


TERMOMETROA - SÉBASTIEN CASTET

dugu. Laster, Batera karabanarenbidez Elkargo bakarraren aldekosozializazio lana eginen da herrizherri, helburu argi batekin: ahalbezainbat herriko kontseiluk Elkar-goaren alde bozka dezaten helduden udaberrian, Elkargoaren sor-tzeak euskararentzat suposatzendituen onura guztiekin.

Nola dago Euskal Konfederazioa?Indartsu. 20. urtemuga bete du aur-ten. Euskararen alde edo lanean aridiren elkarte guztiak federatzenditugu: AEK, Seaska, EuskalHaziak, eskola elebidunak, Berriaegunkaria, Euskal Irratiak, Bertsula-rien lagunak... Elkarte guztien one-rako, botere publikoen lanarenakuilua gara, bereziki legeen espa-rruan laguntzen duena.

Herritarrek euskararen inguruko inte-resa atxikitzen dute? Euskalgintzaosasuntsu al dago?Egoera ez da idilikoa, baina 20 urte-tan urratsak eman dira. 2005 urteamugarria izan zen, orduan sortubaitzen Euskararen ErakundePublikoa (EEP); hizkuntza politikagaratzeko ardura duen erakundea.EEPren eskutik heldu zen Hizkun-tza Kontseilua. Horiek sortu bage-nituen, euskalgintzan eramandakolanari esker izan da.

AEKko langilea ere bazara. Euskaraikasteko eskaera mantentzen da? Bai. AEKn 1.000 ikasle ari dira Gau-eskoletan, eta paraleloki, formakun-tza ematen dugu herriko etxeetakolangileentzat, baita administrazioa-ren hainbat langilerentzat ere. 200langile inguru formatzen dugu eus-karaz urtero, beraz, guk eskaerariongi erantzuten diogu. Bestalde, ira-kaskuntzan, Seaska ikastoletan mur-giltze eredua hautatzen duten gura-soen eskaera emendatzen ari da;eskola pribatuan nahiz publikoan ereelebitasuna handitu da. Eskaerabadago, baina horretarako egituraksendotu behar dira: AEK-k 30 langi-le ditu, Euskal Irratiak elkarteakbeste hainbeste. Adibide bi baino ezdira. Egun, ekimen berriak garatzeneta koskortzen ari dira. Baina, egiada, gero eta proiektu gehiago gara-tzen ari gara, eta horiei ekiteko bal-dintzak ez dira onenak. Hau da,legeari eta finantzazioari dagokie-nean blokeo egoera batera iritsi gara.

Hain zuzen ere, EEPk abiatutako hiz-kuntza politikak eman zezakeen guz-tia eman du, dirudienez. EEPk sabaia jo du gure ustez. EEPsortu bezain laster, Euskal Konfe-derazioan ari garen kideak deituzituen arloz arlo, haiek garatu nahizuten hizkuntza proiektua bidera-tzeko. Eratu zenetik gaur eguneraaurrerapausoak eman dira, hizkun-tza publikoa eramateko ez baitzendeus egituraturik, hau da, sortuzenean dena egiteko zegoen. Aban-tzu hutsetik abiatzen garenean erra-za da aitzinatzea, haatik, une batetikgoiti, legea ez badago gure alde etadiru baliabideak eskasak badiramuga jotzen dugu. Guri hala gerta-tu zaigu.

Gure ustez, beste fase baterapasa behar dugu. Esaterako, egu-neroko beharrei lotzeko, ezinbes-tekoa da euskal instituzio politikoaizatea. Izan ere, batetik, instituziohorrek erabakiko luke zenbat diruesleitzen dion hizkuntza politikari,eta bestetik, f inantzamenduaknegoziatuko lituzke Estatuarekineta Erregioarekin bereziki. Euska-rak hats eta bultzada berriak beharditu. Iparralderako instituzio poli-tiko sendoa behar dugu, hizkuntzapolitika ausartagoa aitzina erama-teko.

Anartean, Hautetsien Kontseiluakkudeatzen duen proiektuko ekimengutxi izanen dira finantzatuak. Zergertatu da?Oroitu behar dugu Garapen Kon-tseiluari galdetu izan zitzaiola ekar-pen bat egiteko. Lurralde Kontra-tua sinatzeko zorian zen orduan,eta hainbat atelier muntatu ziren.Euskarari buruzkoa izan zen horie-tako bat. Euskal Konfederazioakparte hartu zuen horretan besteeragile batzuekin batera. Atelierre-tik atera ziren ondorioetan oinarri-turik, Hautetsien Kontseiluak eus-kararen aldeko ituna proposatuzuen. Ituna Lurralde Kontratuannegoziatu behar zen, hiru atalzituelarik. 1. atala: HezkuntzaMinisterioarekin lehentasunezkonorabideen negoziatzea, irakas-kuntza esparruan. 2. atala: euskara-ren formakuntza profesionala. 3.atala: EEPren aurrekontua emen-datzea.

Argazkian, urriaren 24an Baionan bildutako 5.000 lagunak. Casteten aburuz,ondoko hilabeteak erabakigarriak izango dira.

“Beste fase batera pasabehar dugu,

egunerokoari lotzeko,ezinbestekoa da

instituzio politikoa”

KEPA ETCHANDY


SÉBASTIEN CASTET - TERMOMETROA

Horiek horrela, gure sektoreak 3milioi eurotik 6 milioira pasatzeaeskatu zien espresuki LurraldeKontratuaren partaideei: Estatua,Erregioa eta Departamenduari.Alabaina, itun horretako lehen bipuntuei buruz ez daukagu inolakoberririk. Hezkuntza Ministerioare-kin negoziaketak ba ote diren ere ezdakigu. Profesionalen formakun-tzaz deus ere ez. Azken hilabetehonetan jakin dugun bakarra da,EEPk erranik, hiru instituzio horie-tatik heldu behar zen dirua ez delaemendatuko.

Hala ere, Hautetsi eta Garapen kon-tseiluek dena ez dute ezkor baloratu.Euskalgintzako kideekin adostutakoklausula baten bidez negoziatzensegi dezaketela adierazi dute. Guk egiten dugun konstatazioahauxe da: euskararen ingurukonegoziazioek porrot egin dute. Era-gileen aldetik bazegoen konstataziohori, baina klase politikoak erebadaki jauzi kualitatibo eta kuantita-tiboa eman behar zela euskararenalde. Hautetsi batzuek gainera azpi-marratu zuten euskara LurraldeKontratuaren funtsezko atala dela,euskarak egiten duela LurraldeKontratua berezi. Beraz, euskararinegoziaketan ez bazitzaion beharduen garrantzia ematen, batzuekerran zuten ez zela Lurralde Kon-tratua izenpetu behar. Negoziazio-ek porrot egin dute, baina LurraldeKontratua izenpetu dute.

2017an Kontratua berrikusteko itxa-ropena atxiki dute, nonbait.Bai, hori entzun dugu. Orduan Kon-tratua aztertuko dela berriz ere. Hau,hori eta beste erran dute, baina eus-karak ezin du gehiago itxaron. Blo-keatuta gaude. Lege esparruan ezbada aurreratzen Parisen, bederenbien bitartean diru funtsak desblo-keatu ditzatela, EEPk hizkuntzapolitika hobeto eramateko eta eus-

kalgintzako eragileek ditugun hamai-ka proiektu garatzen laguntzeko,ezinbestekoak baitira.

Pays egitura gaindituta dago etatrantsizio garaia da oraingoa. Arris-kutsua eta erabakigarria. Eragile guztiek hori diote. Nik ezdakit arrisku momentua den, eztaPays egitura gaindituta dagoen. Nireustez, bidegurutze batean gaude,erabakigarria naski. Gisa guztiz, bizidugun kinka aldatuko da. Eta alda-tzeko parada badago, iraganean baiklase politikoaren bai jendartearen–Lurralde Kolektibitatearen aldeko-ak– adostasun zabala izan zelakogure aldarrikapenak erdiesteko.

Frantziako Gobernuak Lurralde Kolek-tibitateari ezetza eman zion eta pre-fetaren bidez alternatiba berri batproposatu du orain.

Eta guk oraindik ez dakigu noladeitu hortik aterako den egiturari.Baina, funtsean, Elkargoak bakarraizan behar du Euskal Herriarenda-ko. Batera eta Konfederazioko kidebezala diot: guk Euskal Herriak ins-tituzio bat izateko aukera ikustendugu. Elkargo hori Lurralde Kolek-tibitatea erdiesteko bitarteko etapabezala ikusten dugu oraingoa.Elkargo bakarrak pauso koheren-teak eta ongi koordinatuak emanezgero, gutxieneko garapen harmoni-zatua izaten lagundu behar diguarlo guztietan, gutxieneko instituziohori behar dugu bide egiteko. Errangabe doa, Pays egituran gure buruaarras mugatua ikusten dugu. Ezindugu 2017 urtera arte itxaron.

EEPko buru Frantxoa Maitiak errana:“Lurralde Kontratuak ez du dirugehiago eman behar euskarazko ira-kaskuntzan, herri elkargoek baizik. Guretzat instituzio bakoitzak bereerantzukizuna dauka, kasu horretanAkitania Erregioak. Frantxoa Mai-tiak Lurralde Kontratuaren nego-ziaketa eta euskararen aldeko itunaaipatzen ditu. Alta, Estatua, Erre-gioa eta Departamendua dira itunhorren partaideak, eta ez herrienelkargoak. Arras tronpatu da horierranez. Hautetsien Kontseiluakhiru instituzioei eskatu die EEPrenaurrekontua bikoiztea. Noski, herrielkargoek dirua eman nahi dutela?Bada, bikain. Baina herriak eta herrielkargoak ez dira Lurralde Kontra-tuaren partaideak. Beraz, EEPrenikusmoldea ez da zuzena, ez diragauzak nahasi behar. Estatuak,Erregioak eta DepartamenduakHizkuntza Politika ontzat emandute, baina orain, dirudienez, ezindute lortu behar den finantzazioa,eta beraiek hitzartutakoa ezin dutebete. Beraz, hor badago inkoheren-tzia bat: ontzat ematen dute hitzar-tua, baina aldi berean ez dute sosaematen. n

“Gero eta proiektugehiago garatzen ari

gara, baina horieiekiteko baldintzak ezdira onenak. Legeari

eta finantzazioaridagokienean blokeo

egoerara iritsi gara”

eus

“Estatuak, Erregioak etaDepartamenduakHizkuntza Politikaontzat eman dute, bainaorain, dirudienez, ezindute lortu behar denfinantzazioa”

Babeslea: EMUN


TERMOMETROA - TXANPONAREN BESTE ALDEAK

HAMAR URTEK ematen dute askora-ko, eta tartean, aldatu daitezke beha-rrak, helburuak, kezkak… IrungoLakaxita gaztetxea izango zenaduela hamar urte okupatu zuteneihori bera gertatu zaie. Orduan hogeiurte inguru zituztenek hogeitahamarrak gertu dituzte orain, etaetxebizitza, familia, lana eta antzekokezkak pilatu dituzte bidean. Arazoberriei hasiera hartan aisialdi alter-natibo faltari erantzun zioten moduberean egin diote aurre ordea. Haladio Andoni Egiak: “Beti pentsatuizan dugu zer galderari baino, nolagalderari erantzuna emateak izanbehar zuela gure abiapuntua. Etaerantzun hau horizontaltasunean,autonomia politiko-ekonomikoaneta autogestioan aurkitu genuenez,egun sortzen zaizkigun behar, desioeta erronkei ere bide horretatikheldu diegu”.

Pasa den otsailean bete zirenhamar urte Irungo Anaka kalekoeraikina hartu zutenetik, baina jadabi urte dira gaztetxe abizena kenduziotela. Bertako kideak adineangora zihoazelako, batetik; baina

batez ere, adin tarte zehatz batenga-na bideratu beharrean, jendartekoedozein sektorerentzat eraldaketaekonomiko eta soziala bultzatzekolanabesa izatea nahi zutelako.

Jarraitzen du, hala ere, lehenzuen funtzioa betetzen: eragile poli-tiko eta sozial askoren topaleku da:Irungo gazteak, etorkinen elkar-teak, Kaleratzeak Stop...

LKXT KOOPAutogestio ekonomikoarena ez daberria Lakaxitan, lehenago ere bara-tze-kooperatiba eta hacklaba mar-txan baitziren bertan. Baina, lehe-nengo solairuan atondu dutenLKXT KOOP espazioaren bitar-tez, are gehiago ari dira garatzen.Batetik, hirigintza aztergai duenHiritik-At kooperatibaren bulegoakokatu dute bertan, eta bestetik, co-workingerako ere balioko duen bileragela prestatu dute. Bertan, koopera-tibak sortzeko aholkularitza etalaguntza eskaintzen dute.

Horrez gain, bi ekoizpen etakontsumo kooperatiba ari diraLakaxita erabiltzen, euren saskienbanaketa egiteko.

Zaintza gunea ere laster abianAutogestio kolektiboa bizitzarenesparru gehienetara eramatea etenikgabeko lana da. Hala uste duteLakaxitan, eta buruan dute dagoe-neko hurrengo pausoak zeintzukizango diren. Tartean, zaintzaridagokion garrantzia eman nahidiote. “Gure haurrak modu kolekti-boan zaintzeko espazioa sortu nahidugu, autogestioa alor horretaraeramanez”. Asmo gehiago ere badi-tuzte: sukaldea eta barra kooperati-bizatzea, egonaldi artistikoak egite-ko guneak sortzea...

Proiektu, kezka, asmo eta guneberriak, baina den dena, hasierakooinarriak mantenduz. Gaztetxeenegiteko moduak balio baitu bizitza-ren beste esparruetarako ere. Halafrogatu dute Lakaxitan. n

Lakaxita

Zer da:

Kokapena: Noiztik martxan: Webgunea:

Gaztetxe gisa autogestioan hartutako esperientzia beste hainbat esparrutaraeraman nahi dute Irungo Lakaxitan, tartean zaintza lanetara.

| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |

Gaztetxeko egiteko moduak,behar berrietarako ere balio du


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

47�

BISTAKOA DA krisi ekonomikoak gazteak kolpatu ditue-la gehien. Belaunaldi oso bat deuseztatzen ari den krisiada, jendarte zaharragoa sorraraziko duena menpekota-sun, desberdintasun eta bazterkeria sozial gehiagorekin.Milaka lagun eramango ditu pobreziara. Langabeziakgazteen %50ari eragiten dio –milaka euskal herritar–.Ekonomiako Lankidetza eta Garapenerako Erakundea-ren arabera, Espainiako Estatuan 15 eta 29 urte artekogazteen %15ek ez du ez ikasi ez lanik egiten. Lan egitenduten gazteen %71, berriz, behin behineko kontratu-pean dago, orduka lan egiten. Eta horietatik laurdenakez du horrelakorik nahi. Lanbide Heziketa, enplegu tasahandiagoak lor ditzakeen arren, erabat abandonatutaegon da. Soldatak oso baxuak dira, gutxik gainditzendituzte 700 euro. Non daude mileuristak?

Etxebizitza lortu ahal izatea, alokairuan nahiz ero-sita, ezinezkoa da gazte batentzat. EAEn etxebizitzabaten alokairuaren batez bestekoa 732 eurokoa da etaNafarroan 490 eurokoa. Aurten, lehen hiruhilekoanetxebizitzen alokairua %6 igo da EAEn. Eta etxebizi-

tza erostea are zailagoa da, Hego Euskal Herrianbatez besteko prezioa metro koadroko 2.015 eurobaita; Ipar Euskal Herrian 3.000 euro. Gauzak hala,zaila da gazteak gurasoen etxetik irten eta etorkizune-ra begira bizitza proiekturen bat edukitzea. Gure gaz-teen emantzipazio adinaren batez bestekoa 30 urte-koa da, europarrena baino lau urte altuagoa.

Patronaletik eta gobernuetatik eskaintzen digutensoluzioa atzerrira lanera joatea da. Formula hori ezlitzateke ohikoa izan behar. Euskal Herriak, besteherriek bezala, bere egiturak berritzea behar du, hez-kuntzan, produkzioan eta lan arloan ere. Gazteriahemen errotzea behar dugu, atzerrira lan egitera etabizitzera joan nahi dutenak errespetatuz. Ezin duguemigrazio alternatiba hori orokorki eskaini. Enpresek,gobernuek eta erakundeek ardura osoa dute politikaburutsuak aurrera eramateko, gazteek ez dezaten emi-gratzeko beharrik izan.

Juan Mari Arregi

Eragotzi dezagun gazteek emigratzea

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

BaheaLeire Narbaizak Info7 irratianesandakoak:

“Gure sektorea hiltzeko jaio bazen ere,eutanasiak hilko du edo hobeto esanda,lasai hiltzen utziko dute, uzten ari dira.

Bai, laster lanez aldatu beharko dut,hiltze luze honetan kabitu ezinda.Kontua da Euskal Herria ez dela euskal-duna, gure ametsa ez dela bete; baina,hala ere, desagertu egingo gara. Poliki,atentzioa eman barik, ia inori ez diolakoardura helduen euskalduntzeak.

Gelak husten ari dira, mila arrazoidirela eta. Batetik garestia delakooso, prezioak eskandalagarriak diragure hizkuntza, ofiziala ere badena,ikasteko. 8 ordu astean ikasturteosoan 400 eurotik gora dago. Ez ahaz-tu gaztelania ikastea EAEn doan dela,Eusko Jaurlaritzako hezkuntza sailareneskutik. Euskara ez. (...)

Eta euskaltegiak hortxe daude,zain, Euskal Herrian oraindik premiagorria dagoelako; sektorearen agonia,ordea, ondo hasita dago, utzikeriaz,nagikeriaz. Ezkorra naiz, baina gremio-ko asko ere hala daude, errealitatea-ren lekuko garelako. ”

EAEko Auzitegi Nagusiaren lehen epaia:aktak euskaraz zilegi dira

EPAIA IRMOA DA, ez dubeste helegiterik onartu-ko. Jurisprudentzia aurre-karia da, bi epaik sortzenbaitute jurisprudentzia.Irurako Udalari eman dioarrazoia.

UEMAren ustez, epaigarrantzitsua da hainbatudal aktak euskaraz egite-ko zilegitasuna defendatzeko urra-tzen ari diren bidean. Orain arte Bil-boko eta Donostiako LurraldeAuzitegien epaiak zeuden, lehenen-goak ezetz ebatzi zuen, bigarrenakberriz baietz. Kontua da EAEkoAuzitegi Nagusiak lehen aldiz emanduela epaia eta irmoa dela.

Irurako Udalari eman dio arrazoiaEAEko Auzitegi Nagusiak. Espainia-ko Gobernuko ordezkari CarlosUrquijok Irurako Udala auzitara era-man zuen aurrekontuetan Udalbiltza-rentzat diru partida edukitzeagatik.Gobernu ordezkariak eskatutakoinformazioa euskara hutsean bidali

zuen Udalak, erakunde horrek euska-ra hutsean funtzionatzen baitu.Urquijok informazio hura ez jasotzateman zuen.

EAEko Auzitegi Nagusiak ebatzidu EAEn euskara ofiziala denezadministrazio publikoek euskaraz ari-tzeko eta hizkuntza hori ulertzeko gaiizan behar dutela, eta beraz, ez duonartu Gobernu ordezkaritzarenhelegitea.

Lurralde Auzitegien epaiak jasoakdituzte Bergara, Arama, Elgeta,Gaintza, Amezketa eta Lekeitiok.Lehen bostek aldekoa eta azkenakkontrakoa.

� 2015EKO URRIAREN 25A48 � 2015EKO AZAROAREN 8A

TERMOMETROA - NET HURBIL

Bela Szandelszkyren argazkian, Ekialde Hur-biletik iritsi iheslariak Hungaria mugan erai-kitzen ari zen hesia zeharkatzen. Ondo begi-ratuz gero ikus daiteke urteotan asko hobetudutela txarrantxaren eraginkortasuna; hara-gia mozten duten labana zorrotzez egina daargazkikoa, askoz mingarriagoa baserrita-rrek aziendarentzako darabilten betiko alan-bre arantzaduna baino. Eta hala ere, beharhandian denak aurkitzen du modua hesiagainditzen ahalegintzeko. Erri de Luca italia-rrak Solo andata poema liburuan dio: “Oinu-tsik jin gara, zolarik gabe / eta ez dugu senti-tu ez arantza, ez harri, ez arrabioen eztenik. /Inongo poliziak ez gaitu zanpatuko / dagoe-nekoz zaurituta baikatoz. / Zuen zerbitzariakizango gara, erditzen ez dituzuen umeak, /gure bizitzak izanen dira zuen abentura libu-ruak. / Homero eta Dante dakartzagu, itsuaeta erromesa, galdu duzuen usaina, zapalduduzuen berdintasuna“.

SERBIAREKIKO MUGAK DITUEN 175kilometroak “defentsa lerroa”bataiatuta, Hungariak alanbre aran-tzadunez hornitu ditu. GreziakEvros ibaiaren inguruko 30 kilome-tro itxi ditu. Bulgariak Turkiarekikofronteraren burdinazko hesia altxa-tu 30 kilometrotan, 130 km gehia-goz luzatzeko asmoz.

“Mendebaldeko iritziek uste izandute Berlingo harresia erori osteanhistoria amaitu omen zen moduanamaitu zirela murruak ere... Bainageroztik frontera gatazkatsuak uga-ritu egin dira”. Horrela mintzo daClaude Quétel historialaria Le Unastekariak galdekaturik. Quetelek2012an “Murs, une autre histoire deshommes” liburua plazaratu zuen,harresien historiaz gain mendetanestatu eta inperioek eraikuntzahoriei emandako funtzio eta esa-nahiak azalduz.

Harrizko eta txarrantxazkomurruen zerrenda luzean lehenbizi-ko marka handia Txinak ezarri zuenKristo aurreko III. mendean. Harenaldean txikerra baina antzeko hel-buruekin, barbaroak hesiaz bestealde uztea, erromatarrek 128.urtean eraiki zuten gaur Eskoziaden eremuaren kontra Hadrianorenmurrua.

“Harresiek politika egiten dute,zerbait adierazten”, dio Quetelek.Zibilizazioen eta inperioen finka-

tzea nabarmendu nahi dituzte,kanpora begira baina barrura erebai . Kanpokoetatik babesteazgain, barrukoei esan nahi diete:“Zibilizazio beraren kide zarete,kanpoan diren horiek barbaroakdira, ez dira mintzo zuen hizkun-tza berean”.

Quetelen belaunaldiko jendeaasko markatu zuen Berlingo harre-siak, 1961ean eraiki eta 1989aneraitsi zenak. Oso mintzo gogorrazeukan Ekialdearen eta Mendebal-dearen ar teko Gerra Hotzarenbarruan murru hark, Eki Alema-niako gobernuak eraikuntza hare-kin nahi baitzien eutsi Mendebal-deko bizimodu oparoagoaren bilaalde egin nahi zuten herritarrei.Ezberdina izanik ere, Gerra Hotza-ren umea da oraindik Ipar etaHego Koreak bereizten dituenharresia ere, ironiaz bezala “gunedesmilitarizatua” deitzen zaiona.

Murruen sailkapenarekin segituz,Israelek Zisjordaniako eremu hobe-renak bereganatuz altxatakoari“harresi antiterrorista” deitu diobeti, nahiz eta palestinarrekin bate-ra munduan askok uste duten erai-kinarekin juduek Palestinarekikokolonizazioa egonkortzea dutelahelburu nagusia. Gazaren muganEgiptok egindako harresi eta lubakihandiaz osatzen da.

Eredu horrekiko oso hurbil ikus-

ten ditu Quetelek debekuen hor-mak, zeinetan famatuenak baitiraghettoak, Varsoviakoa eta beste.Hain ezaguna ez dena da judueilehenbiziko aldiz Venezian ezarrizietela horrelako hesia.

Hala ere, XXI. mende hasieranindarrik handiena hartzen ari dire-nak migrazioen kontrako hesiakdira. Tortilla border ere deitu izanzion hura Ronald Reaganek eraikizuen Mexikotik zetozen etorkineibidea eragozteko, 3.141 kilometro-ko hesia.

Baina klandestinoek nahiko errazzeharkatzen zutenez, 2006tik aurre-ra, George Bush semearekin, txa-rrantxazko hesia sofistikatu dute,gogortu, radar sarez osatu. Gaur BigBrother deitzen zaio. Kaliforniarakopasabidea erabat ixtea lortu du etaorain bizimodu hobearen bila dato-zen latinoek Arizonako basamortu-tik arriskatu behar izaten dute.

Porrotaren aitortza Europan AEBei jarraitu dieguhonetan ere. Bushen hesia mespre-txatu ostean, hamar urte berandua-go Europar Batasunak finantzatuzituen immigrazioaren kontrakolehenbizikoak bere mugetan, Ceutaeta Melillan Espainia eta Marokobereizten dituen pasabidean. Espai-niarrez mintzo dira Schengen gune-ko lehenbiziko harresiak.

Denbora gutxian hesi, horma eta txarrantxak ugaritu dituEuropar Batasunak bere mugetan. Calais, Ceuta, Melilla,

Hungaria eta Kroazia arteko muga, Hungaria-Serbia,Bulgaria-Turkia, Grezia-Turkia... Duela 2.300 urte Harresi

Handia eraiki zuen Txinak, 128. urtean HadrianokEskoziakoa. Alferrik: denek egin dute porrot.

Barbaroen etorreraeragotzi ezin dutenhesi zahar-berriak

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

Gero eta altuago eta gainditzenzailagoak diren bi hesiok osatu diraAtlantikoa baporez zeharkatzeraausartzen direnak lokalizatzekoradar sarez. Gero eta indar handia-goa daukan Frontex egitura milita-rraren presioz, afrikarrek Espainia-rako abentura utzi eta Libianbarrena jo behar izan dute Italianlehorreratzera, edo Turkian barrenaGreziako uharteetara.

Frontex da Europar Batasunarenmugak zaintzen dituen beso arma-tua. Varsovian dauka egoitza eta ezda ondo ezagutzen bere lan egitekomodua. Azken bi urteotako etorkinuholdeen poderioz, aurrekontuz etaahalmenez sendotu dute europa-rrek Frontex.

Europa gogortzeko prozesua-

ren hurrengo fasea izan da migra-zio klandestinoen kudeaketa azpi-kontratatzea. Marokorekin egin dalehenbiziko saioa: Europak Raba-teko agintariei ordaintzen diehonek mugaren bere aldetik kon-trolatu ditzan etorkinak, kanpale-ku berezietan aterpetu, arakatu,fitxatu, kanporatu eta abar. Mugakudeatzeko modu honen bitartezIpar aberatsa saiatzen den bidera-tzen Hego txirotik datorkion pre-sioa.

Eki-Mendebal konfrontaziotikIpar-Hego tentsiora pasatu gara.Batetik Ipar aberatsa, zaharra,demografiaz gainbehera datorrena;bestetik Hego gaztea, askoz popu-latuagoa eta ikaragarri txiroa. Hone-tan Quetelek beretzako hartzen

ditu Jean-Christophe Rufinek duela25 urte “L’Empire ets les nouveauxbarbares” (Inperioa eta barbaroberriak) liburuan iragarritakoa.

Rufinek paralelismoa nabarmen-du zuen Erromatar Inperioak azkenmendeetan ezagutu zuen barbaroenmigrazioen eta 1991rako Hegoalde-tik iritsi zitezkeela susmatzen zena-ren artean. Mende laurden beran-duago Quetelek gehitzen du antzabadutela IV. mendeko –Inperioaahultzen ari zen garaiko– agintarierromatarrek eta gaur Bruselanagintzen dutenek, “haiek bezalahauek ere fenomenoari aurre egite-ko eta baita ulertzeko ere gaitasunikez daukatenak”.

Herritarron buruetan, alabaina,txarrantxa eta murruok lotsagarriakdira. Askori entzuten zaio ez litzate-keela behar fronterarik, gizakiaklibre zirkulatu ahal izan dezala nahiduen lekutik. Mugarriak, ordea,hemen daude, gero eta bortitzago.

Harresiak berresten du indar-tsuaren ahalmena ahularen aurrean.“Indartsuak –dio Quetelek– ez diobere etxean sartzen utzi nahi ahula-ri. Funtsean, aberatsaren eta txiroa-ren aurkakotasunaz ari gara, popu-lazioen arteko desoreka sakonaz.Porrotaren aitortza da. Beste aldeandagoen miseriaren adierazle.Murruaren alde onean zaude edotxarrean. Badira goseak hiltzendirenak eta argaltzeko errejimenaegin behar dutenak”.

Alferrikakoak edo ez, beldurdenak beti jotzen du hesietara. Riode Janeirok hiru metroko batezinguratu zuen 2009an Dona Martafavela, inguruko biztanle aberatsa-goak babeste aldera. n

INDEPENDENTZIA eta EAJ bino-mioaz denetariko iritziak entzun-go dira: EAJk ez duela inoiz inde-pendentzia serio bilatuko; edoakaso bai, baina independentis-moaren presio handia beharkoduela horretarako; independen-tziarako unea ikusten duenean,orduan bai, jauzia emangoduela…

Euskal Herrian independentziaoso urruti dagoela irudikatzen duegun independentistenak ere. Era-baki eskubidera hurbiltzen garalantzean behin eta kito. ETArenondorengora itxaron behar ei zensoberanismoan beste molde batezekiteko, haren jardun armatuakelkarlana oztopatzen zuen eta. Etahala zen, zalantza barik, bainaarmak isildu ondoren elkarlanhorren zantzurik ez da agertu,Gure Esku Dagoren ekimenoraindik nerabeetan ez bada.

Jeltzaleek Estatuarekiko besteitun bat bilatuko zutela aginduzuten 2012ko Eusko Legebiltza-rrerako hauteskunde programan,Madrilekin Kontzertu ekonomi-koaren pareko kontzertu politikoaerdiesteko. Prozedura honakoazen: Eusko Legebiltzarrean Auto-gobernu Lantaldea sortu,2014aren amaierarako honek berelana bukatu eta ondoren estatutuberri baterako testu artikulatuaprestatu, 2015ean herritarrei kon-tsulta egiteko. Urriaren honda-rrean iragarri zuen Joseba Egiba-rrek agindutakoa ez zela beteko,Lantaldearen lana luzatu dela etaez dagoela denborarik testu arau-tua gauzatzeko.

Edonor ohar liteke, ostera, eus-kal herritarrek erabakitzeaz arigarenean, denbora kontua bainoserioagoa eta sakonagoa dela ara-zoa. Egibarren gertukoa den

Xabier Barandiaran jeltzale etaDeustuko Unibertsitateko irakas-leak berak argi zioen EHUkoudako ikastaroetan: ez dago inde-pendentziarako baldintzarik, hain-bat arrazoirengatik, baina fun-tsean ez dagoelako horretarakoindarrik eta estrategiarik; garaiakaldatu egin dira, abertzaleen arte-ko elkarlan eta komunikazio ezaeta beste hainbat arrazoirekin jan-tzi zituen bere esanak (ikus Luis-txo Fernandezen uztailaren 7koSustatuko kronika).

GERNIKAKO ESTATUTUA hildadago, esan zuen ELAk Gernikan1997ko urriaren 19an. Sindikatukoidazkari nagusi ohi Jose Elorrie-tak, PPren garaiko Gobernuakestatutua betetzeko zuen asmoezaren isla jartzen du RodrigoRatok –bai, egun ustelkeriagatikauzipetua den berak– INEMekotransferentziez orduan zioena:“Ez dira egingo, ez bizitza hone-tan, ez bestean” (Esan eta Egin,Joxe Elorrietari elkarrizketa.).

Euskal gizarteko aktore askoasaldatu ziren, baina ekitaldi har-tan izan ziren EAJ, EA, HB, EzkerBatua, Zutik, Elkarri, LAB,EHNE eta beste hainbat erakun-detako ordezkari. Zerbait berriaereiten ari zen eta urtebete eskase-ra han izandakoek Lizarra-Garazi-ko Ituna izenpetu zuten. Honekporrot egin ondoren, IbarretxePlana ernetzen hasi zen eta honen

lehen hondoratze zantzuekin bate-ra garatu zen Loiolako prozesua.Elorrietak dio begi onez ikusizituztela biak, Ibarretxerenazordea, laster ohartu zirela ezin zelaurruti joan: “Denboraren pode-rioz, inolako planik ez zeukalakonturatu ginen eta, beraz, ezzuela asmorik kutsu soberanistakohelburu hori aliantza politikabatean oinarritzeko”. Loiolakosaioaz: “Ezker abertzalea ezin dagauza batean erratu. Ez du indarkorrelaziorik, hori berak bakarriklortzeko. Ezin du. Beraz, besteakez dio emango. Euskal erabakiesparrua indar korrelazio arazobat baita, batez ere”.

Ez dago oso garbi ezker aber-tzalea ohartu den orain ere baka-rrik ezin duela, EH Bilduk orain-tsu aurkeztu baitu EuskoLegebiltzarrean aurrera ateratzekoinongo aukerarik ez duen Kon-tsulta Legerako proposamena.Edo seguruenik badaki, bainaorduan hobeto neurtu beharkoluke txikira eta handira jokatzeare-na, behar baino lehenago ekime-nik erre gabe.

Eta EAJk zein indarrekin lortunahiko ote du estatus politikoberria? Eusko Jaurlaritzan PSE-EErekin du akordioa, Gipuzkoa-ko Diputazioan koalizioan gober-natzen du harekin, etaAutogobernu Lantaldean PSE etaPP noiz hurbildu zain egon da,EH Bildurekin bakarrik abiatunahi izan barik.

Zantzu gero eta gehiago daude:abertzaletasunaren bi adar nagu-siak gero eta gehiago bakoitzabere aldetik ari da burujabetzaestrategia berrien bila. Maltzagakogar beti ahul hori, pizten bainoitotzen ari da ETAren ondorengoeszenatokian. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2015EKO AZAROAREN 8A�50

Agur Maltzaga, agur

Maltzagako gar beti ahulhori, pizten baino itotzenari da ETAren ondorengoeszenatokian

ARGIAn gure gaiak dira gure baloreak, ARGIAkideak gure oinarria

ARGIA komunitatea osatzen dugun guztion GUNEA da honakoa. Bertan, harpidedunek zein Piztu Ezazu Argiaren bitartez ekarpen ekonomikoa egin duzuen lagunek, ARGIAren baloreekin bat egiten duten produktu eta zerbitzuen ZOZKETAN parte hartzeko aukera duzue.

HURRENGO HILABETETARAKO PROPOSAMENABalore hauen inguruan lan egiten duten eragile eta mugimenduen lanaren erakusleiho izango da, printzipio horiekin bat egiten duten material eta zerbitzuen berri eman eta zozketatzeko aukera egongo delarik.

AZAROKO SARIAKBitartean, ARGIAkideoi zuen babesa eskertzen jarraitzeko, aurten kaleratu ditugun produktuen zozketan parte hartzera gonbidatu nahi zaitugu:

PARTE HARTZEKO 943 371 545

[email protected] www.argia.eus/gunea

Bizi Baratzea liburua5 opari

Europako herrien mapa5 opari

Argia kamiseta5 opari

URRIKO SARITUAKBIZI BARATZEA LIBURUA

JOSE FELIX ZAMAKONA ARANGUREN (MARKINA-XEMEIN)KARLOS ZARRAGA ELLAKURIA (ZARATAMO)

ANA M. ZUBIARREMENTERIA OLAÑETA (EIBAR)BLANCA BEITIA BENGOA (GASTEIZ)

IMANOL ARLUZIAGA ESNAL (DONOSTIA)

EUROPAKO HERRIEN MAPAEGOITZ UNAMUNO LOIDI (SORALUZE)

ESTEBAN ETXEBERRIA URREAGA (HERNANI)EDURNE ZUAZABEITIA OLABE (GASTEIZ)ANTTON IDIAKEZ KORTA (EZKIO-ITSASO)

ELGOIBARKO EUSKALTEGIA AEK (ELGOIBAR)

ARGIA KAMISETAAURO ANSORREGI ALTZIBAR (MUTRIKU)

IÑAKI URUTXURTU FERNANDEZ (ANTSOAIN)ENEKO BARBERENA MONDRAGON (ARRASATE)

PEDRO AZKUE BERASALUZE (ZARAUTZ)XABIER UGARTE BILLAR (TOPAS)

etxerako lanak alferrik galdutako arratsaldeak?

Documents