esquemas 4-15

Upload: dai-auda

Post on 10-Feb-2018

235 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    1/21

    4: EL ACENTO LATINO EN POCA TARDA

    Esquema

    1. El acento: definicin"Esfuerzo intencional que realza determinadas slabas sobre otras de la misma palabra o frase".(Cf. Gili Gaya,Elementos de Fontica General, Madrid, Gredos, 1961, p. 33).

    2. Clases de acento-musical

    El acento se llama musical, cromtico o de elevacin, cuando la slaba acentuada sepronuncia elevando la voz en un tono musical ms alto.

    -intensivoEl acento se llama espiratorio, intensivo o dinmico, cuando la slaba acentuada sepronuncia con ms fuerza.

    3. El acento latino

    3.1. Aspecto fonolgico: en poca clsica careca de valor fonolgico. Se hace pertinente orelevante, cuando deja de serlo la diferencia de cantidad.

    3.2. Aspecto fontico: carcter intensivo del acento latino en poca tarda (a partir de los siglosIII/IV d.C.).

    4. Pruebas del carcter intensivo en latn tardo:4.1. Sncopa de vocales tonas

    -slaba pretnica:maldixi2445Herclanio4299; Cubiclarius7755; Vaplabis4208-slaba postnica:domno1665; domna4187. 6865; domnus4356;postas8203bubla1550

    coliclo= caulic(u)lu(m)4888.-ltima slaba:Exmuccaut = exmuccau(i)t1391 (sonar las narices; en sentido figurado, engaar).Pedicaut1691Pedicaud(Herculano) 2048

    4.2. Diferente tratamiento de los timbres de vocal tnica y tona > i: bene > bien | pede > pie > u: novem > nueve | novum > nuevo | rota > rueda

    4.3. Descripcin del acento por gramticos tardosTexto n 1: SERVIUS HONORATUS (finales s. IV) GLKIV 426,16Accentus in ea syllaba est, quae plus sonat

    Trad.: El acento est en la slaba que ms suena.Texto n 2: POMPEIUS (siglo V), GLKV 126-127Et quem ad modum anima nostra in toto corpore ipsa plus potest, sic etiam illa syllaba plus

    sonat in toto verbo, quae accentum habet. ergo illa syllaba, quae accentum habet, plus sonat, quasi ipsa

    habet maiorem potestatem.... optimus, quae plus sonat? illa quae prior est. numquid sic sonat ti et mus, quem ad modum op? ergo

    necesse est ut illa syllaba habeat accentum, quae plus sonat a reliquis, quando clamorem fingimus.Trad.: Del mismo modo que nuestro espritu tiene ms fuerza en todo el cuerpo, as tambin en

    toda palabra suena ms la slaba que tiene el acento. Por tanto, la slaba que lleva el acento suena ms,como si tuviera mayor energa. Optimus, qu slaba suena ms? La que est en primera posicin. Acasosuenan ti y mi como op? Luego necesariamente tiene el acento la que ms suena de todas, cuandoemitimos un clamor.

    5. Colocacin del acentoTexto n 3: CICERON, or. 58

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    2/21

    ipsa enim natura, quasi modularetur hominum orationem, in omni verbo posuit acutam vocemnec una plus nec a postrema syllaba citra tertiam.

    Trad.: La propia naturaleza, dando al lenguaje de los hombres una especie de modulacin, pusoen todas las palabras una slaba aguda, slo una y no ms all de la tercera slaba a partir de la ltima.

    6. Cambios de colocacin del acento principal de la palabra

    6.1. vocales en hiato:-paritem>paritem(S. III) | mulirem | fililum

    -parteCIL VI 3714-PutelisCIL X 1889- hexmetro: t sn|st frg|ls ml|rs| pctr| snss

    (Dracontius, Carmina, VIII, 508 (s. V).

    6.2. Palabras esdrjulas con el grupo muda ms liquida-ntegrum(cls.) > intgrum (tardo) > entero.- tnebras(cls.) > tenbras (tardo) > tinieblas.- cthedra(cls.) > cathdra (tardo) > cadera.

    t pr|msm|ls vl|cr, mx| vrv|lcr(Ov., met. 13, 607).

    6.3. Cambios por recomposicinTexto n 4: PRISCIANO (s. V-VI, poca de Justiniano) GLK II 402Si vero "facio" verbo vel "fio" integris manentibus aliud verbum infinitum ante ea componatur,

    non solum significationes et coniugationes integras eis servamus, sed etiam accentus, ut "calefaciocalefcis calefcit", "tepefacio tepefcis tepefcit". in secunda enim et tertia persona paenultimas

    acuimus, quamvis sunt breves. similiter "calefio calefs caleft", "tepefio tepefs tepeft" finales servantaccentus in secunda et tertia persona, quos habent in simplicibus.

    Trad.: Si a los verbos facio o fio, mantenindolos ntegros, se les pone delante otro, no slomantenemos intactos el significado y la conjugacin, sino tambin los acentos, como calefacio, calefcis,calefcit, tepefacio, tepefcis, tepefcit. En efecto, en la segunda y en la tercera persona acentuamoslas penltimas slabas, aunque sean breves. De forma parecida calefio calefs caleft, tepefio, tepefs

    tepeft mantienen en la slaba final en la segunda y en la tercera persona los acentos que tienen en lasformas simples.

    6.4. Cambios en prstamosa) palabras adaptadas al acento latino: machan (dorio) > machina (prstamo muy antiguo)

    (macanav) | epistol > epistula (ejpistolhv)b) palabras con el acento de origen: Edolon >dolum > dolo (cast. e it.). (ei[dwlon).c) palabras con doble acentuacin- Isdoros(Ijsivdwro"): Isidrus > Isidoro | Isdorus > Isidro.

    6.5. Cambios por analogadies lnae | mrtis | mercrii | iuis | vneris | satrni | slis

    7. Desarrollo de acentos secundariosa) Testimonio de las lenguas romnicas: dcorso / ltimamnte)b) Mtrica acentuativa:

    Pnge lngua glrisi Crpors mystrium(S. Toms de Aquino).Pnge lngua glrisi lurem certminis(Venancio Fortunato, 536-610)

    c) Desaparicin ms frecuente de las vocales intertnicas.

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    3/21

    5: CANTIDAD VOCLICA. PRDIDA DE SU VALOR FONOLGICO

    Esquema1. La cantidad voclica en latn clsico

    Texto n 1: Cic., de oratore, 3, 196: Itaque non solum uerbis arte positis mouentur omnes,uerum etiam numeris ac uocibus. Quotus quisque est qui teneat artem numerorum ac modorum? At in eissi paulum modo offensum est, ut aut contractione breuius fieret aut productione longius, theatra tota

    reclamant.(Trad.:Y as, no slo a todos les impresionan las palabras dichas con arte, sino tambin losritmos y los tonos. Pues cuntos hay que dominen el arte de los pies y de los ritmos? En cambio, cuandose falla por poco que sea en esto, de modo que se abrevia o se alarga algo, la protesta en el teatro esgeneral. (Trad. de Jos Javier Iso, Gredos, Madrid, 2002).

    Texto n 2: Cic., or. 173 in versu quidem theatra tota exclamant, si fuit una syllaba aut brevioraut longior.; nec vero multitudo pedes novit nec ullos numeros tenet nec illud quod offendit aut cur aut inquo offendat intellegit; et tamen omnium longitudinum et brevitatum in sonis sicut acutarum graviumquevocum iudicium ipsa natura in auribus nostris collocavit. (Trad.: Tratndose del verso el teatro enteroprorrumpe en gritero si ha sido demasiado breve o demasiado largo en una slaba; y por cierto que lamultitud no sabe de pies ni domina ritmos de ninguna clase ni entiende lo que le choca ni por qu ni en

    qu le choca, y sin embargo de todas las cantidades largas y breves de los sonidos, como de los tonosagudos y graves, la naturaleza misma ha puesto el juicio en nuestros odos. (trad. de A. Tovar - A.Bujaldn, Alma Mater, Barcelona 1967.)

    2. La cantidad voclica en las lenguas romancesAusencia total de las diferencias de cantidad de la poca latina.

    3. Cronologa de la prdida de la cantidadPrdida de la cantidad: fenmeno latino tardo.

    3.1. Diferentes posturas respecto a la fechaa) cronologa temprana: finales del siglo III (Vnnen, Nicolau).b) cronologa tarda: siglo VI (Meyer-Lbke, Havet, Juret).

    3.2. Argumentos para establecer la cronologa de la prdida de la cantidad3.2.1.La grafa

    a) Geminacin de vocalesb) pice (apex)c) I longa

    3.2.2.La mtricadatas a summo:(v. 27) (clusula del hexmetro) (Comodiano, Carmen Apologeticum, s. V):

    -medida correcta: dts | smm)-medido por Comodiano: dts | smm

    3.2.3.El testimonio de los gramticos

    Texto n 3: Sergio,Explanationum in artem Donati Liber I(s. V/VI), GLK IV 522,24)Syllabasnatura longas difficile est scire.

    Texto n 4: San Agustn, De Doctrina Christiana, 4, 10, 24 Cur pietatis doctorem pigeatimperitis loquentem, ossum potius quam os dicere, ne ista syllaba non ab eo quod sunt ossa, sed ab eo

    quod sunt ora intelligatur, ubi Afrae aures de correptione vocalium vel productione non iudicant? ["Porqu ha de pesar a un maestro de piedad que hablando a gente ruda diga "ossum", hueso, en lugar de "os",a fin de que no entienda que esta slaba "os" es el singular de "ora" bocas, sino el de "ossa" huesos? sobretodo cuando los odos africanos no distinguen de vocales breves o largas."]

    Texto n 5: Consentius, De barbar. GLK V 392 Diximus per adiectionem litterae, syllabae,temporis, accentus, adspirationis fieri barbarismum: ...temporis, ut quidam dicunt "piper" productapriore syllaba, cum sit brevis, quod vitium Afrorum familiare est;...Per detractionem fiunt barbarismisic:...temporis, ut si quis dicat "orator" correpta priore syllaba, quod et ipsum vitium Afrorum speciale

    est.[Hemos dicho que el barbarismo puede producirse por adicin de letra, slaba, tiempo, acento,

    aspiracin: ... de tiempo, como es el caso de los que pronuncian piper, con la primera slaba larga,aunque sea breve, lo que es un defecto familiar a los africanos. Tambin pueden producirse barbarismos

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    4/21

    por supresin : ... de tiempo, como es el caso del que pronuncia oratorcon la primera slaba breve, loque es tambin un defecto particular de los africanos.]

    Texto n 6: San Agustn, De Musica 2, 96,5 Reprehendet grammaticus custos ille videlicethistoriae, nihil aliud asserens cur hanc (huius verbi "cano" syllabam primam) corripi cur istam produciopporteat, nisi quod poetae qui ante nos fuerunt quorumque opera tractantur a grammaticis ea correpta

    non producta usi fuerint.[Nos podr reprender el gramtico, guardin, sin duda, de la historia, no dandoninguna otra razn de por qu conviene considerar breve esta slaba (la primera del verbo cano) o largaaqulla, sino porque los poetas que han existido antes que nosotros y cuyas obras son tratadas por losgramticos, la utilizaron como larga y no como breve.]

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    5/21

    TEMA 6. EVOLUCIN DEL SISTEMA VOCLICO LATINOSistema voclico clsico:

    i e e a a o o u uSistemas voclicos de la Roman a Lausberg)Sistema 1:Sistema voclico occidental del latn vulgar)T e a ; v j v i v {i e $ a o o uSistema 2:Sistema voclico sardo

    y y Va o/o uSistema 3:Sistema voclico sicilianoT e a o i $ a o uSistema 4:Sistema voclico rumano asimtrico)T e a V ^i e a o uSistema *5:Sistema voclicopanromnico originalT e a i i e a o o u uSistemas voclicos de la Romana Haudricourt-Juilland)

    Sistema voclico sardo (= sistema 2)T (

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    6/21

    7. ALTERACIONES VOCLICASEsquema

    7.1. Alteraciones voclicas:1. Vocales tnicas:

    1.1. a: cput, dre, ltus, -eris / ltus, -a, -um, mnus, -us /mnus, -a, -umbueno,ptrem.1.2. e:: cerrada: debere, debet, habetis, mercedem, vendere, verus.

    Cambio a i: crudilitas, dulcido, ficit, filix, minsam, vindo, etc.Accipi(= accepi) CEL 150,4.: abierta: bene, exit, ferrum, ferus, festa, teneo, venit.

    inscripciones africanas: binepor bene, birbexpor ueruex.1.3. i

    : cerrada: audire, dico, mille, villa, vinum.: abierta: bibo, circulus, ille, minus, piscem, sitis.

    -entro(=intro); nese(=nisi);sene(=sine); nonagenta(=nonaginta).-frecare, legare, menus, elud (= illud), minester, karessemo

    1.4. o: cerrada: colorem, forma, hora, nomen, solus, sponsus.

    Galia:furma (= forma), amure, (= amore), victurias...: abierta: bonus, folia, foris, forum, locus, mortem, solet, sortem.

    inscripciones africanas: upor .1.5. u

    : cerrada: cura, durus, nullus, una.: abierta: bucca, culpa, gula, ruptus, unda.

    columna, non colomna, turma non torma, puella non poella (App. Prob.).

    2. Vocales tonas:2.1. Posicin inicial

    -a > e: ienuarius (=ianuarius), iectare (=iactare).-e > i: sinatus (=senatus) (App. Prob. 64) (festuca non fistuca(App. 87; dysentericus non dysintericus(App. 150), dicembris(= decembris), divota(= devota), mimoriae(= memoriae).

    -i > e: devinus(=divinus),fenire(=finire), vecinus(=vicinus).-o > u:furmica(=formica) (App. Prob.), ulivo(= olivo), mulino(=molino).2.2. Slaba intertnica-bn(i)ttem: cpitlis, cvittem, cllocre, cmperre, dlictus, dbitre.-mrablia, scramntum.2.3. Penltima slaba: lams expuesta a ser eliminada (sncopa).

    2.4. Vocales de slaba final: mantenidas durante el perodo latino. Peso de la morfologa.-triumphaut (= triumphauit); haber, conder, praeber (=habere, condere, praebere); apte (=

    aptae); cotidiae (= cotidie); sibe (= sibi), quase (= quasi); -dabes (= dabis); volueret; aiutaveret.

    7.2. Vocales de prstamos griegos: tanto larga como breve se pronunciaba en latn como a:

    h: originariamente en griego una abierta.-ae:skhvnh> scaena-e: ajpoqhvkh> apotheca > bodega(cast.)-i:apothica > botica(cast.); ajskhthv"> ascitis(Peregr.).

    : en griego vocal breve; esta cantidad se conserva generalmente en latn.

    i: ajntifonhv> antefona en Egeria.Cristov">Christus | Chrestus

    o: covrda> chorda > cuerda.porfuvra> purpura.

    w: wJvra> hora > hora.u:

    u: buvrsa>bursa > bolsa:Puvrro">Burrhus; puvxo">buxus > boj (cast.); quvmon> thymum,thumum > tomillo.y (i):kuvmba> cymba = barca; mavrtur> martyr

    App. Probi: 140 amycdala [=amygdala], non amiddala; 28 gyrus, non girus

    1

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    7/21

    1

    8. Sncopa, prtesis, afresis, apcopeesquema

    1. Sncopa

    Sncopas de poca arcaica: CIL I240poplo; 30 dedron; 378 dedrot; 379 dedro(=dederunt)

    Divisin de la Romania en relacin con la sncopaa) Romania oriental:fraxinus, hedera, vendere, duodecim: it. frssino; dera; vndere; ddici.b) Romania occidental:fresno, hiedra, vender, doce.

    Carcter popular de la sncopa-EnAppendix Probi: 25 referencias al fenmeno.Ejemplos: (CEL)

    s. I d.C.: explesti73,7; obliscere74,4; virdia74,4; coliclos74,11;s. II d.C.:postae141,23; vetranus142,6; singlare142,14;s. IV d.C: domni225,3; lamnas236,6;

    Hipercorrecciones(CEL):s.II d.C: sopera / supera146,21 y 157,8 (= supra);

    drachumae153,I,16 (=drachma).

    2.Prtesis voclica: naturaleza del fenmenoin schola > in ischola| illa schola

    Ejemplos de ItaliaIsmurna(= Smyrna) Pompeya: 7221

    Izmara(g)dus (=smaragdo")(=esmeralda) (de Roma, ao 105) CIL VI 156 (y CIL XII, 1971 (Viena).isperabi: CIL X, 8189 (Pozzuoli).

    ispirito: CIL IX, 9082 (Benevento).espiritum: CIL IX, 6408 (Campomarino).

    Hispania

    iscolasticus(Barcelona) (Carnoy p. 110).

    Las dos partes de la Romaniaa) Romania occidental: mantenimiento de consonantes finales (formas con prtesis):espagueti.b) Romania oriental: finales voclicos (formas sin prtesis).

    3. AfresisRomania oriental: it. nemico

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    8/21

    9 VOCALES EN CONTACTO

    0 Estructura de la slaba latina-V : -ma, sae-pe, a prep.)-VC: ab-eo-CV./ CV / CV: ma-ne-re, le-ge-re-CVC: sub-CV / V: dea

    1. Vocales en contacto: diptongos1.1. Los diptongos latinosA E-caelum > cielo cast.), cielo it.), ciel fr.).-quaerit>quiere cast.), chiede it.), il) quiert fr.) verboqurir = buscar),-cf.pedem > pie cast.), piede it.), pied fr.)-quosque honores quequepraemia CPL 103,17).presta, egrotes aegrotus , enfermo), eris = aeris), etc. Pom peya)Naerva po r Nervahipercorreccin: aeorum =eorum)CEL 73,12-13.AU- aura, gaudium, taurus.Monoptongacin en umbro-monoptongacin muy temprana en umbro y otras hablas vecinas del Lacio.-orumpo r aurum, oriculaspo raurculas. Festus ed. W.M. Lindsay,p. 196):pronunciacin rstica.Dobletes:-aulla/olla, ola; caulis /colis; cauda/coda; plaustrum /plostrumHipercorrecciones:-caudex / codex; austia / ostiaMonoptongacin en latnAu> abierta.Otra evolucin distinta-Cladius, Glacus, Scarus, etc., por Claudius, Glaucus, Scaurus-augustus > agustus Agusto, en Pompeya),-ausculta non as culta App. Prob.).Diptongo secundario-avus>aus-flavus> flaus-avunculus >aunculus > fr. prov. oncle-parabla >*paraula >parola it.),parole fr.),palabra esp.: < parabla).-cantauit>cantaut.O Eceperint Carnoy, 84); Phebus CIL IV 1890), amenus 8975, citaredus 8873 Pompeya); amenus,cepi, etc. Egeria).

    1

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    9/21

    -coecus =caecus), coelum ^caelum), coementa =caementum),foemina =femina),foenum =fenum,faenum), moeror =maeror),poenates =penates).1.2. Los diptongos griegos:-ai: > Aiax, > Maia;-ae: >aegis coraza de piel de cabra, -gida, escudo de Zeus y de Atenea), , - = pielde cabra; , - = cabra.- Ethiopia. > au: > thesaurus.e i: - > idolum; > paradisus; > pirata- >Clio; >Medea.i > eu: > Eurus.01 > oe: > poena; > Phoebus, Phebus: > 0: > bruchus saltamontes); > uranus

    2. Vocales en contacto: hiato2.1. Cierre o consonantizacin de una de las dos vocales

    Sincesis o sinresis en los poetas dactilicos- insidiantes Enn.,Ann. 436),- abiete Verg., aen. II 16):aedf\cantsc\taqu e)m\txnt\ abjet\ costas Abiete).-tj\ss locs\ hic non/est,dls\cd md\rtr813 p) = CLE 333 Pomp eya) Otiosus).I longa anotada en lugar de semivocalClaudlanum 1732IamvsMar ialel 5 5Reduplicacin de la consonante que precede a la i voclicaSocciorum 5659;Fillia CIL VIII 15813) Pomp eya).Cierre de e>i; o > u

    -Argentiam 8821; casium cinco veces: 5380, 8566, etc.; Herclanio 4299; marmorias X 825Pompeya).- Putiolis, Putiulanorum Flobert, 1995, 145) Puteoli, -orum, Pozzu oli) Agro Murecine).- cloaca>cluaca\ uacua>uaqua App. Prob.)2 2 Desarrollo de consonante transitoriaPIVS DVO cf. en castellano: ri, fri, riy, friy).2 3 Reduccin de las dos vocales a una sola:-cohorte>corte.-quitus > quetus; februrius > febrarius; quattuor>quator Agro Murecine: Flobert, 1995, 145)-mutuos > mutos Agro Murecine)

    2

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    10/21

    1

    10. YOD

    1. Del indoeuropeo al latn

    1.1. Situacin de la yod en lenguas indoeuropeasSnscrito: se conserva (y)Griego: se pierdeLatn:posicin intermedia entre el snscrito y el griego.

    1.2. Testimonios de los gramticos sobre la existencia de la yod

    La I tiene en latn una doble naturaleza:1.- voclica2.- consonntica

    -Nigidio Fgulo (finales de poca republicana):

    a et o semper principes sunt, i et u semper subditae, e et subit et praeit; in Euripo,

    subit in Aemilio. si quis putat praeire u in his verbis Valerius Vennonius Volusius, aut i in hisiampridem iecur iocus iucundum, errabit, quod hae litterae, cum praeeunt, ne vocales quidem

    sunt.(cf. Grammaticae Romanae Fragmenta, recensuit H. Funaioli, Teubner, Stuttgart, 1969,p. 167).

    2. Del latn a las lenguas romances: creacin de nuevas yod.2.1. Yod procedente de la solucin de hiatos. Influjo sobre la consonante precedente

    2.1.1. Oclusivas sordas: t+yod

    2.1.1.1. Asibilacin de la consonante2.1.1.2. Cronologa de la asibilacin: no antes del siglo I d. C.

    Crescentsianuspor Crescentianus (ao 140)

    Donaciani(CEL 150,2, de papiro egipcio de 130 d.C.)Vincentzapor VincentiaLaurentziopor LaurentioMarsalispor Martialis (siglo IV)

    2.1.1.3. Testimonio de los gramticos sobre el fenmenoPapirius (s. V)

    Iustitia cum scribitur, tertia syllaba sic sonat, quasi constet ex tribus litteris t z et i,

    cum habeat duas, t et i. sed notandum quia in his syllabis iste sonus litterae z inmixtus

    inveniri tantum potest, quae constant ex t et i et talia. excipiuntur quaedam nomina

    propria, quae peregrina sunt. sed ab his syllabis excluditur sonus z litterae, quas

    sequitur littera i, ut otii iustitii. item non sonat z, cum syllabam ti antecedit littera s,

    ut iustius castius.(Papirius apud Cassiodorum, s. V, GLKVII 216)

    Pompeius(s. V)Iotacismi sunt, qui fiunt per i litteram, siqui ita dicat, Titius pro eo quod est Titius,

    Aventius pro eo quod est Aventius, Amantius pro eo quod est Amantius. quo modo

    ergo hoc fit vitium? definiamus illud, et videbimus postea, quo modo cavere debemus.

    fit hoc vitium, quotiens post ti vel di syllabam sequitur vocalis, si non sibilus sit.

    quotienscumque enim post ti vel di syllabam sequitur vocalis, illud ti vel di in sibilum

    vertendum est. non debemus dicere ita, quem ad modum scribitur Titius, sed Titius;

    media illa syllaba mutatur in sibilum. ergo si volueris dicere ti vel di, noli, quem ad

    modum scribitur, sic proferre, sed sibilo profer...sed illud scire debes, quia tunc hoc

    facere debes, si media sit. si autem prima fuerit..., etiamsi sequatur vocalis, non illam

    vertit in sibilum. ecce dies habet post se vocalem; debemus dicere dies, sed non

    dicimus. adde illi partem priorem, ut istam mediam facias, et dicis meridies: non

    possumus dicere meridies, ut scias quoniam tunc contingit hoc huic syllabae,

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    11/21

    2

    quotiens media est, non quotiens prior est. sed hoc servare debemus, etiam quando

    praecedunt duae consonantes, castius. ...castius nemo dicit, nec potest. quae est

    ratio? ubi s littera est, ibi non possumus sibilum in ipsa i littera facere, quoniam ipsa

    syllaba a litteris accepit sibilum. ergo quoniam iam ipsa syllaba a litteris accepit

    sibilum, non debet et a pronuntiatione accipere, id est syllaba non potest consentire

    ad sibilum, si praecedat s littera, quoniam iam s ipsa sibilum habet. (Pompeius, s. V,

    GLKV 286).

    Isidoro (s. VI/VII)Y et Z litteris sola Graeca nomina scribuntur. Nam cum 'iustitia' sonum Z littera

    exprimat, tamen, quia Latinum est, per T scribendum est. Sic 'militia', 'malitia',

    nequitia', et cetera similia.(Isidorus,Etym. 1,27, 28).

    2.1.2. Oclusivas sordas: k+yodmundicieipor munditiei (ao 136)terciaepor tertiae (ao 179)fatiopor facionunciarepor nuntiare,definiciopor definitio (aos 222-35)

    Donacianipor donatiani (cel 150, 2 papiro egipcio 130 d.c.)

    2.1.3. Oclusivas sonoras: /d/ y /g/ + yodAiutorpor Adiutor,Iosimuspor Zosimus (< gr. Zsimus)Ziomedispor DiomedisZebuspor DiebusZonisiuspor Dionysius (principio del siglo III)Madiaspor Maias (ao 364)Zabuluspor DiabolusVestia(=vestigia) CEL 226,7. Papiro datable en el 431.maiaspor magias(CIL X 4545) (hipercorreccin).

    2.1.3.1. Testimonios de gramticosIotacismi sunt, quotiens post ti aut di syllabam sequitur vocalis, et

    plerumque supradictae syllabae in sibilum transeunt, tunc scilicet quando

    medium locum tenent, ut in meridies.(Servius, in Don. IV 445 K., comienzosdel siglo V).

    Media: di sine sibilo proferenda est; Graecum enim nomen est, et Media

    provincia est.(Servius, in Verg. Georg.II 126, Thilo, comienzos del siglo V)

    (Mhdiva, regin de Asia)..

    ...solent Itali dicere ozie pro hodie.(Isidorus,Etym. 20, 9, 4)

    2.1.4. /l/ y /n/ + yodvinea:esp. via, fr. vignearanea:araa, araignefolia:hoja, feuillepalea:paja, paille

    2.1.5. Otras consonantes + yodParete< parietemCesquant< quiescant (Richter, 1934, 49).Quetus< quietus (>quedo)

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    12/21

    1 1. S E M I C O N S O N A N T E W . B E T A C I S M O . S I ST E M A C O N S O N A N T I C O L A T I N O .P A L A T A L I Z A C I N : C R E A C I N D E N U E V O S S O N I D O S C O N S O N A N T I C O S

    1. L a S e m i c o n s o n a n t e W1.1 . In ic ia l de pa labra : se conserva : uicus gr. okoq), uidi gr. oda)1.2 . Pos ic in in te rvocl i ca :

    I o ) Se c ons e r va ge ne r a l m e n t e : *neuos gr . veF oq) > nonos > nouus2 ) D e s a pa r e c e e n de t e r m i na dos c a s os :

    a) ent re voca les de l mismo t imbre , s i l a 2 a voca l e ra tona:*lauatrina > *laatrina > latrina/ laure, lautio-diuitis gen. ) > ditis / diutiae, diunus, senerusb) c ua ndo l e s e gu a voc a l hom r ga na : o, u:

    -comienzos de l l a t n :*oleiuom > *oleiom > oleom > oleum*deiuos > *deios > dos > deus

    - poc a i m pe r i a l :flauus non flausQuomodo > comodo Pom pe ya 9251 )coqus non cocus

    1 .3. P r e c e d i da de c ons o na n t e : s ue l e c ons e r va r s e .seruire, eques

    2. Naturaleza de la v lat inaLa V t i ene en l a t n doble na tura leza :

    - voc l i ca- no voc l i caCf . Te s t i m on i o de N i g i d i o F gu l o , t e m a a n t e r i o r )

    T e s t i m o n i o s e p i g r f i c o sOvaXpioQ = Valerius, Oeooviov = Vesuvius

    3 . Be t a c i s m oTr a ns c r i pc i one s a l g r i e go : Nepfiac;junto a Ncpovag, BoPiov- Vesuvius s . I d.C )E n P o m p e y a : 4 8 7 4 baliat = valeat, Berus = Verus.En pos ic in in te rvocl i ca , B sue le prevalecer sobre V:- C a r n o y sobre l as inscr ipc iones h i spanas :

    - Insc r ipc io nes paga nas B por V: 8 ; V por B: 1- Insc r ipc io nes c r is t i anas B por V: 23; V por B: 4 .

    - C u g u s i en el CE L recog e ms casos de b por v 22) que de v por b 2) :B por vbolo 1 ,V,25; 144,8; suabitatis 1 ,VII ,17; cuibis 10,9 ; imboluclum 142,9/14; 141,12 7) ;143 ,A ,11 ? ) ; pulbino 142,12; qumqupibit 144,6; imbenire 144,7; benio 145,8; beniant145 ,20 ; beni l) 145 ,24 ; bia, boleba 145,26; ibi=ivi 146 ,13 ; negabit = negavit 146 ,32 -33 ; salbas 156,8; bice 215 ,2 ; benise 215 ,4 ; debotis 2 3 4 , 2 ; statibis 234 ,6 ; serbo 243.V por bprevere 2 3 4 , 6 ; invecillo 242,6 .

    4 . Pa l a t a l i z a c i n: c r e a c i n de nue v o s s o n i do s c o ns o n nt i c o s4 La palata l i zac in de las oc lus ivas ve lares ante vocal anter ior

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    13/21

    -l a tendencia a palata l izar /k/ y /g/ ante /e,i / , sin prdida de vocal- f e n m e n o ms tardo que la creacin de yod por solucin de hiato,- fenmeno relacionado con la palatal izacin an te yod .- In f luencia del umb ro en la palatal izacin Bon fan te) : En umbro fagia = lat.facial, tagez = lat. tacitus.-Desde el la t n penet rar a con la co lon izacin en Alban ia y la Dacia .-Poster io rm ente I I I ss . ), desde I ta l ia afectar a a Crc ega, S ici l ia, Cerde a me r id ional y sep ten t r ionalno la central) , Retia, Galia e Iberia Bo nfa nte, 1983, p. 425).K e, iG e, i4 .2 . Cronologa-Estas velares m ant ienen su p ronunciac in fuer te , oclusiva, an te e , i, por lo me nos, hasta e l s ig lo I I d .

    C. Ma rine r I , p . 90)-En sardo falta este t ipo de palatales.-Esto ayuda a es tab lecer hasta qu fecha es tos son idos se mantuv iero n co mo oclusivos:sardo: Bindighi

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    14/21

    1 2. A S P I R A C I N V O C L I C A H ) . C O N S O N A N T E S A S P I R A D A S . A D A P T A C I N D E A S P I R A D A SG R I E G A S . O T R O S F E N M E N O S C O N S O N A N T I C O S . A S I M I L A C I N . D I S I M I L A C I N .M E T T E S I S

    I . A S P I R A C I N V O C L I C A H ) .1 . S istema cousonntico indoeuropeo y origen de la h la t ina

    sord as sonor as sd asp . sn asp .

    labiales P B P H B Hdenta les T D T H D Hguturalespospalat . K G K H G Hvelares Q G Q H G Hlabiovel . Q w G w Q w H G w H2 . La aspiracin vocl ica2 .1 . La aspiracin vocl ica in icia lostium (=host iam) CIL 12 1013; Oratia (=Horatia) CIL 12 1124; Irtio (=Hir t io )

    Ch o mm o d a d i ceb a t , s i q u an d o co mm o d a v e l l e td icere , e t ins id ias Arr ius h ins id ias ,e t tum mir i f ice sperabat se esse locu tum,cum quan tum po terat d ixerat h ins id ias .Credo , s ic mater , s ic l ibere avoncu lus e ius ,s ic maternus avos d ixerat a tque av ia .Hoc misso in Syr iam requ ieran t omnibus aures ;aud iban t eadem haec len i ter e t lev i ter ,nec s ib i post i l la metueban t ta l ia verba,cum sb i to adfer tu r nun t ius horr ib i l i s ,Ion ios f luctus , postquam i l luc Arr ius i sset ,iam non Ion ios esse , sed Hion ios . (Catu l lus , 84)humor, humidus, humerus, etc.erus / herus; arena / harena; arundo /harundo; olus / holus, etc.abeo (=ha beo) 18 ,2 ; 19 ,1 /3 ; 142 ,14 ; 143 A,11 ; 146 ,20 /33 ; Eraclianus ( =Herac l i an u s ) 7 6 ,1 2 ; orno 169,9(CEU) Hitalicus 142 ,57-58 ; his = is 240 ,1 ,17 .Vide, domine Dens, et patienter, lit vides, vide, quomodo diligenter observent filii hominum pactalitterarum et syllabarum accepta a prioribus locutoribus, et a te accepta aeterna pacta perpetuaesalutis neglegant, ut qui illa sonorum vetera placita teneat aut doceat, si contra disciplinamgrammaticam sine adspiratione primae syllabae hominem dixerit, magis displiceat hominibus, quam sicontra tuapraecepta hominem oderit, cum sit homo. (AUGUS TINUS (354-430), Con f. 1,18,29).

    2 .2 . La aspiracin vocl ica interna: michi, nichil (aniquilar).I I. C O N S O N A N T E S A S P I R A D A S . A D A P T A C I N D E A S P I R A D A S G R I E G A S1. Las consonantes oclusivas aspiradas griegas en la t in

    TTopc|>pa > purp ura ; 0ij |ioy > tum um > tomillo ; yakit , (pied recita > ca lx, calci s.9 por th ( 0 aT p o i > t h ea t ru m ) ; < p or ph ( | i ( t )opes> amphora; x por ch ( x p o s> ch o ras )Tex to s p a p i r ce o s CE L)

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    15/21

    F/p en lugar de ph: Aprodisia 142 ,29 ; Theofanes 222 ,6 ; 242 ,1 ; Filippi 2 2 2 ,9 ; Delfinius 223 ,1 ;catafractarius 231 ,8 ; 232 ,15 ; 233 ,15 ; Stefanus 2 3 3 ,1 2 ; Fileas 2 3 3 ,1 3 ; triumfatoris 242 ,3 ;T en lugar de th:Androstenes 150 ,38 ; Doroteus 233 ,15 ;C en lugar de ch: Acilleus 150,36.Prudenter enim qid, cum interrogasset rusticum testem an Amphionem , negante eodetraxit adspirationem breuiauitque secundam eius nominis syllabam, et Ule eum sic optimenorat. ( Q U I N T I L I A N U S , IO , 12,10,57)I II . O T R O S F E N M E N O S C O N S O N A N T I C O S . A S I M I L A C I N . D I S I M I L A C I N . M E T T E S I S

    1. Asim i lacin c onsonn tica-p ro g res i v a : (mb > mm > m: palnmba >paloma', L- r>l - l : imboluclum p o r involucrum (CE L 142 ,9 ;141 ,12(7) ; 143 A,l l (?)- reg res i v a : pt > tt > t: septem siete.C E L : massipium 7 7 ,1 4 (=mar s i p i u m = mar su p i u m) ; Imbenire 144 ,7 ; imvenire 144,16; 146,19; imperpetuo 142,6; im mensem 142 ,26 ; im meo 144 ,19 ; im bia 145,26 (CEL II, p . 168).2 . Dis imi lacin consonntica2 .1 . Dis im i lacione s prel i terarias

    -alis > -aris: considaris, militaris, sing ularis, f ren te a mortalis, navalis, reg alis, civilis.2 .2 . Dis imi laciones propias de la lengua cot id ianaa . Cambio de 1 y r: Parpatum p o rpalpation (CE L 141 ,6 /17) ; Piciparis = principalisCEL ,215 ,2-3 . b. Secuencia r-rb.l. r-r > 1-r:-peregrinus > pelegrinus (CIL III 422 2 (i t .p ellegrino, fr . plerin, p ro v .pele(g)rin, cat. pelegri(ingl.al . pilgrim).b.2. r-r > n-r:meretrix menetrix (app. Prob. 147); terebra tenebra (CG L II I 79 ,49) .b.3. r-r > r-cero:proprius > propius; proprietas > propietasc. Secuencia 1-1c . l . 1 1 > r-1:flagellum > fragellum (Ap p. Prob. 77).c.2.1-1 > n-I:colucula conucula ( rueca) (i t . conocc h ia , f r . quenoui l le)c.3.1-1 > cero-1:clavicula cavicla ( i t . cavic chia, prov. cavilha, fr . chev il le)

    O k3 . Mettesiscrocodilus (cf . gr. KpoK ei\os)>corc odil(l)us, corcod ril(l)us, crocodrillus (cocr odillus, cocodillus,concordillus).intestina > istentina, stentina (glos., it . me r. stentina, log. istentina , a.esp. estentina , a.port , stentia (cf.esp. pop. istantino)parabola p a l ab ra ; animalia a l i ma a ; miraculum > mirag lo > mi lagroLa mettesis como juego de palabrasClaud ius T iberius, Liviae filius, Ca esaris O ctaviani privignus, imperav it a nnos viginti tres. Iste, q uiaClaudius Tiberius Nero dicebatur, eleganter a iocidaribus Caldius Biberius Mero ob vinolentiam nominatus est.(Aurel io Vcto r , Ep t . De Caesar ibus , 2 ,1 -2 (sobre Tiber io ) .Algunas mettesis del espaol co loquia lGabriel > Grab ie l ; t eat ro > t reato ; incrustar > incrust rar ; croqueta >co creta ( tom ada del f rancscroquet te) ; l adear > dalear

    2

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    16/21

    1

    13. SONORIZACIN DE SORDAS INTERVOCLICAS. RELAJAMIENTO DE SONORAS.SIMPLIFICACIN DE GEMINADAS

    I. Sonorizacin de sordas intervoclicas.1. Alcance del fenmeno: oclusivas sordas: P, T, C; fricativas sordas: S, F

    2. Condiciones de la sonorizacin:a. Entre vocales.capra > cabra / arcus > arco; paucum > poco

    3. Grafa utilizada:El alfabeto latino presenta cierta dificultad para que se reconozca la sonorizacin.

    4. Ubicacin del fenmenoEl tratamiento de las consonantes simples sordas en medio de diccin divide la Romania:

    a) Romania occidental: sonorizacinNorte de Italia, retorromano, francoprovenzal, francs, provenzal, cataln, espaol, portugus

    b) Romania oriental: se mantienen sordascentro y sur de Italia, dalmtico, rumano

    La lnea divisoria: Los Apeninos (lnea La Spezia - Rmini)

    5. Causas de la sonorizacin:La distribucin geogrfica del fenmeno ha llevado a pensar en la accin del sustrato celta como su

    causa, por dos motivos:1)el rea de distribucin coincide en general con la zona en que pudo existir dicho sustrato.2)el fenmeno de la sonorizacin puede ser relacionado con la llamada lenicin celta: tendencia a la

    relajacin o suavizacin de la pronunciacin consonntica.

    7. poca de la sonorizacinDos teoras:a. cronologa temprana (s. II-III p. C.) (Defensor: A. Tovar)

    a.1. Los datosPompeya

    Pagatus1486bompeiana538

    Viriod(al)2451 (= Viriotal).Megum

    tridici8830, tridicum5380. trici(4811)Agro Murecine(al lado de Pompeya): tridici; tridigi.Bu Njem Libia?: cinco ejemplos de tridici.Emerita

    Dea Ataecina Turi-brig Proserpina

    per tuam maiestatemte rogo oro obsecro

    uti vindices quot mihifurti factum est quisquismihi imudavitinvolavitminusve fecit eas [res] qiss

    tunicas VI...(CIL II 462).

    Testimonios de textos literariosItalia:PudoreporPutore"podador" (San Filastrio, s. IV)Galia:migatpor micat(Pelagonio, comienzos s. V).Espaa:Perpeduoporperpetuo(San Martn de Braga, s. VI).

    Inscripcioneslebrapor lepra(Mrida, s. VII);pontiuicatus(Guadix, ao 652); eglesie(Bailn, ao

    691; iubentudis(iuventutis) yRouine, (Rufine) (Torredonjimeno, Jan).

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    17/21

    2

    b. la cronologa tarda del fenmeno (siglo V)Defensores: Battisti, Grandgent, Vnnen, Pokorny, Meyer-Lbke, Hermann, etc.

    Argumentos1) Persistencia en las grafas del uso de las consonantes sordas.

    2) Testimonios de las lenguas germnicas:

    prstamos del latn al germnico: acetum > akeitPrstamos del germnico al latn:Ataulfus > Adolfo; Rodericus > Rodrigo

    II. Relajamiento de sonoras intervoclicasPer immutationem fiunt barbarismi sic: litterae, ut siquis dicat bobis pro vobis, peres propedes, stetim pro statim, quod vitium plebem Romanam quadam deliciosa novitatis affectionecorrumpit. (Consentius 392,15)

    III. Simplificacin de consonantes geminadas

    1. Consonantes geminadas: oclusivas (menos la QU), silbantes, lquidas.2. Correlacin de cantidad en las consonantesannus"ao" / anus "vieja"; stella"estrella" / stela"columna de piedra que adornaba las tumbas".mamma, tatta, del lenguaje infantil.garrulus non garulus"hablador"

    Ejemplos de simplificacin en el Corpus Epistolarum Latinarum:literas9,7; Mitam73,14; Karisimo77,1; Aceperis143 A,9; Marcelus200,VII,10.

    3. Falta de anotacin de las geminadas en latn arcaicoesent, habuisent, velet, etc.Per unum l enuntiari non est mirum, quia nulla tunc geminabatur littera in scribendo; quam

    consuetudinem Ennius mutauisse fertur, utpote Graecus Graeco more usus(Festus, ed. W.M Lindsay, p. 374).

    -Desde el 189 (Decreto de L. Emilio Paulo) al 134 a. C. se observa en las inscripciones una vacilacinentre ambas ortografas, pero a partir del 134 se impone el nuevo sistema.

    4. Evolucin de las geminadas: simplificacin4.1. oclusivas: clsico vaccas / vacas | cast. Vacas / vagas | sccare =secar / scare=segar4.2. nasales labiales: M / MM:Flamma > llama | com-matrem > comadre4.3. nasales dentales: N / NN

    a) annus / anus | ao / anob) annu(m) > ano ao;canna > canacaa (port.)

    lua < lunam; ter < tenere; coroa < corona(port.)

    4.4. laterales: -L- / -LL-a) villa > villab) castelo < castellum; selo < sigillu(m) sello.

    ceo < caelum; dor < dolor(em)4.5. vibrantes: -R- / -RR-

    a) distincin lenis fortis: pero / perrob) distincin cero - lenis

    En muchas regiones el fonema dbil tiende a llevar su debilitamiento hasta el grado cero.As, en el norte de Italia: Liguria, el Piamonte y la Lombarda: la R cae y RR pasa a R.

    Acciaio < aciariumacero, de aciesfiloCuoio < cori umcuero

    c) distincin apical uvularEn francs la /rr/ se ha convertido en uvular./r/conserva su articulacin apical.

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    18/21

    14. GRUPOS DE CONSONANTES

    1. Asimilacin

    a) asimilacin progresiva*ferse>ferre; *velse> velle.

    b) asimilacin regresivab.1.Asimilacin regresiva total*supmus> summus; adfero> affero . (asimilacin total)

    b.2.Asimilacin regresiva parcial

    at quem (Pompeya 1880; at porta = ad portam 2013; im balneum 2410; tan durum1895; apsentem(CEL 3,6 papiro s.I a.C).

    2. Simplificacin-idem< *isdema travs de *izdem; dimitto< *dismitto.-sescenti nt:santussomme, sommeil; damnum > dam, dommage(fr.)-it.sonno, danno, esp.sueo, dao.-CIL VI 27070 alunnus, CIL III 2240 alonnus; CLE 1339,19 danno

    g) ns:Pompeya: Cresces(44x) / Crescens(14x);pariens (=paries), formonsa, formonsiorem.

    App. Prob.: 76 Ansa non asa, 152 mensa non mesa; 19 Hercules non Herculens; 75 formosus,non formunsus; 123 occasio, non occansio.

    CEL:Demostrabit10,5;Kastresia205,20; Trasmisi215,8-9; Omnipotes237,16. vicensimaCEL153, I,10/17; ConstodireCEL 237,17.

    Lenguas romances, desaparicin generalizada: mensa> mesa,sponsa> esposa.

    h) pt, -ps:-en Pompeya: isse, issus, issa, por ipse, ipsa.

    -CEL:scribserim178,2,2; infrascribtos232,4;Netuni(?) por Neptuni 154,9;Isimetpor ipsimet176,II,3.

    -Las lenguas romances presentan por regla general la asimilacin:-septem> it. log. sette, rt. set, siet, esp. siete, port. sete, a.fr.prov. cat. set, pero rumano apte.-gypsu> it. gesso, esp. yeso, port. gesso, prov. geis.

    i) kt:

    -En Pompeya: otoge(ntos), autione, fata (= facta). Otaus (= Octavus).-En elApp. Prob.: 154 auctor, non autor, 155 auctoritas, non autoritas:

    1

  • 7/22/2019 Esquemas 4-15

    19/21

    -resultados romances:-italiano y sardo:fatto, latte, otto.-rumano kt > pt:fapt, lapte, opt.

    -romania occidental: kt > ct: fr.fait;prov.fach; cat.fet; hecho; port.feito.

    j) ks (normalmente representado por la x): ixipor ipsi(Suet., Aug. 88).

    -Inscrip.: visit< vixit.-hiperc.: CEL: adduxsit10,1; maxsuma10,5;saxsaginta214bis,6. respecxi85,8.

    k) kl, -pl:

    Latn francs cataln espaol italiano portugusclamare (clamer) clamar llamar chiamare chamarclavem clef clau llave chiave chaveplorare pleurer plorar llorar piangere chorarplenus plein ple lleno pieno cheiopluvia pluie pluja lluvia pioggia chuvaflamma flamme flama llama fiamma chama

    l) gm:

    -App. Prob. 85pegma, non peuma,-fraumentum(en textos tardos, cf. ThLL), porfragmentum

    Grupos secundarios

    m) tl: vet(u)lus, vit(u)lus, capit(u)lum> veclus, viclus, capiclum.

    n)Oclusiva ms semivocal o vibranteItaliano: Abbia < habeat; acqua < aqua; febbraio < februarium; fabbro < fabrum; prezzo it. Sono; cantant> it. cntano,sardo kntana.

    1. Nasales: -M, -N:

    1.1. -m finalCaduca desde poca arcaica. Es un hecho constatable por medio de las inscripciones desde el siglo III

    a.C.; por las indicaciones de los gramticos y por los procedimientos mtricos.

    Ejemplosa.1.) En el verso m (-im, -em, -am, -um) se elida delante de vocal, y haca posicin delante de

    consonante.a.2.) Pompeya: en monoslabos: 3152 cu amecis, 8873 ia Volcanus, 8361 ia nox.CEL : armoru66;stati74,5; redda77,13; aute142,12/18; eni144,11;a.3.) En palabras proclticas, delante de consonante:

    Pompeya: 2410 im balneum, 1891 tan durum, 1997 quen quisque, 2402 cun Fileto.CEL : tan invidiose 74,3; con suis 142,50; con fratrem suum 145,10; con matrem meam

    146,23; con rebus meis146,32.En las lenguas romancesla -mdesaparece totalmente, excepto algunos monoslabos: cum>

    it.esp. con, log. kun, port. com, pero rum. y dial. it. merid. cu.; rem> fr. rien; quem> esp. quien, port. Quem;quam> prov. can, esp. cuan; tam> log. cat. esp. tan, port. to;sum> it.sono( con -o paraggica); meum> fr.

    mien.

    1.2. -n finalRelativamente rara. Corre una suerte parecida a la -m. A veces se confunde con la m: im impendia

    CEL 146,32; tamemCEL 242,9.-nomen: it. Nome, rum. Nume,prov.fr. nom(esp. nombre sard. nos, a.fr. nos, prov. nos, cat. nos, esp.port. nos/ rum. noi, it. noi.

    -minus> sard. minus, a.fr. moins, prov. mes, cat. menys, esp.port. menos/ rum. --, it. meno.

    -cantas> sard. cantas, a.fr. chantes, prov. cantas, cat. cantes, esp.port. cantas/ rum. cnti, it. canti(a.it.cantede

    *cantai, despus canti, por aproximacin con credi, vedi, etc., derivados de credis, vides).

    -la mayor parte de las hablas italianas y rumanas ha generalizado la desaparicin de la -s final, limitadaal principio, sin duda, a la posicin anterior a consonante sonora.

    -Todo lleva a creer que la innovadora, en poca relativamente reciente, ha sido la parte de la

    Romania sin s.-Hay, no obstante, cierta dificultad para confirmar la hiptesis que atribuye la conservacin de la - sen

    Occidente a la influencia de las escuelas y al uso literario.

    3. Oclusivas dentales: -T, -Da) -T-tse ha mantenido cierto tiempo, por necesidades de claridad.

    -Hay omisiones espordicas en las inscripciones, desde la poca arcaica, en la desinencia verbal -it:-CIL I

    247,377,477 dede= dedit. Tambin en la desinencia -unt: 1261 dedero, 378 dedrot.

    -En Pompeya es frecuente la omisin: 1173 quisquis ama valia, peria qui nosci amare; bis tanto peria,quisquis amare vota; 6820pos fata, 4966posquam, 2058pos Idus

    En las lenguas romances slo el francs, hasta los siglos XII-XIII, ha conservado -t y -nt de lasdesinencias verbales (y todava hoy, en la "liaison": croit-il, aiment-ils).

    b)-DLa d final de palabras como ad, apud, sed, quid, quod haba dejado de ser sonora primeramente

    delante de consonante sorda:-Pompeya 1880 at quem, 2013 at porta, 1861 quot scripsi; pero tambin aparece delante de vocal: 1824

    quit ego, 2400set intra.Los dobletes ad/aty apud/aputparecen haber coexistido desde poca muy antigua, sin que podamos

    determinar una reparticin estricta desde el punto de vista de la fontica sintctica.

    CELa meos216,4 (=ad meos);A te216,9 (=ad te)-t en lugar de d: illut169,18; quitquit169,17-d en lugar de t: ed142,2; ud142,21/42; inquid146,16;

    4. -R, -L

    Las lenguas romnicas han resuelto estas consonantes finales de dos maneras distintas:

    a)con una vocal paraggica (-e, raramente -o):

    -cor> it. cuore, sard. koro.-fel> it.fiele, sard.fele, rum.fiere-mel> it. miele, sard. mele, rum. miere

    Parece estar tambin en la base de las formas prov. cat.: cor, fel, mel.Tambin en la base de fr. coeur, fiel, miel,donde la vocal tnica es tratada como en slaba libre.

    b)con la mettesis:-quattuor >

    *quattro, semper >

    *sempre.