entrevista a - terra e tempo. a · pdf fileo “vive le quebec livre” que de gaulle...

E foi que NOM (à Europa do capital)!

Luís Seoane, arte e nacionalismo

CCCV, Cine Clube Carlos Varela

O Sáhara Occidental nunha nova encrucillada

Galitzia, outra

DOSSIER | CASTELAO vs PIÑEIRO

Entrevista aAdolfo PérezEsquivel

Nº 134 • ABRIL | MAIO | XUÑO 2005 • 4,50 €

Edita | Fundación Bautista Álvarez de Estudos Nacionalistas. Clasificada de interese cultural e declarada de interese galego por Orde da Consellaría de Cultura,Comunicación Social e Turismo do 23 de novembro de 2004 (D.O.G. 17/12/2004). Inscrita no Rexistro Único de Fundacións de Interese Galego co número 2004/20 |Xunta Directiva do Padroado da Fundación | Bautista Álvarez Domínguez (Presidente), María Pilar García Negro (Directora Xerente), Xoán Carlos Garrido Couceiro(Director do Terra e Tempo), Lois Diéguez Vázquez (Director de Programación de Cursos e Publicacións), Xosé Ramón Ermida Meilán (Director de Arquivos), Luís Ovelleiro Piñón (Secretario) e Roberto Vilameá Ponte (Tesoureiro) | CIF G-15947450 | Corrección lingüística | Robert Neal Baxter | Redacción, publicidade esubscricións | Avenida de Lugo, 219, 1º, 15703 Santiago de Compostela, Galiza. Telf. 981 57 02 65 | Correo electrónico | [email protected] | Litonor, S.A.L. | Deseño | seteseoito | D.L. | C-1361-1995 | © Permítese a reprodución citando a fonte | Feche de edición | 15 de xullo de 2005.

Opinión

[ Lois Diéguez ]

[ Fernando Abal Pena ]

Entrevista

Adolfo Pérez Esquivel[ María Guerreiro e Xoán Carlos Garrido Couceiro ]

Economía

E foi que NOM (à Europa do capital)![ Bernardo Valdès Paços ]

Cultura

Luís Seoane, arte e nacionalismo[ Mª Antonia Pérez Rodríguez ]

CCCV, Cine Clube Carlos Varela[ Ramiro Ledo Cordeiro ]

Internacional

O Sáhara Occidental nunha nova encrucillada[ Mohamedu Heiba Emhamed e Santi Ali Brahim ]

Viaxes

Galitzia, outra[ Antón Fortes Torres ]

DOSSIER | CASTELAO vs PIÑEIROCastelao-Piñeiro: Un encontro imposíbel[ Xoán Carlos Garrido Couceiro ]

Carta de Castelao a Ramón Piñeiro

Carta do PG do interior a Castelao

Carta de Caselao ao PG do interior

4

5

10

1622

25

32

36384749

Nº 134 • ABRIL | MAIO | XUÑO 2005sum

ario

5

9

16

36

As consignas son a expresión identificadora dun movementopolítico. Lembro algunhas delas: Patria ou morte, a dos guerrillei-ros cubanos de Sierra Maestra. O Povo unido xamais será vencido,que abrollou co poder popular en Chile, e que despois de ser aba-fada pola criminoratirania de Pinochet foi retomada, como palabrade orde pola Revolución dos Cravos en Portugal. Non podia seralleo o nacionalismo a estes símbolos de coesión e identificacióncolectiva. Teñen os bascos a súa bandeira no Euzkadi Askatuta, naCatalunya Lliure os cataláns, e no Galiza Ceibe os patriotas gale-gos de onte e de hoxe, desde Castelao aos militantes do BNG. Foia proclama transmitida como herdo á posteridade no derradeirosuspiro de Alexandre Bóveda, tallado polo pelotón de fusilamento.Ela traza a liña divisoria que o “rexionalismo autoidentificador” doespañolismo non pode franquear. Renunciar ou deturpar a consig-na singnifica abxurar do contido político que encerra: a liberdadenacional e o dereito de autodeterminación que os nacionalistaspor definición debemos defender.

O “Vive le Quebec Livre” que De Gaulle berrou na súa visita a Ca-nadá non foi unha arroutada, como daquela quixo interpretar a ideo-loxia defensora da integridade dos Estados. Foi unha provocación ca-rraxenta á mentalidade imperialista dominante. Na boca dunpresidente francés –nen revolucionario nen fascista- constitúe unexemplo alentador para políticos medoñentos, que agachan a men-saxe por mor de non alporizaren o protocolo. Habia un “Viva Cuba Li-bre” para os revolucionarios de Fidel, que inclusive pasou a alcumarunha bebida, e un “ Viva Cuba” coa que Batista remataba os seus dis-cursos. A diferenza entre as dúas era abismal, tanto como a que haientre opresores e oprimidos.

Á consigna tradicional do nacionalismo histórico, o formado eperseguido na ditadura engadiulle a versión de “Galiza Ceibe, po-der popular”, non para suprila, senón como brado de combate nasmobilizacións populares. Non sei como xurdiu nen que tivo a inicia-tiva, pero o éxito da mesma foi total. Máis que consigna constitúeunha bandeira, que expresa a nosa firmeza nos momentos de agre-sión e estimula o fervor militante para continuar a loita. Ela é, sendúbida, o emblema identificador do nacionalismo galego na actua-lidade, do mesmo xeito que “Santiago e cerra, España” imprimíaafouteza nas cruzadas medievais.

Pero non escrebo para facer historia. A miña pretensión é ex-clusivamente pedagóxica. Mellor dito, limítome a fornecer un apor-te de interpretación política. Sobra dicer que o poder popular é oatributo esencial da democracia, exercido este poder de maneiracolectiva. O verbo democrático conxúgase sempre na primeira per-soa do plural, contrariamente ao poder persoal que utiliza o singu-lar, quer na modalidade populista do despotismo ilustrado, quer naditadura represora dos fascismos. A cultura democrática, coa súavinculación á pluralidade colectiva, acadou presenza temperá nonacionalismo político galego. Lembremos a revista NÓS, xa en lu-gar de privilexio na historia do país, prestixiada polas colaboraciónde Risco, Castelao ou Otero Pedrayo. Unha cabeceira escollida–non sei se a mantenta- para exprimir un simbolismo, mesmo quecalquera dos ilustres colaboradores ostentase a categoría intelec-tual suficiente para empoleirarse nunha primeira persoa maxestáti-ca. A máis abondamento, outro título esclarecedor da tese quemanteño é a obra “Nós os inadaptados”, do autor de “ Mitteleuro-pa”, á marxe das debilidades coñecidas deste escritor. En síntese,a democracia reside no poder colexial. A arbitrariedade e o despo-tismo nas decisións persoais. Isto é a teoría. Na práctica, a eficien-cia esixe equipas reducidas e xerarquizadas para optimizar a rendi-bilidade da xestión. Ignoro as virtudes de sistemas políticos nosque prolifera a consulta popular condicionante das orientaciónsexecutivas. Non importa. Tanto no primeiro como no segundo casoa eséncia da democrácia permanece intacta. En ambas alternativaso titular do poder é o povo, se o exerce directamente en situacións

excepcionais ou se o cede baixo control nos sistemas representati-vos. Pero, teñámolo presente, nesta segunda modalidade quen or-dena é o povo e non o gobernante. Como en “Grándola vila more-na”. Como na xustiza administrada ao Comendador poloshabitantes de Fuenteovejuna.

A onde quero chegar con esta digresión sobre o poder popularda consigna nacionalista? O inimigo natural da democrácia é a ten-tación presidencialista, entendida como dona do poder e non comoadministrador do mesmo. Non abonda a lexitimidade das urnas devacina contra esta tentación. Algunha tirania naceu acobillada po-lo voto popular. Lembremos a Hitler. A cita –por extrema e lonxa-na- semella unha achega argumental pouco convincente. Admita-mos, ao menos, algun paralelismo que no presente nos remonta aépocas pasadas. Os fascismos –non sei se superados- tiñan noFúhrer, no Duce e no Caudillo a liña medular. Contra esta concep-ción elitista e mesiánica rebelouse o Occidente no século pasado.Extirpouse arrentes a raíz ideolóxica da mesma? A resposta esixereflexión. O marco xurídico que conforma a maioria das democra-cias europeas estabelece un rexime de carácter parlamentar. OExecutivo emana da cámara de representación popular, único ór-gao nacido directamente das urnas. Prímase asi neste sistema aprevalencia do poder colexiado frente ao persoal, proprio o segun-do do modelo americano. Aldo Rebello –actual ministro na equipade Lula, daquela líder da bancada comunista no parlamento deBrasília– comentábame hai trece anos a pretensión dos demócra-tas brasileiros: adoptar o sistema parlamentar como máis acaídopara o control do poder. O control, vállame Deus! Eis a peza clavedo mecanismo democrático e a bicha de todos os autócratas con-sagrados ou aspirantes.

Quen impuxo, entón, o formato eleitoral que fai prevalecer afaceta presidencial como referente exclusivo da consulta? Non se-rá para esvair programas e proxectos? A función lexislativa –pri-mordial no órgao elexido- fica relegada. Algunha vez teño pensa-do se as eleicións do futuro non se rexerán polos mesmos critériosque os pases de modelos. Fóra brincadeiras sarcásticas, en todocaso tolerábeis, o máis grave será que a troca de papeis respondaa saudades de xefaturas e caudillaxes que se arela renacer. O ver-me, infelizmente, está na incubadora. Os que levamos o poder po-pular como consigna non debemos permitir que poida rillar a ma-zá nacionalista.

O rexime parlamentar encoméndalle á cámara lexislativa afunción controladora, esencial en toda democrácia. Non existe de-mocrácia sen control. Escalonadamente, o ministro está sometidoá vixiláncia do Consello. O Consello á do Parlamento. O Parlamen-to á do povo. E –faltaría máis- os responsábeis políticos deben ad-mitir o control do partido ao que pertencen. Quen nega este prin-cipio axiomático está descolocado. Resulta un intruso dentro deorganizacións que actúan con criterios democráticos. Non é unhadesviación do marxismo-leninismo manterse axexantes sobre a ac-tuación dos personaxes públicos. É unha virtude, aínda que nonexclusiva desta ideoloxía.

Para isto están os partidos, xenuínas organizacións políticasdo povo. Quen interpreta que poden servir como escudo para per-petuar o mando persoal está confundindo partido con garda preto-riana. Remato o artigo, quizais prolixo, suxerido polo “Galiza ceibe,poder popular” que a televisión me trouxo como brisa refrescantena noite eleitoral desde Santiago de Compostela.

carta do presidenteGALIZA, SEMPRE CEIBE E SEMPRE POPULAR

BAUTISTA ÁLVAREZ

4 terra e tempo abril|maio|xuño 2005

Opinión

Somos terra arada pola historia, e a historia foi criada porquen nos antecedeu. Podemos recoller ou negar, ou mesmo igno-rar o traballo feito polos devanceiros, e segundo a nosa actuaciónasí construiremos o futuro. Sempre dubidamos daquela xente queintenta afogar o berro do seu sangue, negándoo ou silenciándoo.Mal síntoma. Tamén a historia nolo conta.

O nacionalismo naceu xa no século XIX. Sen el non sería po-síbel a criación das Irmandades da Fala, e sen elas tampouco nono sería a realidade do Partido Galeguista en 1931 (Castelao, Bó-veda, Suárez Picallo... lembran?). Logo veu a guerra. Da situaciónasfixiante da nación galega xurdiron, como esperanza, a UPG e oPSG, con desenvolvementos existenciais ben diferentes. Inme-

diatamente despois da morte de Franco, en 1975, a AN-PG aglu-tinou e mobilizou practicamente a todos os e as nacionalistas epreparouse para enfrontar a Reforma Política do Estado, conaquelas Bases Constitucionais da Nación Galega como progra-ma. Galiza, na súa vertente nacionalista, falou grazas, sobre to-do, á AN-PG, que a UPG apoiou sen reserva algunha. Mobilizou eorganizou a millentos de persoas. O BNG vén de alí. De alí. E nontería existencia sen aquela, sen os homes e mulleres que seguenna batalla. Nestes tempos de frivolidade e présas amparadas ébo lembralo. Para que a xente máis ou menos nova se identifiquecoa historia, respecte o colectivo e gañe na sempre revoluciona-ria humildade.

Asemblea Nacional-Popular Galega (AN-PG), 30 anos despois

[ Lois Diéguez ]

Na primeira fin de semana de xullo (do 1 ao 4) a UPG e o BNGparticiparon na Sede do Parlamento Latinoamericano (Parlatino)na Barra Funda paulista no XII Encontro do Foro de São Paulo.Constituído nestes mesmos días e nesta mesma cidade hai agoraquince anos (1990), e reunindo esta vez 364 persoas representan-do 150 forzas políticas baixo a lenda “Por unha nova integraciónda América Latina”. As organizacións de esquerda dos 16 paísesde América Latina e o Caribe en calidade de membros de plenodereito, e as da Europa, África, e Asia como convidadas.

A abertura estivo a cargo de Marco Aurelio Garcia do Partidodos Trabalhadores, quen dirixiu as delegacións deste partido aolongo dos doce Encontros deste Foro, e que hoxe é asesor presi-dencial en materia de política internacional, versou sobre “Os pro-cesos de integración na América Latina: unha visión da esquer-da”. Evocounos a emoción do reencontro con participantes dareunión inaugural no Hotel Danubio, hoxe desaparecido, tróuxo-nos a lembranza do momento de crise de identidade da esquerdano que se creara o Foro, en plena hexemonía das teses de FrancisFukuyama sobre a fin da historia e o pensamento único. A aplica-ción do modelo neoliberal como estratexia global do imperialis-mo, nun momento de especial debilidade da esquerda, recente-mente impactada pola desfeita do bloque socialista e a falta dereferencias para enfrontar o embate globalizador do imperialismoe as súas multinacionais. O comezo dos 90 era unha época de go-bernos conservadores na rexión, marionetas do amo do norte,fieis cumpridores dos planos de axuste e as receitas para o sur doRío Bravo impostas polo FMI e o Banco Mundial, traidores ás ex-pectativas de participación democrática e de mellores niveis devida duns pobos que viñan de sufrir desde a década dos 70 as di-

taduras cívico-militares fascistas, promovidas e sustentadas po-los EUA para frear o avance continental e a toma do poder políti-co pola vía electoral das organizacións nacionalistas de esquerda,antiimperialistas. A experiencia absolutamente inédita do Foro,da unión na diversidade, e que contribuíu co seu debate de ideasás vitorias acadadas pola esquerda en varios países, que aspirana unir a democracia política coa democracia económica.

O acto político central e de celebración dos 15 anos do Foro,contou coa intervención do Presidente Lula “...Agora vexo con cla-ridade o papel do Foro nestes anos, establecendo un novo patrónde relacionamento entre o Estado e a sociedade, entre o gobernoe as forzas sociais. O Foro ensinounos a actuar como compañei-ros, incluso na diversidade. Hoxe reafirmamos que valeu a pena.Que podemos e debemos confiar en nós mesmos...”

Despois do xantar do sábado comezaron as actividades propiasdo Foro, poderíamos dividilas en tres bloques. Un primeiro con pa-lestras sobre temas transversais tratados en plenario: dereitos hu-manos, medio ambiente, cultura, comunicación, cuestión agraria, emigracións. Un segundo sobre temáticas monográficas tratados engrupos de traballo: movemento sindical, mulleres, movemento ne-gro e indíxena, xuventude, parlamentar, poder local, pequenos emedios empresarios. Cada grupo de traballo levou as súas propos-tas ao plenario, despois de aprobadas pasaron a ser resolucións doForo, xunto coa Declaración Final. E un terceiro bloque que vén a sera devandita Declaración Final, as conclusións destes catro días detraballo, debatida e consensuada en comisión exclusivamente po-los partidos e organizacións membros, foi logo aprobada na plena-ria. Imposíbel nin sequera brevemente incluír neste espazo, podeser descargada desde o sitio www.forosaopaulo.org

XII Encontro do Foro de São Paulo, outros camiños internacionalistas

[ Fernando Abal Pena ]

abril|maio|xuño 2005 terra e tempo 5

Entrevista

Adolfo Pérez Esquivel,premio Nobel da Paz, 1980

Adolfo Pérez Esquivel dedicou a súa vida á defensa dos dereitos humanos. Arquitecto

e escultor de profesión, foi condecorado en 1980 co Nobel da Paz en recoñecemento

ao seu compromiso fronte á ditadura arxentina de Videla. Encarcerado e torturado nos

anos 70, a súa loita pola liberdade e os dereitos das persoas traspasou as fronteiras

da Arxentina cara a Latinoamérica no seu conxunto e de aí a outras zonas do mundo

como Oriente Medio ou Sudáfrica. Pérez Esquivel céntrase agora na defensa dos

dereitos humanos da terceira xeración, os dereitos colectivos –entre os que se atopa o

dereito de autodeterminación dos pobos– que foron ratificados por todos os estados

membros das Nacións Unidas. A defensa destes dereitos, a desaparición da débeda

externa, a condena da violencia provocada dende os propios estados, a

democratización das relacións internacionais ou o papel dos intelectuais na sociedade

son algúns dos temas sobre os que reflexiona.

María Guerreiro

Xoán Carlos Garrido Couceiro

“Os estados membros da ONUestán obrigados a respectar

o dereito de autodeterminacióndos pobos”


Entrevista a Adolfo Pérez Esquivel

—Dicía Jorge Luis Borges que a re-presión na Arxentina era tamén unxeito de terrorismo. Nestes temposde guerras e de agresións contí-nuas do imperialismo a varios paí-ses do mundo, Pérez Esquivel in-siste na existencia dese outro tipode terrorismo.—O mundo está nunha situación deconflito moi grave polo intervencio-nismo militar dos Estados Unidos, deGran Bretaña, e co apoio do que fora ogoberno do PP á guerra no Iraq. En Es-paña está moi recente o tema do 11de marzo, o ataque terrorista e as con-secuencias que tivo para as familias.Pero un ten que afondar tamén de on-de veñen estas cousas, cales foron aspolíticas que levaron a un estado co-mo o español a unha guerra, a unhaguerra non desexada polo pobo. Can-do os pobos do mundo se puxeron enpé para lle berrar non á guerra, non selle fixo caso. As consecuencias, quechegan até hoxe mesmo son atenta-dos e mortes todos os días. —Haberá que definir entón se esainvasión é tamén unha forma de te-rrorismo?—Habería que dicir primeiro que osinvasores non foron só os EEUU se-nón tamén Gran Bretaña, España etodos os estados que apoiaron estamedida. E hai que sinalar que son osinvasores dun pobo que non é o agre-sor, pódenos gustar ou non o gober-no de Sadam Hussein pero hai queter claro que este home foi sempre unaliado fundamental para os EstadosUnidos. Daquela, teremos que ver

quen é o agresor real nesta guerra eonde está o terrorismo. Unha cousa éOsama Bin Laden e outra moi distin-ta o pobo iraquí e o pobo afgán, quesufriron as grandes masacres. Mulle-res e nenos, a sociedade civil basica-mente.Hai un tipo de terrorismo que é o te-rrorismo de estado e despois hai ou-tro terrorismo que executan esas for-zas irregulares ocultas que cometenatentados coma os do 11 de setembrode Nova Iorque ou o do 11 de marzoen Madrid. Pero este tipo de actosnon se lle poden atribuír a un poboenteiro. Iraq non é o país agresor. —Existe hoxe en día na Arxentinaese tipo de agresións dende o poder?—Arxentina está neste momentotentando recuperarse da grave situa-ción que viviu. Foi un momento desaqueo sen piedade dos recursos dopobo. En ano e pico quitáronse máisde 18.000 millóns de dólares do país.Hoxe a Arxentina, que é un país ri-quísimo con grandes posibilidades,ten 23 millóns de persoas en situa-ción de pobreza, máis de 10 millónsde persoas por baixo do nivel de po-breza. Os nenos morren coa fame ede enfermidades evitables. Hai poucoviaxei a unha zona do país na fron-teira con Bolivia. Hai unha serie deempresas transnacionais que estánbotando as comunidades indíxenasfóra dos seus fogares para se apropia-ren das terras e plantar solla transxé-nica e cana de azucre. E isto fano coacomplicidade do goberno da provin-cia e sen se preocuparen pola vida do

Pérez Esquivel con membros da CIG en Vigo.

Durante a folga de fame dos sindicalistas en

Lugo enviou un comunicado de solidariedade

fronte á condena a máis de 15 anos con que se

sentenciou aos participantes nun piquete durante

a folga de 2002



pobo. Este é un reflexo da situaciónque se vive en todo o país. —É esta tamén a situación xeral entoda América Latina?—Pódese dicir que si. Cando un co-meza a analizar a situación de todaAmérica Latina atópase con tres gran-des problemas comúns a todos os es-tados, tres grandes eixos nos que haique traballar a nivel continental. O primeiro deles é a Área de LibreComercio das Américas (ALCA). Aquíatopámonos cunha grave situaciónposto que hai empresas norteameri-canas que pretenden entrar en Amé-rica Latina para provocar unha viraxeá situación colonial anterior. Hai un-ha forte oposición da resistencia so-cial en todo o continente latinoame-ricano e tamén na Arxentina.O outro eixo é a débeda externa, quetanto nos afecta hoxe en día. Nós cha-mámoslle débeda eterna porque é im-pagable e ademais é inmoral, xa quenon trae máis ca fame para o pobo. Oúnico xeito de solucionar a débedaexterna é levala nunha opinión con-sultiva á corte internacional da Haiapara determinar o que é lexítimo doque non o é. Esta débeda é realmenteimpagable, hai unha forte presión so-bre o goberno para que pague os inte-reses. De aquí sae unha teoría que tentres elementos básicos que fai queaínda que varíen as cifras sempre vandar o mesmo resultado: máis paga-mos, máis debemos e menos temos. O terceiro dos problemas afecta osdereitos humanos, a vida dos pobos.É a crecente militarización de Améri-ca Latina grazas á instalación de ba-ses militares norteamericanas en to-do o continente. E isto provoca aagudización dos conflitos.—Vostede fala de América Latinacomo unha unidade. Como se com-paxina iso coa pluralidade culturalque non reflicten os distintos esta-dos que a conforman?—En Latinoamérica hai dificultadespara o recoñecemento dos estados ádiversidade cultural, fundamental-mente dos pobos indíxenas ondeson marxinados, excluídos, perse-

guidos en moitos casos, non hai unrecoñecemento se ben están nas leis,están na constitución nacional, nosfeitos non se respecta. Este é un dosproblemas. Na Arxentina vese a ex-plotación dos pobos indíxenas. nonse lles recoñece o seu valor, as súaspeculiaridades, a súa identidade e asúa lingua. —E isto aplicado ao estado español...—Creo que ocorre o mesmo, creo quese busca a uniformidade e non a di-versidade e para que realmente sexademocrático precísase da diversidadena unidade, non na uniformidade,penso que esa é a grande diferenza.O recoñecemento das culturas, dosvalores, das linguas, das raíces de ca-da pobo. Isto débese afortalar dentroda pluralidade na unidade do que po-de ser un estado. Lamentablementevemos as dificultades por un lado depobos que non queren perder a súamemoria, que non queren perder asúa identidade e os seus valores e aimposición dende o estado que tratade sometelos ou de controlalos paraque esa identidades non rexurdancon toda a súa vitalidade e penso queeste é un grande erro.—Contodo séguense a utilizar todotipo de argumentos para xustificar anegación do dereito de autodermi-nación dos pobos.—Esa cuestión é moi simple, a res-posta está nos propios dereitos huma-nos. A primeira xeración de dereitosbaseouse nos dereitos individuais,despois na segunda xeración xa secontemplan os dereitos económicos,sociais e culturais e os dereitos políti-cos. Na terceira xeración do ano 93participamos moitos. En Viena, afon-douse no dereito dos pobos, nodereito de autodeterminación, nodereito ao desenvolvemento e aomedio ambiente. Estas tres xeraciónsde dereitos humanos interrelació-nanse permanentemente: dende osdereitos individuais da persoa, cosdereitos sociais, económicos, e cosdereitos de autodeterminación dospobos e isto os gobernos non o podenignorar porque o subscribiron e o rati-

A diversidade culturalnon está recoñecidapolos estadosLatinoamericanos. Estánas leis pero nos feitosnon se respecta. NoEstado español ocorreo mesmo, búscase auniformidade e non adiversidade

Pérez Esquivel no Foro Social en Portoalegre

nunha manifestación anti-imperialista. Debaixo,

xunto cos tamén premios nobel Rigoberta

Menchú e Mairead Corrigan, dirixíronse a Kofi

Annan para que a ONU se opuxera as invasións

de Afganistán e Iraq



ficaron e, polo tanto, están obrigadosa respectalo e a facelo respectar. Pensoque isto é importante poñelo en evi-dencia. O dereito de autodetermina-ción dos pobos non consiste endestruír un estado, pola contra, é afor-talar ese estado na diversidade pero corespecto que cada cultura merece, istopode fortalecer moito máis o estado.Aínda así os gobernos sempre teñenos medos das fraturas que pode ter unestado-nación.

—Vostede foi durante un tempomediador no conflito vasco. Por on-de cre que debía tirar unha posiblesolución?—O único xeito de superar as dificul-tades é o diálogo. Eu sempre puxencomo unha das condicións que o pro-tagonista fundamental fora o pobovasco, non se trata unicamente deETA nun extremo e do goberno espa-ñol no outro. É o pobo vasco o que tenque decidir o tipo de asociación, derelación co estado español, de convi-vencia, de respecto mutuo, que consi-dere oportuno. Penso que aresolución dos conflitos en xeral tenque ser a través do diálogo. No casode Palestina e Israel, por exemplo, pormáis que constrúan muros entre elesnon se vai superar o odio e o enfron-tamento senón que os vai agudizar,como ocorreu co muro de Berlín e conmoitos outros. —Pode explicar iso dos muros?—É unha cuestión na que veño tra-ballando dende hai tempo. Candocaeu o muro de Berlín todos pensa-mos que o mundo ía entrar nun pro-ceso de cooperación, de participacióne de paz. O muro caeu e a situacióndo mundo empeorou. Hai outros mu-ros que están a ser levantados, porexemplo o que está a facer Israel conPalestina dende hai máis de corentaanos. Outro muro é o que construí-ron os Estados Unidos con pranchasde aceiro na fronteira con México,para que os mexicanos non puidesenpasar. Pola contra, México está inclu-ído no Tratado de Libre Comercio, édicir, permiten o libre comercio demercadorías pero as persoas estántotalmente obstruídas. Hai entón outros muros que son osmáis duros e os máis difíciles de de-rrubar: son os muros da intolerancia,das conciencias. Eses son os murosque non permiten as relacións huma-nas, son os que erguen permanente-mente Bush, Aznar ou Blair, eles, osda intolerancia, que se cren os donosda verdade total e absoluta.—E as Nacións Unidas non deberíanfacer algo ao respecto?

Pérez Esquivel co alcalde de Poio, localidade

onde ten as súas orixes familiares.

Debaixo, no “I Congreso das Linguas”

solidarizándose cos idiomas oprimidos e

perseguidos



—Hoxe en día as Nacións Unidas sonunha institución máis formal ca real,temos que ir pensando nas relaciónsinternacionais e nos tipos de políticainternacional que se deben facer. Hai que democratizar as NaciónsUnidas, porque non están a cumprircoa misión que lle deben ás nacións.Non é posíbel que só cinco dosmembros teñan o dereito ao veto.Pero a solución é complicada porquese poden sinalar os crimes de lesahumanidade pero se os Estados Uni-dos nin sequera recoñecen o tribu-nal penal internacional, non servede nada. Nin sequera se condena aEEUU por estas guerras, entón é co-mo se se tivese privilexiado a paísesde primeira clase fronte aos paísesde segunda clase, dentro das propiasNacións Unidas. Entón a solución érepensar seriamente os acordos in-ternacionais e unha nova aplicacióndo dereito internacional. Senón, ca-les van acabar sendo as relacións deconvivencia dos pobos? A forza enon a razón. —Nas épocas de maior crise dunpaís, como ocorreu coa ditadura Ar-xentina no seu momento, semprehai un grupo de intelectuais que sesitúan na vangarda e reivindican ocambio. En Galiza ocorreu hai pou-co após o desastre do Prestige unrevulsivo na participación de inte-lectuais e artistas denunciando aogoberno. Coida vostede que existeunha relación natural entre intelec-tuais e compromiso?—Estiven en Galiza cando foi do de-sastre do Prestige e seguino moi depreto porque loxicamente causou undano tremendo na zona, especial-mente no que respecta ao medio am-biente tanto no presente coma no fu-turo. Pero tamén seguín o manexoque se fixo da información. Pensoque ao falarmos de intelectuais cóm-pre distinguir varios niveis. Hai inte-lectuais que teñen conciencia, valorescríticos e que, polo tanto, acompañano camiñar dos pobos e tratan de con-tribuír á situación que viven ou dedenunciala cando sexa preciso. Este

foi o caso da catástrofe ecolóxica doprestige. Foron terribles as conse-cuencias que supuxo o verquido dopetróleo pero tamén foi terrible a fal-ta de políticas estatais que regulaseno tránsito destes barcos sen prever osdanos que podían causar. Doutra banda están o outro tipo deintelectuais, os que tratan de que to-do isto se tape, os que tratan de bus-car a mentira para desvirtuar o que éna realidade.Entón eu creo que é moi importantea participación do que son todos osartistas, pensadores, escritores, decomo acompañan a vida do pobo nassúas necesidades, nas súas loitas, nassúas esperanzas e eu creo que é aí on-de se pode comezar a construír outrasociedade.—Non hai unha diferenza entre in-telectuais de dereitas e de esquer-das na súa actitude con ese compro-miso?—Sempre temos bastantes dificulta-des en tratar o que é dereita e o que éesquerda porque cando un fala dasesquerdas non todas as esquerdaspensan o mesmo. É máis complexo.Que sexan de dereitas non implicaque non se vaian comprometer cunhasituación concreta, ao mesmo tempoque aínda que sexan de esquerdasnon se lles pode supoñer que se com-prometan de xeito automático. Haiintelectuais de dereitas que son ho-nestos, e que se ben teñen unha po-sición máis conservadora sobre a si-tuación na que se vive, tamén podenter valores para denunciar as cousasque non son correctas.Eu teño serias complicacións para po-der definir que é ser de esquerdas eque é ser de dereitas pero penso queisto ten que ver cos valores, coa éticae tamén co poder, non con como semanexa ese poder, a través dos me-dios de comunicación, por exemplo,que tamén tratan de ocultar a verda-de ou ben de expor un discurso quese debe asociar ao que é a verdade.Coido que temos que analizar e mati-zar ben este tipo de cousas, isto noné cuestión de ser branco ou negro ■

Hoxe a ONU é unha

institución máis formal

que real, témola que

democratizar porque

non cumpre coa súa

misión. Non é posíbel

que só cinco estados

membros teñan dereito

a veto


Economía

existência de um amplo questiona-mento popular do texto constitucio-nal em diferentes estados.

Sem embargo a realidade é tei-mosa e o tempo semelha que vai co-locando algumhas cousas no seu lu-gar. Com umha taxa de participaçomde 70% o Nom superou em três mil-hons de votos ao Sim em França; fó-rom quase dez pontos de diferença.Em Holanda a rejeiçom foi aindamais contundente alcançando o

Destarte os sim-istas utilizavama legitimidade dumha suposta maio-ria, e colocavam-nos aos defensoresdo Nom na posiçom de uma minoria,isso sim, de umha minoria pres-sumptuosa. Ignoravam os sim-istas,ou preferiam ignorar, que o Tratadoque estabelece umha Constituiçompara Europa (TC) foi elaborada decostas aos povos que componhem aUniom, e que já naquel momento di-ferentes inquéritos coincidiam na

BERNARDO VALDÊS PAÇOS

Professor de Economia Aplicada da

Universidade de Santiago de

Compostela.

Autor de diversos trabalhos sobre

agricultura e política agrária

E foi que NOM(à Europa do capital)!

E também foi que SIM (a umha outra Europa)!

O resultado dos recentes referendos sobre a denominada Constituiçom Europeia em

França e na Holanda trouxo à minha memória o debate no seio do nacionalismo ga-

lego sobre o citado texto. Lembro a um dos defensores do Sim: como se vam equi-

vocar mais de 400 milhons de europeus? Nom será mais razonável pensar que a que

está errada é a direcçom do BNG?


Economía

Nom quase 62% frente a 38% de vo-tos afirmativos.

Este maciço Nom ao TC tem ain-da mais valor se pensamos na des-igualdade de médios com a que con-tavam as/os partidárias/os de ambasopçons. A prática totalidade dosmeios de comunicaçom de massas, asestruturas dos principais partidos po-líticos, os presidentes ou chefes degovernos doutros Estados-Mem-bros,... defenderom activamente otexto constitucional. O povo francêse o holandês dérom um contundentegolpe aos projectos das elites econó-micas e políticas e pugerom de mani-festo, mais umha vez, a incompatibi-lidade entre a UE realmente existentee a democracia.

Umha consequência destes refe-rendos é o descrédito do europapa-natismo do que faziam gala a maiorparte das/os defensoras/es do Sim. Épossível ser europeia é questionar oTC, é possível ser europeu sem cairnum europeísmo ao serviço do gran-de capital. Questionar o processo deconstruçom da UE nos seus actuaismoldes nom é sinónimo de isolacio-nismo internacional, de insolidarie-dade nem é o reflexo duns inconfes-sáveis desejos de construir muros nafronteira galega. Os povos europeus,ou quando menos umha parte im-portante deles, nom concordam como que se está fazendo. O amplo trun-fo do Nom evidencia que a posiçomdo nacionalismo galego é partilhadapor umha maioria das populaçonsdestes dous Estados, e com muitaprobabilidade é também a opiniommaioritária noutros Estados cujos go-vernos optarom pola ratificaçom viaparlamentar para evitar-se surpresas.Se termos a curiosidade de ler os do-cumentos das organizaçons que en-cabeçarom a campanha polo Nomacharemos boa parte dos argumen-tos que levarom ao BNG a posicio-nar-se em contra do TC. Poderemosver, também, umha crítica do pró-prio processo de construçom da UE;umha crítica na que o nacionalismogalego foi precursor mas que agora

semelha que outras organizaçonsvam assumindo como próprio.

AS RAZONS DO NOM. A difusomde inquéritos que informavam dumprevisível trunfo do Nom em Françafijo que começassem a ouvir-se vozesque anticipadamente tentavam des-acreditar o futuro trunfo dos detrac-tores do TC. A confirmaçom desta vi-tória intensificou estas vozesconfirmando que para alguns demó-cratas a voz do povo só merece ser es-coitada quando lhes dá a razom. Nes-te sentido é obrigado assinalar otriste papel jogado por algum notáveldo nacionalismo galego colaborandocom esta campanha.

Umha primeira linha argumentaltentou desacreditar às/aos que desdeposiçons progressistas defendiam oNom identificando esta opçom com aextrema-direita. Destarte o trunfo doNom em França deveria-se à posiçomdo Frente Nacional de Le Pen. Os di-versos inquéritos realizados à saidados colégios eleitorias mostram a fal-sidade deste afirmaçom. A maioriadas/os votantes que se definem comode esquerda optarom polo Nom, in-cluindo os votantes do PS e dos Ver-des; pola contra a imensa maioria dosvotantes de direita optarom polo Sim.Segundo os inquéritos apenas 17%dos votos contrários ao TC proven-hem da extrema-direita. A campanhapolo Nom foi encabeçada por umhamiríade de colectivos unitários queagrupavam a militantes de distintosorganizaçons ou partidos de esquer-da, e mesmo aos socialistas discre-pantes da linha oficial do partido.

Também em Holanda o Nom ofe-rece um perfil progressista, com umSim maioritário entre os habituaisvotantes de direita e um Nom maio-ritário entre os votantes dos partidosque se dim progressistas, alcançandoquase 60% entre os votantes do Parti-do Laborista (PvdA). Os inquéritosinformam que a nível partidário ogrande beneficiado polo trunfo doNom é o Partido Socialista, umha or-ganizaçom que nom tem nada a ver

Os diversos inquéritos realizados à saida dos

colégios eleitorias mostram que a maioria das/os

votantes que se definem como de esquerda

optarom polo Nom, incluindo os votantes do PS e

dos Verdes

É possível ser europeia

é questionar o Tratado

que estabelece umha

Constituiçom para

Europa, é possível ser

europeu sem cair num

europeísmo ao serviço

do grande capital


Economía

tra o desemprego ou contra qualqueroutra cousa mas nom contra a Cons-tituiçom Europeia, e no extremo, quese tratava de um voto desinformado.

Resulta imoral que falem da desin-formaçom do eleitorado francês osmesmos que aplaudirom o trunfo doSim no Estado Espanhol quando to-dos os inquéritos coincidiam no abso-luto desconhecimento da imensamaioria do eleitorado do Estado. Lem-bremos que mesmo alguns destacadossim-istas apelarom ao nosso voto po-sitivo afirmando que nom era neces-sário conhecermos o TC para apoiá-la.Tudo indica que a situaçom em Fran-ça é muito distinta; um simples dadoé suficientemente significativo: os li-vros sobre o TC se situarom entre osmais vendidos nos últimos meses.

Polo demais resulta evidente queà hora de decidirem o sentido do vo-to nom só influiu o texto do TC mastambém outros factores, entre eles al-guns mais directamente ligados à si-tuaçom política interna. Porém estainfluência deu-se tanto num sentidocomo noutro, acaso entre os que de-cidirom votar Sim nom havia descon-hecedores da Constituiçom que sim-plesmente queriam apoiar a Chiracou a Hollande? Segundo o eurobaró-metro realizado em França em Junho,depois do referendo, a opiniom sobreo texto constitucional foi o factor cla-ve que explica unicamente 16% dosvotos afirmativos, mas 20% dos nega-tivos. No caso da Holanda essas per-centagens som de 15% e de 21% res-pectivamente. Também no EstadoEspanhol existiu umha clara influên-cia de factores que em sentido estritopouco tinham que ver com a literali-dade do TC. Lembremos que no ma-nifesto polo Sim do PSdG-PSOE seapelava ao voto positivo porque gra-cias á contribución económica daUnión Europea, Galicia mellorou, en-tre outras muitas cousas, as súas es-tradas, a súa agricultura e a súa pes-ca; e na campanha polo Sim asreferências aos fundos recebidos deBruxelas fórom contínuas. E sem em-bargo pouco tinha de ver isto com o

com a social-democracia oficial repre-sentando polo PvdA, e cuja origem sesitua num antigo grupo maoista, oPartido de Unidade Comunista ML.

O Nom francês evidencia-se tam-bém como um inequívoco voto declasse. Ganha nos fogares com umrendimento mensal inferior aos3.000 € enquanto o Sim é maioritárionaqueles que superam essa cifra, e só26% votou Nom nos que superam os4.500 €; 78% dos operários votáromnom, 71% dos desempregados, 70%dos camponeses. O grande patrona-to, pola contra, posicionou-se inequi-vocamente polo Sim. Em definitiva operfil do Nom corresponde-se com ode um votante dos partidos tradicio-nalmente denominados de esquerdae pertencente às classes populares.

Umha segunda linha argumentaltenta desacreditar o trunfo do Nomquestionando as razons que leváromàs/aos eleitoras/es a votarem dessaforma. Assim dim-nos que em reali-dade votavam contra Chirac, ou con-

O Nom francês evidencia-se também como um

inequívoco voto de classe. Ganha nos fogares

com um rendimento mensal inferior aos 3.000 €

enquanto o Sim é maioritário naqueles que

superam essa cifra


Economía

que se estava votando, e de existir al-gumha relaçom é mais bem inversa, édizer, o voto positivo ao TC era umvoto às políticas que favorecem osdesequilíbrios territoriais e era umvoto para que os fundos recebidospor Galiza se reduzissem.

Ademais, no caso francês, nova-mente os inquéritos desmentem aossim-istas. Um inquérito realizadocom posterioridade ao referendofrancês concluia que 61% das/os fran-cesas/es desejava umha renogocia-çom do Tratado, e a metade esperavaque o conteúdo social do mesmofosse mais forte. Da mesma formaoutro inquérito realizado à saida doscolégios eleitorais recolhia comoprincipal argumento para votar Nomo desejo de que o Tratado fosse rene-gociado, e em segundo lugar estava odesacordo com umha Europa dema-siado liberal.

Em França o citado eurobaróme-tro conclui que as preocupaçons so-ciais estám no corazom do Nom. A si-tuaçom económica e social é o factorclave que explica quase a metade dosvotos negativos, seguido da opiniomsobre o TC. Os dous factores que ex-plicam umha maior percentagem devotos negativos em Holanda forom asituaçom económica e social (28%) e aopiniom geral sobre a UE (23%), se-guidos da opiniom sobre o TC. Umhaampla maioria, 65% das/os holande-sas/es e 62% das/os francesas/es, crêmque o trunfo do Nom permitirá umharenegociaçom do Tratado na que pe-sem mais os aspectos sociais.

Como vemos os diversos inquéri-tos coincidem em assinalar o pesodos factores económicos e sociais àhora de explicar o voto negativo, e arelevância que querem que tenhamna futura construçom europeia. Boaparte das/os que rejeitarom o Tratadoexpressavam assim a sua protestacontra as privatizaçons, a liberaliza-çom do mercado de trabalho, contrao deterioro dos serviços públicos,...em definitiva contra as políticas neo-liberais, embora a maior parte delesseguramente nom empreguem este

Na nossa opiniom

umha parte importante

do nacionalismo galego

nom compreenderom

como as decisons das

instituiçons

comunitárias

condicionam a nossa

vida e o nosso futuro

termo. Nom se equivocarom de alvona sua rebeliom. Ainda que as/ossim-istas neguem a relaçom entre aUE e o deterioro de muitas conquis-tas sociais, o certo é que desde as ins-tituiçons da UE impulsionarom-senas últimas décadas políticas clara-mente neoliberais, e precisamente otexto constitucional recolhe o núcleocentral dessas políticas e tenta blin-dá-lo ante qualquer tentativa de mo-dificaçom no futuro.

O DEBATE ORÇAMENTÁRIO. À si-tuaçom criada polo trunfo do Nom emFrança e na Holanda temos de somar-lhe o fracasso das negociaçons sobreas perspectivas financeiras da UE parao período 2007-2013. Nom é a primei-ra vez que a negociaçom dos orçamen-tos permite ver a existência de fortesdiferenças entre os presidentes ouchefes de governo dos Estados-Mem-bros, e tampouco tem de ver directa-mente com o trunfo do Nom senommais bem com a falta de um projectocomum para o futuro da Uniom.

As posiçons dos distintos gover-nos ilustram perfeitamente a hipocri-sia destes defensores do TC.Enquanto nos falam de solidarie-dade, de reduçom dos desequilíbriose outras bonitas palavras Chirac eSchröeder, ao igual que o governoholandês, defendérom a reduçom doorçamento comunitário a 1% do PIB.Isto justo quando se acaba de produ-zir umha ampliaçom a dez novosestados com um rendimento percapital muito inferior ao dos antigossócios da UE, e polo tanto os recursosom mais necessário para corrigir osdesequilíbrios. Como realizar políticade correcçom duns desequilíbriosque cada vez som maiores commenos recursos?

Embora os principais meios de co-municaçom espanhóis nos apresen-tam a Blair como o facinoroso da his-tória, e a Chirac e Schröeder como osque tentam avançar no caminho dum-ha Europa mais social, com o apoio,claro está, de Zapatero, esta imagemdista de ser certa. Sami Naïr, antigo


Economía

O autor deste artigo publicou o único livro em

galego contra o Tratado que estabelece umha

Constituçiom para Europa

eurodeputado socialista francês ebom conhecedor da social-democraciaeuropeia, expom-no claramente:

A diferença entre Blair e Chi-rac-Schröeder é menos importan-te do que se di:...Chirac e Schröe-der também querem umhaEuropa liberal, embora mais inte-grada politicamente, para criarum contrapeso ao império esta-dounidense. Os sócio-liberais eu-ropeus seguem também essa lin-ha. Nem uns nem outros tenhemum projecto alternativo ao liberal

E AGORA QUE?. O presidente dopatronato francês declarara que aderrota da Constituiçom faria maisdifícil a realizaçom da Agenda deLisboa da UE, é dizer, da agenda ne-oliberal acordada na cimeira celebra-da nessa cidade do país vizinho. Emefeito o rejeitamento do Tratado porumha parte negou-lhe a legitimidadedo apoio popular ao conjunto deorientaçons neoliberais contempla-das no mesmo, e por outra parte evi-tou, polo momento, a sacralizaçomdessas orientaçons pola via da suainclusom na Constituiçom. Lembre-mos que a Constituiçom Europeianalgumhas questons nom se cingeao enunciado de princípios gerais eentra a precisar com pormenor de-terminadas orientaçons políticas,nomeadamente no referido a aspec-tos relacionados com a política eco-nómica. A nom ratificaçom do TCsignifica que estas orientaçons neoli-berais seguem sujeitas à luta política

e polo tanto podem ser modificadasou simplesmente rejeitadas de for-ma mais singela.

O trunfo do Nom dá-nos umhanova oportunidade para reabrir o de-bate sobre a Europa que queremos,para a modificaçom do TC e dasorientaçons que guiam a construçomda UE; umha nova oportunidade quecumpre aproveitar. As próprias con-clusons do recente Conselho Europeucontemplam a necessidade de abrirum período de reflexão que seráaproveitado para realizar em cada umdos nossos países um amplo debate.

Nom nos enganemos os dirigen-tes da UE nom vam ficar à espera. Oprocesso de ratificaçom vai continuarnaqueles Estados que optarom polavia parlamentar, ou naqueles nos queos inquéritos prévios parecem asse-gurar o trunfo do Sim. Suspendem-se, sem embargo, naqueles outrosnos que o risco de que o Nom triunfeé elevado. A declaraçom dos chefesde Estado e de governo ao respeito éclara: os últimos acontecimentos nãopõem em causa a razão de ser da con-tinuação dos processos de ratificação.Acordámos em que o calendário daratificação em diversos Estados-Membros será adaptado, se necessá-rio, à luz desses acontecimentos e emfunção das circunstâncias nesses Es-tados-Membros. O povo só deve serconsultado quando interessa!

Essa mesma declaraçom contem-pla que no primeiro semestre de2006 se procede a umha apreciaçomdos debates nos distintos Estadospara decidir como continuar o pro-cesso. O TC nom está oficialmentemorto, cabe ainda a possibilidade darepetiçom do referendo, tal e comojá se fijo em Irlanda quando o Trata-do de Nice. Sem embargo, a dia dehoje semelha difícil que poda acabarsendo ratificado definitivamente. Po-la contra resulta mais factível quecontinue a aplicaçom das orienta-çons neoliberais contempladas noTC através de regulamentos comuni-tários, decisons dos governos, etc.Ainda que nom conte com o respal-


Economía

do do texto constitucional a ofensivado capital vai continuar. No númeroanterior desta revista Xoán Costa fa-lava das pressons para a liberaliza-çom, ou seja para a privatizaçom, doensino; este é um dos muitos exem-plos que se podem colocar sobre amesa: directiva Bolkestein, directivapara aumentar o tempo de trabalho,privatizaçons,...

A nossa responsabilidade é pre-cisamente contribuir a estender odebate sobre o que é a UE na nossasociedade. Os primeiros que temosde ser conscientes da relevância daUE somos nós mesmos. Na nossaopiniom umha parte importante donacionalismo galego, incluindo mui-tos dos seus quadros dirigentes,nom compreenderom como as deci-sons das instituiçons comunitáriascondicionam a nossa vida e o nossofuturo. Fixemo-nos por exemplo emque o semanário A Nosa Terra nomlhe dedicou nengum espaço ao últi-mo Conselho Europeu que terminousem acordo sobre as perspectivas fi-nanceiras 2007-2013, e unicamentese abordava num artigo dum dos co-lunistas habituais. Como entenderque nom se analise este tema? Sendoum semanário com umha linha edi-torial próxima ao nacionalismo e ha-bitualmente atento às novidadeseditoriais em galego, especialmentese estám relacionadas com a políti-ca, como explicar que nom infor-masse sobre o único livro publicadoem galego contra o TC?

Depois do trunfo do Nom emFrança e na Holanda, e da crise da UEque evidencia o desacordo sobre asperspectivas financeiras, os povos daUE estám numha posiçom muitomelhor que a que tiverom nas últi-mas década para fazer frente à agen-da do capital (privatizaçons, precari-zaçom do mercado de trabalho,...). Acapacidade da esquerda francesa pararealizar a campanha polo Nom deveagora dirigir-se cara a outros objecti-vos, e alargar-se a outros Estados; dacapacidade para acumular forças de-pende que o surgimento de umha al-

ternativa progressista à actual UE po-da ter sucesso.

O nacionalismo galego tem de-monstrado a sua capacidade paraacumular forças frente aos planos daUE e à ofensiva neoliberal nos últi-mos anos. Embora também é neces-sário que mostre umha maior capa-cidade para incidir na construçomda UE, isto passa polo seu reforço nointerior da naçom, e pola sua partici-paçom mais activa naqueles pólosque a nível europeu tentam reunir aorganizaçons que lutam por umhaoutra Europa. A coordenaçom e con-solidaçom a escala europeia das for-ças que trabalham por umha Europaalternativa é um caminho necessáriopara que a esperança que trouxo oNom se torne umha realidade. Semesse reforço, se o avance das lutassociais, as propostas programáticasque se elaborem desde o campo pro-gressista tenhem escassas possibili-dades de sucesso.

Em definitiva o trunfo do Nomvolve deixar a política num primeiroplano, mostrando-nos que a histórianom a constroem unicamente as eli-tes económicas e políticas em fun-çom dos seus interesses, senomtambém as classes populares a con-diçom de participarmos activamentena política. Ademais a provável en-trada do BNG no governo galegoabre-nos um novo campo para ac-tuar na defesa dos interesses do po-vo galego, e doutros povos, e en-frentarmos a agenda neoliberal dasinstituiçons europeias ■

O trunfo do Nom volve

deixar a política num

primeiro plano,

mostrando-nos que a

história a constroem

também as classes

populares a condiçom

de participarmos

activamente na política


Cultura

Mª ANTONIA PÉREZ RODRÍGUEZ

Profesora titular na área de

biblioteconomía e documentación na

Universidade da Coruña. Doutora en

Ciencias da Información pola USC, a

súa tese versou sobre Luís Seoane. A

súa liña de investigación céntrase no

exilio, as migracións e a

documentación para o estudo da

prensa galega no exilio

repecto, cabe lembrar, que dende asegunda metade desa década, algúnsrefuxiados, fundamentalmente nopaís azteca e Venezuela, asumiron aGaliza como nación unindo a esterecoñecemento a ideoloxía marxista.Un feito ao que non resulta allea aUnión do Povo Galego, tal como sedesprende dos documentos custodia-dos no arquivo deste Partido. Senlugar a dúbidas, detrás dese cambioque levou o poeta de Monterroso arecoñecer e a asumir o Estado españolcomo un conxunto de nacións conidentidade propia, atópase Núñez Búae moi en especial Luís Seoane.

Resulta cando menos severa-mente criticábel que se analice a pro-dución de Luís Seoane aténdose enexclusiva ás premisas estéticas forma-listas que se impuxeron desde Norte-américa á raíz da guerra fría, que seesqueza que era consciente herdeirodas chamadas vangardas históricas eque estas concibían a arte como unelemento para o triunfo da revolución

LUÍS SEOANE, arte e nacionalismo Luís Seoane tivo un labor que cumpre recoñecer como

abandeirado en Arxentina do nacionalismo marxista.

Este pintor, o primeiro que introduciu a plástica galega

dentro dos “estilos” do século XX, nunca separou eses

conceptos, e a súa obra e vida non se entenden sen ese

forte e perenne transfundo, nin tampouco se comprende

e explica o seu unanimemente recoñecido vangardismo.

Neste ano 2005, o Día das LetrasGalegas dedicouse a Lorenzo Varela,un escritor do que habitualmente sedestacou que pertencera ao PartidoComunista de España, tanto ou máisque os seus méritos como creador. Esaadscrición é innegábel, e por certo moitormentosa e rifada a partir de 1946,pero tamén o é o seu paulatino e lentoafastamento desa organización ao evo-lucionar paseniñamente cara ao nacio-nalismo marxista. Temos como probaos testemuños de amigos e sobre todoa declaración que el mesmo efectúacando o entrevista a Televisión Espa-ñola, recentemente chegado á Penín-sula e que pecha o vídeo que case a un-ha e media da noite (por tanto, non no17, senón no 18 de maio) emitiu a Te-levisión de Galiza co gallo da conme-moración do Día das Letras.

Varela non é único caso, outro per-soeiro da nosa cultura, o pintor ArturoSouto, nos anos sesenta, estivo moivinculado e mesmo colaborou conacionalismo en México. A este


Cultura

No que atinxe ás artes plásticas,correspóndelle a Armando SuárezCouto, amigo de Castelao, VicenteRisco, os irmáns Vilar Ponte, CorreaCalderón, Lousada Diéguez, etc. emoi próximo ao nacionalismo da Xe-ración Nos, ser o autor que entre1927-29 execute os cadros máis atre-vidos e vangardistas dese tempo; unperíodo no que a maioría da nosapintura continuaba baixo a pegadado rexionalismo. E faino nunhas da-tas nas cales aínda os chamados “re-novadores” non emprenderan o ca-miño do parco cambio que levaron acabo na nosa plástica na época da se-gunda República, e que despois de1936 interromperon por mor da Gue-rra Civil. Logo será, en torno a 1951,outro nacionalista, e ademais mar-xista, en concreto Luís Seoane, quenno exilio americano rache coas for-mulacións estéticas dos renovadorese por fin incorpore a nosa plástica ascorrentes máis avanzadas do séculoque acaba de rematar.

proletaria que traería un reparto dariqueza equitativo e xusto. Taménindigna que de forma sistemática seobvie, ou conscientemente se oculte,o seu pensamento e traballo no eidosociopolítico ou a súa inclinación caraaos postulados defendidos polaUnión do Povo Galego, mentres que,pola contra, se enxalce a súa moder-nidade tratando de solapar canto decombativo encerra a súa obra, e que,por riba, se procure fagocitar a súafigura por parte de partidos políticosque el sempre rexeitou.

Estudos dese tipo maiormentepertencen a xentes “progres”, aliña-das na pseudoesquerda e inmersasno imaxinario construído por esa Po-lítica de esquerdas ou política sinistraen torno a cal Bautista Álvarez refle-xiona con tanta lucidez no númeroanterior desta revista. Ademais, esesestudiosos sosteñen que a vangardaartística en Galiza xurdiu a pesar deter en contra, ou de non contar coapoio do nacionalismo dese momen-to, ao que xulgan monolítico e anco-rado no século XIX. Trátase dunhaafirmación que documentos escritose icónicos rebaten de modo rotundo,xa que grazas a eles se comproba co-mo, precisamente os escasos exem-plos de vangarda de que dispoñemosna nosa Terra, naceron de creadoresque militaban nas filas do nacionalis-mo ou estaban moi próximos a el.

No eido la literatura, basta con lera poesía e correspondencia de ManuelAntonio, as cartas nas que Antón Vi-lar Ponte se mostra totalmente deacordo cos contidos do manifestoMais Alá e lle da azos ao poeta de Asa-dos para que o publique, ou as misivasque dirixe a este último Álvaro Ce-breiro informándoo de que vai realizaren Lugo unha exposición de cadroscubistas (desgrazadamente non a fi-xo). A tradución do capítulo do Ulisesde James Joyce ao galego por Otero Pe-drayo, e editado en Nos, constitúe ou-tro claro exemplo do coñecemento eda apertura do nacionalismo á moder-nidade máis rompedora que tanto in-fluiria logo na novela do século XX.

O formalismo vangardista de “Secadeiro de

polbos” (óleo sobre lenzo, 1965) contrasta co uso

simbólico que fixera deste animal para o cartel

que deseñara na campaña pro-estatuto de

autonomía de 1936


Cultura

Así mesmo, nas hemerotecas éfactíbel comprobar como cando ten lu-gar en 1960 (nas páxinas do vesperti-no La Noche de Santiago) a polémicasobre a arte abstracta, intelectuais mi-litantes do nacionalismo marxista, co-mo Méndez Ferrín, ou vinculados aogaleguismo de esquerdas, como Mari-na Mayoral, enarboraron posturas to-talmente favorábeis á abstracción e aoinformalismo. As posicións contrariastampouco saíron do grupo galeguistacapitaneado por Ramón Piñeiro e Do-mingo García-Sabell, incluso naquelentón a novelista de Mondoñedo es-taba bastante perto deles. A oposiciónao informalismo e á abstracción partiude Álvaro Cunqueiro e as súas opi-nións débense tomar como represen-tativas dun sector moi conservador ede dereitas, cabería precisar que domáis inclinado ao franquismo, portanto, distante do galeguismo social-demócrata do grupo Galaxia.

Tampouco responde á verdade,afirmar que nos sesenta o galeguismoavogaba por unha plástica continua-dora de escolas xa desfasadas nonanos trinta. Confirma incluso o seuposicionamento aperturista, o que re-colle a prensa sobre a actitude do gru-po antes mencionado, con motivo damostra de Seoane na Coruña en1963; malia a intención dun comen-tarista, de Genaro Meléndrez, por de-mostrar o contrario e dicir non com-prender as loubanzas dos intelectuaisde Galaxia a unha pintura tan “a pa-ge” como o artista nado en Arca.

En ocasións invádenos a impre-sión de que no terreo ao que nos aca-bamos de referir, as conclusións de al-gunhas investigacións se presentanalgo terxiversadas, ou como premisasestábeis e irrebatíbeis, ou cal feitos ve-races, cando en realidade se limitan ahipóteses ou a desexos incumpridos.Outras veces, os resultados de certostraballos ofrécensenos como produtode pescudas serias, cando non pasande ser argumentos lanzados, ás veces,sen consultar as fontes documentais,ou teorías que encobren a confusiónentre a moda e o mediático coa van-

garda e a ruptura progresista. Xeral-mente son resultados nos que o nacio-nalismo galego aparece como freo paraa evolución das artes cara á vangarda,e case nos parece que agachan unha in-teresada cooperación, ou inconscientesubmisión, á ideoloxía dominante erepartidora de prebendas.

No caso de Luís Seoane, o seu na-cionalismo constitúe o guieiro poloque transita ao longo dos anos con in-cansábel tesón, pero tamén con des-acordos con outros nacionalistas exi-liados na grande cidade do río daPrata, que non mesturaban o naciona-lismo co marxismo. Foron estas un-has disputas que permiten comprobara vitalidade e a implantación destemovemento e como as distintas ten-dencias que manaban dentro del, eranvivificantes e fertilizante para a súa su-pervivencia. Así, co desánimo motiva-do pola longa duración do franquismoe paralelamente ao írense apagando ascontroversias, vai esmorecendo o Par-tido Galeguista no exilio porteño.

Compréndese que persoas ou par-tidos que non foron capaces de des-prenderse de rémoras de etapas pre-téritas e interesadamente empeñadosen negar a madurez do noso naciona-lismo, non entendan que desde el,hoxe, tratemos este asunto con com-prensión e baixo a óptica da aprendi-zaxe crítica e instrumental. Sería re-coñecer que no nacionalismo galegoexiste unha análise asentada na rigu-rosidade, contrastada, e responden-do ás necesidades que estamos a vi-vir; unha análise obxectiva, cunhavisión construtiva e totalmente inse-rida no século XXI e, sobre todo, un-ha actuación responsábel e pensadacon proxección de futuro.

O nacionalismo do pintor xa sesaca a relucir publicamente nun dosxornais porteños da esquerda republi-cana ao ano seguinte de chegar a BosAires cando sae do prelo Trece es-tampas de la traición. Referíndose aeste álbum de deseños, La Repúblicasinala o seu carácter de testemuño eque: “Seoane es un artista vocacional,que practicaba el arte en los momen-

Entre os anos 1949 e 1952 Seoane efectúa a

ruptura coa estética do chamado movemento

renovador. Na imaxe, o cadro “Leiteira” (Óleo

sobre cartón, 1949)


Cultura

ción para constituír grupos en Bos Ai-res, Habana, México e Montevideo,que atenderían as directrices que des-de aquí se lles marcaran...”. Del Riegoneste libro de 1999, tamén reproduceparte doutra misiva onde Núñez Búaescribe: “Non preciso dicirche que omeu amor a Castelao fixo sempre ca-lar os encabuxamentos con el”2. Real-mente, o “problema” non estribabano grupo dos nacionalistas marxis-tas, nin tampouco en Castelao, senóno entorno que pretendía mantelonunha distanciadora veneración, qui-zais non desexada polo artista e polí-tico de Rianxo.

Coa morte de Castelao afondousea separación entre as dúas tendenciasdo nacionalismo en Arxentina. Evi-denciouse cando se celebrou o 1ºCongreso da Emigración, ao que nunprimeiro momento non se convidouos galeguistas marxistas (en 1956 Lo-renzo Varela, Dieste, Eduardo Blan-co-Amor, estaban con estes), nin osnacionalistas marxistas (Seoane, Nú-ñez Búa, Baltar). Mais, ante o notorioe comentado da exclusión, a comi-sión organizadora viuse obrigada ainvitalos e asistiron ás sesións peronon presentaron oficialmente nin-gunha comunicación colectiva. DíazPardo lembra: “No último acto doConsello de Galiza, os organizadoresdo Congreso de Emigración, financia-do por Puente, excluíron a Seoane, aDieste (...) Pero só despois de moitoinsistirlles en que iso non podía ser,aceptaron convocar a Seoane, Dies-te...”. A este respecto Méndez Ferrínopina: “Hai unha tensión comunis-tas/anticomunistas, nese congreso.Destaca a figura revolucionaria de Pe-pe Velo, gran orador de masas.”3 Perotamén influiu moito en que acepta-sen a súa participación, a intermedia-ción de Luís Tobio e que as delega-cións de Cuba (Álvarez), Venezuela(Pepe Velo) e México (Comesaña),precisamente as encabezadas pormarxistas anos despois simpatizan-tes ou militantes da UPG, ameazasencon retirarse do congreso facendo pú-blico o motivo.

tos que le dejaban libre sus actividadesprofesionales de abogado y propagan-dista del nacionalismo gallego ...”1

Porén, as relacións entre el e Caste-lao non foron moi fluídas, malia a quesempre o considerou como a figuramáis representativa e emblemática donoso exilio e a peza chave para lograr orecoñecemento dos dereitos de Galizacomo nación. En moi grande medida, acausa do afastamento radicaba nocomportamento das persoas que rode-aban o político de Rianxo, porque fací-an todo o posíbel para afastalo do gru-po de nacionalistas marxistas nos calse incluían, entre outros, Núñez Búa eo pintor, dous dos seus persoeiros máisactivos. Do distanciamento existenmanifestacións de Maruxa Fernándezrecollidas por escrito e outras orais demoitos refuxiados e emigrantes quecon tristeza reprochaban que algúnsnacionalistas de dereitas, erguesen, aofinalizar a segunda guerra mundial, amodo dun “muro protector” ao redorde Castelao e nas que se doian de queeste non se dera conta. Curiosamente,este feito coincide con cando Castelaocomezou a perder a visión e a sentirseenfermo, así como co inicio da loita an-ticomunista lanzada por Estados Uni-dos a partir de 1946.

No libro que recolle a correspon-dencia epistolar mantida entre Fran-cisco Fernández del Riego e Seoane,hai cartas de finais da década dos co-renta, que ilustran sobradamente esteafastamento, e nunha das monografí-as do autor de Vilanova de Lourenzá,lese “É de sinalar, non obstante, a ac-titude que Luís Seoane, Núñez Búa ealgún outro, adoptaron sobre o parti-cular. Nun escrito do 15 de novembrode 1946, oito galeguistas encabezadospolos dous primeiros, manifestaban:‘A nosa acción política debe xuntarseá vosa dirección, xa que sodes vós osque vivides a plena realidade galegado noso pobo’ (...) A primeiros de xa-neiro de 1947 recibimos unha novaproposta, solicitando o vencellamentodos asinantes á política do Partido queoperaba en Galiza, e a inclusión na súadisciplina, pedían tamén a autoriza-

Resulta severamentecriticábel que seanalice a produción deLuís Seoane aténdoseen exclusiva áspremisas estéticasformalistas que seimpuxeron desdeNorteamérica á raíz daguerra fría


Cultura

En Galicia Emigrante, tanto revis-ta como programa de radio, en am-bos os medios de comunicación diri-xidos por Luís Seoane, proporcionou-se cumprida información desta xun-tanza á que concorreron sinaladosrepresentantes do noso exilio nou-tros países latinoamericanos. O 29 demaio emitiuse unha crónica en “Gali-cia Emigrante” na que Seoane defen-día que os emigrantes posuían des-pois dese congreso maior conscienciada súa forza e que: “A súa voz posúetódolos matices políticos necesarios;non é unicamente pertenza duns oudoutros, como un coro todas esas vo-zes están repartidas e unhas soandesde a dereita, como outras desde ocentro ou desde a esquerda.”

Transcorrerán sete anos até que oartista vexa agromar ese Partido quemestura indisolubelmente o marxis-mo co nacionalismo, xa que goza dasorte de estar en Madrid cando o gru-po fundador da UPG conforma o pri-meiro corpus conceptual e operativo

da organización. Está casualmentenesa cidade porque en 1963 regresadurante unha temporada ao Estadoespañol e pasa uns meses na casa deDíaz Pardo no Castro de Samoedopreparando unha mostra na Coruña eoutra que lle organiza en decembro oseu vello amigo Castro Arines en Ma-drid. Con anterioridade a esa data, xacontactara co nacionalismo de es-querdas, pois Méndez Ferrín afirma:“No ano sesenta Seoane estivo enMadrid con todo Brais Pinto, con se-sións de traballo a tope, sesións polí-ticas. Presentóunolo Carlos MartínezBarbeito, porque naquela época osnosos amigos de Galaxia o considera-ban un perigoso comunista, cousaque a nos incluso nos enchía de cu-riosidade. A min molestábame o re-torcimento de Seoane contra Piñeiro,porque nós non nos podiamos verpero tampouco estabamos tan en-frontados. El tiña a idea de que exis-tía un gran enfrontamento aquí”.4

1963 acada un especial significadopara a nosa historia recente; nel lé-vanse a cabo as negociacións para ainstauración do Día das Letras Gale-gas (dedicado ese ano a Rosalía, o se-guinte a Castelao) e as conversas quedesembocarán na fundación da Unióndo Povo Galego, en xullo de 1964. Se-oane sempre se sentiu moi preto eapoiou a UPG, axudouna aportandocadros e diñeiro e mantivo con ela unestreito vencellamento, mesmo desdecando se estaban a dar os primeirospasos para a súa constitución.

Raimundo Patiño lembraba comoa desculpa de ver con el exposiciónsde pintura nas salas das instituciónsoficiais ou nas galerías de Madrid, en-cubría auténticas reunións políticas,e Xosé Luís Méndez Ferrín recorda:“Seoane está fascinado pola UPG.Acepta a aparición da UPG, taménIsaac Díaz Pardo; aceptan a apariciónda UPG como se se lles viñera dar arazón a eles. Concretamente, a Seoa-ne, é dicía, ‘é o que eu veño defen-dendo na miña poesía, na pintura, namiña vida’. Así nolo manifestou nonsó en palabras, senón tamén con

Seoane sempre avogou pola recuperación da

historia e a mitoloxía, cun valor de uso, de cara a

conseguir o afianzamento da nosa identidade

como pobo. Xilografía iluminada polo autor da

serie “Imaxes de Galiza” (1978)


Cultura

apoio económico. No 1963 hai unhasconsultas, e antes de publicar os tex-tos da UPG dálle o seu visto bo, estácompletamente de acordo”.5

O entusiasmo do pintor coa Unióndo Povo Galego era tal, que durante untempo procurou esquecer (mais nuncallo perdoou) que, ao pouco de rematara nosa guerra civil, Celso Emilio Fe-rreiro compuxese algúns poemas deexaltación franquista. A súa ledicia eesperanza coa UPG era tan grande quesempre minimizou ao máximo as súasdiscrepancias con Ferrín, a quen ad-miraba moitísimo como escritor, eademais relegou as poucas simpatíasque sentía para outro dos seus funda-dores, por Arjona, en quen non con-fiaba nada e de quen en 1977 profeti-zaba que acabaría de garda deseguridade ou de secretario de Rosón.

Xa de retorno a Bos Aires, Luís Se-oane retoma por poucos meses a di-rección de Galicia do Centro Galego,revista na cal insire un comentario seusobre os irmandiños onde hábil e su-tilmente reivindica os dereitos da na-ción galega6. Trátase dun artigo dentroda liña da crónica lida o 2 de abril de1965 no seu programa de radio “Gali-cia Emigrante”, sobre o número 1 deTerra e Tempo, o futuro “boletín” daUnión do Povo Galego (UPG), pero nocaso da revista elevando as precau-cións xa adoptadas polas ondas. Nes-te sentido, débese ponderar que á cen-sura que exercía o réxime militararxentino, se engadía a practicada po-la dereitista entidade máis importanteda nosa emigración nese país, un dosmotivos, o dereitismo pro-franquista,principais polo que o artista abando-nou de novo a dirección de Galicia.

Ao longo da toda a súa vida, o pin-tor nunca ocultou a súa querenza polaUnión do Povo Galego, mais en con-versas privadas chegou a reprocharlleque non tivese relacións moito maisestreitas e aprendese (en tódolos sen-tidos) do Sinn Féin, unha postura quetranslucía certo romanticismo e unhavisión pouco acorde co entorno políti-co e social da nosa Terra durante osanos setenta. El defendía a organiza-

ción do Estado español como unhaconfederación, ía mais alá da federa-ción pola que semella que organiza-cións antes contrarias, agora, van em-pezar a loitar; así mesmo, despois damorte de Franco, consideraba precisoutilizar absolutamente todas as víasposíbeis, sen desprezar ningunha, pa-ra lograr o recoñecemento de Galizacomo nación. No xornal que xuntocon La Nación era o máis importe e demaior tirada de Bos Aires, Clarín, di en1976 á periodista Hellen Ferro: “Mellaman como si fuese cura (…) ademásde separatista gallego”7; unha declara-ción que realiza ao fío da grande canti-dade de chamadas telefónicas que re-cibe por ser o día de San Luís.

Con Luís Seoane, pódese subscri-bir a frase escrita cando el morreu po-lo crítico de arte arxentino OsirisChierico e facela extensiva a toda asúa vida e ao seu labor dentro e fórado Estado español: “Todo su trabajofuera de España, estuvo pues alimen-tado por esa voluntad de que Galiciano se olvidara, que se exaltaran susvalores como pueblo, que se recono-cieran sus excelencias.”8 Pero non sócon el, senón con todos os nosos re-fuxiados e emigrantes conscientes dopapel da memoria e da identidade pa-ra erguer a nosa Terra ■

1 J.M.P., “Trece estampas de la traición”, LaRepública, sec. Libros y Autores, Bos Ai-res, 9 de agosto, 1937.

2 Fernández del Riego, F., O río do tempo,unha historia vivida, Sada (A Coruña): OCastro, 1990, pp. 55 e 56

3 Cid Cabido, X. (coord.), Luís Seoane. Unha Fo-tobiografia. Vigo: Edic. Xerais, 1994, p. 129.

4 Cid Cabido, X (coord.), Luís Seoane: Unhafotobiografia 1910 – 1979, op. cit. p. 137,

5 Cid Cabido, X. (coord.), Luís Seoane: Unhafotobiografia 1910 – 1979, op. cit. p. 148,

6 Seoane, L., “Quinto centenario de los Ir-mandiños”, Galicía , Bos Aires, maio, 1965.

7 Ferro, H., “Luís Seoane el emigrante en supatria”, Clarín, sec. Cultura y Nación, BosAires, 29 de xullo, 1976.

8 Chierico, O., “Una existencia que, como dije-ra Julio Payró de su obra, fue buena como elpan”, Convicción, Bos Aires, 7 de abril, 1979.

De forma sistemática se

obvia, ou

conscientemente se

oculta, o seu

pensamento e traballo

no eido sociopolítico

tratando de solapar

canto de combativo

encerra a súa obra

O nome de “Galicia emigrante”para a publicación

da UPG no exterior tomouse dunha semellante

que dirixira Seoane. A tal efecto contouse co seu

consentimento expreso


Cultura

RAMIRO LEDO CORDEIRO

Licenciado en Xornalismo pola USC.

Ten ao seu cargo o guión, a dirección, a

montaxe e a documentación de “CCCV

– Cine Clube Carlos Varela” que ten

prevista a estrea en agosto.

Foi fundador do Cineclube de

Compostela e de Ariel, boletín de

cinema en galego

CCCV(Na memoria de Carlos Varela Veiga,Lugo 1945-Malpica 1980)

Cine Clube Carlos Varela

Para este agosto van vinte e cinco anos do pasamento

de Carlos Varela Veiga, “salvo algún traballo do cineasta

Carlos Velo, o único realizador galego de cinema

militante” (Xosé Paz Rodríguez). Cineclubista de base na

animación e na dirección do cineclub Valle-Inclán de

Lugo desde 1971, logo cineasta, admirador de Joris

Ivens, Eisenstein, Dovjenko, Santiago Álvarez, Dziga

Vertov, Jorge Sanjinés, a súa figura fica hoxe no

esquecemento do pobo galego, paradoxalmente orfo de

imaxe colectiva nun cinema propio até se ver reflectido

no celuloide de Carlos.


Cultura

“Un filme sobre o pobo feito porun autor non é o mesmo que un filmefeito polo pobo por intermedio dunautor. Como intérprete e tradutordese pobo, [o autor] convértese envehículo do pobo”

Jorge Sanjinés

“Débese rachar co feito tradicio-nal de concibir e facer cine ‘como diosmanda’, porque diante de nada o cineé un invento da humanidade que llefoi roubado, como dixo alguén, porun prato de lentellas”

Carlos Varela Veiga

As súas gravacións son hoxesobexo material patrimonial da cul-tura galega, pois foi a súa cámara quedeu conta en imaxes da conscienciadun pobo cara á súa autoorganizacióne da loita contra a represión no pos-franquismo máis inmediato. Reflicteas protestas das galegas e galegoscontra a usurpación do areal de Bal-daio, a resistencia ás expropiaciónsnas Encrobas, a marcha Viveiro-Xovepara evitar a instalación da centralnuclear na costa de Lugo, a concen-tración no pavillón de Lugo para asupresión da cota empresarial daSeguridade Social Agraria, os días daPatria en Compostela,... As filma-cións de Carlos Varela enraízan noestilo do cinema directo, dos EUA aFrancia do sesenta e oito, coas grava-cións de Chris Marker do pobo nor-teamericano contra a guerra doVietnam (A sexta cara do Pentágono;O fondo do aire é roxo), co WilliamKlein de Tardes de enchenta, mañásde famenta, coa Batalla de Chile dePatricio Guzmán, sempre no singularda urxencia á que obriga o inmediatodos acontecementos e coa seguridadedo coñecemento da tradición cinema-tográfica que fixa a animación doscineclubs.

Eis a singularidade dos seus tra-ballos, que tiñan por primeiro einmediato destinatario os labregos,mariñeiros, traballadores, estudan-

tes, o que o obrigaba á mínimademora entre o proceso de filmacióne a súa difusión. As gravacións quenos deixou camiñan parellas á apostade Carlos Velo nas V Xornadas deCine de Ourense (abril 1977) por par-tir dunha estrutura documental parao cinema galego coa realización dunnoticiario galego de produción men-sual. Un cinema documental deacción directa, que desbotase o turís-tico e morriñento e se achegase á rea-lidade do momento.

Así, Carlos escribe con precisiónna película no momento mesmo darodaxe, para editar o seu traballo noseu piso de Lugo e proxectalo sendemora, o que probabelmente lleimpediu, debido ao súpeto do acci-dente que rematou coa súa vida, ela-borar os seus filmes de cara a unhadistribución masiva e, nomeada-mente, fóra da Galiza.

Carlos percorreu Galiza enteiradetrás da súa cámara de cinema parafacer a crónica do movemento nacio-nal-popular galego, mais deixou todaunha estela de traballo exemplar noeido da fotografía, na cerámica, nodebuxo, no deseño gráfico, no mural,no traballo cos tapices. Elaborou oanteproxecto de estatutos para unhafutura Federación de Cineclubs deGaliza en 1977 (que tomou formadefinitiva en 1984), fundou e dirixiuen 1975 “Nós” CinematográficaGalega e deseñou o anagrama destasociedade que, no artigo segundo dosestatutos fundacionais, defendía a“incorporación á cultura galega dofenómeno cinematográfico en todasas súas manifestacións”.

Na súa memoria, creouse enCompostela o Cine Clube CarlosVarela Veiga, que se mantivo enactivo entre 1982 e 1987.

Carlos Varela Veiga asoma nacerna do seu tempo cineasta decinema galego; Galiza quería taménasomar Galiza. O cineasta amateurpor “amador” do cinema e non-pro-fesional porque así o exixiron ascondicións en que desenvolveu oseu traballo.

Carlos percorreu Galizaenteira detrás da súacámara de cinema,mais deixou toda unhaestela de traballoexemplar no eido dafotografía, na cerámica,no debuxo, no deseñográfico, no mural e notraballo cos tapices

A foto da páxina anterior, da autoría de Carlos

Varela, recolle a manifestación convocada polo

nacionalismo en Carballo contra a apropiación do

areal de Baldaio


Cultura

do outono de 1978: “É a realidade:faise o que se pode, non o que sequere. Emporiso, téntase facer o quese quere co poder que se ten (...) e isonon significa en absoluto pregarse,ben ao contrario, significa reforzarsee flexibilizarse”.

Sen medo, podemos considerarCarlos Varela Veiga cineasta decinema galego; o único militantedesde Galicia (Carlos Velo, 1936) e unmodelo á hora de termos en conta queGaliza non será dona do seu cinemaen tanto non sexa dona de si ■

Nun tempo en que en Francia omaio de 1968 se filmou en 16mm, enque no propio 1977 de Xove, Baldaioe a loita contra a cota empresarial,Llorenç Soler veu desde Catalunyagravar, tamén en 16mm, O monte énoso ou A autoestrada, unha nava-llada á nosa Terra, Carlos non deixouque a falta de medios materiais lleimpedise a urxencia de rexistrar conforza no seu modesto súper8mm. aloita dun pobo por se liberar da opre-sión colonial imposta polo españo-lismo. Filmando, facía bo o Godard

Datos biográficos

Carlos Varela Veiga nace no barrio Feixóode Lugo o 29 de outono de 1945. Aos dez anosvai cunha bolsa continuar os seus estudos áUniversidade Laboral de Xixón, onde se titulaaos dezanove Mestre Industrial. No anoseguinte é tamén Delineante Naval pola Uni-versidade da Coruña. Aos 22 anos instálaseen Lugo logo de traballar emigrado en Barce-lona durante dous anos de técnico-publicistanunha empresa construtora.

Desde 1969 exerce de profesor de debuxonos colexios de Lugo Irmaos Maristas e Xose-finas e, desde o ano 75, no colexio Fingoi. É apartir dese momento no que, pola súa conta,traballa con énfase no deseño gráfico, nacerámica decorativa, nos tapices téxtiles demacramé ou alto lizo de cara a buscar unrexurdir da arte popular galega, potenciala,divulgala e traballala.

Desde 1968 entra en contacto co galeguismo da época e colabora co pseudónimo Dourado en El Correo Gallego, na sección “Letras gale-gas” e en El Progreso facendo crítica cinematográfica ocasionalmente. Nos primeiros setenta entra a formar parte do Club Cultural Valle-Inclán (Lugo), tirando do seu cineclub e loitando pola súa galeguización. No momento do seu falecemento levaba a presidencia do cineclubse viña de ser convidado para participar na Bienal de Artes Plásticas de Pontevedra e para expor as súas obras en Zamora e Logroño.

En 1972, Carlos Varela inicia a súa militancia na UPG e a súa cámara de súper 8 seguirá de preto a loita nacional-popular galega. Rexis-tra entre outros as manifestacións universitarias de Compostela en setembro do 76, a constitución do Consello de Forzas Políticas Galegasen 1976, o mitin en Compostela do BN-PG para as primeiras eleccións de 1977, as loitas dos labregos contra a expropiación das Encrobas,contra a instalación da Central Nuclear de Xove, contra a apropiación do areal de Baldaio pola empresa Baldayo, S.L., os 25 de xullo en Com-postela, a asemblea das Comisións Labregas en Lugo contra a cota empresarial da Seguridade Social Agraria, as campañas a prol da Amnis-tía, os primeiros de maio en Vigo e Lugo ou os cabodanos de Moncho Reboiras.

Colabora na organización das Xornadas de Cine de Ourense e a partir de 1977 traballa de reporteiro gráfico para o semanario, recen-temente refundado, A Nosa Terra, co pseudónimo “Brais”. En 1976 funda a sociedade “NÓS, Cinematográfica Galega” cuns obxectivosben claros que perseguían a “incorporación á cultura galega do fenómeno cinematográfico en todas as súas manifestacións” [art.2]: 1.Creación dunha produtora. 2. Creación dunha distribuidora. 3. Creación dunha Filmoteca, Biblioteca, Hemeroteca e Arquivo. 4. Promovere organizar xornadas, mostras, etc. cinematográficas. 5. Organizar cursos e crear bolsas para o estudo do cinema. 6. Editar un boletíninformativo. 7. Promover outras actividades ligadas ao cinema.


Internacional

Este ámbito particular e concreto,porén, condicionou a inestabilidadepolítica de toda a zona do Magreb, aconflitividade social ao longo de todoo deserto do Sahel, a xeopolítica afri-cana, as relacións dos países árabesentre si e até a política das NaciónsUnidas para as que, aínda, ano trasoutro, segue a ser o territorio máisextenso do mundo pendente de des-colonización tal e como ten acordadoreiteradamente o seu correspondente

Comité. Unha ringleira enorme deproblemas que desestabilizarían unestado fortemente estruturado e quevén asumindo unha sociedade nume-ricamente reducida pero que, notranscurso de todos estes anos, tensobradamente acreditado o seu senti-do da responsabilidade, a lexitimida-de das súas reivindicacións e a capa-cidade para asumir a toma dedecisións acerca de si mesmos e doseu destino presente e futuro.

MOHAMEDU HEIBA EMHAMED

e SANTI ALI BRAHIM

Subdelegado e membro da delegación,

respectivamente, da Fronte Polisaria

en Galiza

O Sáhara Occidentalnunha nova encrucillada

Rachando os muros de chumbo e de silencio

Os acontecementos que se veñen sucedendo nos últimos decenios na vida do Sáhara Occidentalpoderían ter constituído os materiais e experiencias de todo un rico compendio da historia domundo. Guerras, negociacións, pactos incumpridos, esquecementos, enganos, sacrificios,heroísmos, persecucións políticas e traxedias individuais e colectivas nun marco a escala benreducida, tan só nunha pequena cuadrícula do occidente sahariano, pouco máis de medio millónde quilómetros cadrados de clima extremadamente rigoroso e paisaxes impoñentes que reducena figura humana á súa verdadeira e elemental escala diante da natureza.


Internacional

Unha loita polo dereito a disporde si propios e unha lexitimidadeque comezou a fraguarse nun períodode prosperidade económica e crece-mento sostido da que, entón, eraconsiderada provincia e parte inalie-nábel do territorio do Estado espa-ñol, pola década dos anos sesenta doséculo pasado. A incipiente pero ace-lerada explotación da riqueza pes-queira do banco canario-sahariano, aposta en marcha da explotación dosfosfatos localizados no rico xacemen-to de Fos Bucraa e a apertura dunharota comercial que desde as Illas Ca-narias, portos francos exentos dearanceis, e a través do Sáhara Occi-dental chegaba até Senegal, Libia ouMalí potenciara un desenvolvementoque facía do territorio colonial un doslugares con renda per cápita máis ele-vada da África. Asento dunha socie-dade nómade, en proceso de seden-tarización, na que foron comezando aarraigar as inquedanzas independen-tistas no contexto no que a procla-mación das de Marrocos ou Maurita-nia e a longa e traballosa loita deliberación de Alxeria sinalaban o ca-miño dos novos tempos.

No ano 1966, o Comité de Desco-lonización da ONU considerou xa,por vez primeira, a necesidade deabordar a cuestión da independenciado territorio perante a administra-ción española. Unha exixencia que,aceptada formalmente por España,deu lugar a un ambiguo período deidas e voltas, de tentos, que foron opreludio da creación do Harakat Tah-

rir (Movemento de Liberación) deMohamed Basiri no ano 1970, dura-mente reprimido e virtualmente des-artellado na súa fase inicial pola de-tención e asasinato do seu líderlevado a cabo por unidades do Exér-cito. Unha semente que deu pé, noano de 1973, ao nacemento dunhanova organización política, a FrontePopular de Liberación de Saguía elHamra e Río de Ouro (popularmentecoñecida como Fronte Polisario)quen, no mes de maio dese ano, co-mezou unha loita armada de libera-ción contra o Estado español

A decadencia política do réximefranquista e a agonía física do ditadormarcaron o inicio dos despropósitosque conduciron á situación actual.Mentres o Gobernador do territorio,o Xeneral Gómez de Salazar, negociacoa Fronte Polisario as fases dun pro-ceso que levaría á independencia doSáhara, os políticos de raíz falanxistae, con eles, o ministro da PresidenciaAntonio Carro, subscriben con Ma-rrocos e Mauritania os acordos deMadrid de 14 de novembro de 1975:por eles, España como potencia ad-ministradora cede a administraciónde territorio, por metades os dousmencionados países e fixa a súa reti-rada total e definitiva do mesmo parao último día do mes de febreiro doano seguinte. Antes desa solución, achamada ‘Marcha Verde’, unha mas-carada simbólica de ocupación civilorganizada pola monarquía alauí, de-ra o pretexto para que se fixesen evi-dentes as pretensións anexionistasde Marrocos sobre o Sáhara e creadoas condicións para o inicio non só dasnegociacións senón tamén dunhaocupación militar efectiva por partedo exército marroquí, de forma certa-mente brutal, que se iniciou antes daasinatura dos acordos que, sen a im-prescindíbel ratificación das Cortes,non adquiriron valor xurídico de ple-no dereito a nivel internacional ninchegaron a formar parte da lista detratados asinados polo Estado espa-ñol, quen, nunha actuación sen pre-cedentes na política mundial, renun-

A decadencia política do réxime franquista e a

agonía física do ditador marcaron o inicio dos

despropósitos que conduciron á situación actual


Internacional

ciara voluntariamente á administra-ción dun territorio que poucos anosantes consideraba patrimonio inne-gociábel e cedíaa unilateralmente aterceiros países á marxe das reco-mendacións das Nacións Unidas.

Desde esa data e até 1991, asguerrillas da Fronte Polisario se en-frontaron contra os exércitos de Ma-rrocos e Mauritania e as estratexiaselaboradas polos seus asesores eamigos con resultados que poden sercualificados como moi exitosos nun-ha primeira fase que chega ao ano1982. Nese período, caracterizadopor enfrontamentos e batallas encampo aberto, Mauritania decidiu re-nunciar a toda aspiración sobre o Sá-hara e asinou a paz coa Fronte Poli-sario, mentres que Marrocos, militar-mente atafegado, renunciaba a cal-quera outro control que non fose odas cidades e enclaves estratéxicosmáis importantes. Nunha segundaetapa do mesmo a construción pau-latina, entre 1980 e 1992, de máis dedous mil quilómetros de muros forti-ficados que permitían ir estabelecen-do zonas protexidas por un exércitode ocupación instalado permanente-mente nestas fortificacións defensi-vas dificultou as accións dun exérci-to guerrilleiro non acostumado a un-ha loita de posicións.

Por eses mesmos anos desenvol-véronse intensas accións diplomáti-cas favorecidas pola sentenza ditameelaborada no Tribunal Internacionalde Xustiza da Haia no que, a instan-cias de Marrocos, reivindicaba o seudereito histórico sobre as terras doSáhara Occidental, se precisaba queese territorio nunca estivera baixo adependencia do sultanato alauí nindos emiratos mauritanos e, polo mes-mo, non existían lexitimamente esesdereitos de posesión que se pretendíareclamar. Diante do dereito á políticade feitos consumados xa descrita, unprimeiro paso das mesmas foi a pro-clamación da República Árabe Saha-rauí Democrática o 28 de febreiro de1976, o mesmo día no que o últimofuncionario representante do poder

colonial abandonou as terras do Sá-hara. Despois, o persistente esforzopor reclamar o recoñecemento do de-reito á autodeterminación e a ilexiti-midade da ocupación marroquí pe-rante a ONU para a que a presenza deMarrocos no territorio non é senón oresultado dunha violencia ilegal e in-xustificada; reclamación do recoñece-mento político do Estado saharauí noseo da OUA quen tomou o acordo deintegrar á República Saharauí comomembro de pleno dereito desde o1982; e, non menos importante, abatalla emprendida a favor do reco-ñecemento diplomático dos diferen-tes estados da comunidade interna-cional que levou á súa aceptación pormáis de noventa países e, ben recen-temente, pola República de Sudáfricasen que un só dos países europeos(agás a extinta Iugoslavia) se atreve-se a asumir ese recoñecemento insti-tucional fronte á vontade manifesta-mente contraria de Francia aínda queacepten a existencia de representa-cións da Fronte Polisario como inter-locutor en nome dos intereses saha-rauís e a presenza dun enviadopermanente, e Ministro da Presiden-cia saharauí, perante as autoridadesda Unión Europea.

O progresivo estancamento daloita militar, abocada a unha situa-ción na que non era posíbel determi-nar a existencia dun claro vencedorou vencido na confrontación, deu pépara que a ONU intensificase as súasxestións diplomáticas na procura daconsecución dun plano de paz quepasase polo estabelecemento previodun alto o fogo e a celebración a pos-teriori dun referendo de autodeter-minación que tiña que decidir entre aindependencia do territorio ou a súaintegración en Marrocos. No mo-mento da aprobación dese plano, noano 1991, o Secretario Xeral daONU, Pérez de Cuéllar, anunciou queo litixio quedaría solucionado nunprazo de cinco meses. Catorce anosdespois, e tras a acumulación dunsinnúmero de propostas e resolu-cións diversas, a paralización da con-

No ano 1966, o Comitéde Descolonización daONU considerou xa, porvez primeira, anecesidade de abordara cuestión daindependencia doterritorio perante aadministraciónespañola


Internacional

flitividade bélica, asegurada polosobservadores militares da MINURSO(Misión Internacional das NaciónsUnidas para o Referendo do SáharaOccidental), non propiciou nin as ba-ses dunha pacificación efectiva, nin aelaboración dunha proposta de acor-do factíbel nin, polo mesmo, asegu-rou a finalización do contencioso coacelebración do tan longamente pro-metido como decepcionantementeesperado referendo.

Nin se conquistou o desminadodos pasos fronteirizos (máis de cincomillóns de minas permanecen sote-rradas nas inmediacións dos muros),nin a resolución dos casos dos des-aparecidos nin o intercambio dos pri-sioneiros (que Marrocos segue aincrementar cunha política de conde-nas propias dos tribunais militaresaos defensores da causa independen-tista no interior do Sáhara sometido),nin a reunificación familiar ou aintensificación dos contactos entreos saharauís do interior e os quehabitan nos campamentos instaladosen territorio alxeriano. Como xustifi-car que todo un alto organismo inter-nacional non foi que de resolver unhasoa destas cuestións nin pareza ter avontade de exixir o seu cumprimentopolas partes e, moito menos, mani-feste a vontade de impor sanciónspor eses atrancos e menos si, como sedesprende das declaracións efectua-das polo antigo enviado especial doSecretario Xeral da ONU para oSáhara, o Sr. James Baker, republi-cano ligado aos intereses das compa-

ñías petroleiras americanas e nadasospeitoso de irredento esquerdismo,Marrocos é o principal e primeiroobstáculo para alcanzar unha solu-ción efectiva para o tema.

Após o primeiro grande fracasodo Plano de 1991 se puxo en marchaa elaboración dun censo que, catroanos despois, no 1995, só tiña reco-llidos os datos dun tercio dos posí-beis electores. Tería que chegar aelección dun africano, Kofi Annan,como Secretario Xeral das ONU paraque se tivese a impresión de que exis-tían de novo posibilidades reais dechegar á fin deste labiríntico conten-cioso. O nomeamento do ex-Secreta-rio de Estado norteamericano comoEnviado Persoal do Secretario Xeralpara o Sáhara Occidental parecía in-dicar unha vontade real e positivaque, alén de máis, supoñía por vezprimeira unha clara implicación dosEUA na solución do conflito. A pos-terior asinatura, por parte de Marro-cos e a Fronte Polisario, co acordo ex-preso de Alxeria e Mauritania, dotratado de Houston, en 1997, supo-ñía un signo evidente de reactivaciónque propiciaba unha solución defini-tiva e acordada que levaría ao des-exado referendo o ano seguinte. Seteanos despois, James Baker presenta-ba a súa dimisión irrevogábel tras oincumprimento dese primeiro trata-do e o fracaso das súas novas propos-tas contidas no “Acordo marco sobreo estatuto do Sáhara Occidental”(2001) e no “Plano de Paz para a libredeterminación do pobo do SáharaOccidental” (2003).

No primeiro deles, a frialdade coaque foi acollido pola Fronte Polisarioe o rexeitamento do que foi obxectono Consello de Seguridade tiraronpola borda unha iniciativa que pare-cía inicialmente favorábel ás posi-cións marroquís. No segundo, moitomáis maduro e perfilado nos seustermos, e apoiado unanimementepolo voto do Consello de Seguridade,o rexeitamento frontal manifestadopor Marrocos, quen non acepta ocuestionamento da súa soberanía

Nin se conquistou o desminado dos pasos

fronteirizos, nin a resolución dos casos dos

desaparecidos nin o intercambio dos prisioneiros,

nin a reunificación familiar ou a intensificación

dos contactos entre os saharauís do interior e os

que habitan nos campamentos instalados en

territorio alxeriano


Internacional

con respecto ao Sáhara, unha lexiti-midade que todas as consideraciónselaboradas a partir do dereito inter-nacional lle negan, impediu a súamaterialización e execución.

O posterior nomeamento, ben fu-gaz por certo, do peruano Álvaro Vazde Soto para o seu posto e a súa ful-gurante dimisión deixan a ONU senproposta, a Misión sen o seu máximorepresentante e o conflito novamenteestancado e abre, hoxe por hoxe, untempo de novas incertezas e estrate-xias á marxe das canles diplomáticasestabelecidas polas Nacións Unidas.

Inaugurase así unha nova fase daconfrontación que ten como unha dassúas consecuencias o conxunto deacontecementos que, nestas últimasdatas, atoparon a súa culminación naprotesta aberta e nas manifestaciónspúblicas protagonizadas pola poboa-ción saharauí sometida ao dominio damonarquía alauí; nun proceso que, apesar da represión exercida polo esta-do marroquí, o seu exército, as súasforzas de seguridade e o seu aparelloxudicial máis ben parece estar a co-mezar do que se deter. Nela se está adesenvolver unha encontrada batallapolítica polo aproveitamento dos re-cursos do territorio do Sáhara que odereito internacional adxudica de for-ma terminante aos habitantes autóc-tonos e naturais do territorio fronteos posíbeis abusos, consecuencia dundereito de conquista non recoñecidonin lexitimado por ningunha instan-cia internacional pero que se rouban eespolian, coa complicidade das pro-pias autoridades internacionais, enbase a unha política de feitos consu-mados. Tal é o caso da abusiva explo-tación que se produce ao respecto dobanco pesqueiro canario-sahariano,coa máis que evidente complicidadeda Unión Europea que se dispón a ini-ciar as conversas para un novo acordocomercial sobre unha pesca que a nin-gunha das dúas partes contratantespertence ou en relación coa concesiónde licenzas de prospección e a hipoté-tica explotación futura da riqueza pe-trolífera. De confirmarse a existencia

de hidrocarburos comercialmenterendíbeis, como sucedeu no caso deMauritania na rexión de Chinguetti,nestes últimos meses, estamos segu-ros de que o conflito volvería a adqui-rir novas dimensións e perspectivasde consecuencias hoxe dificilmentecalculábeiss. Por outro lado, a partirdas amnistías decretadas despois damorte de Hassan II, polo mesmo can-sazo da poboación saharauí do inte-rior e como consecuencia da incipien-te e limitada apertura política que seestaba a vivir, non sen fortes contra-dicións, no seo de Marrocos, aumen-tou a posibilidade de que a poboaciónsaharauí, sometida e despoxada dosseus dereitos máis elementais e, entreeles, o de reivindicar a súa indepen-dencia política (que as Nacións Uni-das consideran pendente de decisióne Marrocos delito de traizón contra aunidade nacional), comece a organi-zarse e a manifestar publicamente oseu descontento en base a reivindica-cións sociolaborais, nun primeiro mo-

mento, e máis adiante a partir dunhasreivindicacións inequivocamente polí-ticas e de signo independentista. Arepresión exercida sobre os manifes-tantes non é nada comparada coa quecoa crecente presión e control que asforzas de seguridade e mesmo o exér-cito está a exercer sobre a poboaciónsaharauí, habitante nun grande presi-dio marroquí que leva o nome de ‘Sá-hara Ocupado’. Esa reclamación, eseberro, brutalmente reprimido, non

Estase a desenvolverunha encontrada batallapolítica poloaproveitamento dosrecursos do territorio doSáhara que o dereitointernacional adxudicade forma terminante aoshabitantes autóctonos enaturais do territorio


Internacional

parece que teña visos de cesar pormoito que as tácticas antiterroristasaplicadas por Marrocos fixesen des-aparecer presumibelmente nas cadease baixo a tortura familias enteiras,sentencien con condenas arbitrarias edesproporcionadas o exercicio do de-reito de expresión ou atenten o mes-mo contra a poboación masculina quecontra as mulleres ou os vellos. Ograo de consciencia política acadado,a indignación diante do silencio dacomunidade internacional fronte áviolencia institucional exercida impu-nemente (e non deixa de ser sintomá-tico o silencio das autoridades espa-ñolas e do mesmo Partido SocialistaObreiro Español fronte á condena senpaliativos dos feitos por parte do Par-tido Socialista francés), e a apariciónde novos liderados no interior, lexiti-mados na dura escola das sanguentasprisións de Hassan II, como os ex-pre-sos Mohammed Dadach ou Alí SalemTamek, parecen abrir a porta a un no-vo escenario que liga os intereses ereivindicacións dos saharauís do inte-rior aos seus irmáns que se atopan enAlxeria ou nos territorios liberados eque evidencia a fondura e o arraigodas súas reclamacións políticas.

Recentemente, datos como a ex-pulsión do territorio de diversas repre-sentacións políticas procedentes dal-gunhas comunidades autónomas(Madrid, Cataluña, Asturias, Andalu-cía...) por parte dun goberno que vén amanifestar aos representantes do go-berno español que non poden permitira entrada de “persoas coñecidas polasúa hostilidade cara a Marrocos e a súaintegridade territorial” por moito quesexan representantes das mesmas ins-titucións democráticas que ese gober-no tan fiado na súa confianza en Rabatrepresenta, o linchamento moral pro-piciado na prensa marroquí contra odeputado socialista Pedro Zerolo quentivo a ousadía de lamentar a represiónexercida contra o dereito á libre expre-sión dos saharauís (talvez un novo in-imigo de Marrocos infiltrado?), ou a in-habilitación por dez anos coa que secondena o periodista marroquí Alí

Mrabet por asegurar nunha entrevistaque os independentistas que viven noscampamentos de refuxiados de Tindufnon están en absoluto secuestrados se-nón que loitan polo recoñecementodos seus dereitos, testemuñan da ca-pacidade de negociación e resposta porparte da monarquía marroquí e nonauguran certamente a apertura dunhaliña caracterizada pola procura de solu-cións negociadas ou consensuadas co-mo solicita, por outra parte, nunha ac-titude ben pouco realista o gobernoZapatero.

Mención aparte, e xa como colo-fón, quixéramos referirnos de pasadae brevemente á análise das posiciónsadoptadas polos gobernos de Españaen relación ao territorio do Sáhara,aos seus habitantes e aos seus derei-tos. Desde a proclama imperialista dasúa conversión en provincia e parteindisolúbel da nación española até acesión ilegal e unilateral da adminis-tración colonial a Marrocos e Mauri-tania, nun episodio único e inéditodentro de toda a longa historia do co-lonialismo, transferindo a súa res-ponsabilidade como potencia admi-nistradora do territorio a terceirospaíses, a actitude política do Estadofranquista oscilara entre a retóricapaternalista e o máis vergoñento e in-confesábel eludir de responsabilida-des, ben próxima á traizón dos com-promisos contraídos. A chegada dademocracia non supuxo necesaria-mente unha rexeneración ou melloradas actuacións na política exteriorque, referidas a esta cuestión, se con-cretaron sempre en estratexias e ac-tuacións tan hábiles como ineficaces,de calculada ambigüidade e carentesde pulso e oportunidade.

Reiterando, unha e outra vez, aseu interese pola resolución daquiloque eles mesmos contribuíron a pro-vocar nunca quixeron, aliás, asumir aresponsabilidade política derivada dasúa condición de antiga potencia ad-ministradora (compárese co caso dePortugal en relación con Timor Loro-sae), un estatuto que aínda segue vi-xente como tal, aínda que a nivel ex-

A chegada da democracia ao Estado español non

supuxo necesariamente unha rexeneración ou

mellora das actuacións na política exterior que,

referidas a esta cuestión, se concretaron sempre

en estratexias e actuacións tan hábiles como

ineficaces, de calculada ambigüidade e carentes

de pulso e oportunidade


Internacional

clusivamente xurídico, nas NaciónsUnidas. Estarían ben dispostos a axu-dar na procura de solucións comoamigos de ambas as partes enfronta-das, mais sempre sen contradicirfrontalmente ningunha e, moito me-nos, os decididos intereses de Fran-cia a prol da consolidación de Marro-cos. Afírmase que non se abandonaráos saharauís na loita pola súa liberda-de, como fixo o entón Secretario Xe-ral do PSOE Felipe González na súaúnica visita aos campamentos de re-fuxiados, mais fica case permanente-mente en Marrocos aconsellando efavorecendo unha política pro-marro-quí. Da mesma maneira que se levan-ta a bandeira do pacifismo e da con-cordia internacional, á vez que sevenden ou regalan armas, municiónse equipo militar a Marrocos. Iso si,con fins indubidabelmente pacíficose ao tempo que declaramos a nosamáis escrupulosa neutralidade.

Nada que obxectar cando se des-envolve unha acción humanitariadesde a Unión Europea en relacióncos milleiros de refuxiados que so-breviven nos campamentos de Alxe-ria, a quen se lles posibilita unhaaxustada supervivencia bastante po-bre, mais non se dubida en xerar re-cursos e facer negocio a costa do con-sumo da pesca do territorio de queestes mesmos refuxiados son habi-tantes, excluídos e despoxados. Isosi, de pleno dereito. Non estraña,pois, que, en ocasións, se manifestemanter unha coherente liña políticapero que ao tempo se comprobe quese absteñen de votar resolucións que,noutros momentos, se asumiran convoto afirmativo e, incluso, promovi-do. E o feito de que moitas destasambigüidades políticas foron avala-das polos integrantes da comunidadeeuropea non reduce nin o máis míni-mo a cualificación de despropósitosnon xustificábeis por moito que sepretenda que o número chegue por simesmo para avalar o desatino.

Novas e penúltimas mostras dedesconcerto: o señor ministro deAsuntos Exteriores manifesta que

España cedeu a administración doSáhara a Marrocos, cousa que odereito e as resolucións internacio-nais recoñecidas por España contra-dín, e até asume implicitamente caseun pleno dereito de soberanía aonegociar a creación dunha Comisiónparlamentaria española que viaxe aEl Aiún para informarse acerca dosucedido nas recentes manifesta-cións e non solicita o visto e prace daONU quen ten máis responsabilidadeno control do territorio que as autori-dades marroquís. Considérase viábelo traballo desta Comisión ou uninforme da MINURSO (que Marrocosrechaza por entender que atenta con-tra a súa soberanía) e caracterízasecomo ineficaces as accións promovi-das por representantes electos de dis-tintas comunidades autónomas quepoñen en evidencia o control policial,a blindaxe informativa e a falta deliberdades que se emprega contra apoboación saharauí. Deféndese odereito destas representacións insti-tucionais a viaxar libremente cara aoSáhara, mais recoméndase aos cargoselectos do PSOE que forman partedas comisións parlamentarias crea-das para a pacificación do Sáhara quenon se integren na viaxe desas comi-sións... E así até chegar onde...?

Esperemos que Andalucía, que noseu Parlamento aprobou unanime-mente unha resolución que exixía osdereitos para o pobo saharauí e procla-maba o seu compromiso na loita porconquistala, Asturias, Baleares, Castelae León, Canarias, Madrid, Cantabria,Catalunya, Euskadi... e Galiza non dei-xen de demostrar a coherencia, a dig-nidade e a solidariedade das que, poloentrevisto, carece o seu Estado.

Ben e certo que non son os mello-res tempos para a esperanza nin paraa exixencia da propia dignidade ou adefensa doutros dereitos que non se-xan os do libre mercado, mais, día adía, sen espaventos pero sen descan-so, un pobo pequeno e humilde perofiel a si mesmo segue a clamar contraos ventos da Historia polas súas li-berdades e a súa liberación ■

A represión exercidasobre as manifestaciónsen Marrocos non énada comparada coacrecente presión econtrol que as forzas deseguridade e mesmo oexército está a exercersobre a poboaciónsaharauí


Viaxes

Nun luscofusco de mediadosde agosto chegamos a Kraków (Cra-covia) despois dunha longa viaxedesde Vigo con escalas en Madrid eFrancfurt. No aeroporto agardába-nos unha guía loura que nun espa-ñol seco nos foi explicando as pecu-liaridades desta magnífica e antigacapital do voivodato mentres nosdirixiamos ao Hotel Orbis. O quemáis me sorprendeu no traxecto foia cantidade de espazos verdes (xar-díns, sobre todo) e o estilo teutóni-co da arquitectura.“SOLA CRACOVIA EST POLONIA”

Aínda que centro cultural e artís-tico da Mitteleuropa que literaturizouVicente Risco, non foron razóns na-cionalistas as que me trouxeron a es-ta cidade do Vístula, nin tampouco ospoemas do premio nobel Czeslaw Mi-losz, senón o ronsel de dous escrito-res foráneos, Paul Celan e Primo Levi,vítimas superviventes dos campos deexterminio nazis. Ademais de Milosz(autor de O canto á independencia, A

salvación), Polonia computa outrostres nobeis: Henryk Sienkiewicz,Wladyslaw Reymont (Terra da granpromesa) e Wislawa Szymborska.Con Federico Chopin, ou un músicocontemporáneo da grandeza deKrzysztof Penderecki; con cineastascomo Andrzei Wajda ou KrzysztofKieslowski, e co Cricot 2 do drama-turgo Tadeusz Kantor, hai razónsabondas para visitar este país con re-beretes de lenda.

GALITZIA, outraRadicada no leste europeo,a cabalo entre variosestados (o sur de Polonia, ooccidente de Ucraína),Galitzia é a terra dosgalicianos, polacos uns,rutenos outros. É á Galicjapolonesa a onde nosdiriximos. Invadida pormongois, colonizada polosalemáns, tomada porAustria, RepúblicaIndependente no s. XIX,ocupada polos nazis,reconquistada polossoviéticos..., é un crisolfronteirizo e unha ponteentre culturas, que a fan undestino singular. Se a istoengadimos a homonimia conoso país, como evitar acuriosidade?

ANTÓN FORTES TORRES

Licenciado en Filoloxía Hispánica e

Galego-Portuguesa pola Universidade

de Santiago. Exerce como catedrático

de Lingua e Literatura Galegas no

instituto de Bacharelato da súa cidade

natal, Sarria. Ten inéditos diversos

traballos especializados sobre José

Réguio, Marcel Proust e Blanco Amor.

Como poeta: “Figuras masculinas de

meio-corpo”, (1997), “Sexto Fetiche”,

(2001), “Abstrusos”, (2005)

O autor do artigo no campo de exterminio de Auschwitz II-Birkenau


Viaxes

Pero volvamos á Cracovia noctur-na que segue evocando a etapa da au-tonomía de Galitzia, a finais do sécu-lo XIX, cando era a súa capitalbohemia... Deixamos a equipaxe nuncuarto pequeno con decoración florale saímos pola rúa (ulica, en polaco)Szewska, chea de cervexarías e res-taurantes, cara ao Rynek Clówny, oMercado Central. E de súpeto, no co-razón da cidade, volviamos á idademedia: a escuridade era case total. Através dos pórticos do Mercado de Pa-nos (Sukiennice), que ocupa o centroda praza, só se entrevía o fulgor tenuedas lámpadas que alumaban o quefa-cer dos tendeiros retardados pechan-do os últimos bazares de ámbar e ico-nas. Marisa, da editorial OQO, e maiseu botamos a rir. Era una sorte de sor-presa feliz e de deslocalización. Cruza-mos a portada central, e en total pe-numbra enxergamos a estatua deAdam Mickiewicz, símbolo románti-co da escura historia polaca. Ao seuredor, universitarios e turistas goza-ban do silencio e a beleza noitébregada maior praza medieval de Europa.

De día, as casas burguesas que aflanquean, as igrexas, a torre do con-cello, os pazos, dannos unha idea dis-tinta: estamos ante un fresco dahistoria arquitectónica desde o romá-nico até o estilo Liberty, pasandopolo renacentista, barroco, etc. Nós,que non encontraramos a cor anun-ciada na Mesquita Azul de Istambul,viñemos atopala dun xeito total eestrelada no interior da KosciólMariacki (igrexa da Asunción), quealberga –xa parezo do Guinness– omeirande altar gótico europeo.Impresiona tanto azul e tanto fervor.Chagall gozaría do lugar.

Buscamos os cafés de artistas eintelectuais (o Jama Michalica), o Co-llegium Maius onde estudou Copérni-co, e acabámonos perdendo polastantas galerías de arte e recantos queseducen o visitante.

Se alguén quixer evocar a etapasoviética, debería ir á cidade satélitede Nowa Huta (Nova Fundición), unbarrio industrial que contrasta coa

Cracovia burguesa e amurallada. Nósbuscabamos outra cousa, por iso co-llemos o tren cara a Oswiecim (Aus-chwitz). Levabamos na memoria abibliografía de Primo Levi e os poe-mas de Celan. Madrugamos, e ás 7a.m., despois de andar as rúas deser-tas da vella Cracovia, pasando a ca-rón da porta de San Florián e pretodo pazo da Ópera, chegamos á esta-ción. Alí un cazaturistas alemán, pa-radoxos do tempo, ofreceunos unhaviaxe en coche particular e a visita aAuschwitz I e Auschwitz II-Birkenaupor un avultado prezo para a rendamedia local. O chofer, un galicianomoreno de bigote, osudo e afábel,que se expresaba por xestos acompa-ñados de verbas infestadas de fricati-vas e palatais, fixo da viaxe unhamagnífica experiencia; a partires dunpunto, comezou a chover a ballón, egardamos silencio, como se a proxi-midade do horríbel destino esixiseun recollemento entre panteísta e re-lixioso. A paisaxe era dun verde cla-ro con fondo grisáceo, nunha plani-cie salpicada de casas e granxas demadeira, iguais ás que Primo descri-be, con xardíns e un modus vivendiagrícola-gandeiro parecido ao nosodo interior. As estradas eran antigase descoidadas, para pouco tráfico, ebordeadas de vexetación até as mes-mas beiravías: abetos, piñeiros, e al-gunhas faias e aciñeiras dispersas.De cando en vez, pola fiestra dunhacasa asomaba algún madrugador. Erainevitábel un pensamento: Que nonvería aquela paisaxe?

Mercado dos Panos

Pazo da Ópera

Plano de Cracovia


Viaxes

dos... deste arrabalde un pouco aban-donado que mantén a calma, e ase-made a evocación doutros tempos te-rríbeis que afloran á conciencia aolembrarmos fotografías co muro dogueto, cos tranvías, coas estrelas deseis puntas, pero que borran por mo-mentos a exquisita cociña dos seusrestaurantes, as sobremesas delicio-sas, e o fragor da compravenda.

Nun local ateigado de mozos, unrapaz roxo toca o violín. O Celan deFuga da morte que buscabamos faiaparición:

“... tocade máis sombriamente osviolínslogo subiredes como fume no arlogo teredes unha fosa nas nubesalí non hai estreitura.”Bendita poesía!Para os que queirades itinerarios,

podedes facer a chamada Rota dos Ni-ños de Aguia (Szlak Orlich Gniazd) po-los castelos de Bobolice, Mirow..., ouvisitar o Santuario-Mosteiro de JasnaGora en Czestochowa, ou as minas desal de Wieliczka, ou ir cara ao leste, endirección a Ucraína: as cidades paré-cense todas, reconvertidas en zonasindustriais (mecánica e química), maisconservan unha zona antiga, de orixemedieval, vertebrada arredor da Prazado Mercado, onde se agrupan a Casado Concello (o Ratusz), algunha igre-xa, o museo e, ás veces, vixiando oconxunto, o castelo. Unha sensaciónde tranquilidade invádeo todo.

De volta de Galitzia, da outra, unten a sensación da urxencia da apro-ximación entre as terras europeas quese atopan nas periferias do leste e dooeste, porque é imposíbel unha Euro-pa política entre descoñecidos. E pa-rafraseando a Levi, eu, que vivo segu-ro na miña casa caldeada, que atopo,ao volver pola tarde, a comida quentee os rostros amigos, penso que nondebemos esquecer nunca a outra Ga-litzia nin o que alí pasou, e tampoucodescoidar agora, en tempo de cambiogalego, esta Galiza, a nosa ■

© Antón Fortes Torres, para Terra e Tempo.

Ás oito, lemos o fatídico Arbeitmacht frei (O traballo faivos libres), ecada quen reprimiu o pranto comosoubo. Percorrimos sós os Blocks. Éincríbel como os museos acochan ohorror. Sen a literatura, aquilo seríacomo un conxunto de instalaciónsfeitas por artistas (plásticos) polone-ses; pero, de pronto, uns zapatiñosgastados, e aquela quincena de nenosxudeus dos que fala Semprún en Alonga viaxe (Le grand voyage) golpé-ame nesa parte misteriosa da memo-ria. Canto horror!

En Birkenau, o maior cemiteriodo mundo –volvo ás marcas–, deixa-mos unha bandeira de Nunca Máis, exa non seguimos a Monowitz, ondeLevi traballou como escravo para aFarben, porque xa hai demasiadascousas que non comprendemos, e émellor regresar...

Despois dun calado café con pas-teis, pensabamos visitar a galería depintura do Museo Czartoryskich; aca-bamos deleitándonos cos pazos estu-cados da rúa Jana (na parte norte dacidade vella), onde é doado atoparnos pequenos restaurantes de des-eño, con terraza, un ambiente xuve-nil universitario e cosmopolita seme-llante ao da nosa Compostela.Rodeados de arte, a cervexa polacaaledounos a tardiña.

Pola mañá de domingo, descen-demos a rúa Grodzka, circundada depazos e igrexas; contornamos o ou-teiro do Wawel, panteón místico danación, co castelo real (Zamek) e a gó-tica catedral de San Wenceslao e SanEstanislao –que alberga a cripta dastumbas dos reis de Polonia e que vi-sitaremos pola tarde–, e dirixímonosao mercado dominical de Kazimierz,o antigo barrio xudeu, onde estivo ra-dicado o gueto e de onde saíron osxudeus de Oskar Schindler, que re-trata Spielberg no seu filme sobre ashoá. Nos documentais que proxec-tan na Sinagoga de Isaac revivimosaquel período escuro. Para sorpresanosa, atopamos o “Galicia Jewish Mu-seum”, e perdémonos polas prazas,sinagogas, cemiterios, cafés, merca-

Outeiro do Wawel, coa catedral de San Wenceslao

Igrexa de San Pedro e San Paulo

Porta de San Florián

Castelao-Piñeiro: Un encontro imposíbelXoán Carlos Garrido Couceiro

Carta de Castelao a Ramón Piñeiro

Carta do PG do interior a Castelao

Carta de Castelao ao PG do interiorDoss

ier CastelaovsPiñeiro


Dossier | CastelaovsPiñeiro

Vén de celebrarse o 60 aniversarioda liberación do fascismo en Europa.Alí estaban os presidentes das gran-des potencias con grandes discursossobre as liberades conquistadas, apaz, a xustiza, etc. E un pregúntase sea península ibérica non era Europaou se os gobernos que aquí habíanon eran fascistas. Agora que se puxode moda a memoria quizais non veñamal lembralo todo, e sobre todo aosesquecidos.

Esquecidos, xa en vida, como écaso máis sangrante do Estado Espa-ñol cun Franco, que ocupou o poderco apoio de Hitler e Mussolini. Máisaínda as nacións oprimidas que ninsequera están no mapa. Quen reme-mora as nacións prohibidas deste Es-tado que hoxe son presentadas comoun foco de intolerancia e extremismo.Quen se lembra dos nacionalismosna súa loita pola democracia mentresos demais se desentendían do cha-mado “problema español” no marcodunha política de bloques na cal ouben Franco caía fóra da súa área deinfluencia ou ben era garantía paramanter ao Estado Español dentro dobloque occidental.

O nacionalismo contra un mundoque había que liberar do fascismocando outros festexaban que o fascis-mo fora derrotado e daban por con-cluída a tarefa. Actuando a contraco-rrente, coma sempre. Pero daquelaen condicións especialmente duras.Foi naquel contexto no que se consu-mou unha fenda no interior do gale-guismo tan profunda que fará irre-conciliábel os dous gallos unha vezdesaparecido a ditadura baixo a quese produciu.

A tensión na que se desenvolveuo xurdimento do nacionalismo nonoso país, desde a decadente Restau-ración até a República, a Guerra Civil,

e a ditadura franquista, fixo que a súaevolución ideolóxica e organizativaestiveran marcadas por roturas, sal-tos, e escisións que non se darían nuncontexto máis estábel. Non podemoscaer no erro de imputarlle as caracte-rísticas da nosa idiosincrasia unhadinámica que en circunstanciassemellantes se manifestaron cosmesmos efectos en nacións ou move-mentos ideolóxicos diferentes. Lem-bremos que consecuencias ten ofranquismo na CNT, na UGT ou noPSOE, onde as diferentes facciónsirreconciliábeis se enfrontan en bata-llas moito máis convulsas e patéticas.

Mais no caso galego o feito deproducirse o triunfo inmediato dosgolpistas no 36 e o exterminio doscadros políticos máis relevantes, con-ducirá inevitabelmente ao gale-guismo a unha deriva ideolóxica eorganizativa que a pesares de gardá-rense as formas máis que en ningúnoutro movemento político, levará áseparación en dous extremos cadavez máis afastados ao noutrora unifi-cado nacionalismo.

En síntese poderíamos simplifi-car estas dúas pólas entorno a dúas

figuras: Castelao e Ramón Piñeiro.Mais, alén das súas personalidades oque fixo que se adscribira o corpo dogaleguismo a unha ou outra fracción,son as teses fundamentais que man-tiña cada quen. Certo que hai unhafascinación persoal por cada un delesque atrae a atención dos seus segui-dores, pero deixemos de inverter ahistoria como aínda hoxe se está afacer e recoñezamos que dita fascina-ción é posterior á identificación coproxecto que representan. Isto é, aascendencia persoal non explica apostura política dos adeptos, senón apostura política é o que explica esaascendencia persoal (aínda que nontodo é política nas persoas).

Falar da fidelidade ao PG deOtero por amizade con Castelao éirracional porque se baleira de con-tido a un intelectual con tanta subs-tancia propia e non se explica enque termos e por que existe esaamizade se non é pola coincidenciano proxecto de país.

Unha vez aclarado isto, debemosir máis alá. Por que se produce estabifurcación en dous proxectos de pa-ís tan diferentes e que se fan hexe-

Castelao-Piñeiro: Un encontro imposíbel

Xoán Carlos Garrido Couceiro

Presentación

Castelao no Goberno Republicano no exilio durante a visita oficiosa deste á sede da UNESCO enoutubro de 1946. Esta foto foi recuperada polo historiador Carlos Pereira Martínez no FondoAlvajar do Arquivo Municipal de Betanzos e publicada no “Anuario Brigantino” nº 23. É a únicafoto que se coñece de Castelao exercendo como ministro do goberno republicano en París


que xa foron publicadas (da executi-va do PG a Castelao en “Castelao e osgaleguistas do interior” edición deXabier Castro en Galaxia, 2000; e aresposta de Castelao no seu episto-lario publicado na recompilación dassúas obras en Galaxia, 2000). Na pri-meira facemos unha tradución ao ga-lego –o seu idioma orixinal– pois es-tá transcrita en español, co cal sepoden perder matices polo camiño;pero as dúas últimas respectamos

totalmente a escrita na que están po-lo seu valor histórico formal e non sóde contido.

O sentido que ten recuperar estasdúas últimas cartas xa editadas é com-pletar a panorámica política e anímicade ambas as faccións no momento deesgazar irreversibelmente, nese ano deposguerra mundial na que a impoten-cia, o medo e a desesperación xogaronen contra dunha reconciliación cadavez máis irrealizábel ■

CastelaovsPiñeiro | Dossier

mónicos en distintos espazos territo-riais (interior e exilio) e xeracionais?

Estas consideracións metodolóxi-cas deberían servir para comprenderque o enfrontamento só ten sentidoporque tamén hai cousas en común, eos termos nos que se desenvolve eseenfrontamento veñen condicionadospolo marco histórico no que se dan. Émáis, seguramente se quitamos a pre-sión exterior, a maior parte das dis-cordias non se producirían.

Imos recoller os textos e os contex-tos desta polémica centrándonos nun-ha figura fundamental nesta disputa,Ramón Piñeiro, non polo que fixo oudixo, senón polo que representou esobre todo polo ideario que reflicte eque pola súa relevancia na formaliza-ción doutrinaria chegou a levar o seunome co alcume de “piñeirismo”.

Isto podería abordarse de xeitoabondoso ao longo do extenso perío-do de diverxencias, máis aquí imosno ano seguinte da fin da II GuerraMundial na medida en que se produ-ce o “desacordo” de París nuns ter-mos en que se condensan as discre-pancias anteriores e se apuntan asliñas de desacordo posteriores.

Para iso comezamos por publicara última carta de Castelao a Piñeirono que o empraza para quedar enParís agardando por el como últimointento de reunificar o interior e oexterior que xa viñan mantendo des-avinzas. Esta carta chegou tarde por-que a vía de comunicación –a redede espionaxe montada polo PNV–quixo transcribir antes o seu conti-do. Piñeiro diría a Castelao que deter chegado antes a carta, tería agar-dado por el. Mais grazas a esa trans-crición do PNV hoxe podemos recu-perar o seu contido. Figura noarquivo do nacionalismo (DP-132-1)da Fundación “Sabino Arana”. O pro-fesor Xosé Manuel Núñez Seixas, daUniversidade de Santiago de Com-postela foi quen nola facilitou, e di-vulgámola para situarnos no marcono que se produce a quebra.

Reproducimos tamén dúas cartasposteriores á detención de Piñeiro

14 de xullo de 1939, o Conde Ciano, ministro de exteriores italiano e xenro de Mussolini, xunto coMinistro de Exteriores Español, Conde Jordana, visita a “Exposición de Material Collido aoInimigo” en Euscadi

Ano 2002, exhumación de fosas comúns no Bierzo coa presencia de Rafael Caldera na homenaxeaos paseados. A recuperación da memoria histórica no franquismo fíxose desde o primeiro día, nademocracia, cun pacto de silencio promovido polo PSOE e o PCE. Esta recuperación, desde aperspectiva dos vencidos, chegou demasiado tarde e aínda hoxe é tímida e parcial



Consello de Galiza14 de Marzo de 1946Meu querido irmán Piñeiro:

Como xa cumprín 60 anos vou atuar-te. Escríboche a voa máquina e tidescontarás as faltas que cometa. Es-treo unha cinta para que poidas lersen dificultades esta carta. Eu xa ve-xo moi pouco, pero... non empece-mos a falar de nós.

O panorama que me pintas daHespaña1 actual é perfectamentecomprensíbel para min. A confusiónque padece a xente do Interior venllede sentirse frustrada en todo e moitoé que non perdesen o xuízo. En cam-bio a Hespaña dos exiliados anda po-las nubes do crepúsculo, dirixida porfantasmas e fantasmóns ou por ma-niáticos que presumen de profetas.En que feito, pois, poderán confluírmentalidades tan dispares?2 A desfeitade México foi tal que desde alí nin sesentiu a repercusión da guerra mun-

dial, e teño para min que en Franciados refuxiados pode reproducirse obarullo azteca e tapar con el as de-mais realidades. Dubido que o bino-mio Barrio-Giral3 aproveite o poucotempo que nos queda para salvar aRepública. Os seus miolos de carasimple son tardos, indecisos e ruti-neiros e por outra parte sofren o tira eafrouxa dos refuxiados partidistasque sobreviven no exterior. Coñezo aDon Fernando4, o Ministro de Estadoe sei que sacaría máis leite muxíndo-lle as barbas que o cerebro. Así a mi-sión do Estado do Goberno –négomea vela outra– redúcese a que maquinesobre os treitos xornalísticos ou sobreos contos da diplomacia centroameri-cana... Hoxe por hoxe non se ve queGiral poida substituír Franco en Hes-paña, aínda que sexa posíbel queFranco veña substituír Giral no deste-rro. Descartada toda posibilidade depromover unha revolución vencedo-ra5, ou de dividir as forzas armadas e

adscribir unha delas á causa da Repú-blica6, ou de empuxar a ditadura caraa un desemboque democrático, nonqueda outro recurso que o de merecere lograr o apoio dos aliados7. Aí te-mos a única e grave solución, na quese xoga a República, por culpa, claroestá, dos republicanos exiliados, quenestes sete anos de desterro non fixe-ron outra cousa que desacreditarse,mostrando a súa ineptitude e eviden-ciando a responsabilidade que llescabe no desgoberno que fixo posíbela guerra civil. O mundo vitorioso, vis-to sen prismáticos e coa pouca vistaque eu teño, resulta un enigma indes-cifrábel, pero xa que calquera próxi-mo ten dereito a prognosticar a finque nos espera, eu direiche o quepenso neste intre no que te escribo.Chego a temer que o patrocinio deFrancia de hoxe –peor aínda se con-corda coa URSS, que por certo aíndanon recoñeceu ao Goberno Giral8–,quizais aumente o perigo no que nosvemos dadas as discordias intestinasque comen o escenario diplomático,onde non se fai máis que arrearse pa-tadas por baixo da mesa. E como aPenínsula Ibérica cae na zona de in-fluencia inglesa e o restabelecementoda República derrotada por Franco

Carta de Castelao a Ramón Piñeiro[Documento inédito]

1 Imos utilizar a denominación de Castelao que como se sabe foi escollida como alternativa á de Aguirre, Iberia, por canto esta lle parecía máis racial que xeo-gráfica. En calquera caso que serva para lembrar a preocupación pola linguaxe que denota sempre unha preocupación polas cousas, pois cando un cambia denome as cousas é porque pretende cambiar as cousas.

2 O confronto entre o interior e o exilio, nesta momento, dáse en todas as organizacións. Pero peor será o confronto entre as distintas faccións do exilio. No PSOEchega a aprobarse unha declaración do Interior ordenando a Prietistas, Negrinistas e Caballeristas a que se unifiquen no exterior. A CNT racha totalmente coexterior, e o PCE, ás ordes de Stalin, cada vez que a política exterior da URSS dá unha viraxe (pacto con Hitler) deixa fóra de xogo moitos grupos comunistasque un día propoñen unha cousa (referendo) e outro día propoñen o contrario.

3 Diego Martínez Barrio (1891-1962) de Unión Republicana, Presidente das Cortes no 36, ao dimitir o presidente da República, Manuel Azaña, actúa como presi-dente en funcións da República no exilio até que, no 1945, é nomeado Presidente da República polas cortes reunidas en México. José Giral (1880-1962) de Iz-quierda Republicana, en agosto de 1945 é nomeado presidente do goberno da República no exilio. Xa fora presidente durante a guerra por dous meses, que-dando como ministro sen carteira co misión específica do intercambio de prisioneiros. En decembro do 1946 consegue da ONU a retirada dos embaixadoresda España de Franco. O 22 de xaneiro de 1947 dimite como presidente presionado polos socialistas. Castelao, ministro do seu goberno, será fiel á súa figurana medida en que iso representaba ser fiel á República, por iso na crise gobernamental foi dos poucos que se mantivo a súa beira.

4 Fernando de los Ríos (1879-1949) do PSOE foi Ministro de Xustiza e de Educación na república, estivo na embaixada en París e Washington. Castelao non ocul-ta o seu desprezo por esta personaxe que chama “Fandango de los Ríos”

5 O 19 de outubro de 1944 prodúcese o intento máis serio de sublevación armada coa penetración de 3.000 guerrilleiros no Val de Arán. A falta de apoio popularpor medo e por rexeitamento dunha violencia que xa cansaba, a carencia de armamento pesado e outros erros loxísticos, fixeron que a incursión fora un fra-caso. Segundo os datos oficiais na operación “reconquista” – que era como se chamaba – morreron 129 guerrilleiros, 214 foron feridos e 218 feitos prisioneiros.Esta incursión favoreceu a unidade interna do franquismo.

6 A división das forzas armadas non foi un obstáculo para Franco, senón ao contrario, a habilidade e a falta de escrúpulos coa que xogou co enfrontamento en-tre os distintos bandos (monárquicos, falanxistas, opus...) fixo que todos viran nel un árbitro necesario

7 Logo da derrota nazi, a xestión adecuada dunha opinión pública internacional antifascista empeza a dar froitos. O 2 de agosto do 45 na reunión de Potsdam asgrandes potencias emiten un veredito de condena Franco. México recoñece en novembro do 45 o goberno Giral e logo seguen outros estados latinoamerica-nos como Venezuela e dos países do leste. En decembro do 45 París propón a Londres e Washington unha actuación conxunta sobre España. Castelao refíra-se de seguido a isto.

8 Fálase de que a razón pola que non recoñece ao goberno é porque non inclúe aínda o PCE, outros dirán que é porque suporía ter que devolver aos seus lexíti-mos donos o famoso “ouro de Moscova”



Negrín10. E ao cabo de catro meses deruxe ruxe, ben pode dicirse que a lexi-timidade que lle outorgaron as Cortesen México11 é un título inservíbel,posto que o Goberno semella serunha especie de ánima descarnada. Ediante da desfeita política dos exilia-dos e a ineficacia do Goberno, for-mado á deshora, resulta lóxico que osmonárquicos se atravesen a pór enescena o seu Don Juan12. Claro estáque en Hespaña xa se perdeu o res-pecto tradicional que inspiraban osreis –base das monarquías–; pero si aRepública padece de anemia incurá-bel e xorden republicanos comoPrieto, que proclaman en público asúa desesperanza de salvala, xustome parece que os estraños toman enserio as pretensións de Don Juan. Poroutra parte, unha monarquía seme-llante á que se restaurou despois daprimeira República, sería o réximemáis feble e submiso que se puideseimaxinar para Hespaña desde Lon-dres13, e non é raro que alí conte con

partidarios. Todo isto é ben triste paraos galegos, vascos e cataláns, quesabemos o que nos espera conmonarquía ou, simplemente conentendemento de monárquicos erepublicanos caídos no lerrouxismo14,pois en ambos os casos quedaría enpé a “españolada” de Franco. Se oliberalismo traducido do francésmantivo o despotismo centralizadordos Borbóns, calquera solución queproveña dun contubernio monár-quico-republicano, consolidará o quehai de peor para nós no totalitarismode Franco. “España está por encimade la República” – acaba de dicirPrieto e Kindelan15, significaría o ente-rro das nosas ilusións. Por iso temosa obriga de defender a República,aínda que non sexamos supersticio-sos deste réxime, como a defenden osvascos, porque unha restauración daMonarquía Constitucional pon enperigo non só o seu Estatuto, senón omesmo Concerto Económico. Todo,todo, cómpre miralo con frialdadecalculadora. Os socialistas, por exem-plo, desexan a concentración detodos os poderes do Estado e estándispostos a gobernarse con Monar-quías16; e de aí que teñen tanta razóncomo nós temos, para defender aRepública. A eles bástalles con derru-

pode supoñer un perigo de infiltra-ción soviética, resulta comprensíbelque Inglaterra e os Estados Unidos,apracen o seu choque con Franco,que xa non representa un perigo paraa paz que a eles lles convén estabele-cer e en cambio gardaría como un canos seus intereses, evitando a entradade elementos perturbadores na pe-nínsula. Franco e Oliveira son douselementos igualmente útiles paraeles nesta hora. E como a representa-ción extraterritorial da República, nonofrece as garantías de autoridade queo mesmo pobo aferrollado reclamapara vencer os seus temores dramáti-cos, creo que a recente determinacióndas potencias occidentais nin é clau-dicante nin desorbitada; é o que me-reciamos que fose.

Ben dis ti que os actos de Méxiconon foron serios e eu engado que alísaíu o Goberno en crise e desarticu-lado nos seus membros. Fixo Giral dezurcidor de vontades entre Prieto9 eos comunistas e sen axuda de

9 Indalecio Prieto (1883-1962) do PSOE. Ministro de Facenda e de Obras Públicas da República (1931-1933), período no que terá un agre enfrontamento con Cas-telao como deputado pola marxinación á que someteu Galiza, considerando mesmo que o ferrocarril era un luxo para un país tan atrasado como o noso. Lo-go durante a guerra será Ministro de Mariña, Aire e Defensa (1937-1938) Ao apropiarse dos Cartos da República enviados por Negrín no Iate “Vita”, adquirirá unpoder enorme no exilio e será un dos polos do enfrontamento interno do PSOE que desprestixiará en grande medida a imaxe dos exiliados. Será un dos prin-cipais ideólogos do anticomunismo e tamén do antinacionalismo.

10 Juán Negrín (1891-1956), do PSOE, Ministro de Facenda no 36, e Presidente do Goberno da República durante a Guerra Civil (1937-1939) É acusado de filoco-munista. En agosto de 1945 renuncia como Primeiro Ministro.

11 O 17 de agosto de agosto do 45 reúnense os deputados do Parlamento español no exilio no Salón de Cabildos en México para restaurar a lexitimidade das ins-titucións republicanas.

12 O 19 de xaneiro de 1945 publícase o Manifesto de Don Juán de Borbón, desde Lausana, declarando ilegal o réxime de Franco. Tendo en conta que os monár-quicos eran unha das patas sobre as que se sostiña o réxime, houbo quen se agarrou a esperanza que eles $represtaban coma a un cravo ardendo. Castelao se-rá crítico con esta solución como veremos.

13 O Reino Unido, cun goberno laborista amigo de Prieto, defendía a necesidade de restaurar a monarquía. Os EUA e Francia inicialmente non eran confesionaisneste sentido. Finalmente optaron por deixar as cousas como estaban.

14 Alejandro Lerroux (1964-1949) Militante desde moi novo do republicanismo radical, formou parte do primeiro goberno esquerdista da república e logo será un-ha figura fundamental do goberno dereitista do bienio negro, salpicado por escándalos de corrupción finalmente non sae deputado nas últimas eleccións e no36 refúxiase en Portugal, se ben no 47 regresa ao Estado Español.

15 Alfredo Kindelan (1879-1962) Xeneral que participou na Junta de Defensa Nacional que proclamou Franco caudillo no 1936. Capitán xeneral de Cataluña no1941 e Director da Escola Oficial do Exército do 43 ao 48, participou activamente na conspiración monárquica contra Franco.

16 Desde a CNT até o PCE todos buscan o favor dos monárquicos pero será Prieto do PSOE, quen finalmente chegue publicamente a desautorizar ás instituciónsrepublicanas co discurso do 17 de decembro do 46 contra o Goberno da República e propugnando a unión de socialistas e monárquicos. Logo chegaría a “arre-pentirse” ao gañarse Franco os monárquicos coa Lei de Sucesión, chegando a reunirse este con Don Juan, no iate Azor, o 25 de agosto de 1948, sendo a sen-tenza de morte da chamada conxunción monárquico-socialista. Se ben xa para entón a outra vía lexitimista estaba deslexitimada totalmente por eses xogos eo mesmo Prieto chega a declarar o 3 de novembro de 1950, cando renuncia a xefatura do PSOE : “O meu fracaso é completo. Son responsábel de ter inducidoao meu partido a fiarse de poderosos gobernos democráticos que non merecían esa confianza, como acaban de demostralo. Pola miña culpa, o meu partidofoi vítima dunha ilusión que me alucinou”

Acto no que vemos ao Presidente do Consello de Galiza, Castelao, co Presidente do Goberno Vascono exilio, José Antonio Aguirre; quen declarou que só volvería a Euskadi cando o Estado llerecoñecera o seu dereito a autodeterminación



bar Franco; a nós, interésanos tantocomo iso, saber quen vai a substitu-ílo. E como Franco está condenado acaer, xa que ninguén se atreve adefendelo, todos queren ser os quelle dean o empuxón ou polo menos,tomar parte no empuxón. Aí temos unpunto que a min faime cavilar. Pordescontado dou que prefiro queFranco caia de podremia ou que sexasubstituído por elementos desarrai-gados republicanos, antes que se res-tabeleza a Monarquía. Xa sei, xa que odeixar a estes no desterro, vale benpouca cousa comparada co desterroque sofren os homes do Interior, peroeu non teño outra prenda para osmeus ideais galeguistas. Entendo quea Monarquía non se restauraría enHespaña se ao silencio forzoso doInterior se sumase unha actitudeintransixente republicana dos ele-mentos desterrados, máis valiosaaínda se o Goberno Giral chegase aser verdadeiramente representativo.Non nego que Inglaterra sería capazde dar opción a Franco para elixir aoseu substituto con tal que este fagapromesas de encarreirar a vida polí-tica de Hespaña cara a unha solucióndemocrática; pero a firmeza dos repu-blicanos e da República, no que tende sagrado para nós, quedaría en pé,como unha esperanza. Desgrazada-mente, sei moi ben que os republica-nos claudicarán e iso é o que me doee o que tamén avala as miñas convic-cións. Prieto, que de por si representaunha potencia, con máis adeptos dosque se contan, vai acrecentando a súavalía a medida que avanza o perigomonárquico, xa que a súa se forzabasea na desvalorización das posibili-dades republicanas. A súa actitude foi

demasiado arriscada para ser espon-tánea; o seu anticomunismo17, nontan sincero como estudado; a súainclinación polo pacto cos da outrabanda, dimana influencias estrañas; asúa relación co Laborismo inglés per-mítelle prever o que nos agarda; a súaimitación de Lerroux é máis farsa queclaudicación; o deixar en ridículo aBarrio e en precario a Giral, obedeceao propósito de eliminar obstáculospara os seus planos; Prieto pode ser oárbitro de calquera situación provi-sional. E Negrín? Negrín asegura nonter vocación de político e négase aenarborar a bandeira que lle ofrecíanen México, e, pensando na liquida-ción da guerra civil, díxome a min quea súa idea se resumía na fraseseguinte: “borrón y cuenta nueva”.Creo pois, que Franco caerá e que osrepublicanos axudarán a derrubalo.Claudicarán todos, incluso os vascose os cataláns e nós seremos arrastra-dos ao que veña despois.

Agora ben, dígoche que Prieto so-fre o complexo asturiano contra Gali-za, que se oporá a calquera reivindi-cación galega, que non consentiráque a nosa Terra sexa unha potenciaeconómica, paralizará todas as obrasque se están a facer no noso país e,en fin, que teriamos que loitar contrao réxime que se instaure por contu-bernio, como agora loitamos contraFranco. E pensando en moitas cousasmáis que afectan o porvir de Galiza,síntome entristecido cando imaxinoque os mesmos republicanos podencontribuír á morte e inutilidade daguerra civil. O meu ideal segue sendoeste: República e Galiza, ao mesmotempo, porque unha República, quenon resolva os problemas vitais de

Galiza, non será res-pública. Mais... arealidade avanza sobre dúas ideas eforza será que nos axustemos a elas.E se a Monarquía se restabelece ouse a situación que substitúa Franconon dera cumprimento ao dereitoben gañado de Galiza, eu acusareiunicamente os republicanos e acusa-reinos cos últimos alentos que mequedan de vida. Estou a referirme,claro está, aos republicanos exilia-dos, cuxa política foi desatenta e noná xente e ás organizacións clandesti-nas do Interior, pois ben me dou con-ta do moito que levan sufrido e esti-mo xusto que só pensen en derrubarFranco. Comprendo perfectamenteque unha coalición extensa, de todosos sectores políticos e sociais, desdeun extremo ao outro, sería a mellorsolución de todas cantas se propo-ñen no exterior. Esa solución, dadana propia Hespaña e á marxe dos ma-quiavelismo de Prieto e os comunis-tas, alcanzaría, quizais, o apoio dasgrandes potencias. Mais... esta digre-sión resulta excesiva e non aportaningunha luz nova. Perdóame pois.

Falemos agora da representacióngalega no Goberno, empezando porsubliñar a inhibición de Galeuzca du-rante a pasada crise. Cando Aguirre18

saíu para México en persecución daunión republicana, telegrafei exten-samente ao Delegado vasco en BosAires dicíndolle: “COMUNICADECASTELAO NOTICIAS ESTIMANDOCONVENIENTE SÚA PRESENZA MÉ-XICO MANTENDO TODO CASO CON-SULTA MUTUA CONSTANTE”. Comoera materialmente imposíbel ir a Mé-xico coa présa que o caso exixía,mandeille o seguinte parte: “RÓGO-CHE REPRESENTES CONSELLO GA-

Todo isto é ben triste para os galegos, vascos e cataláns, que sabemos o quenos espera con monarquía ou, simplemente con entendemento demonárquicos e republicanos caídos no lerrouxismo, pois en ambos os douscasos quedaría en pé a “españolada” de Franco

17 O anticomunismo será para Castelao o inimigo ideolóxico principal dos republicanos por canto esta doutrina sería a táboa de salvación do franquismo. A pe-sar de ser tremendamente crítico coa actuación dos comunistas, insiste en que non é anticomunista. Pola súa postura contraria ao anticomunismo acabarásendo tachado de monicreque dos comunistas.

18 José Antonio Aguirre (1904-1960) do PNV, primeiro presidente do Goberno de Euskadi, nomeado en outro de 1936 en plena guerra. Foi empresario e futbolistado Athletic de Bilbao. Era de familia carlista e foi presidente da Xuventude Católica de Vizcaya. Opúxose inicialmente á República – o PNV quedou á marxe aoprincipio deste réxime – pero logo adoptou posturas federalistas. Alcalde de Guerro e deputado nas tres lexislaturas republicanas. Exiliouse á fin da Guerra emantivo o cargo de Presidente vasco até a súa morte. Conseguirá – a pesar de Prieto – aglutinar no seu goberno todas as forzas políticas antifascistas de Eus-kadi. E será un referente político e persoal fundamental para Castelao. Gañarase o favor do Departamento de Estado dos EUA pola axuda que o PNV prestouaos aliados na 2ª Guerra Mundial, polo que ao acabar esta, os Estados Unidos lle confían a el que leve a cabo as xestións para estabelecer os contactos para aunificación do exilio republicano.



LICIA TRAMITACIÓN CRISE ACA-DANDO POSTO GALIZA IGUAL SE FI-XO PRIMEIRO GOBERNO PROVISIO-NAL19 REPÚBLICA MÁXIME AGORATENDO ESTATUTO PLEBISCITADO EPRESENTADO CORTES STOP PER-SOA PARA CARGO DESIGNARIÁMO-LA OPORTUNAMENTE STOP AGRA-DECEREI INFORMES”. No recibimosinforme ningún, coñecendo polaprensa que os vascos e os catalánsentraban no Goberno. A todo isto, osgrupos galegos de América empeza-ron a sentirse feridos e defraudados...Formado xa o Goberno e por un re-quirimento dos vascos de Bos Aires,recibiuse un telegrama de Jáuregui20

nestes termos: “GIRAL ACEPTOU HO-XE REQUIRIMENTO VASCO CA-TALÁN NOMEAMENTO MINISTROGALEGO STOP DESIGNACIÓN CREDEBE APRAZARSE DESPOIS SESIÓNCORTES POIS COMUNISTAS PEDI-RON PARTICIPACIÓN GOBERNO ES-PERÁNDOSE RESOLVER ESTEASUNTO DESPOIS CORTES”. Nontardou en chegarnos un parte de Ló-pez Durá21 que dicía: “VASCOS IN-DICÁRONME XESTIONARÍAN IN-CLUSIÓN MINISTRO GALEGO SE OACEPTADES DADE NOME RECOR-DANDO PORTELA”. Como este tele-grama difería do que Jáuregui asegu-raba, mereceu de nós a seguinteresposta: “SORPRENDIDOS QUEAMIGOS ACEPTASEN POSTOS SENANTES CONSULTARNOS ANTE IN-XUSTA EXCLUSIÓN GALICIA STOPSUFRIDO AGRAVIO RESULTARÍA IN-

DIGNO AUTORIZAR XESTIÓNS INDI-CADAS STOP COMUNÍCALLO ASÍREAFIRMANDO SOLIDARIEDADEGALEUZCA”

Decidimos acudir a México e de-mostrar a nosa fe republicana, librede ambicións egoístas. As entidadesgalegas de Bos Aires, Montevideo,Cuba, Chile, Venezuela e Nova York,espontaneamente, enviaron telegra-mas ao Goberno –algún non de todocorrectos– nos que reclamaban unposto para Galiza, cuxas entidadessumaban máis de 200.000 emigra-dos. Decidimos non facer cuestiónde posto ministerial para non quei-marnos, pero si defender o dereitode Galiza ao recoñecemento do Esta-tuto Autonómico. Os vascos, con Iru-jo22 á cabeza, ofreceron e prestáron-nos a súa axuda eficaz. Ao mesmotempo pedíronnos unha declaraciónterminante da nosa actitude relativaa varios puntos que nós demos porescrito. Isto é o que lle dixemos so-

bre o posto ministerial : “Si se apro-base o Estatuto Galego polas Cortes,nós estamos dispostos a designarCastelao Presidente do Consello deGaliza, como Ministro da República.Se só se consagra o noso dereitonunha declaración ministerial e seforma a Comisión de Estatutos paradar un ditame favorábel, nós desig-nariamos un Ministro, que tal veznon fose o señor Castelao. Se non seaproba o Estatuto, nin se fai declara-ción ministerial favorábel o dereitoque ten Galiza a gozar dun réximeautonómico, outorgaríanos a nosaconsideración ao Goberno, aíndaque negariamos o noso voto parla-mentar de confianza”. Conste que osoito deputados galegos que conco-rreron ás Cortes de México, só un eradisidente da nosa posición: Longuei-ra23 (Teimosía centralista). Cando sepecharon as Cortes conseguíramos odereito a ter un representante no Go-berno posto que conseguimos o no-

19 Refírese ao posto que ocuparía finalmente Casares Quiroga, en calidade de galego, se ben nunca exerceu como tal segundo Castelao. Polo que quería evitaresta segunda cuestión, non só que estivese representada Galiza por un nacido na nosa Terra senón por alguén que a representase realmente.

20 Julio Jáuregui Lasarte (1910-1981), deputado do PNV pola circunscrición de Biscaia en 1936, ocupou o cargo de delegado do Goberno vasco en México. De fei-to, foi o principal negociador con José Giral para a inclusión

dun ministro nacionalista vasco (Irujo) no seu goberno en 1945. Asina en México no nome do Goberno Vasco o pacto de Galeuzca, polo Consello de Galiza, asi-nará López Durá seguindo as ordes de Castelao

21 Xoán López Durá (1910-1973) Profesor de Dereito Administrativo na Universidade compostelá. É concelleiro da corporación santiaguesa polo Partido Gale-guista no 36 e membro do Seminario de Estudos Galegos. Coa guerra exiliouse en México onde foi o representante do Consello de Galiza e persoa de confianzade Castelao. É profesor da Universidade mexicana. Finalmente foi directivo do Padroado da Cultura Galega de México e membro do Consello de redacción darevista “Vieiros”, vinculándose politicamente coa UPG

22 Manuel de Irujo y Ollo (1892-1981) Deputado do PNV no 33 e no 36, Ministro sen carteira entre 1936-1937 e 1938. Ministro de Xustiza en 1937-1938 e 1948. Mi-nistro de Navegación, Industria e Comercio en 1945-1947. Exiliado en Gran Bretaña, foi representante do Goberno Vasco e no 1941 organizou o Consello Na-cional Vasco.

23 Pedro Longueira Patiño, deputado do PSOE pola Coruña, no 1945 saca un manifesto inspirado por Prieto contra a actuación de Castelao, acusándoo aos gale-guistas de ‘perigosos intrigantes e terríbeis ambiciosos’ titulado: “Voces socialistas en el exilio. Algunas consideraciones sobre el problema gallego” asinadotamén por Alejandro Otero, Manuel Porteiro Viña, Benito Búa Rivas, Tomás Serantes Liz, Alfonso Quintana Pena e Víctor Rico González.

Don Juan de Borbón, á súa muller e o príncipe Juan Carlos en Lisboa no 1946


meamento da “Comisión do EstatutoGalego” (esta designación privativafíxose a requirimento de Prieto, paraevitar que os vascos levase á unhaComisión de Estatutos o problemade Navarra). O debate político ini-cieino eu e a terceira sesión consu-miuse no debate sobre a Comisiónde estatutos no que fixemos rabiar aPrieto de modo que ben puidésemosapuntarnos un grande éxito. O com-portamento dos vascos foi magníficoe o dos cataláns, simplemente co-rrecto. A véspera de saír eu para No-va York, falei con Irujo e conviñemoso seguinte: Que el presentase no ins-tante máis oportuno un represen-tante galego no Goberno e que o úni-co nome que dese fose o meu conobxecto de que a representación deGaliza recaese no Consello (Eu pen-saba consultarvos por medio de Pra-da). En Nova York falei con Aguirre,quen aceptou o meu plan e entón es-cribín a Irujo para remachar o acor-do. De Irujo recibín unha carta data-da en Londres na que me dicía: “Giralnon está para nomear un Ministrogalego. O seu plano é ampliar el Go-berno en cuanto chegue a Francia,invitando a que formen parte domesmo os comunistas, á CNT disi-dente24, a Largo Caballero25 e a Porte-la26, pero a este non en concepto degalego, senón de ex-presidente do

Consello e Presidente do PartidoCentrista”. Aguirre escribiu unhacarta a Giral desde Nova York na queinteresaba o ingreso dos comunis-tas, de Negrín, de Largo Caballero ede Portela; pero neste interesanteescrito Aguirre non se lembrou de ci-tarnos. Vendo eu que o Goberno ía areorganizarse coa entrada de todosos elementos republicanos, escribína Aguirre, a Pi y Suñer27, a Irla28 e Ta-rradellas29, expóndolle a necesidadedun representante galego, e fíxenoen termos enérxicos e correctísimos,dando a entender que só a represen-tación dos tres pobos no Gobernoxustificaría a existencia de Galeuzca.Teño resposta de Aguirre na que medi: “A inclusión galega no Goberno,calquera que sexa a súa reorganiza-ción, é indispensábel”. Na miña cartaá “Pasionaria”30, contestando á queela me mandou, referinme á necesi-dade de contar cunha representacióngalega, sabendo todo canto maqui-naban os comunistas (supoño que aíterías ocasión de coñecer o meu es-crito, pois mandeino aos vascos eaos cataláns) A todo isto, eu estoucarteándome con Portela que se ad-heriu ao Consello e anda xogandocon todos. Na última que recibín di-me o seguinte: “E logo seica vascos ecataláns exixían un ministro para Ga-liza. Dixéronme que o pediron xa e

que vostede me designou a min; eque todos acabaron con auga bendi-ta para botar fóra o demo do meunome”. Quen lle dixo semellantecousa? Desde logo os vascos non pa-ran de falar de Portela e eu dixen aosvascos de Bos Aires o que lles tiñaque dicir.... pero tampouco podoaparecer como aspirante a un cargoque maldita a graza que me fai. Porcarta de Prada31 estaba en coñece-mento de que os cenetistas galegosse dirixiron a Leiva32 pedíndolle quenos axudase a conquistar ese posto edesignándome a min para ocupalo33.Isto encheume de gozo interior, por-que ese premio aos meus constantesdesvelos por Galiza estimo no quevale. Pero non entra ningunha ambi-ción oculta e pobre de vaidade infan-til. Estou, iso si, disposto aos maio-res sacrificios pola nosa Terra, o queti me dis cólmame de satisfacción aover que son o preferido polo poboque tanto quero. Agora ben; ten enconta os datos que che dou nos quedescubrirás contradicións alarman-tes e desconfía da seguridade que te-ñas nas mans. Porque de palabrasestamos xa fartos e a política destestempos está chea de encrucilladas. Amin non me importaría que Portelafose Ministro, con tal de que se so-metese a representarnos coa lealda-de e firmeza, cousa que sempre exer-


24 A CNT racha, do Interior elixe os deputados25 Francisco Largo Caballero (1969-1946), Secretario Xeral da UGT de 1917 a 1937. Deputado por Madrid en todas as lexislaturas republicanas. Ministro de Traba-

llo (1931-1933). Presidente do Goberno e Ministro de Guerra (1936-1937). Exiliado en Francia onde estivo confinado nun campo de concentración.26 Manuel Portela Valladares (1867-1952) Político e xornalista, deputado polo Partido Liberal na restauración, fundador de Acción Gallega, gobernador civil de Bar-

celona, fiscal do Tribunal Supremo, Gobernador de Cataluña. Ministro de Gobernación e Primeiro Ministro (1935-1936)27 Carles Pi i Sunyer (1888-1971) Deputado a Cortes e do Parlamento Catalán no 1931. No 1933 foi alcalde de Barcelona, do 36 ao 39 conseller da Generalitat de

Catalunya. Exiliouse en Francia e logo en Londres onde presidiu o Consello Nacional de Cataluña (1941-1945) e foi membro do Goberno da Generalitat no des-terro.

28 Josep Irla Bosch (1874-1958) Deputado por Ezquerra Republicana de Cataluña, Presidente do Parlamento Catalán desde 1938, asume interinamente a presi-dencia da Generalitat no exilio tras do fusilamento do Presidente Companys.

29 Josep Tarradellas (1899-1988), Deputado nas Cortes constituíntes por Esquerra Republicana de Cataluña, Conseller da Generalitat en 1931-1932 e 1936-1939,en 1954 foi elixido en México, presidente da Generalitat, cargo que desempeñou até 1980.

30 Dolores Ibarruri (1895-1989) Desde 1930 é membro do Comité Central do PCE. Deputada por Asturias no 1936. Desde a morte de José Díaz no 42, é a Secreta-ria Xeral até o 1960, que pasa a ocupar a presidencia. Exiliada na Unión Soviética, regresa no 1977, volvendo ser deputada por Asturias.

31 Rodolfo Prada Chamochín (1892-1980) Xornalista e unha das figuras máis relevantes do galeguismo en Bos Aires. Creou e dirixiu en 1920 a revista “Acción Ga-llega” e cofundou o xornal “Correo de Galicia” (1924). Foi o axente de Castelao e do Consello de Galiza nas distintas xestións que se fixeron a través de Améri-ca e mesmo no Estado Español chegando no Nadal do 45 a visitar Galiza.

32 José Expósito Leiva (1918-1978) dirixente das Juventudes Libertarias, das que foi secretario de propaganda durante a guerra civil. Foi ministro de Agricultura enrepresentación da CNT no Goberno da República no exilio (1945-1947)

33 Borobó falou a miúdo desta reunión da rúa compostelá do Preguntoiro en decembro do 45 na que a Xunta Galega da Alianza Nacional de Fuerzas Democráti-cas (ANFD) acordou a inclusión dun representante de Galiza, e concretamente Castelao, no Goberno Giral, ao mesmo nivel que Euskadi e Cataluña. Sobre es-ta cuestión quedan moitas incógnitas que non imos tratar aquí.

Desgrazadamente, sei moi ben que os

republicanos claudicarán e iso é o que me doe e o

que tamén avala as miñas convicións


ceu cando estaba nas alturas poisnon se lle pode negar capacidade evalentía. Pero as ordes que ti leva-ches a París son tan sagradas paramin que a túa proposta representaun mandato imperativo ao que nonteño máis remedio que obedecer. Nocaso de que as túas xestións superenas que nós levamos feitas e que efec-tivamente, acepten o meu nome,agardo que ti non sairás de París atétanto que eu non chegue, para subs-tituírme nas deliberacións do Con-sello, cousa que ten precedentes. Eaínda despois de chegar eu aí, meacompañes e me axudes. En cantorecibín a túa carta, reunín os deputa-dos do Consello de Galiza e reclameia opinión de todos os irmáns quenos acompañan e todos me incita-ron a pór o telegrama que supoñorecibirías. Acepto pois, o destinoque me buscades.

Cando vin os republicanos quecompuñan o Goberno Giral en Méxi-co, gañas me deron de berrarlles: “Pe-ro aínda estades aí?” Este foi un im-pulso saído de aquel humorista queantes me animaba. Agora penso queé preciso estar con todos, con tal deque sirva para algo. Moito levo pen-sado desde que recibín a túa carta. Esabes o que penso con máis insisten-cia? Penso que chegará un instanteno que será preciso que o Gobernoen pleno tome un avión e se presen-te en Madrid, para que nos maten,

nos prendan, ou nos devolvan aodesterro34. Iso valería por cen guerri-llas montañeiras. Iso levantaría unclamor de simpatía no mundo. Isotalvez aforrase moito sangue...

Falemos un pouco de Galeuzca.Por certo que hoxe é o día no queestou esperando un informe sobreeste tema que me anunciaron do Inte-rior, e que non recibín. En maio de1941 reorganizouse Galeuzca en BosAires, cun pacto das tres partes aquírepresentadas e cuxos primeiros asi-nantes fomos: Aldasoro35, SerraMoret36 e Eu. Esta é unha das súascláusulas: “Galeuzca estabelece queningunha das tres nacións oprimidasdebe adoptar por separado un réximede autonomía outorgada polo EstadoEspañol, pois só un cambio total eracional da estrutura política deEspaña lles permitirá conquistar osnosos pobos, as garantías da propialiberdade. Se as circunstancias acon-sellan aceptar unha autonomía, estadebe ser igual e simultánea para asnacións integrantes do Estado Espa-ñol”. Aguirre e Pi Suñer non opuxeronreparo ningún a esta cláusula, candocoñeceron o pacto, que tacitamenteaprobaron. Galeuzca de Bos Airessegue traballando eficazmente e deaquí saíron documentos que algúndía poderedes examinar como probasda nosa actividade. Aguirre encomen-dounos o relatorio dun pacto quedeberían asinar os tres “presidentes”.

Non só confeccionamos o pactosenón o programa, o modus operandi, aorganización autónoma, provisional enormal dos tres países, as condiciónsde unión cos demais republicanos,etc., etc. (hoxe sostemos unha revistamensual que está chamando a aten-ción dos intelectuais americanos).Chegamos a un acordo que se escri-biu. Para asinar ese pacto foi necesa-rio que nós creasemos o Consello deGaliza a toda présa, sabendo quesería recoñecido polo Goberno Vascoe o Catalán (Aguirre foi consultadopor min antes de constituílo e mere-ceu o seu prace). Era o único xeito deincorporar Galiza ao movemento quenaquel intre se iniciaba con impulsorenovador. Pero despois de constituíro Consello e ter todo convido, resultaque o pacto está sen asinar eGaleuzca caeu nun in pace inexplicá-bel e inexplicado37. Verdade é que


34 Esta opinión, expresada en privado por Castelao en diversas ocasións, pode se analizada en diversas dimensións (batalla da opinión pública e non batalla fí-sica, entrega persoal, necesaria territorialidade para consumar o Estatuto de Galiza, etc.) pero aquí imos lembrar só un aspecto. A oportunidade política de fa-cer pública esta declaración. Castelao non o fixo se ben foi acusado de inxenuo por tela expresado en privado. Houbo un dos ministrábeis da CNT que si fixopública esa opinión polo que a súa candidatura quedou inmediatamente anulada. Referímonos a García Oliver quen declarou en México: “Só aceptarei [o car-go de Ministro] a condición de que unha vez constituído o gabinete, coa miña presenza persoal, este tome un avión e se presente nun dos aeródromos de Ma-drid, declarando ao chegar: ‘Somos o goberno da República e vimos a ocupar o poder’.”

35 Ramón María Aldasoro (1897-1952), deputado de Izquierda Republicana por Guipúscoa en 1936, ex-conselleiro do Goberno Vasco, exerceu o cargo de delega-do do Goberno Vasco na Arxentina desde novembro de 1938 até 1945, cando foi substituído por F. de Basterrechea.

36 Manuel Serra i Moret (1884-1963), político catalanista de esquerda, foi fundador da Unió Socialista de Catalunya (USC) no 1923, xunta Gabriel Alomar e RafaelCampalans, entre outros. Exiliouse por un tempo en Bos Aires (1925-26), Londres e París durante a Dictadura de Primo de Rivera. Durante a II República, se-guiu a exercer un activo papel de liderado na USC, que, coligada coa ERC, coparticipou no Goberno da Generalitat, ocupando o posto de conseller. En 1939 exi-liouse a Bos Aires, onde liderou o organismo representativo das entidades catalanistas da Arxentina, Comunitat Catalana. No decembro de 1946, como dirixen-te do novo partido Moviment Socialista de Catalunya, volvería a Europa, e en París formaría parte do Goberno da Generalitat no exilio.

37 A explicación pode vir da chantaxe de Prieto a Aguirre para que se desentenda de Galeuzca se quere que os socialistas vascos o apoien incorporándose ao go-berno vasco. Inicialmente, ao comezo da guerra mundial a estratexia vasca e catalá excluía os galegos porque consistía en ofrecer a Francia a posibilidade decrear estados independentes alén dos Perineos que lle serviran de salvagarda e de cordón de seguridade fronte a Franco. Créanse para iso os Consellos Na-cionais vasco e Catalán, alleos á legalidade republicana e mesmo contrarios á súa constitución. Lembremos a declaración conxunta de Irujo e Pi Sunyer do 18de xaneiro de 1941 en Londres (Aguirre andaba desaparecido daquela). Logo as circunstancias obrigarían a revisar esa estratexia e agarrarse como a un cravoardendo, os respectivos Estatutos e a legalidade republicana. Algo que comentará Castelao máis adiante.

Penso que chegará un instante no que serápreciso que o Goberno en pleno tome un avión ese presente en Madrid, para que nos maten, nosprendan, ou nos devolvan ao desterro

Tarxeta de identidade facilitada polo GobernoFrancés en 1946


naquel entón, se liberou Francia exurdiu a personalidade legal de Irla,que eclipsou a figura xeralmenteaceptada de Pi y Suñer38. Segue en péGaleuzca de Bos Aires e morreu a“Comunidad Ibérica” (revista “Iberia”de París de Domingos Santos), deLondres, na que nós non estabamosrepresentados. Sucederon moitascousas que non vale a pena mencio-nar. Pero o vocábulo Galeuzca tencategoría, resonancia e creto. Vexa-mos o que eu penso e que por vez pri-meira declaro. Polo que me dis daentrevista con Alianza Democrática,onde non houbo unha voz única deantemán concertada polos tres gru-pos, e polo que repetidamente se vensucedendo no Interior vexo queGaleuzca parece un mal que se vaifacendo crónico39. Diríase que ningúnquere comprometer o seu egoísmonacional cos afíns, pero, ao mesmotempo, non se repara en comerciarpoliticamente cos desafíns. Non haidúbida de que os vascos e catalánsconquistaron os seus Estatutos e dis-poñen de Gobernos autónomosextraterritoriais, pero nós gañamos odereito de ser equiparados a eles encanto se restabeleza un réxime dexustiza republicana en Hespaña.Mais, por un criterio de inercia legu-leia – non moral nin lóxica – nós ocu-pamos un terceiro lugar incluso paraos que estiman a conveniencia danosa ascensión. Cando dicimos queGaliza debe ser autónoma, no mesmoinstante en que sexan restabelecidosos Gobernos de Cataluña e Euskadi,percibimos a reserva mental dosnosos aliados, non porque desapro-

ben a xusta reclamación dos galegos,senón porque non se atreven a cargarcon tamaño compromiso. Enmomentos de optimismo republi-cano xorden atrevementos verbais,nos que a xenerosidade vasca e cata-lán só aceptarían unha Confedera-ción; pero cando a realidade se faipresente, coas súas incomprensiónse inxustizas, entón aférranse aos seus“dereitos adquiridos”, antes de queninguén llelo discuta. E coa mellor fedo mundo nos ofrecen a súa protec-ción e axuda que nos obriga a estaragradecidos. Saben que soamentesobre tres puntos se pode soster unplano e non ignoran que no triunfo deGaliza reside o fortalecemento do seu“dereito adquirido”. Mais deben saberigualmente que o dereito ben gañadode Galiza ten inimigos considerábeis–Prieto por exemplo– e entón exaxe-ran ese perigo para eludir o pactocomprometedor. Todo isto é natural,pero equivocado, porque o egoísmonacional debe pórse en obxectivosmáis fondos. A solidariedade entrevascos, cataláns e galegos é perfectacomo desexo afectivo e delirante peroa conduta política non sempre res-ponde aos afectos. Cando persegui-mos horizontes a longo prazo a unióné admirábel, pero no demais, elesteñen antecedentes gobernamentaise nós non; e se estabelece no camiñarunha diferenza que a min me véndoendo no afecto que lles teño.Dóeme que non vexan como nóspodiamos xogar cos demais espa-ñois, facéndonos “simpáticos” oumenos “separatistas” que os vascos ecataláns; dóeme que non vexan como

nos arriscamos no noso prestixio dePartido, diante dos demais galegos,simplemente autonomistas, uníndo-nos ao arredismo vasco-catalán;dóeme que non vexan o porvir inme-diato de Galiza en calquera Hespañaque sobreveña á caída de Franco;dóeme, en fin, que non se decatendunha vez para sempre como Galiza éa chave da súa propia liberdade. Amin dóeme sobre todo que nós sexa-mos protexidos. E a min dóeme deánimo porque en ningunha hora damiña vida puxen tanta fe e tantaesperanza nos homes da políticacomo puxen en Aguirre a quen estimode verdade. Pero Galeuzca non fun-ciona e a nós convennos que fun-cione, aínda que non fose máis quepara demostrar a nosa lealdade.

Cando ti me falas da coaliciónideal que se debese formar e citas aconveniencia dun sector católico, euvexo que xa temos os vascos. Os vas-cos gozan de grande prestixio no ex-terior por ser católicos e conservado-res no mellor sentido da palabra.Ocorre que Aguirre, poño como exem-plo máximo de vasquismo, pode en-trar no Vaticano40, pero non en Toledoe os toledanos excomungarían os ca-tólicos que se unisen cos “roxos”. Detodos os xeitos, sempre crin que unGoberno republicano no exterior, for-mado para merecer a consideracióndas grandes potencias, debería terAguirre como Presidente ou, polo me-nos, como Ministro de Estado.

Penso tamén que a metade doGoberno debería estar integrada porhomes novos, como Leiva –que tan-ta curiosidade simpática espertou–,


38 Irla – o presidente lexítimo da Generalitat unha vez fusilado Companys – queda baixo a ocupación alemá en Francia sen posibilidade de intervir publicamenteaté a liberación. Isto creará diversos conflitos dentro do catalanismo nos que aquí non imos entrar, pero que repercutiron en que esta terceira pata de Galeuz-ca non estivera á altura das demais nos compromisos deste proxecto.

39 O 15 de marzo Aguirre engade unha nota confidencial nunha carta a Castelao coa encomenda de non comentala, na que lle notifica da constitución de Galeuzcano interior e o acordo determinado por esta de cara ás conversas coa Alianza Nacional de Fuerzas Democráticas (ANFD), comprometéndose os do interior denon tomar medidas sen consultar previamente os representantes dos tres pobos e non adoptando decisións unilaterais, xa que estas correspondían ao orga-nismo que represente a unión dos partidos nacionais en cada pobo respectivo e falando no nome destes. O 1 de abril do 45 o Consello de Galiza fixo públicaa resolución na que proclamou a alianza exterior e interior. Entre 17 e 27 de xaneiro do 1946 reúnense os representantes de Galeuzca, Ramón Piñeiro (Galiza),Joan Samsa (Cataluña), e Pello Mari Irujo (Euskadi) . Nesa reunión non parece que chegaran a acordo, pero logo dáse conta de que hai un representante gale-go permanente na ANFD.

40 Xa o 21 de decembro do 39 Monseñor Mathieu, bispo de Dax, é recibido polo Papa Pio XI para informarlle sobre a postura e actuación do PNV e do GobernoVasco e sobre o caracter cristián deste movemento.

Galiza, no exterior, nunca podería ter unha representación tan nutrida comoteñen os vascos e os cataláns. De Cataluña e Euzkadi saíu quen quixo esaíron os homes principais, pero Galiza quedou cercada desde os primeirosdías da subversión con fronteira portuguesa en garda inimiga


nomeado polas organizacións clan-destinas. E non hai dúbida que ámenor oposición que se presente ameu nome por parte dos xerifaltes,debes ser ti o ministro41. Iso a minencheríame de gozo.

Dálle un abrazo a Leiva e dilleque sentín moito non estar en Méxi-co cando chegou mais aínda candolin unhas declaracións súas nas quecitou Galeuzca e Galiza.

Nunca deixei de considerar a ne-cesidade de ter algún elemento danosa confianza en Inglaterra e Franciaporque en ambos países era indis-pensábel unha representación de au-téntico galeguismo; pero en Américaera urxente e vital para o noso porvir.Desde que se liberou Francia, veñoconstantemente pensando en ir alá,mais iso era e segue sendo case im-posíbel, espero que non o sexa dentrode pouco tempo. Direiche ademais,que o deputado vasco Lasarte42 levatres meses agardando polo visadofrancés e aínda non llo deron. ConAguirre convimos en ir cando el fose,que será, segundo os seus cálculospara o mes de abril (volverá para mar-charse definitivamente). No caso deser eu ministro, a cousa variaría total-mente e xa non quero referirme ás di-ficultades económicas que tal viaxesupón, a maneira de atopar praza nosbarcos ou avións, etc., etc. O arranxarpapeis é xa un problema insuperábel,pois as autoridades democráticas se-guen exixindo pasaportes aos refuxia-dos hispanos; tanto é así que de noncontar coa cortesía do Goberno mexi-cano, non tiveramos podido acudir áreunión das Cortes, pero perde coida-

do, porque eu estou en ir aí e irei.Quero, porén, sacarche a espiña quetes cravada por non estar eu en París.Moito levo sufrido por non poder divi-dirme e estar en varios sitios ao mes-mo tempo. Galiza, no exterior, nuncapodería ter unha representación tannutrida como teñen os vascos e os ca-taláns. De Cataluña e Euskadi saíuquen quixo e saíron os homes princi-pais, pero Galiza quedou cercada des-de os primeiros días da subversióncon fronteira portuguesa en garda in-imiga. E os centos de galegos que sa-íron na riada de fuxitivos españoiseran xente que en xeral residía fóra deGaliza. Comprendo que nos recrimi-nes desde aí ou desde a propia Espa-ña por non estaren no centro activo,pero é activo agora e non antes. Poroutra parte falta considerar se non se-ría mellor escoller como centro Ingla-terra, sendo posíbel. Quero que te de-cates do que levamos feito enAmérica e de que o noso labor queda-rá e que é máis fundamental para onoso porvir que un éxito político tran-sitorio que, por outra parte, non des-coidamos. Tan pronto como foi posí-bel púxenme en comunicación conPortela e Martínez Risco43 a ver si elessuplían a nosa ausencia e asumían arepresentación de Galiza en Galeuzca.Falloume o bo propósito, máis por-que son inútiles do que por serencontrarios. Hai galegos en todas par-tes, pero a emigración galega concén-trase nas principais cidades do litoralatlántico de América: Bos Aires, Mon-tevideo, Bahía, Río de Xaneiro, A Ha-bana e Nova York. Pois ben; só no Pra-ta hai máis de 300.000 galegos, que

sería se aquí non se fixara a regale-guización de tan potentes núcleos,deixándoos abandonados ao carun-cho comunista ou simplemente repu-blicano? Que sería do éxito políticoque se conquistase coa nosa presenzaen Francia –caso de que vencéramos–se todas as entidades galegas deAmérica, estivesen acarunchadas e al-zasen a súa protesta contra o Estatu-to e o galeguismo? Eu recorrín todasesas cidades e sementei as nosas ide-as; volvín a recorrelas nesta viaxe aMéxico e sei que todos os galegos deAmérica están connosco e a salvodoutras influencias. A miña pequenaou grande personalidade, fíxena ensete anos de constante propaganda ededicación exemplar. Contamos hoxecon emigrados e mañá pesarán sobreo noso país como ben sabes que pe-saron sempre. Ese labor está feito eagora faremos aí a outro. A túa pre-senza en París garante o éxito quebuscabamos, porque ao que ti fagas,sumarase a achega da nosa forza enAmérica, ben coñecida polos políti-cos republicanos.

Estou canso de escribir, non podomáis. Moito me amola que ti taménestes magoado da vista. Eu estouperdido, non vexo o que escribo, pe-ro aprendín a escribir polo tacto enunca serei inútil, aínda que perda detodo a vista. Alonso Ríos44 e Villaver-


41 Alusións posteriores de Irujo a que Piñeiro nas súas conversas defendera un perfil de candidato a ministro mais achegado a el mesmo do que a Castelao. Po-den ter que ver con este comentario que reflicte un estado de opinión de como habería que xogar cun plano B se fallaba a primeira proposta de Castelao.

42 José María Lasarte Arana (1912-1974) Membro de AVSC e deputado a Cortes polo PNV no 1936. Estaba nesta altura exiliado en Arxentina.43 Manuel Martínez Risco y Macías (1888-1954). Amplía estudos en Holanda e Alemaña, e aos 27 anos acadou por oposición a cátedra de Acústica e Óptica da

Universidade de Zaragoza e despois na Universidade Central de Madrid. Deputado a Cortes pola Acción Republicana de Ourense durante a República (1931-33). Nas Cortes foi un gran defensor da autonomía para Galicia. En Izquierda Republicana chegou a ocupar postos de responsabilidade. Durante a Guerra Civildirixiu a fábrica de instrumentos de Óptica creada polo goberno republicano. Tras a Guerra Civil vai para Francia onde continúa o seu labor de investigación echega a ser presidente da Academia de Ciencias de París. Alí chegou a desempeñar altos cargos na súa especialización, traballando coa categoría de “Maître deRecherches” no Centre National de Recherches Scientifiques. Dirixiu tamén a Asociación de Profesores Universitarios no exilio e era vicepresidente da Liga In-ternacional dos dereitos do neno. Foi tamén conselleiro do Bloque Repubricán Nazonal Galego. Destacan as súas obras: “La simetría de los triples de Zeeman”(Madrid, 1912 e 1914), “Estudios Generales sobre aberración esférica de orden superior” (Madrid, 1927). Morre en Francia en 1954.

44 Antonio Hipólito Alonso Ríos (1887-1980) deputado galeguista no 36, cólleo o golpe fascista na Galiza e logo de estar acochado tres anos, logra fuxir a Arxen-tina. Alí participa con Castelao na fundación do Consello de Galiza.

Carteis franceses de 1946 que dan conta doambiente político do momento nese país.


de45 están contentísimos de saberque ti estás aí, pórtanse marabillosa-mente ben. Picallo46 anda pola costado Pacífico en propaganda, temosxente magnífica. Ah, esquecíame di-cirche que non deixe de dicirnos se teatopas nalgún apuro económico, poisnós poderiamos enviarte algunhacantidade. Vou publicar un grande li-bro de estampas que comprenderá oálbum “Nós” cos debuxos da guerra.Estou terminando o libro de “Crucesde pedra na Galiza”, que se editará deseguida. Traballo incesantemente,desde as primeiras luces da mañá atéas últimas da tarde. Teño saúde e áni-mo. Coñezo o mundo e os homes domundo, nada me dá medo. Recibe un

abrazo moi forte que estou rabiandopor darte persoalmente.

CastelaoPrada tamén está en México.P.D.– Vou escribir unhas cantas

palabras. Coñeza as maquinaciónsgalaico-comunistas de Francia, buscasempre un galeguista neses barullose atoparao. Aí está Pla47 inspirando aLister48. Todo iso é irreal. Portela noné Presidente do “Bloque Nazonal Ga-lego” como din, pois teño unha cartasúa na que me di: “Quixeran facermePresidente do ‘Fronte Liberador Gale-go’ cando vostede veña si”. Nin se de-catou de que a “Fronte” de antes, éagora “Bloque”49. Nin tiveron Asem-blea nin houbo nada. Portela, Casa-res e Martínez Risco deixaron facer...Tamén aquí andaron enredando can-to puideron. En México formouse“Alianza Nacional Gallega”, en Mon-tevideo tres comunistas lograron dezsinaturas doutros tantos galegos in-cautos e tamén formaron outra Alian-

za. A de México deixou de existir, ecando eu estiven alí viñeron a min eacollinos con moito agarimo, perosen comprometerme a nada. Os deMontevideo nin existen, nin existironnunca. Pero o “Bloque” de Toulousefala deses mortos como si fosen vi-vos. Desde logo fan mal, moito mal;pero soamente hai un modo de mata-los. Non facerlles caso. A vida delesestá en que nós os combatamos. Eunon os combato nin contesto as súascartas. Só soporto as súas latas e falocon eles. Todo está en non asinar nin-gún documento nin aceptar cargos enentidades formadas por eles, nin acu-sar recibo de correspondencia quenon estea ben autorizada, etc., etc.non pórlles obstáculos e a dinamitaarte como esca. Aquí non lograronacarunchar ningunha entidade im-portante, pero eu non son inimigoseu.... Anda con moito coidado conPla50, pois se chegase a saber que es-tabas aí é capaz de todo ■


45 Elpidio Villaverde Rey (1887-1962) Alcalde de Vilagarcía e Deputado a Cortes por Izquiera Republicana no 36 Foi un dos membros fundadores do Batallón deMilicias Populares Gallegas. AO remate da guerra pasou

a Francia e ao pouco tempo partiu para Bos Aires con toda a familia no barco “Massilia”. No mesmo barco viaxaron Arturo Cuadrado e Amparo Alvajar. Chega-ron en outubro de 1939. Ao pouco de chegar abriu un café que chamou “Casa de la Troya”. Pronto se converteu nun lugar frecuentado polos republicanos eos nacionalistas da época. Alí organizábase unha das tertulias máis destacadas onde colaboraban, entre outros Dieste, Seoane, Cuadrado, Lorenzo Varela eBlanco Amor. O local era frecuentado por pintores galegos (Colmeiro, Seoane, Castelao...). En outubro desprazouse xuntocon Castelao até México para par-ticipar no Parlamento Español no exilio. Como deputado e membro do Consello de Galiza Villaverde foi convidado á toma de posesión dos presidentes doUruguai e Chile.

46 Ramón Suárez Picallo (1894-1964) Deputado do Partido Galeguista no 1936. Logo de desavinzas con Castelao pola súa participación en diversas plataformasrepublicanas (ARE) volve á disciplina galeguista sendo un membro activo do Consello de Galiza até a súa morte.

47 Xoán Xosé Plá Fernández (1906-?) Farmacéutico local e dirixente do Partido Galeguista na Mariña. Tivo un importante papel no nacemento no Bloque Repu-bricán Nazonal Galego, xunto con Enrique Líster e Portela Valladares. Durante a Guerra Civil foi delegado do corpo de Carabineiros. Tamén foi un colabora-dor importante do xornal galego “Nova Galiza”, editado primeiro en Madrid e logo en Barcelona. Neste última cidade é onde tiña a súa sede Solidaridade Ga-lega Antifeixista, agrupación da que era o seu secretario de asistencia. Ao rematar a Guerra foxe a Francia, onde se incorpora ao maquis, estabelecéndosedespois la Liberación en Montauban. Tamén estivo na nómina dos Servizos de Información do PNV. En Francia tamén participou no Frente Liberador Galle-go, vinculado á loita guerrilleira constituído en Toulouse a finais de 1944 e promovido por Líster e o PCE. Non deixou de manifestar, tanto ao PG do interiorcomo ao propio Castelao, a súa desconformidade coa actuación política do ministro galeguista.

48 Enrique Lister Forján (1907-1996) O seu verdadeiro nome é Jesús Liste Forján. Marcha para A Habana con doce anos reclamado polo seu pai, e volveu a Gali-cia en 1925, aínda que no ano 1927 regresa de novo a Cuba. Nese momento ingresa no Partido Comunista de Cuba. AO pouco tempo ten que abandonar a Illae parte rumbo a Nova York, pero non pode desembarcar e segue até A Coruña onde é detido e encarcerado até o ano 1929. Ingresou no PCE en 1931 e en 1932,despois de pasar curtas estadías en Madrid, París e Berlín, establécese na Unión Soviética. Retorna a España con pasaporte portugués en 1935, sendo nomea-do instrutor das M.A.O.C. en Madrid. Ao iniciarse a Guerra Civil incorpórase ao Batallón de Milicias Populares Gallegas e forma o Vº Rexemento en xullo de1936. Abandona o Estado Español en 1939, e a través de París, inicia o seu longo exilio na Unión Soviética onde loita contra os nazis. Durante o exilio francésfunda, en decembro de 1945, o Bloque Repubricán Nazonal Galego. En 1968 é expulsado do PCE e funda o Partido Comunista Obrero Español. En 1977 volveao Estado Español.

49 O Frente Libertador Gallego, ligado á loita guerrilleira, foi constituído en Toulouse a finais de 1944. Estaba promovido por Enrique Líster e o PCE, e nel parti-cipaba un galeguista, Xoán Xosé Pla. Foi o xermolo do Bloque Repubricán Nazonal Galego (vid. infra). A Alianza Nazonal Galega, nucleada pola comisión gale-ga do PCE, foi constituída en México no 1940, a iniciativa de Luís Soto. Pretendía ser unha alianza de partidos co obxectivo de restaurar a Constitución de 1931e o Estatuto de Autonomía de 1936. Nela participaron como delegados os membros do Grupo Galeguista de México Xosé Caridad Mateos e Uxío Souto. Maliaos tentos de atraer Castelao ao seu proxecto, ofrecéndolle mesmo a presidencia dunha Comunidade Nazonal Galega nas Américas, Castelao amosouse sem-pre reticente a esta ANG. De feito, unha vez que os galeguistas menos proclives á colaboración co PCE tomaron as rendas do grupo galeguista mexicano en1943, afastáronse da ANG. Esta, ademais, rexeitou adherirse ao Consello de Galiza, e Soto así o manifestou a Castelao en 1945.

50 Como se verá Pla – que terá grande ascendencia sobre Piñeiro e os galeguistas do interior – vai ser un elemento fundamental na rotura con Castelao.

O presidente da República no Exilio, DiegoMartínez Barrio, na reunión das Cortescelebrada en México


INFORME NÚMERO 1 DO COMITÉEXECUTIVO DO PARTIDO GALE-GUISTA A CASTELAO DATADO ENGALIZA, NOVEMBRO DE 1946 AO IR-MAN CASTELAO

PRIMEIRAS LIÑAS. Sexan primei-ro pra mostrarlle o nosa comprace-mento por haberse encarregado doseu posta de Ministro de Galiza; se-gundo pra lembrarlle co seu nomea-mento foi un trunfo eiscrusivo do Par-tido Galeguista; e terceiro pra facerllechegar o nos o desgosto pol-a sua fa-lla de nos ter sen notizas direitas epersoaes encol da sua chegada aFranza e dos seus vindoiros proieitos.

PARTIDO GALEGUISTA. Ten nointerior percorrido derrexeo istesdez anos, foi a primeira forza ferreñaque xurdiu na Galiza atinguindo asere hoxe a mais solvente e discipri-ñada. Loita sin mesturas, caron a re-alidade galega, termando afeita-mentes coas demais agrupaciónsantifeixistas o fidele de cote ao avin-zo galeuzeano.

No eisterior embrazamos ca valei-ro da falla dun Partido Galeguistaque nos mesmos anceios e na mes-ma irmandade axudáranos a vizosa-

mos por coidar que nestora e deberde todo galeguista o de nos acompa-nar no noso roteiro e do de se some-terse a discipriña do noso ComitéExecutivo.

MINISTRO DE GALIZA. O Partidotivo o meirande intrés no que fora no-meado un galeguista pol-as dúas ra-zós principaes do valor do perceden-te e do que nos tería de favorecer; e oque fora vostede e non un irmán dointerior pol-o cousir o galeguistamais merecente pra desenrolarse nodevandito cárrego. Pra o conquerirnon reparou o Partido en sagrifizos,foi pol-o que enviou a Franza ao Se-gredario político [Ramón Piñeiro],xeira que se ben motivou o seu no-meamento rematou na pra nos ben

dorosa detenzón de il e outros dousirmans [Irmáns Saco].

A sua laboura de Ministro de Ga-licia nun senso amprio debe sere ade Ministro de todos os galegosmais nun senso concreto non podenin debe esquencer que é galeguista¿que ao Partido débelle o seu nome-amento e neste senso facémosllementes dos seguintes acordos doComité Executivo pra seu coñeci-mento i estudo:

1º Que acouge na nosa discipriñae que da laboura de conta ao ComitéExecutivo.

2º Que nos axude a outer dos ga-legos de América meios económicospra o noso espallamento e pra sostere millorar aos nosos detidos.


Carta do PG dointerior a Castelao

Retrato de Piñeiro realizado por R. Bastif, no ano 1947, no cárcere de Yeserías.

Pefecto López, en representación do Consellode Galiza, reúnese con Piñeiro no 1958, noúltimo intento de reconciliar o galeguismo dointerior e o do exilio. Nesta reunión Piñeiroredactou un informe no que quedan definidasas posturas que os confrontan. Só haberácoincidencia e colaboración en proxectos dedifusión da cultura galega.



3º Estudar o xeito de orgaizar un-ha Delegazón do Partido en París queaprexe e dirixa a política galeguistado eisilio.

ANTIGALEGUISMO. A pouco doseu nomeamento descadeouse den-de Madri unha campaña antigale-guista por meio de longa e argalleiraliteratura dirixida a París e rubradaperun tidoado Comité Nazonal de Es-querda Repubrican, na que re-xeitaban a vostede cundindose quena Galiza non había forza que a poriles repersentada, desvalendo ao Par-tido Galeguista ao que daban pormorto. Ista Ezquerda Repubrican,persidida perun tal Ariño que ten porlugartenente ao Gómez Paracha e decuio Comité Nazonal forma parte oindeseable pontevedrés Ramón Fer-nández Cortes, por haberse frontadoos repubricans galegos incompatíbe-les cos ditos individuos non contacon ninguen en Galiza.

OS NOSOS DETIDOS. Fican cunsazos de envexa aturando o ternero re-

xime da cárcere feixista de Alcalá, nosteimamos por adozar o seu azaropendentes de cote diles. Adicanse adare cras de galego e parolas encoldas nosas cousas.

Son tres homes ademirabeles aosque o galeguismo non pode abando-ar, arregueixan axuda económica detodos e isto no eisilio ninguen mellorque vostede podea arranxar. I en vos-tede afinzamos na seguridade quenon os esquencerá.

O IRMAN PLÁ. Non son temposde xenreiras senon de irmandade,os erros antergos de mezclamentoteñen que sere desbotados do gale-guismo, traballamos por nos e pranos non pra grander os afoutos quenos ameacen ou nos oferezan, ter-nos os galeguistas moi xuntos, prosomentes nos sere os que espalle-mos e defendamos as nosas arelasdeixando a unha veira destoanzas epersoaismos. Nesto e intransixentea mocedade galeguista do trintaseis que e a que fixo, hoxe xa ho-

mes, o miragre de facer rexurdir aoPartido sen acorbadamento nendesacougos.

O irmán Plá, xuntamentes coa ir-má Isolilna Rocha, foron os primei-ros galeguistas do eisilio que acata-ron a nosa discipriña e hoxe se nonmoven politicamente senon deacordo coas nosas consiñas. E denecesidade pol-o ben do Partidoconquerir a colaborazón conxuntade vostedes dous seguindo o vieirofixado pol-o noso Comité Executivo.E posibel? Coidamos que si pondotodos boa vontade e pensando renmais que nos nos os mortos e nanos a Causa.

REMATE. Ternos a seguranza deque axiña teremos pol-a sua parteresposta e de aceitar as nosas pro-postas enviarémoslle, tendo en contaas suxerenzas que vostede nos faga, asua aprobazon un estudo de cada undos devanditos supostos.

Galiza - Novembro - 1946 ■

Non son tempos de xenreiras senon de

irmandade, os erros antergos de mezclamento

teñen que sere desbotados do galeguismo

Ramón Piñeiro (primeiro pola esquerda) no cárcere de Yeserías no 1948 xunto con outros presos galegos e vascos. O 9 de abril de 1946 Piñeiro foidetido na redada co “Café Pindoux” xunto con outros membros da ANFD. Con el caeron tamén os galeguistas irmáns Saco de Monforte. O fiscal pediupara eles penas de 30 anos por actividades políticas. Estaría preso até marzo de 1949.



CARTA A SANTIAGO POLParís, 20 de decembro de 1946Ao irmán Santiago Pol:

Empezarei dicíndolle que nonsei quenes son os homes que agoradirixen o Partido galeguista, e coidoter dereito a saber quén dende tanlonxe pretende someterme ao seumandado e darme leicións que ninpedín nin necesito.

Envíame vostede un informe do“Comité Executivo do Partido Gale-

guista”, que leva o nº 1 cando xa sonvarios os que levo recibido da mes-ma entidade. Debo entender que es-ta é a primeira vez que o Partido sedirixe a min no eisilio ou será que unnovísimo Comité quer tronzar a con-tinuidade política do Partido a queeu pertenecía?

Da primeira carta de vostede to-mei moi en serio a petición de axudaaos irmáns presos. Por eso a Comi-sión de Finanzas do Consello de Gali-

za apresurouse a mandar cinco milpesetas —como primeira axuda—,que xa deberon estar entregadas porconduto privado, no persoeiro núme-ro Un letra F [Fernández del Riego].Do Comité coñecido. Así mo comuni-caron de Bos Aires en carta do día 28de Setembro derradeiro.

Dinme vostedes que ninguén me-llor que eu pode arranxar as axudaseconómicas do esterior. Cicáis sexacerto, pero eu avísolles que non es-tou afeito a pedir sacrificios a quennon lle poida dar, pol-o menos, gran-des espranzas. Díganme, pois, as es-pranzas que eu podo dar en nome devostedes”. En varias partes de Améri-ca, dende Nova York a Bos Aires, que-ren que por mención e direición miñase recaden fondos para axudar aos“loitadores galegos” (así mo dín).

Coidan vostedes que n-estes in-tres podo eu facer política partidistae incluso pedir diñeiro para un Parti-do? Vostedes cortaron a comunica-ción con Bos Aires, mandando decir,de palabra, que agora soio mantiñancorrespondencia coa Delegación deFranza... Pol-o que se vé os america-nos deben dar cartos e nada máis...

Está visto que vostedes, os ho-mes do novísimo Comité, nunca le-ron os informes que dende Américamandara eu ao Partido, ou que, dis-pois de lidos, non lle concederon cre-to ningún. Soio así se concibe quevostedes decretaron o que eu debofacer no esterior, dando por inútil to-do canto fixen. Falan vostedes “damocedade galeguista do 36 que é aque fixo, hoxe xa homes, o miragre defacer rexurdir ao partido sen acobar-damento nin desacougos”. Moitoagradecería que me fixesen coñeceros elementos xustificativos de tanbueno concepto como vostedes te-ñen de sí mesmos, pois eu non arela-ría outra cousa que someter a miñavellez á mocedade que o mereza.

As aparencias son de que voste-des xa fixeron no interior todo cantoera posible facer e que agora sóbra-lles tempo para orgaizaren e discipri-ñaren o galeguismo desterrado. Se

Carta de Castelaoao PG do interior

Portada de revista do Centro Galego dedicada a Castelao. Isto dá mostra do éxito que Castelao tivono exterior como referente dos galegos e de Galiza. Pero el, máis que un símbolo, aspiraba aorganizar a toda esa masa emigrada na conciencia nacional para conectar co interior a prol dunhaGaliza liberada.



así fose ben podiamos felicitarnos to-dos, pero eu estou seguro de quevostedes aínda non están en condi-cións de malgastaren o tempo nin es-portaren as enerxías.

A min paréceme que a mocedadenon dá dereito, de por sí a tanta auto-ridade como vostedes reclaman. Teñapresente que todol-os vellos fomosmozos e que non é seguro que todol-os mozos cheguen a vellos. O mesmoAntolín Faraldo, que foi un mozo es-traordinario, non soupo ser vello. Quevostedes cheguen a tan vellos comocheguei eu é o que moito lles desexo.

Nas primeiras verbas do Informelémbranme autoritariamente que omeu nomeamento de ministro foi untrunfo eisclusivo do Partido Galeguis-ta (debían decir do Comité). Creo quenon son vostedes os únicos que seconsideran donos do meu posto deministro, pero ninguén se atrevería adecirmo con tan pouca finura. E a to-do esto resulta que o día non veuporque cantaran os galos.

Certamente eu nada fixen por serministro (fixen todo canto puden pa-ra non selo) pero, en troques, algo le-vo feito para que Galiza tivese unharepresentaicón no Goberno eisilado.

Cadroume a min ocupar ese pos-to, pero debo decirlles que para dei-xalo non necesito máis que unhacousa: saber quén me pode sustituir.No informe dáseme conta de quevostedes, ao demandaren un Minis-tro, somentes o fixeron pol-o valor doprecedente e pol-o que elo tería defavorecer ao Partido; pero na súa car-ta descóbrese o resto, ao decir que avida do goberno Giral e todo canto n-el está representado remataria moiaxiña, en canto na ONU se deixe defalar do problema hespañol.

Qué clarividencia demostran vos-tedes e qué base de firmeza e lealda-de lle oferecen ao seu ministro!...

Qué caste de confianza é a quevostedes me outorgan? A pouca quedemostran ter en min ou a ningunhaque teñen no Goberno? Porque a mi-ña moral impídeme representar emenos obedecer a quenes menospre-

zan ao Goberno e dispois aínda pre-tenden que consulte con eles a miñasituación de Ministro.

¿Pero é que vostedes non ven queo Goberno Giral é o único nemigoverdadeiro de Franco, o único capazde estabrecer en Hespaña unha de-mocracia republicán e que pol-a súaeficacia xa fixo afuciñar ao ForeignOffice na ONU?

Esto, a non ser que vostedes esti-men que Hespaña está por riba da Re-pública e, a semellanza d-outros de-mócratas, favorezan o entronizamentodefinitivo do centralismo, en cuio casoeu renegaría da mocedade do 36...

No informe que vostedes memandan veñen a decirme que soioentrei no Goberno —mandado porvostedes, claro está— para queimar-me co fracaso de Giral i evitar que sequeimase ningún irmán do interior.Seipan que vin ao Goberno para de-fender por terceira vez o Estatuto deGaliza, que eso sí que se queimou deverdade en París. Pero principalmen-te vin a defender a República porqueasí defendo a Galiza.

Comprobo con fonda mágoa quevostedes non son homes de fé: son,simplementes, homes de intelixen-cia. E a Galiza dos meus soños nuncafoi unha metafísica política, senón al-

go máis sublime, sen deixar de serreal e verdadeira.

¿Poderemos entendernos? Ogalláque sí. En contra dos desexos dadiplomacia británica a Asembleaxeral da ONU expresou, nunha reso-lución aprobada o 12 de decembro de1946, o seu apoio á instauración enEspaña dun Goberno que gozase doconsentimento dos cidadáns, e reco-mendaba que os Estados membrosda organización retirasen os seusembaixadores de Madrid.

Eu entendía ao povo galego e opovo galego entendíame a mín, comodespois souperon entenderme osemigrados galegos de América. Peroempezo a temer que vostedes e máiseu non chegaremos a entendernos,cousa que reputo como unha verda-deira desgracia.

Advírtolles que prefiro deixar osmeus osos en calisquera currunchoestranxeiro a retornar amnistiado aunha Galiza vencida. A discipriña deque me falan e o lingoaxe que voste-des empregan non pasaría de ser un-ha monserga deportiva ou algo piorse non se dispoñen a gañaren a todorisco a liberdade de Galiza.

Prégolles que non volvan a mes-turar a prisión do Segredario Políticodo Partido co meu nomeamento de

Seipan que vin ao Goberno para defender por terceiravez o Estatuto de Galiza, que eso sí que se queimoude verdade en París. Pero principalmente vin adefender a República porque así defendo a Galiza.

Cartel da Guerra Civil de homenaxe a IndalecioPrieto do PSOE, quen antes de rematar a guerra xase desentendeu do Goberno Republicano, se ben,aproveitou que chegaron os cartos da república noiate “Vita” a México onde el estaba, para apropiarsedeles antes de que ningunha autoridade o fixera.Con eses cartos primeiro proponse darllos á Franco acambio de que deixe regresar aos refuxiados, comoFranco non acepta; pretende financiar actividadescontra el –cousa que non lle permite o gobernoMexicano– e por último acorda administralosdiscrecionalmente axudando aos diferentes exiliadosco cal puido comprar moitas vontades e facerse congrande poder dentro do mundo do exilio.Prieto caracterizouse sempre polo seu anti-comunismo e anti-nacionalismo, e especialmentecontrario á equiparar os dereitos de Galiza aos deEuskadi e Cataluña.



ministro, pois nin eu nin o cárregoque ocupo temos nada que ver conesa desgracia, como non sexa o de la-mentalo moito e doernos que o ir-mán Segredario se marchase de Paríssen agardar por unha carta miña quelle anunciara por telégrafo.

Alármanse vostedes pol-o movi-mento antigaleguista lanzado dendeMadrid por Izquierda Republicana,con motivo do meu nomeamento deministro. Eso é orixinado pol-o gru-po galego de Prieto, en México, se-guido pol-os faldeiros de sempre.Esa é unha disidencia natural, queo Consello de Galiza soupo aprovei-tar como un salto de auga; pero se

INFORMACIÓN DE ASUNTOS GALLEGOS RECIBIDA POR CONDUCTO DE PLÁ

AGUIRRE NO TIENE CONFIANZA EN CASTELAO. Después de la llegada de Castelao a Francia y después de las declaraciones hechas por él enL´ESPAGNE REPUBLICAINE y L´ESPAGNE NOUVELLE, carentes de todo sentido de la situación y marcando desviaciones notorias, Castelao es unvisitante asiduo del 11 Avenue Marceau. Va allí tres y cuatro veces por día, pero a pesar de estos contactos tan frecuentes con los vascos, Agui-rre dice “que no ha podido saber lo que tiene en la barriga”.Dada la situación presente Irujo está dispuesto a votar contra el compromiso, pero tiene el temor de que pueda quedarse solo con “Carrillo” enla votación. Por esta razón Aguirre ha hablado a fondo con Tarradellas y, hoy, no tiene la seguridad de que los catalanes no puedan hacer una ma-la faena en el Gobierno.Para salir al paso de esta situación quiere volver a hacer otra intentona del tipo de “Galeuzca” que tan malos resultados le ha dado. Parece ser queva a convocar a una nueva reunión de las fuerzas de las nacionalidades en vista de impulsar la Resistencia y defender a toda costa la República.EL PARTIDO GALLEGUISTA. La dirección de Galicia está compuesta por Plácido Castro, Fernández del Riego, Gómez Román, Sebastián MartínezRisco (que era el candidato a Ministro), Ameijide (de Vigo), Saco (de Monforte, hoy en la cárcel) y el Secretario Político Piñeiro (el que vino a Fran-cia y que hoy está detenido con acusaciones muy graves).Para mayor aclaración añadiremos que Piñeiro fue acusado por el compañero de la C.N.T. gallega que lo acompañó a Francia y de ahí la grave-dad de su situación que no lo era tanto por la simple detención, dado que él no llevaba nada comprometedor. Al detener al otro, cantó todo lo quepudo y algo más, acusándole entre otras cosas, de distribuir propaganda clandestina.POSICIÓN DEL PARTIDO GALLEGUISTA. No está incluído en ninguna organización de unidad. Fue el que apoyó al Partido Comunista en la UniónNacional. No figura en la Alianza Democrática porque esta se muestra reticente en aceptar de Pláno la autonomía gallega.Está dispuesto a entablar relaciones con todos los partidos republicanos con la base “intransigente” de República y Autonomía. Considera que laAlianza democrática debe ampliar su programa con la inclusión de las “tres” autonomías.Que se forme “nacionalmente” una dirección de la Alianza a base de un representante socialista, uno comunista, uno republicano, uno cenetistay uno de cada una de las nacionalidades. La Alianza propone uno solo representando a las tres nacionalidades.Que todas las negociaciones se lleven en conjunto, esto es, por todas las representaciones políticas al tiempo, cortando el abuso que existe ac-tualmente de negociar –como sucede frecuentemente- los otros grupos, especialmente el socialista y el cenetista, a espaldas de los comunistasy de los republicanos.El P.G. está descontento de Castelao al cual se le ordenó que dimitiese la Presidencia del Consejo de Galicia, rehusando.Quiere nombrar a Plá, Delegado del Partido en Francia para que controle a Castelao. Una expulsión de Castelao del Partido si continua negándo-se a seguir su línea, es siempre posible. Plá envía a Galicia el texto de las declaraciones idiotas de Castelao.FUERZAS REPUBLICANAS EN GALICIA. Además del Partido Galleguista que venimos de citar, existe la Alianza de Fuerzas Democráticas. Comorepublicanos está en ella Paratcha y Ariño, los dos de Vilagarcía.Señalemos que Paratcha percibe del Régimen Franquista la cantidad de 10.000 pesetas en concepto de “jubilación” como antiguo Ministro de laRepública.BLOQUE REPUBLICANO GALLEGO. No tiene nada que ver con el nuestro. Se trata de un grupo que es partidario francamente del Gobierno Giral yque cierra el paso a toda capitulación o negociación con los franquistas o monárquicos.Está dirigido por Peña Novo y Álvarez Xesteira –ex Alcalde do Carballiño).Hay otro grupo de “intransigentes” con el compromiso que no forma parte de ninguna de las agrupaciones conocidas del cual forman parte Ro-jo, Reino Camaño y Armando Peñamaría.Nota: Los galleguistas han logrado introducir organización en la Universidad de Compostela y figuran como dirigentes de ella Fdez Riego y Álvarez Gil.DEMÓCRATAS CRISTIANOS. Esta organización católica está dirigida en Galicia por García Vidal que era asesor letrado de la Diputación de Pon-tevedra. Ésta es la rama que pudiéramos llamar de la tendencia Jiménez Fernández.PARTIDO NACIONALISTA POPULAR. Está la forma de la antigua CEDA y que se opone a la tendencia anterior. La dirige Fernández Borrego. Setrató de incluír a Otero Pedrayo que se negó. El Obispo de Mondoñedo QUIROGA está en gestiones para tratar de unir a estas dos ramas.SOCIALISTAS. La dirección de los socialistas no es del país. Tienen organización en las ciudades pero han perdido todos los núcleos del campo.Actualmente se están registrando deserciones de ferroviarios que se pasan a la C.N.T.

(AHCCOOG, Fondo Amador Martínez, caixa 114, carpeta Movementos unitarios e galeguismo).

tanto lles preocupa poden cargalano Debe da conta que lle abriron aoseu ministro.

Vexo que un mozo de hoxe en díaé capaz de querer enseñarlle a seupai a facer fillos. Por eso cicáis meindica vostede, por acordo do Comi-té, que deixe a Presidencia do Con-sello de Galiza, posto que, por seragora ministro, teño unha boa dis-culpa. Qué rapaces estos!... Ese Con-sello de Galiza, que tanto preocupaaos mozos do 36, xurdeu antes quevostedes para suplir a falla d-unharepresentación gubernamental no ei-xilio, similar á de vascos e cataláns,aténdonos ao esprito do Estatuto,

no que se dí que o Goberno provisio-nal débese formar cos diputados aCortes. Vostedes tardaron perto dedous anos en negarnos o recoñoci-mento que eu lles pedira, disculpán-dose ante nós con supostas aititudesdos grupos non galeguistas, e, aomesmo tempo, deixando pingar otorpe disentimento de vostedes on-de menos debían facelo.

Conste que o mal que vostedescausaron á mellor obra política dosemigrados galegos non se reflexa n-esta carta. Deso falaremos se algúndía nos vemos.

En fin; xa estou na Franza, ondevostedes querían verme ocupado na

Este informe que publicou o historiador Carlos Pereira Martínez (Anuario Brigantino, nº 25 (2002), pp: 327-386, Concello de Betanzos) dá testemuño deque Plá seguía informando aos do BRNG e ao PCE ademais de figurar como membro do PG que o interior quería impoñer como xefe de Castelao.Reproducimos literalmente o informe probatorio de que Castelao tiña razón.


empresa concedida por ese enxenosoComité.

Tratábase, pol-o visto, de que eufixese un muiño hidráulico onde ninregatos hai, e, como recompensa, dá-banme a praza de muiñeiro en condi-cións usurarias...

Poñerme eu ao frente d-unha De-legación do Comité de vostedes enParís, para dirixir o galeguismo deste-rrado, aproveitando, claro está, a miñacondición de ministro? Permítanmeresponderlles que non quero tomar aofensa o que vostedes me propoñen.

Pero é que vostedes non se deca-tan de que no eisilio ten de eisistir unórgao representativo de Galiza, conautoridade tan grande como é a liber-dade de que disfroito, para falar e axiren nome do povo galego amordaza-do, tal como eisiste o

Goberno hespañol republicán, eos Gobernos de Cataluña i Euzcadi?Pero é que vostedes desconfian deque eu –poño por exemplo– non sexacapaz de defender a Galiza tan bencomo calisquera de vostedes?

Advírtolles que por certa impru-dencia de vostedes vinme obrigado aser ministro (fun eu quen o decidíu enon vostedes), pero estou seguro deque este non debía ser o meu posto.Imaxinen a satisfaición con que o

desempeño, pero estean ben segurosde que sei desempeñalo.

Respeito ao delegado especialísi-mo de vostedes, o irmán Plá, conquen debía eu emparellarme para ser-vir as consiñas do Comité, nada sei.Levo máis de catro meses en Franza eaínda non se puxo á fala conmigo. Es-cuso decirlles que agora sería tardepara que eu o atendera. Pero comovostedes me aseguran que Plá é homedisciprinado e que somentes se movepol-as consiñas que o Comité lle dá,cargarei saber dese Comité as resul-tas de tal proceder.

Fáganme o favor de non invocar onome dos nosos mortos para cousasde tan pouca transcendencia comoson, poño por caso, o emparellamen-to de Plá conmigo.

Creo firmemente que sería moitomellor que vostedes reduxesen a xu-risdición do Comité Executivo do Par-tido ao territorio patrio, desandando ocamiño que andiveron coa imaxina-ción por mundos descoñecidos paravostedes e que non lle perteñecen. Eucoñezo ben as posibilidades do gale-guismo orgaizado no esterior –distin-tas de país a país– porque para esomorei nos centros de aglomeracióngalega de América, e dígolles termi-nantemente que alí rende máis froitos

a ideia de patria que todo canto vos-tedes poden maquinar ahí. O trasacor-do é virtude galega moi doada paracurar os escesos imaxinativos.

Falando moi en serio direilles queeu o que necesito son informes moidetallados de todo canto ahí sucedeou se presume que sucede, o quevostedes fan e o que fan os demáis, opensamento de cada sector social,etc. Eu necesito coñecer a verdadecrúa. Axudarei con alma e vida dendeo esterior ao Partido Galeguista, queeu axudei a fundar e o único a quedebo perteñecer; pero non me volvana mandar ucases envoltos en mel,porque entramentras non retorne áPatria eu non me entregarei á loita dePartidos (non son tan insensato co-mo son moitos compañeiros de eisi-lio). Eu no desterro son galeguista detodol-os partidos, anque no corazónleve sempre o Partido Galeguista.

Esta carta, brutalmente sinceira,responde a un estado de ánimo quevostedes provocaron e que xa nonpodía agacharse por máis tempo. Ci-cáis no sabor acedo das miñas verbasinflúa un cólico hepático que me tivomáis dun mes no leito e do que aín-da ando turrando.

Saúdao fraternalmente o seu irmánCastelao ■


O CASO XOÁN XOSÉ PLÁ .... En Franza hai tres deputados galegos e non contamos con ningún d-eles, nin con Portela.Alí hai un tal Plá, galeguista, que somentes sirve para armar líos -ese foi sempre o seu oficio-i estou seguro que llos armaría a César. Temos, de por parte, a Lister e os seus partidariosgalegos (César non se pudo librar d-esta nefasta influencia). O ano que pasei en Franza fíxo-seme interminabel a causa dos maquiavelismos comunistas, que contaban co apoio do pe-queno grupo galego que alí eisiste. O Plá está entregado a Lister e non cesa de escrebir aointerior contando mentiras, inxuriando a calumniando a todos cantos non lle fagan caso a él.Foi por esto que eu fun o único Ministro que non tiña segredario.

Carta de Castelao a Alfredo Somoza (Bos Aires, 20-9-1948)

...coñecino persoalmente dende fai 40 anos, eiquí en Buenos aires. Despois en Galicia, logoen Barcelona durante a guerra civil. Sempre coma un absoluto irresponsable no órden mo-ral e no órden político. Coqueteou cos comunistas, cos troskistas, cos catalanistas doP.S.U.C., sempre querendo ser galeguista. Total nada. Un “ex”. Eu sei, acaso, a causa da suaacedume. El quería ser noso representante en París xa no tempo de Castelao. Pero Castelaoque tiña un finísimo “cheiro” político tívolle sempre especial repulsión. El sabíao, e de ahí quecando fala dél no “papel” de marras lle chama “Alfonso Rodríguez”

Carta de Suárez Picallo a Cesar Albajar (Bos Aires, 10-9-1959: AMB, FA, 6126)

... acordou facerlle ver a Castelao que o Irmán Plá residente en Moutauban Franza ten todaa confianza do Partido pois está en relacións constante co iste grupo e envianos asidua-mente utilísimos raports sobre a política dos eisiliados. Estimouse en consecuencia que ten-do Plá a confianza do Partido pol-a sua ortodoxia nunca desmentida e pol-a súa capacidade,prestixio e aitividades debía Castelao ir a Montauban a ver a Plá pra recibir instrucións dis-te como Delegado eistraordinario do Partido, pra o que debenselle conceder a íste faculta-des eistraordinarias

Acta Xuntanza do PG no interior (Primavera de 1947)

Declaración conxunta dos ConsellosNacionais Vasco e Catalán en Londres coobxecto de aliñarse cos aliados para continuara guerra até liberar os seus respectivos países.



Castelao falando en Montevideo, nun acto de Galeuzca en 1945

Xa a venda

Contra a submisión e o silenciamento loitou durante toda a súa vida Bautista Álvarez. Poucos compa-

triotas haberá que podan ostentar con maior merecimento as credenciais dignísimas de entrega á sig-

nificación política e cultural da nación e á súa representación, na sociedade e nas institucións. Cre-

denciais de que nunca quixo facer gala, de que nunca alardeou, cunha modestia –rarissima avis no

mundo actual– cuxos valados quixemos atravesar para colocarmos no seu lugar persoas e feitos, luga-

res e acontecimentos relevantes, nunha biografía que vai moito máis alá do individuo, porque está in-

timamente vinculada ao ser e ao estar da Galiza actual.

o primeiro libro da colección

disponíbel nas librarías de toda Galiza

Raíña, 19 | Compostela |GALIZATelf. 981 560 137

Un país senlibrarías é unpaís sen cultura

LIBROS GALEGOS E PORTUGUESES

Rúa do Home Santo 55, Santiago de Compostela. Telf. 981 585 403. Fax: 981 580 984Correo electrónico: [email protected] Páxina electrónica: www.librariapedreira.com

❏ Desexo subscribirme desde o número _____ (incluído) por 4 números anuais ao prezo de 15 €.

(A subscrición inclúe un desconto do 16% sobre o PVP)

Forma de pagamento:

❏ Domiciliación Bancaria:

Sr./Sra. Director/a do Banco ou Caixa: Prégolle que tome nota dos recibos que ao meu nome serán

presentados para cobro pola Fundación Bautista Álvarez de Estudos Nacionalistas

Entidade Oficina D.C. Número de conta

Nome do/a titular .............................................................................N.I.F. . ........................ Data ..........................

Subscrición á Revista “Terra e Tempo”

Sinatura autorizada

01

Bautista Álvarez

Unha vida para a nación

Guión Lois Diéguez

Entrevista Carme Vidal

Realización Xoán Carlos Garrido e César Caramés

SVCD / 36 minutos

Agosto de 2004

a imaxedo pensamento

Fundación

de Estudos NacionalistasBautista Álvarez

Todas as subscricións recibidas agasallaranse co audiovisual (en formato SVCD)Bautista Álvarez, unha vida para a nación

Nome e apelidos....................................................................................................... N.I.F. ....................................Data de nacemento .................................

Enderezo............................................................................................................................. Concello....................................................... C.P. .....................

Teléfono .............................................. Móbil .............................................. correo electrónico .............................................................................................

Os datos persoais que vostede nos facilita serán incluídos nun ficheiro automatizado da Fundación Bautista Álvarez de Estudos Nacionalistas, para xestionar a relación comercial. Vostede ten os dereitos de acceso, can-celación, rectificación ou oposición, que poderá exercitar mediante carta dixirida a esta Fundación na Avenida de Lugo, 219, 1º, 15703 Santiago de Compostela. Se non desexa ser informado dos nosos produtos e/ouservizos, marque cun “X” neste recadro ❒ (Lei Orgánica 15/1999 de 13 de Decembro).

Remitir a: FUNDACIÓN BAUTISTA ÁLVAREZ DE ESTUDOS NACIONALISTASAvenida de Lugo, 219, 1º - Telf. 981 570 265 - 15703 Santiago de Compostela - Galiza

Datos persoais

escaiola | pladur | aillamentos

Foz | 615 811 120 |982 140 228

MISELARI

CANTEIRAS FIALLEGA

Lousa | Pedra á vista | Canteiría

Pilar de Santiago

Ríotorto

982 174 612

entrevista a - terra e tempo. a · pdf fileo “vive le quebec livre” que de gaulle...

Documents