Xabier Martin

Euskal industriarenRichter eskalan goia joduen lurrikara gerta-tu da aurten: FagorEtxetresnak eta haren

adar guztiak konkurtsora era-

Fagor izeneko lurrikararen dardara lasaituda, baina erreplikak iritsiko dira, eta kalteakzehazteko daude oraindik. Urteak emanduen albiste txarrena da askorentzat Fagor.

man dituzte kaudimengabeziakeraginda. Askorentzat urtekoekonomia albisterik okerrena de-nak zenbaki etsigarriak utzi ditu:taldeko 5.600 langileren lanpostugaldu dira hamahiru herrialde-tan, 1.800 baino gehiago EuskalHerrian. Ordea, Fagorrek nego-

ziorako bidea ematen zien besteenpresa askori, hornitzaileei esa-terako, eta domino efektuak en-pleguan zer-nolako txikizioa era-gingo duen ikusteko dago orain-dik. Argi dago kaleratuak milakazenbatuko direla, baina baita on-dorioak gutxika irits daitezkeela

ere, tantaka enpresa batean etabestean. Lurrikarak pitzadurakutzi ditu nonahi euskal industria-ren sektore ahulduan, sakonenakGipuzkoa inguruan (Debagoiene-an, kasurako), eta eraikin osoakere bota ditu, lehena Mondragontaldearen kooperatiba handiene-takoa eta sinbologiari begira ikurnagusia: Fagor Etxetresnak bera.

Ezer ez da berdin izango euskalkooperatibismoan aurrerantze-an. Jose Maria Arimendiarrietakhauspotutako ereduaren azpianlurra mugitu da. Odola darie zauriirekiei oraindik, eta haiek ixtenhasteko, ematen du ezinbestekoadela Fagorren likidazioa hein ba-

tean edo bestean saihestea eta bi-deragarri izan daitezkeen lerroe-kin jarraitzea. Mondragonek Fa-gorreko langile gehienei bestelanpostu bat edo erretiroa eskain-tzeak ere lagunduko luke, elkarta-sun printzipioa indartsu dagoenseinale litzateke eta. Erori denzuhaitza garaia da, ordea, etaadaxka ugari betiko hautsi direlaezin da ezkutatu. Enplegu galera-ren sufrikarioa neurri bateanapaldu daiteke bakarrik, lurrika-ra horrek nekez altxatuko direnbiktima asko utzi baititu dagoene-ko Euskal Herrian eta atzerrian.

Epizentroa,Arrasaten

Egituraberria 2013ko abenduaren 22a ekonomia@berria.info

(Hurrengo orrialdean jarraitzen du)

Epizentroa,ArrasatenFagor izenekolurrikararendardaralasaitu da,bainaerreplikakiritsiko dira,eta kalteakzehazteko

16 2013ari begira: Fagor, urteko berriaEgitura• 2013ko abenduaren 22a

2013ari begira: Fagor, urteko berria 172013ko abenduaren 22a• Egitura

2005eko apirilaSismografoa mugitu aurretik

DFagor Etxetresnak enpresazabaltzeko erabaki garran-

tzitsua hartu zuen. Artean gauzakondo zeuden; inork ez zion sismo-grafoari begiratzen, eta bere lehia-kide bat erosteko urratsa eginzuen, bera bezain handia zena:Frantziako Brandt. Nazioarteko-tzeko eta fakturazioa handitzeko,salmentak handitu nahi izanzituen Fagorrek, eta operazio dei-garria egin zuen 162 milioi euroordainduta lau lantegiren truke —Aizenay eta La Roche-sur-Yon(Vendee departamenduan) etaVendome (Loir et Cher) eta SaintJean de la Ruelle-Orleansen (Loi-ret)—. Gerora etorriko zen lurrika-ran zerikusi handia izan duenmugarritzat jo dute askok.

2013ko abenduaren 10aDardararen domino efektua

DGrumal eta Proiek kaudi-mengabetzat jo zituen epai-

leak, baina taldeko beste adarre-tatatik haratago, asko diraFagorren hondamendiak eragin-dako hautsa artean daudenak.Sondikako Refinerias Sangroniz,Mungiako Incasa, Fagorri zerbitzuteknikoa ematen zien beste hain-bat eta hainbat enpresa... Lurrika-rak behera bota zuen etxe nagu-siak, eta haren talkak dardaranutzi ditu beste etxe txiki asko;batzuk erortzen hasi dira, eta albo-koak ukitu eta erortzeko zorianuzten dituzte. Domino efektua ezda bukatu, eta «krisi sistemikoak»euskal industrian zenbaterainokokaltea egiten duen zehazteko dagooraindik.

2012ko apirilaSismografoa erotzen hasi da

DMugimendu arina zenak sis-mografoa hausteko zorian

jarri zuen hiru urte geroago. Emai-tzek ez zuten gezurrik esaten.2009an galerak izan zituen Fago-rrek, kasik 20 milioiko zuloa.Hurrengo urtean, 9,87 milioi galduzituen, eta 2011n, 25,7 milioi euro.Enpresaren arduradunak neurriakhartzen hasiak ziren, bazkideenoniritziarekin: soldata jaitsierak,desinbertsioak, bideragarritasunplan berriak, Mondragonek eman-dako maileguak... Paretei etasabaiari eusteko jarritako habeberriak ez ziren nahikoa izan,ordea. Merkatuaren jaitsierakpitzadura handiegiak egin zituenenpresaren zoruan.

2013ko azaroaren 20aHabeak, pipiak jana

DFagor Etxetresnen lotsakagerian utzi ditu epaileak

zenbakien bidez. Fagor Etxetres-nen eta Fagor Irelanden boronda-tezko konkurtsoak deklaratuzituen, eta Poloniako lantegiarenprozesua ere (Fagor Mastercook)Donostian kudeatuko dela berre-tsi, kooperatibak nahi zuenmoduan. Enpresa «kaudimenga-bea» da, 355,7 milioi euroko aktibozirkulatzailea duelako eta 362,4milioiko pasibo zirkulatzailea.Beraz, enpresak ezin du «likideziabermatu», eta kaudimengabeziafrogagarria da. Altxortegian«muturreko» egoera ikusi zuenMalagonek. Emaitza 0,1 milioieurokoa da, 100.000 euro alegia.

2013ko maiatzaDardara geratu nahian

DMondragonek Fagorrentza-ko 70 milioi euroko mailegu

bat onartu zuen urteko kongre-suan. Talde osoak estutu zuengerrikoa; gainera, Fagorreko langi-le-bazkideek soldata %6,48 jais-tea onartu zuten. Neurri hura hel-dulekua izan zitekeenkooperatibarentzat astinduarenondorioak geratzeko, baina heldu-leku hori ere aurretik eramangozuen handik gutxira lurrikarak.

2013ko azaroaren 8aHaustura hotsa

DBilbaoren milioiek ez dutebalio. BERRIAk eman zuen

horren berri bezperan: Edesakezingo zuen konkurtsoa saihestu,diru hori bere kabuz ez delakonahikoa. Biharamunean berretsizien Treviñok langileei: nahiz etaBilbao Basaurira joan cavarekintopa egitera, Edesa zulora zihoan.Bilbao «minduta eta etsita» azal-du zen. «Edesa hiltzen utziko dute.Ez ziguten egia esan», esan zuen.

2013ko urriaren 30aDorre Bikien antzera

D BERRIAk zabaldu zuen albis-tea: Mondragonek berriro

aztertu zuen laguntza ematea,baina ezezkoa berretsi zuen, etaFagorren oinarrian pitzaduranabarmenago geratu zen. Jaurlari-tzak presio handia egin zion Mon-dragoni aurreko egunetan, konkur-tsoaren aurrekoan zela, «oraindikgaraiz» zegoelako kooperatibasalbatzeko. Baina ez.

2013ko azaroaren 6aHondoratzea ekiditeko bilkura

DDena erori aurretik zerbaitegiterik bazen jakiteko bilera

egin zuten erakundeetako ordez-kariek, Mondragon eta Fagorrekoarduradunek. «Konkurtsora goaz»izan zen erantzuna. Bizkaiko ahal-dun nagusiak Edesa salbatzeko 3milioiko bermea jarriko zuela esanzuen, eta Sergio Treviño Fagorrekozuzendariak onartu egin zuen.

2013ko urriaren 16aLurrikara bere gordinean

DTo big to fail omen zen,baina Fagor Etxetresnak

erortzen hasi zen; ez zegoenlurrikara hori geratuko zuenerraldoirik. Mondragon amababesleari begira jarri zirenberriro enpresan. Oraingoan 50milioiko mailegua zegoenmahai gainean. Dagoeneko300 bat milioi bideratuakzituen Mondragonek Fagor sal-batzeko, eta emaitzak ikusita,nahikoa zela erabaki zuen,Txema Gisasola buru zela. Ezzen erreskate gehiagorik izan-go. Fagor Etxetresnak konkur-tso aurrekoa eskatu zuela ira-garri zuen. Mondragonen ezzen horrelakorik gertatu sekula.

2013ko azaroaren 14aJausi da

DUrriaren 15etik Mondra-gon eta Fagor Etxetres-

nen barruko organoetan jakinazena gauzatu da. Arrasatekokooperatibak konkurtsora jozuen egoera ekonomiko eutsie-zinak bultzatuta eta konkurtsoaurrean finantzaketa aurkitze-ko saioak porrot egin ondoren.Mende erdi baino gehiagokoibilbidea eten, eta zorrak kita-tzeko garaia abiatu zen. PedroMalagon Donostiako Merkata-ritza epaitegiko titularrari era-man zizkioten handik egunbatzuetara Edesa, Grumal etaProiek, Fagor Etxestresnenbeste atalak. Haren eskudaude orain.

2013ko azaroaren 22aBiktimak artatzen

DMondragonek iragarrizuen milatik gora bazki-

de-langilek erantzuna izangozutela maiatzerako. 750 ingu-ruk lana izango dute beste koo-peratibaren batean, eta 300dikgora bazkideri erretiroa eskai-niko diete. Azaro bukaerako250 inguru lanean ziren jada-nik. Bazkide askori beste lanbat ematea behin-behinekolangileen kaltean izango delaezin da ezkutatu, ordea. Mon-dragonek esan zuen «buru-belarri» ari dela, Lagun-AroEPSVren, Enplegu Bulego Kor-poratiboaren, Fagor Etxetres-nen eta gainerako kooperati-ben bitartez koordinatuta.

2013ko abenduaren 3aEdesa ez zen eraikin ahula

DEdesaren kontuak ezdira hain txarrak, epaile-

ak bere ebazpenean dioenez,«baina Fagorrek kaudimenga-beziara darama». Edesako lan-gileek egin dituzte erreibindika-zio ozenenak. «Tratu bera»nahi dute bazkide kooperati-bistekiko, baina ez dira jaso-tzen ari oraingoz, ez dutelakoBasauriko «langile bat beraere» beste lanpostu bateanjarri. Gizarte Segurantzan izenaemanda daude, nahiz eta baz-kide izan, eta horregatik, ohikolangabezia jasotzen ari dira,eta ez Lagun Aro EPSVrena,ekarpen hori egin duten bestebazkideak bezala.

2013ko urriaren 31Amaieraren hasiera

DFinantzaketa ezin lortu-ta, konkurtso legera

halabeharrez jo beharreangeratu zen kooperatiba, betikodesagertzeko arriskuarekin.Diru gehiagorekin ez laguntze-ko erabakia aho batez hartuzuen Mondragonek. Poloniakoadarra (Fagor Mastercook)izan zen lehena konkurtsoansartzen.

2008ko apirilaLehen mugimendu argia

DLur azpian zerbait mugi-tzen ari zelako lehen sei-

nale argia eman zuten 2008koemaitzek. Aurreko urtea 13milioi euroren irabazi garbiekinamaitu zuen taldeak, eta urte-bete geroago, irabaziak desa-gertu egin ziren kasik, 121.000euroko mozkinak aurkeztu bai-tziren. Krisiarekin lotu zutenemaitza kaxkar hori arduradu-nek, Txema Gisasolak lehen-lehenik, inbertsioak diru askoeraman zuela arrazoituz. Sis-mografoa mugitzen hasi zen,baina ez zuten serio hartu.

2013ko apirilaSismografoa, eroturik

DFagor maldan beherazihoan eta balaztarik

gabe. 2012an, 89 milioiko gale-ra izan zuen, eta %9 egin zuenatzera fakturazioak (1.167milioi). Erreskaterik gabe ezzegoen aurrera egiterik. Mon-dragonek zuen erantzuna berri-ro (halakorik bazen), taldekokooperatiben elkartasunak.Gisasola Mondragoneko presi-dente zen jadanik, eta SergioTreviño Fagorreko gidaritzanari zen, Xabier Bengoetxeakontseilu errektoreko presiden-tearekin batera.

2013ko azaroaren 7aErreplika Frantzian

DNanterreko MerkataritzaAuzitegiak emandako

ebazpenarekin, Fagor Brandtordainketak eteteko prozesuansartu zen. Eskualdeko haute-tsiek esan zuten enpresari«etorkizuna Frantzian» bila-tzen saiatuko zirela, eta hitzabetetzen ari dira, aste honetanzabaldu baitira Brandten laulantegiak, inbertitzaile batenzain dauden bitartean.

2013ko azaroaren 1a‘Mea culpa’

DErakundeak eta Fagorre-ko zuzendaritza zein lan-

gileak Mondragoni begira jarriziren —orain ere hala daudelangile asko—, Fagor erortzenuzteko erabakia ezin ulertuta.«Norena da errua?» galdetuzion BERRIAk Xabier BengoetxeaFagorreko presidenteari. «Gu-rea da» izan zen erantzuna.

2013ko urriaren 15aEzin eutsi orekari

DHondamendia badator.Enpresak 60,4 milioi eu-

roren galera izan zuen ekaineraarte, iazko epe bereko galera(20,3 milioi) halako hiru, etanegozio kopuruak %19 eginzuen behera, 609 milioi eurotik491 milioira. Mondragonen 70milioiak eta Jaurlaritzak eman-dako beste 40 galdu egin zirensaio antzu batean. Fagorrek ezzuen asmatu merkatuarekikoarazoak gainditzen, eta zorra860 milioikoa zen (da), 980milioi, taldearen barruko zorraere zenbatuz gero. Lurrikarahasi da.

Lurrikararenkronologia