educación social e igualdade -...

Galeduso

EducaciónSocial

e Igualdade

EducaciónSocial

e Igualdade

A revista do Colexio de Educadoras e Educadores Sociais de GaliciaNúmero 9 • Ano 2011

Galeduso | Ano 2011

Edita:Colexio de Educacoras e Educadores Sociais de Galicia

[email protected] 552 206

Consello de Redacción:Laura Cruz LópezTania Merelas IglesiasIsabel Taboada MougánSofía Riveiro OlveiraSandra Rodríguez Quintiáns

Colabora:Xunta de GaliciaPresidenciaSecretaría Xeral da IgualdadeConsellería de Educación eOrdenación UniversitariaSecretaría Xeral de PolíticaLingüística

ISNN: 1696-1730DL: C-594-02

Buscamos aquelasprofesionais que

traballan no ámbito eque nos podían aportar

a súa experiencia eproxectos e xuntámolasnunha estrutura nova

para a revista, máisintuitiva e útil, máis

orixinal e divertida,máisprofesio nal e crítica

PARA COMEZAR… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

SER E FACER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5Coñecendo a Lilith . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6A Rede de Escolas de Empoderamento, de Basauri. . . . . . . . . . . . . .12Pingüinos, proxecto socioeducativo para a igualdade. . . . . . . . . . . .14

CAIXA DE FERRAMENTAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17A ter en conta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18Mira, le, escoita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23Decálogo de boas prácticas en educación para a igualdade . . . . . . .26

TEMPOS DE EDUCACIÓN SOCIAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29Concepción Arenal Ponte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30Mulleres en Galicia. A Web da S.X. de Igualdade. . . . . . . . . . . . . . . .32A Educación Social, a gran descoñecida dos CIM . . . . . . . . . . . . . . .34

CUESTIÓN DE DEREITOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37Dereitos sexuais e reprodutivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

DÁNDOLLE VOLTAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43Xénero, igualdade e (co)educación social na UDC: Da optatividade á necesaria obrigatoriedade . . . . . . . . . . . . . . . . . .44Educación na igualdade, desde a práctica laboral e profesional . . . .52Xénero, igualdade e educación: prexuízos fora! . . . . . . . . . . . . . . . .59

CEESG INFORMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63Actuacións en Igualdade por parte do Ceesg . . . . . . . . . . . . . . . . . .64Créase un Grupo de Traballo sobre Igualdade . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

índice

Para Comezar… | 3

Temos nas mans unha revista especializada de educación social sobrea igualdade de xénero, que da conta das importantes achegas do femi-nismo á nosa práctica educadora. Isto qué significa? Que buscamosaquelas profesionais que traballan no ámbito e que nos podían apor-tar a súa experiencia e proxectos e xuntámolas nunha estrutura novapara a revista, máis intuitiva e útil, máis orixinal e divertida, máis pro-fesional e crítica.A nova era de Galeduso quere vircun novo formato no seu conti-nente e nos contidos tamén.Adicarllo á Igualdade é darnosunha homenaxe a todas as perso-as que traballamos a prol dunhaconvivencia máis responsable enatural, para acadar un espazocomún sen tapuxos, tabús, nenviolencias.

Sempre escoitamos que o primei-ro paso para a erradicación daviolencia de xénero é a educaciónpara a igualdade. Isto témolo moiclaro como educadoras e educa-dores sociais, pero nalgo fallamos

cando os datos sinalan outrosresultados bastante negativos aosesperados.

Con esta recollida de opinións eexperiencias pretendemos xuntarideas e comunicalas a todasaquelas persoas que teñades unminimo interese polo tema, coaintención de seguir sumandoboas prácticas e facer visible estetraballo tan interesante e creati-vo, como é o de favorecer a con-vivencia entre homes e mulleres,desde un plano igualitario, xustoe digno, para así, seguir avanzan-do nas conquistas históricas que

outras provocaron ou acadaron.

A igualdade de oportunidades éun elemento necesario para unhasociedade democrática, actual ecivilizada. A educación fainoslibres. A igualdade fainos dig-nos/as. A educación en igualdadefainos poderosos/as, pois temos opoder de convertir as debilidadesen oportunidades e as ameazasen fortalezas; é unha cuestión deperspectiva; é unha ollada desdeas gafas de xénero, que unha vezque as pós xa non ves doutramaneira. Persoas Libres, Dignas,e Poderosas.

Paracomezar…

Galeduso | Ano 2011

Ser e Facer | 5

Espazo dedicado a (re)pensar opapel da educación social nonoso entorno máis inmediato, apartir da presentación de dife-rentes experiencias profesio-nais que levan anos apostandopola igualdade de xénero comovalor fundamental do seu devircotiá.

Na “Tarxeta de Visita”, as compañeiras de Lilithexpoñen ao longo dunha entrevista o traballo queveñen desenvolvendo dende hai unha década nanosa comunidade autónoma. Seguidamente, no“Laboratorio Creativo”, presentamos diferentes pro-xectos, nos que a educación social adquire un com-promiso coa igualdade entre mulleres e homes ver-tebrando cambios necesarios que orixinen a trans-formación das estruturas patriarcais.

Ser eFacer

Galeduso | Ano 2011

DATOS DE LILITH

DENOMINACIÓN:Lilith. Acción Social e Educativa S.L.

CONTACTORúa Travesa, nº 7. Santiago de Compostela.Telf. 981571469.Mail: [email protected]: e-lilith.eu

TIPOLOXÍASociedade Limitada

ANO DE FUNDACIÓN1.998

Coñecendo a

O equipo de Lilith ten mudadomoito co paso do tempo. Temos contado con profesionais dediversas ramas e con diversasfuncións que deixaron a súapegada. Así mesmo contamoscunha estrutura flexible e o máishorizontal posible, dacordo cosnosos principios ideolóxicos.

TarxeTa de viSiTa

Ser e Facer | 7

Hoxe en día, e en pleno proceso de cambio, formamos o equipo deLilith as seguintes mulleres:

1 coordenadora da entidade (Patricia Porto Paderne).2 educadoras sociais, expertas en xénero e interculturalidade,coa función de coordenar proxectos: deseñalos, propoñelos, exe-cutalos e avalialos (Eva Cividanes Portela e Patricia PortoPaderne).1 administrativa, coa función de recibir as demandas externas,buscar recursos a través de axudas, concursos, etc, levar a con-tabilidade, os temas laborais e fiscais. (Ana Blanco Midón).1 actriz e dramaturga, experta en xénero, que propón e executaproxectos relacionados co teatro e a expresión corporal (ClaraGayo Pérez).1 formadora, experta en xénero, que propón e executa proxectoseducativos (Raquel Doval Carregal).

De xeito externo e puntual peroconstante contamos con:

Un equipo de 4 educadorasexpertas en xénero (EnmaTeixeira, Ester Mariño, EvaMoldes e Raquel Doval).

1 catedrática de procesos sani-tarios e experta en xénero, edu-cación e saúde, que supervisa ecoordina determinado traballotécnico (Lola Ferreiro Díaz).

1 asesoría externa.

En setembro abrirá "A libraría Lila de Lilith", especializada en material educativo e de xénero, cun espazo para actividades.

Galeduso | Ano 2011

Como definiriades Lilithen poucas palabras?(Finalidade, misión evisión, valores... )

Somos unha empresa deinspiración feminista, quetraballa dende a perspec-tiva de xénero, promoven-do novos modelos de rela-ción máis saudábeis.

A nosa marca de identida-de, ademais do traballode xénero, é a metodolo-xía que empregamos, poisconsideramos tan impor-tante a forma como o con-tido, e partimos sempredun adentro cara afora, ede tomar as persoas comoun todo integral biosico-social, ademais de dar unprotagonismo especial áeducación emocional.

Os principios básicos dosque partimos son a cali-dade, a coherencia inter-na, a horizontalidade e afelicidade.

Que programas e activi-dades desenvolvedes?

Desenvolvemos proxectosrelacionados coa educa-ción en valores, especial-mente, coa igualdade.Estes proxectos abran-guen desde o traballo

cación emocional. Irían, por exemplo,desde a promoción das relacións debo trato para alumnado de primaria,o traballo dos afectos e dos vínculossaudábeis con mocidade, a autoesti-ma e o empoderamento das mulleres,o erotismo, a autodefensa, o reforzodos vínculos de sororidade das mes-mas, etc...

(a sororidade provén de sor: irmá, etrata de establecer e reforzar os lazosde apoio entre as mulleres fronte aosintentos continuos por parte dopatriarcado de dividirnos)

Para quen traballades?

Contrátannos, habitualmente, asáreas de igualdade ou de servizossociais das diversas instituciónspúblicas (concellos, Xunta, Institutoda Muller) e as áreas de orientacióndos centros de ensino.

Con quen?

O traballo educativo e directo facémo-lo sempre con grupos, a través dedinámicas grupais. Os grupos máishabituais son os de alumnado doscentros de primaria e secundaria detodo o territorio galego e os grupos demulleres adultas, tamén temos feitoformación de formadoras, tanto deprofesionais que traballan á súa vezcon mulleres ate con profesorado.Ademais, facemos outros traballosmáis xerais de divulgación ou sensibi-lización dirixidos a toda a comunida-de.

directo coas persoas a través de gru-pos, en centros de ensino, en progra-mas educativos para persoas adultas,con grupos específicos de mulleres,etc... ate o traballo de deseño demateriais educativos, campañas deinformación e difusión, guías para for-mación de formadoras e investiga-cións vencelladas co xénero, etc... Aparte deste traballo máis centrado noeido educativo tamén facemos des-eño e avaliación no marco das políti-cas de igualdade das instituciónspúblicas e levamos a cabo proxectosde visibilización de mulleres artistasen distintas disciplinas.

Ofertamos servizos e produtos sociaisnos seguintes eidos:

formación (obradoiros, cursos,formación de formadoras, etc)políticas de igualdade (plans eprogramas de igualdade)recursos didácticos (guías meto-dolóxicas, unidades didácticas,audiovisuais, exposicións, etc)artes e espectáculos

Os temas sobre os que traballamosson moi diversos aínda que case sem-pre centrados no traballo de actitu-des, facendo especial énfase na edu-

Ser e Facer | 9

Que papel ten en Lilith aEducación Social? Que apor-ta a Educación Social aosproxectos de Lilith?

A educación social ten unpapel prioritario no desenvol-vemento das actividades deLilith. Consideramos a edu-cación unha vía fundamentalpara promover a igualdadeentre mulleres e homes eprovocar cambios reais decara a reducir e eliminar aviolencia de xénero. A educa-ción social tal e como aentendemos: unha educaciónde verdade significativa e quepon o foco na participacióndas persoas, na que a meto-doloxía sexa tan importantecomo os contidos, na que seteña en conta o esquema

Que funcións desempeña unha educado-ra social nos vosos programas, activida-des, etc?

As educadoras sociais participan de todoo traballo técnico de Lilith, desde xerarideas a coordenar equipos, deseñar pro-xectos, “comercializalos”, executalos eavalialos. Tamén participamos de todo otraballo de xestión empresarial.

Dende cando hai contratadas educado-ras sociais en lilith?

Desde o ano 2000 traballa unha educa-dora social, outras incorporáronse maistarde.

Como son as relacións entre os perfísprofesionais dentro de Lilith?

Afectuosas, de respecto e de enriquece-mento mutuo.

integral das persoas (intelec-tual, emocional, físico e rela-cional) na que se recoñezane poñan de manifesto osdiversos sistemas de rela-cións de poder entre as per-soas, etc...

Consideramos imprescindi-ble educar e coeducar entodas as etapas da vida daspersoas, e así o facemos,tanto en institucións regra-das como fóra delas. Tantono académico como no aso-ciativo.

Cremos que a educaciónsocial, ao igual que o traballode xénero, é algo transversala tempos, espazos, etc...

educación Social e Lilith.

Galeduso | xaneiro 2011

O porque da educaciónsocial no ámbito da igual-dade?

A relación entre educa-ción social e igualdadeconsideramos que debeser recíproca e como xadixemos antes, transver-sal. Non concibimos o tra-ballo a prol da igualdadesen ter un enfoque educa-tivo e tampouco a laborda educación social senter en conta a perspectivade xénero. Sexa cal sexa oámbito no que se desen-volva a educación social:intercultural, con persoasmaiores, con persoas conalgunha discapacidade,con toxicomanías, etc...

A educación supón unhaferramenta primordial deemancipación das perso-as e conquista de derei-tos. A igualdade dasmulleres é un DereitoHumano. Desde esa edu-cación social transforma-dora, que recoñece asdesigualdades (e non sóas de xénero, tamén as declase, cultura, orienta-cións do desexo, etc.)parécenos importantísimotraballar. A educación

poden complementar, cando non ini-ciar, unha formación máis completanesta materia. Ademais sí existe unhaformación “alternativa” en forma decursos, xornadas, seminarios,.. pro-movidos ben por colectivos feministasou por institucións públicas relaciona-das coa igualdade.

Supoño que moitas de nós, que nosdedicamos a isto, temos un mosaicode formacións diferentes nunha espe-cie de carreira de autodidactismo quetivemos que facer ate que chegaronos mestrados e posgraos. Aínda quebotamos en falta que desde institu-cións vencelladas á educación socialcomo as universidades ou o Ceesg, sepromovan máis cursos, xornadas eintercambios en materia de xénero.

A nosa proposta ideal: que dende aformación no grao de educaciónsocial da universidade se tivera enconta a perspectiva de xénero entodas as materias de xeito transver-sal; se non é posible (porque o profe-sorado non ten vontade), que existanmaterias específicas sobre xénero entodos os itinerarios da educaciónsocial.

Para o Ceesg: organizar ou facilitarlugares de encontro onde se traballentodos os ámbitos da educación socialatravesados polo enfoque de xénero.Realizar propostas innovadoras eatractivas neste sentido. Hai algo que

permítenos unha relación máis inten-sa coas persoas e, sobre todo, signifi-cativa. Non se trata de “informar”, de“difundir”, de facer “cultura demasas”, senón de interacionar coaspersoas, de remover estruturas esta-blecidas, de entender que un cambiosupón unha mellora na calidade devida, de entender que desde a cabezasó non facemos nada senón conta-mos coas persoas na súa totalidade.

A formación inicial e continua enigualdade na educación social: reali-dade e propostas de mellora.

As educadoras que estamos en Lilithfixemos a nosa formación universita-ria hai bastantes anos naUniversidade de Santiago deCompostela. Daquela non existíamáis formación en igualdade que oenfoque que algunha profesora enconcreto lle quixera dar por interesepropio (estamos pensando en RitaRadl ou en Lucia Iglesias da Cunha)ou algún tema “pegote” dentro dal-gunha materia, por exemplo, en“Marxinación”, un dos temas era amarxinación das mulleres, no restodos temas: toxicomanías, cadeas,discapacidades, etc. utilizábase o“masculino xenérico” tanto na lingua-xe como no obxecto de estudo.

Dende hai algúns anos, existen ofer-tas de mestrados e posgraos de xéne-ro nas tres universidades galegas que

educación social e igualdade

Ser e Facer | 11

se está movendo por todoo mundo de moito intere-se en relación a estatemática e non podemosficar ao marxe.

Que precisa unha educa-dora/or social para traba-llar a igualdade?

O punto inicial é coñe-cer, aprender e estaraberta/o a posiblescambios de esquemase, sobre todo, de actitu-des a nivel persoal.

É importante pór as“gafas do xénero” paraobservar a través delas arealidade e observarsepersoalmente.

Polo tanto, recomenda-mos facer as seguintescousas:

(Re)coñecemento dalabor feita desde ofeminismo para re-lere re-significar a reali-dade en todas as súasdimensións;Toma de concienciadas diferenzas depoder que funcionande xeito visible e invi-sible; Compromiso por des-terrar todo tipo de dis-criminacións desde apráctica profesional.

Valoración da situación actual eposibles liñas estratéxicas detraballo

Creo que ao longo da entre-vista fomos falando disto.Dende Lilith cindo ao longoda entrevista. consideramosfundamental a adquisicióndun compromiso a prol daigualdade por parte das e dosprofesionais da educación social.

A igualdade entre mulleres ehomes forma é un dereito humanoque afecta a toda a poboación, nonnos parece un tema secundario ouun “pegote” a engadir cando fala-mos doutros asuntos. Para que isto

suceda hai que programar formacióndentro dos itinerarios académicos queofrezan ademais da teoría, ferramen-tas de autocoñecemento e cambio deactitudes.

Tamén se debera facilitar este tipo deformación a educadoras e educadoresque xa están traballando, recursosinteresantes para aplicar na súa prác-tica cotiá e , tamén, xerar espazos deintercambio. Hai cousas moi intere-santes e estimulantes que se están afacer por todo o mundo e non pode-mos ficar á marxe.

É importante que cada profesional daeducación social se propoña alí ondetraballa a implicación do xénero noseu traballo diario, se está traballan-do pola igualdade real das persoas ouestá reproducindo e perpetuandosituacións de desigualdade. Lembroque nunha ocasión un educador quetraballaba con persoas toxicómanascomentaba que había poucas mulle-res que se “drogasen” pero as que ofacían eran peores que os homes...(eu preguntome, en que sentido peo-res? Non será que no rol que lle atri-buímos ás mulleres non nos encaixaque se droguen ou fagan certas cou-sas e por iso as demonizamos? Comopodemos xeneralizar e dicir que todasas mulleres son peores que os homescando se drogan? Como trataremos aesas mulleres cando teñamos que tra-ballar con elas?)

Galeduso | Ano 2011

a rede de escolas de empod

A Rede de Escolas de Empoderamento de Bizkaia xurde en Basauri, municipio de 43.700 habitantes que conta con grupos de importante traxectoria feminista e de participación das mulleres nas políticas municipais. Esta iniciativa nace da necesidade de elaborar estratexias quenos permitan incrementar a participación social e política das mulleres.

No 2003 pónse en marcha a primeiraexperiencia da Escola de Empoderamentoe posteriomente iránse incorporandonovos municipios como Ermua, Getxo eOndarroa, ata que en 2004 constitúese a

Rede de Escolas de Empoderamento para mulleres,composta polos municipios de Basauri, Ermua, Getxoe Ondarroa. Dende o primeiro momento pensamos oproxecto como un laboratorio onde ensaiar experien-cias que servisen para impulsar a participación dasmulleres. Neste senso, quixemos deseñar un proxectoque tivese unha clara vocación estratéxica que supera-se e cuestionase o modelo de formación e participa-ción que se lles propón ás mulleres dende a adminis-tración. Así, buscábamos un cambio de modelo queatendera aos intereses estratéxicos do colectivo femi-nino e non se quedara na mera satisfacción das nece-sidades prácticas, achegándonos ás mulleres, tanto as

LaBoraTorio CreaTivo

Anabel Sanz del PozoTécnica de Igualdade do Concello de Basauri

Ser e Facer | 13

deramento, de Basauri.

que xa estaban a participar enorganización feministas ou decarácter sociocultural como asque non o facían.

Dende estas premisas, algunhascaracterísticas destacables doproxecto son: a propia idea deempoderamento e o seu dobre

senso, a dimensión individual ecolectiva; búscase que as alum-nas sexan axentes activas do pro-ceso mediante a participación naredefinición da formación e odebate sobre o futuro da escola; aimplicación das profesoras a tra-vés da participación no redeseñodos módulos, a detección de lide-razgos e a análise da evolucióndas participantes; o espazo, aescola como lugar ao que se vin-culan as alumnas, buscando queas mulleres se sintan parte dealgo.

Pero os aspecto chave que danentidade e senso ao proxecto,marcando un valor engadido sonos eixos de intervención, que seconcretan no seguinte:

A form ación:entendida comounha ferramenta para ofomento da participación

social e política da mulleres,partindo da toma de concien-cia e o descubrimento da teo-ría feminista como capacita-ción para a acción política. O intercambio con mulleres deoutras culturas: partimos daexistencia dun patriarcadouniversal que discrimina,

explota e/ ou oprime ás mulle-res en diferentes graos e dedistinto xeito en todos os luga-res, así como da convicción deque en todo o mundo existenmulleres que se organizan erebelan contra esta opresión.Por iso, buscamos espazosnos que compartir as estrate-xias empregadas por unhas eoutras e recoñecernos entrenos nunhas relacións igualita-rias. A sistem atización: ten comoobxectivo ademais de ter unhaavaliación seria e rigorosa doproxecto, facendo especial fin-capé na importancia do proce-so, contando coa memoriacolectiva e un catálogo deboas prácticas sobre as nosasexperiencias de participación.

A experiencia leva varios anos enmarcha e son centos as mulleres

Ademais, dúas veces ao ano orga-nizamos encontros das mulleresdas catro escolas e facemos dúasactividades conxuntas: unha delascon carácter de reflexión política eoutra máis lúdica como despedidado curso. Este traballo en redetamén se manifesta na labor dastécnicas de igualdade responsa-bles do programa nos catro conce-llos: reunión de traballo, reflexiónse análise de contidos, avaliaciónde resultados… coa intención depropor novos obxectivos e estrate-xias que contribúan á consecucióndos fins establecidos. Asemade,neste camiño, Orela Sarea, aempresa encargada da sistemati-zación do proxecto, acompaña anosa labor xogando un importantepapel como facilitadora do proce-so de reflexión.

que teñen participado nos cursose actividades que as Escolas pro-moven. A partires de aquí teñenxurdido grupos de mulleres inmi-grantes, mulleres que traballan noeido do feminismo e a solidarieda-de, grupos de teatro… e este anoimos impulsar a constitución debandas feministas.

Galeduso | Ano 2011

O estudo e análise das relacións de desigualdade social entre mullerese homes non é un tema de tratamento recente senón que xa emerxíacoma unha necesidade tres décadas atrás. Os textos legais europeosrecollían nos seus epígrafes a obrigatoriedade de trato igualitario entreos sexos en diversos ámbitos da sociedade como acontece, entreoutros, no mundo laboral (a carta europea, no 1975, recollía no seuartigo 119 o principio de “a igual traballo, igual salario”...). Dendeaquelas, foron moitas as medidas tomadas nese senso, e nestes últi-mos anos os programas de intervención en prol da igualdade de xéne-ro foron igualmente numerosos, tentando responder a esta necesidadedetectada.

Pingüinos, da Asociación Xarela.Pamela Cibeira NogueiraEducadora Social. Coordinadora do Proxecto Pingüinos- Asociación Xarela.

LaBoraTorio CreaTivo

Ser e Facer | 15

destes obxectivos e facer realidade a metodoloxía e metasmarcadas en prol da igualdade de xénero.

Este proxecto está financiado pola fundación Obra Social “laCaixa” (a través da súa convocatoria anual de proxectos quepromovan a igualdade de xénero) e conta con varias liñas deactuación, conformando un amplo abano de actividades lúdi-cas, educativas e de sensibilización que se realizaron aolongo do ano 2010. Estas liñas de actuación son:

Obradoiros socioeducativos en centros escolares: Coapoboación escolar, intervense a través de sesións educa-tivas con contidos relacionados coa igualdade de xéneronos centros educativos de educación primaria doConcello de Barbadás. Está previsto que a final de anoteñan participado desta actividade os catro centros esco-lares do Concello, conformando un total aproximado de500 alumnas e alumnos de Educación Primaria quepoderán aproveitar destes obradoiros.Form ación de educadoras/es: Realízanse sesións forma-tivas dirixidas ao profesorado dos centros educativos, aeducadoras/es do ámbito non formal e a monitoras/es detempo libre do Concello coa intención de aprender e tra-ballar metodoloxías educativas relacionadas coa igualda-de e poder poñelas en práctica no desenvolvemento dasúa profesión. Diferéncianse os ámbitos de actuación decada grupo, adaptando os contidos á súa actividade pro-fesional.Escola de Nais e Pais: En varias sesións grupais pretén-dese facilitar ferramentas ás nais e pais do alumnado doConcello para a súa educación segundo o principio daigualdade de xénero.Actividades de Lecer e Tem po Libre: Durante o verán,realizáronse diversas actividades dirixidas á infancia,entre elas dous campamentos urbanos e sesións de con-tacontos para nenas e nenos de educación infantil. Todasas actividades abordaron temáticas coas que se traballou

A nivel concellos, os Programas de Igualdadede Oportunidades foron as medidas maisdirectamente vinculada ás políticas de xénero;os seus obxectivos insisten na necesidade deque as medidas adoptadas sexan de carácterglobal e que todos os axentes sociais se impli-quen para facer eficaz esa loita contra a discri-minación por razón de sexo. Nembargantes,aínda que estes plans por si mesmos acadanéxitos evidentes, son insuficientes para a con-secución de tódolos obxectivos desexados epor iso, xurden iniciativas de colaboración porparte de diversas entidades sociais.

Neste senso, a Asociación XARELA Formación-Animación (entidade sen ánimo de lucro eintegrada por profesionais do ámbito social)está levando a cabo no Concello de Barbadás(Ourense) dende comezos do ano 2010 o“Proxecto Pingüinos”, que busca promover aigualdade entre mulleres e homes partindodesta mesma idea de que para acadala todo oconxunto da sociedade debe estar implicada.Consiste pois en partir dunha visión global deintervención, traballando con cada entidadecomo axente socializadora de maneira indivi-dual pero crendo nunha necesaria intercomu-nicación entre estas para retroalimentarse ecrear unha rede de traballo multisectorial quepoida seguir funcionando de xeito autónomono futuro. Así, establécese un plan de traballocoordinado e compartido, levando a cabo reu-nións co departamento de Servizos Sociais doConcello, co equipo de dirección dos centrosescolares de primaria, asociacións, etc. coobxectivo de que participen de maneira activa

Proxecto pingüinosunha iniciativa para a sensibilización en prol da igualdade

Galeduso | Ano 2011

de maneira lúdica e transversal aigualdade de xénero.Cam paña de sensibilización: Estasea facer ao longo do ano unha difusióndo proxecto a través de materialimpreso con contidos relacionadoscoa temática central do mesmo, coobxectivo de informar e sensibilizar ápoboación en xeral.Traballo en rede: Todas as activida-des están apoiadas por un traballo enrede que XARELA está tecendo condiferentes entidades; o propioConcello de Barbadás, as Asociacións veciñais, osEquipos pedagóxicos dos centros de ensino, asANPAS, etc.... implicándoas na consecución dosobxectivos do proxecto.

a figura do/a educador/a Social dentro do Proxecto

A figura profesional da Educación Socialdentro do Proxecto Pingüinos é funda-mental; a súa coordinación e execu-ción está desempeñada na súatotalidade por educadoras/essociais. Así, esta iniciativa ofrecea oportunidade de levar a cabo asúa imprescindible tarefa educati-va en prol da igualdade de xéneroademais de supoñer unha acciónconcreta na que adquiren un com-promiso coa profesión. O traballo deanálise e elaboración previo á exe-cución tamén permite concretaraqueles coñecementos teóricossobre programación adquirida aolongo da súa formación.

“Pingüinos” supón un proxecto globalcomposto por accións concretas quevén a cubrir, tamén, a crecentedemanda educativa, cultural e de for-mación que os contextos educativosformais non son capaces de abarcarpor si sos. As/os educadoras/essociais son as/ os profesionais máisadecuadas/os para responsabilizarsedesta tarefa; no Proxecto Pingüinosintrodúcese unha particularidade, boaparte destas accións formativas com-plementarias teñen lugar dentro do

contexto escolar, ao contrario do que acontece habi-tualmente (a Educación Social como propia dos con-textos non formais). Trátase deste xeito de aproveitar oespazo escolar e a inercia que isto xera na vinculacióncos axentes educativos, en definitiva, co propioProxecto Pingüinos. Ademais, supón a introdución dafigura da educación social como elemento necesarioen contextos escolares e de apoio ao resto de forma-

doras/es do centro, feito tan reivindicado dende opropio colectivo profesional. A concreción destafunción vese reflectida claramente polosObradoiros Socie duca tivos, complementadosdirectamente pola Escola de Nais e Pais queresponde á necesidade de intervir no ámbitofamiliar, en tanto que elemento fundamentalde integración e formación das persoas, e ánecesidade de comunicación fluída e estreitaco resto de axentes socializadores existentesno entorno inmediato.

Por outro lado, a educación social dentro doproxecto ten a responsabilidade de velartamén pola intensificación das tarefas de pre-vención, detección e atención interdisciplinaria(a nivel escola, familia e atención social), des-tacando a necesidade de reforza-la coordina-ción entre as diferentes entidades e os profe-

sionais do traballo social.

o “ProxectoPingüinos”

busca promovera igualdade

entre mullerese homes

Caixa de Ferramentas | 17

Cando a reflexión ten vonta-de de transformar a realida-de que nos rodea debe terun impacto ineludible nas

prácticas profe sio naisque levamos a cabo,

e para actuar preci -samos dunha ba ga xe

de ferramentas que deansoporte á nosa acción.

No apartado “A ter en conta” pre-sentamos referencias lexislati-vas e bibliográficas que resul-

tan básicas para levar a diantecalquera acción socioeducativa.

Asemade, no “Mira, Le, Escoita”presentamos unha proposta de mate-

riais para ser empregados dende a edu-cación social: libros para traballar coa

infancia e xuventude; música para escoitar ereflexionar; unha película para debater.Finalmente, contamos cun decálogo de actua-ción para a promoción dunha práctica educa-dora igualitaria que foi o resultado das argu-mentacións de diferentes académicas e profe-sionais do feminismo galego.

Ferramentas

Caixa de

Galeduso | Ano 2011

a nivel internacional1967 Declaración sobre a elim inación da discrim i-

nación da m uller

1975 Ano Internacional da M uller e I ConferenciaM undial sobre a M uller de Nacións Unidas enM éxico. Instaurase o Primeiro Decenio daMuller: Igualdade, Desenvolvemento e Paz.

1979 Convención sobre a elim inación de todas asform as de discrim inación contra a m uller(“Carta dos dereitos humanos da muller”)

1980 II Conferencia M undial sobre a M uller enCopenhague. Esta conferencia serviu para exa-minar e avaliar o Plan de Acción de 1975.

1985 III Conferencia M undial da M uller en Nairobi.Nesta Conferencia fíxose un balance dos logrosconseguidos no Decenio das Nacións Unidaspara a Muller e determinouse a necesidade deadoptar un novo enfoque para superar os obs-táculos e o establecemento de tres tipos demedidas: Medidas constitucionais e xurídicas.Igualdade na participación social. Igualdade naparticipación política e na adopción de deci-sións.

normativa edeclaracións

1994 Declaración sobre a elim inación da violenciacontra a m uller.

1995 IV Conferencia M undial sobre as M ulleres enBeijing.Recoñécese a necesidade de trasladaro centro de atención das Políticas de Igualdadecentradas nas mulleres, cara políticas que inte-gren a perspectiva de xénero.

2000 Declaración do M ilenio. Inclúese a igualdadeentre homes e mulleres como obxectivo a con-seguir.

NEW YORK. BEIJING + 5. Procediuse a revi-sar o grado de cumprimento das áreas estable-cidas en dita Conferencia e elaboráronse novasestratexias, xunto á reafirmación do compromi-so adquirido.

2005 NEW YORK. BEIJING+ 10.A 49ª Sesión daComisión da ONU da Condición Xurídica eSocial da Muller/Beijing +10 termina coaaprobación de Dez resolucións e unha declara-ción política, reafirmando o compromiso dosgobernos coa Declaración e a Plataforma deAcción de Beijing, consensuadas dez anosatrás.

a Ter en ConTa


2006 Créase o Instituto Europeo da Igualdade de Xénero.

Apróbase a Folla de Ruta para a Igualdade entre asM ulleres e os hom es (2006- 2010).Tratase dunhainiciativa coa que se pretendeu evitar as desigualda-des de xénero mediante un Programa de 21 activida-des específicas a desenvolverse entre 2006 e 2010,en 6 ámbitos de acción prioritarios. O programa PRO-GRESS, encargouse de financiar algunhas das activi-dades enumeradas na Folla de Ruta, así como oInstituto de Xénero.

2007 Declárase o 2007 como o “Ano europeo da igualda-de de oportunidades para todos: Cara unha socieda-de xusta”. Continuando coa experiencia da IniciativaEQUAL, púxose en marcha o Programa comunitariode fomento de emprego e a solidariedade social PRO-GRESS (2007-2013) co que se pretende contribuír áconsecución dos obxectivos da estratexia de Lisboa.

2010 Foro Europeo Beijing+ 15 . O obxectivo foi analizar eavaliar o grado de cumprimento dos obxectivos estra-téxicos e as medidas establecidas nas áreas de actua-ción fixadas na Declaración e a Plataforma para aAcción, por parte dos Estados membros da UniónEuropea.

a nivel estatalLei 16/1983, de 24 de outubro, decreación do Instituto da Muller.(B.O.E. 26/10/1983).

Lei 30/2003, de 13 de outubro,sobre medidas para incorporar a valo-ración do impacto de xénero nas dis-posicións normativas que elabore oGoberno. (B.O.E. 14/10/2003).

Lei Orgánica 1/2004, de 28 dedecembro, de Medidas de ProtecciónIntegral contra a Violencia de Xénero.(B.O.E. 29/12/2004).

Lei Orgánica 3/2007, do 22 demarzo, para a igualdade efectiva demulleres e homes. (B.O.E.23/03/2007).

a nivel autonómicoLei 3/1991, de 14 de xaneiro, polaque se crea o Servizo Galego dePromoción da Igualdade do Home e aMuller. (D.O.G. 28/01/1991). (B.O.E.23/02/1991)

Lei 7/2004, de 16 de xullo, galegapara a igualdade de mulleres ehomes. (D.O.G. 3/08/2004). (B.O.E.21/09/2004).

Lei 2/2007, do 28 de marzo, do tra-ballo en igualdade das mulleres deGalicia. (D.O.G. 13/04/2007).

Lei 11/2007, do 27 de xullo, galegapara a prevención e o tratamento inte-gral da violencia de xénero. (D.O.G.07/08/2007).

Galeduso | Ano 2011

FEMINISMO E POLÍTICAS PÚBLICAS DE IGUALDADEAmorós, C (dir.) (1995): Diez palabras clave sobre M ujer.Pamplona: Editorial Verbo Divino.Millet, K.(1969): Política Sexual. México: Aguilar.Beuvoir, S. (2005): El segundo sexo. (Martorell A. trad.) Madrid: Ediciones Cátedra.Miyares, A. (2006): Dem ocracia fem inista.Madrid: Cátedra.Sánchez Bello, A. (coord.) (2006): Políticas públicas de igualdade. Perspectiva de xénero. Ames: Laiovento.Pateman, C. (1995): El contrato sexual. Barcelona: Anthropos.

XÉNERO E EDUCACIÓNBarragan, F. (coord.) (2001): Violencia de género y curriculum : un program a para la m ejora de las relacionesinterpersonales y la resolución de conflictos. Archidona (Málaga): Aljibe.Bosch, E. y Ferrer V.A. (2002): La voz de las invisibles. Las víctim as de un m al am or que m ata. Madrid.Cátedra (Feminismos)Bronwyn, D. (1994): Sapos y culebras y cuentos fem inistas: los niños de preescolar y el género. Madrid:Cátedra.Camps, V. (1998): El siglo de las m ujeres. Cátedra Cobo, R. (2008): Educar en la ciudadanía. Perspectivas fem inistas. Madrid: Catarata.Miedzian, M. (1996): Chicos son, hom bres serán. Cóm o rom per los lazos entre m asculinidad y violencia.Madrid: Horas y horas. Moreno, M. (1993): Cóm o se enseña a ser niña: el sexism o en la escuela. Barcelona: Icaria.Murillo, S. (1996): El m ito de la vida privada. Madrid: Siglo XXINieves Blanco (Coord.) (2001): Educar en fem enino y en m asculino. Madrid: Akal. Santos Guerra, M.A. (Coord.) (2000): El harén pedagógico. Perspectiva de género en la organización escolar.Barcelona: Graó. Subirats, M. e Brullet, C. (1992): Rosa y Azul. La transm ision de los géneros en la escuela m ixta. Madrid:Instituto de la MujerVarela, N. (2005): Fem inism o para principiantes. Barcelona: Ediciones BVV.AA. (1996): La coeducación ¿transversal de las transversales?Vitoria-Gasteiz: Emakunde

NOVELAS CON TINTES VIOLETASJames, H. (2006): Las bostonianas. Barcelona: MondadoriWoolf, V. (2003): Un cuarto propio. Madrid: Horas y horas.Lienas, G. (2007): Atrapada en el espejo. El Aleph. Barcelona.

Lecturas Básicas


ENTIDADE OU INSTITUCIÓN ENDEREZO WEB

Ministerio de Sanidad, Política Social e Igualdad www.msps.esSecretaría Xeral de Igualdade www.igualdade.xunta.esEmakunde (Instituto Vasco da Muller) www.emakunde.euskadi.netInstituto Andaluz da Muller www.juntadeandalucia.es/iam/Observatorio Violencia de Xénero www.observatorioviolencia.orgUnited Nations Development Fund for Women www.unifem.orgConcellería de Igualdade (Concello de Vigo) www.igualdadevigo.org


Mulleres en rede www.nodo50.org/mujeresred/Cidade de Mulleres www.ciudaddemujeres.comFórum de Política Feminista www.forumpoliticafeminista.orgMulleres Xuristas Themis www.mujeresjuristasthemis.orgRede Estatal de Organizacións Feministas Contra a Violencia de Xénero www.redfeminista.orgPlat. por Permisos Iguales e Intransferibles de Nacemento e Adopción www.igualeseintransferibles.blogspot.comAsociación de Homes pola Igualdade de Xénero www.ahige.orgAsociación de Homes Galegos pola Igualdade de Xénero www.homesgalegospolaigualdade.orgFundación Mulleres www.fundacionmujeres.esMarcha Mundial das Mulleres www.feminismo.info/webgalegoSen xénero de dúbidas www.singenerodedudas.com/Educando en igualdade www.educandoenigualdad.com/Amnistía Internacional (Grupo de traballo Cataluña) www.amnistiacatalunya.org/edu//es

Páxinas violetas

PLATAFORMAS E ASOCIACIÓNS FEMINISTAS NA REDESelección de páxinas web que canalizan na rede a información elaborada por diferentes plataformas e asocia-cións que denuncian a discrimación de xénero e fan da igualdade de oportunidades un obxectivo a conseguir.Trátase de espazos virtuais nos que conflúen diversas iniciativas feministas que emerxen da organización cívi-ca e onde se poden atopar materiais de grande valor e interese educativo.

INSTITUCIONAISPáxinas web de organismos oficiais que traballan no ámbito da igualdade de oportunidades entre mulleres ehomes.


Educación en valores www.educacionenvalores.org/Red Xoves www.redjovenes.es/Directorio de recursos educativos para la igualdad y la prevención de la violencia de género www.educarenigualdad.org/Ca la Dona www.caladona.orgAcsur Las Segovias www.acsur.orgCentro de Cultura de DonesFrancesca Bonnemaison www.bonnemaison-ccd.orgCladem (Comité de América Latina y el Caribe para la Defensa de los Derechos de la Mujer) www.cladem.org Federación de Mulleres Xoves www.mujeresjovenes.org Federación de Mulleres Progresistas www.fmujeresprogresistas.org


Unha película dirixida por niki Caro onde senarra a historia Josey, unha muller que decidepoñer fin a unha relación de parella violenta ecomezar unha nova vida no seu pobo, situadoao norte de Minesota. neste (re)inicio buscatraballo na principal fonte de emprego darexión: as minas de ferro. a pesares da durezadas condicións laborais e animada por unhavella amiga que traballa nas minas, Josey apostapola autonomía que lle concede aindependencia económica e entra a traballar namina coa ilusión de marcar un novo rumbovital.

Está mentalizada para a dureza doemprego pero non para o acoso que,tanto ela como as súas compañeirasterán que sufrir por parte dos seus com-pañeiros por estar “en terra de homes”realizando actividades entendidas comopouco apropiadas para mulleres. CandoJosey protesta polo (mal)trato constan-te que reciben as mulleres na minaatopa unha gran oposición non so porparte dos compañeiros, senón taménpolas compañeiras e a veciñanza destepequeno pobo.

A pesares dos contratempos, Joseydecide loitar por aquelo que cre xusto einicia un camiño que a levará máislonxe do esperado, activando o primeiropleito masivo por acoso sexual enEstados Unidos e inspirando medidaslexislativas para combater esta lacramachista.

Mira

en Terra de Homes

CONTIDOS PARA REFLEXIONAR…

Mira, Le, eSCoiTa

Galeduso | Ano 2011

Le

Autoras: Cristina Justo e Paloma RodríguezEditorial: Edicións EmboraAno de edición: 2010 | páxinas: 28

"O país dos mandóns" é un dos libros dunha serie de títu-los que abre a colección "A Igualdade Conta". Neste libroinfantil proponse a igualdade como eixo dunha sociedademáis igualitaria e partícipe. As propias nenas e nenos sonprotagonistas dunha historia contextualizada nun país ima-xinario no que a desigualdade e a imposición do poder esta-blecido fai que os seus habitantes vivan nun mundo triste,escuro; na que a posibilidade de acción individual quedalimitada por unhas regras sociais que han de aceptar osseus cidadáns. A busca dunha sociedade máis equitativaserá o que aúñe a cidadanía.

Ana Sánchez Bello

Para as mais pequenas e pequenos…

Para adolescentes…

Colección: “a igualdade conta”

Máis información sobre estas e outras obras de Gemma Lienas: www.gemmalienas.com ou www.gemmalienasmassot.blogspot.com

A través da personaxe de Carlota, a autora intro-dúcenos nunha reflexión subversiva sobre certostemas de gran interese como pode ser a situaciónda muller no mundo actual, o espertar da sexua-lidade, a violencia de xénero e as drogas. A lúci-da perspectiva desta rapaza, xunto coas achegasda súa avoa e algúns toques humorísticos sonunha boa combinación para comezar a pensar naconstrución dun mundo diferente onde a igualda-de é un valor irrenunciable.

Tania Merelas Iglesias

os diarios de Carlota

Escoita

En negativo… podemostraballar a letra da canción“Manos al aire” de Nelly Furtado,que está a soar nos programasmusicais das principais cadeasradiofónicas. O contido reflexaunha relación de parella que repro-duce a desigualdade manifestaentre mulleres e homes, podéndosededucir certa violencia psicolóxica efísica nas súas liñas. A protagonistada canción pensa que co seu amor arelación na que se atopa pode mudare manifesta que o único importantepara ela é querer ao compañeiro quea está facendo sufrir. O modelo quetransmite, ¿axuda a crear relacións deparella máis igualitarias?


CORAZÓN LIBREMercedes Sosa

Te han sitiado corazón y esperan tu renuncia, los únicos vencidos corazón, son los que no luchan no los dejes corazón que maten la alegría, remienda con un sueño corazón, tus alas malheridas

No te entregues corazón libre, no te entregues no te entregues corazón libre, no te entregues

Y recuerda corazón, la infancia sin fronteras, el tacto de la vida corazón, carne de primaveras, se equivocan corazón, con frágiles cadenas, más viento que raíces, corazón, destrózalas y vuela

No los oigas corazón, que sus voces no te aturdan, serás cómplice y esclavo corazón, si es que los escuchas

Adelante corazón, sin miedo a la derrota, durar, no es estar vivo corazón, vivir es otra cosa

En positivo… e

como homenaxe a unhamuller que foi exemplo deloita e coraxe, ademais dasúa grande valía como artis-ta, rescatamos a canción“Corazón Libre” de RafaelAmor, que canta MercedesSosa. Unha letra esperanza-dora que anima a construír ocamiño vital dende a auto-nomía e a liberdade persoal,buscando a felicidade eneleccións non predetermina-das.

M ANOS AL AIRE

Nelly Furtado

Tú, que pierdes el control

hablando en alta voz

Hieres mi corazón

Yo, tratando de escuchar

No me puedo explicar

Qué extraña sensación.

Tú no me quieres entender

Y me mandas a callar diciéndom

e

No me debo sorprender

Porque así es la realidad

De nuestro amor

Y yoNo tengo armas

para enfrentarte

Pongo mis manos, manos al aire

Sólo me importa amarte

En cuerpo y alma como era ayer

Tú que perdiste el control

Te dejaste llevar

Por la inseguridad

Yo que te he visto crecer

Me puedo imaginar

Que todo cambiará

Hoy aunque todo siga igual

Y me mandes a callar diciéndom

e

Que tienes que dominar

O será el final

Y yo no puedo así

Y yoNo tengo armas

para enfrentarte




No tengo armas para enfrentarte




Galeduso | Ano 2011

Decálogo de boas prácticasen educación para a igualdade

Ana Iglesias, María José Méndez, Puri Mayobre, Lilith, Natalia Domínguez, Eva Moldes, Isabel Taboada,Asociación Malvalila, Ceesg (a través da Técnica Delphi).

1.Transversalizar a perspectivade xénero no eido persoal e pro-fesional, e planificar con com-promiso desde o principio deigualdade de oportunidades.

Aplicar a perspectiva de xénerona acción socioeducativa pasapor levar a cabo unha planifica-ción con compromiso, comparti-da e interdisciplinar, que melloraa nosa intervención ao:

Recompilar e xerar informa-ción desagregada por sexos.Analizar as relacións de xéne-ro, e as súas causas e cómoafectan ás mulleres e aoshomes.Analizar o acceso e controldos recursos por parte doshomes e das mulleres.Identificar discriminacións,

desigualdades e factores dedesigualdade entre mulleres ehomes. Coa finalidade de:Formular obxectivos e formasde traballar específicos paraeliminar estas diferenzas. Elaborar indicadores que per-mitan medir a redución dasdiferenzas (avaliación).Identificar os recursos nece-sarios para isto.Identificar necesidades, de -man das e intereses de mulle-res e homes.Ofertar as mesmas oportuni-dades.Facilitar a visibilización e aparticipación activa das mu -lleres e fomentar a presenzade homes nas intervenciónsrelativas ao impulso da igual-dade de xénero.

2.Facer un uso non sexista danosa linguaxe verbal e escrita.

A linguaxe que utilizamos non éunha creación persoal arbitraria,senón unha ferramenta de inter-vención social que inflúe directa-mente na realidade na que esta-mos a traballar1, e que dependen-do do uso que fagamos dela permi-tiranos seguir a perpetuar as des-igualdades ou, polo contrario,poñerlle fin ás discriminacións dexénero e ao androcentrismo persis-tente. Polo tanto, é necesario tercoidado das palabras que nomea-mos e que nos nomean e crearunha realidade social e socioedu-cativa na que mulleres e homesesteamos sempre presentes. É pre-ciso, pois, usar códigos orais, escri-tos, xestuais non sexistas.

1.- “O que non se nomea non existe”


3.Adoptar e exercitar un espíritoe actitude crítica, que implicaobservar atentamente as fun-cións, roles, estereotipos, mitos,etc. dentro do grupo-familiapara así deseñar unha estratexiade compensación e de igualda-de, acompañando no procesoso cio educativo de cambio (nonxulgando).

Potenciar a corresponsabilidade(non é o mesmo que conciliar, xaque “concilian” os que traballanfóra da casa, as que traballandentro da casa “non concilian”).

Promover o traballo remuneradodas mulleres e a vida pública(participación social, formación,creación de grupos e redes…),estimulando a importancia deaprehender distintos saberes(non teñen por que ser en con-textos formais).

Valorar positivamente o traballodoméstico e ás persoas que sededican ao mesmo, así como oscalificados tradicionalmentecomo “traballos de mulleres”:cociña, horticultura, xardinería,artesanía… pór en valor a capa-cidade creativa das mulleres.

Fomentar nas mulleres (e taménnos homes) a necesidade de ver-balizar desexos, ideas ou necesi-dades que entronquen co seuproxecto de vida, sen sentirseculpables por pedir algo (ter enconta que as mulleres, por tradi-ción cultural, supeditan os seusdesexos, os seus soños, as súasexpectativas, as súas necesida-des... aos dos homes -ou aos dafamilia-).

Renovar o sentido común, cues-tionando crenzas, valores, su -postos básicos e rutinas ou cos-tumes que teñen efectos sexua-dos.

4.Colocar a coeducación comoprincipio educativo de todo ser-vizo, institución ou programa deacción socioeducativa.

Para traballar a prol da igualda-de, cómpre reflexionar sobre asidentidades de xénero paraadaptalas aos novos tempos erealidades que queremos cons-truír, así como romper prexuízose ser creativas/os na maneira deeducar e de coeducar. A educa-ción fainos libres, e a coeduca-ción é o camiño da independen-cia e a autosuficiencia.

5.Crear espazos de confianza erelación.

Isto favorecería o crecementopersoal, relacional e intelectual.Neste punto son moi importan-tes as metodoloxías de traballoque se escollen (a aprendizaxeen equipo, o diálogo que incor-pore a reflexión, a colaboración,o intercambio das experienciasdesde os distintos puntos devista, etc.) para o traballo coaspersoas.

6.Rescatar e poñer en valor asexperiencias e saberes demulleres.

Insistimos nas mulleres por sercase sempre as esquecidas. Épreciso mesturar o tradicional-mente masculino co femininopara que a uns e a outras non senos negue ningunha experiencia,ningún coñecemento, a experi-mentación científica e tamén aemocional; e adoptar marcosteóricos e actitudinais que pro-movan o acceso de mulleres ehomes, en igualdade de condi-cións, a todas as formas de cul-tura, experiencias, recursos,etc., poñendo en valor os sabe-res femininos e masculinos, nunmesmo nivel igualitario.

2.- A perspectiva de xénero supón ter en conta de forma sistemática as diferenzas entre os roles e as condicións, situacións e necesidades de mulle-res e homes, nas fases de planificación, execución e avaliación de todas as políticas (de educación, de emprego, de participación política e social,de cultura, de saúde, de medio ambiente, etc.), de todos os proxectos, de todas as actuacións desenvolvidas desde calquera institución e entidadepública ou privada. Deste xeito homes e mulleres se benefician por igual, impedindo que se perpetúen as discriminacións.

Galeduso | Ano 2011

7.Dixerindo o xénero: Sensi -bilizar e Formar.

Se queremos aplicar a perspecti-va de xénero e introducila entodas as nosas intervenciónstemos que saber que é2 e paraque nos vai servir.

Recomendamos que as/os profe-sionais teñamos formación espe-cífica en xénero: recoñecer o sis-tema de desigualdade imperantee os mecanismos de correcciónda mesma. Esta formación debeestar interiorizada de xeito actitu-dinal: sentimento, pensamento eacción (modelo socioafectivo).

Reclamamos a necesidade dunhaformación en coeducación comoelemento de innovación profesio-nal, o que implica ter un coñece-mento teórico e actitudes paraplasmalos na práctica da acciónsocioeducativa:

Creación de sistemas familia-res e a relación e influenciada socialización diferencial.Concepción patriarcal dos sis-temas e, sempre ter presente,a súa influencia na realidadefamiliar, escolar, social, etc.Prácticas educativas basea-das na diferenciación sexual.Adquisición de valores quecontribúan a non ser transi-xentes ante prácticas sexis-tas.Utilización de materiais alter-nativos, exentos de prexuízos

excluíntes, e adopción dunhaperspectiva crítica ante osexistentes.

8.Ti es a que máis conta: mulle-res sóricas e empoderadas.

Promover unha análise de necesi-dades socioeducativas que partada realidade das persoas ás quese dirixe, especialmente doscolectivos menos valorados ouinfrarrepresentados. Pór en valore ter en conta o que pensan, oque demandan á hora de planifi-car calquera acción.

En todo traballo realizado conmulleres partimos de dous eixosbásicos que forman parte doscontidos e tamén da metodoloxía:

Empoderamento, individual ecolectivo das mulleres a través daposta en valor de si mesmas paraque as mullleres tomen as rendasda súa vida. É un “poder para”, éun “poder con” e non un “podersobre”.

Sororidade, (sor- irmá) desmon-tar a rivalidade entre mulleresimposta polo patriarcado paraaliarnos e apoiarnos.

9.Introducir a perspectiva dexénero aplicando o mainstrea-ming.

Incorporar o principio de igualda-de entre mulleres e homes en

tódalas políticas, a todos osniveis e en tódalas etapas; e oprincipio de cooperación entretodos os axentes implicados naigualdade de oportunidades.

10.Utilizar materiais alternati-vos, exentos de prexuízos exclu-íntes por razóns de sexo, raza,idade, etc., e adoptar unha pers-pectiva crítica ante os que noncumpran este principio.

Faise necesaria a sensibilizaciónde toda a sociedade cara a igual-dade de oportunidades, eliminan-do as manifestacións máis evi-dentes de sexismo nos materiaisque vamos usar para a acciónsocioeducativa e comprobando oequilibrio entre as imaxes dehomes e mulleres así como asactividades a realizar por ambos.

tempos deeducación

social

Os tempos son chegados di o himnogalego, e nós queremos dicir que a educación social tamén ten os seus tem-pos, tanto nunha perspectiva temporaldo pasado, como a actual e a proxectiva.

No apartado “Lembrando a” queremos recordar (tempo pasado) aunha das primeiras feministas en España, Concepción Arenal,coñecendo as súas aportacións á igualdade de oportunidades entrehomes e mulleres. No seguinte apartado (tempo presente) “Queestá pasando con”, coñeceremos a nosa visión sobre a páxina webda Secretaría Xeral da Igualdade. Por último, en “Preocúpanos”(tempo futuro) presentamos o Centro de Información ás Mulleres doConcello da Coruña e o traballo das educadoras sociais neste centro.

Galeduso | Ano 2011

Concepción arenal Pontee as súas aportacións á igualdade deoportunidades entre mulleres e homes

Concepción Arenal (1820-1893) comezou a a súa formación cunhaeducación tradicional ou, como se denominaba naquela época “propiade señoritas” pero, máis tarde, ano 1841, matricúlase na Uni ver -sidade de Madrid, como asistente ás aulas masculinas e comeza aparticipar nos faladoiros políticos e literarios da época, rexeitando,deste xeito, a tradicional condición da muller do seu tempo.

LeMBrando a

María José Méndez LoisFacultade de CC. da Educación. Universidade de Santiago de Compostela.

Ocupouse principalmente da situación da muller endúas obras: “La mujer del porvenir” (1968) e “Lamujer de su casa” (1883) así como en grande núme-ro de capítulos do resto das súas obras, recompiladasnas súas Obras Completas como “Memoria sobre ladesigualdad” (1982), “El pauperismo” (1885), “Laeducación de la mujer” (1892), etc.

A obra de Concepción Arenal xorde no marco da refor-ma cultural levada a cabo na segunda metade doséculo XIX polo krausismo, reivindicando para amuller a necesidade de participar na educación e nainstrución que lles permita o acceso a un traballolucrativo (Santalla, 1995: 13).

Son catro as achegas esenciais da autora sobre amuller do século XIX e sobre o futuro, que se deberíaconstruír, para as mulleres de vindeiras xeracións: acrítica á suposta inferioridade feminina, a súa concep-ción da igualdade, a súa proposta sobre a educacióne a instrución para a muller e a súa visión sobre o tra-ballo feminino.

O punto de arranque da súa obra é a consideraciónxeral de inferioridade intelectual da muller e, comoconsecuencia, a inferioridade laboral e salarial e omenosprezo continuo que se lles fai as mulleres, sexacal sexa a súa clase social, que raia, con frecuencia,no desprezo social e moral. Nunca foi capaz de enten-

Tempos de Educación Social | 31

der como o home podía considerarcompañeira a un ser que tratabade forma inferior.

A súa concepción da igualdadeaparece resumida no último pará-grafo do capítulo III da súa obra“La igual social y política y susrelaciones con la libertad” (1898)que transcribimos a continuaciónpola súa elocuencia:

“A igualdade non é nos sexos,nin en nada, a identidade: nonqueremos entre a muller e ohome a igualdade absolutasenón a suficiente harmonía quehoxe non existe, que non podeexistir por desigualdades excesi-vas. Non pretendemos que asmulleres sexan militares, senónque non sexan rexeitadasdaquelas profesións e oficiospara os que resulten aptas, eque non se declare a súa inepti-tude sen que este probada polaexperiencia. Non queremos oque se entende pola mulleremancipada, senón o que debeentenderse pola muller inde-pendente; non queremos o amorlibre, senón o matrimonio con-traído con liberdade,... base

firme da virtude e a prosperida-de dos pobos.”

Para Concepción Arenal a conse-cución da igualdade pasa polaeducación intelectual da muller cofin de participar activamente nasociedade desempeñando traba-llos que lle permitan a súa inde-pendencia moral e económica.

Reivindicará, ao longo da súaobra, unha educación –entendidacomo formación moral- e unhainstrución básica para a muller -para desempeñar un oficio- argu-mentando que a súa falta limita ámuller, empobrece o seu mundo,faina vulnerable moralmente emantena nunha perpetua minoríade idade sen que poida acadar asúa plenitude como cidadá. Pero,non obstante, ponlle límites á for-mación feminina: “...quixeramosque esa ensinanza fose encami-ñada a facilitar e perfeccionar apráctica de profesións fáciles, deartes e oficios lucrativos, dos quehoxe están excluídas as mulle-res”.

Nunca rexeitou a labor domésticada muller e fíxoa compatible co

desenvolvemento da súa activida-de fóra do lar. Para prepararsepara os oficios afirma que seránecesaria a instrución industrialda muller, baixo a tutela dunhaxunta de señoras que poñerán osseus esforzos na súa formaciónocupacional. Aínda que nalgúndos seus escritos avogou poralgúns oficios preferentes para asmulleres abstívose de respostascerradas ata que en 1892 noCongreso Pedagóxico Nacionalafirmou: “Non cremos que poidafixarse límites á aptitude damuller, nen excluíla a priori deningunha profesión, como nonsexa a das armas, que repugna ánatureza, e esperemos querepugne ao home!”

A influenza do pensamento deConcepción Arenal chega ata osnosos días e, se se analiza conrigor a súa obra, podemos afirmarsen temor a equivocarnos, que elasentou as premisas do que poderí-amos chamar a promoción socio-cultural e educativa da muller, pro-moción que pasa polo seu ingresono mundo do traballo e a súa pre-senza nos distintos ámbitos edu-cativos.

Díaz, C. (1994). Concepción Arenal y su mujer del provenir. Clavesde razón práctica, núm. 40, 68-71.

Lacalzada de Mateo, Mª J. (1994). Mentalidad y proyección socialde Concepción Arenal. A Coruña: Cámara Oficial de Comercio,Industria e Navegación de Ferrol/Concello de Ferrol.

Nielfa, G. (1994). Concepción Arenal y la igualdad. Arenal, Vol.1,núm. 1, 139-156.

Santalla, M. (1995). Concepción Arenal y el feminismo católicoespañol. Sada, A Coruña: Edicios do Castro.

Vallejo Flórez, A. (1999). Concepción Arenal: su proyección histó-rica socioeducadora. Salamanca: Tesitex S. L.

Bibliografía

Galeduso | Ano 2011

Mulleres en Galicia. a páxina web da Secretaría xeral de igualdade.

QUe eSTá PaSando Con…?

Área de Comunicación do Ceesgwww.igualdade.xunta.es

A páxina web da Secretaría Xeral da Igualdade, que se estrenou en xullo de 2010 baixo o nome Mulleres en Galiciae incorpora agora outras modificacións para facilitar a información e a navegación ás persoas usuarias, está estru-turada en tres eixos principais:

Unha parte destinada á área de igualdade da Xuntade Galicia, na que se pode encontrar cómo contac-tar, as áreas de actuación, os programas, as axu-das, as convocatorias, noticias, en definitiva, todosos recursos que a área de igualdade da Xunta póna disposición de homes e mulleres.Unha segunda parte, que pretende informar sobretodos aqueles asuntos relacionados coa igualdade.Organizada en varios temas, proporciona informa-ción sobre varias temáticas de actualidade, como aviolencia de xénero, programas e recursos, axudas,lexislación específica.., o papel das mulleres nacultura, no deporte, na historia, na ciencia , oemprendemento, e aborda cuestións vencelladas ácorresponsabilidade e á conciliación ou a coeduca-ción, cos recursos correspondentes. Noutros apar-tados, analiza a importancia do rol do home naprocura da igualdade, incidindo no asociacionismomasculino e nos proxectos e recursos específicos.O terceiro grande bloque está destinado á docu-mentación, cunha biblioteca de recursos sobre

igualdade, tanto no ámbito galego como fóra del; oenlace ao Directorio de Mulleres Expertas, no quehai información e datos para contactar con mulle-res que viven en Galicia e que destacan pola súaactividade ou coñecemento en moi diferentesmaterias; ou o Observatorio da Publicidade, queindica cómo calquera cidadán/á pode denunciar apublicidade que considere sexista.

A web conta cun buscador de palabras, para facilitara localización dos contidos e en cada información haielementos relacionados, ligazóns externas e documen-tos de interese.

A páxina contén información en ámbitos relacionadoscoa ciencia, cultura, deporte, coeducación, correspon-sabilidade, linguaxe non sexista, violencia de xénero…Contén documentos interesantes sobre estes ámbitos,unha base teórica na que apoiarse, referencias biblio-gráficas, información sobre axudas e subvencións,guías e programas, ordes e leis, enlaces de interese…


Dispón dun novo servizo xurídico online e dúas novasmicroseccións, A Protagonista e A Frase.

Form ación online sobre igualdadeNa web pode atoparse información sobre a oferta for-mativa online da Secretaría Xeral da Igualdade, encolaboración coa EGAP, dirixida ao persoal técnico decentros e recursos en materia de igualdade, depen-dentes das administracións locais galegas, e nalgúnscasos tamén a aquelas persoas que están a traballarno ámbito dos servizos sociais, co obxectivo defomentar un traballo interdisciplinar que permita pres-tar unha atención de carácter integral ás persoasusuarias. As accións formativas ofertadas este curso sonDeseño e xestión de proxectos de igualdade, Lideraren clave de xénero, Muller e dereito de familia,Aproximación psicolóxica á violencia de xénero eXénero e discapacidade.Para a realización destes cursos a matrícula puido for-malizarse na plataforma de teleformación da EGAP noenlace https://www.egap.xunta.es/matricula/login.phpdende o 6 de setembro ata o 5 de outubro de 2011.Na actualidade os módulos destes cursos xa se están

a desenvolver con normalidade e obtiveron unha grandemanda.Esta web é un espazo aglutinador a nivel institucionalno eido da igualdade que aporta información,recursos e lexislación específica podendo ser de inte-rese para a cidadanía en xeral, profesionais, asocia-cións …Pola contra, entendemos que igualdade.xunta.es ten aoportunidade de recoller unha gran cantidade deexperiencias, programas e recursos doutras entidadesou asociacións, con dinámicas moi interesantes a prolda igualdade. Por iso, no apartado de ligazóns exter-nas cremos que existe un amplo campo de mellora,podendo diversificar e ampliar a información recollidaneste espazo web que sirva como referente no eido daigualdade.En definitiva, igualdade. xunta.es é unha ferramentapotencial que desde o Ceesg consideramos pode serde moita utilidade no traballo de educadoras e educa-dores sociais no seu quefacer diario na educaciónpara a igualdade.

Galeduso | Ano 2011

a educación Social, a gran descoñecida dos CiM

Chus Gutiérrez CandameEducadora Social. CIM do Concello da Coruña.

O Decreto 182/2004polo que se regulan osCentros de Informaciónás Mullerespara o seurecoñecemento e funcionamento defineestes Centros como“aqueles departamentosde carácter permanentedestinados a proporcio-nar asesoramento xurídi-co, atención psicolóxica,orientación profesional,información en materiade recursos e calqueraoutra información enca-miñada á consecuciónda igualdade das mulle-res que de forma indivi-dualizada o soliciten. Asímesmo, os centros deinformación ás mulleresproporcionarán informa-ción e asesoramento enmateria de igualdade deoportunidades aos gru-pos de mulleres que deforma colectiva odemanden.”

No caso concreto do Centro de Información ás Mulleres (CIM) do Concello da Coruña,o equipo profesional está formado por dez técnicas distribuídas da seguinte maneira:

3 Educadoras Sociaisunha Orientadora Laboral(Psicóloga)unha Directora (Pedagoga)dúas Auxiliares Administrativasunha Psicóloga

unha Avogadaunha Auxiliar de Servizos que é apersoa encargada de facer o filtrode entrada das mulleres que aco-den ó CIM.

Cunha opinión dende a práctica abrimos o camiño paraa reflexión acerca do papel da educación social nosCentros de Información á Muller (CIM) da nosa comuni-dade autónoma. Neste pequeno artigo, Chus Gutiérrezpreséntamos diferentes programas nos que ten unharesponsabilidade como educadora dentro do centro deinformación á muller da cidade da Coruña, onde desen-volve a súa actividade profesional facilitando, destexeito, repensar o quefacer da educación social nunámbito no que non ten demasiada presenza.


Programa ADA para mulleres inmigran-tes.

O Programa ADA ten como obxectivo favo-recer a integración e participación social elaboral das mulleres inmigrantes naCoruña. Dentro deste programa desenvól-vense actividades relacionadas co acceso ea formación en novas tecnoloxías, activida-des socioculturais, accións de sensibiliza-ción social, orientación e asesoramentoindividualizado ás mulleres participantes.

Programa “Canguros” de atención áinfancia.

O Servizo Municipal de Atención áInfancia, “Canguros Municipais”, foi postoen marcha pola Concellaría de Igualdade eParticipación Cidadá con obxecto de contri-buír á harmonización da vida laboral, fami-liar e persoal dos veciños e veciñas daCoruña. Deste xeito, “Canguros” pretendedar resposta ás necesidades de concilia-ción por parte das unidades familiares queviven ou, se é o caso, traballan nesta cida-de, no que respecta ao coidado dos/asmenores. Neste programa traballan dúasEducadoras Sociais e unha AuxiliarAdminis trativa.

O Banco do Tempo.

Moi vinculado co tema da Conciliación davida Familiar e persoal está ligado outrodos programas levados a cabo por outradas Educadoras Sociais, é O BANCO DOTEMPO.

Este último programa , posto en marchade maneira definitiva no mes de decem-bro do pasado ano, está incluído dentrodo programa ‘Concilia os teus tempos’ eque contempla esta iniciativa comounha das medidas fundamentais parapromover a harmonización dos tempos.A función da Educadora Social é, entreoutras, dar a coñecer o Banco do Tempoá cidadanía, información e difusión, asícomo dinamizar e coordinar os inter-cambios.

A coordinación entre as profesionais doCim é básica para o normal desenvolve-mento dos programas. Así pois, noCentro, as mulleres acceden a calquerados programas que se desenvolven eanalízase a súa demanda e as súasnecesidades e procúrase que sexanatendidas no menor tempo posible. Ointercambio de información é rápido eeficaz, por iso, e a pesar de ter reuniónsde equipo semanais, ben é certo quetemos “reunións informais” para realizaras derivacións puntuais ou comentarcasos urxentes. Procúrase que o servi-zo sexa o máis áxil posible, polo que éhabitual que todas fagamos esforzoscoas axendas para dar un trato rápido ede calidade ás persoas que atendemos.

É importante promocionar a figura daEducación Social nos Centros deInformación ás Mulleres e nos Servizosde Igualdade. No caso do Concello daCoruña o Cim conta, como xa dixemos,con tres Educadoras Sociais, e dentroda área de Participación tamén traballaoutra Educadora Social, polo que é evi-dente que o noso traballo é recoñecidoe valorado.

Ímonos centrar nos programas que desen-volvemos as tres Educadoras Sociais doCim:

Cuestión dedereitos

Galeduso | Ano 2011

Expresado en termosxerais, poderiamosresumir que as persoas

temos dereito a decidircando, con quen e comotemos relacións sexuais, asícomo se queremos ter fillase fillos e, nese caso, cantosqueremos ter e cando queremos telos. Xa que logo,os dereitos sexuais e reprodutivos son un garanteda libre decisión sobre o usodo propio corpo, das emocións e dos afectos.Porén, se analizamos esteconcepto un pouco máis polomiúdo, podémonos dar deconta que estamos ante untema complexo e proba distoé que estes dereitos estiveron sen recoñecer (emesmo sen definir) durantemilenios; mesmo hoxe en díaaínda non están establecidosna práctica, malia estarrecoñecidos como dereitoshumanos fundamentais daspersoas en xeral e dasmulleres en particular.

Os dereitos reprodutivos establécense por pri-meira vez como tais e con categoría de derei-tos humanos, a finais da década dos 60 doséculo XX. Concretamente en 1968, naConferencia Internacional de DereitosHumanos de Teherán, pero fálase só de derei-tos reprodutivos, e en referencia a “todos osseres humanos” (sen perspectiva de xénero),recoñecéndoselle aos “pais” o dereito huma-no fundamental a decidir “o número de fillose os intervalos entre os nacementos”. En1974, na Conferencia Mundial de Poboación

en Bucarest, amplíase adeclaración deste dereito atodas as persoas (non só aos“pais”), e en 1985 asúmenseos dereitos reprodutivos dasmulleres, cando a ONU apro-ba as Estratexias de Nairobi1.

Polo que se refire aos dereitossexuais, decláranse por pri-meira vez en 1994, naConferencia de El Cairo2,

CUeSTión de dereiToS.

dereitossexuais ereprodutivos

Lola Ferreiro Díaz

1 en Arroyo Navarrete, Larissa (2008), El Derecho a la Educación Integral para la Sexualidad de las ylos Adolescentes en Costa Rica desde la Perspectiva de Género. Tesis de licenciatura. San José-CostaRica, Ciudad Universitaria Rodrigo Facio

2 Fondo das Nacións Unidas para as Actividades de Poboación - ONU (1994), Conferencia internacio-nal sobre la población y el desarrollo. Resumen del Programa de acción, El Cairo-Egipto, FNUAP.

Cuestión de Dereitos | 39

sendo recoñecidos ao anoseguinte na Conferencia deBeijing3. No ano 2000 elabó-ranse as cartas de dereitossexuais e reprodutivos dasmulleres (e dos seres humanosen xeral), tanto pola FederaciónInternacional de PlanificaciónFamiliar4, como a AsociaciónMundial de Sexoloxía5, poroutra parte coincidentes no fun-damental.

Tendo en conta os contidos dasdistintas declaracións institu-cionais sobre o particular, osanteditos dereitos pódenseresumir así: o dereito a gozar dopracer que produce o exercicioda súa sexualidade desde aliberdade e a autonomía, coúnico límite dos dereitos dasdemais persoas, e desde unhaposición de igualdade. O derei-to á libre asociación sexual, cal-quera que sexa a súa orienta-ción, á integridade e seguridadecorporais, e á privacidade econfidencialidade. Para todoisto deben poder tomar libre eresponsabelmente as súas deci-sións en materia de reprodu-

ción, o que implica ter garantidos os dereitosfundamentais á información baseada nocoñecemento científico, á educación sexualintegral e á atención á saúde sexual e repro-dutiva.

Non colle dúbida de que o dereito ao accesolibre e responsábel aos medios anticoncepti-vos e á interrupción voluntaria do embarazo,que son parte fundamental dos dereitos repro-dutivos, resultan indispensábeis para “sepa-rar” subxectivamente a sexualidade da pro-creación e, xa que logo, para permitir unmaior disfrute sexual, ao excluír o risco deembarazo non desexado, mais debemos teren conta que, por si sos, non garanten o plenogoce da sexualidade, suxeita a unha represiónmilenaria, especialmente no que se refire ásmulleres en particular e aos seres humanosexplotados en xeral... e para explicar as cla-ves do proceso de cambio pendente, cómpreanalizar este aspecto algo máis polo miúdo.

Se consideramos, de acordo con WilhelmReich, que a liberación da tensión sexual através do orgasmo produce pracer e satisfac-ción, mentres que o bloqueo desta liberaciónda tensión produce frustración crónica que,pola súa vez, ten repercusións para a saúde eo benestar físico e emocional, asemade deconducir a un estado de alienación que fai áspersoas susceptíbeis de seren dominadas e

sometidas6, podemos deducirsen dificultade que os dereitossexuais teñen unha claradimensión de xénero e declase, por esta orde. De feito,a antropoloxía feminista sitúaa subordinación sexual dasmulleres na orixe mesma dopatriarcado (aproximadamen-te ano 3100 a.C.), no sentidode que a apropiación (poloshomes) da capacidade sexuale reprodutiva das mulleres, foianterior á propiedade privadae, xa que logo, á sociedade declases. De feito, a propiedadeprivada baséase no uso dadita capacidade reprodutivacomo mercancía7.

A partires desta situación ori-xinaria consolídanse os doussistemas de explotación dosseres humanos: o patriarcado(primeiro) e a sociedade declases (despois), e para poderperpetuar a dita explotación,o sistema conta coa axuda darelixión, que relega absoluta-mente as mulleres, especial-mente no ámbito sexual ereprodutivo, e isto é especial-

3 ONU (1996), Informe de la Cuarta Conferencia Mundial sobre la Mujer. Beijing, 4 a 15 de septiembre de 1995, Nueva York, Naciones Unidas

4 International Planned Parenthood Federation (2008), Derechos sexuales. Una declaración de la IPPF, Londres, IPPF

5 OPS; OMS; WAS (2000), Promoción de la salud sexual. Recomendaciones para la acción. Actas, Antigua-Guatemala.

6 REICH, Wilhelm (1945), La revolución sexual, París, Editions Ruedo ibérico, 1970

7 LERNER, Gerda (1990), La creación del patriarcado, Barcelona, Crítica

Galeduso | Ano 2011

mente evidente desde a apari-ción do monoteísmo hebreo, noque perden os poucos dereitosque tiñan recoñecidos nas reli-xións politeístas (sacerdotisas,mediadoras entre deuses ehomes, custodias de certossaberes...) e, no que se refire ásexualidade, considérase unpecado grave, agás que se prac-tique coa finalidade de procrear,o que implica a ausencia abso-luta do recoñecemento dedereitos sexuais e reprodutivosdas mulleres e a ausenciamesma do recoñecemento dasúa sexualidade8.

Por outra parte, a continuidadedesta situación ata o día dehoxe, pasa pola transmisióndunha serie de valores, corres-pondentes no noso caso á cul-tura xudeu-cristiá, que se inter-nalizan no inconsciente indivi-dual e colectivo, en virtude daeducación, e que configuranunha serie de imaxes ás queCarl Jung denomina arquetipos.Trátase de “modelos” de refe-rencia que, de non ser imitados,sitúan as persoas en posiciónde pecado ou, en termos laicos,

de sentir culpabilidade, en calquera das súasmanifestacións. Entre estes modelos está o de“muller boa” (asexual, nai abnegada, esposasubmisa, dependente, etc.)9.

Pola súa vez, o proceso de internalización dosvalores ven reforzado cultural e socialmentepor toda unha serie de representacións da“boa muller” (e tamén da “mala muller”) naliteratura, no cine, na publicidade, nosmedios de comunicación, na linguaxe, etc. Éo que Pierre Bourdieu denomina “violenciasimbólica”10 e, malia que tenden a perpetuara invisibilización e a subordinación das mulle-res, son tan sutís que nin sequera se apreciancomo tales expresións de violencia... e tanprexudiciais que nos impoñen unha determi-nada maneira de ver o mundo.

En suma, a secular subordinación sexual dasmulleres está tan izada no inconsciente indi-vidual e colectivo, tanto das mulleres comados homes, que cómpre resolvela radicalmen-te; isto é, cambiando as estruturas mentaisnas que fican ancorados os conxunto de valo-res asociados ao feito de ser “boa muller”(asexual, abnegada e submisa), o que vensendo o modelo de “revolución cultural” quepropón Wilhelm Reich11, para resolver o siste-ma de explotación de clase e ao que indiscu-tibelmente cómpre incorporar o sistema deexplotación patriarcal.

En definitiva, atendendo ásclaves do proceso de constru-ción da subordinación erepresión sexual das mulleres,debemos ter en conta quepara poder “atinxir o máis altonivel de saúde sexual e repro-dutiva, sen sufrir coacciónsnin violencia”12, débense dar,alén do garante dos dereito áanticoncepción e á interrup-ción do embarazo, as seguin-tes condicións:

Lexitimar e identificar os pro-pios desexos (sexuais e repro-dutivos) e ser quen de lloscomunicar á/s outra/s perso-as, coñecer e valorar o propiocorpo como fonte de pracer,así como os xeitos de relaciónnon coital e resolver os medose os tabús que dificultan ouimpiden a obtención do pra-cer.

Para conseguir todo isto énecesario, alén do dereito áinformación, aprender a valo-rarse e respectarse, e a valo-rar e respectar ás demais per-soas, ter seguridade e con-fianza en si e nas demais per-

8 Ibidem

9 JUNG, Carl Gustav (1954), Arquetipos e inconsciente colectivo, Barcelona, Paidós Ibérica, 1998

10 BOURDIEU, Pierre (2000), La dominación masculina, Barcelona, Anagrama-Argumentos

11 Op.cit.

12 Conferencia de El Cairo, op.cit.

Cuestión de Dereitos | 41

soas, excluír os medos asocia-dos coa sexualidade e coa afec-tividade, contar con habilidadespara comunicar coas demais,de xeito verbal e, sobre todo,non verbal...

Por último, as condicións nece-sarias daranse cando: desapa-reza a presión da igrexa, secu-larmente transmisora de tabúse medos; se habiliten as medi-

das oportunas para chegar á igualdade entremulleres e homes; se establezan os plans deeducación sexual e afectivo sexual necesarios;se creen os recursos preventivos e asistenciaisnecesarios e se garanta o acceso a eles dascidadás de todo o mundo, porque non pode-mos esquecer que non todas as mulleresteñen recoñecidos (e moito menos asumidos)os mesmos dereitos13. Mentres a pobrezaestea feminizada, mentres a mortalidadematerna e infantil atinxa taxas tan vergoñen-tas, mentres no “sur” e nas bolsas de pobre-

za do “norte” sexa unha cons-tante a escravitude sexual...mentres todo isto continúe,non poderemos falar do cum-primento dos dereitos sexuaise reprodutivos das mulleres...en fin, todo un proceso pen-dente!

13 Ferreiro Díaz, Lola (2010), “Unha introdución á loita polos dereitos reprodutivos”, en Varias Autoras, O dereito a decidir. Situación actual ealternativas á despenalización do aborto, A Coruña, Marcha Mundial de Mulleres e Concellaría de Mocidade, Solidariedade e NormalizaciónLingüística.

dándollevoltas

Galeduso | Ano 2011

xénero, igualdade e(co)educación social na UdC:da optatividade á necesariaobrigatoriedade1

Ana Iglesias GaldoFacultade de Ciencias da Educación.

Universidade da Coruña.

Levo trece anos comezandocada curso da mesma ma -neira: escoitando ó alumna -do. Especialmente nestamateria, busco que (re)es -coi ten como é percibida aigualdade entre mulleres ehomes na actualidade. Asopi nións espontáneas, non especialmente meditadas,ofrecen pistas sobre como eonde aprenden a construír oseu imaxinario a respectodesta temática.

As súas voces, os argumen-tos que constrúen para ava-lar o que pensan, son porveces dubitativos, por vecescontundentes e mesmotamén ás veces apaixonados.Son un bo exemplo do quepensa o social amplo, dascrenzas, valores e supostosbásicos implícitos na vidacotiá; en definitiva, da diver-sidade de sensos comúnssobre desta temática, poloque repararemos naquelesque aportan pistas sobre dasrazóns polas que este tipo deigualdade pertence aínda óámbito da utopía. Vallan osseguintes rexistros comoexemplo:

Descoñecemento do mo -ve mento feminista e per-cepción de descon fianzasobre da súa utilidade.Si, ano tras ano compro-

bo que o feminismo nonten boa sona: Querentodo o mellor só para as mulleres. Desprezan óshomes. É o contrario demachismo...Crenza xeneralizada deque os sexismos actuaisson residuais e mesmoque se eliminarán amedida que a sociedadeavance. Xulgan con con -tundencia como de tes -tables os sexismos máisvexatorios, pero amosancerta complicidade com -partida ante os máissutís polo que o seu nivelde crítica é feble: Non épara tanto. E que enton-ces hai sexismo en todaspartes. Cada quen écomo é, tampouco temosque ser clónicos...

1.- A Facultade de Ciencias da Educación da UDC contemplaba no plan de estudos da diplomatura de Educación social -desde a súa creación nocurso 1995-1996 ata o pasado 2.009-2010- a materia Xénero e Educación, ofertada como optativa e moitos anos tamén como de libre configura-ción. No primeiro curso do recén estreado título de Grao en Educación social (2009-2010) ofértase Xénero, Igualdade e Educación, como materiade rama e polo tanto de carácter obrigatorio.

Dándolle voltas | 45

Perciben as relacións persoais como neutras encanto ó xénero , diluíndo así a dimensión social:Eu trato igual a todo o mundo. Eu non me paro apensar se é home ou muller, a min dáme igual. Cando se lles solicita participación, as estudantestoman a palabra facendo referencia ó traballo soli-citado e piden máis asesoramento individual e enpequeno grupo; os estudantes toman antes a pala-bra, asumen máis protagonismo nos debates degran grupo e son máis reacios a cambiar de opi-nión, mesmo cando xa non teñen argumentos paradefender a súa: Sí, pero eu sigo pensando igual,aínda que no sei como explicalo. Eso sempre foiasí, e non vai a cambiar.Afirman, con certa indignación que: A violencia dexénero tamén a hai ó revés. Tamén os homessofren violencia de xénero e desta non se fala por-que se ve menos.

Non pretendemos afirmar que todo o alumnado com-parta as opinións seleccionadas como relevantes. Sequixeramos ser autocomplacientes e felicitarnos poloque levamos avanzado en relación a esta temáticapoderiamos facelo, recollendo tamén outras voces.Pero lonxe de ser este o noso propósito, buscamossacar á luz aquelas raíces sexistas que seguen pren-dendo especialmente alí onde non parece necesarioreflexionar: no dado por obvio, por dado, por compar-tido, por indiscutible.

Coincidimos con Paul Gee (2005, p.101), ó con -siderar un imperativo moral facer que estas opcións esupostos convencionalizados ou inconscientes sexanmenos consuetudinarios dado que supoñen modelosculturais que, con certa facilidade, podan danar áspersoas.

As opinións rexistradas lémbrannos que na actualida-de hai certa tendencia a dar por suposta a igualdadeentre mulleres e homes. Pensar que na actualidade xanon existe desigualdade en función do sexo, explicaparte de certas resistencias a querer abordar estatemática, e moito máis a considerala un asunto edu-cativo prioritario. Este non facer nada “equivale a sos-ter e reproducir un orden patriarcal, masculino, queagora xa non se atopa descarnado, senón que preten-de representar tamén, incluíndoo, o femenino” (NievesBlanco, 2001, p.14).

Superar esta cegueira de xénero require dunha pro-posta metodolóxica asentada na participación que, através da discusión dirixida, asegure a conexión entreo marco teórico presentado e as experiencias vitais. Aproposta de formación nesta materia sobrepasa así oámbito académico e toca o persoal.

Empregamos dinámicas de grupo para potenciar odebate do que se propón como problema social. Antesde afondar sobre das temáticas escollidas, desprega-mos estratexias de aprendizaxe cooperativa, analizan-do material gráfico e/ou escrito: prensa, cómics, viñe-tas e mesmo bromas sobre dos asuntos propostos oque provoca interesantes e intensos debates en grupofavorecendo o contraste de opinións e a súa posta encomún.

Por veces o aire é incómodo, créase un clima de des-asosego, pois as opinións parecen peliscar os senti-mentos. Non é doado escoitar e escoitar(se), pero énecesario porque “non hai práctica educativa fóra daexperiencia de coñecer o que tecnicamente chamamosex periencia gnoseolóxica, que é a experiencia do pro-

“debedes aprender a usar a vosa experiencia da vida no voso traballo intelectual, examinándoa e interpretándoa sen cesar”

(C. Wright Mills, 1993: 207).

Galeduso | Ano 2011

ceso de produción do coñece-mento en si; non hai prácticaeducativa que non sexa políti-ca; non hai práctica educativaque non estea envolta ensoños; non hai práctica edu-cativa que non involucre valo-res, proxectos, utopías” (PauloFreire, 2006, p.43).

Inspirándonos no pedagogofuximos da práctica bancariada educación, e pretendemosinspirarnos na práctica pro-blematizadora, dialóxica porexcelencia, onde os contidosse organizan e se constitúenna visión do mundo das parti-cipantes, na que se atopan os“temas xeneradores” (PauloFreire, 2000, p.136). Así,seleccionamos temas que, amodo de paraugas concep-tuais, aseguren a conexión cosámbitos profesionais da edu-cación social.

En todo caso, na materia pro-ponse creo, teorizar, no senti-do de cuestionar o que tantasveces damos por suposto,rompendo a falsa dicotomíaentre “experiencia” e “teoría”,abordando teoricamente comoextraordinario as normas cul-turais que, ligadas ó xénero,condiciona as relacións, asformas de estar no mundo por

ser muller ou ser home. Propoñemosdicir(nos) a verdade, para o que se necesitagrandes doses de coñecementos, valentía,decisión e xenerosidade; tamén quererescoitar(se), relatar verdades incómodas; eaprender as competencias necesarios paradeseñar propostas educadoras que diminú-an as desigualdades presentes nos diferen-tes ámbitos sociais.

O enfoque crítico ou cómo superar aCegueira de xénero

Como vimos de defender, e aínda asumindoque, en ocasións, os modelos críticos uni-versitarios deixan pouco espazo para poñerde manifesto as contradicións, as incerte-zas, a variabilidade contextual das experien-cias, defendemos que estas poden ampliaras teorías críticas, e deben ser tidas enconta para a construción de novos saberes.

Adoptamos o método de reflexión caracte-rístico do enfoque crítico que “trata de edu-car ós profesionais promovendo o coñece-

mento de si mesmos, co fin deexplorar a irracionalidade dassúas crenzas e prácticas de sen-tido común e localizar a orixedesta irracionalidade no contex-to institucionalizado e nas for-mas de vida social das queteñen xurdido” (Wilfred Carr,2002, p.75).

Necesitamos que tomen con-ciencia de que a nosa cultura éproblemática a respecto doxénero, ó tratarse dun conflitoaínda mal resolto, e a pesar deque non corren bos tempos parao pensamento, para a disidenciae, por ende, para a crítica, oalumnado de educación socialparece ir en contra: intúo queresponde ó meu convite: querepensar, quere aprender, queresaber.

Empezamos pois apelando áteoría feminista, teoría críticareflexiva por definición, necesa-riamente nuclear en todo proxec-to de transformación social quebusque un novo orde socialsituando a igualdade no seu cen-tro e que nos proporcionarárecursos para identificar e des-afiar os mecanismos a travésdos que se cosen os distintostraxes sexistas.

abandonar o terreo dasideas recibidas requireun esforzo, e ademaispode ser entendidocomo unha provocación (Dolores Juliano, 2006, p.10).


O alumnado vai cambiando, paseniño, aco-den cada vez máis ós textos para avalar asopinións, mesmo para indignarse. O feminis-mo empeza a aparecer como concepto chavepara explicar(se) entendéndoo como “aquelatradición política da modernidade, igualitariae democrática, que mantén que ningún indi-viduo da especie humana debe ser excluídode calquera ben e de ningún dereito a causado seu sexo (…) Feminismo é pensar norma-tivamente como si o sexo non existira ou nonfora relevante…pero necesítase porque siexiste, si é normativo e ademais sempre éparcial e sempre da mesma maneira: encontra das oportunidades das mulleres e osseus dereitos”(Amelia Valcárcel, 2009,p.214).

Sérvense dos seus potentes argumentos,para descubrir como a división da sociedadeen dous espazos é un dos factores quegarante a persistencia do mantemento doorde patriarcal. Como brillantemente explicaJanet Saltzman (1992), as diferentes cultu-ras teñen elaborado unhas definicións moiclaras acerca das persoas dun e de outrosexo; o que son e o que deben facer, quécondutas se esperan destes sexos e cáleslles está vedadas; co agravante de que, entodas partes e na maioría abrumadora dasculturas coñecidas, as mulleres somos con-sideradas dalgunha maneira ou nalgún grao,inferiores ós homes.

Cada cultura fai esta avaliación nos seuspropios termos, á vez que xera os mecanis-mos e as xustificacións necesarias para o seumantemento e reprodución, pero o principal

argumento utilizado historicamente para a opresión das mulle-res é o seu carácter natural: “de tódalas opresións que teñenexistido no pasado e existen no presente, ningunha delas tivo amarca da natureza como tivo e ten a das mulleres” sendo pre-cisamente as construcións sociais lexitimadas na súa orixe natu-ral as máis difíciles de desmontar con argumentos racionais,dado que arrastran o prexuízo de formar parte dun ‘orde naturaldas cousas’ fixo e inmutable sobre o que nada pode facerse(Rosa Cobo, 2006, p.45).

Tomando moi en serio esta universalización da subordinaciónfeminina, sabendo que tal desvantaxe non reside nas mulleres,senón nas relacións sociais que mediatizan as oportunidades,do pensamento das diferentes autoras van ampliando o seuenfoque e colocando a igualdade entre mulleres e homes comocondición prioritaria para o desenvolvemento profesional.

Antes de traballar os textos non parecían ter conciencia dadimensión estrutural das condutas, obviando as relacións depoder que secularmente tanto ten encorsetado os modos de vidadas persoas. Como explica Mª Jesús Izquierdo (2006, p.170):“A negación do poder comporta, que as relacións no recinto “pri-vatizado” non son relacións entre iguais, senón relacións depoder, e comporta, ademais, ter o poder de negar que as rela-cións home-muller son relacións sociais e non “persoais” , se éque hai algo que se poida definir como estritamente persoal”.

Pero introducir a perspectiva feminista na vida diaria, no ámbi-to profesional ou no doméstico, non é doado, obriga a buscarespazos e tempos para a formación, a reflexión, o debate e ainnovación. Asemade, non é esta unha temática cómoda, lúdi-ca, para a diversión ou o esparcemento. Incomoda, porquelonxe de producir asepsia, toca os modos de ser e de relacionár-monos co mundo. Toca a biografía persoal: que ten tanto desociocultural!

A educación social, que historicamente ten descansado sobreese estatuto contraditorio de promover cambios pero non sem-

Galeduso | Ano 2011

pre alterando o orde, debe optar neste tema por facerde "pepito grillo" das inxustizas, e apostar por un cam-bio radical, isto é, sacando as raíces do problema.

A igualdade no marco da educación universitaria.

Dado que as prácticas educadoras -invariablementetransmisoras de normas, principios, valores e regras-son tamén de enculturación: “os cidadáns non nacencomo tales, senón que se fan a través da cultura” (JoséGimeno, 2001, p.163) someteremos a escrutinio crí-tico á educación que, ademais de reproducir a cultura,pode posibilitar que as persoas se distancien dela,podan pensala, interrogala e, por suposto, mellorala.

A educación social, particularmente, debe contribuír acrear as condiciones para que as redes das que formaparte, opten por interrogar os xéneros contribuíndo asía desmontar os mandatos específicos que se supóndeben cumprir as persoas en razón do seu sexo, poisó ser interiorizados desde a infancia, estes mandatospasan a formar parte da personalidade, dos gustos e

detrás de compor tamen tosque consideramos normais,subxace unha estrutura depoder que acaba condicionandoas formas de estar no mundodas persoas segundo sexanhomes ou mulleres

(Marina Subirats e AmparoTomé, 2007, p.113).

desexos, das capacidades e expectativas, e tamén dostemores, pois “a sociedade castiga duramente ás per-soas que non actúan acorde a estes mandatos tanpotentes” (Marina Subirats, 2008, p.315).

Incorporar á educación social o paradigma feminista,significa asegurar que a sociedade, a través das súasinstitucións, da súa cidadanía, cumpra coa funcióneducadora sendo capaz de promover persoas críticas,autónomas, con confianza individual e mutua paramellorar os contextos vitais; significa promover o deba-te público para detectar e combater as inxustizas; sig-nifica traballar na construción de cidades educadorase, por ende esixe situar no corazón das nosas propos-tas a coeducación, por ser ingrediente indispensabledunha sociedade multicultural integradora, inclusiva.

Facer coeducación implica buscar a igualdade para ospersoas, non só de oportunidades, senón tamén detrato e de logro. Coeducar hoxe, afirma Pilar Ballarín“significa buscar novas vías de intervención educativapara desenvolver relacións de xénero máis igualitarias,corrixir os novos desaxustes que se están producindoe que son produto da convivencia de modelos de xéne-ro anacrónicos cos novos modelos más igualitarios”(Pilar Ballarín, 2006, p.61).

Nesta tarefa a formación universitaria debe ocuparsede garantir a aprendizaxe das competencias básicasque posibilite o desenvolvemento da igualdade entremulleres e homes en tódolos ámbitos sociais. A cons-trución do modelo europeo contempla como prioritarioo principio de igualdade entre homes e mulleres, comoa mellor prevención da violencia. A igualdade, apare-ce tamén recollida como dereito fundamental no art.14 da Constitución, constitúese no eixo vertebradordas diversas Leis de Igualdade autonómicas e nacio-nal, ás que se engaden outro tipo de iniciativas pro-


mulgadas desde a actual políticagobernamental.

Afondando no marco lexislativoactual, é de lembrar que a LeiOrgánica 3/2007, de 22 demarzo, para a igualdade efectivade mulleres e homes, esixe noartigo 25 que no ámbito da edu-cación superior se promocione ainclusión nos planos de estudosde ensinanzas en materia deigualdade entre homes e mulle-res, así como a creación de pos-graos específicos e a realizaciónde investigacións sobre a materia.

Especialmente significativa parao tema que nos ocupa é a LeiOrgánica 1/2004 de Medidas deProtección Integral contra aViolencia de Xénero de 29 dedecembro, ó recoller, na súaexposición de motivos (apartadoIII), a importancia do ámbito edu-cativo, especificando as obrigasdo sistema para a transmisión devalores de respecto á dignidadedas mulleres e á igualdade entrehomes e mulleres e contemplar,para a Educación Secundaria, aincorporación da educación sobreigualdade entre homes e mullerese contra a violencia de xénerocomo contido curricular, incorpo-rando en tódolos ConsellosEscolares un novo membro queimpulse medidas educativas a

Galeduso | Ano 2011

favor da igualdade e contra a violencia sobre a muller. Asemade,no seu Título I, capítulo I, art. 4.7 establece: “As Universidadesincluirán e fomentarán en tódolos ámbitos académicos a forma-ción, docencia e investigación en igualdade de xénero e non dis-criminación de forma transversal”.

A tenor deste breve resumo normativo despréndese que, entreoutros retos, a Universidade debe garantir a inclusión de mate-rias troncais e obrigatorias adaptadas ás diferentes titulaciónsuniversitarias co obxecto de introducir as aportacións dos estu-dos feministas nas distintas disciplinas, tendo en conta as quexa se imparten desde hai anos como "asignaturas optativas" oude "libre elección" 2.

Neste contexto e colocando a coeducación como principio inhe-rente a todo proxecto de acción socioeducativa -e non só dosderivados especificamente das políticas de igualdade- no plande estudos de educación social da Facultade de Ciencias daEducación da Universidade da Coruña, como xa apuntamos,optouse por transformar a materia Xénero e educación, ofertadacomo optativa nos 13 anos da Diplomatura; en XéneroIgualdade e Educación, de carácter obrigatorio no recén estrea-do Grao en educación social.

Como recolle a Declaración de Bolonia, a universidade é uncompoñente indispensable no proxecto da Europa unida naconstrución dunha nova cidadanía europea, que deberá ser“capaz de dotar a súa cidadanía das competencias necesariaspara afrontar os retos do novo milenio, xunto cunha concienciade compartición de valores e pertinencia a un espazo social ecultural común”3.

2.- Como se recolle na Declaración pola integración do estudo das mulleres, feministas e de xénero no espazo europeo de educación superior: sobreda evolución e solidez deste tipo de Estudos nas Universidades do Estado Español nas últimas décadas dan boa conta o incremento da presenzadestes estudos nos curricula universitarios, a través de materias optativas, de libre elección e a través dos Programas de Doutoramento.

3.- Declaración conxunta dos Ministros Europeos de Educación reunidos en Bolonia o 19 de Xuño de 1999.

Unha sociedade democrática e cada vez máismulticultural esixe, tamén da educaciónsocial, agudizar a mirada para detectar oselementos culturais que puideran ser discri-minatorios para algún grupo social en parti-cular, analizar os cambios e resistencias econtribuír a transformar as institucións, pro-gramas ou servizos sociais no que poidan terde inxusto ou discriminatorio.

Como sinala Amelia Valcárcel (2002, p.93) aeducación está vinculada á igualdade como ademocracia á educación. Pero a pesares dorecoñecemento da imposibilidade dunhaeducación de calidade sen igualdade moitosproxectos seguen a obviar a desigualdade dexénero tanto no deseño, como no desenvolve-mento e mesmo na avaliación.

Desafiar a desigualdade en función do xéne-ro require de educadoras e educadoressociais que impulsen accións abertamenteantisexistas; profesionais que cuestionen asxerarquías sociais e deseñen e desenvolvanproxectos que contribúan a globalizar un ordesocial comprometido en garantir a igualdadeentre mulleres e homes e, por ende, unhasociedade do século XXI máis democrática,inclusiva e máis xusta.


Bibliografía

BALLARÍN, Pilar (2006): “La coeducacióny su im pacto en el contexto escolar”, EnEducar.Coeducación. Revista de Educación,Jalisco: Secretaría de Educación.

BLANCO, Nieves (coord.) (2001): Educaren fem enino y en m asculino. Madrid: Akal.

CARR, Wilfred (2002): Una teoría para laeducación. Hacia una investigación educa-tiva crítica. Madrid: Morata. 3º ed.

COBO, Rosa (2006): “El género en las cien-cias sociales” En Revista de educación.Educar. Jalisco: Secretaría de educación.

FREIRE, Paulo (2000): Pedagogía del opri-m ido. Siglo XXI. 15ª edición

FREIRE, Paulo (2006): El grito m anso.Siglo XXI.

GEE, James Paul(2005): La ideología de losdiscursos. Morata.

GIMENO SACRISTÁN, José (2003): Elalum no com o invención. Madrid: Morata.

HEALY, Karen (2001): Trabajo social:Perspectivas contem poráneas. Madrid:Morata.

Galeduso | Ano 2011

a educación naigualdade, dende apráctica laboral eprofesional

Mariola Artuch Aguirre.Educadora Social. Servizo Social de Base Zona Básica Orkoien, (Navarra).

A través deste artigo pretendo facerunha reflexión sobre o meu exercicioprofesional como educadora social apartir da introdución da perspectivade xénero na miña intervenciónsocioeducativa.

Hei de comezar dicindo, que a pers-pectiva de xénero supuxo un cambiomáis amplo e profundo, non soa-mente na práctica profesional, senóntamén na visión da realidade social epersoal.

A introdución da perspectiva dexénero permítenos desentrañar asrelacións entre homes e mulleres ecomo consecuencia dar unha novavisión de cal é a realidade na quenos movemos, o que provoca unhareformulación do coñecemento, asícomo da práctica social e política.

Creo que é necesaria a incorporacióndesta perspectiva se aspiramos aalcanzar unha igualdade realmediante procesos de educación enigualdade.

Ademais, como exemplo expoñereiun dos proxectos que desenvolvemosdentro do Programa de Infancia eFamilia, do Servizo Social de Base;trátase do Pacto Local pola concilia-ción persoal, familiar e laboral nonoso municipio.

O xénero como eixe estruturadordas desigualdades sociais.

Estudamos, na etapa académica,que a división dos membros dunhasociedade segundo o parámetro donormal/anormal con diferente tra-tamento e a asignación dos indivi-duos a un ou outro grupo, ten asúa orixe en parte, na prácticamedieval de asignar relacións fixa-das no status. Esta forma de divi-sión foi e segue sendo de grandeimportancia en relación a xulgar acapacidade ou competencia dedeterminadas persoas, súmase aisto a asignación de dereitos edeberes e a responsabilidade dosseus actos. Se os nosos paráme-tros do masculino e feminino estáncimentados nos estereotipos doxénero, dende un punto de vistaandrocéntrico, isto é, a muller

como coidadora, especialista noámbito privado e familiar e o homecomo traballador independente,experto no ámbito público e social,todo iso nos vai influír á hora deabordar o noso traballo técnicocon homes e mulleres, nenos enenas e seguiremos construíndodesigualdade.

Neste contexto xurdiu a TeoríaFeminista da Igualdade que ten assúas raíces nos movementos ilus-trados e que como teoría crítica,aposta polo feminismo entendidocomo un movemento social queloita pola transformación da reali-dade a través de actuacións quepotencien a participación equitati-va de ambos os dous sexos entodas as esferas da vida pública eprivada.


Se ben a igualdade entre mulleres e homes está for-malmente recoñecida no noso ordenamento xurídico,aínda existen moitas formas de discriminación querequiren que modifiquemos aquelas prácticas sociaisque impiden que poidamos falar de igualdade real dacidadanía. A consecución da devandita igualdade realé sen dúbida unha das claves do desenvolvemento e acohesión social. A súa promoción beneficia tanto ásmulleres coma aos homes.

O xénero como perspectiva de análise.

A maioría dos problemas sociais cos que adoitamostraballar como educadores ou educadoras sociaisteñen, en realidade, un forte compoñente de xéneropero, en cambio, non se considera dende esta pers-pectiva.

Cando falo de incorporar a perspectiva de xénero naanálise social non estou a reclamar simplemente visi-bilizar as mulleres. Unha perspectiva de xénero vaimáis alá dos estudos de mulleres. Debemos ter enconta que o xénero é unha variable central para deter-minar qué denominamos problemas sociais, e as súasrepercusións diferenciais tanto para homes coma paramulleres. "A invisibilidade das mulleres nas cienciassociais formulouse con frecuencia dende unha pers-

pectiva esencialista do xénero segundo a que as mulle-res aparecen como suxeitos pasivos nunha sociedadepatriarcal na que os homes ocupan sempre os espazosde protagonismo e de dominación" (Berga, 2005)

Juliano formula que é necesario revalorizar e dar vozás mulleres dos sectores populares, dando a coñeceras súas estratexias de resistencia á dominación mas-culina. A autora baséase no exemplo das traballadorasdo sexo e das mulleres inmigradas para formular unhainteresante reflexión para os e as profesionais: aimportancia do respecto á outra persoa e evitar caerno paternalismo e a excesiva victimización dos colec-tivos. (Juliano, 2004)

Na miña opinión visibilizar ás mulleres supón avanzarmáis, debe ir acompañado dun plantexamento peda-góxico que lles outorgue un protagonismo real. Moitosdos estudos e intervencións sociais que quixeron tra-ballar de forma específica co colectivo feminino fixéro-no dende unha perspectiva victimizadora.

Unha transformación de rol feminino tradicional, terá,necesariamente, consecuencias na definición da mas-culinidade. Aínda que isto se faga de forma simultáneanon se nos deben esquecer os homes como obxecto danosa intervención nese proceso de transformación,para que esta se faga sen aumentar o grao de violen-cia na relación entre ambos os dous sexos. Creo quese veu realizando un importante traballo coas mulle-res, o movemento feminista alcanzou logros difícilesde imaxinar hai un século.

Pero honestamente, penso que é imposible lograrmaiores cotas de igualdade na nosa sociedade seseguimos traballando coa metade da poboación,esquecéndonos ese outro 50% que son os homes.

Como vemos, nesta profesión, é moi importante coñe-cer cales son as bases teóricas e científicas dos nososconceptos de cultura, de análise do normal e anormal

Galeduso | Ano 2011

e de igualdade. É necesariorecoñecer as vantaxes dunenfoque á vez antropolóxico efeminista para calquera estudodos devanditos conceptos.Tamén debemos recoñecer, acontribución feminista ao deba-te social, político, familiar, edu-cativo etc. e todas as súasgrandes formulacións de cara avisibilizar, cuestionar e transfor-mar a sociedade e a cultura.

A Intervención Comunitaria

A través do proceso de sociali-zación interiorizamos e apren-demos a comportarnos, as nor-mas e os valores axeitados aonoso sexo/xénero. Na familia,na escola, ludotecas, publicida-de etc. aprendemos os valorese formas de comportamento devaróns e mulleres.

Neste campo a Intervencióncomunitaria é entendida comoun método de Intervención

Social que, coa participación activada comunidade, busca manter,mellorar e no seu caso modificarunha realidade social dende calque-ra dos programas básicos que des-envolven os Servizos Sociais deBase. Así pois, pretende traballarsobre o ámbito para producir cam-bios que favorezan a inserción sociale a capacitación, que melloren ograo de autonomía das persoas,familias... pero tamén das entidadese dos grupos que comparten unmesmo territorio.

Os primeiros programas de interven-ción comunitaria que deseñabamos,nos anos 80-90, estaban dirixidos amulleres (cursos de desenvolvemen-to persoal, autoestima, orientación ecapacitación laboral), nestes non setiña en conta a implicación e aten-ción aos homes. Estabamos somer-xidas /vos nunha liña de traballo diri-xida á atención á muller, en tantoque grupo especialmente vulnerablea determinadas problemáticas aso-ciadas ao seu xénero, ás veces cha-

mado problema social.

No caso dos destinados paraxuventude ou infancia, tanto noseu deseño coma na súa avalia-ción obviabamos que a poboa-ción diana estaba composta por,nenos e nenas, diferenciados econ realidades e condiciona-mentos substancialmente diver-sos.

Para nada incluiamos a perspec-tiva de xénero á hora de recoller

datos, analizar as necesidades, realizaras avaliacións. Nos programas deemprego social non ofertabamos medi-das de conciliación da vida familiar aosvaróns.

Debemos ter en conta que nos formára-mos persoal e profesionalmente, educa-do e convivido, nunha sociedade patriar-cal. Este modelo de sociedade xera des-igualdades entre persoas en función doseu sexo, asignándolles uns roles prede-terminados. Necesitabamos un cambiode perspectiva que permitise visibilizarrealidades que non se detectaban comotales. A introdución da perspectiva dexénero permitiu modificar substancial-mente a forma de interpretar e tratar asproblemáticas que xa existían.


1º Pacto local pola conciliación de orkoien

A iniciativa deste proxectoxorde no ano 2008. Porun lado, distintas entida-des, (colexios, ludoteca,servizo social, Concellaríade deporte e cultura,Apyma, asociación demulleres, asociaciónsxuvenís etc.) dirixiámonosa un mesmo público nasnosas actuacións sencoordinarnos. Por outro,xurdiu a convocatoria desubvencións dende aConsellería de BenestarSocial para financiarmedidas de conciliación.Ademais, dende oConcello brindóuseme aoportunidade de formar-me nun módulo de espe-cialización en xénero. Epor último a demanda depersoas con dificultadespara a inserción laboralno noso servizo aumenta-ra considerablemente.

Descrición do proxecto.

O proxecto está localizadono municipio navarro deOrkoien. Esta localidadeconta cunha poboaciónde 3.560 habitantes doscales 51% son homes e48% mulleres. Estaimpulsado polo Concello

atención á corresponsabilidade detodas as persoas respecto aos coida-dos ás persoas provocando o cambio.

Xustificación e obxectivos

A Igualdade de Oportunidades entremulleres e homes é un principio xeral- ético, filosófico, xurídico e político-fundamental nas nosas sociedades,cuxo cumprimento conduce a garan-tir unha participación equilibrada demulleres e homes en todas as esferasda vida (tanto pública coma privada).

As institucións e os axentes económi-cos e sociais promoven accións paratratar de resolver as situacións dedesigualdade existentes entre mulle-res e homes. Existen estratexias alongo prazo, que promoven cambiosestruturais, e estratexias a medio ecurto prazo, que tratan de responderás necesidades cotiás das persoas eabordar as dificultades que xordendunhas relacións de xénero non equi-tativas.

A vida económica e, en particular, omundo laboral, é un dos ámbitos fun-damentais da promoción da igualda-de de oportunidades entre mulleres ehomes. Nas nosas sociedades, a des-igual repartición entre os xéneros dasresponsabilidades familiares edomésticas constitúe un dos princi-pais obstáculos á participación plenadas mulleres no mercado laboral, así

a través do Servizo Social de Base enel están implicadas 17 entidades domunicipio: Apymas, Escola, Ludo -teca, sindicatos, partidos políticos,club xubilados, asociacións, centrosdeportivos, empresas, etc.

Durante o último trimestre do 2008,17 entidades que están directamenterelacionadas coa vida cotiá deOrkoien formáronse en temas desexo/xénero para a elaboración do 1ºPacto pola Conciliación.

O intenso traballo realizado deu osseus froitos coa firma do devanditopacto o 25 de febreiro de 2009cunha vixencia de 3 anos. Unha dasconclusións do grupo foi a constata-ción da necesidade de formación esensibilización que todas as persoasnecesitamos en torno ao tema daconciliación da vida persoal, familiare laboral. O grupo participante sen-tiuse enriquecido, reformulou actitu-des, tanto a nivel persoal, coma nasúa institución, e é por iso, polo quecentra o seu proxecto de traballo, enformar o maior número de persoascomo oportunidade para reformularseos seus valores cara á corresponsabi-lidade, avanzaremos un paso máispola Igualdade de oportunidadesentre homes e mulleres en Orkoien.

Este proxecto ten como finalidadesaír á rúa, entrar nos domicilios e nasasociacións deste pobo poñendo

Galeduso | Ano 2011

como á súa permanenciae promoción dentro deste,ao tempo que consagra adivisión sexual do traballoe a segregación de mulle-res e homes nas esferaspública e privada. A con-ciliación da vida persoal,familiar e laboral consti-túe unha problemáticacomplexa e conflitiva paraunha parte da cidadanía,as mulleres, que viven enprimeira persoa este con-flito, pero tamén para osvaróns, as familias, osmunicipios, as empresas,o mercado laboral e asociedade en xeral.

Por iso, cremos que énecesario facilitar a mu -lle res e homes a devandi-ta conciliación da súavida persoal, familiar elaboral a través da pro-moción de máis e mello-res medidas e servizosque apoien ás familias naatención ás persoas de -pendentes e o fomento denovas formas de organiza-ción do traballo, de novasmodalidades de xestióndos recursos humanos ede novas condicións labo-rais nas administracións enas empresas. Pero sobretodo, consideramos quehai que impulsar un cam-bio de mentalidade dirixi-do a equilibrar a reparti-

coidado. Tamén significa promoverun proceso cidadán de debate e decuestionamento de actitudes e posi-cionamentos conducente a un maiorequilibrio na asunción da reparticióndo coidado para facilitar a concilia-ción.

En Orkoien propuxémonos un PACTOLOCAL entre entidades e axentes queoperan no noso ámbito local comounha expresión da vontade e o com-promiso activo e participativo de tra-ballar conxuntamente por estesobxectivos orientados a facilitar áscidadás e aos cidadáns da localidadea conciliación da súa vida persoal,familiar e profesional. Trátase, a tra-vés do pacto, de establecer novasrelacións entre os xéneros, implican-do mulleres e homes no compromisode participar activa e responsable-mente tanto na vida privada coma napública.

Obxectivo xeral

Facer que en Orkoien se materialiceun referente en materia de concilia-ción da vida persoal e profesional noámbito local, conseguindo que asmulleres e os homes do municipiodispoñamos duns servizos públicos eprivados de calidade e realicemos unuso responsable destes, á vez queincorporamos a corresponsabilidadee damos valor ao coidado como ele-mentos fundamentais para alcanzarun maior benestar e unha vida mellore sentar as bases para un futuro enigualdade e un uso equitativo dotempo.

ción de responsabilidades e tarefasno ámbito doméstico e familiar e unuso máis equitativo do tempo.

É importante que entre todas e todostratemos de superar a idea de que aconciliación é froito dun conflito queafecta especial e especificamente ásmulleres. Propoñémonos impulsar odesenvolvemento da ética do coida-do, como un elemento clave da pro-moción da igualdade de oportunida-des e, en particular, como ferramentapara facilitar a conciliación; formula-mos o coidado no ámbito domésticoe a atención ás persoas dependentesna familia e na comunidade como unvalor fundamental a asumir pormulleres e homes de forma equiva-lente, que contribuirá ao benestar e ámellora da calidade de vida da cida-danía.

O ámbito local de Orkoien, pola súaproximidade á vida da cidadanía, éun marco idóneo para a promoción exestión de recursos e servizos para aconciliación, así como para o fomen-to da ética do coidado. Facilitar aconciliación dende o ámbito localsupón contar coa implicación e parti-cipación da cidadanía en todas asfases do proceso de establecementode recursos e servizos para a concilia-ción, dende o seu deseño e organiza-ción ata a súa xestión e utilización.Supón implicar as organizaciónslocais (asociacións, clubs, empresas,cooperativas, servizos municipais,servizos educativos e de saúde, etc.)no desenvolvemento de novas formasde traballar que promovan a ética do


Obxectivos específicosSensibilizar a poboa-ción de Orkoien sobrea importancia de re -partir equitativamenteentre homes e mulle-res o traballo domésti-co e os coidados depersoas dependentespara facilitar estrate-xias de conciliaciónda vida persoal e aprofesional.Mover o foco. Cam -biar a nosa miradacara aos homes encanto ao traballo polaigualdade, sen deixarpor iso, de traballarcoas mulleres.Promover espazos dedebate e sensibiliza-ción.Promover accións deformación para o per-soal das entidadesasinantes do Pacto.Fomentar medidas deconciliación da vidapersoal, laboral efamiliar no marco doConcello e dos servi-zos municipais nomarco de funciona-mento do conxunto deentidades participan-tes.Promover a participa-ción das empresasparticipantes en acci -óns vinculadas á con-ciliación. Visibi lizar

mandís, concurso de fotografíasetc.)

Subcomisión de emprego:entidades integrantes: Local

xuvenil, SSB, CCOO,LAB, club de xubila-dos (visita a empre-sas do polígonoindustrial para facerun diagnóstico sobremedidas de concilia-ción, feira de empre-go etc.)Subcomisión de

formación: Colexio, Apy -mas, SSB, Escola infantil:Organiza as escola de pais e nais.

ActividadesElaboración do contrato do botrato para entregar ás Parellasque casen ou se rexistren noConcello.Deseño e repartición de mandísna comida popular dentro dasFestas da localidade.Concurso e exposición de fotogra-fías sobre os coidados.Obradoiro de coeducación esexualidade co alumnado de 6ºde primaria.Obradoiro de cociña para mozos.As escolas de pais e nais comoeducadores sen roles de xénero.Deseño e distribución do calen -dario.Adecuación do servizo de prepa-ración ao parto para pais.Adhesivos co noso lema "Eu con-cilio"

as me didas que aplican estas enmateria de conciliación.Reorganizar, adaptar ecrear servizos deatención a persoasdependentes quefaciliten a concilia-ción da vida perso-al, laboral e fami-liar da cidadanía

Metodoloxía

¿cómo o facemos?Aproveitando os recur-sos de cada entidade.Reformulando as nosas formas deactuar.Traballando en subcomisións

A metodoloxía utilizada foi crear un"Grupo motor" ou Comisión plenariaonde están representadas 17 entida-des. Para a captación das entidadesnon houbo moitas dificultades. A tra-vés dunha carta de convite a unhareunión obtivemos a resposta de 17.O devandito grupo é o que segue for-mando e programa as actividadesanuais do pacto e xestiona o seu pre-suposto cunha periodicidade de reu-nións trimestral.

A través de subcomisións formadaspor centros de interese execútanse asactividades programadas. Estas son:

Subcomisión Difusión do pactoentidades integrantes: Servizomunicipal de Cultura, concellaríaigualdade, CC.OO, centro deatención á muller Argía.: encarga-da de difundir o pacto (reparto de

Galeduso | Ano 2011

VALORACIONA primeira actividadecustou máis organizala,non existían as subco-misións de traballo.Na rúa e patio escolarfálase do Pacto polaCon ciliación.Satisfacción no grupomotor (Comisión doPac to) e gañas deseguir traballando.Os/as protagonistas doprograma son a cidada-nía e as persoas daComisión.En 2011 queremos levara mensaxe "Eu concilio"ás empresas e aos seuscomités.

CONCLUSIÓNSUnha perspectiva dexénero na acción socialpode ser unha novamirada, con frecuenciareveladora, ao nosopapel como profesionais,sexa cal sexa o ámbitono que traballamos.O xénero é unha expe-riencia estruturante domundo e é tamén unhacategoría de análise quepermite descubrir asdiferenzas construídassocialmente entre homese mulleres.Como dicía EnriqueMartínez, 2005 nunhaentrevista, eu taménconvido aos e ás estu-

dantes, e profesionais aque se poñan a profesióncomo se pon unha cha-queta, que abriga eembelece, pero quenecesita debaixo unha"percha" unha persoa, decalidade e con perspecti-va de xénero.As desigualdades sociaisnon só veñen dende oexterior senón que unhamesma as exerce incons-cientemente, se non ana-liza a súa realidadedende unha perspectivade xénero.Debemos coñecer a can-tidade e a calidade desaber científico que acu-mula a Teoría Feministaxa que o seu silencia-mento xera empobrece-mento. Reflexionardende o feminismo levaa cambios e os cambiosproducen medos, ade-mais isto supón reinven-tarse como persoa, maisopino que paga a pena.

R E F E R E N C I A SBIBLIOGRÁFICAS

BERGA, A. (2005). "La perspectiva degénero:Una nueva m irada a la realidadsocial.". Educación Social , nº 31: 15-23.

IZQUIERDO, M. J. (2007). El Conceptode género. Conferencia im partida el12/11/07 Universidad Pública deNavarra UPNA. Pamplona.

JULIANO, D. (2004). Excluias y m argi-nales. Una aproxim acion antropológica.Madrid: Cátedra.

GOBIERNO DE NAVARRA (2006) IPLAN DE IGUALDAD DE OPORTUNI-DADES PARA M UJERES Y HOM BRESDE LA COM UNIDAD FORAL DE NAVA-RRA (2006-2010)

DOCUM ENTO: I PACTO LOCAL PORLA CONCILIACIÓN DE ORKOIEN .Ayuntamiento de Orkoien (2009)

MARTINEZ, E (2005). Entrevista.Educación Social, nº 31.

INSTITUTO DE LA MUJER (2001) Guíade buenas prácticas para conciliar lavida fam iliar y profesional. Ministeriode Asuntos Sociales. Madrid.

TRAVESIAS POR LA IGUALDAD(2006).“Guía Pactos locales por la concilia-ción”. Instituto Navarro para laIgualdad.


xénero, igualdade e educación:prexuízos fora!

Son moitas as lectu-ras traballadas, osdebates e mesmo as

actividades realizadas, eseleccionar o máis rele-vante é difícil. Escollereitres temas (feminismo,maternidade e linguaxe)que penso exemplificancómo os novos coñece-mentos poden contribuíra modificar esquemasprevios, aprendizaxes quese deran por normaisdurante tempo.

O primeiro día, cando Anaestaba explicando a Guíadocente, ó rematar o con-

sabiamos o significado que compren-día esa palabra tan polémica e des-concertante para nós “Feminismo”.Case todo o mundo supuxemosnaquel intre que o feminismo era omachismo á inversa, outro xeito dediscriminación cara o outro sexo.Pensabamos que as persoas feminis-tas partían dende a idea de superiori-dade e supremacía das mulleressobre dos homes levándoas á radica-lidade. Entendiámolo como unhaloita de homes contra mulleres e demulleres contra homes polo simplefeito de pertencer a distintos sexos...Deixamos o debate con esta diversi-dade e disparidade de opinións, ásveces mesmo con certo enfado. Agoralembro cómo fomos cambiando a

tido que traballariamos no primeiroNúcleo temático, parou de falar,mirounos e preguntou:

- por certo...algunha persoa ...alguén de vós se considera feminis-ta?

A verdade é que case ninguén levan-tou a man nese momento, houbomurmurios entre as compañeiras ecompañeiros sobre este asunto. Nonnos poñiamos de acordo. Entón Anaconvidou, neste caso, ás persoas quelevantaran a man, a explicar ó restoda clase o que entendían por serfeminista ou o que entendían porfeminismo. A cousa intentouse maliaque o certo foi que realmente non

Ana Lampón GudeEstudante de Educación Social.Universidade de A Coruña.

O ano pasado cursei primeiro no Grao deEducación Social na Facultade de Cienciasda Educación da Universidade da Coruña.Invítaseme agora a pensar sobre a materiaXénero, igualdade e educación.

Galeduso | Ano 2011

medida que traballamosas lecturas e buscabamosargumentos para sosteros debates.

Esa foi a primeira mostradalgúns dos prexuízosque tiñamos sobre amaioría dos temas queabordariamos nestamateria, e penso que omáis importante queaprendemos con ela foi ade sentir como importan-te, como prioritario para aeducación, cuestionartodo o que xere discrimi-nación e desigualdade,eliminar todo o que ali-menta os prexuízos, abotar fóra de nós a ousa-día da ignorancia, querersaber.

Para empezar o segundoNúcleo temático propón-senos un texto deElisabeth Badinter; foisobre a existencia ou nonexistencia do instintomaternal. Nos primeirosmomentos, a clase estabadividida entre as persoasque opinaban que amaternidade é innata ásmulleres, que forma partedelas, e entre as persoasque opinaban que non éun instinto porque nontódalas mulleres teñendesexos de ser nais. Averdade é que foi un tema

estar escrito en ningures tanto condi-ciona a nosa forma de ser. É por isotamén que as mulleres que sinxela-mente non queren ter fillos/as sonvistas como raras ou egoístas e teñenque sobrelevar unha carga de culpa-bilidade moral perante a sociedade sópor defender o seu dereito a elixir.Pero non a todas as mulleres lles soao reloxio biolóxico como é comúnescoitar!!!

Para rematar, destaco unha dastemáticas que nos chamaron máis aatención, xa que, a dicir verdade, nontiñamos reparado o suficiente: osexismo na linguaxe; de cómo nosaprenden a falar, de como está cons-truído o noso idioma (tanto galegocoma castelán). Comezamos lendodous artigos, un do escritor Pérez-Reverte “Al final, género”, e outro dotamén escritor Javier Marías “Todaslas farsantas son igualas”. Ambostextos tiñan como denominadorcomún, ademais de estar publicadosen “patente de corso” do semanal deLa Voz de Galicia, a queixa e a des-aprobación do uso dunha linguaxenon sexista. Estas queixas a berrosque puxeron por escrito nun xornalcon importante tirada viñan a dicirque era una estupidez e un retrasovisibilizar e nomear ó sexo feminino,e remito literalmente: “tales piruetaslingüísticas son innecesarias y no sepueden usar de forma indiscrimina-da”. Iso é o que dicían da esixenciade asegurar que a linguaxe que usa-mos non discrimine por razón desexo, e para defender o uso da lingua-xe aínda sexista baseaban as súas

no que tardamos moito en poñernosde acordo. Algunhas das razóns quese deron a favor da existencia do ins-tinto maternal foron:

as mulleres teñen a capacidadenatural de dar vida e iso as faimáis felices; que ser nai é o pro-pio das mulleres porque senónnon se poderían sentir plenas ourealizadas totalmente; as mulleres son máis sensiblesque os varóns e por iso gozandese instinto natural de quererter fillos/as; as mulleres necesitan manifestara súa capacidade reprodutora através da descendencia; e unlongo etc.

Nembargante, as razóns que se deronpor parte das persoas que defendíanque a maternidade non é un instintosenón unha opción persoal de cadaquen, foron:

se o instinto maternal viñese pre-determinado xeneticamente, terí-ano tódalas mulleres sen excep-ción, cousa que non se corres-ponde coa realidade; de existir realmente o instintomaternal ningunha nai maltrata-ría ou abandonaría aos fillos; que o instinto maternal non exis-te nos seres humanos posto quesó é posíbel nos animais, etc.

Así que logo de facer algunhas refle-xións en voz alta e apartándonos ematizando eses convencionalismos,reparamos nos argumentos da auto-ra. Pensamos sobre a presión social,sobre do “deber ser” que, aínda sen


razóns en que sería moiengorroso dicir alumnos ealumnas ou nais e paiscando hai máis presenzade mulleres que dehomes. Eses eran todosos seus argumentos!Traducimos a proposta dotexto de Javier Marías,que si era realmentecacofónica, ó usar cons-tantemente –o/-a e rees-cribimos o mesmo textousando unha linguaxenon sexista e perfecta-mente lexible. Era posibleutilizar correctamente alinguaxe e ademais evitaro sexismo das súas liñas.

Chocounos moito quepersoas de tal prestixiointelectual e recoñece-mento social, como sonestes dous escritores,amosaran este mesmodesprezo ó feminismo enxeral e ó uso dunha lin-guaxe non sexista en par-ticular.

Son estas tres mostrasdalgunhas das prácticasrealizadas para introduciros núcleos temáticos, istoé, antes de traballar aslecturas. Servíannos paraempezar, servíronnos deexemplo de que aíndaque “parece” que a nosasociedade deixou omachismo atrás, porque

se ten avanzado moito, este seguepresente en cada ámbito da nosavida, e é necesario non negalo comopaso para transformalo.

En conclusión penso que a materiade Xénero, igualdade e educación,contribuíu á nosa formación, non sócoma experiencia curricular propia-mente dita, que é innegable, senóntamén a nivel máis persoal, pois che-gou a cambiar parte do noso sentidocomún, e polo tanto incluso repercu-tiu nas relacións interpersoais e influ-íu para ter esa actitude de escudriñarcada rasquizo e espazo de conviven-cia cuestionándonos sobre da igual-dade verdadeira á que aspiramosmoitos homes e mulleres que nonqueremos que quede simplemente nautopía dunha sociedade perfectasenón nunha realidade construídaentre todas e todos, e sobre todo dei-xando atrás todos eses estereotipos esexismos que nos impiden ser todo olibre que queremos.

Que te suxire a imaxe? Comparte a túa valoración no Foro do Ceesg

Ceesginforma

Galeduso | Ano 2011

o CeeSG inForMa.

O Colexio de Edu ca do -ras e Educadores So -ciais de Galicia asume epromove a igualdadecomo un dos principios fundamentais que o rien -tan a súa actuación,tanto no desenvolve-mento profesional daEducación Social, comona procura dunha socie-dade máis xusta e equi-tativa.

A sensibilidade pola igualdade entre homes e mulleres acompá-ñanos dende o momento de creación do Ceesg, como unha señade identidade do propio sector profesional da Educación Social,se ben esta concienciación non estivo reflectida en accións con-cretas ata hai relativamente poucos anos. O primeiro e máisdestacado fito nesta liña foi o cambio de nome do ColexioProfesional, facendo visibles á maioría das persoas que forma-mos parte del: as educadoras sociais.

Entre as iniciativas desenvolvidas polo Ceesg entre os anos2005 e 2010, na defensa dos dereitos das persoas e do traba-llo digno das mulleres, destacan: o apoio ás iniciativas desen-volvidas por outras entidades; as publicacións nos nosos sopor-tes de comunicación; as reunións con responsables políticos epolíticas de distintos niveis, para trasladar a nosa visión profe-sional sobre diferentes medidas, programas e recursos existen-tes no ámbito da igualdade, e sobre melloras necesarias e pro-postas a poñer en marcha; as actuacións formativas propias een colaboración con outras entidades.

Enumeramos a continuación algunha das accións desenvolvi-das.

actuacións enigualdade por partedo CeeSG

CEESG Informa | 65

Apoio a iniciativas doutras entidades

Asistencia o día 25 denovembro de 2006 e 24de novembro de 2007aos actos de entrega dopremio “Eu tamén nave-gar. Para unha Galicia senviolencia de xénero”, or -ga nizado pola Vice pre -sidencia da Igualdade edo Benestar en Santiagode Compostela.

Asistencia o día 8 demarzo de 2007 ao Actode Conmemoración doDía Internacional dasMulleres, que tivo lugaren Santiago de Compos -tela, organizado pola Vi -ce pre sidencia da Igual -dade e do Benestar.

Asistencia o día 3 demarzo de 2007 ao acto“Mulleres con memoria.Homenaxe ás mulleresrepresaliadas polo fran-quismo”, que tivo lugaren Santiago de Com pos -tela, organizado pola Con -cellería de Cultura e De -portes do Concello deSan tiago e pola SecretaríaXeral de Igualdade.

de xullo de 2009 no MuseoPedagóxico de Galicia (MUPEGA).

Asistencia ao curso de verán “Novasfronteiras na igualdade de oportuni-dades: estado de benestar e xénero(participación social – corresponsabi-lidade – dependencia –xestión dostempos)”, que tivo lugar do 7 ao 10de xullo de 2009, organizado polaUniversidade de Santiago de Com -postela.

Asistencia á Xornada contra aExplotación Sexual e a Trata. Se cre -taría Xeral de Igualdade, que tivolugar o 23 setembro de 2009 enSantiago de Compostela, organizadapola Secretaría Xeral de Igualdade.

Publicacións

Publicación do artigo “Educaciónsocial e violencia doméstica” noBoletín do Cesg nº 19 (2005).

Publicación do artigo “Día internacio-nal da muller” no Boletín do Ceesg nº14 (2008).

Comunicado “A violación, fóra docódigo penal?” publicado no Boletíndo Ceesg nº28 (2009), en referenciaa un artigo da revista “Alfa y Omega”.

Entrevista cun xornalista da AxenciaGalega de Noticias para elaborarunha reportaxe sobre violencia dexénero entre adolescentes (2010).

Asistencia á presentación da webwww.igualdadegaliza.org, organizadapola Secretaría Xeral de Igualdade eque tivo lugar en Santiago deCompostela o día 20 de xuño de2007. Este portal web foi a ferramen-ta fundamental de apoio ao procesoparticipativo onde se fixeron as ache-gas ao IV Plan de Apoio ás Familias.

Asistencia, o día 13 de marzo de2008, á Mesa redonda Encuentro“Mujeres emprendedoras gallegas yTIC en igualdad, organizado porAGESTIC (Asociación Gallega deEmpresas TIC).

Asistencia á inauguración da exposi-ción Mestras: unha biografía repletade soles, que tivo lugar o 11 de abrilde 2008 no Museo Pedagóxico deGalicia (MUPEGA), en Santiago.

Asistencia ás I Xornadas de Violenciade Xénero e Servizos Sociais: Unhavisión Integral organizadas poloColexio Oficial de Diplomados enTraballo Social e celebradas enSantiago (2008).

Apoio á campaña Eu decido! endefensa do dereito ao aborto na sani-dade pública, organizada polaMarcha Mundial das Mulleres(2009).

Asistencia á presentación do libro“Mulleres na educación en Galicia”,coordinado pola Profesora Doutora daUniversidade de Santiago Mª JoséMéndez Lois, que tivo lugar o día 28

Galeduso | Ano 2011

Reunións institucionais

Asistencia institucional noano 2005 a un encontroorganizado pola Vice pre -sidencia da Igualdade edo Benestar en Santiagode Compostela, no que semanifestou a inquedanzado novo goberno polasituación das mulleresgalegas e polas entidadesque traballan na promo-ción da muller nos distin-tos ámbitos.

Audiencia coa SecretariaXeral de Igualdade, Sra.Dona Mª do Carme AdánVillamarín co obxecto deter unha primeira toma decontacto e manifestar aspreocupacións do colecti-vo en relación a distintasproblemáticas presentesen centros vinculados ásúa Secretaría.

Reunión con LauraRodríguez Manso, Xefa daUnidade de Coordinacióncontra a violencia sobre amuller da Delegación doGoberno en Galicia, apetición dela, para coñe-cer de primeira man o tra-ballo que levamos a caboas e os profesionais daEducación Social en rela-

mente da violencia de xénero.

Os concellos e os centros educativosque se beneficiaron deste proxectomostraron unha gran aceptacióndemandando máis iniciativas destetipo, ampliando a outras etapas edu-cativas, e a toda a comunidade edu-cativa (nais e pais, profesorado...).Así, desta experiencia, xurdiron novaspropostas de actividades que se remi-tiron ao Servizo Galego de Igualdade.

Participación o día 14 de maio de2009 na mesa redonda ColexiosProfesionais e Igualdade de Xénero,que tivo lugar no marco do Simposiointerdisciplinario Muller, participacióne igualdade: universidades, políticalocal e movemento asociativo, quetivo lugar en A Coruña, organizadopola Asociación Luso-galega deAntropoloxía aplicada.

Participación o día 30 de xuño de2010 no coloquio “Construíndo co -mu nidade contra as violencias ma -chistas”, organizado pola MarchaMundial das Mulleres na Coruña.

Accións formativas

Desenvolvemento do Espazo deEncontro: Muller, que tivo lugar enSantiago de Compostela o día 6 deoutubro de 2006.

ción coa prevención da violencia dexénero en distintos ámbitos, e cara oestablecemento de actuacións con-xuntas que axuden na loita por erra-dicar a lacra social da violencia dexénero (2010).

Colaboración conoutras entidades

Colaboración co Servizo Galego deIgualdade para a posta en marcha deobradoiros sobre resolución de confli-tos dirixidos a alumnado de secunda-ria, que tiñan como obxectivo trans-versal a prevención da violencia dexénero. O Colexio participou na selec-ción de profesionais da EducaciónSocial para o desenvolvemento doobradoiro, realizándose a difusión através da bolsa de emprego dewww.colexioeducadores.com e doservizo de avisos on-line.

Froito desta colaboración leváronse acabo 35 obradoiros en diferentespuntos de toda Galicia, prolongándo-se a súa implantación durante o ano2008 e o primeiro semestre do2009.

A través dunha metodoloxía esencial-mente dinámica e participativa, osobradoiros trataban de conxugar aresolución pacífica dos conflitos, untema de preocupación actual para acomunidade educativa, coa supera-ción de estereotipos de xénero. Afinalidade última é a prevención detodo tipo de violencia e moi especial-

CEESG Informa | 67

Na presentación deste número expúñanse as pretensións deadicar o mesmo ó tema da igualdade de xénero.

Unha destas pretensións é a decontribuír a reciclaxe profesio-nal das persoas colexiadas res-pecto a incorporación da igual-dade de xénero e a perspectivafeminista na nosa acciónsocioeducativa. Agardamos queeste monográfico sexa unentrante que convide a quen sedeleite ca súa lectura a buscade máis información e coñece-mento do tema que nos ocupa.É por iso que pensamos queesta iniciación non debe ficaraquí, debemos continuar facen-do camiño facilitando o debateentre colexiadas e colexiadossobre a igualdade de xéneropara así fomentar a formaciónpermanente mellorando a cali-dade na nosa acción profesio-nal.

A ferramenta que ofrece o nosocolexio para a promoción dunhaárea específica é a creación dungrupo de traballo. “Os Gruposde Traballo do Ceesg son agru-pacións voluntarias de persoascolexiadas con inquedanzascomúns sobre un ámbito ouárea específica relacionada coaEducación Social, e que traba-llan para a promoción, desen-volvemento e mellora desta”(Regulamento dos Grupos deTraballo do CEESG).

Queremos aproveitar o presentenúmero para presentar a crea-ción dun grupo de traballo naárea da igualdade de xénero porparte dunhas cantas colexiadasinteresadas en construír unespazo de discusión sobre otema ca pretensión de confor-

mar unha vertente de investiga-ción e formación.

Gustariamos de contar paraeste proxecto con aquelas per-soas colexiadas interesadas notema. A nosa intención é queunha das primeiras actuaciónsdeste grupo de traballo sexa ade ofrecer unha formación bási-ca en igualdade de xénero paraas/os colexiadas/os, á que des-pois lle poidan seguir acciónsformativas que profundicen endiferentes aspectos da igualda-de de xénero.

Créase un Grupo deTraballo sobre igualdade

Máis información en: [email protected]

educación social e igualdade -...

Documents