TEORÍA POLÍTICA Y CONSTITUCIONAL
INSTITUTO DE INVESTIGACIONES JURÍDICASSe rie DOC TRI NA JURÍ DI CA, Núm. 341
Coor di na dor edi to rial: Raúl Már quez Ro me roEdi ción: Azul Ro cío Ramírez
For ma ción en com pu ta do ra: Sa ra Cas ti llo Sa li nas
AL BER TO RI CAR DO DALLA VIA
TEORÍA POLÍTICA
Y CONSTITUCIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL AUTÓNOMA DE MÉXICOMÉXICO, 2006
Pri me ra edi ción: 2006
DR © 2006, Uni ver si dad Na cio nal Au tó no ma de Mé xi co
INSTITUTO DE INVESTIGACIONES JURÍDICAS
Cir cui to Maes tro Ma rio de la Cue va s/nCiu dad de la Inves ti ga ción en Hu ma ni da desCiu dad Uni ver si ta ria, 04510 Mé xi co, D. F.
Impre so y he cho en Mé xi co
ISBN 970-32-3650-2
CONTENIDO
Pró lo goSOBRE EL “SER” Y EL “DEBER SER” . . . . . . . . . . . . . . . XIII
Ca pí tu lo pri me roLA TEORÍA GENERAL DEL ESTADO DE GEORG JELLINEK . . . 1
Ca pí tu lo se gun doLA TEORÍA DE LA OBLIGACIÓN POLÍTICA . . . . . . . . . . . 11
I. La obli ga ción polí ti ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
II. La Teo ría del Dere cho Divi no . . . . . . . . . . . . . . . . 12
III. La Teo ría del Contrato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
IV. El de re cho de resistencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
V. Con tra to y revolución . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
VI. Teo ría de la Volun tad Gene ral . . . . . . . . . . . . . . . . 16
VII. Teo ría del Con sen ti mien to . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
VIII. La Doc tri na de la Se gu ri dad Jurídica . . . . . . . . . . . . 20
IX. La Teo ría de la Jus ti cia y el Utilitarismo. . . . . . . . . . . 24
X. El com pro miso jus to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Ca pí tu lo ter ce roLA TEORÍA DE LA DEMOCRACIA . . . . . . . . . . . . . . . . 31
I. La democracia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
II. La li ber tad y la ley . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
VII
III. Los lí mi tes a la au to ri dad del Esta do. . . . . . . . . . . . . 38
IV. Idea les de mo crá ti cos y go bier no democrático . . . . . . . . 39
V. La jus ti cia como con cep to com ple jo y como ob je ti vo del Esta do. 42
VI. El Esta do so cial de de re cho y los de re chos de prestación . . 44
Ca pí tu lo cuar toLA TEORÍA DEL GOBIERNO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
I. Fun cio nes del Esta do. Fun ción ju rí di ca del Esta do . . . . . 49
II. Po der del Esta do y for mas de Esta do . . . . . . . . . . . . 51
III. El go bier no: Teo ría del Go bier no . . . . . . . . . . . . . . 53
IV. Teo rías clá si cas, mix tas y con tem po rá neas . . . . . . . . . 56
Ca pí tu lo quin toLA TEORÍA DE LA CONSTITUCIÓN . . . . . . . . . . . . . . . . 65
I. Teo ría de la Cons ti tu ción . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
II. La Cons ti tu ción po lí ti ca como rea li dad so cial . . . . . . . 71
III. La cons ti tu ción ju rí di ca del Esta do como fuen te prin ci paldel de re cho cons ti tu cio nal . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
IV. La Cons ti tu ción es cri ta. La téc ni ca cons ti tu cio nal . . . . 76
V. Cla si fi ca ción de las Cons ti tu cio nes. . . . . . . . . . . . . 78
VI. Consti tu ción, po der y con trol. Su pre ma cía de la Cons titución 83
VII. Cons ti tu ción y refor ma. Mu ta ción cons ti tu cio nal . . . . . 84
Ca pí tu lo sex toEL ESTADO Y LA ECONOMÍA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
I. El Esta do y la eco no mía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
CONTENIDOVIII
IX
II. El Esta do ca pi ta lis ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
III. Pro pie dad y con tra to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
IV. Los con tor nos del Esta do mí ni mo . . . . . . . . . . . . . . 93
V. Inte gra ción eco nó mi ca y Esta do-na ción . . . . . . . . . . . 95
VI. La eco no mía y la so cie dad: el mer ca do se gún Max We ber yJohn Rawls . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Ca pí tu lo sép ti moEL ESTADO EN TIEM POS DE TRANS FOR MA CIÓN . . . . . . . . . 101
I. Trans for ma ción eco nó mi ca y se gu ri dad ju rí di ca . . . . . . 101
II. El rol del Esta do en la de fen sa de la com pe ten cia . . . . . . 104
III. Re gu la ción y con trol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
IV. Re for ma cons ti tu cio nal y mo de lo es ta tal. . . . . . . . . . 110
V. El len gua je nor ma ti vo de la Cons ti tu ción re for ma da . . . . 115
VI. El Esta do posbe ne fac tor y la so cie dad po sin dus trial . . . . 121
Ca pí tu lo oc ta voEL ESTADO EN TIEMPOS DE EMERGENCIA . . . . . . . . . . . . 123
Ca pí tu lo no ve noREPRESENTACIÓN POLÍTICA, DEMOCRACIA Y MERCADO . . . . 135
I. Intro duc ción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
II. Los par ti dos po lí ti cos y el mo de lo de mer ca do . . . . . . . 140
III. Del neo cor po ra ti vis mo a la de mo cra cia par ti ci pa ti va . . . . 146
Ca pí tu lo dé ci moLOS SISTEMAS ELECTORALES . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
I. Se lec ción de can di da tos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
CONTENIDO
II. For mas de las can di da tu ras y vo tos . . . . . . . . . . . . . 155
III. Mag ni tud de dis tri to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
IV. Fór mu la electoral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
V. Umbral. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
VI. Ley de Le mas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
VII. Dis tin tos sis te mas uti li za dos. . . . . . . . . . . . . . . . . 162
VIII. Elec ción di rec ta y Co le gio Elec to ral. . . . . . . . . . . . . 163
Ca pí tu lo decimoprimeroLOS DERECHOS POLÍTICOS Y ELECTORALES . . . . . . . . . . . 167
I. Los de re chos po lí ti cos. El cuer po elec to ral . . . . . . . . . 167
II. Los sis te mas elec to ra les . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
III. El su fra gio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
IV. Los par ti dos políticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Ca pí tu lo decimosegundoEL CON TROL DEL FI NAN CIA MIEN TO DE PAR TI DOS Y CAM PA ÑAS . 183
Ca pí tu lo deci mo ter ce roEL CONTROL JUDICIAL DE PARTIDOS Y ELECCIONES . . . . . . 191
I. Ca sos so bre con trol de fi nan cia mien to. . . . . . . . . . . . 195
II. Su fra gio ac ti vo y pa si vo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
III. Can di da tu ras y cam pa ñas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
IV. Fa llos so bre elec cio nes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Ca pí tu lo de ci mo cuar toLA JUS TI CIA Y LA PO LÍ TI CA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
CONTENIDOX
XI
I. El Po der Ju di cial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
II. Las de ci sio nes eco nó mi cas de los jue ces . . . . . . . . . . 209
III. La anu la ción del de re cho in jus to . . . . . . . . . . . . . . . 212
IV. La jus ti cia y la po lí ti ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
V. La de ci sión y la ar gu men ta ción . . . . . . . . . . . . . . . 216
Ca pí tu lo de ci mo quin toLA RE FOR MA JU DI CIAL ELEC TO RAL EN ARGEN TI NA . . . . . . 227
I. El fue ro elec to ral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
II. La Jun ta Elec to ral Na cio nal de la ca pi tal fe de ral . . . . . . 230
III. Crea ción del car go de fis cal ante la Cá ma ra Na cio nal Elec to ral . 231
IV. Re for mas pro ce sa les . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
V. Los re gis tros elec to ra les . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Epí lo goSOBRE LA CRI SIS DE RE PRE SEN TA CIÓN Y LA RE VA LO RA CIÓN
DE LA PO LÍ TI CA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
CONTENIDO
Teoría política y constitucional, editado por elInstituto de Investigaciones Jurídicas de la UNAM,se terminó de imprimir el 4 de agosto de 2006 enCompued. En esta edición se empleó papel cultural70 x 95 de 50 kilos para los interiores y cartulinacouché de 162 kilos para los forros; consta de 1000
ejemplares.