Introdución
A autora máis importante da Historia da Literatura Galega, a considerada nai das letras galegas, foi unha muller adiantada á súa época, que reivindicou o papel da muller na sociedade, a paisaxe e o territorio galego, a cultura e a lingua propia. Ademais denunciou a situación de marxinación na que se atopaba a sociedade galega da época e a emigración á que se vía sometido o pobo galego.
Pero Rosalía de Castro, lonxe de ser comprendida, foi criticada até sentirse unha estranxeira na súa propia patria.
Mais non foi unha muller resignada senón un exemplo de feminismo máis ca ningunha escritora europea da
súa época. Algo impensable nunha muller de formación aldeá. A nosa autora foi unha muller de grande cultura. Lera os clásicos greco-latinos, era boa coñecedora da literatura europea da súa época e especialmente das obras dos filósofos. Manexábase en francés e participaba, entre homes, nas tertulias literarias do Liceo de la juventud, en Compostela, onde mesmo fixo representacións como actriz afeccionada.
A nosa grande autora creou obra en galego e en castelán e denunciou as consecuencias históricas do escarnio literario ao que os escritores casteláns dos Séculos de Ouro
someteron a Galicia, as galegas e o galego.
Por todo isto, Rosalía convértese na figura idónea para abordar o tránsito da Idade Moderna á Idade Contemporánea, así como as consecuencias dos Séculos Escuros na sociedade galega. Ademais, permítenos entender a razón de ser dos seus Cantares Gallegos e introducir os autores casteláns renacentistas e barrocos, así como os autores/as románticos e realistas.
Rosalía será, polo tanto, o fío condutor que dea unidade temática aos contidos, pendentes do curso pasado, que queremos abordar a través das secuencias didácticas deste trimestre.
Ámbito Lingüístico e Social 4ºESO
REXURDIR (arredor de Rosalía de Castro)
UNIDADE DIDÁCTICA 1
Índice
Introdución 1
Texto 1 2
Tarefas e produtos 3
Recursos 3
Guión da Secuencia 4
Avaliación da Secuencia 5
Lectura: Ánima dorida e estranxeira na súa patria
Afirma a filósofa e xornalista
Nieves Meijide en Le journal
international que, no século
XVI, Tomás Moro acuñou o
termo utopía para referirse a
Estados e sociedades ideais,
que non existían e cuxa
existencia críase imposible
aínda que ansiada. Uns
séculos despois, o termo
utopía foi substituído pola
súa antítese, distopía.
Etimoloxicamente este termo
significa o mal-lugar, en
contraposición ao seu
predecesor, o lugar que non
existe. As obras distópicas
son sátiras que mostran o
mal devir da sociedade. O
seu obxectivo é chamar a
atención sobre o perigo dos
totalitarismos políticos, o
control social, o
consumismo, a
manipulación. Pero sobre
todo, alerta contra a masa
social carente de
pensamento como
consecuencia dunha
educación destinada á
supresión do criterio
individual.
Desde o 13 de marzo de
2020 os seres humanos
vivimos nunha realidade
distópica xurdida da
pandemia xerada polo
COVID-19. Nada é xa como
era antes do 13 de marzo en
que se suspenderon as
clases e fomos confinados
nas nosas casas (quen
tivese casa). Pasamos
meses sen vernos, salvo
telematicamente. Seguimos
sen poder tocarnos, agás
cos cóbados (e agora nin
iso!). Tivemos que incorporar
ao noso vestiario unha
permanente máscara que
agocha boa parte do noso
rostro, dificulta a respiración
e entorpece a comunicación.
Roubáronos o mes de abril e
pasamos un verán sen bailes
ao son das orquestras,
tapando nariz e boca mesmo
nas praias nudistas.
Pero a primavera resistiu,
porque, como dicía o poeta,
poderán cortar todas as
flores mais non poderán
deter a primavera. Así que,
neste inefable tempo que
nos tocou vivir, o
renacemento chegou coas
chuvias de setembro, co
regreso ás aulas, e, co
rexurdir dos risos nos
corredores e dos sorrisos
baixo as máscaras,
agromarán as flores que
sementamos en marzo.
Rexurdimos na escola, coa
palabra, como rexurdiu a
lingua na voz de Rosalía,
que foi quen de sementar
non unha senón mil
primaveras máis.
Nesta primavera outoniza e
invernal, a escola deberá
ensinarnos as palabras para
correr novamente detrás da
utopía. Porque, como
contaba Eduardo Galeano, a
utopía é o noso horizonte: se
camiñamos dous pasos, a
utopía alónxase dous pasos.
Para iso é para o que serve
a utopía, para seguir
camiñando.
Secuencia integrada 1. Rexurdimos 2
Lectura: Distopías: ¿Realidad o
ficción?
COMUNICACIÓN
Coloquio arredor do
texto (intervencións
orais espontáneas)
Definicións
adecuadas de termos
do texto (intervencións
orais preparadas)
Análise do texto
(tipoloxía, estrutura,
temática… opinión)
(artigo de opinión)
Elaboración dun texto
argumentativo
(modelo)
Estamos ante un
verdadeiro
rexurdimento ou
seguimos nunha
distopía?
LITERATURA
Busca de
información arredor
de autores/as e
citas recollidas no
texto (investigación
e exposición oral
planificada)
A literatura
distópica
(investigación e
exposición escrita)
Actividades e Tarefas 3
SOCIEDADE
Contexto histórico
(investigación e
comentario crítico):
o Tomás Moro
A Idade Moderna. Os
séculos XV-XVI
(cuestionario na Aula
Virtual)
FUNCIONAMENTO DA
LINGUA
A formación de
palabras (ptt)
A análise morfolóxica
(oral)
Recursos
Dicionario da RAG e da RAE
Caderno TIL Comunicación (definicións)
A formación de palabras
O texto
Comentario crítico
Literatura distópica galega (lecturas voluntarias)
As idades da Historia
A Idade Moderna
A Idade Contemporánea
LITERATURA
Busca de información
arredor da sociedade,
arte e literatura dos
séculos XV e XVI
(investigación) para a
elaboración dun texto
expositivo
(presentación) e
posterior exposición
oral planificada na
aula (Rúbrica).
(Traballo de
investigación ou
Proxecto)
Tarefa de
RECUPERACIÓN E/OU
AMPLIACIÓN
A literatura distópica
(investigación e
exposición escrita e
oral) (modelo)
SECUENCIA INTEGRADA (1). Rexurdimos
1. Contidos curriculares:
a. contidos previos:
i. Recitado de Rosalía de Castro e participación na actividade Lecer con Rosalía
ii. Esquema da Historia das Literaturas Galega e Castelá.
iii. Elaboración de definicións adecuadas
iv. Elaboración de comentarios poéticos
v. Elaboración de textos expositivos
vi. Elaboración de textos argumentativos
vii. Indicacións para tomar apuntamentos
b. contidos novos:
i. Comunicación: O comentario crítico
ii. Funcionamento da lingua: A formación de palabras e a análise morfolóxica
iii. Sociedade: Da Idade Moderna á Idade Contemporánea. Os séculos XV-XVI
iv. Educación Literaria: A literatura distópica / A literatura renacentista
2. Contexto: a actual situación xerada pola pandemia vista como unha distopía.
3. Competencias: CCL, CCEC, CAA, CSC. SIEE e CD
4. Tarefas e Produtos:
a. Traballo previo: Lectura de Distopías: ¿Realidad o ficción?
b. Tarefas e actividades na aula:
i. Coloquio
ii. Definicións adecuadas
iii. A formación de palabras
iv. Análise da tipoloxía textual
v. Busca de información sobre o contexto e sobre os autores e as autoras citadas no texto
vi. Realización dun cuestionario na Aula Virtual
c. Produtos:
i. Exposición oral planificada arredor das citas e d@s autor@s investigad@s
ii. Elaboración e envío pola aula virtual dun texto argumentativo en galego
iii. Elaboración e envío pola aula virtual dun texto expositivo en castelán
iv. Comentario crítico de documentos dos séculos XV-XVI
5. Recursos que terá que manexar o alumnado: Aula Virtual e Caderno TIL
TAREFA SEMANAL 1. Ler e resumir o artigo: Ánima dorida e estranxeira na súa patria
SD1. AVALIACIÓN
INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN ESTÁNDARES AVALIABLES
ÍNDICES DE LOGRO
1-2 3-4 5-6 7-8 9-10
Coloquio.
(Diario de aula e
Rúbricas)
1. Comprende e interpreta a intención comunicativa e a idea xeral de textos orais dos medios de comunicación audiovisual e é quen de elaborar esquemas, resumos e comentarios críticos respectando as propiedades textuais e a corrección gramatical , procurando unha linguaxe inclusiva e desprovista de prexuízos. CCL, AaA
2. Produce textos orais e é quen de desenvolverse en situacións da vida cotiá, adecuando a prosodia, a pronuncia e o léxico á situación concreta de comunicación e autocorrixíndose. CCL, AaA
3. Recoñece e usa os procedementos de creación de palabras e é quen de crear novas palabras servíndose de prefixos e sufixos e sinalando a orixe dos mesmos. CCL, AaA
4. Intervén adecuadamente na aula, respectando as quendas e desenvolvendo as habilidades sociais. CS, SIEE
5. Realiza en voz alta unha lectura con dicción, entoación e ritmo adecuados, con respecto pola puntuación do texto e pola fonética. CCL
6. Valora a propia lingua como instrumento para aprender a aprender e como símbolo da identidade dun pobo e é quen de argumentar a súa postura e interpretar imaxes para desenvolver esta actitude e loitar contra os prexuízos, defendendo un plurilingüismo inclusivo, desde a lingua propia. CCEC
Exposición oral
planificada.
Elaboración dun
texto expositivo.
Elaboración dun
texto
argumentativo.
Elaboración dun
comentario crítico.
(Rúbrica e Criterios de corrección)
7. Utiliza técnicas de análise e síntese do contido e é quen de seleccionar as ideas fundamentais dun texto, xerarquizalas e elaborar un resumo, táboas, cadros ou mapas conceptuais. CCL, AaA e SIEE
8. Define e utiliza o vocabulario histórico e artístico necesario. CCL, AaA
9. Coñece e respecta as indicacións para a realización de tarefas e é quen de realizalas dun xeito autónomo servíndose especialmente das TIC pero utilizando cada vez máis fontes de información. AaA e SIEE
10. Produce en formato papel ou dixital textos escritos que cumpren coas propiedades textuais e é quen de servirse de esquemas, de adecuar o texto á situación comunicativa e de cometer escasos erros ortográficos ou de puntuación. Aplicando a autocorrección antes e despois de entregar a súa tarefa. CCL, AaA, SIEE, CD
11. Redacta unha narrativa sintética cos principais feitos dos séculos XVI, XVII, XVIII e XIX. CCL, AaA e CCEC
12. Coñece as diferenzas entre os distintos períodos da Literatura Galega desde os Séculos Escuros até o Rexurdimento e da Literatura Castelá desde os Séculos de Ouro até o s.XIX . CCL e CCEC
13. Participa (de xeito guiado) en proxectos para o desenvolvemento TIL e é quen de utilizar varias linguas e relacionalas lingüística e culturalmente, desenvolvendo a súa competencia plurilingüe para aproveitar os coñecementos nunha desas linguas na produción de textos de calquera outra. CCL, AaA e CCEC
Cuestionario na
Aula Virtual
14. Distingue conceptos históricos e sabe definilos adecuadamente. CCL, AaA
15. Coñece feitos históricos e sabe situalos nun eixe cronolóxico e a historia social da lingua galega. CCL e CCEC
16. Coñece e respecta as indicacións para a realización de tarefas e é quen de realizalas dun xeito progresivamente máis autónomo servíndose especialmente das TIC. AaA , SIEE, CD