O termo GÍRIA Vocabulario Popular Galego-Castelán publicado
en 1926 por Filgueira Valverde, Tobío Fernandes, Magariños Negreira e Cordal Carús
Alonso Estraviz (1986), Dicionário da Língua Galega
Freixeiro Mato (1999), Manuel Ferreiro (2001) Verbo dos Arguinas Compiladores: Carvalho Calero (1983), Solla
Varela (2002), Varela Pose (2004) Etimologia. Coromines:*gíriga < geringonça <
gergons ‘gorjeio’ (occ.). Em asturiano xíriga.
Gíria, criptolecto
Verbo, latim, baralhete
Lafrada, lapizarro, lainte, galramento...
GÍRIA GREMIAL:Linguagem secreta de um grupohumano que se dedica a um mesmo ofício
• Verbo dos Arguinas
• Lafrada• Verbo dos
Cabaqueiros• Verbo dos
Chafoutas• Verbo dos
Bogardeiros• Baralhete
dos Granhudos
• Verbo dos Xingreiros
• Baralhete da Chaira
Recursos de criaçom lexical
-Derivaçom externa
-Derivaçom interna
-Composiçom
-Modificaçom semántica: metonímia e metáfora
-Empréstimos: galego-portugueses eestrangeirismos
DERIVAÇOM EXTERNA
• Afixos derivativos com valor “naturalizador”: cafúrrio, delaca
• Podem caracterizar umha classe de palavras: -eces (pron. no Bar.), xabr- (num. no Xingr.), -ene (num. no Lap.), su- (adv. lugar nos Cab. e Chaf.).
• Afixos lexicalizadores.• Afixos “universais” ou “gerais”.
DERIVAÇOM INTERNA (Verbo dos Bogardeiros)
• garula ‘uva’ > garuleira ‘vide’
• rufo ‘lume’ > rufento ‘fósforo’
• zurica ‘peseta’ > zuriquento ‘rico’
• gandir ‘comer’ > gandimento ‘comida’
• caneiras ‘música’ > caneirante ‘músico’
• picoeira ‘garrafa’ > picoeiro ‘xerro’
COMPOSIÇONS LEXICAIS
despechenta-guainas (abre-casas)‘ladrom de casas’ (bar.)
anisca-batuelhos (tira-testículos) ‘capador’ (arg.)
areona-fusca (vaca-negra) ‘comboio’ (arg.)
aguça-fuças (olha-caras) ‘espelho’ (chaf.)
estafa-copos (mata-saos) ‘médico’ (xingr.)
COMPOSIÇONS SINTAGMÁTICAS(Verbo dos Bogardeiros)
bolianho do iscariote (carro do ar) aviom
gomesende pitis (mesa pequena) cadeira
repela do Brasil (sal do Brasil) açúcar
morrom do coime pias (home da casa grande)alcalde
orfo pias (rio grande) mar
METONÍMIAS
• garlanta ‘língua’
• chiám ‘carro’
• fianha ‘roupa’
• calcanheiros ‘peúgas’
• mireus ‘olhos’
• folhato ‘guarda-chuva’
• papilosa ‘carta’
• escamela ‘sardinha’
• moina, zoina ‘crego’
• arteleira ‘bruxa’
• luz ‘dia’
• grunho ‘porco’
METÁFORASBARALHETE
arar ‘escrever’caruncheiro ‘carpinteiro’grilo, ‘relógio’relha ‘lápis’, ‘caneta’terra ‘açúcar’feladeira ‘guerra’deixantar ‘esquecer’
V. dos ARGUINASsaraiva ‘arroz’gandir o naifo ‘limar’areona-fusca ‘comboio’anubrar ‘esconder’
LAPIZARROandorinha ‘correio’cachoeira ‘garrafa’gaiola ‘choupana’segar ‘barbear’
EMPRÉSTIMOS DO BASCO
arguina < hargina ‘canteiro’
ardoa < ardoa (‘o vinho’) ‘aguardente’
guiche < gitxi / gutxi ‘pouco’, ‘pequeno’
bai ‘si’
chacurro, chaco < txakur ‘cam’
GALICISMOS
moi ‘eu’ (lap...)
borna ‘cego’ < borgne, ‘vesgo’ (bar.)
lapim < lapin ‘coelho’ (chaf.)
motó < mouton ‘carneiro’ (arg.)
formage < fromage ‘queijo’ (quadr.)
xera < chair ‘carne’ (bar.)
EMPRÉSTIMOS DO ROMANI
quilar ‘copular’ < quilé (arg...)
racha ‘noite’ < rachi (bar.,arg.)
bato,-a ‘pai’, ‘nai’ (bar.)
lúmia ‘prostituta’ (arg.)
larcha < lacha ‘vergonha’ (arg.)
OUTROS EMPRÉSTIMOS
INGLÊS
naifa (erg.)
creis (xingr.)
grepe (arg-Olv)
CASTELHANO
gambrina (arg.)
CATALÁNS
ruques (bar.)
míchi (bar.)
ITALIANOS
nente (lap.)
ASTURIANO
chumar (xingr.)
LATIM
maguíster (lap.)
PROVENÇAL
Intervar (bar...)
Outros recursos
• Metáteses: lafrar, lepros (lafrada)
• Personificaçons: Jam Coelho ‘juiz’Inácio ‘médico’ Maria Queimada ‘aguardente’os do Noé ‘animais’as de Arlindo Pessoa ‘dívidas’ (Piação do
Ninhou)
Conhecimentos básicos
• Entidade das gírias gremiais
• Gírias gremiais galego-portuguesa
• Verbo dos *arxinasarguinas
• Importáncia para a cultura galega destas linguagens especiais
Ensino da Gramática. Ensino da Gramática. Exercícios lúdicosExercícios lúdicos
Metonímia e metáforaMetonímia e metáfora Derivaçom: prefixos e sufixosDerivaçom: prefixos e sufixos Metáteses: fonemas, sílabas...Metáteses: fonemas, sílabas... Empréstimos: inglês, francês...Empréstimos: inglês, francês... Criaçom de gírias...Criaçom de gírias... Evocaçom fónica doutras línguasEvocaçom fónica doutras línguas
afixaçomafixaçom
prata > prat-prata > prat-umelaumela
ganhar > ganh-ganhar > ganh-utarutar
saber > sab-antarsaber > sab-antar tu > tu-ecestu > tu-eces aqui > aquí-bisaqui > aquí-bis tarde > tard-ufatarde > tard-ufa
unha > delunhasaia > del-aia
cinco > del-inco-ssítio > del-ítio-s
Metonímia de acçom/causa-efeitoMetonímia de acçom/causa-efeito
chiámchiám (o que chia) ‘carro de bois’ (o que chia) ‘carro de bois’ fungueirasfungueiras ‘nariz’ ‘nariz’mosqueiromosqueiro (o que atrai as moscas) ‘mel’ (o que atrai as moscas) ‘mel’saltantesaltante ‘coelho’ ‘coelho’piconapicona ‘costureira’ ‘costureira’geadeirogeadeiro ‘inverno’ ‘inverno’
Metonímia de cor, forma, matériaMetonímia de cor, forma, matéria
brancabranca ‘neve’ ‘neve’ branquinhobranquinho ‘arroz’ ‘arroz’ claraclara ‘manhá’ ‘manhá’ negrinhanegrinha ‘pulga’ ‘pulga’ redondoredondo ‘mundo’ ‘mundo’ redondaredonda ‘laranja’ ‘laranja’molesmoles ‘sopas de ‘sopas de
pam’pam’
metáforametáfora
aradaarada ‘carta’ ‘carta’ biortabiorta ‘gravata’ ‘gravata’ remoremo ‘garfo’, ‘garfo’,
‘braço’‘braço’ caruncheirocaruncheiro
‘carpinteiro’‘carpinteiro’ anublaranublar ‘esconder’ ‘esconder’
sinédoque
trolha ‘alvanel’
Antecedentes e delimitaçom do tema de estudo
O problema terminológico. Criptolectos A caracterizaçom das gírias gremiais entre
as linguagens especiais (calom) A funcionalidade: secreto e signum de
grupo. A lenda Os estudos anteriores O nosso estudo
Gírias gremiais Calom
• Carácter críptico• Elevado grau de
elaboraçom• Correspondência
estrita com o léxico comum
• Fronteira nítida com a língua comum
• Sinonímia limitada
• Carácter identitário• Menor grau de
elaboraçom• Campos semánticos
limitados. Novos conceitos
• Fronteira imprecisa com a língua comum
• Elevada sinonímia. Palavras e conceitos eixo
1. Latim dos Canhoteiros: gíria dos canteiros de Carreço, Viana do Castelo.
2. Gíria dos Erguinas de Beiriz: gíria dos canteiros da Póvoa de Varzim.
3. Gíria dos contrabandistas de Albergaria-a-Velha.
4. Galramento ou Verbo dos Afifes: gíria dos alvanéis de Molelos.
5. Verbos dos Arguinas de Oliveira do Hospital: gíria dos canteiros deste lugar.
6. Gíria dos contrabandistas de Quadrazais.
7. Lainte: gíria dos vendedores ambulantes de tecidos de Castanheira de Pêra.
8. Piação do Ninhou: gíria dos cardadores e negociantes de lã de Minde, Alcanena.
9. Verbo dos Arguinas galegos e minhotos.
Derivaçom interna
• Flexom de género: gaurra > gaurro
• -nte,-a: ria > riante. GALEGAS E PORT.
• -mório: gandir > gandimório, agoupar > agoupamório. VERBO DOS ARGUINAS.
• su-/-inho,-a: rulo > surrulo, chachaio > chachainho. VERBO DOS CABAQUEIROS.
Notas gramaticais
Flexom de género: calhéu-calhoa Verbo polivalente = ser, estar, ter, haver Conjugaçons: primeira e terceira. Pronomes pessoais: formas tónicas únicas.
A 1ª pessoa pode exigir o verbo em 3ª. Pronomes possessivos: iguais aos pr.pess.
precedidos da preposiçom de Locuçom adverbial de granjo ‘muito’
Classificaçom tipológica
A-1) Cript. galegos, Arg-Olv., Erg-Bz., Galr., Alb., Quadrazenha, Bron e Burón.
A-2) Erg. de Munillas, Pantoja, Xíriga de los Tamargos, Mansolea e Varbéu.
B) Gacería, Tigeleiro e Latim dos Canhoteiros.
C) Lainte.
D) Migaña, jerga de Quintanar de la Orden e Piação do Ninhou.