-
ASTEKO ASMAKIZUNAberria
GAZTETXOEN ASTEKARIA 916. ZENBAKIA LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A
Pipitaki-pipitaki,letra da eta ez da zenbaki,
eta handitzen denean, sigi-saga ibiltzen badaki. Zer ote?
m a n t a n g o r r iErantzuna: S letra.
Asmakizunaren jatorria: ‘Nik papaita, zuk papaita (Igarkizunak, olerkizunak eta igarkilimak) Xabier Olaso (Pamiela).
ANNE
BAS
KARA
N
Jakinduriarengaraikurrak
-
m a n t a n g o r r i2 LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A berria
Zorionak, Katalin!!
Goian eta behean zuloa, 8-ak korapiloa
Osaba eta Izeban partez, jaso muxu potoloa!
Zorionak, Erika!Bat eta Bat:
hamaika!
Euskararen
zenbakirik
bereziena ote?
Hamaika irri,
hamaika muxu,
hamaika une...
zurekin, eta segi
aurrera! Maite
zaitugu. Etxekook.
Zorionak,Joane eta Maddi!
Zorionak, Alaitz!!!! 7 urte bete dituzu!7 urte, eta mila muxu zuretzat, maitea.
Jarraitu beti bezain jator,
eta, orain, ospatzera. Ama, aita eta
Garaziren partez!
ZORiON AGURRAK
Jarek 5 urte.Zorionak, moñoña!
beti bezain bixi
jarraitu handitzen
eta zure ingurukoak
alaitasunez
zipriztintzen.
Bidali zure gutunak helbide hauetara Helbide elektronikoa: [email protected] Egoitza nagusia: BERRIA. MANTANGORRI. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain.
Argitaratzailea: Euskal Editorea SM Lege Gordailua: SS-616/05 Zuzendaria: Martxelo Otamendi Koordinatzailea: Uxue Gutierrez Lorenzo
Egoitza: Martin Ugalde kultur parkea. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain ISSN: 1699-728x
Orioko ZaraguetaIPI Herri
Ikastetxekoirakasleriaren, ikasleriaren
eta gurasoen elkarlanez
eta udaletxearen
laguntzaz, bere etekina
jaso du ofizialki herriko
udaletxeko arduradunen
aurrean. Hainbat urtetan
hausnarketa eta parte-
hartze prozesuan jardun
ondoren, ikasleen
nahietara egokitu da
sarrera nagusiko parkea.
Zorionak,
Lukas!! zure3. urtebetetzean.
Muxu handi bat
familiaren
partez!
-
MUNDUARI ADI NOBEL SARIAK
m a n t a n g o r r i 3berria LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A
Ezagutzari aitortza
ANNE
BAS
KARA
N
ZER DIRANOBELSARIAK?
Nazioarteko sari multzo batdira Nobel sariak. Zientzia,kultura eta akademia arloanegindako aurrerapenak aitor-tzeko banatzen dira sariok,eta, banatzen diren alorretan,munduko saririk entzute-tsuenak dira. Gaur-gaurkoz,ezagutzaren sei alor saritzendira. Alfred Nobel kimikari, as-matzaile eta ingeniari suedia-rra izan zen Nobel sarien sor-tzailea.
1.
KATEGORIAK
Nobel sariak banatzen hasi zi-renean, 1901. urtean, bost ga-raikur banatzen ziren: Kimika-ko Nobel saria, Fisikako Nobelsaria, Medikuntzako Nobel sa-ria, Literaturako Nobel sariaeta Bakearen Nobel saria.1968. urtean, Suediako BankuZentralak Ekonomia ZientzienNobel saria banatzea erabakizuen, Alfred Nobelen omenez.Ordutik, sei Nobel kategoriadaude.
2.
-
m a n t a n g o r r i4 LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A berria
MUNDUARI ADI NOBEL SARIAK
NORK BANATZEN DITU?
Suediako eta Norvegiako erakunde zenbaitek banatzen dituzte Nobel sa-riak, alorraren arabera. Zientzien Suediako Errege Akademian banatzenditu Kimikako eta Fisikako Nobel sariak. Sveriges Riksbankek Zientzia Eko-nomikoetako garaikurra ematen du. Fisiologia edo Medikuntzako Nobelsaria Karolinka institutuko Nobel Batzordeak jakinarazten du. SuediakoAkademiak Literaturako Nobel saria ematen du. Azkenik, Norvegiako No-bel Batzordeari dagokio Bakearen Nobel saria banatzea. Diploma bat, do-mina bat eta sari ekonomiko bat jasotzen dute irabazleek.
3.
4.
Urriko lehen asteleheneanhasten dira Nobel sarienirabazleen berri ematen.Medikuntzako Nobela iza-ten da iragartzen aurrene-koa, eta ekonomiakoa, al-diz, azkena. Abenduaren10ean egiten da sari bana-keta, Stockholmen, AlfredNobelen heriotzaren ur-teurrenean. Bakearen No-bel sariaren zeremonia,berriz, Oslon egiten da.
NOIZ BANATZEN DIRA?
Baltikoa
NorvegiakoItsasoa
NORVEGIA
SUEDIA
DANIMARKADANIMARKA
POLONIAPOLONIAALEMANIAALEMANIA
FINLANDIAFINLANDIA
LETONIALETONIA
ESTONIAESTONIA
OsloStockholm
EMAKUMEAK
NOBELETAN
8 emakumesaritu dituzteNobeletan.Gizonezkoak,berriz, 866izan diraNobelenhistoriansarituak.
BITXIKERIA
5. NORKJASOTZEN DITU?
Sari bakoitza, gehienez, hiru pertsonak eskuratudezakete kategoria bakoitzean, eta ohikoa iza-ten da gai beraren bueltan ikertu duten pertso-nen artean banatzea Nobela. Halere, BakearenNobelaren kasuan, posible da hiru kide bainogehiago dituzten erakundeak saritzea.
ADI DATUARI!
1901.urtean hasi ziren
Nobel sariakbanatzen
-
m a n t a n g o r r i 5berria LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A
Marie Curie (1867-1934)Nobel sariairabazi zuenlehen emakumea
Marie Curie Varso-vian jaio zen, etaPierre Curiere-kin ezkondu ar-te Marie Sklo-
dowska izan zen.1903an, Pierre Curie
bere senarrarekin batera irabazizuen Fisikako Nobel saria, erradio-aktibitatearen inguruan egindakolanarengatik. 1911n, bigarren Nobelsaria lortu zuen, oraingoan Kimika-koa, radio elementuaren inguruanegindako ikerketengatik. Frantziandoktoretza lortu zuen lehen ema-kumea izan zen, bi Nobel sari iraba-zi zituen lehen zientzialaria, etaNobel saria jaso zuen lehenengoandrea.
Linus Pauling (1901-1994)Bakarka bi Nobelirabazi dituenbakarra
Linus Pauling Ame-riketako EstatuBatuetako kimi-kari bat izanzen. Kimikako
irakasle eta labo-rategiko zuzendaria
izan zen Kaliforniako TeknologiaInstitutuan. X izpiak aztertuz, mo-lekulen kristal egitura zehaztuzuen, eta proteina askoren egituraatomikoa aurkitu. 1954an, Kimika-ko Nobela jaso zuzen, eta 1962an,berriz, Bakearen Nobel saria. Paulinizan da bi Nobel sari era indibidua-len irabazi dituen bakarra.
AURTENGO IRABAZLEAK
Medikuntzako
Nobel saria
C hepatitisaren birusa aurkitzekolanean aritu diren hiru biologoekjasoko dute Medikuntzako Nobela;Harvey J. Alterrek, Charles M. Riceketa Michael Houghtonek. Biologohorien aurkikuntzak birusa detek-tatzeko zehaztasun handiko odolanalisiak ahalbidetu ditu, eta tokiaskotan ia guztiz eragotzi da hepa-titisa odol isuraldatzeen bideztransmititzea.
Literaturako
Nobel saria
Louise Gluck poeta estatubatua-rrak jaso du literaturako garaiku-rra. Akademiak balioa eman diopoetak garbitasuna bilatzeko egi-ten duen ahaleginari. Haurtzaroa,familia barneko bizitza eta senide-ekiko harremanak dira haren poe-metan maiz agertzen dituen gaiak.
Bakearen Nobel saria:
Munduko Elikadura Programakirabazi du aurtengo saria. Mun-
duko gosea desagerraraztekoegindako lanagatik saritu dute era-
kundea. COVID-19aren pandemiaksortutako egoerara moldatzekoizan duen gaitasuna nabarmendudu epaimahaiak.
Fisikako
Nobel saria
Roger Penrosek, Reinhard Genze-lek eta Andrea Ghez.
Kimikako
Nobel saria
Emmanuelle Charpentier frantzia-rra eta Jennifer Doudna estatuba-tuarra.
Ekonomiako
Nobel saria
Roger Penrosek, Reinhard Genze-lek eta Andrea Ghez.
6.
-
m a n t a n g o r r i6 LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A berria
DENBORA-PASAK 2.Bikiak. Haurrek Alfred Nobelenmarrazkiak egin dituzte eskolan.Bi berdin-berdinak dira.Zeintzuk?
Zazpi aldeak. Nobel sariak banatzen aridira eta bi argazki egin dizkiote aurkezleari. Zazpiezberdintasun daude bi irudien
artean, bilatu!1.
A
C
E
G
B
D
F
H
-
m a n t a n g o r r i 7berria LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A
Erantzunak: 2.-D eta F beridnak dira.
‘Marie Curie:radioarenaktibitatea’ Marie Sklodowska-Curiekbi elementu berri aurkituzituen, polonioa eta ra-dioa, eta, bi Nobel sari etabeste hainbat irabazteazgain, beti ikusi zuen oso
argi zeinen garrantzitsua den ikerkuntza. Mundua ezagutzekoeta gizadiari laguntzeko tresna gisa ulertzen zuen zientzia, etaahalegin handia egin zuen lankidetza intelektuala nazioen arte-ko komunikazio zubi izan zedin. Hori dela eta, historiako zien-tzialaririk garrantzitsuenetako bat baino askoz ere gehiago daMarie Curie.
Jordi BayarriArgitaletxea: Ikaselkar
‘Joemak etapolasak’ Jolas egiteko poema liburu ilustra-tua. Ume listoentzako edo heldutontoentzako poema liburua dahau. Iñigo Astiz idazleak eta MaiteMutuberriak jolasean eginikoa, poe-maz eta ilustrazioz osatua. Jostariaeta umoretsua ez ezik, baita irado-kitzailea eta sortzailea ere. Ondo pa-satzeko eta hitzen eta ilustrazioenindar iradokitzaileaz gozatzeko.
Iñigo Astiz eta Maite MutuberriaArgitaletxea: Elkar
‘Birusak: zer ote,zer ote?’ Adi, hemen naiz: min duzu sabele-an, eztula arian, kopeta su go-rrian… Zer ote, zer ote? Birusaknonahi daude: sudur puntatik hasieta ozeanoaren hondoraino. Itze-lezko ahalmena dute, eta, ospetxarra izan arren, gehienek ez gai-tuzte gaixotzen. Zatoz birusenmundu miresgarrira.
Colectivo Ellas Lideran eta Mariona Tolosa SisteréArgitaletxea: Txalaparta
AZOKA
A Z B G Y E U E O M G IZ O L H I Z U R D E A SZ R R P C T S K Z S A RA I O G P I G A I E T O R T K A L E A R U N X KN X I D M E L O I E I GT A M A R R H L A K T AZ F I S I K A I N O X MA R K A F A N T X N A XL K A M X T J E G O R ID E A U Y U E R O M R OI T G G U N S A S I O BM E D I K U N T Z A A AT T O N K J R U D E M LA U B C X A L R U I A OX T B A I E R A M Y R JH M A R R A Z O A O R SH A U T B A K E A A A B
3. Hizki salda. Nobel sari ugari banatzendira; bakoitza ezagutzaren alor bati dagokio.Bilatu hizki artean ezkutatutadauden sei Nobel kategoriak.
kimikafisika
medikuntzaekonomia
literaturabakea
-
m a n t a n g o r r iberria
GAZTETXOEN ASTEKARIA LARUNBATA, 2020KO URRIAREN 17A
JOLASA
Erakarpenjolasa
Jokalari guztiek borobil bat osatukodute eskutik helduta, eta erdian borobil bat
marraztuko dute. Lagun bakoitzak gainerako kideakborobilean sartzea edo marra ukitzea lotu behar du,hori lortzeko besoetatik tira eginez. Borobilera sartuedo marra ukitzen duten kideak jolasetik kanpogeratuko dira. Bi lagun bakarrik geratzen direnean,borobilaren erdian kono bat jarriko dute, eta elkarriesku batetik helduta tira egingo dute. Konoa pasa-tzen duenak galduko du.
Lantzen dituenalderdiak: oreka etamotrizitatea.Iturria: Munduko jolasak(Txatxilipurdi).
DATUAK
Kontinentea: Afrika (CaboVerde). Materiala: klariona.Adina: 12-16 urte artean.
Webgunea:www.txatxilipurdi.com