Download - Historia orixes
![Page 1: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/1.jpg)
AS ORIXES DO GALEGO
![Page 2: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/2.jpg)
1.b. Substratos indoeuropeos:
![Page 3: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/3.jpg)
Que é o indoeuropeo?
![Page 4: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/4.jpg)
Substrato Lingua que, a consecuencia dunha invasión de calquera tipo, queda somerxida ou substituída por outra en que deixa pegadas. Os trazos máis estables do substrato pertencen sobre todo á fonética, ao léxico non fundamental e á toponimia. A morfoloxía e o léxico básico, en cambio, raramente sobreviven na lingua de importación.
Linguas celtas
Lingua de orixe
Lingua da que procede o galego-portugués. Latín vulgar
Superestrato Lingua que, nun territorio determinado, se introduciu amplamente dentro da área doutra e aínda que non conseguiu asentarse
definitivamente deixou nesta algúns trazos.
Xermanas
e
árabes
![Page 5: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/5.jpg)
Linguas de substrato:
Pobos mesturados, ágrafos, sen unidade lingüística,
enfrontados
•Chegada romanos = asimilación cultural
•Linguas prerromanas deixaron: topónimos, léxico común
(plantas, accidentes orográficos, útiles...)
![Page 6: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/6.jpg)
1.a. Substratos preindoeuropeos (Idade de Pedra):Son tres conxuntos:
✏ Euroafricano ou mediterráneo: deixounos palabras como: cosco,
gabanceira, mata, queiroga. Palabras coa raíz carr- carrasco,
carroucho, carqueixa.
✏ Hispanocaucásico: coto, sobaco, morango
(morodo, amorodo, amorote,...).
✏ Tirrénica: touza, morea, petouto, barro, lastra, cádavo, esquerdo,
cama, abarca, balsa, veiga.
De todo este conxunto de pobos e culturas, só chegou ata nós o nome de oestrimnios.
![Page 7: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/7.jpg)
•Trazos do substrato prerromano:
•A raíz carr: carrapucho
• A raíz mor: amorodo
• O sufixo –asc , usc : Tarasca
• O sufixo –ego : galego
• Topónimos en –obre, abre: Baiobre
• Outras voces: balsa,barro,lama,laxe
![Page 8: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/8.jpg)
Ao substrato celta no galego atribúenselle os seguintes fenómenos
fonéticos:
● Desaparición do -n- latino intervocálico: BONAM > boa;
SONARE > soar.
● Evolución do grupo consonántico latino -CT- > -it- :
NOCTEM > noite; LECTUM > leito;
● Sonorización das consoantes oclusivas xordas latinas P,
T, K > b,d,g. e desaparición das sonoras latinas B,D,G:
LUPUM > lobo; METUM > medo; CAECUM > cego;
LEGEM > lei; PEDEM > pé; RIVUM > río.
![Page 9: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/9.jpg)
Latinización:
![Page 10: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/10.jpg)
Proceso de asimilación e incorporación dos pobos ibéricos ó mundo romano.
ETAPAS:
1ª. Ata fins do séc. I a.C.: hostilidades
![Page 11: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/11.jpg)
2ª. Desde o 29 a.C – séc. III d.C.: aspirar á cidadanía romana. LATÍN = lingua de prestixio = primeiras inscricións latinas
![Page 12: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/12.jpg)
3ª Romanización: século III d.C.
Imposición do latín como única lingua oficial.
![Page 13: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/13.jpg)
* Xermánico* Árabe
Linguas de superestrato: Decadencia do Imperio Romano por presión dos pobos xermánicos
![Page 14: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/14.jpg)
![Page 15: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/15.jpg)
Os pobos xermánicos fusionáronse grazas a:
xa estaban bastante latinizados
Nº invasores reducido
Nivel cultural baixo
Organización administrativa baixa
![Page 16: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/16.jpg)
Antropónimos: Afonso,Luís,Elvira
Topónimos:
• ar: Gondomar
• mil: Samil
• ende: Madrosende
• monde: Baamonde
• riz:Mondariz,Guitiriz
• ulfe: Randulfe
Léxico da guerra e costumes: guerra, helmo,espía,agasallar
Trazos do superestrato xermánico:
![Page 17: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/17.jpg)
![Page 18: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/18.jpg)
Cultura árabe moi avanzada (arte, agricultura, técnica,
ciencia)
Achega léxica de orixe árabe:
● Agricultura e gandería: cenoria, albeitar
●Construción: alicerce, albanel,azotea
● Administración: alcalde, alcaide, alférez
● Ciencia: cifra, logaritmo, cénit, xarope, álxebra
● Topónimos: AMezquita, Sada
● Expresións: oxalá, debalde
![Page 19: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/19.jpg)
Principais evolucións fonéticas:
Latín Galego Exemplos
As consoantes: P , T , K Sonorizan: B , D , G POPULUM > pobo; AMICUM > amigo
As consoantes: -B-, D , G Desaparecen VEDERE > ver; LEGERE > ler
O grupo cons. CT Evoluciona a: it FACTUM > feito; NOCTEM > noite
As consoantes: N , L Desaparecen TENERE > ter; CALENTEM > quente
O ditongo: AU Evoluciona a: ou AURUM > ouro; TAURUM > touro
Grupos cons.: CL , FL , PL , Palatalizan: Ch CLAMARE > chamar; PLAGAM > chaga
![Page 20: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/20.jpg)
A maioría do léxico galego procede do LATÍN
VULGAR
clasifícase segundo :
● a época na que foi introducido,
● a evolución que sofre ao longo da historia.
Formación histórica do léxico
Cultismo
semicultismo
Patrimonial
![Page 21: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/21.jpg)
Incorporáronse: na colonización romana
Transmitíronse: por vía oral
Evolucionaron: totalmente (transformacións fonéticas)
Constitúen: a maior parte do noso léxico
Exemplos: CAELUM > ceo; DIRECTUM > dereito CAUSAM >
cousa; AURICULAM > orella
Patrimoniais:
![Page 22: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/22.jpg)
Evolucionaron: parcialmente (pequenos cambios)
Menos cás palabras patrimoniais, máis cós cultismos
Exemplos: DELICATUM > delicado; patrimonial: “delgado”
MIRACULUM > milagre; posible evolución: “mirallo”
FLACCUM > fraco; posible evolución: “chago”
Semicultismos:
![Page 23: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/23.jpg)
Incorporáronse: tardiamente
Evolucionaron:pequenas alteracións
Exemplos: COLLOCARE > colocar; COLUMNAM > columna
Os tecnicismos: son cultismos específicos das ciencias, artes, técnica e
oficios; nomean: obxectos, operacións...
Fórmanse por:
Incorporar palabra gregas ou latinas: mecánica
Creación de neoloxismos con elementos gregos e
latinos:encefalograma
Os latinismos son expresións puramente latinas: Apriori, ídem, lapsus,
ipsofacto, voxpopuli
Cultismos:
![Page 24: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/24.jpg)
LATÍN Voz patrimonial Cultismo
CONCILIUM Concello Concilio
COLLOCARE Colgar Colocar
CALIDUM Caldo cálido
![Page 25: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/25.jpg)
LATÍN Voz patrimonial Semicult. Cultismo
CLAVÍCULAM Chavella Caravilla Clavícula
PLENAM Chea Prea(mar) Plena
REGULAM Rella Regra Regular
![Page 26: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/26.jpg)
Chegou o momento de
estudar
![Page 27: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/27.jpg)
![Page 28: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/28.jpg)
1. Relaciona as formas galegas coas correspondentes latinas:
SOMNIUcedo
FOEDU mazá
CALAVARIA souto
CLAVIC'LA madeixa
SOMNU feo
GENISTA xograr
VEC'LU xesta
ASCIATA brazo
MATTIANA dona
MATAXA sono
IOCULARE eixada
BRACCHIU vasoira
IANUAELLA caveira
BENEDICTU soño
PLACITU vello
CITO xanela
SALTU abelá
ABELLA prazo
DOMINA chavella
VERSORIA bieito
SOMNIU
FOEDU
CALAVARIA
CLAVIC'LA
SOMNU
GENISTA
VEC'LU
ASCIATA
MATTIANA
MATAXA
IOCULARE
BRACCHIU
IANUAELLA
BENEDICTU
PLACITU
CITO
SALTU
ABELLA
DOMINA
VERSORIA
SOÑO
FEO
CAVEIRA
CHAVELLA
SOÑO
XESTA
VELLO
EIXADA
MAZÁ
MADEIXA
XOGRAR
BRAZO
XANELA
BIEITO
PRAZO
CEDO
SOUTO
ABELÁ
DONA
VASOIRA
![Page 29: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/29.jpg)
11. Coloca nos ocos a palabra correspondente que aparece ó final. Clasifícaas segundo a súa orixe.
- A sopa estaba saborosa e non quedou nada na pota, pero o carneiro ó espeto estaba un pouco cru.- Esta ben o orgullo de gañar. Pero non debes gabarte demasiado.- Dese home din que rouba o diñeiro dos ricos para dárllelo ós pobres.- Estendeu a toalla de cor branco no chan e deitouse xardín no como se estivese na praia.- O cosco recobre os grans de millo e outros cereais.- Os xermanos antes de britar ou infrinxir un pacto non podían menos que esgrimir as espadas.- Unha pala é un burato ou cova baixo as pedras do río, onde se esconden as troitas.- A lastra é unha laxe de pouca espesura que se usa para facer valados.- Esa alfaia que roubaron é un torque de ouro celta.- No xardín lixou a roupa que era o seu orgullo pois era un modelo único dun alfaiate galego; agora terá que limpala cun xabón especial.
![Page 30: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/30.jpg)
● Substratos preindoeuropeosSubstratos preindoeuropeos (Idade de Pedra):Son tres conxuntos:Euroafricano ou mediterráneo: deixounos palabras como: cosco.Tirrénica: lastra, abarca.
● Os paraceltas: pala.
● Xermanas: Os que entraron no propio latín e que os romanos levaron por todo o Imperio: roubar, sopa, branco, xabón, orgullo, tregua, gañar,rico.Xermanos: britar, esgrimir.Á visigoda : roupa, espeto. O terceiro estrato de xermanismos é o formado polos que chegaron coas peregrinacións medievais, procedentes do francés ou do provenzal: xardín, toalla, gabarse. ●
Árabes: alfaia, alfaiate.
![Page 31: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/31.jpg)
ÉTIMO LINGUA P.PATRIMONIAL
alzait xermano gardar
wilhelm árabe aceite
alruz xermano barro
barro celta gato
wardom ibérica arroz
cattus árabe Guillerme
![Page 32: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/32.jpg)
BESTIAMBESTIAM: besta, bechaMACULAMMACULAM: mácula, mágoa, manchaCLAVICULAMCLAVICULAM: cravella, chavellaINSULAMINSULAM: insua, illaFLUXUMFLUXUM: frouxoREGULAMREGULAM: regular, regra, rellaPLENAMPLENAM.: plena, prea-, chea
![Page 33: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/33.jpg)
4.Indica a forma galega que corresponde a cada unha destas 4.Indica a forma galega que corresponde a cada unha destas palabras latinas:palabras latinas:
PLICARE > pregar
ALTARIU > outeiro
CLAUSA > chousa
IEIUNU > xexún
NEBULA > néboa
CATENA > cadea
SAXU > seixo
ALTERU > outro
LAETU > ledo
TRUCTA > troita
![Page 34: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/34.jpg)
ÉTIMOSÉTIMOS RESULTADOSRESULTADOS
LITIGARELITIGARE chan/chao prea-(mar)
FRIGIDAMFRIGIDAM chea/cheia fríxida
PLANUMPLANUM límpido lidar
LIMPIDUMLIMPIDUM litigar plano
PLENAMPLENAM fría plena
![Page 35: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/35.jpg)
7. Dá unha voz patrimonial (como mínimo) emparentada lexicamente con cada un dos seguintes cultismos:
Plano: chan / chao
Clave: chave
Personalidade: persoa, persoal
Medicina: menciña
Pleno: cheo
Secretario: segredo
Solitario: solteiro
Audición: oír
Directo: dereito
Flamante: rechamante
![Page 36: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/36.jpg)
8. Nas seguintes palabras, nas que se indica a evolución do latín ó galego, hai algunhas evolucións fonéticas que poden atribuírse ó substrato celta. Explica que fenómenos fonéticos se producen en cada un dos casos:
CUPPA > cuba DIRECTCTU > dereito FOEDDU > feo SECCARE > segar
CAECCU > cego CITTO > cedo AMICCU > amigo Venna > vea
FACTCTU > feito RIPPARIA > ribeira BONNA > boa TECTCTU > teito
![Page 37: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/37.jpg)
9. Pon as formas galegas correspondentes a cada unha das seguintes palabras latinas e indica que fenómenos fonéticos teñen lugar en cada caso:
LACTCTEM > leiteLUNNAM > lúaPECTCTUM > peitoFACERE > facerGGENNISTAM > xestaFOLILIAM > follaROTTAM > rodaOCTCTO > oitoARENNAM > areaSONNARE > soarLUPPUM > loboNOCTCTE > noiteLANNA > laBONNA > boa
![Page 38: Historia orixes](https://reader030.vdocuments.co/reader030/viewer/2022012317/54791912b37959a22b8b461f/html5/thumbnails/38.jpg)
agasallo adornar, asear
espeto presente, regalo
helmo quebrantar, violar, infrinxir
guisa hasta de ferro puntiaguda que serve para asar carne ou peixe
ufano destruír, cortar
britar que se vangloria e se arroga méritos extraordinarios
talar peza da armadura que cubría a cabeza e o rostro, con viseira
trepar nome xenérico de antigas lendas escandinavas
ataviar maneira, feito, procedemento
saga subir a algún sitio agatuñando; rubir