TR22 GÜNEY MARMARA
BÖLGE PLANI (2010-2013)
Aralık 2010
Beşeri ve sosyal sermayesini geliştirmiş, girişimcilik ruhunu
canlandırarak tarım ve turizm sektörlerinde küresel rekabet
seviyesine ulaşmış, sanayisi katma değeri yüksek sektörler lehine
gelişmiş; Kaz Dağları, Truva, Gelibolu, Manyas Kuş Cenneti gibi
kültürel ve doğal zenginlikleriyle çevreye duyarlı kalkınmış
YAŞANACAK BÖLGE
i
SUNUġ
Bugünün beklenti ve ihtiyaçlarını, gelecek kuĢakların beklenti ve ihtiyaçlarını da
düĢünerek karĢılama anlayıĢıyla ortaya konulan TR22 Düzey 2 Bölge Planı, bölgesel
geliĢmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliği sağlamak, ulusal düzeyde üretilen politika, plan ve
stratejiler ile yerel düzeyde yürütülen faaliyetler arasındaki bütünlüğü sağlamak, bölgesel
program ve projelere temel oluĢturmak üzere hazırlanan strateji, koordinasyon ve
yönlendirme belgesidir.
3194 sayılı Ġmar Kanunu‟nun 8. Maddesi kapsamında Devlet Planlama TeĢkilatı‟nın
uygun görmesi üzerine Balıkesir ve Çanakkale illerini içine alan TR22 Düzey 2 Bölgesi için
Güney Marmara Kalkınma Ajansı‟nın (GMKA) koordinasyonunda hazırlanan bu plan, Devlet
Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı‟nca (DPT) onaylanarak yürürlüğe girmiĢtir.
Uzun vadeli geliĢme stratejisinin ilk dört yıllık dönemini kapsayan TR22 Düzey 2
Bölge Planı; bölgenin vizyonuna, bu vizyona giden yoldaki önceliklere ve stratejilere yer
vermektedir. Bölgedeki kurum ve kuruluĢların, üniversitelerin, sivil toplum örgütlerinin
katılımıyla ilk kez yapılan bu planlama çalıĢması; uzun vadede ulaĢılmak istenen yer
doğrultusunda atılacak adımların stratejisini ortaya koymaktadır. Bu kapsamda, ilk bölge
planı döneminde aĢağıda belirtilen geliĢme eksenleri doğrultusunda çalıĢmalar yapılacaktır:
• Çevreye duyarlı, yenilikçi, rekabet gücü yüksek sektörlerin oluĢturulması için
Ar-Ge, Yenilikçilik ve MarkalaĢma bilincinin geliĢtirilmesi ve bunun için gerekli olan altyapı
çalıĢmalarının yapılması
• Bölgenin doğal güzelliklerinin, tarihi mirasının ve kültürel kaynaklarının
sağladığı potansiyelleri harekete geçirerek bölgesel geliĢmenin sağlanması
• Bölgedeki nitelikli iĢ gücünün bölgenin öncelikleri doğrultusunda
yönlendirilerek bölge halkının refah düzeyinin yükseltilmesi ve sosyal dayanıĢmanın
geliĢtirilmesi
DeğiĢimin çok daha yoğun bir Ģekilde yaĢandığı, küreselleĢmenin her alanda etkili
olduğu, fırsatların ve tehditlerin de çoğaldığı bu dönemde plan, bölgenin gerçekleĢecek
dönüĢümlerinin senaryosunu oluĢturmaktadır.
ii
TR22 Düzey 2 Bölge Planı, kamu kesimi ile özel kesim ve sivil toplum arasında
iletiĢime ve belirlenen stratejik amaçlar temelinde iĢbirliğine katkıda bulunacaktır. Bu
anlamda plan, sadece kamu kurum ve kuruluĢları için değil, toplumun her kesiminden
paydaĢlar için hedef ve strateji birliği sağlayarak yol gösterici olacaktır.
Katılımcılık esası temelinde oluĢturulan bu planın hazırlık aĢamasında desteğini
esirgemeyen herkesin, planı içselleĢtirme ve uygulama aĢamalarında da aynı anlayıĢla birlik
ve bütünlük içinde hareket etmeleri ortak temennimizdir.
Bölge planımızın hazırlanmasında katılımlarıyla, çalıĢmalarıyla, görüĢ ve önerileriyle
katkı sunan tüm kiĢi ve kuruluĢlara, emeği geçen herkese teĢekkürlerimi sunarım.
Abdülkadir ATALIK
Çanakkale Valisi
GMKA Yönetim Kurulu BaĢkanı
iii
ĠÇĠNDEKĠLER
SUNUġ i ĠÇĠNDEKĠLER iii TABLOLAR vi GRAFĠKLER viii HARĠTALAR ix
KISALTMALAR x YÖNETĠCĠ ÖZETĠ 1 1 PLAN HAZIRLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK 9
1.1 GiriĢ 9 1.2 Hazırlık Süreci ve Yöntem 10
1.2.1 Arama Konferansı 10 1.2.2 Derinlemesine GörüĢmeler 11
1.2.3 Anket ÇalıĢması 11
1.2.4 Ġkincil Veriler 12 1.2.5 Bölge Planının Hazırlanmasında Dikkate Alınan Belgeler 12
2 MEVCUT DURUM ANALĠZĠ 14
2.1 Bölgenin Tanımlanması 14 2.2 BeĢeri ve Sosyal Sermaye 15
2.2.1 Nüfus ve Demografik Yapı 15
2.2.1.1 Nüfus Yapısı ve Dağılımı 15 2.2.1.2 Göç 19
2.2.2 Sağlık 22 2.2.3 Eğitim 24
Üniversiteler 29
Balıkesir Üniversitesi 29 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 30
2.2.3.1 Kütüphaneler 30 2.2.4 ĠĢgücü, Ġstihdam ve ĠĢsizlik 30
2.2.4.1 Dezavantajlı Gruplar, Sosyal Ġçerme ve Sosyal Uyum 41
2.3 Ekonomik Yapı 42 2.3.1 Genel Ekonomik Yapı 42 2.3.2 Sektörel Analizler 48
2.3.2.1 Tarım ve Hayvancılık Sektörü 48 2.3.2.1.1 Bitkisel Üretim 49
2.3.2.1.2 Hayvansal Üretim 62 2.3.2.1.3 Su Ürünleri Üretimi 66
2.3.2.2 Sanayi Sektörü 67 Organize Sanayi Bölgeleri 72
2.3.2.3 Hizmetler Sektörü 75
2.3.2.3.1 Turizm 75 2.3.2.3.2 Ticaret 89
2.3.2.3.2.1 Ġç Ticaret 89 2.3.2.3.2.2 DıĢ Ticaret 91
2.3.2.3.3 Bankacılık ve Finans 96 2.3.2.3.4 UlaĢım ve Lojistik 98
2.3.2.3.4.1 Karayolu 99 2.3.2.3.4.2 Denizyolu 102
iv
2.3.2.3.4.3 Demiryolu 106
2.3.2.3.4.4 Havayolu 108 2.3.2.4 Diğer Sektörler 110
2.3.2.4.1 Madencilik 110
2.3.2.4.1.1 Metalik Madenler 114 2.3.2.4.1.2 Endüstriyel Hammaddeler 115 2.3.2.4.1.3 Yarı Kıymetli Mineraller 118 2.3.2.4.1.4 Enerji Hammaddeleri 119
2.3.2.4.2 Enerji 121
2.3.2.4.2.1 Yenilenebilir Enerji Kaynakları 122 2.3.2.4.2.2 Enerji Verimliliği 128
2.3.3 ĠĢ Demografisi 129 2.3.4 Bölgede Yatırımlar ve Finansman Kaynakları 132
2.3.4.1 Yabancı Sermaye 132
2.3.4.2 Kamu Yatırımları 138
2.3.4.3 Diğer Finansman Kaynakları 140
2.3.5 Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler (KOBĠ) 141 2.4 Çevresel Sürdürülebilirlik 148
2.4.1 Doğal Kaynaklar ve Biyolojik ÇeĢitliliğin Korunması 149 2.4.2 Su Kaynakları ve Atıksu Yönetimi 150
2.4.3 Atık Yönetimi 153 2.4.4 Hava Kalitesi 157
2.4.5 Çevre Düzeni Planları 158 2.4.6 Doğal Risk Faktörleri 158
2.5 GZFT Analizi 160
3 VĠZYON, AMAÇ, HEDEF VE STRATEJĠLER 164 AMAÇ 1 : REKABET EDEBĠLĠRLĠĞĠN ARTIRILMASI 165
HEDEF 1 : Tarım Sektörünün Rekabetçi Bir Yapıya KavuĢturulması 166 HEDEF 2 : Turizm Sektörünün Rekabet Gücünün Artırılması 168
HEDEF 3 : GiriĢimciliğin GeliĢtirilmesi 170 HEDEF 4 : Sınai ve Ticari ĠĢletmelerin Kurumsal Yapılarının GeliĢtirilmesi 171
HEDEF 5 : UlaĢım Yapısının ve Lojistiğin Güçlendirilmesi 172
HEDEF 6 : Ar-Ge, Yenilikçilik ve MarkalaĢma Bilincinin GeliĢtirilmesi 174 HEDEF 7 : DıĢ Ticaretin GeliĢtirilmesi 174
HEDEF 8 : OSB‟lerin Etkinliklerinin Artırılması 175 AMAÇ 2 : BEġERĠ SERMAYENĠN VE SOSYAL YAġAMIN GELĠġTĠRĠLMESĠ
176
HEDEF 1 : Ġnsan Kaynaklarının Bölgenin Önceliklerine Paralel Kanallara
Yönlendirilmesi 177
HEDEF 2 : ToplumsallaĢmanın ve Sosyal DayanıĢmanın GeliĢtirilmesi: 178 HEDEF 3 : Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin Kalitesinin Yükseltilmesi 179
AMAÇ 3 : ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠN SAĞLANMASI 181
HEDEF 1 : Atık Yönetimine ĠliĢkin Altyapı Eksiklerinin Giderilmesi 181 HEDEF 2 : Çevre Bilincinin Yükseltilmesi ve Bilgi Birikimin Artırılması 183 HEDEF 4 : Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının YaygınlaĢtırılması
184
HEDEF 5 : Enerji Verimliliğinin Artırılması 185 HEDEF 5 : Doğal Risk Faktörlerine KarĢı Hazırlıklı Olunması 185
4 BÖLGE MEKÂNSAL GELĠġME ġEMASI 186 5 FĠNANSMAN 196
v
6 PERFORMANS GÖSTERGELERĠ 197
7 KOORDĠNASYON, ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME 202 TERĠMLER SÖZLÜĞÜ 203 EKLER 208
KAYNAKÇA 221
vi
TABLOLAR
Tablo 2.1 ADNKS Verilerine Göre TR22 Düzey 2 Bölgesi‟ne ĠliĢkin Bölge ve Ġller
Bazında Temel Nüfus Göstergeleri (2009) ..................................................................... 16 Tablo 2.2 YaĢ Grubuna Göre Doğum (31/08/2010) ................................................................ 18
Tablo 2.3 ADNKS Verilerine Göre YaĢ Bağımlılık Oranları (2009) ...................................... 18 Tablo 2.4 ADNKS Verilerine Göre TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde Bölge ve Ġller
Bazında Nüfus Projeksiyonu (2008) ............................................................................... 21 Tablo 2.5 Sağlık Personeli Sayıları ve Bir Sağlık Personeline DüĢen KiĢi Sayısı
(2006) .............................................................................................................................. 23
Tablo 2.6 6 YaĢ ve Üzeri Nüfusun Okuma Yazma Durumu ve Cinsiyete Göre
Dağılımı (2009) (KiĢi) .................................................................................................... 25 Tablo 2.7 Cinsiyete Göre Bitirilen Eğitim Düzeyi (2009) ....................................................... 29
Tablo 2.8 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin Türkiye Geneli ile KarĢılaĢtırmalı ĠĢgücü
Durumu (15+) (2009)...................................................................................................... 33 Tablo 2.9 15+ Nüfusun ĠĢgücüne Katılma Oranları (2009) ..................................................... 34 Tablo 2.10 15+ Ġstihdamın Sektörel Dağılımı .......................................................................... 36
Tablo 2.11 Genel ĠĢ Durumu (2009) (KiĢi) .............................................................................. 37 Tablo 2.12 TR22 Düzey 2 Bölgesi 15+ ĠĢgücüne Dahil Olmama Nedenine Ve Eğitim
Durumuna Göre ĠĢgücüne Dahil Olmayan Kadınlar (Bin) (2009) ................................. 38 Tablo 2.13 TR22 Düzey 2 Bölgesi Eğitim Düzeylerine Göre Ġstihdam Dağılımı
(2009) .............................................................................................................................. 39
Tablo 2.14 15 YaĢ Üstü ĠĢsiz Rakamları (bin) ......................................................................... 39 Tablo 2.15 TR22 Düzey 2 Bölgesi Eğitim Durumuna ve GeniĢ YaĢ Grubuna Göre
ĠĢsizler, (2009) (bin) ....................................................................................................... 40 Tablo 2.16 ĠĢteki Durumuna Göre Ġstihdam (2009) (bin) ........................................................ 40 Tablo 2.17 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Bakımından
Türkiye Genelindeki Konumu ........................................................................................ 42
Tablo 2.18 Balıkesir ve Çanakkale Ġlçelerinin Türkiye Genelindeki 872 Ġlçe Ġçindeki
GeliĢmiĢlik Sıraları, (2004) ............................................................................................. 44
Tablo 2.19 Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayrisafi Katma Değer – Ġktisadi Faaliyet
Kollarına Göre Temel Fiyatlarla (bin TL) (2006) .......................................................... 45 Tablo 2.20 Bölgenin yıllara göre tarımsal üretiminin Türkiye toplam tarımsal
üretimine oranı (yüzde ) .................................................................................................. 49 Tablo 2.21 Balıkesir ve Çanakkale Ġlleri Arazi Dağılımı ......................................................... 49
Tablo 2.22 Balıkesir ve Çanakkale Ġllerinde Tarım Sektöründe Faaliyet Gösteren
ĠĢletme Sayıları ............................................................................................................... 52 Tablo 2.23 TR22 Bölgesindeki ĠĢlenebilir Arazinin Ġller Bazında Dağılımı ........................... 53 Tablo 2.24 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Üretilen Bazı Önemli Tarla Bitkilerine ĠliĢkin
Değerler (2008) ............................................................................................................... 54
Tablo 2.25 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Üretilen Bazı Sebzelere ĠliĢkin Değerler, 2008 .......... 54 Tablo 2.26 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Üretilen Bazı Meyvelere ĠliĢkin Değerler, 2008 ........ 55
Tablo 2.27 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Zeytin Üretimine ĠliĢkin Değerler (2008) .................. 57 Tablo 2.28 Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretimine ĠliĢkin Değerler (2008) ................................. 58 Tablo 2.29 TR22 Düzey 2 Bölgesi BaĢlıca Örtü Altı Ürün Üretimi (2008) ............................ 59 Tablo 2.30 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Organik Tarım (2008) ................................................ 60 Tablo 2.31 Tarımsal Alet ve Makineler (Adet) (2008) ............................................................ 61 Tablo 2.32 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Canlı Hayvan Sayıları (2008) ..................................... 64
vii
Tablo 2.33 Balıkesir ve Çanakkale Ġllerinde Üretilen Hayvansal Ürünlerin Dağılımı
(2008) .............................................................................................................................. 65 Tablo 2.34 TR22 Bölgesi‟nde Su Ürünleri Üretimi (2008) ..................................................... 66 Tablo 2.35 TR22 Düzey 2 Bölge Sanayisine ĠliĢkin Temel Göstergeler ................................. 71
Tablo 2.36 TR22 Düzey 2 Bölgesi OSB‟leri (2009) ................................................................ 74 Tablo 2.37 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟ne ĠliĢkin Konaklama Tesis, Oda ve Yatak Sayıları ........ 76 Tablo 2.38 Balıkesir Ġli Termal Tesis Yatak Durumu .............................................................. 78 Tablo 2.39 Çanakkale Ġli Termal Tesis Yatak Durumu ........................................................... 79 Tablo 2.40 Güney Marmara Bölgesinde Bulunan Milli Parklar ve Özellikleri ....................... 81
Tablo 2.41 Tesislere GeliĢ, Geceleme, Ortalama KalıĢ Süresi Ve Doluluk Oranının
Ġllere Ve Ġlçelere Göre Dağılımı (2009) ......................................................................... 88 Tablo 2.42 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟ne ĠliĢkin Bazı DıĢ Ticaret Göstergeleri (2008) ............... 94 Tablo 2.43 Türkiye ve TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġhracat Değerlerinin Ekonomik
Faaliyetlere Göre Dağılımı (bin $) (2008-2009) ............................................................. 94
Tablo 2.44 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde Faaliyet Gösteren Banka ve ġube Sayıları,
(Katılım Bankaları Hariç) ............................................................................................... 96
Tablo 2.45 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde Banka Kredilerinin Sektörel Dağılımı (2008) ........... 98 Tablo 2.46 Karayollarının Türü ve Uzunlukları ....................................................................... 99 Tablo 2.47 TR22 Düzey 2 Bölgesi UçuĢ Trafiği ................................................................... 109 Tablo 2.48 TR22 Düzey 2 Bölgesi Havaalanları Yıllık Yolcu Trafiği (KiĢi) ........................ 110
Tablo 2.49 TR22 Bölgesi Elektrik Tüketimi (2009) .............................................................. 122 Tablo 2.50 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde Üretime Geçen Rüzgar Santralleri .......................... 126
Tablo 2.51 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde ĠnĢa Halindeki Rüzgar Santralleri ........................... 126 Tablo 2.52 Türkiye‟de ve TR22 Bölgesi‟nde Mevcut GiriĢimlerin Faaliyet Alanlarına
Göre Dağılımı (2008) .................................................................................................... 131
Tablo 2.53 Türkiye‟ye 2006, 2007, 2008 Yıllarında GerçekleĢtirilen Toplam
Uluslararası Doğrudan Yatırımın TR Düzey 2 Bölge Ġlleri Bazında Dağılımı ............ 133
Tablo 2.54 Balıkesir ve Çanakkale Ġllerinde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli
Firmaların MenĢeleri (31.12.2009) ............................................................................... 136
Tablo 2.55 Balıkesir Ġli Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (2004-2008) (bin TL) ....... 139 Tablo 2.56 Çanakkale Ġli Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (2004-2008) (bin
TL) ................................................................................................................................ 139
Tablo 2.57 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde Avrupa Birliği Hibe Desteklerinden
Faydalanma Oranları ..................................................................................................... 140
Tablo 2.58 AB KOBĠ Tanımı ve Türkiye‟deki Yeni KOBĠ Tanımı (Tüm Sektörler
Ġtibariyle) ...................................................................................................................... 142 Tablo 2.59 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde Sanayi Alanındaki KOBĠ‟lerin Sektörlere
Göre Dağılımı ............................................................................................................... 143 Tablo 2.60 Yıllar Ġtibariyle Bölgede Verilen KOBĠ TeĢvik Belgelerine ĠliĢkin Bilgiler ....... 144
Tablo 2.61 Kanalizasyon Ģebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayıları
ve nüfusu (2008) ........................................................................................................... 150 Tablo 2.62 Ġçme ve kullanma suyu Ģebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen
belediye sayısı ve nüfusu (2008) .................................................................................. 152 Tablo 2.63 Bertaraf Yöntemine Göre Belediye Atık Miktarı (2008) ..................................... 155 Tablo 4.1 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonuna Göre Nüfus Tahminleri (ADNKS) .................... 189
viii
GRAFĠKLER
Grafik 2.1 Bölge Nüfusunun YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı .................................................. 17 Grafik 2.2 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin Düzey 1 Sınıflamasında Yer Alan 12 Bölge ile
olan Göç ĠliĢkisi – Göç Aldığı Bölgeler (2008-2009) .................................................... 20 Grafik 2.3 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin Düzey 1 Sınıflamasında Yer Alan 12 Bölge ile
Olan Göç ĠliĢkisi – Göç Verdiği Bölgeler (2008-2009) ................................................. 20
Grafik 2.4 Türkiye Geneli ve TR22 Düzey 2 Bölgesi Bazında Yüz Bin Kişiye Düşen Hastane Yatak Sayıları, (2004-2007) .......................................................................... 23
Grafik 2.5 TR Düzey 2 Bölgelerinde ĠĢsizlik ve ĠĢgücüne Katılma Oranları (2009) ............... 31
Grafik 2.6 ÇalıĢan Sayılarının Düzey 2 Bölgeleri Bazında Türkiye Toplamı Ġçindeki
Payı (yüzde) (2006) ........................................................................................................ 32 Grafik 2.7 TR Düzey 2 Bölgeleri YaĢ Gruplarına Göre Kadın Ġstihdamı ................................ 35 Grafik 2.8 TR22 Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma Değerlerinde Tarım, Sanayi ve
Hizmetlerin Payları ......................................................................................................... 47 Grafik 2.9 TR22 Düzey 2 Bölgelerinde KiĢi BaĢına DüĢen Gayri Safi Katma Değerler
($) (2006) ........................................................................................................................ 48
Grafik 2.10 Canlı Hayvan Mevcudunun ve Hayvansal Ürünlerin Değerleri (bin TL)
(2008) .............................................................................................................................. 63
Grafik 2.11Ġller Bazında Limanlarımızı Ziyaret Eden Kruvaziyer Yolcu Sayısı .................... 84 Grafik 2.12 TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġllerinde Ticaret Hacmi Cari Fiyatlarla (TL) .................. 90
Grafik 2.13 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Ticaretin Bölge GSYH‟sindeki Payı (Yüzde) ........... 90 Grafik 2.14 Türkiye ve TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġhracat Değerleri (milyon $) (2002-
2009) ............................................................................................................................... 91
Grafik 2.15 Ġller Bazında Liman Tesislerinde ĠĢlem Gören Gemi Sayıları ........................... 103 Grafik 2.16 Türkiye‟de Kurulan-Kapanan ġirket ve Kooperatif Sayıları (adet) (2003-
2009) ............................................................................................................................. 129 Grafik 2.17 TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde Kurulan-Kapanan ġirket ve Kooperatif
Sayıları .......................................................................................................................... 130 Grafik 2.18 Türkiye‟de Kurulan-Kapanan Ticaret Ünvanlı ĠĢyeri Sayıları (adet)
(2003-2009) .................................................................................................................. 130 Grafik 2.19 Balıkesir Ġlinde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli Firmaların Faaliyet
Alanlarına Göre Dağılımı (adet) (31.12.2009) ............................................................. 134 Grafik 2.20 Çanakkale Ġlinde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli Firmaların
Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı (adet) (31.12.2009) ............................................... 135 Grafik 2.21 TR22 Bölgesi‟nde Verilen KOBĠ Yatırım TeĢvik Belgeleri‟nin Sektörel
Dağılımı (2006-2008 arası, toplam) .............................................................................. 145
ix
HARĠTALAR
Harita 2.1 TR22 Düzey 2 Bölgesi, Balıkesir ve Çanakkale Ġlleri ............................................ 14 Harita 2.2 Balıkesir ve Çanakkale illeri Jeotermal Haritaları .................................................. 77 Harita 2.3 Güney Marmara Bölgesi Turizm Potansiyelleri Haritası ........................................ 86 Harita 2.4 BölünmüĢ Yol Ağı ................................................................................................ 100 Harita 2.5 Bölgedeki Uluslararası Avrupa Yol Ağı ġebekesi ................................................ 101
Harita 2.6 Bölgedeki Türkiye TEM Yol Ağı ......................................................................... 102 Harita 2.7 Balıkesir Liman Haritası ....................................................................................... 104 Harita 2.8 Çanakkale Liman Haritası ..................................................................................... 105 Harita 2.9 TCDD Demiryolu ġebeke Haritası ....................................................................... 107 Harita 2.10 Balıkesir Ġli Maden Haritası ................................................................................ 112
Harita 2.11 Çanakkale Ġli Maden Haritası .............................................................................. 113 Harita 2.12 Balıkesir Ġli Jeotermal Alanları ........................................................................... 120
Harita 2.13 Çanakkale Ġli Jeotermal Alanları ......................................................................... 120
Harita 2.14 Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlası ......................................................... 123 Harita 2.15 Türkiye‟nin 50 m Yükseklikte Rüzgar Hızı ........................................................ 124 Harita 2.16 Çanakkale ve Balıkesir Ġlleri Rüzgar Dağılımı ................................................... 124
Harita 2.17 Türkiye‟nin 50 m Yükseklikte Rüzgar Kapasite Faktörü ................................... 125 Harita 2.18 Çanakkale Ġli Kapasite Faktörü Dağılımı ............................................................ 125 Harita 2.19 Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası ..................................................................... 159
Harita 4.1 Güney Marmara Bölgesi UlaĢım Bağlantıları ....................................................... 188 Harita 4.2 Güney Marmara Bölgesi için Öngörülen Merkezler ve Etki Alanları .................. 190
Harita 4.3 Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı ......................................... 192 Harita 4.4 Güney Marmara Bölgesi Mekânsal GeliĢme ġeması ............................................ 194
x
KISALTMALAR
AAT : Atıksu Arıtma Tesisi
AB : Avrupa Birliği
ADNKS : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
AR-GE : AraĢtırma - GeliĢtirme
BM : BirleĢmiĢ Milletler
ÇED : Çevresel Etki Değerlendirme
ÇOMÜ : Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
DHMĠ : Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi
DPT : Devlet Planlama TeĢkilatı
DTM : DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı
EPDK : Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
EĠE : Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi
GMKA : Güney Marmara Kalkınma Ajansı
GSKD : Gayri Safi Katma Değer
GSYĠH : Gayri Safi Yurt Ġçi Hasıla
GZFT : Güçlü-Zayıf Yönler; Fırsatlar ve Tehditler
HACCP : Hazard Analysis Critical Control Points
ĠGEME : Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi
ĠGĠAD : Ġktisadi GiriĢim ve ĠĢ Ahlakı Derneği
ĠKG : Ġnsan Kaynakları GeliĢtirme
ĠġKUR : Türkiye ĠĢ Kurumu
KGF : Kredi Garanti Fonu
KOBĠ : Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler
KOSGEB : Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı
MTA : Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
OSB : Organize Sanayi Bölgesi
POYD : Profosyenel Otel Yöneticileri Derneği
STK : Sivil Toplum KuruluĢları
TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi
TEDAġ : Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim ġirketi
TEPAV : Türkiye Ekonomi Politikaları AraĢtırma Vakfı
TEYDEB : Teknoloji ve Yenilik Destek Programları BaĢkanlığı
xi
TMMOB : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği
TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TPE : Türk Patent Enstitüsü
TTGV : Türk Teknoloji GeliĢtirme Vakfı
TUROB : Türkiye Otelciler ĠĢletmeciler ve Yatırımcılar Birliği
TÜBĠTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu
TÜĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumu
TÜRKONFED: Türk GiriĢimci ve ĠĢ Dünyası Konfedarasyonu
TÜROFED : Türkiye Otelciler Fedarasyonu
TÜRSAB : Türkiye Seyahat Acentaları Birliği
TYD : Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği
UNESCO : BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organization)
1
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ
DeğiĢimin her alanda ve hızlı bir Ģekilde yaĢandığı, rekabetin gittikçe yoğunlaĢtığı bir
ortamda büyüme çabaları doğal kaynakları tehlikeye sokmaktadır. Bunun önüne geçilmesi
sürdürülebilir ve çok merkezli bir kalkınma anlayıĢı ile mümkündür. Mevcut kaynakların en
etkin Ģekilde kullanıldığı ve ortaya çıkacak geliĢmelerin doğru yönlendirildiği bir bölgede
kalkınma süreci hızlanacaktır. Bu yaklaĢımın esas alındığı TR22 Düzey 2 Bölge Planı‟nda
uzun vadede istenen; doğal, tarihi ve kültürel varlıklarını kaybetmeden ulusal ve küresel
ortamda rekabet edebilen, fırsatlar yaratan, bu fırsatları değere dönüĢtürebilen bir bölge
olmaktır.
Türkiye, bölgesel geliĢme politikalarının etkin bir Ģekilde uygulanması ve AB‟ye
uyum sağlanması amacı doğrultusunda 26 Ġstatistiki Bölge Birimi Düzey 2 Bölgesine
ayrılmıĢtır. Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre TR22 Düzey 2 Bölgesi olarak
isimlendirilen Güney Marmara Bölgesi, Balıkesir (TR221) ve Çanakkale (TR222) illerinden
oluĢmaktadır. Yüzölçümü 24.232 kilometrekare olan Bölgede 31 ilçe, 87 belediye ve 1457
köy bulunmaktadır. 2009 yılı verilerine göre Bölgenin toplam nüfusu 1.617.820‟dir.
Nüfus yapısı ve dağılımı bakımından değerlendirildiğinde bölgede kilometrekare
baĢına düĢen insan sayısı 67 kiĢi olmakla birlikte bu oran 94 kiĢi olan Türkiye nüfus
yoğunluğu ortalamasının altında kalmaktadır. Bu durum Türkiye toplam nüfusunun yüzde
2,2‟sini oluĢturan Bölgenin yoğun göç baskısına maruz kalmamasının sonuçlarından biri
olarak değerlendirilebilir. 2009 yılı verilerine göre Bölge binde 7,9 nüfus artıĢ hızıyla binde
14,5 olan Türkiye nüfus artıĢ hızı ortalamasının altında kalmaktadır. Bu artıĢ hızıyla Bölge,
26 Düzey 2 Bölgesi arasında nüfus artıĢ hızı sıralamasında 18. sırada yer almaktadır.
Bağımlı nüfus oranına bakılacak olursa, genç (0-14 yaĢ) bağımlı nüfus oranı yüzde
26,68‟dir. Bu oran yüzde 38,79 olan Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. YaĢlı (65+
yaĢ) bağımlı nüfus oranı, yüzde 16,83 ile yüzde 10,46 olan ülke ortalamasının üzerindedir.
Bölgede genç bağımlı nüfus oranının ülke ortalamasından düĢük olması, doğurganlık oranının
Türkiye ortalamasının altında olduğunu göstermektedir.
Bölgenin az göç alması sanayileĢme oranının yetersizliğine iĢaret etmektedir. Nitekim
bölgede göç alan yerler, sanayinin görece geliĢmiĢ olduğu merkezlerdir. SanayileĢme oranının
düĢük olmasının bir sonucu olarak, Bölgede yüzde 58 olan ĢehirleĢme oranı, yüzde 76 olan
2
Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. SanayileĢme ve ĢehirleĢmenin yetersiz olması,
bölgesel geliĢim açısından olumsuz bir tablo olarak düĢünülmektedir. Diğer taraftan, doğal
nüfus artıĢının yüksek olmaması ve göçün olumsuz etkilerinin bulunmaması dengeli ve
sürdürülebilir kalkınma için avantajlı bir durumdur.
Mevcut durum itibariyle, TR22 Düzey 2 Bölgesi sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik
göstergelerinden biri olan sağlık altyapısı açısından 26 Bölge arasında 14. sıradadır. Bebek
ölümleri oranının Türkiye ortalamasının oldukça altında olması nedeniyle Balıkesir ve
Çanakkale illeri “Altın Bebek Dostu” iller arasında yer almaktadır. TR22 Düzey 2
Bölgesi‟nde nüfusun büyük bir kısmının kırsal alanda yaĢadığı düĢünülecek olursa sağlık
hizmetlerinin bölge içinde eriĢilebilirliği ve homojenleĢtirilmesi önemlidir. Balıkesir ve
Çanakkale‟de geliĢime açık iki üniversite araĢtırma hastanesinin olması, sağlık standartlarının
yükselmesi açısından olumludur.
Eğitim seviyesi bakımından Bölge oldukça ileri düzeydedir. Bölgede okullaĢma
oranları üniversite düzeyinde okullaĢma hariç olmak üzere Türkiye ortalamasının üzerindedir.
Okul öncesi eğitimde okullaĢma oranı Balıkesir‟de yüzde 24,29 iken Çanakkale‟de yüzde
43‟tür. Bu oran, yüzde 39 olan Türkiye ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında Çanakkale ili
Türkiye ortalamasının üzerinde, Balıkesir ili ise bu ortalamanın altında yer almaktadır.
Bölgede net ilköğretim okullaĢma oranı oldukça yüksektir. Mesleki ve teknik eğitim
seviyesinde okullaĢma oranı Balıkesir‟de yüzde 36,08, Çanakkale‟de ise yüzde 42,42 ile
Türkiye ortalaması olan yüzde 29,30‟dan yüksektir. Bölgede yüzde 10 olan üniversite bitirme
oranı, yüzde 12 olan Türkiye ortalamasından düĢüktür. Bölgede özellikle üniversite eğitimini
yaygınlaĢtırmaya yönelik özendirici faaliyetlerin yapılması ve okul öncesi eğitimde bölge içi
dengesizliklerin giderilmesi bölgenin sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik seviyesine olumlu katkılar
sağlayacağı öngörülmektedir.
Bölgede yüzde 8,5 olan iĢsizlik oranı, yüzde 11,4 olan Türkiye ortalamasının
altındadır. Bölgede en yüksek istihdam oranına sahip ve ayrıca öncelikli sektör olan tarımda
2004 yılından beri istihdamda azalma gözlemlenmektedir. Bu azalma, sanayi ve hizmet
sektöründeki artıĢ ile karĢılanmıĢtır. Katma değeri yüksek organik tarım uygulamalarına
yönlendirilen tarım sektörünün bu alandaki nitelikli eleman eksikliğinin giderilmesiyle
istihdama katkı sunması beklenmektedir. Diğer öncelikli sektör olan turizmde ise bölgede
nitelikli eleman yetiĢtiren eğitim programları mevcuttur. Tarım sektörüne yönelik verilecek
3
eğitimler ile bireysel kapasite ve becerilerin geliĢtirilmesi, ihtiyaç duyulan kalifiye
elemanların yetiĢtirilmesi ve istihdam oranının artırılması düĢünülmektedir.
Devlet Planlama TeĢkilatı‟nın yayımlamıĢ olduğu Ġller Arası GeliĢmiĢlik Sıralamasına
göre Balıkesir ve Çanakkale illeri sırasıyla 15. ve 24. sırada yer almaktadır. TR22 Düzey 2
Bölgesi ise Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik
sıralamasında 26 bölge içinde 10. sırada bulunmaktadır. Ġller arası rekabetçilik açısından
Balıkesir ilinin ticaret kapasitesi, üretim potansiyeli, tarım ve tarıma dayalı sanayi alanlarında
Çanakkale iline göre geridedir.
TR22 Düzey 2 Bölgesinde tarım sektörü öne çıkmaktadır. Tarımın bölge GSKD‟ sinde
(Gayri Safi Katma Değer) payı yüzde 22,4 ile yüzde 9,4 olan Türkiye ortalamasının oldukça
üzerindedir. Sanayi ve hizmet sektörlerinde bu oran Türkiye ortalamasının altındadır. Son
dönemlerde tarımın Bölge GSKD‟ sindeki payındaki azalma sanayi ve hizmet sektörünün
Bölge GSKD‟ sindeki artıĢ gözlenmektedir.
Bitkisel ve hayvansal üretim değerleri bakımından yıldan yıla bir artıĢ mevcuttur.
Bölgede yaygın olarak tarımı yapılan ürünler arasında zeytin, biber, domates ve tahıllar
sayılabilir. Süt ve süt ürünleri ile beyaz et ise baĢlıca hayvansal ürünlerdir. Parçalı ve dağınık
tarım arazilerinin varlığı, örgütlenme faaliyetlerinin etkin olmaması, modern tarım
uygulamalarına yönelik eğitim ve bilinç düzeyinin yetersizliği tarımdaki baĢlıca sorunlardır.
Parçalı ve dağınık tarım topraklarının yapısı, sulama faaliyetlerinde de maliyetin
artması, toprağın veriminin ve kalitesinin düĢmesi gibi birtakım sorunlara yol açmaktadır.
Yeraltı ve yer üstü sularının dengesiz kullanılması, yanlıĢ sulama yöntemleri sulamadaki
baĢlıca sorunlardandır.
Çanakkale‟de sulu tarım yapılan toprakların yüzde 90‟ında damlama ve yağmurlama
sulama sistemleri kullanılmaktayken, Balıkesir ilinde bu oran daha düĢüktür. Basınçlı sulama
sistemlerine geçiĢte en büyük engel finansman ve bilinç eksikliğidir. Ayrıca bölgede
ekonomik ömrünü tamamlamıĢ olan gölet ve sulama tesislerinin yenilenmesi gerekmektedir.
Arazi toplulaĢtırma çalıĢmaları ile sulamada ve tarımsal üretimde verimlilik artıĢı
sağlanabilir. Bu konuda faaliyetlerin yapılması ve bölge halkının eğitilmesi hem verim artıĢını
sağlayacak hem de rekabet edebilirlik kapasitesini artıracaktır.
4
Bölgenin bitkisel üretim değeri ise Türkiye‟nin toplam üretiminin yüzde 4,5‟lik
kısmını oluĢturmaktadır. Tarımda verimliliği ve tarıma dayalı sanayide kaliteyi artırmak için
genetik açıdan güçlü tohum kullanımının özendirilmesi, çiftçilerin bu konuda eğitim
faaliyetlerine ağırlık verilmesi gerekmektedir.
Bölgede hayvansal üretim kapasitesine bakıldığında, modern entegre tesisler ile
geleneksel yöntemlerle üretim yapan iĢletmeler bir arada bulunmaktadır. Küçük iĢletmelerin
örgütlenerek toplu bakım merkezlerinin kurulması, verimliliği artırıcı bir unsur teĢkil
edecektir. Kırsal bölgelerde yaygın olan mikro ölçekli hayvan yetiĢtiriciliğinin
toplulaĢtırılarak ölçek ekonomisinden yararlanılması gerekmektedir. Ayrıca, rekabet
edebilirliği artırmak için hayvansal ürünlerin kalitesini yükseltici faaliyetlerde bulunulması
önemlidir.
Standardizasyon eksikliği, markalaĢma, ambalajlama, paketleme, ulaĢım, uluslararası
pazarlara eriĢim gibi konulardaki mevcut sıkıntılar ihracatı, ticaret hacmini ve rekabet
edebilirliği olumsuz etkilemektedir. Bölgeye yüksek katma değer sağlama potansiyeli olan;
Ayvalık Zeytinyağı, Ezine Peyniri gibi coğrafi iĢaret sahibi olan ürünlerin tanıtım
faaliyetlerinin artırılması gerekmektedir. Ayrıca, uluslararası pazarları tanıma, ürün tanıtımı
ve pazarlaması konularında bilgilendirme çalıĢmaları dıĢ ticaret kapasitesini artırabilecektir.
Su ürünleri üretiminde ise bölgenin üretim potansiyeli etkin bir Ģekilde harekete
geçirilememiĢtir. Bunun için gerekli olan altyapı ve nitelikli insan kaynağı eksikliği baĢlıca
sorunlar arasındadır.
Kısa vadeye yönelik olarak hazırlanan bu plan döneminde tarım ve turizm sektörlerine
öncelik verilmesi, bölgenin mevcut durumu dikkate alındığında anlamlı görülmektedir.
Ancak, sanayi sektörü; uzun vadede bölgenin stratejik konumu ile cazibe merkezi olma
potansiyeline sahip olduğundan ağırlık kazanması beklenen sanayi politikalarına hazırlık
yapılması gerekmektedir.
Bölgede sanayi potansiyelinin tam olarak gerçekleĢmemesinin yanında tarım ve
hayvancılığa yönelik sanayi ön plandadır. Tarıma dayalı sanayi, yem ve gübre sanayi ile ziraat
aletleri ve makinelerine yöneliktir. Diğer taraftan yüksek yenilikçilik kapasitesine sahip
dondurulmuĢ gıda ve su ürünleri sanayisi oldukça geliĢmiĢtir. Bu sektördeki iĢletmelerin
5
çeĢitli uluslararası pazarlara yönelik ihracat kapasitesine sahip olması, bölgenin rekabet
gücünü artırıcı niteliktedir.
Bölgede büyük ölçekli iĢletmeler bulunmasına rağmen bu iĢletmeler ile KOBĠ‟ler
arasındaki iletiĢim zayıftır. Bölge illerinde giriĢimcilik kültürünün geliĢmemiĢ olması ve ilk
kez giriĢimde bulunmanın zorluğu KOBĠ‟lerin diğer sorunları arasındadır. Finans kaynakları
ve destekler hakkında bilgilendirme çalıĢmalarına ağırlık verilmesi ve KOBĠ‟lerde farkındalık
oluĢturulması için teknik desteğin sağlanması gerekmektedir.
Bölge sanayisinde büyük iĢletmeler bazında ihracat miktarının yüksek olmasına
rağmen bölgenin toplam ihracat miktarı düĢüktür. ġirket merkezlerinin Ġstanbul‟da olması da
ticaret hacminin belirlenmesinde istatistiki yanılgılara neden olmaktadır. Ancak Bölgedeki
illerin dıĢ ticaret gelirlerinde yıldan yıla bir artıĢ söz konusudur.
Yapılan yatırımlar açısından bakıldığında doğrudan yabancı sermaye yatırımları
oldukça düĢüktür. Ar-Ge ve yenilikçilik odaklı faaliyet gösteren yabancı yatırımcıların
bölgeye çekilmesine yönelik uluslararası tanıtım faaliyetlerinin yapılması gerekmektedir.
Yabancı sermayenin bölgeye çekilmesiyle yereldeki iĢletmeler ile etkileĢime geçen yabancı
yatırımcılar sağlamıĢ oldukları finansmanın yanı sıra bölgedeki iĢletmelerin rekabet gücünü
olumlu yönde etkileyecektir.
Diğer taraftan, yabancı sermayenin Bölgede yatırım yapması durumunda çevresel
değerlerden kaynaklı sorunlar karĢımıza çıkabilecektir. Bölgeye yatırım yapacak yabancı
sermaye konusunda seçici davranılacaktır. Bölgeyi kirli sanayi sığınağı olarak gören yabancı
sermaye karĢı bölgenin çevreye duyarlı kalkınma vizyonu kapsamında gerekli olan doğa
dostu yüksek teknolojili sistemleri dikkate alanlara daha uygun koĢullar çerçevesinde
imkanlar oluĢturulacaktır.
Ekonomik yapıya bakıldığında önemli bir yer tutan hizmetler sektöründe bölgede
turizm öne çıkmaktadır. Bölgenin turizm potansiyeli olarak uzun sahil Ģeridi, birçok endemik
türe ev sahipliği yapan ekosistemi, doğal ve tarihi milli parkları ile mitolojik mirası
gösterilebilir. Özellikle Kaz Dağları sahip olduğu zenginliklerle baĢlı baĢına bir değerdir.
Ayrıca bölgenin jeotermal kaynakları sağlık turizmini ön plana çıkarmaktadır. Trekking,
yamaç paraĢütü, doğa turizmi gibi alternatif turizme yönelik son dönemde artan ilgi bölgenin
turizm potansiyelini daha da artırmaktadır.
6
Bölge, bu büyük turizm potansiyelinden yeterince yararlanamamaktadır. Yeterli
konaklama imkânlarının olmaması, tanıtım yetersizliği, büyük turizm yatırımları için arazi
temininde zorluklar yaĢanması, çok fazla yazlık evin olması ve dolayısıyla yazlıkçı
kültürünün yaygınlığı turizmdeki rekabet gücünü sınırlandıran sorunlar arasındadır.
Sosyo-ekonomik geliĢmede çok önemli bir role sahip olan turizm sektörüne yönelik
yoğun faaliyetler, çevresel sürdürülebilirliği tehdit altına almaktadır. Bu sebeple, çevrenin
korunması ile turizme yönelik faaliyetlerin bir uyum içinde yürütülmesi gerekmektedir.
Sahip olunan turistik zenginliklere yönelik tanıtım faaliyetleri turizm sektörünün
rekabetçi bir yapıya kavuĢmasında önemli bir yer tutmaktadır. Bu zenginliklerin değere
dönüĢtürülmesi bölgenin kalkınmasını hızlandıracaktır.
Rekabet edebilirliğin artırılması bakımından önemli bir husus da ulaĢım ve lojistik
yapısının güçlendirilmesidir. TR22 Düzey 2 Bölgesi, gerek bölge içi gerekse bölgelerarası
ulaĢım bağlantısı açısından zayıftır. Önümüzdeki plan dönemlerinde Gebze-Orhangazi-Ġzmir
ve Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir Otoyolu projelerinin tamamlanması bu zayıflığı
tersine çevirecektir. Nitekim otoyol gibi büyük ölçekli kamu yatırımları, bölgenin geliĢme
dinamiklerini önemli ölçüde etkileme gücüne sahiptir. Bölgenin Ġstanbul-Ġzmir arası karayolu
ve Ankara-Ġzmir arası demiryolu üzerinde bir transit merkezi olması ise avantajlı bir
durumdur. Hava ve deniz limanlarının altyapı eksikliklerinin giderilmesine yönelik yapılacak
araĢtırma ve çalıĢmalar, ulaĢım ve lojistik bağlamında bölgesel kalkınmanın ivmesini
artıracaktır.
Maden kaynakları bakımından bölge oldukça zengindir. Bölgede önümüzdeki yıllarda
madenciliğin öne çıkan bir sektör olacağı düĢünülmektedir. Bölgede bor ve kaolin
bakımından çok zengin kaynaklar yer almaktadır. Özellikle endüstriyel kullanım alanları
yaygın olan maden rezervlerinin çevreye duyarlı sürdürülebilir kalkınma dahilinde değere
dönüĢtürülebilmesi bölgenin vizyonu açısından önemlidir.
Bölge rüzgâr, jeotermal, biyokütle gibi yenilenebilir enerji kaynakları açısından
avantajlı bir konumdadır. Daha önce de belirtildiği üzere Bölgenin ekonomik değeri
artırılırken ekolojik değerinin azaltılmaması hedeflenmektedir. Çevreye verilen tahribatın
minimuma indirilmesi bakımından enerji verimliliğine yönelik çalıĢmaların desteklenmesi
gerekmektedir.
7
Mekânsal geliĢim açısından Güney Marmara Bölgesi‟nin kuzeyi sanayi, güneydoğusu
ise madencilik alanları ile ön plana çıkmaktadır. Ġç kesimler baĢta olmak üzere bölge
genelinde tarım alanları bulunmaktadır. Mevcut durumda bölge doğusu doğrultusunda
geliĢme göstermekte olup Biga-Bandırma ve Susurluk üzerinden Bursa ilinin etkisi altında
kalmaktadır. Bölgenin mekânsal geliĢmesine bu yönde devam edeceği düĢülmektedir.
Bölgenin Ġstanbul, Bursa ve Ġzmir gibi büyük sanayi merkezleri arasında bulunması
yeni fırsatlar oluĢturmaktadır. Büyük sanayi merkezleri; hızlı nüfus artıĢı ve çarpık kentleĢme
gibi nedenlerle yoğun bir baskıya maruz kalmaktadır. TR22 Düzey 2 Bölgesi, coğrafi
konumu, merkezlere yakınlığı ve sahip olduğu geliĢme potansiyelleri bakımından aĢırı
büyüyen bu merkezlere alternatif oluĢturmaktadır. Diğer taraftan Bölgenin metropollerden
kaçmak isteyen ağır sanayinin yer arama baskısı altında olması doğal, tarihi, kültürel mirası
için bir tehdittir. Bu tehdidin ekolojik kalkınma, istihdam ve refah anlamında dengelenmesi
gerekmektedir.
Bölgenin vizyonu; arama konferansları, derinlemesine görüĢmeler ve anket
araĢtırmaları ıĢığında paydaĢların katılımıyla belirlenmiĢ olup “Beşeri ve sosyal sermayesini
geliştirmiş, girişimcilik ruhunu canlandırarak tarım ve turizm sektörlerinde küresel rekabet
seviyesine ulaşmış, sanayisi katma değeri yüksek sektörler lehine gelişmiş; Kaz Dağları,
Truva, Gelibolu, Manyas Kuş Cenneti gibi kültürel ve doğal zenginlikleriyle çevreye duyarlı
kalkınmış, YAŞANACAK BÖLGE” Ģeklinde ifade edilmiĢtir.
Vizyona ulaĢmak için geliĢme eksenleri doğrultusunda belirlenen stratejik amaçlar üç
baĢlık altında toplanmıĢtır. Bunlar; “Rekabet Edebilirliğin Artırılması, BeĢeri Sermayenin ve
Sosyal YaĢamın GeliĢtirilmesi ve Çevresel Sürdürülebilirliğinin Sağlanması”dır.
8
TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGE PLANI (2010 - 2013)
VİZYON
BEŞERİ VE SOSYAL SERMAYESİNİ GELİŞTİRMİŞ, GİRİŞİMCİLİK RUHUNU CANLANDIRARAK TARIM VE TURİZM SEKTÖRLERİNDE KÜRESEL REKABET SEVİYESİNE ULAŞMIŞ, SANAYİSİ KATMA DEĞERİ YÜKSEK SEKTÖRLER LEHİNE
GELİŞMİŞ; KAZ DAĞLARI, TRUVA, GELİBOLU, MANYAS KUŞ CENNETİ GİBİ KÜLTÜREL VE DOĞAL ZENGİNLİKLERİYLE ÇEVREYE DUYARLI KALKINMIŞ YAŞANACAK BÖLGE
Rekabet Edebilirliğin Artırılması
Tarım Sektörünün Rekabetçi Bir Yapıya Kavuşturulması
Turizm Sektörünün Rekabet Gücünün Artırılması
Girişimciliğin Geliştirilmesi
Sınai ve Ticari İşletmelerin Kurumsal Yapılarının
Geliştirilmesi
Ulaşım Yapısının ve Lojistiğin Güçlendirilmesi
OSB'lerin Etkinliklerinin Artırılması
Ar-Ge, Yenilikçilik ve Markalaşma Bilincinin
Geliştirilmesi
Dış Ticaretin Geliştirilmesi
Beşeri Sermayenin ve Sosyal Yaşamın Geliştirilmesi
İnsan Kaynaklarının Bölgenin Önceliklerine Paralel Kanallara
Yönlendirilmesi
Toplumsallaşmanın ve Sosyal Dayanışmanın
Geliştirilmesi
Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin Kalitesinin
Yükseltilmesi
Doğal Risk Faktörlerine Karşı Hazırlıklı Olunması
Çevresel Sürdürülebilirliğin
Sağlanması
Atık Yönetimine İlişkin Altyapı Eksiklerinin Giderilmesi
Çevre Bilincinin Yükseltilmesi ve Bilgi Birikimin Artırılması
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının
Yaygınlaştırılması
Enerji Verimliliğinin Artırılması
9
1 PLAN HAZIRLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK
1.1 GiriĢ
Güney Marmara Bölge Planı‟nın amacı; bölgenin güçlü ve zayıf yönlerinin ortaya
konması, fırsat ve tehditlerin tespiti, yapılan tespitler neticesinde bölgeye iliĢkin tüm kısıt ve
potansiyellerin dikkate alınarak bölge vizyonunun ve bu vizyona ulaĢmaya yönelik amaç,
hedef ve stratejilerin belirlenmesidir.
Balıkesir ve Çanakkale illerini içeren Güney Marmara Bölgesi, önceliklerin tespit
edilmesi ve fark yaratabilecek kaynakların etkin kullanımı neticesinde özelde bölgenin
kalkınmasına, genelde Türkiye ekonomisine anlamlı katkılarda bulunulabilecektir.
Hazırlanan bölge planında ekonomik ve sosyal yapının hızla değiĢtiği bir ortamda
bölgenin fırsat ve tehditlerinin, güçlü ve zayıf yönlerinin GZFT analizi ile ortaya konulduğu
stratejik bir yaklaĢım benimsenmiĢtir. Yeni fikirler üretilmesini teĢvik edecek Ģekilde gerek
“beyin fırtınası” gerekse bölgenin önemli aktörlerinin bilgi ve deneyimlerini esas alan
derinlemesine görüĢmeler yapılmıĢ, ayrıca yapılan çalıĢmanın her aĢamasına kamu sektörü,
özel sektör ve sivil toplum kuruluĢları (STK) temsilcileri dahil edilmeye çalıĢılmıĢtır.
GerçekleĢtirilen çalıĢmalar neticesinde bölge için vizyon, “beşeri ve sosyal sermayesini
geliştirmiş, girişimcilik ruhunu canlandırarak tarım ve turizm sektörlerinde küresel rekabet
seviyesine ulaşmış, sanayisi katma değeri yüksek sektörler lehine gelişmiş; Kaz Dağları,
Truva, Gelibolu, Manyas Kuş Cenneti gibi kültürel ve doğal zenginlikleriyle çevreye duyarlı
kalkınmış, YAŞANACAK BÖLGE” olarak belirlenmiĢtir. AĢağıdaki ilkeler, bu vizyona
ulaĢırken temel alınacak ilkelerdir:
Doğal ve kültürel varlıklar ile çevrenin gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlayıĢ
içinde korunması esastır.
Katılımcılık güçlendirilerek, toplumsal katkı ve sahiplenmenin sağlanması esastır.
Ekonomik, sosyal ve kültürel alanlara bütüncül bir yaklaĢım esastır.
Ġnsan odaklı bir geliĢme ve yönetim anlayıĢı esastır.
Rekabetçi bir piyasa, etkin bir kamu yönetimi ve demokratik bir sivil toplum geliĢme
sürecinde birbirini tamamlayan kurumlar olarak iĢlev görecektir.
Uygulamanın vatandaĢa en yakın birimlerce yapılması esastır.
10
Toplumsal yapımızın ve bütünlüğümüzün ortak miras ve paylaĢılan değerler
çerçevesinde güçlendirilmesi esastır.
Kamusal hizmet sunumunda; Ģeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık, verimlilik ve
vatandaĢ memnuniyeti esastır.
1.2 Hazırlık Süreci ve Yöntem
Bölgenin değerlerinin daha gerçekçi olarak ortaya konulması amacıyla, Balıkesir ve
Çanakkale illerinde geniĢ katılımın sağlandığı ortak akıl arama konferansları
gerçekleĢtirilmiĢtir. Güney Marmara Kalkınma Ajansı uzmanlarınca hazırlanan bölge planına
yönelik çalıĢmalar kapsamında ortak akıl arama konferanslarına ek olarak bölge paydaĢları ile
görüĢmeler gerçekleĢtirilmiĢ, bölge planı taslak metninin internet sitesinde yayınlanması
neticesinde Ajansa ulaĢtırılan yazılı öneriler dikkate alınmıĢ ve anket çalıĢmaları yapılmıĢtır.
Bölge planına iliĢkin yürütlen çalıĢmalar esnasında, Yönetim Kurulu‟nun görüĢ ve önerilerine
baĢvurulmuĢ ve bu öneriler dikkate alınmıĢtır.
Hazırlanan bölge planının, diğer stratejik planlarla uyum içerisinde olmasına önem
verilmiĢ, bu kapsamda bölge planına iliĢkin hazırlık çalıĢmaları esnasında hem ulusal hem de
bölgesel birçok belgeden faydalanılmıĢtır. Ayrıca genelde Türkiye‟ye, özelde ise Güney
Marmara Bölgesi‟ne iliĢkin ikincil veriler incelenmiĢ ve kıyaslamalar yapılmıĢtır. Böylelikle
bölgenin değerlerinin daha gerçekçi olarak ortaya konulması hedeflenmiĢtir.
Yapılan çalıĢmalar kapsamında “Neredeyiz?” sorusunun yanıtına ulaĢmak için
bölgenin içinde bulunduğu koĢulların gerçekçi bir saptaması yapılmıĢtır. Güçlü, zayıf
yönlerin; fırsat ve tehditlerin tespiti (GZFT) ve sorun analizi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmiĢ,
mevcut durum ortaya konmuĢtur. Ġkinci aĢamada, “Nereye Gitmek Ġstiyoruz?” sorusuna
yanıt arayıĢı sonucunda bölgenin vizyonu tanımlanmıĢtır. ÇalıĢmaların son aĢamasında “Nasıl
Gideceğiz?” sorusunun yanıtı aranırken bölge için öngörülen geleceğe nasıl varılacağını
ortaya koyan amaç, hedef ve stratejiler üretilmiĢtir.
1.2.1 Arama Konferansı
Arama konferansları; bölgenin kamu sektörü, özel sektör ve STK temsilcilerinin geniĢ
katılımıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu konferansların amacı yerel paydaĢların planın hazırlanması
sürecine katılımlarını sağlamak, ortak görüĢ yaratmak, ortak sorunlara çözüm bulmak, daha
11
iyiye ulaĢmak, geliĢmek için neler yapılması gerektiğini ve bölgeye iliĢkin ortak hedefleri
belirlemektir.
Ġlgili yerel paydaĢlar, 16 Mayıs 2010 tarihinde Çanakkale‟de, 17-18 Mayıs 2010
tarihlerinde ise Balıkesir‟de, 3 gün süreyle bir araya getirilerek ortak akıl araması yapılmıĢtır.
Bunun için önce herkesin katıldığı ortak akıl arama yöntemi uygulanmıĢ, sonrasında ise grup
çalıĢmaları yapılmıĢtır. Grup çalıĢmaları sonrasında ortak paylaĢımları içeren bölümlerde,
ortak sorunlar, toplanacak veriler, karĢılaĢılabilecek engeller, çözüm ve uygulama önerileri
gibi daha spesifik konularda bir fikir listesi oluĢturularak “beyin fırtınası” tekniğinden
yararlanılmıĢtır.
1.2.2 Derinlemesine GörüĢmeler
Planın oluĢturulmasında uygulanan derinlemesine görüĢme yönteminde, açık uçlu ve
keĢif odaklı bir metot uygulanmıĢtır. Derinlemesine görüĢme yönteminde; özel sektör, kamu
sektörü ve STK‟lardan temsilciler seçilmiĢtir. Bu yöntem ile bölge illerinden seçilen kiĢilerin
tecrübeleri, deneyimleri, duyguları, bakıĢ açıları, bölgenin kalkınması ve refahına yönelik
kiĢisel görüĢleri ortaya çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır. Tüm bu görüĢmeler bölgenin vizyonunun
Ģekillendirilmesinde önemli rol oynamıĢtır. Derinlemesine görüĢme yönteminde kiĢisel
görüĢün bölge planındaki önemini yakalayabilmek adına özellikle görüĢülecek kiĢilerin
araĢtırılan konunun uzmanı olmasına ve o konuda karar verici olmalarına dikkat edilmiĢtir.
1.2.3 Anket ÇalıĢması
Bölge kalkınmasına iliĢkin önceliklerin belirlenmesi ve bu çerçevede bölge planı
kapsamında ele alınması gereken amaç ve stratejileri saptamak üzere Bölge Ticaret ve Sanayi
Odalarının üyeleriyle “Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Bölge Planı Beklenti Anketi”
çalıĢması yapılmıĢ ve anket sonucunda elde edilen bilgiler derinlemesine görüĢmeler
neticesinde elde edilen bilgilere ek olarak birincil veri kaynağı olarak kullanılmıĢtır. Yapılan
anket toplam 203 kiĢiye uygulanmıĢ, belli bir sistematiğe göre hazırlanmıĢ soru listesi ile
katılımcıların bölgesel kalkınma hakkındaki duygu, düĢünce ve deneyimleri ortaya
çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır.
12
1.2.4 Ġkincil Veriler
Ġkincil veri yöntemi ile Türkiye ve Güney Marmara Bölgesi‟ne yönelik daha önce
yazılmıĢ kitaplar, süreli yayınlar, raporlar, istatistiki verilerden yararlanılmıĢtır. Ġkincil
verilerden yararlanılırken bunların güvenilir veriler olmasına dikkat edilmiĢ, veriler resmi
kurum ve kuruluĢlardan temin edilmiĢtir.
1.2.5 Bölge Planının Hazırlanmasında Dikkate Alınan Belgeler
Güney Marmara Bölge Planı‟nın diğer stratejik belgeler ile uyum içerisinde olmasına
dikkat edilmiĢ ve bu kapsamda aĢağıda sıralanan belgeler çeĢitli konularda kaynak teĢkil
etmiĢtir:
2009-2011 Dönemi Yatırım Politikası ve Öncelikleri
Atık Yönetim Eylem Planı (2008-2012), Çevre ve Orman Bakanlığı
Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012), Çevre ve Orman Bakanlığı
Binyıl kalkınma Hedefleri Raporu, DPT; BM, 2010
Balıkesir Ġl Özel Ġdaresi 2010-2014 Stratejik Planı
Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi 2010-2014 Stratejik Planı
Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi Performans Programı 2010-2012
Çanakkale Rekabet Analizi, Bölgesel Kalkınma AraĢtırma Raporu, 2010
Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü 2010-2014 Stratejik Planı
DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı 2009-2013 Stratejik Planı
Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Stratejik Plan, 2010- 2014
Faaliyet Raporu, Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü, 2009
Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD)
Kırsal Kalkınma Planı 2010-2013
KOBĠ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009
Kyoto Protokolü, BirleĢmiĢ Milletler, 1998
Maliye Bakanlığı Orta Vadeli Mali Plan 2009-2011
Mesleki ve Teknik Eğitim Eylem Planı 2008-2012
Orta Vadeli Program 2010-2012
Ön Ulusal Kalkınma Planı 2004-2006
13
Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı
T.C AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi, 2007- 2023
Temiz Hava Eylem Planı (2010-2013) Çevre ve Orman Bakanlığı
Termal Turizm master Planı, Kültür ve Turizm Bakanlığı
TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2007
Türkiye için Enerji Verimliliği Stratejisi, EĠE Genel Müdürlüğü, Ulusal Enerji
Tasarrufu Merkezi ve Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu, 2003
Türkiye Sanayi Politikası (AB Üyeliğine Doğru) DPT, 2003
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 – Eylem Planı 2007-2013
UlaĢtırma Bakanlığı Stratejik Planı 2009 – 2013
Ulusal Biyolojik ÇeĢitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Doğa Koruma Dairesi BaĢkanlığı
Biyolojik ÇeĢitlilik SözleĢmesi Ulusal Odak Noktası, 2007
Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi, Tarım Stratejisi 2006-2010
14
2 MEVCUT DURUM ANALĠZĠ
2.1 Bölgenin Tanımlanması
Balıkesir ve Çanakkale illerini kapsayan Güney Marmara Bölgesinin (TR22 Düzey 2
Bölgesi) yüzölçümü 24.232 km² ve adrese dayalı nüfus kayıt sistemi verilerine göre 2009 yılı
nüfusu 1.617.820‟dir. Bölge nüfusunun yüzde 57,7‟sini Ģehir nüfusu oluĢturmaktadır. 2009
yılı itibariyle bölgede 2 il, 87 belediye, 31 ilçe ve 1.457 köy bulunmaktadır. Marmara Denizi
ve Ege Denizi olmak üzere iki denize kıyısı bulunmaktadır.
Harita 2.1 TR22 Düzey 2 Bölgesi, Balıkesir ve Çanakkale Ġlleri
Bölgenin en önemli geçim kaynakları tarım, hayvancılık, turizm ile tarım ve toprağa
dayalı sanayidir. Tarım ve hayvancılık sektörünün bölge GSKD‟deki payı Türkiye
ortalamasının oldukça üzerinde yer almaktadır. Sanayi ve hizmet sektörü ise bölge GSKD‟
sine katkıları bakımından Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Bölgede tarım ve
15
hayvancılık öne çıkmaktadır. Bunun yanı sıra bölgede ağır sanayi, küçük sanayi ve organize
sanayi siteleri geliĢmeye baĢlamıĢtır.
Bölge Türkiye‟deki en büyük sanayi kutupları arasında bulunmaktadır. Bu yakınlık
bölgeye ticari ve kültürel etkileĢimler açısından önemli bir avantaj sağlamaktadır.
Bölgede Akdeniz ile Karadeniz iklimleri etkilidir. Kuzeyde Marmara Denizi‟nin etkisi
görülür. Geçici iklim özelliklerinin etkisiyle yazlar sıcak, kıĢlar yağıĢlıdır. Çevredeki yüksek
sahalarda iklim biraz daha karasaldır.
2.2 BeĢeri ve Sosyal Sermaye
2.2.1 Nüfus ve Demografik Yapı
2.2.1.1 Nüfus Yapısı ve Dağılımı
2009 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre, bölgenin toplam
nüfusu 1.617.820 kiĢi ile 72.561.312 olan Türkiye nüfusunun yüzde 2,2‟sini oluĢturmaktadır.
Balıkesir ili toplam nüfusu 1.140.085 kiĢi ile Türkiye nüfusunun yüzde 1,57‟sine tekabül
etmekte iken; Çanakkale ili toplam nüfusu ise 477.735 kiĢi ile Türkiye nüfusu içerisinde
yüzde 0,66‟lık paya sahiptir.
2009 ADNKS verilerine göre, bölgede kilometrekare baĢına düĢen insan sayısı 67
kiĢidir. Bu nüfus yoğunluğu ile bölge 94 kiĢi/km2 olan Türkiye Nüfus Yoğunluğu
ortalamasının altındadır. 26 Düzey 2 Bölgesi arasında Bölge, bu oranla 17. sıradadır. Ġller
bazında ise Balıkesir ili, kilometrekare baĢına düĢen 80 kiĢi ile nüfus yoğunluğu bakımından
30. sırada; Çanakkale ili, 48 kiĢi ile 56. sırada bulunmaktadır.1
1 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, Ankara: TÜĠK, 2009, s.4-28.
16
Tablo 2.1 ADNKS Verilerine Göre TR22 Düzey 2 Bölgesi’ne ĠliĢkin Bölge ve Ġller
Bazında Temel Nüfus Göstergeleri (2009)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Toplam Nüfus (KiĢi) 1.140.085 477.735 1.617.820 72.561.312
ġehir Nüfusu (KiĢi) 678.732 255.220 933.952 54.807.219
Köy Nüfusu (KiĢi) 461.353 222.515 683.868 17.754.093
Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı 2009 (binde) 8,6 6,2 7,9 14,5
Nüfus Yoğunluğu (KiĢi) 80 48 67 94
Kaynak: TÜĠK, ADNKS Verileri, 2009
2009 yılı nüfus artıĢ hızı Türkiye genelinde binde 14,5 olarak gerçekleĢirken, bölgenin
nüfus artıĢ hızı binde 7,9 olarak hesaplanmıĢtır.2 Bu artıĢ hızı ile Bölge, 2009 yılında 26 bölge
arasında nüfusu en hızlı artan 18. bölge olmuĢtur. Ġl bazında nüfus artıĢ hızına bakıldığında ise
Türkiye genelinde Balıkesir ilinin binde 8,6 ile 43. sırada, Çanakkale ilinin ise binde 6,2 ile
48. sırada olduğu görülmektedir.3
Bölgede yüzde 58 olan ĢehirleĢme oranıyla yüzde 76 olan Türkiye ortalamasının
altındadır. ġehir nüfusu açısından il düzeyinde Balıkesir ili 46. Sırada, Çanakkale ili 62.
sırada bulunmaktadır. Bölge düzeyinde ise, 26 Düzey 2 bölgesi arasında 19. sırada yer
almaktadır.
2 TÜĠK, Demografik İstatistikler. 3 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.4-28.
17
Grafik 2.1 Bölge Nüfusunun YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı
Kaynak: TÜĠK
Yukarıdaki nüfus piramidi incelendiğinde, bölge nüfusunun en yoğun olduğu yaĢ
aralığının 20-24 olduğu görülecektir. Daha sonraki en yoğun yaĢ aralığı ise 25-29‟dur. 20-24
yaĢ aralığına bakıldığında erkek nüfusun kadın nüfusundan belirgin olarak fazla olduğu
görülmektedir. Yine nüfus piramidi incelendiğinde görülecektir ki bölge nüfusu azalarak artan
bir eğilim göstermektedir.4:
4 Azalarak artan nüfus hakkında detaylı bilgi için bkz. http://www.metagora.org/training/encyclopedia/agesex.html
-10.0% -8.0% -6.0% -4.0% -2.0% 0.0% 2.0% 4.0% 6.0% 8.0% 10.0%
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85-89
90+
Yaş
Gru
pla
rı
Kadın
Erkek
18
Tablo 2.2 YaĢ Grubuna Göre Doğum (31/08/2010)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
15 den az 2 - 2 380
15-19 970 374 1.344 103.318
20-24 3.820 1.418 5.238 352.257
25-29 4.036 1.870 5.906 396.577
30-34 2.456 1.066 3.522 241.718
35-39 866 366 1.232 111.912
40-44 145 61 206 24.215
45-49 13 2 15 3.702
50 ve üzeri 2 - 2 667
Bilinmeyen 95 19 114 6.871
Toplam 12.405 5.176 17.581 1.241.617
Kaynak: TÜĠK, ADNKS Verileri, 2009
Bölgedeki doğum sayılarına bakıldığında en çok doğumu 25-29 yaĢ aralığındaki
kadınlar yapmıĢtır.
Tablo 2.3 ADNKS Verilerine Göre YaĢ Bağımlılık Oranları (2009)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
0-14 yaĢ grubu nüfus (ADNKS) 218.499 82.238 300.737 18.859.334
65 yaĢ ve üzeri nüfus (ADNKS) 131.620 58.144 189.764 5.083.414
Toplam yaĢ bağımlılık oranı (yüzde) 44,32 41,61 43,51 49,25
YaĢlı bağımlılık oranı (65+ yaĢ) 16,66 17,24 16,83 10,46
Genç bağımlılık oranı (0-14 yaĢ) 27,66 24,38 26,68 38,79
Kaynak: TÜĠK, ADNKS Verileri, 2009
YaĢ bağımlılık oranları incelendiğinde Bölge ile Türkiye oranları arasında bir
dengesizlik göze çarpsa da; Bölge, bağımlı nüfusu oluĢturan grupların büyüklüğü açısından
Türkiye ile benzer özellikler göstermektedir. Türkiye‟de olduğu gibi Bölgede de bağımlı
nüfusun büyük kısmını, genç bağımlı nüfus oluĢturmaktadır. Genç bağımlı nüfus oranında
bölge Türkiye ortalamasının yaklaĢık 12 puan gerisine düĢerken, yaĢlı nüfusta Türkiye
ortalamasının yaklaĢık 6 puan üzerindedir. Bölgenin yaĢ bağımlılık oranı toplamda Türkiye
ortalamasından düĢüktür. BaĢka bir ifadeyle bölgenin 0-14 yaĢ grubundaki nüfusu Türkiye
ortalamasının altında kalırken, yaĢlı nüfus ortalaması üzerindedir. Ayrıca genç bağımlılık
oranının Türkiye ortalamasının altında olmasından da bölgenin doğurganlık oranının Türkiye
ortalamasından düĢük olduğu söylenebilir.
19
2.2.1.2 Göç
2008-2009 döneminde Türkiye içinde gerçekleĢen 2.069.262 göçün 45.503 adedini
TR22 Bölgesi almıĢtır. Bölgenin verdiği göç adedi ise 42.909‟dur. Bu durumda, Bölge için
net göç adedi 2.594 olmuĢtur. Balıkesir ili Çanakkale iline göre daha fazla göç almıĢ ve yine
aynı doğrultuda Çanakkale‟ye göre daha fazla göç vermiĢtir. Bölgedeki net göç hızının yüzde
76,84‟ü Balıkesir‟de, geriye kalan yüzde 23,16‟sı Çanakkale‟de gerçekleĢmiĢtir. Bölgenin
aldığı göç verdiği göçten daha fazladır. Bölge, 2009 yılı net göç hızı olan binde 1,6 ile Düzey
2 bölgeleri arasında 9. sıradadır.
TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin en fazla göç aldığı ve verdiği bölgeler sırasıyla TR10
(Ġstanbul), TR31 (Ġzmir) ve TR41 (Bursa, EskiĢehir, Bilecik) bölgeleridir. Bölgeden göç
edenlerin ağırlıklı olarak bölgenin yakın çevresindeki sanayi altyapısı güçlü büyük illere
yöneldiği görülmektedir. Bu üç bölgeye göç eden kiĢi sayısı, toplam göç eden nüfusun yüzde
44,2‟sini oluĢturmaktadır. Bölgenin Ġstanbul, Ġzmir ve Bursa illerine çok yakın olmasının,
bölgedeki nüfus dolaĢımında en önemli etkenlerden biri olduğu söylenebilir.
20
Grafik 2.2 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nin Düzey 1 Sınıflamasında Yer Alan 12 Bölge ile olan
Göç ĠliĢkisi – Göç Aldığı Bölgeler (2008-2009)
Grafik 2.3 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nin Düzey 1 Sınıflamasında Yer Alan 12 Bölge ile Olan
Göç ĠliĢkisi – Göç Verdiği Bölgeler (2008-2009)
0
5
10
15
20
25
0
5
10
15
20
25
21
Grafik 2.3‟te görülebileceği gibi; 2008-2009 döneminde bölgeden verilen göçün yüzde
66‟sı Marmara ve Ege Bölgelerine yönelik olmuĢtur. En fazla göç alınan bölgeler de alınan
toplam göç miktarının yüzde 60‟ının gerçekleĢtiği Marmara ve Ege bölgeleridir.
Bölgede cereyan eden göç oranının düĢük olmasından bölgenin göçün çekici
faktörlerinden olan yaĢam kalitesi standartları, ĢehirleĢme ve sanayileĢmede durgun olduğu
sonucuna varılabilir. Yine de göçün böyle bir yargıya varmadaki tek değiĢken değil, ancak
toplumsal çözümlemelerde önemli bir değiĢken olduğunu belirtmekte fayda vardır.
Tablo 2.4 ADNKS Verilerine Göre TR22 Düzey 2 Bölgesi’nde Bölge ve Ġller Bazında
Nüfus Projeksiyonu (2008)
2010 2013 2018 2023
Balıkesir 1.151.826 1.182.196 1.227.914 1.266.700
Çanakkale 480.358 488.070 499.377 508.225
TR22 1.632.184 1.670.266 1.727.291 1.774.925
Türkiye 73.166.907 75.553.417 79.182.195 82.325.709
Kaynak: TUİK, İstatistik Araştırma Sempozyumu
Balıkesir ve Çanakkale illeri için yapılan nüfus projeksiyonuna bakıldığında iki ilde de
nüfusun artacağı görülmektedir (Tablo 2.4). Ancak bu artıĢ azalarak artan bir eğilim
gösterecek olup, ortalama nüfus artıĢı Türkiye ortalamasının altında kalacaktır.5 Bölgedeki
illerde Ģehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı artan bir eğilim göstermektedir.
GeçmiĢten gelen eğilimlere bakıldığında bölge nüfusunda beklenen artıĢın Balıkesir ili
için göç kaynaklı olmaktan çok doğum ve ölüm gibi doğal nedenlere dayandığı sonucuna
varılmıĢtır. Çanakkale ilinde 1992 yılında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi‟nin
kurulması ile 1975–1990 yılları arasında gerileme gösteren yıllık ortalama nüfus artıĢ hızı,
1990 sonrasında önemli bir artıĢ kaydetmiĢtir. Ġlin nüfusundaki bu artıĢ net göç oranının
artıĢıyla paralellik göstermektedir.6
5 Karakaya, M.D. ve Ahmet Sinan Türkyılmaz, 2009, “Türkiye Cumhuriyeti‟nin Yüzüncü Yıldönümü için Ġl ve Bölge
Düzeylerinde Nüfus Projeksiyonları” 6 ġevket IĢık, 2008, “Türkiye‟de Üniversitelerin KentleĢme Üzerine Etkileri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi
22
2.2.2 Sağlık
DPT tarafından 2003 yılında yapılan Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik
GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması‟na göre bir bölgenin sağlık göstergeleri illerde on bin
kiĢiye düĢen hekim, diĢ hekimi, eczane ve hastane yatak sayılarıdır.7 Özellikle eğitimli iĢgücü
olarak nitelendirilen sağlık personelinin görev yeri olarak bölge illerini tercihinin sosyo-
ekonomik geliĢmiĢlik düzeyiyle doğrudan iliĢkili olduğu, bahsi geçen araĢtırma raporunda
değinilen noktalardan biridir.
Düzey 2 Bölgeleri bazında 100.000 kiĢiye düĢen hastane yatak sayılarının verildiği
Grafik 2.4‟te görüleceği üzere; 2007 yılında, TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde 100.000 kiĢiye
düĢen hastane yatak sayısı 266 adettir. Bölge, bu değer ile 26 bölge arasında 14. sırada yer
almaktadır. Ġller bazında ise Balıkesir, 100.000 kiĢiye 277 yatak kapasitesi ile 81 il içinde 28.
sırada; Çanakkale, 100.000 kiĢiye 241 yatak kapasitesi ile 43. sırada yer almaktadır.8
7 Bülent Dinçer, Metin Özaslan, Taner Kavasoğlu, 2003, “Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması
AraĢtırması”, Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü 8 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.4-28.
23
Grafik 2.4 Türkiye Geneli ve TR22 Düzey 2 Bölgesi Bazında Yüz Bin Kişiye Düşen Hastane Yatak Sayıları, (2004-2007)
Kaynak: TÜİK verilerinden yararlanılarak düzenlenmiştir.
Türkiye ve bölge hastanelerindeki yatak sayılarının kamu ve özel hastanelere göre
dağılımına bakıldığında bölgede hastane baĢına düĢen yatak sayısının Türkiye ortalamasının
altında kaldığı görülmektedir. Türkiye‟de kamu hastanesi baĢına 183, özel hastane baĢına 49,
toplamda ise 145 yatak düĢerken, bölgede kamu hastanesi baĢına 134, özel hastane baĢına 26,
toplamda ise hastane baĢına 121 yatak düĢmektedir. Bölgenin, Türkiye ortalamasının altında
olan yüz bin kiĢiye düĢen yatak sayısı, yeni hastanelerin kurulması sağlanarak artırılabilir.
Tablo 2.5 Sağlık Personeli Sayıları ve Bir Sağlık Personeline DüĢen KiĢi Sayısı (2006)
Uzman
hekim
Pratisyen
hekim
DiĢ
hekimi
Sağlık
memuru HemĢire Ebe
Balıkesir 553 581 278 1.039 1.341 1.212
Çanakkale 210 254 120 444 730 561
TR22 763 835 398 1.483 2.071 1.773
Türkiye 57.882 56.701 18.213 67.649 87.327 43.301
Bir Sağlık Personeline DüĢen KiĢi Sayısı
TR22 2.120 1.937 4.064 1.090 781 912
Türkiye 1.253 1.279 3.984 1.075 830 1.675
Kaynak: TÜĠK
379364 359
338 336325 319 312 307 302
284 282 279264 258
242 241 237219
183172
161152
115 115
266
0
50
100
150
200
250
300
350
400
TR
B1
TR
A1
TR
51
TR
81
TR
61
TR
90
TR
83
TR
82
TR
72
TR
31
TR
21
TR
33
TR
41
TR
22
TR
52
TR
10
TR
42
TR
62
TR
71
TR
32
TR
C1
TR
C2
TR
B2
TR
63
TR
C3
TR
A2
24
Bölgede bulunan 7.323 sağlık personelinin yüzde 10,4‟ü uzman hekim, yüzde 11,4‟ü
pratisyen hekim, yüzde 5,4‟ü diĢ hekimi, yüzde 20,2‟si sağlık memuru, yüzde 28,3‟ü hemĢire
ve yüzde 24,2‟si ise ebelerden oluĢmaktadır. Personel baĢına düĢen kiĢi sayısına bakıldığında,
Bölgenin Türkiye ortalamalarının altında kaldığı görülmektedir. Örneğin Türkiye
ortalamalarında 1253 kiĢiye bir uzman hekim düĢerken, Bölgede 2120 kiĢiye bir uzman
hekim düĢmektedir. Benzer Ģekilde bir pratisyen hekimin bakmakla yükümlü olduğu kiĢi
sayısı Türkiye‟de 1279 iken, Bölgede 1937 kiĢidir.
Bölgede yer alan iller, oldukça düĢük bebek ölümleriyle Altın Bebek Dostu iller
arasında yer almaktadır. Bölgede çocuk ölümleri Türkiye ortalamasının oldukça altındadır.
Bölgede geliĢmeye açık iki üniversite araĢtırma hastanesinin bulunmasının bölgenin sağlık
standartlarının yükselmesi için avantajlı bir durum teĢkil ettiği düĢünülebilir. Bununla birlikte,
2009 KentleĢme ġurası‟nda sağlık sisteminin iyileĢmesinin halkın gelir düzeyinin, birikmiĢ
yapının ve sosyal sorunlarının dikkate alınmasıyla mümkün olacağı belirtilmiĢtir. Bu
bağlamda belirlenen “Herkes Ġçin Sağlık” düsturu kapsamında sağlık altyapısını geliĢtirecek
en önemli unsur olarak sağlık insan gücü gösterilmiĢtir.9 Buna göre bölgedeki sağlık insan
gücünün bölge halkının gelir düzeyine paralel, bölgenin birikmiĢ yapısına uygun ve sosyal
sorunlarının farkındalığı doğrultusunda kanalize edilmesinin sağlık sektöründe kalkınmayı
olumlu yönde etkileyeceği düĢünülmektedir.
Tüm bunlara ek olarak, bölge nüfusunun önemli bir kısmının kırsal alanlarda ikamet
ettiği göz önünde bulundurulduğunda eriĢebilirlik açısından sağlık altyapısının merkez
ilçelerle paralel niteliklerde olması gereklidir. Dolayısıyla kısa vadede mevcut sağlık
sektörünü ihtiyacı olan alanlarda iyileĢtirmeye yönelik projelerin, uzun vadede bölge illeri
genelinde sağlık hizmetlerinin homojenleĢtirilmesine yönelik olması bölgedeki sağlık
hizmetlerinin iyileĢtirilmesi açısından faydalı olacaktır.
2.2.3 Eğitim
DPT tarafından 2003 yılında hazırlanan Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik
GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması‟nda toplam altı adet eğitim değiĢkeni, bir bölgenin eğitim
düzeyinin geliĢmiĢliğini anlamada yardımcı olarak kullanılmıĢtır. Bu değiĢkenler okur yazar
nüfus oranı, okur-yazar kadın nüfusunun toplam kadın nüfusuna oranı, üniversite bitirenlerin
9 KentleĢme ġurası, 2009.
25
22 yaĢ ve üstü nüfusa oranı, ilköğretimde okullaĢma oranı, ortaöğretimde okullaĢma oranı ve
teknik-meslek liselerinde okullaĢma oranıdır. Bu göstergelerin ıĢığında eğitim sektöründe
Çanakkale 15. sırada, Balıkesir onu takiben 16. sırada yer almıĢtır.10
Tablo 2.6 6 YaĢ ve Üzeri Nüfusun Okuma Yazma Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı
(2009) (KiĢi)
Cinsiyet Toplam Okuma Yazma
Bilen
Okuma Yazma
Bilmeyen Bilinmeyen
Balıkesir
Toplam 1.060.593 949.104 65.705 45.784
Erkek 529.973 489.064 15.135 25.774
Kadın 530.620 460.040 50.570 20.010
Çanakkale
Toplam 446.145 406.692 23.271 16.182
Erkek 227.573 212.121 6.090 9.362
Kadın 218.572 194.571 17.181 6.820
TR22
Toplam 1.506.738 1.355.796 88.976 61.966
Erkek 757.546 701.185 21.225 35.136
Kadın 749.192 654.611 67.751 26.830
Türkiye
Toplam 65.049.093 56.793.188 4.640.948 3.614.957
Erkek 32.612.307 29.743.015 910.395 1.958.897
Kadın 32.436.786 27.050.173 3.730.553 1.656.060
Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, Ankara, 2010, s.37.
Tablo 2.6‟da 6 yaĢ ve üzeri nüfusun okuma yazma durumu ve cinsiyete göre dağılımı
gösterilmektedir. Bölgenin 6 yaĢ ve üzeri nüfusunun yüzde 5,91‟ini okuma yazma
bilmeyenler, yüzde 89,98‟i okuma yazma bilenler oluĢturmaktadır. Okuma yazma bilenlerin
yüzde 48,28‟ini kadınlar oluĢtururken yüzde 51,72‟sini erkekler oluĢturmaktadır. Okuma
yazma bilenlerin cinsiyete göre dağılımı yarıya yakındır. Okuma yazma bilmeyenlerin ise
yüzde 23,85‟ini erkekler oluĢtururken geriye kalan yüzde 76,15‟i kadınlardan oluĢmaktadır.
Okuma yazma bilmeyenlerin içinde kadınların oranı oldukça yüksektir.
Çanakkale‟de net ilköğretim okullaĢma oranı yüzde 99,40 iken, net ortaöğretim
okullaĢma oranı yüzde 80,32‟dir. Balıkesir‟de ise net ilköğretim okullaĢma oranı yüzde 99,35
iken, net ortaöğretim okullaĢma oranı yüzde 75,36‟dır. Bölge nüfusunun neredeyse tamamı
ilköğretim düzeyinde okullaĢırken, bölgenin her iki ilinde de ilköğretimden ortaöğretime
geçiĢte bir düĢüĢ dikkat çekmektedir. Mesleki ve teknik eğitim seviyesindeki oranların
10 DPT, Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik AraĢtırması, 2003.
26
Türkiye ortalamalarının oldukça üzerinde olup net okullaĢma oranı Çanakkale için yüzde
42,42 ve Balıkesir için yüzde 36,08‟dir.
Bölgede okul öncesi eğitim alanında toplam 17467 öğrenci bulunmaktadır. Bu sayının
bölgedeki 36-72 ay aralığındaki nüfusun yaklaĢık olarak yüzde 30‟unu oluĢturduğu
düĢünülmektedir.
Tablo 2.7 TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġlleri OkullaĢma Oranları (2008-2009 Öğretim Yılı
BaĢı)
Net OkullaĢma
Oranı
Okul Öncesi
(yüzde)
Ġlköğretim
(yüzde)
Ortaöğretim
(yüzde)
Mesleki ve Teknik
Ortaöğretim (yüzde)
Balıkesir 24,29 99,35 75,36 36,08
Çanakkale 43 99,40 80,32 42,42
Türkiye 33 98,17 64,95 29,30
Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Ġstatistikleri Örgün Eğitim 2009-2010, Resmi Ġstatistik Programı
Yayını, Ankara, 2010, s.6.
Okul öncesi eğitimde okullaĢma oranlarında bölge içi dengesizlik söz konusudur.
Okul öncesi net okullaĢma oranında Balıkesir‟de yüzde 24,29 ile Türkiye ortalaması olan
yüzde 39‟ un altında kalırken Çanakkale‟de yüzde 43 ile üzerindedir.
27
Tablo 2.8 Eğitim Seviyesine Göre Okul, ġube, Derslik, Öğretmen, Kadrosuz Usta
Öğretici ve Öğrenci Sayıları (2009-2010 Öğretim Yılı)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Okul Öncesi
Okul 431 197 628 26.681
ġube 716 347 1.063 53.235
Derslik 684 307 991 45.703
Öğretmen (1)
630 318 948 42.716
Öğrenci 11.568 5.899 17.467 980.654
Öğrenci/Derslik 16,91 19,21 17,62 21,45
Öğrenci/Öğretmen 18,36 18,51 18,42 22,95
Ġlköğretim
Okul 536 185 721 33.310
ġube 5.785 2.141 7.926 416.930
Derslik 5.355 2.355 7.710 332.902
Öğretmen (1)
7.510 3.041 10.551 485.677
Öğrenci 130.337 48.535 178.872 10.916.643
Öğrenci/Derslik 24,34 20,61 23,20 32,79
Öğrenci/Öğretmen 17,35 15,96 16,95 22,47
Orta Öğretim
Okul 175 98 273 8.913
ġube 2.397 1.055 3.452 139.420
Derslik 1.912 909 2.821 110.214
Öğretmen (1)
3.951 1.538 5.489 206.862
Öğrenci 60.356 23.499 83.855 4.240.139
Öğrenci/Derslik 31,76 25,82 29,75 38,54
Öğrenci/Öğretmen 15,28 15,26 15,27 20,49
Mesleki ve Teknik
Ortaöğretim
Okul 108 64 172 4.846
ġube 1.203 565 1.768 64.240
Derslik 890 443 1.333 44.928
Öğretmen (1)
1.989 811 2.800 94.966
Öğrenci 27.790 11.705 39.495 1.819.448
Öğrenci/Derslik 31,23 26,42 29,70 40,43
Öğrenci/Öğretmen 13,97 14,45 14,10 19,15
(1) Kadrolu ve sözleĢmeli öğretmenleri kapsamaktadır
Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Ġstatistikleri Örgün Eğitim 2009-2010, Resmi Ġstatistik Programı
Yayını, Ankara, 2010, s.36, 37, 50, 54.
Tablo 2.8‟da Bölgede farklı eğitim düzeyinde toplam 1.794 okul, 14.209 Ģube, 12.855
derslik, 19.788 öğretmen, 319.689 öğrenci bulunmaktadır. Bölgede öğretmen baĢına düĢen
öğrenci sayısı ilköğretim kademesinde 16, genel ortaöğretim kademesinde 14 ve mesleki ve
teknik ortaöğretim kademesinde 13‟tür. Bölge genelinde mesleki eğitim veren orta öğretim
28
kurumları daha çok endüstri, ticaret, turizm gibi Türkiye genelinde de yaygın teknik ve
meslek okullardır.
Derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları da sırasıyla 22, 26 ve 28‟dir.11 Bu rakamlar aynı
kategorilerdeki Türkiye ortalamalarından düĢüktür. Bölgede öğretmen baĢına düĢen öğrenci
sayısının az olması olumlu bir durumdur. Bu durum bölgenin sosyal ve kültürel geliĢmiĢliği
açısından kendi baĢına bir değer olduğu gibi, Bölgenin stratejik sektörlerde ihtiyaç duyacağı
nitelikli iĢ gücünü yetiĢtirmede uzun vadede avantaj sağlayacaktır.
Bölgede ilköğretime yeni kayıt yaptıran öğrenci sayısının düĢmesi, bölgenin nüfus
artıĢ hızının Türkiye genelinden düĢük olmasına bağlanabilir. Bununla birlikte bölge
üniversite eğitimine devam konusunda aynı avantajı yakalayamamıĢtır. Bölgedeki yüzde 10
olan üniversite bitirme oranı hedeflenen oranın oldukça altındadır. Türkiye ortalaması yüzde
12 iken, Avrupa Birliği ülkelerinden en düĢük orana sahip Portekiz‟in üniversite bitirme oranı
yüzde 13‟tür. Bu durumda bölge için ilk hedef yüksek öğretim bitirme oranında Türkiye
ortalamasını yakalamaktır.
Bölge nüfusunun cinsiyet dağılımının orantılı bir nitelik taĢıdığına daha önce
değinilmiĢti (bkz. Nüfus Piramidi). Ne var ki mezun olunan okul düzeyi oranlarına
bakıldığında aynı paralellik görülmemektedir. Tablo 2.10‟dan da görüleceği üzere, ilkokul ve
ilköğretim okulu bitirme düzeyinde kadın-erkek sayısı benzerlik gösterirken, orta ve dengi
okul bitirme düzeyinden itibaren kadın sayısında önemli bir düĢüĢ göze çarpmaktadır. Bu
düĢüĢe rağmen yüzde 84 kadın okuryazarlığı ile Bölge, Türkiye ortalamasının üzerinde
seyretmektedir.
11 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.4-28.
29
Tablo 2.7 Cinsiyete Göre Bitirilen Eğitim Düzeyi (2009)
Eğitim Düzeyi Toplam Erkek Kadın
Okuma yazma bilmeyen 89.134 21.253 67.881
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 236.001 116.555 119.446
Ġlkokul mezunu 567.413 261.124 306.289
Ġlköğretim mezunu 147.391 79.974 67.417
Ortaokul veya dengi okul mezunu 65.539 42.276 23.263
Lise veya dengi okul mezunu 236.033 138.211 97.822
Yüksekokul veya fakülte mezunu 105.609 63.650 41.959
Yüksek lisans mezunu 4.759 2.939 1.820
Doktora mezunu 1.509 1.036 473
Bilinmeyen 53.350 30.528 22.822
Toplam 1.506.738 757.546 749.192
Kaynak: TÜĠK
Eğitim ve sağlık sektörlerinde bir bölgenin geliĢmiĢlik göstergelerinin beĢeri ve sosyal
kalkınmıĢlıkta önem arz ettikleri unutulmamalıdır. Genel olarak bakıldığında bölge, sosyo-
ekonomik göstergeler açısından diğer düzey 2 bölgeleriyle karĢılaĢtırıldığında Türkiye
ortalamasına yakın bir görüntü çizmektedir. 2009 yılında Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları
Kurumu tarafından hazırlanan Ġller arası Rekabetçilik Endeksi verilerine göre bölge illerinden
Balıkesir BeĢeri Sermaye ve YaĢam Kalitesi sıralamasında 81 il arasında 29. Sırada yer
alırken, Çanakkale ili 42. Sırada yer almıĢtır. Bu durumda bölge planı kapsamına giren yıllar
arasında Bölge illeri arasındaki geliĢmiĢlik farkına neden olan sektörler açığa çıkarılmalı, bu
alanlara yatırım teĢvik edilmeli ve bölge illeri arasındaki yaĢam kalitesi açısından geliĢmiĢlik
farkı en az düzeye indirilmelidir.
Üniversiteler
TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde Balıkesir ve Çanakkale‟de birer tane olmak üzere 2 devlet
üniversitesi bulunmakta, vakıf üniversitesi ise bulunmamaktadır.
Balıkesir Üniversitesi
1992 yılında kurulan Balıkesir Üniversitesi; 7 fakülte, 5 enstitü, 5 yüksekokul, 16
meslek yüksekokulu, rektörlüğe bağlı 5 bölüm ve 12 araĢtırma merkezinden oluĢmaktadır.
2009 yılı itibariyle üniversitedeki toplam mevcut öğrenci sayısı 25.075‟tir.
30
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 1992 yılında kurulmuĢ olup 2 enstitü, 9 fakülte,
6 yüksekokul, 11 meslek yüksekokulu, rektörlüğe bağlı 6 bölüm, 22 araĢtırma merkezi ve 1
uygulama ve araĢtırma hastanesi ile eğitim-öğretime devam etmektedir. 2009 yılı itibariyle
üniversitedeki toplam öğrenci sayısı 24.409‟dur.
Her iki üniversitenin de sosyal bilim enstitüsüne sahip olması bölge için avantaj teĢkil
etmektedir. Üniversitelerin sosyal bilim enstitülerinin ilgili bölümleriyle bölgenin
keĢfedilmemiĢ potansiyelini keĢfetme ve değiĢen dünya ile uyumlu halde dinamikleĢtirme
amacıyla ortak projelerin geliĢtirilmesi, bölge değerlerini en uygun Ģekilde kullanılmasını
sağlayacaktır.
2.2.3.1 Kütüphaneler
TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde mevcut kütüphane sayısı, Türkiye‟deki toplam kütüphane
sayısının yüzde 3‟ünü, kitap sayısı ise Türkiye kütüphanelerinde mevcut kitap sayısının yüzde
3,6‟sını oluĢturmaktadır. TR22 Bölgesi‟nde halk kütüphanelerinden yararlanma oranı bin kiĢi
baĢına 331 olup, bölge bu veri bazında TR22 Düzey 2 Bölgeleri arasında 15. sırada yer
almaktadır.12 TR22 Bölgesi‟nde mevcut sinema salonu sayısı, Türkiye genelindeki sinema
salonu sayısının yüzde 2,6‟sını oluĢturmaktadır. Bölgede 10.000 kiĢi baĢına düĢen sinema
koltuk sayısı 31 olup; bölge bu veri bazında 26 bölge arasında 8. sırada bulunmaktadır.13
2.2.4 ĠĢgücü, Ġstihdam ve ĠĢsizlik
TR22 Bölgesi‟nde iĢgücüne katılma oranı ve iĢsizlik oranı, Türkiye geneline ve diğer
düzey 2 bölgelerine iliĢkin veriler ile birlikte karĢılaĢtırmalı olarak Grafik 2.5‟te sunulmuĢtur.
Grafikte görüldüğü gibi; TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde iĢgücüne katılma oranı yüzde 48,4 olup
bu oran Türkiye ortalamasının üzerinde bulunmaktadır. Bölgedeki iĢsizlik oranı da yüzde
8,5‟le, yüzde 14 olan Türkiye ortalamasının altındadır. Bölge, 26 bölge arasında iĢgücüne
12 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.4-28,55-58. 13 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.4-28.
31
katılım oranının en yüksek olduğu 13. bölgedir. Bölgede yüzde 8,5 olan iĢsizlik oranı da 26
bölge içinde en düĢük beĢinci iĢsizlik oranıdır.14
Grafik 2.5 TR Düzey 2 Bölgelerinde ĠĢsizlik ve ĠĢgücüne Katılma Oranları (2009)
Kaynak: TÜİK verilerinden yararlanılarak düzenlenmiştir.
Grafik 2.6‟da ise, TR Düzey 2 Bölgelerine ait çalıĢan sayılarının Türkiye genelindeki
çalıĢan sayısı içindeki payları gösterilmiĢtir. TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde mevcut çalıĢan
sayısı, Türkiye geneli toplam çalıĢan sayısı içinde yüzde 1,3‟lük bir oranı temsil etmektedir.
Bölge, çalıĢan sayısı açısından 26 bölge arasında 16. sırada yer almaktadır.15
14 TÜĠK, ĠĢgücü Ġstatistikleri, www.tuik.gov.tr 15 TÜĠK, İşgücü İstatistikleri.
14.0 8.5
47.9 48.4
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
TR T
ürk
iye
TR1
0
TR2
1
TR2
2
TR3
1
TR3
2
TR3
3
TR4
1
TR4
2
TR5
1
TR5
2
TR6
1
TR6
2
TR6
3
TR7
1
TR7
2
TR8
1
TR8
2
TR8
3
TR9
0
TRA
1
TRA
2
TRB
1
TRB
2
TRC
1
TRC
2
TRC
3
İŞSİZLİK ORANI İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI
32
Grafik 2.6 ÇalıĢan Sayılarının Düzey 2 Bölgeleri Bazında Türkiye Toplamı Ġçindeki Payı
(yüzde) (2006)
* TR10 Bölgesi, yüzde 31 değeri ile dahil edilmemiştir. Kaynak: TÜİK verilerinden yararlanılarak düzenlenmiştir.
33
Tablo 2.8 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nin Türkiye Geneli ile KarĢılaĢtırmalı ĠĢgücü Durumu (15+) (2009)
Kurumsal
Olmayan Sivil
Nüfus (bin)
15 YaĢ
Üzeri
Nüfus
(bin)
ĠĢgücü
(bin)
Ġstihdam
(bin)
ĠĢsiz
(bin)
ĠĢgücüne
Dahil
Olmayan
Nüfus (bin)
ĠĢgücüne
Katılma
Oranı
(yüzde)
ĠĢsizlik
Oranı
(yüzde)
Ġstihdam
Oranı
(yüzde)
Tarım DıĢı
ĠĢsizlik
Oranı
(yüzde)
TR22 1.562 1.264 612 560 52 652 48,4 8,5 44,3 13,2
Türkiye 70.542 51.686 24.748 21.277 3.471 26.938 47,9 14,0 41,2 17,4
Kaynak: TÜĠK
34
Tablo 2.9‟dan da anlaĢılacağı üzere; TR22 Düzey 2 Bölgesinde iĢgücüne katılma ve
istihdam oranları Türkiye ortalamalarının üzerindedir. Bölge nüfusunun yaklaĢık 1.200.000‟i
15 yaĢ üstüdür. Bu nüfus bölgenin potansiyel iĢgücünü oluĢturmaktadır. Bu nüfusun yaklaĢık
560.000‟i 2009 verilerine göre istihdam halindeyken 52.000 kadarı iĢsizdir. Bu verilere göre
iĢsizlik oranı yüzde 8,5 ile yüzde 14 olan Türkiye ortalamasının altındadır. Bölgedeki iĢgücü,
Türkiye geneli iĢgücü toplamının yüzde 2,5‟ine, istihdam ise Türkiye genelinde sağlanan
istihdamın yüzde 2,6‟sına tekabül etmektedir. Tablo 2.9‟da 15 yaĢ üstü nüfusun iĢgücüne
katılma oranları TR 22 Bölgesi ve Türkiye ile karĢılaĢtırmalı olarak verilmiĢtir.
Tablo 2.9 15+ Nüfusun ĠĢgücüne Katılma Oranları (2009)
ĠĢsizlik (yüzde) ĠĢgücüne
Katılım(yüzde)
Ġstihdam
(yüzde)
Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın
TR22 7,8 9,9 68,1 30,0 62,8 27,1
Türkiye 13,9 14,3 70,5 26,0 60,7 22,3
Kaynak: TÜĠK
Bu verilere göre, 15 yaĢ üstü nüfusun iĢgücüne katılım oranı bölge genelinde yüzde
48,4 ile yüzde 47,9 olan Türkiye ortalamasının üstündedir. Bölge, erkek istihdam oranında
yüzde 68,1 oranıyla 15 yaĢ üstü iĢgücüne katılım oranında yüzde 70,5 olan Türkiye
ortalamasının altında kalırken, kadın iĢgücüne katılım oranında yüzde 30 ile yüzde 26 olan
Türkiye ortalamasının dört puan üstünde yer almıĢtır. Ancak kadın istihdam oranının hem
Türkiye ölçeğinde hem de bölge genelinde düĢük olduğu gözden kaçmamalıdır. Bu durumda
kadın istihdam oranında Türkiye ortalaması bölge açısından bir kıstas olarak kabul
edilmemiĢtir. Ancak Bölge, kadın istihdam etme oranıyla, kadın nüfusunun yoğun olduğu 25-
49 yaĢ aralığındaki kadın istihdam oranlarında Türkiye ortalamasının üstünde seyreden düzey
2 bölgelerinden TR 90 ve TR 21 bölgelerinin oranlarını yakalamaktır. Bölgedeki kadın
iĢsizlik oranı Türkiye ortalamasının oldukça altındadır.16
16 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.68-70.
35
Grafik 2.7 TR Düzey 2 Bölgeleri YaĢ Gruplarına Göre Kadın Ġstihdamı
Kaynak: TÜĠK
0
10
20
30
40
50
60
70
15-19
20-24
25-34
35-54
55+
36
Bölge genelinde halk eğitim merkezleri tarafından verilen meslek edindirme kurslarına
bakıldığında verilen meslek edindirme kurslarının daha çok hizmet sektörüne eleman
yetiĢtirmeye yönelik olduğu gözlemlenmiĢtir. Öte yandan bölgenin ileriki yıllarda öncelikli
sektörlerine yönelik yerleĢtirilmesi düĢünülen organik tarım üretimine ara eleman yetiĢtirmeyi
amaçlayan herhangi bir meslek edindirme kursuna veya meslek yüksekokulu yoktur. Bununla
birlikte, bireysel kapasite ve becerilerin meslek edindirme kurslarıyla geliĢtirilmesinin ve
mesleki orta eğitimin kalitesinin yükseltilmesinin, iĢgücünün niteliğini ve verimliliğini
artırmaya yönelik olumlu bir etki yapacağı, tarım sektöründe ihtiyaç duyulan nitelikli eleman
ihtiyacını büyük ölçüde karĢılayacağı düĢünülmektedir. Verilecek eğitimler sonucunda ortaya
çıkarılması hedeflenen kalifiye iĢgücü potansiyelinin çevreye duyarlı kalkınmada bilinçli ve
bölge kaynaklarını optimum düzeyde kullanmaya eğilimli nitelikte olması beklenmektedir.
Tablo 2.10 15+ Ġstihdamın Sektörel Dağılımı
Ġstihdam edilenlerin sektörel dağılımı Kurumsal olmayan sivil
nüfusun iĢgücü durumu Tarım Sanayi Hizmet
BÖLGE YIL (bin) (yüzde) (bin) (yüzde) (bin) (yüzde) Ġstihdam
(bin)
Ġstihdam oranı
(yüzde)
TR22
2004 258 47,7 84 15,5 106 19,6 541 44,2
2005 251 45,7 93 16,9 103 18,8 549 45,7
2006 262 47,6 82 14,9 105 19,1 550 45,6
2007 266 44,9 102 17,2 113 19,1 592 48,2
2008 210 38,2 116 21,1 118 21,5 550 43,6
2009 225 40,2 109 19,5 126 22,5 560 44,3
Türkiye
2004 5.713 29,1 4.885 24,9 5.006 25,5 19.632 41,3
2005 5.154 25,7 5.284 26,3 5.292 26,4 20.067 41,5
2006 4.907 24 5.465 26,8 5.558 27,2 20.423 41,5
2007 4.867 23,5 5.544 26,7 5.770 27,8 20.738 41,5
2008 5.016 23,7 5.682 26,8 5.922 27,9 21.194 41,7
2009 5.254 24,7 5.379 25,3 6.102 28,7 21.277 41,2
Kaynak: TÜĠK
2004 yılından itibaren tarımda istihdam edilen kiĢi sayısı yaklaĢık 33.000 kiĢi
azalırken sanayi sektöründe istihdam edilenlerin sayısı yaklaĢık 25.000, hizmet sektöründe
istihdam edilenlerin sayısı ise yaklaĢık 20.000 kiĢi artmıĢtır. Diğer bir deyiĢle tarım istihdamı
oranında yüzde 7,5 dolaylarında düĢüĢ yaĢanmıĢ, ancak sanayi sektöründeki istihdam oranı
yüzde 4, hizmet sektöründekiyse yüzde 2,9 artmıĢtır. Tarım sektörü Bölgedeki en yüksek
37
istihdamı sağlayan sektör olmakla birlikte istihdama katkısı giderek azalmaktadır. Tablo 2.10
incelendiğinde bölgede tarımda çalıĢan iĢgücünün toplam bölge iĢgücünün yüzde 40,2‟sini
oluĢturduğu ve bu oranın Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Bölgenin
sanayi ve hizmetler sektörlerinde çalıĢan iĢgücü oranları ise Türkiye ortalamalarının gerisinde
kalmaktadır.17
Tablo 2.11 Genel ĠĢ Durumu (2009) (KiĢi)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Yıl Ġçinde Yapılan
BaĢvuru
Erkek 11.500 4.605 16.105 922.244
Kadın 7.837 3.001 10.838 512.780
Toplam 19.337 7.606 26.943 1.435.024
Alınan Açık ĠĢ Toplam 2.444 763 3.207 165.890
Yıl Ġçinde ĠĢverenlere
Yapılan Takdim
Erkek 5.344 2.093 7.437 580.999
Kadın 1.023 525 1.548 135.767
Toplam 6.367 2.618 8.985 716.766
Yıl Ġçinde ĠĢe
YerleĢtirme
Erkek 1.716 472 2.188 88.825
Kadın 477 102 579 29.453
Toplam 2.193 574 2.767 118.278
Kayıtlı ĠĢgücü
Erkek 18.220 8.146 26.366 1.319.829
Kadın 6.932 2.976 9.908 539.026
Toplam 25.152 11.122 36.274 1.858.855
Kayıtlı ĠĢsizler
Erkek 16.866 6.350 23.216 1.186.219
Kadın 6.582 2.666 9.248 503.130
Toplam 23.448 23.448 32.464 1.689.349
Kaynak: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Türkiye ĠĢ Kurumu Genel Müdürlüğü 2009 Ġstatistik Yıllığı
ĠĢkur istatistiklerine göre bölgede her açık iĢ baĢına düĢen aday sayısı ortalama 8
kiĢidir. Bölgenin toplam kayıtlı iĢgücü rakamı 36.274 iken kayıtlı iĢsiz sayısı da 32.464‟tür.
Bölge genelinde bir iĢ için baĢvuruda bulunan kadın sayısı 10.838, erkek sayısı 16.105‟tir. Bu
baĢvurulardan 2188 erkek aday, 579 kadın bir iĢe yerleĢtirilmiĢtir.
ĠĢe yerleĢtirmedeki bu dengesizliğin nedenleri araĢtırılarak kadın istihdamının
artırılması gerekmektedir. ĠĢe ihtiyacı olduğu halde yerleĢtirilemeyen kadınları kalifiye hale
getirmek amacıyla meslek edindirme kurslarının yaygınlaĢtırılması özendirilebilir. Kadınların
17 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.68-70.
38
iĢe baĢlamasının önünde engel olan kreĢ ve bakımevi yoksunluğu sorunu çözülerek kadın
istihdamının olumlu yönde artıĢı sağlanabilir.
Tablo 2.12 TR22 Düzey 2 Bölgesi 15+ ĠĢgücüne Dahil Olmama Nedenine Ve Eğitim
Durumuna Göre ĠĢgücüne Dahil Olmayan Kadınlar (Bin) (2009)
Okuma
yazma
bilmeyen
Lise altı Lise ve dengi
meslek okulu Yükseköğretim Toplam
ĠĢ bulma ümidi
yok 0 13 6 2 21
ĠĢ aramayıp
çalıĢmaya hazır
olan/Diğer
2 46 11 3 62
Mevsimlik çalıĢan 0 4 0 0 5
Ev iĢleri ile
meĢgul 22 177 18 2 220
Öğrenci(eğitim-
öğretim) 0 26 10 0 36
Emekli 1 10 4 4 19
Özürlü yaĢlı veya
hasta 35 39 1 0 76
Ailevi ve kiĢisel
nedenler 0 13 3 1 17
Diğer * 0 1 1 0 3
Toplam 62 329 54 12 457
Not. 2000 kiĢiden az değerlerde örnek büyüklüğü güvenilir tahminler için yeterli değildir.
Kaynak: TÜĠK
Bölgedeki kadınlarla TÜĠK tarafından yapılan araĢtırma sonuçları da bu sayıltıyı
destekler niteliktedir. Görüldüğü üzere kadınların iĢ hayatına katılmamalarındaki en büyük
neden ev iĢleri ile meĢgul olmalarıdır. Bu noktada kadını eve bağlayan en önemli faktörün
çocuk bakımı olduğu düĢünülebilir.
TÜĠK verilerine göre bölgede istihdam edilenlerin çoğunun eğitim düzeyi yaklaĢık
416.000 kiĢi ile ortaöğretim altıdır. Bölgede yaklaĢık 119.000 ile ortaöğretim mezunu,
yaklaĢık 62.000 kiĢi üniversite mezunu istihdam edilmektedir. Ayrıca bölgede okuma yazma
bilmeyen 15.000 kiĢinin istihdam edildiği görülmüĢtür.
39
Tablo 2.13 TR22 Düzey 2 Bölgesi Eğitim Düzeylerine Göre Ġstihdam Dağılımı (2009)
TR22 Türkiye
Okuryazar olmayan / Toplam 15 1.089
Okuryazar olmayan / Erkek 5 372
Okuryazar olmayan / Kadın 10 717
Lise altı eğitim / Toplam 416 14.596
Lise altı eğitim / Erkek 283 11.170
Lise altı eğitim / Kadın 133 3.426
Ortaöğretim / Toplam 119 5.283
Ortaöğretim / Erkek 89 4.006
Ortaöğretim / Kadın 30 1.277
Üniversite /Toplam 62 3.780
Üniversite/Erkek 39 2.350
Üniversite/Kadın 23 1.430
Kaynak: TÜĠK
2009 yılında Türkiye‟deki iĢsiz sayısı toplam 1.689.349 kiĢi, TR22 Düzey 2
Bölgesi‟nde ise 32.464 kiĢidir. Bölgedeki kayıtlı iĢsizlerin Türkiye‟deki kayıtlı iĢsizler
içindeki payı yüzde 1,9‟dur. Bölgedeki iĢsizlik oranı 2007 yılından itibaren hızlı bir Ģekilde
artmıĢtır. 2007 yılında bir önceki yıla göre yaklaĢık bin kiĢi azalan iĢsiz sayısı, 2008 yılına
gelindiğinde yaklaĢık 10.000 kiĢi birden artmıĢ, 2009 yılında ise yaklaĢık 7.000 kiĢi artarak
iki sene içinde yüzde 35‟ten yüzde 52‟ye yükselmiĢtir. Bu yükseliĢte 2008 yılında ortaya
çıkan küresel krizin etkili olduğunu düĢünülmektedir.
Tablo 2.14 15 YaĢ Üstü ĠĢsiz Rakamları (bin)
Yıllar TR22 Türkiye
Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam
2004 25 12 38 1.762 622 2.385
2005 27 13 40 1.746 642 2.388
2006 24 13 36 1.670 658 2.328
2007 18 16 35 1.716 660 2.376
2008 28 16 45 1.877 734 2.611
2009 32 20 52 2.491 979 3.471
Kaynak: TÜĠK
Bölgedeki iĢsizlerin yüzde 46‟sı 25-34 arası yaĢ grubunda, yüzde 24‟ü 35-44 arası yaĢ
grubunda, yüzde 21‟i ise 20-24 arası yaĢ grubunda yer almaktadır. Bölgedeki kayıtlı iĢsizlerin
yüzde 44,9‟unu ilköğretim, yüzde 34,8‟ini ortaöğretim ve yüzde 12‟sini lisans mezunları
oluĢturmaktadır. Ġlköğretim mezunlarının, diğer eğitim seviyelerinden mezun kiĢilere göre
40
daha fazla iĢ baĢvurusu yaptığı ve paralel olarak iĢe yerleĢtirildikleri görülmektedir.
Ġlköğretim seviyesinde iĢe yerleĢenlerin toplam içindeki payı yüzde 55,7 olurken daha yüksek
eğitim seviyelerinde iĢe yerleĢtirme oranı daha düĢük seviyelerde kalmıĢtır.
Tablo 2.15 TR22 Düzey 2 Bölgesi Eğitim Durumuna ve GeniĢ YaĢ Grubuna Göre
ĠĢsizler, (2009) (bin)
Okuma Yazma
Bilmeyen
Lise Altı
(~bin)
Lise ve dengi
Meslek Okulu(~bin) Yükseköğretim(~bin) Toplam
15-19 0 3 2 0 5
20-24 0 3 4 2 10
25-34 0 8 6 4 18
35-54 0 13 3 1 17
55+ 0 1 0 0 2
Toplam 0 29 15 7 52
Not: 2000 kiĢiden az değerlerle örnek büyüklüğü güvenilir tahminler için yeterli değildir
Kaynak: TÜĠK
Bununla birlikte bölgede istihdam edilen iĢ niteliklerine bakıldığında 286.000 kiĢinin
ücretli maaĢlı ve yevmiyeli, 175.000 kiĢinin kendi iĢinde, 117.000 kiĢinin de ücretsiz aile
iĢçisi olarak çalıĢtıkları görülmüĢtür. Özellikle ücretsiz aile iĢçilerinin büyük kısmının tarım
sektöründe istihdam edildiği düĢünülmektedir.
Tablo 2.16 ĠĢteki Durumuna Göre Ġstihdam (2009) (bin)
TR22 Türkiye
Ücretli, maaĢlı ve yevmiyeli 268 12.770
ĠĢveren ve kendi hesabına 175 5.638
Ücretsiz aile iĢçisi 117 2.869
Kaynak: TÜĠK
ĠĢsizlerin yüzde 70 gibi oldukça büyük bir kısmı 25-44 yaĢları arasındadır. Bu yaĢ
grubunun iĢgücü pazarına yeni adım atanlardan farklı olarak, yeni teknolojiler yüzünden
yeteneklerinin artık geçersiz olması veya ekonomik bir resesyon sonrasında yeteneklerine en
az ihtiyaç duyulan kesim olması dolayısıyla iĢsiz kaldıkları düĢünülmektedir. Bu durum
iĢsizliğin yapısal nitelikte olduğuna dair kuvvetli bir iĢarettir. Bu yapısal sorunu aĢabilmek
için yeni oluĢan sektörlere uygun, nitelikli ara eleman yetiĢtirmeye dönük çalıĢmalar
yapılacaktır. Çevreye duyarlı kalkınmayı amaçlayan bölgede, organik tarıma yönelik ara
eleman ihtiyacının karĢılanması mesleki eğitim kursları düzenlenmesi iĢsizliğin çözümüne
katkıda bulunabilir.
41
2.2.4.1 Dezavantajlı Gruplar, Sosyal Ġçerme ve Sosyal Uyum
Kalkınma hedefli sosyal içerme politikalarındaki temel stratejinin işsizlik
sorununun giderilmesi ve eğitim-sağlık hizmetlerine erişebilirliğin artırılması olduğu
günümüzde çoğunluk tarafından düşünülmektedir. Yapılacak olan uygulamaların
toplumdaki dezavantajlı grup olarak nitelendirilen zihinsel ve bedensel engellilerin,
kadınların, bağımlı nüfusun, evsizlerin, sokakta yaşayanlar gibi kesimleri içermesi sosyal
politikaların başarıya ulaşabilmesi açısından elzemdir.
Bölgedeki engelli derneklerinin sayısı yaklaĢık olarak 30 civarındadır. Ġlgili
derneklerle yapılan görüĢmelerden edinilen bilgilere göre bölgede yaklaĢık 3000 engelli
vatandaĢ özel durumuyla ilgili bir derneğe üyedir. Bu derneklerden en çok üyenin bedensel
engellilere yönelik olanlarda bulunduğu görülmektedir. Fizyolojik veya zihinsel yetersizlik
nedeniyle dezavantajlı durumda olan engelli gruptaki vatandaĢların toplumsal hayata
entegrasyonlarını kolaylaĢtıracak projelere yer verilmesi, sivil toplumun kalkınması ve
toplumsal uyumun güçlenmesi açısından önemlidir.
Bölgedeki bağımlı nüfusun büyük grubunu 0-14 yaĢ aralığındaki genç bağımlı nüfus
oluĢturmaktadır. Bireysel düzlemde kültürel sermayenin oluĢumunda en önemli çağ olan bu
yaĢ grubundaki bireylere yönelik eğitim ve sağlık çalıĢmalarının yürütülmesi, her açıdan
sağlıklı bir nesil yetiĢtirmek için son derece önemlidir. Bu yaĢ grubuna yapılacak her türlü
yatırım geleceğe yönelik biriken bir sermayedir.
Kırsal nüfusta çalıĢan nüfusunun iĢ statüsünün ücretsiz aile iĢçiliği olduğu
bilinmektedir. Özellikle kırsal kesimdeki nüfusun emek güçlerine dair farkındalıklarının
artırılması, bu nüfusun kiĢisel sermayeleri açısından olumlu sonuçlar doğuracaktır. Bu amaçla
kırsal nüfusun eriĢimine dair kolaylık sağlayan meslek edindirme kursları fayda sağlayabilir.
Sivil toplum örgütlenmesi açısından bölgenin güçlü bir altyapısı vardır. Dernekler
bazında bölge illerinin geniĢ bir yelpazeye sahip olmaları dikkat çekicidir. Bölge genelindeki
yaklaĢık 2000 kadar olan dernekler bölgenin öncelikleriyle paralel kanallara yönlendirilebilir.
Bölgenin öncelikleri açısından tarım kooperatifçiliği alanındaki sivil toplum örgütlenmesi
önem arz etmektedir. Bölgede kooperatif sayısı yüksektir ancak çalıĢmalarının etkinliği ve
nitelikleri geliĢtirilmelidir.
42
2.3 Ekonomik Yapı
2.3.1 Genel Ekonomik Yapı
TR22 Düzey 2 Bölgesi ve bölgeyi oluĢturan Balıkesir ve Çanakkale illerinin sosyo-
ekonomik geliĢmiĢlik açısından Türkiye genelindeki konumu kısaca Tablo 2.17‟de
özetlenmeye çalıĢılmıĢtır.
Tablo 2.17 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Bakımından Türkiye
Genelindeki Konumu
BALIKESĠR ÇANAKKALE
Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sırası (DPT) 15 24
URAK Rekabetçilik Endeksi (Ana Endeks) Bazında
Ġller Arası Sıralamadaki Yeri 26 27
BeĢeri Sermaye ve YaĢam Kalitesi (1. Alt Endeks)
Bazında Ġller Arası Sıra 29 42
MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik (2. Alt Endeks)
Bazında Ġller Arası Sıra 21 31
Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli (3. Alt Endeks)
Bazında Ġller Arası Sıra 37 20
EriĢilebilirlik (4. Alt Endeks) Bazında Ġller Arası Sıra 20 22
EDAM Rekabetçilik Endeksi (Ana Endeks) Bazında
Ġller Arası Sıralamadaki Yeri 18 11
Ekonomik Etkinlik ve Canlılık (1. Alt Endeks) Bazında
Ġller Arası Sıra 36 30
Emek Piyasaları (2. Alt Endeks) Bazında Ġller Arası
Sıra 15 13
Ġnsani Sermaye (3. Alt Endeks) Bazında Ġller Arası Sıra 6 3
Yaratıcı Sermaye (4. Alt Endeks) Bazında Ġller Arası
Sıra 33 11
Sosyal Sermaye (5. Alt Endeks) Bazında Ġller Arası Sıra 14 13
Fiziki Altyapı (6. Alt Endeks) Bazında Ġller Arası Sıra 20 14
Kaynak:
DPT, Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması, 2003.
URAK (Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu), Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi, 2008-2009.
EDAM (Ekonomi ve DıĢ Politika AraĢtırmalar Merkezi),Türkiye Ġçin Bir Rekabet Endeksi, 2009.
Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT)‟nın 2003 yılında yayımlamıĢ olduğu illerarası sosyo-
ekonomik geliĢmiĢlik sıralamasına göre; Balıkesir ve Çanakkale illeri, sırasıyla 15. ve 24.
43
sırada yer almaktadırlar. TR22 Düzey 2 Bölgesi ise Düzey 2‟lere göre sosyo-ekonomik
geliĢmiĢlik sıralamasında 10. sırada bulunmaktadır.18
Yine tabloda, illerin rekabet yarıĢındaki yerlerinin görülmesine olanak tanıyan URAK
Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi*‟nde Balıkesir ve Çanakkale illerinin konumları
görülmektedir. Buna göre; Balıkesir, 21,30 endeks puanı ile Türkiye‟nin en rekabetçi 26. ili
olarak tespit edilmiĢtir. Balıkesir‟in rekabet gücünü meydana getiren alt endeksler
incelendiğinde; EriĢilebilirlik Endeksi‟nin payının yüzde 54,93 olduğu, bunu sırasıyla yüzde
22,65 oranı ile BeĢeri Sermaye ve YaĢam Kalitesi Endeksi ve yüzde 21,46 oranı ile Ticaret
Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟nin takip ettiği görülmektedir. MarkalaĢma Becerisi
ve Yenilikçilik Endeksi‟nin ilin rekabet gücüne katkısı ise yüzde 0,96 oranındadır.
Çanakkale ise 20,78 endeks puanı ile en rekabetçi 27. il olarak tespit edilmiĢtir.
Çanakkale‟nin rekabetçiliğine en fazla katkı sağlayan endeks, yüzde 55,48 oranıyla
EriĢilebilirlik Endeksi‟dir. Bu endeksi, yüzde 24,49 oranıyla Ticaret Becerisi ve Üretim
Potansiyeli Endeksi, yüzde 19,61 oranıyla BeĢeri Sermaye ve YaĢam Kalitesi Endeksi ve
yüzde 0,42 oranıyla MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik Endeksi takip etmektedir.19
Tabloda ayrıca altı alt endeksten oluĢan EDAM Rekabetçilik Endeksi**‟ne iliĢkin
sonuçlar da yer almaktadır. Söz konusu endeks bazında; 81 il arasında Balıkesir 18.,
Çanakkale ise 11. sırada bulunmaktadır.20
18 DPT, Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması, Ankara: DPT, 2003. * “Bölgesel Rekabet Gücü” ya da “Bölgesel Rekabet Edebilirlik Kavramı”, bölgelerin bir yandan dıĢ rekabet koĢulları
içerisinde uluslararası pazarlara yönelik mal ve hizmet üretebilmeleri bir yandan da bölge içi yüksek ve sürdürülebilir gelir
seviyeleri, istihdam olanakları yaratabilmeleri olarak tanımlanabilir. Ekonomik bölgelerin rekabet güçlerinin daha üst
seviyeye çıkarılması için rakiplerine göre rekabet edebilirlik seviyelerinin ölçülmesi ve anlaĢılması önemlidir. Bu bağlamda,
illerin rekabet edebilirliklerini karĢılaĢtırmalı olarak gösteren “Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi” oluĢturulmuĢtur. Söz konusu
endeks dört ana değiĢkenden oluĢmaktadır: BeĢeri Sermaye ve YaĢam Kalitesi (BSYK), MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik
(MSY), Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli (TBÜP), EriĢilebilirlik (E). Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi‟ni oluĢturan bu
dört ana değiĢkenin her biri de farklı sayıda alt değiĢkeni içermektedir. (URAK, Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi 2008-2009) 19 URAK (Uluslar arası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu), Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi 2008-2009, Ġstanbul: URAK. ** Her bir alt endeks, eldeki veriler ıĢığında, bölgesel kalkınmanın bir boyutunu ölçmektedir. Kullanılan alt endeks sayısı ise
altı tanedir.(EDAM, Türkiye Ġçin Bir Rekabet Endeksi 2009) 20 EDAM(Ekonomi ve DıĢ Politika AraĢtırmalar Merkezi),Türkiye Ġçin Bir Rekabet Endeksi, Ġstanbul: EDAM,2009.
44
Tablo 2.18 Balıkesir ve Çanakkale Ġlçelerinin Türkiye Genelindeki 872 Ġlçe Ġçindeki
GeliĢmiĢlik Sıraları, (2004)
BALIKESĠR
ĠLÇELERĠ SIRA
GELĠġMĠġLĠK
GRUBU
ÇANAKKALE
ĠLÇELERĠ SIRA
GELĠġMĠġLĠK
GRUBU
Bandırma 23 2 Bozcaada 36 2
Merkez 33 2 Merkez 39 2
Ayvalık 64 2 Gökçeada 118 2
Edremit 76 2 Çan 121 2
Burhaniye 96 2 Gelibolu 141 2
Erdek 123 2 Eceabat 172 3
Marmara 125 2 Ezine 187 3
Gönen 159 2 Biga 201 3
Susurluk 169 3 Lapseki 283 3
Gömeç 240 3 Ayvacık 292 3
Havran 383 3 Bayramiç 367 3
Bigadiç 426 3 Yenice 530 4
Manyas 465 3
SavaĢtepe 466 3
Dursunbey 604 4
Ġvrindi 618 4
Sındırgı 640 4
Kepsut 674 5
Balya 701 5
Kaynak: DPT, Ġlçelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması 2004
URAK ve EDAM‟ın çalıĢmaları incelendiğinde özellikle Balıkesir ilinin “ticaret
becerisi ve üretim potansiyeli”, “ekonomik etkinlik ve canlılık” ve “yaratıcı sermaye”
alanlarında Çanakkale iline göre zayıf kaldığı görülmektedir. Oysa Balıkesir ilinin beĢeri
sermayesi, fiziki ve doğal altyapısı Çanakkale‟den çok farklı değildir. Bölgeler arası
geliĢmiĢlik farkını azaltmak için Balıkesir ilinin var olan potansiyelini uyarmak
gerekmektedir. Bu amaçla, tarım ve tarıma dayalı sanayide üretimdeki verimsizliği ortadan
kaldıracak projelerin desteklenmesi yerinde olacaktır. Ġlde yeni kurulacak Ģirket sayısını
artırmak için giriĢimcilik kültürünü geliĢtirecek eğitim programları düzenlenmesinin ve
45
finansman kolaylıkları sağlanmasının da ekonomik etkinliğe katkısı olacaktır. “Yaratıcı
sermaye” alanının önemli bileĢenlerinden olan Ar-Ge çalıĢmaları, patent baĢvuru sayısı ve
akademik yayın sayısı ise sanayi ve üniversite iĢbirliğinin geliĢtirilmesi yoluyla artırılabilir.
Bu sayede, bölgede uluslararası pazarlarda rekabet edebilecek ürünler üretilmesini sağlayacak
yenilikçilik vizyonlu Ģirket sayısı çoğaltılabilir.
DPT‟nin 2004 yılında yayımlamıĢ olduğu “Ġlçelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik
Sıralaması AraĢtırması‟‟na göre ise Balıkesir ve Çanakkale illerine bağlı ilçelerin 872 ilçe
içinde geliĢmiĢlik sırası ve altı geliĢmiĢlik grubundan hangisine dahil oldukları Tablo 2.18‟de
gösterilmiĢtir. Balıkesir ilinde Balya ve Kepsut ilçelerinin durumu çarpıcıdır. Bandırma gibi
yüksek sıralarda bir ilçeyle, coğrafi olarak ona yakın ve beĢeri açıdan benzer bu ilçelerin
sosyo-ekonomik açıdan geri sıralarda olması bölgeler arası geliĢmiĢlik farkının çarpıcı bir
göstergesidir. Bu durumu bertaraf edebilmek için geri kalmıĢ bölgelerde, çabuk sonuç
alınacak sektörler de dikkate alarak, tarımda verimliliği artıracak eğitim programları
düzenlemek faydalı olacaktır. Ġlçelerin kalkınmasını sağlamak için katılımcılığı esas alan bir
anlayıĢla yerinde ve etkin faaliyetler yürütmek daha hızlı sonuç alınmasını sağlayacaktır.
Tablo 2.19 Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayrisafi Katma Değer – Ġktisadi Faaliyet Kollarına
Göre Temel Fiyatlarla (bin TL) (2006)
Kaynak: TÜĠK
Yukarıda yer alan tablo 2.19 incelendiğinde; TR22 Bölgesi‟nde tarım sektörünün
bölge GSKD (Gayri Safi Katma Değer)‟sindeki payı yüzde 22,4‟tür ve yüzde 9,4 olan
Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir. Sanayi ve hizmetler sektörlerinin bölge
GSKD‟sindeki payları ise sırasıyla yüzde 20,2 ve yüzde 57,8‟dir. Bu iki oran da Türkiye
ortalamasının altında kalmıĢtır. 2006 yılı itibariyle bölgede tarım sektörü öne çıkmıĢtır.
Tarım sektörünün GSKD‟deki payı 2004 ve 2005 yıllarında ise sırasıyla yüzde 25,3
ve yüzde 25,5‟tir. Görüldüğü gibi, 2006 yılında tarım sektörünün bölge GSKD‟sindeki
TARIM PAY
(yüzde ) SANAYĠ
PAY
(yüzde ) HĠZMETLER
PAY
(yüzde) TOPLAM
PAY
(yüzde )
TR22 2.870.071 22,0 2.639.807 20,2 7.558.935 57,8 13.068.813 100
Türkiye 62.662.754 9,4 188.646.805 28,2 417.108.706 62,4 668.418.265 100
46
payında bir azalma olmuĢtur. Tarım sektörünün katkı oranı, 2006 yılında Türkiye genelinde
de önceki yıla kıyasla azalmıĢtır.
Yine 2004 ve 2005 yıllarında bölge GSKD‟si içinde sanayi sektörünün payı sırasıyla
yüzde 20,9 ve yüzde 20,4 olmuĢtur. Hizmetler sektörünün GSKD içindeki payı ise 2006
yılında önceki yıla göre artıĢ göstermiĢtir. Hizmetler sektörünün GSKD‟ye katkı oranı, 2004
ve 2005 yıllarında sırasıyla yüzde 53,8 ve yüzde 54,2‟dir, 2006 yılında ise bu oran yüzde
57,8‟e yükselmiĢtir.
Bölge, 2006 yılında tarım sektöründe yarattığı 2.870.071.000 TL‟lik katma değer ile
Türkiye‟nin tarım sektöründe ulaĢtığı GSKD içerisinde yüzde 4,6 paya sahiptir. Bölgenin
sanayi sektöründe ülke GSKD‟sine yaptığı katkı ise yüzde 1,4‟tür. Hizmetler sektöründe
bölgenin ülke GSKD‟sine katkısı da yüzde 1,8‟dir.21
AĢağıda yer alan Grafik 2.8‟de, TR Düzey 2 bölgelerinin kendi bölgelerine ait
GSKD‟leri içinde tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerinin payları gösterilmiĢtir. TR22 Düzey
2 Bölgesi, tarım sektörünün bölge GSKD‟sine yaptığı yüzde 22‟lik katkı ile, 26 bölge içinde
5.; sanayi sektörünün yaptığı yüzde 20,2‟lik katkı ile 21. ve hizmetler sektörünün yaptığı
yüzde 57,8‟lik katkı ile 14. sırada yer almaktadır.
21 TÜĠK, Ulusal Hesaplar Ġstatistikleri, www.tuik.gov.tr
47
Grafik 2.8 TR22 Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma Değerlerinde Tarım, Sanayi ve
Hizmetlerin Payları
Kaynak: TÜĠK verilerinden yararlanılarak düzenlenmiĢtir.
TR Düzey 2 bölgelerinde kiĢi baĢına düĢen gayri safi katma değerler ise Grafik 2.9‟da
gösterilmiĢtir. TR22 Bölgesi, kiĢi baĢına düĢen gayri safi katma değer açısından 26 bölge
içinde 10. sırada yer almaktadır. Türkiye ortalaması ise 6.684 $‟dır.
48
Grafik 2.9 TR22 Düzey 2 Bölgelerinde KiĢi BaĢına DüĢen Gayri Safi Katma Değerler ($)
(2006)
Kaynak: TÜĠK verilerinden yararlanılarak düzenlenmiĢtir.
2.3.2 Sektörel Analizler
2.3.2.1 Tarım ve Hayvancılık Sektörü
Gerek bitkisel gerek hayvansal üretim değerleri yıllara göre artıĢ gösteren Bölgede
tarım öncü sektörlerden biridir (Tablo 2.20). Bölgenin en önemli bitkisel ürünleri arasında
zeytin, biber, domates ve tahıllar sayılabilir. Süt ve kanatlı eti baĢlıca hayvansal ürünlerdir.
Bölgede tarımın en önemli sorunları arasında tarım arazisi küçüklüğü ve parçalılığı,
örgütlenme, kaynaklara eriĢim zorluğu ve farkındalık yetersizliği sebebiyle modern metodlara
adaptasyonda güçlükten bahsedilebilir. Bölgenin su ürünleri üretimi, örtü altı tarım, organik
üretim gibi pek çok alanda daha fazla faydalanılabilecek potansiyeli mevcuttur. Tarım ve
hayvancılık sektörü geliĢirken çevrenin korunması Bölgenin sürdürülebilir kalkınması için
önceliklidir.
0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000
TR10
TR42
TR41
TR51
TR21
TR31
TR61
TR81
TR32
TR Türkiye
TR22
TR33
TR62
TR52
TR90
TR82
TR83
TR71
TR72
TR63
TRB1
TRA1
TRC1
TRC2
TRC3
TRA2
TRB2
10,352
9,622
9,377
9,056
8,680
8,398
7,712
7,113
6,850
6,684
5.725
5,586
5,318
4,938
4,862
4,794
4,716
4,654
4,639
3,907
3,876
3,760
3,539
2,904
2,887
2,684
2,355
49
Tablo 2.20 Bölgenin yıllara göre tarımsal üretiminin Türkiye toplam tarımsal üretimine
oranı (yüzde )
Bitkisel Üretim Değeri Canlı Hayvanlar Değeri Hayvansal Ürünler Değeri
2006 4,24 5,67 7,86
2007 4,25 6,52 8,41
2008 4,46 6,49 9,63
Kaynak: TUĠK
2.3.2.1.1 Bitkisel Üretim
Balıkesir ilinin toplam yüzölçümü (göller dahil) 1.452.814 hektar, su yüzeyleri hariç
1.429.900 hektardır. Çanakkale ilinin yüzölçümü ise 993.300 hektardır. Ġllerin arazi dağılımı
tablo 2.21‟de gösterilmiĢtir. Toprakların kullanma kabiliyet sınıfları 8 adet olup, toprak
verimlilik durumu ve sınıflandırmaları I. sınıftan VIII. sınıfa doğru giderek azalmaktadır.
Bölge topraklarının yüzde 25.4‟ü ilk dört sınıf arazi sınıfına girmektedir. Bu araziler iyi bir
toprak idaresi altında bölgeye adapte olmuĢ kültür bitkileri ile orman, çayır-mera
bitkilerini iyi bir Ģekilde yetiĢtirme yeteneğine sahiptir. Bölge topraklarının yüzde 16.9‟u
toprak ve su koruma önlemleri alındığı takdirde bazı özel bitkilerin yetiĢtirilebileceği V.
ve VI. sınıflara girmektedir.22
Tablo 2.21 Balıkesir ve Çanakkale Ġlleri Arazi Dağılımı
BALIKESĠR ÇANAKKALE
ARAZĠ
DAĞILIMI
ALAN
(hektar)
TOPLAM ARAZĠYE
ORANI (yüzde )
ALAN
(hektar)
TOPLAM ARAZĠYE
ORANI (yüzde )
Tarım Alanı 513.946 35 330.337 33,25
Çayır-Mera
Alanı 210.014 14 22.065 2,24
Orman Alanı 675.010 46 533.936 53,75
Tarım DıĢı
Arazi 53.844 4 106.962 10,76
TOPLAM 1.452.814 100 993.300 100
Kaynak: T.C. Balıkesir Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü, T.C. Çanakkale Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü
22 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı 2007 s.70
50
Bölgede yoğun tarım yapılması sebebiyle önemli miktarda su kullanılmaktadır.
Balıkesir ilinde, 513.946 hektar olan tarım arazilerinin 286.571 hektarı sulanabilir alandır.
Bunun il tarım alanları içindeki oranı yüzde 55,58‟dir. Toplam sulanan alan ise 94.435 hektar
olup; bu alanın toplam sulanabilir alan içindeki oranı ise yüzde 33‟tür. Sulaması yapılan
arazilerin yüzde 59‟u devlet, yüzde 41‟i halk tarafından sulanmaktadır.23 7.872 hektar alanı
sulayacak olan Altınova Dikili Ovası Sulama projesi Devlet Su ĠĢleri tarafından
yürütülmektedir. 2010 yılında tamamlanan Havran Barajı sayesinde 3.060 hektar alan daha
sulanabilmektedir. Altı adet sulama göleti inĢaatı devam etmektedir.24
Balıkesir Ġl Özel Ġdaresi
2010-2014 döneminde 3 adet yeni sulama göleti inĢaa etmeyi planlamaktadır.25
Çanakkale ilinde ise 330.337 hektar olan tarım arazisinin yüzde 34‟lük kısmına
tekabül eden 111.047 hektarı sulanabilmektedir. Sulanabilir alanın 73.643 hektarı (toplam
sulanabilir alanın yüzde 66,3‟ü) sulanmakta, bunun dıĢında kalan 37.404 hektar (toplam
sulanabilir alanın yüzde 33,7‟si) ise kuru Ģartlarda kullanılmaktadır. Sulaması yapılan
arazilerin yüzde 65,7‟si devlet, yüzde 34,3‟ü halk tarafından sulanmaktadır.26 Devlet Su ĠĢleri
tarafından yürütülen Gelibolu Gökbüet Projesi‟nin tamamlanmasıyla Çanakkale EvreĢe
Kavak Ovasında 8.770 hektar alan daha sulanabilecektir. Ayrıca yedi adet sulama göleti
inĢaatı sürmektedir.27
Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi 2010-2014 döneminde 3 adet sulama göletini
tamamlayarak 2.788 hektar alanı sulamaya açacaktır.28
Bölgede sulama konusunda yaĢanan baĢlıca problemler arasında sulama
kooperatiflerinin etkin çalıĢamaması, parsellerin küçük olması, çiftçilerin bilinçsizliği ve
altyapı yetersizliği sayılabilir. Tarım iĢletmelerinin küçük olması ve parçalı yapısı sulama
altyapısı giderlerini artırmaktadır. Yeraltı sularının fazla kullanılması, sulama suyunun israfı,
ve tuzluluğun artması sulamayla bağlantılı olarak karĢılaĢılabilecek önemli sorunlar
arasındadır. Kapalı sistem basınçlı sulama teknikleri (damla ve yağmurlama) ve sulamanın
dikkatli yönetimi bu sorunlardan kaçınma ve bu sorunları çözme yönünde yararlanılabilecek
stratejilerdendir.29
Çanakkale‟de sulu tarım alanlarının yüzde 90‟ında damlama ve
yağmurlama sulama sistemleri kullanılmakta olup salma sulama sistemi genelde çeltik
23 T.C. Balıkesir Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü. 24 Faaliyet Raporu, 2009, s.227, Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü. 25 Balıkesir Ġl Özel Ġdaresi 2010-2014 Stratejik Planı s.51 26 T.C. Çanakkale Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü. 27 2009 Devlet Su ĠĢleri Faaliyet Raporu s.190 28 Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi 2010-2014 Stratejik Planı s.40 29 Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD) Programı, 2007-2013, s.43, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı
51
alanlarında kullanılmaktadır.30
Balıkesir‟de basınçlı sulama sistemi kullanan iĢletmelerin
sayısı hakkında istatistiki veriye eriĢilememiĢ olmakla beraber Ġl Tarım Müdürlüğü
yetkilileriyle yapılan görüĢmeler neticesinde bunun bazı ilçelerde yarıdan az olduğu tahmin
edilmektedir. Basınçlı sulama sistemlerine geçiĢte en büyük engel finansman ve farkındalık
yetersizliği olarak görülmektedir. Bölgede sulamayla ilgili bir diğer sorun da 10 yıllık
ekonomik ömrünü doldurup, bakım ve onarım gerektiren gölet ve sulama tesislerinin
yenilenmesidir.
Bölgede tarım iĢletmelerinin önemli bir kısmı küçük arazilerden oluĢmaktadır (Tablo
2.22). Tarımsal iĢletmelerin küçük ve parçalı olması tarımın yapısal sorunlarından biridir.31
2007 yılında yayımlanan 5578 sayılı Kanunla ülkemizde bölünemez parsel büyüklüğü
belirlenmiĢtir. Buna göre, belirlenen parsel büyüklüğü; mutlak tarım arazileri ve özel ürün
arazilerinde 2 hektar, dikili tarım arazilerinde 0,5 hektar, örtü altı tarımı yapılan arazilerde 0,3
hektar ve marjinal tarım arazilerinde 2 hektardan küçük olamaz.32
Bu tip küçük ve parçalı
araziler toplulaĢtırma çalıĢmaları sayesinde sulama hizmetlerinden etkin faydalanacak Ģekilde
yeniden düzenlenebilir, ve daha az zaman, iĢgücü ve sermaye kullanımı sağlanarak, üretim
faktörlerinden randımanlı biçimde yararlanılabilir. Bu sayede tarımsal üretimin ve tarım
iĢletmelerinin verimliliği artırılabilir ve kırsal kesimdeki nüfusun hayat standartları
yükseltilebilir. Ayrıca arazi toplulaĢtırması sulama projelerinde kamulaĢtırma masraflarını
bertaraf etmekte, inĢaat, iĢletme ve bakım maliyetlerinde yüzde 40‟a varan oranda düĢüĢ
sağlamaktadır.33
Arazi toplulaĢtırması, tarımda verim artıĢı sağlaması sebebiyle rekabet
edebilirliği artırmada önemli bir araçtır. Bu konuda faaliyetlerin artırılması ve bölge halkının
bilinçlendirilmesi için eğitim faaliyetleri önem kazanmaktadır.
30 Çanakkale Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 Yılı Brifing Raporu, s.14 31 Ulusal Kalkınma Stratejisi, s.5, T.C. BaĢbakanlığı, DPT 32 Kırsal Kalkınma Planı, 2010-2013, s.44, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı 33 2009 Devlet Su ĠĢleri Faaliyet Raporu s.88
52
Tablo 2.22 Balıkesir ve Çanakkale Ġllerinde Tarım Sektöründe Faaliyet Gösteren
ĠĢletme Sayıları
BALIKESĠR ÇANAKKALE
Arazi (Hektar) ĠĢletme
Büyüklüğü)
ĠĢletme
Sayısı
Toplam Ġçindeki
Payı (yüzde )
ĠĢletme
Sayısı
Toplam Ġçindeki
Payı (yüzde )
0 -1 4.973 8,3 6.709 13,2
1-2 11.391 19,0 4.867 9,6
2-5 25.212 42,0 22.078 44
5 -10 12.867 21,4 11.191 22,1
10-20 4.277 7,1 4.899 9,7
20‟den Büyük 1.297 2,2 976 1,9
Toplam 60.017 50.720
Kaynak: T.C. Balıkesir Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü, T.C. Çanakkale Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü
TR22 Bölgesi‟nin 2008 yılında bitkisel üretim değeri, 2.941.829.000 TL olarak
gerçekleĢmiĢtir. Bu üretim değeri içinde Balıkesir ilinin payı 1.737.117.000 TL ile yüzde 59,
Çanakkale ilinin payı ise 1.204.712.000 TL ile yüzde 41‟dir. Bölgenin üretim değeri ise,
Türkiye toplam üretiminin yüzde 4,5‟lik kısmını oluĢturmuĢtur.34
Bölge, 2008 yılı verilerine göre, kiĢi baĢına 1.833 TL bitkisel üretim değeri ile 26
bölge içinde TR61 Bölgesi (Antalya, Isparta, Burdur)‟nden sonra 2. sırada yer almaktadır.
Aynı yıl, Türkiye genelinde kiĢi baĢına bitkisel üretim değeri ise 923 TL‟dir. Balıkesir ilinin
kiĢi baĢına bitkisel üretim değeri 1.537 TL, Çanakkale ilinin ise 2.537 TL‟dir. KiĢi baĢına
bitkisel üretimde, 81 il içinde Balıkesir 24., Çanakkale ise 3. sıradadır.35
Bölgedeki iĢlenebilir arazi büyük oranla tarla arazisi olarak kullanılmaktadır (Tablo
2.23). Ġkinci sırayı ise bölge için önemli bir ürün olan zeytinlikler almaktadır. Bunları meyve
ve sebze üretilen araziler takip etmektedir.
34 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.90. 35 TUIK, http://www.tuik.gov.tr
53
Tablo 2.23 TR22 Bölgesindeki ĠĢlenebilir Arazinin Ġller Bazında Dağılımı
ĠĢlenebilir Arazi Dağılımı BALIKESĠR ÇANAKKALE
Alanı (Hektar) Payı (yüzde ) Alanı (Hektar) Payı (yüzde )
Tarla Arazisi (Nadas Dahil) 323.812 63 265.902 80,5
Sebze Arazisi 32.101 6 19.154 5,8
Meyve Arazisi 7.481 1 9.753 2,9
Bağ Arazisi 2.577 1 5.177 1,6
Zeytin Arazisi 80.353 16 30.351 9,2
Diğer 67.622 13 - -
TOPLAM 513.946 100 330.337 100
Kaynak: T.C. Balıkesir ve Çanakkale Tarım Ġl Müdürlükleri
Bölgede öne çıkan bazı tarla bitkileri; buğday, arpa ve ayçiçeği olarak sayılabilir
(Tablo 2.24). Üretilen buğday, arpa ve ayçiçeği miktarları, Türkiye toplam üretiminin
sırasıyla yüzde 6,3‟ünü, yüzde 2,5‟ini ve yüzde 10,4‟ünü oluĢturmaktadır. Bölgede tarla
bitkileri ekimine ayrılan arazi geniĢ olsa da, verimlilik yüksek değildir.36
Verimliliği artırmak
için seçilen çeĢitler virüsten ari, hastalık ve zararlılara karĢı dayanıklı olmalıdır. Sertifikalı
tohum, fide veya fidan kullanmak baĢvurulabilecek yollardan biridir. Bölge iklim ve
koĢullarına uygun tohum geliĢtirmek amacıyla Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığına bağlı Ege
Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü ve Batı Akdeniz Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü çalıĢmalar
yapmaktadır. Sertifikalı tohum kullanmak sadece verimi artırmakla kalmayıp aynı zamanda
gıda sanayinin ihtiyacı olan kaliteli hammaddeleri sağlamaya hizmet eder. Bitkisel üretimde
verimlilik ve kaliteyi artırmak amacıyla, genetik potansiyeli yüksek ve üstün vasıflı bitki
çeĢitlerine ait her türlü çoğaltım materyalinin kullanımı37
, kaliteli ürüne prim verme, ürün
standartını uygulamaya koyma gibi konularda çiftçilerin bilinçlendirilmeleri, eğitim-yayım
faaliyetlerine ağırlık verilmesi ve aktif birlikler, kooperatifler oluĢturulması önemlidir.38
36 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı 2007 s.75-76 37 Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) 2010 Yılı Programı, Devlet Planlama TeĢkilatı, s.145 38 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, 2007, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı s.149-150
54
Tablo 2.24 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Üretilen Bazı Önemli Tarla Bitkilerine ĠliĢkin
Değerler (2008)
ÜRÜNLER
ÜRETĠM MĠKTARLARI
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Miktar
(ton)
Oran
(Yüzde)
Miktar
(ton)
Oran
(Yüzde)
Miktar
(ton)
Oran
(Yüzde)
Miktar
(ton)
Buğday 644.067 3,62 478.018 2,69 1.122.085 6,31 17.782.000
Arpa 60.857 1,13 73.970 1,37 134.827 2,50 5.400.000
Ayçiçeği 40.162 4,46 53.039 5,89 93.201 10,35 900.387
Kaynak: T.C. Balıkesir Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü, T.C. Çanakkale Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü
TR22 Bölgesi‟nde 2008 yılında üretilen sebzelerin toplam miktarı 1.661.387 ton olup;
bölge bu üretim miktarı ile Türkiye toplam üretiminin yüzde 6,1‟ini karĢılamaktadır. Balıkesir
ilinin bölgedeki toplam sebze üretimi içindeki payı yüzde 57, Çanakkale ilinin payı ise yüzde
43‟tür. Bölgedeki sebze üretiminin Türkiye toplam üretimi içindeki payı incelendiğinde;
salçalık biber üretiminin yüzde 15,0, domates üretiminin yüzde 13,1, kavun üretiminin yüzde
8,2, karpuz üretiminin yüzde 4,0, ve taze fasulye üretiminin ise yüzde 4,2‟lik paya sahip
olduğu görülmektedir (Tablo 2.25).
Tablo 2.25 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Üretilen Bazı Sebzelere ĠliĢkin Değerler, 2008
ÜRÜNLER
ÜRETĠM MĠKTARLARI
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Miktar
(ton)
Oran
(yüzde)
Miktar
(ton)
Oran
(yüzde)
Miktar
(ton)
Oran
(yüzde)
Miktar
(ton)
Biber
(Salçalık) 42.603 6,17 60.580 8,77 103.183 14,94 690.531
Domates 423.079 5,70 545.885 7,36 968.964 13,06 7.419.814
Kavun 124.762 7,13 19.003 1,09 143.765 8,22 1.749.935
Karpuz 129.505 3,24 31.025 0,78 160.530 4,01 4.002.285
Taze
Fasulye 17.507 3,11 5.986 1,06 23.493 4,17 563.056
Kaynak: TÜĠK, T.C. Balıkesir Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü, T.C. Çanakkale Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü
55
2008 yılı verilerine göre, bölgedeki toplam meyve üretimi, 526.637 tondur (Tablo
2.26). Bu üretim miktarı, Türkiye toplam meyve üretiminin yüzde 3,1‟ine denk gelmektedir.39
Bölgede üretimi yapılan meyve türlerinde çeĢitlilik görülmektedir. Bölgedeki tarım arazisinin
yüzde 9,2‟si sebze ve meyve üretimi için kullanılmaktadır. Çanakkale meyve üretiminde
Balıkesir‟e nazaran daha aktiftir. Türkiye‟nin Ģeftali üretiminin yüzde 12,1‟i Çanakkale‟de
gerçekleĢmektedir.
Tablo 2.26 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Üretilen Bazı Meyvelere ĠliĢkin Değerler, 2008
ÜRÜNLER
ÜRETĠM MĠKTARLARI
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Miktar
(ton)
Oran
(yüzde)
Miktar
(ton)
Oran
(yüzde)
Miktar
(ton)
Oran
(yüzde)
Miktar
(ton)
Mandalina 34.522 4,56 347 0,05 34.869 4,61 756.473
ġeftali 8.614 1,71 60.725 12,08 69.339 13,79 502.762
Elma 10.336 0,41 96.478 3,85 106.814 4,26 2.504.494
Erik 4.765 1,92 4.193 1,69 8.958 3,60 248.736
Kiraz 4.012 1,19 4.916 1,45 8.928 2,64 338.361
Badem 1.733 3,28 2.730 5,17 4.463 8,46 52.774
Ġncir 4.089 1,99 1.092 0,53 5.181 2,53 205.067
Ceviz 2.647 1,55 1.540 0,90 4.187 2,45 170.897
Kayısı 1.215 0,17 2.957 0,41 4.172 0,58 716.415
Armut 4.237 1,19 3.988 1,12 8.225 2,31 355.476
Ayva 1.946 2,04 2.155 2,26 4.101 4,30 95.395
Kestane 1.435 2,59 861 1,55 2.296 4,14 55.395
Üzüm 29.836 0,76 44.611 1,14 74.447 1,90 3.918.442
Kaynak: T.C. Balıkesir Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü, T.C. Çanakkale Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü
Meyve ve sebze üretimi emek yoğun bir sektör olması sebebiyle önemli bir kırsal
istihdam kaynağıdır ve diğer tarım ürünlerinden 4 kat fazla katma değer sağlamaktadır.40
Ancak meyve ve sebze üretiminde tarla bitkileri üretimine göre daha sık sulamaya ihtiyaç
duyulduğu için sulanamayan arazilerde meyve ve sebze yetiĢtirilememektedir. Ayrıca meyve
ve sebzenin hasat sonrası kayıplarının minimize edilmesi için soğuk depolama ve sonrasında
soğuk zincirin varlığı çok önemlidir. Çanakkale bu konuda Balıkesir‟den daha donanımlı
39 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.4-28,90-99. 40 Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD) Programı, 2007-2013, s.27, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı
56
olmasına rağmen yeterli kapasitede depolama, sınıflama, ambalajlama ve iĢleme tesisi
yoktur.41
Genelde ülkemiz, özelde Güney Marmara Bölgesi, uluslararası sebze üretiminde
avantajlı konumda olmasına rağmen, üretilen sebzenin ne yazık ki çok az bir bölümü dıĢ
ticaret gelirimize katkıda bulunmaktadır. Ġhracatta arzu edilen düzeylere ulaĢılamamıĢtır. Bu
duruma pek çok faktör etkili olup bunların arasında, üretimin ihracatçı ülkelerin isteklerine
uygun kalite ve miktarda olmaması, standardizasyon eksikliği ve talepte sürekliliğe
ulaĢamaması, ambalajlama ve ulaĢım konularında karĢılaĢılan sıkıntılar, uluslararası
pazarların iyi tanınmaması önde gelmektedir. Bahçe bitkileri yetiĢtiriciliği yönünden önemli
çevreye duyarlı avantajlara sahip olan Bölgede, bu potansiyelden yeteri kadar
yararlanılamadığı anlaĢılmaktadır.42
Bölge tarımı açısından büyük önem arzeden zeytin üretiminden burada ayrıca
bahsedilmesi yerinde olacaktır. Bölge, Türkiye zeytin üretiminin yüzde 13,5‟ini
gerçekleĢtirmektedir (Tablo 2.27). Balıkesir ilinin bölge üretimi içindeki payı yüzde 68,
Çanakkale ilinin payı ise yüzde 32‟dir. Edremit ilçesinin zeytin üretimi içindeki payı dikkat
çekmektedir. Edremit ilçesinde gerçekleĢtirilen toplam zeytin üretimi; bölge üretiminin yüzde
29‟una, Balıkesir ili üretiminin ise yüzde 43‟üne tekabül etmektedir. Bölgedeki zeytin
üretiminde Edremit ilçesini, sırasıyla Ayvalık, Burhaniye, Ezine ve Ayvacık takip
etmektedir.43
Zeytinyağı tekli doymamıĢ yağ asitleri ve yüksek antioksidan içeriği sebebiyle kalbi
koruyucu ve kanseri engelleyici potansiyele sahiptir. Bu özellikleri sebebiyle tüm dünyada
giderek daha çok tercih edilen yağ türlerinin baĢında gelmektedir. Türkiye, yıllık 1.464.248
tonluk zeytin üretimiyle Ġspanya, Ġtalya ve Yunanistan‟ı takiben dünya dördüncüsüdür.44
Zeytinde yağlık çeĢitler ile bahçe tesisi Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı tarafından
desteklenmektedir. Bölgede üretilen Ayvalık zeytinyağı coğrafi iĢaret sahibidir. Bölge
zeytinyağı üretiminin artırılmasında potansiyel sahibidir.
41 Çanakkale Ġl Tarım Müdürlüğü Brifing Raporu, 2009, s.109 42 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı 2007 s.79 43 TÜĠK, Tarım Ġstatistikleri, www.tuik.gov.tr, T.C. Balıkesir Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü, T.C. Çanakkale Valiliği Tarım Ġl
Müdürlüğü 44 FAO, http://faostat.fao.org/
57
Tablo 2.27 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Zeytin Üretimine ĠliĢkin Değerler (2008)
Ürün Adı
Toplam
Meyveliklerin Alanı
(dekar)
Üretim
Ağaç
BaĢına
Ortalama
Verim
(kg)
Meyve Veren YaĢta
Ağaç Sayısı
Meyve Vermeyen
YaĢta Ağaç Sayısı Toplam Ağaç Sayısı
Alan
(dekar)
Oran
(yüzde) (ton)
Oran
(yüzde) Adet
Oran
(yüzde) Adet
Oran
(yüzde) Adet
Oran
(yüzde)
Balıkesir
Sofralık
Zeytin 124.213 5,84 29.084
13 2.202.090 6,55 300.660 1,54 2.502.750 4,72
Yağlık
Zeytin 679.313 12,09 104.514
13 8.281.202 11,42 324.309 1,25 8.605.511 8,73
Toplam
133.598 9,12
Çanakkale
Sofralık
Zeytin 17.398 0,82 5.108 18 290.691 0,87 99.712 0,51 390.403 0,74
Yağlık
Zeytin 286.112 5,09 58.895 14 4.122.666 5,68 504.878 1,94 4.627.544 4,70
Toplam 64.003 4,37
TR22
Sofralık
Zeytin 141.611 6,66 34.192 14 2.492.781 7,42 400.372 2,06 2.893.153 5,45
Yağlık
Zeytin 965.425 17,19 163.409 13 12.403.868 17,10 829.187 3,19 13.233.055 13,43
Toplam 197.601 13,50
Türkiye
Sofralık
Zeytin 2.126.965
512.103
15 33.599.163 19.473.951 53.073.114
Yağlık
Zeytin 5.616.736 952.145 13 72.539.733 26.017.215 98.556.948
Toplam 1.464.248
Kaynak: TÜĠK
58
Bahsedilen ürünler dıĢında, bölgenin diğer önemli bitkisel ürünlerinin hasat alanı ve
üretim miktarı ürün grupları bazında aĢağıda sunulmuĢtur (Tablo 2.28). Bölge Türkiye‟nin
saman ve ot üretiminin yüzde 6.5‟ini, tütün üretiminin yüzde 4.8‟ini gerçekleĢtirmektedir.
Hayvancılıkta yüksek maliyetli girdilerden biri olan hazır yem ihtiyacı, saman ve ot
kullanılarak düĢürülmektedir. Geçimlik üretim yapan iĢletmeler çoğunlukla bu sebepten hem
bitkisel hem de hayvancılık faaliyetlerini birlikte sürdürmektedirler. Ancak bu durum
tarımsal iĢletmelerin uzmanlaĢmasıyla değiĢmektedir.45
Tablo 2.28 Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretimine ĠliĢkin Değerler (2008)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Parfümeri-
Eczacılık vb.
Bitkiler ve Yem
Bitkileri
Tohumları
Ekilen Alan
(Dekar) 12.267 1.355 13.622 1.171.598
Üretim Miktarı
(Ton) 1.207 376 1.583 120.474
Patates-Kuru
Baklagiller-
Yenilebilir Kök
ve Yumrular
Ekilen Alan
(Dekar) 165.228 61.501 226.729 11.234.183
Üretim Miktarı
(Ton) 34.614 11.845 46.459 5.080.662
Saman ve Ot
Ekilen Alan
(Dekar) 443.152 151.045 594.197 15.887.463
Üretim Miktarı
(Ton) 970.307 425.348 1.395.655 21.327.678
Yağlı Tohumlar
Ekilen Alan
(Dekar) 219.379 263.062 482.441 11.921.470
Üretim Miktarı
(Ton) 32.580 47.575 80.155 2.311.432
ġeker Ġmalatında
Kullanılan
Bitkiler
Ekilen Alan
(Dekar) 7.912 1.073 8.985 3.219.806
Üretim Miktarı
(Ton) 46.895 8.649 55.544 15.488.332
Tekstilde
Kullanılan Ham
Bitkiler
Ekilen Alan
(Dekar) 11.730 10.846 22.576 9.900.964
Üretim Miktarı
(Ton) 2.044 1.292 3.336 2.493.422
ĠĢlenmemiĢ Tütün
Ekilen Alan
(Dekar) 62.774 5.964 68.738 1.468.741
Üretim Miktarı
(Ton) 4.133 388 4.521 93.403
Kaynak: TÜĠK
45 Kırsal Kalkınma Planı, 2010-2013, s.26, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı
59
Bölgede, geliĢmiĢ bir örtü altı tarımın olduğu söylenemez. Bölgedeki toplam örtü altı
tarım alanı, Türkiye toplamı içerisinde binde 1 oranına tekabül etmektedir. Bölgedeki örtülü
tarım alanı 798 dekar iken, Türkiye‟deki toplam örtülü alan 542.158 dekardır. Yapılan sınırlı
üretim genellikle yüksek tünel ve plastik seralarda yapılmaktadır. Örtü altı tarımsal üretimle
en çok üretilen ürünler ise hıyar ve maruldur (Tablo 2.29). Sera ısıtma maliyetinin yüksekliği,
örtü altı tarımın geliĢmesinin önündeki engellerdendir.46
Tablo 2.29 TR22 Düzey 2 Bölgesi BaĢlıca Örtü Altı Ürün Üretimi (2008)
Ürünler Balıkesir Çanakkale TR22
Marul Ekilen Alan (Dekar) 372 122 494
Üretim (Ton) 971 374 1.345
Hıyar Ekilen Alan (Dekar) 392 101 493
Üretim (Ton) 4.709 1.083 5.792
Taze Fasulye Ekilen Alan (Dekar) 12 13 25
Üretim (Ton) 33 30 63
Domates Ekilen Alan (Dekar) 20 3 23
Üretim (Ton) 256 21 277
Kaynak: ÇalıĢma Raporu, 2009, s.7. ve Çanakkale Tarım Ġl Müdürlüğü, Tarımsal Ġstatistikler
(2008),<http://www.canakkale-tarım.gov.tr>, EriĢim tarihi: 26.06.2010
Bölgenin zengin jeotermal kaynaklara sahip olduğu düĢünüldüğünde ısıtmalı örtü altı
tarım için büyük potansiyel olduğu göze çarpmaktadır. Seralarda jeotermal enerjinin
kullanılması ile toprak ve ortam ısıtması yapmak mümkündür. Seraların enerji gereksiniminin
jeotermal kaynaklarca karĢılanmasıyla büyük oranda tasarruf sağlanabilir. Ayrıca jeotermal
suyun terkibindeki karbondioksitin ayrıĢtırılarak fotosentez sürecine katkıda bulunmak üzere
seraya verilmesi verimi yüzde 40‟a varan oranlarda artırmakta ve ideal iç sıcaklık sağlayarak
hormonsuz üretimi mümkün kılmaktadır.47
Isıtmalı seralarda ürün çeĢitliliğini artırmak
ısıtmasız seralara göre daha kolaydır.
Bölgede organik yöntemlerle üretim yapan tarım iĢletmeleri bulunmaktadır. Balıkesir
ilinde organik sebzecilik, ihraç potansiyeli olan meyveler ve organik zeytincilik son yıllarda
yapılmaya baĢlanmıĢtır. Çanakkale ilinde de baĢta zeytin olmak üzere organik biber ve
organik salça üretimi son yıllarda artıĢ göstermektedir.48
Organik tarım ile ilgilenen çiftçi
sayısı, Türkiye genelinde organik tarımla ilgilenen çiftçi sayısının yüzde 4‟ünü
46 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, 2007, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı s.74 47 Kırsal Kalkınma Planı, 2010-2013, s.127, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı 48 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, 2007, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı s.104
60
oluĢturmaktadır. Organik tarım için ekilen alan ise Türkiye toplamı içinde yüzde 1,5‟lik bir
payı temsil etmektedir. Organik tarımdan elde edilen üretim miktarı 7.476 ton olup, Türkiye
toplamının yüzde 1,8‟ine denk gelmektedir (Tablo 2.30). Çanakkale gerek organik üretimle
ilgilenen çiftçi sayısı, gerek ekilen alan ve elde edilen ürün açısından Balıkesir‟in belirgin
derecede önündedir. Tüketici bilincinin geliĢmesi ve sağlıklı ürünlerle ilgili duyarlılık ve
farkındalığın artması organik ürünlere olan ilgi ve talebi güçlendirmektedir.49
Bölge, görece
temiz çevresiyle ve engin tarım tecrübesiyle, kuvvetli bir organik tarım potansiyeli
barındırmaktadır. Çevresel sürdürülebilirlik için organik tarımın ve çevre dostu üretim
uygulamalarının ön plana çıkarılması faydalı olabilir.
Tablo 2.30 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Organik Tarım (2008)
Çiftçi Sayısı Ekilen Alan (hektar) Üretim (ton)
Balıkesir 27 166 800
Çanakkale 337 1.924 6.676
TR22 364 2.090 7.476
Türkiye 9.384 141.752 415.380
Kaynak: TÜĠK
Organik tarım ürünlerine artan talebe bağlı olarak üreticilerin gelirlerinde artıĢ ve
istikrar sağlanması suretiyle kırsal ekonomilerin güçlendirilmesi mümkündür.50
Bu çercevede
Gökçeada‟nın kalkınmasının organik tarım ile tetiklenmesi amaçlı bir proje hayata
geçirilmiĢtir.51
Gökçeada‟nın toplam 289 hektar arazisinin tarıma elveriĢli 22.4 hektarı zeytin,
hububat, yem bitkisi, üzüm ve meyve üretimi için kullanılmaktadır. 2002-2007 yılları
arasında toplam 7,2 hektarlık zeytin ekim alanının 4,8 hektarı organik üretime geçmiĢtir.
Gökçeada Kaymakamlığı ve Ġlçe Tarım Müdürlüğü‟nün ortak yürüttüğü bu proje
çerçevesinde 125 zeytin üreticisi organik zeytinyağı üretimine baĢlamıĢtır. Aynı proje
kapsamında organik bal ve organik sofralık/Ģaraplık üzüm üretimi de devam etmektedir.
Organik tarımı geliĢtirmek için benzer faaliyetler Bozcaada için de söz konusudur.52
Organik
bağcılığın geliĢtirilmesi projesi kapsamında feremon yayıcı ve organik gübre alımı yapılmıĢ,
49 Ulusal Kalkınma Stratejisi, s.5-7, T.C. BaĢbakanlığı, Devlet Planlama TeĢkilatı 50 Kırsal Kalkınma Planı, 2010-2013, s.154 51 Gökçeada Değerleri Sempozyumu Bildirgesi, 2008, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, s.89-95 52 Çanakkale Ġl Tarım Müdürlüğü Brifing Raporu, 2009, s.36.
61
iki adet sertifikasyon bedeli ödenmiĢtir. Çanakkale‟nin organik üretiminin yüzde 12‟si
Gökçeada‟da, yüzde 6‟sı Bozcaada‟da gerçekleĢmektedir.53
Organik tarımın yayılmasını zorlaĢtıran önemli sebeplerin baĢında organik
sertifikasyon iĢlemlerinin karmaĢıklığı ve maddi külfeti, pazarlama kanallarının
oluĢturulması, örgütlenme yetersizliği ve organik üretim metodları konusunda eğitimsizlik
gelmektedir. Küçük tarım iĢletmelerinin bu sorunları aĢmak için beraberce hareket etmek
üzere örgütlenmeleri gerekmektedir.
Bölgede tarımın önemli bir geçim kaynağı olması nedeniyle tarımsal alet ve makineler
önem kazanmaktadır. Bölgede toplam 225.679 tarım alet ve makinesinin bulunduğu ve bunun
da Türkiye genelinin yüzde 5,72‟sini oluĢturduğu görülmektedir (Tablo 2.31). Ülkemizdeki
sabit ve seyyar sağım makinelerinin sırasıyla yüzde 14,2‟si ve 13,2‟si Bölge‟de
bulunmaktadır. Süt üretiminin yoğun olduğu Güney Marmara Bölgesi‟nde sağımın makineyle
yapılması hijyen ve dolayısıyla süt kalitesi için çok önemlidir. Modern sağım sistemleri ineğin
hastalığından kaynaklanan sütteki yüksek somatik hücre sayısını belirleyip bu sütü otomatik
olarak reddetmektedir. Ayrıca elle dokunulmadığından ve her bir inek için sağım sistemi
sanite edildiğinden sütün toplam bakteri sayısı da düĢük olmaktadır. Süt zengin besin
içeriğinden dolayı bakterilerce kolayca bozulabilen bir maddedir. Bozulmanın hızı sağım
sırasında bulaĢan bakteri sayısı düĢürülerek ve sağım sonrası soğuk depolama yapılarak
yavaĢlatılabilir.
Tablo 2.31 Tarımsal Alet ve Makineler (Adet) (2008)
Alet-Makine Adı Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Pulluk 41.579 31.114 72.693 1.366.316
Ekim Makinesi 5.916 7.000 12.916 367.491
Gübre Dağıtma Makinesi 7.389 9.000 16.389 348.438
Seyyar Süt Sağım Makinesi 12.944 10.577 23.521 177.630
Su Pompası 22.663 18.196 40.859 596.299
Sabit Süt Sağım Tesisi 853 31 884 6.216
Biçerdöver 214 244 458 13.084
Traktör 35.785 22.174 57.959 1.070.746
Toplam 127.343 98.336 225.679 3.946.220
Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, Ankara, 2010, s.99.
53 Çanakkale Ġl Tarım Müdürlüğü Brifing Raporu, 2009, s.76.
62
Ġyi tarım uygulamalarının yaygınlaĢtırılması çevrenin korunması için özel önem
taĢımaktadır. Ġyi tarım uygulamaları kimyasal kullanımının program dahilinde azaltılması,
toprak ve çevreye zarar veren uygulamaların minimize edilmesi, verimliliğin artırılması ve
böylece tarımın sürdürülebilirliğinin sağlanmasını hedeflemektedir. Ġzlenebilirlik iyi tarım
uygulamalarının bir parçasıdır. Giderek daha çok önemsenen HACCP gıda güvenlik sistemi
ile iyi tarım uygulamalarını birleĢtiren protokoller mevcuttur. Tarım ürünlerinin bu
protokollerce sertifikalandırılmıĢ olması sadece çevreyi korumada değil ticareti artırmada da
etkilidir. Örneğin Hollanda‟daki perakendecilerin yüzde 90‟ı, Ġngiltere‟dekilerin yüzde 65‟i
iyi tarım sertifikasına sahip ürünler talep etmektedir. Ġyi tarım uygulamaları sertifikasyonu
oldukça kapsamlı olup bölgemizdeki çiftçiler tarafından bireysel düzeyde uygulanması son
derece zordur. Ancak, büyük ölçekli ve uzman bir kadro ile çalıĢan iĢletmeler ya da iyi
örgütlenmiĢ kooperatiflere bağlı küçük iĢletmeler, kurumsal düzeyde uygulayabilme Ģansına
sahiptirler.54
2.3.2.1.2 Hayvansal Üretim
Hayvancılık ülkemizde kırsal kesim için lokomotif sektörlerin baĢında gelmektedir.
Tarımsal iĢletmelerin rekabet gücünün artması için kaliteli hayvansal ürünlerin hijyenik
ortamda üretimi ve iĢletmelerin kapasite artıĢına ihtiyaç bulunmaktadır.55
Bölgede entegre
modern iĢletmelerin yanında, köylerde geleneksel yöntemlerle ve kısıtlı imkanlarla üretim
yapan iĢletmeler de bulunmaktadır.
2008 yılı verilerine göre, Türkiye canlı hayvan değerinin yüzde 6,5‟i ve hayvansal
ürünlerin değerinin yüzde 9,6‟sı Bölgede üretilmiĢtir (Grafik 2.10).
54 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, 2007, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı s.96-98 55
Kırsal Kalkınma Planı, 2010-2013, s.51, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı
63
Grafik 2.10 Canlı Hayvan Mevcudunun ve Hayvansal Ürünlerin Değerleri (bin TL)
(2008)
Kaynak: TÜĠK
Bölgede kiĢi baĢına düĢen hayvanların değeri 1.032 TL, kiĢi baĢına hayvansal üretim
değeri ise 1.430 TL‟dir. Bölge, 26 TR Düzey 2 bölgesi arasında, canlı hayvan değerinin kiĢi
baĢına en fazla olduğu 3. bölgedir. KiĢi baĢına hayvansal üretim açısından ise bölge, 26 bölge
arasında ilk sırada yer almaktadır. Ġller bazında incelendiğinde ise; kiĢi baĢına düĢen
hayvanların değeri açısından Balıkesir ilinin 1.073 TL ile 9. sırada, Çanakkale ilinin ise 936
TL ile 13. sırada bulunduğu görülmektedir. Ayrıca, Balıkesir ili, kiĢi baĢına hayvansal
üretimde 1.752 TL ile 2. sırada yer alırken; Çanakkale ili, 662 TL ile 17. sırada yer
almaktadır.56
Bölgedeki büyükbaĢ hayvan sayısı Türkiye toplamının yüzde 5,5‟lik kısmını,
küçükbaĢ hayvan sayısı da 4,7‟lik kısmını temsil etmektedir (Tablo 2.32). Ülkemizde bulunan
kültür sığırlarının yüzde 12.7‟sinin bölgede bulunması dikkat çekicidir. Ancak süt besiciliği
genelde küçük ölçekli yapılmaktadır. ĠĢletmelerin önemli bir kısmının 10‟dan az ineği
bulunmaktadır. Büyük ölçekli çiftlikler sadece küçük bir azınlığı oluĢturmaktadırlar.
Kanatlı mevcudu bakımından, Türkiye ortalamasına göre daha fazla yetiĢtiricilik
yapılmakta olup, bölgedeki kümes hayvanları Türkiye toplamı içinde yüzde 10,5‟lik bir payı
temsil etmektedir.
56 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.4-28,90-99.
25,521,071 23,816,982
1,657,151 2,294,512
1,212,631 1,980,218
444,521 314,294
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
25,000,000
30,000,000
CANLI HAYVANLAR DEĞERĠ (Bin TL) HAYVANSAL ÜRÜNLER DEĞERĠ (Bin TL)
TR Türkiye TR22 Balıkesir,Çanakkale TR221 Balıkesir TR222 Çanakkale
64
Tablo 2.32 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Canlı Hayvan Sayıları (2008)
TR22 Türkiye
Türkiye Toplamı
Ġçindeki Payı
(yüzde )
BÜYÜKBAġ HAYVAN 600.220 10.946.239 5,5
Sığır (Yerli) 30.638 2.850.710 1,1
Manda 2.304 86.297 2,7
Sığır (Kültür) 452.485 3.554.585 12,7
Sığır (Melez) 114.793 4.454.647 2,6
KÜÇÜKBAġ HAYVAN 1.375.759 29.568.152 4,7
Koyun (Merinos) 84.110 1.018.650 8,3
Koyun (Yerli) 915.182 22.955.941 4,0
Keçi (Kıl) 376.467 5.435.393 7,0
Keçi (Tiftik) - 158.168 -
KÜMES HAYVANLARI 26.198.603 249.043.739 10,5
Yumurta Tavuğu 5.601.824 63.364.818 8,8
Ördek 23.188 470.158 5,0
Et Tavuğu 20.553.491 180.915.558 11,4
Hindi 10.836 3.230.318 0,3
Kaz 9.264 1.062.887 0,9
ARICILIK
(Kovan Sayısı) 146.066 4.888.961 3,0
ĠPEKBÖCEKÇĠLĠĞĠ
(Açılan Kutu Sayısı) 18 5.564 0,3
TEK TIRNAKLILAR 17.067 515.623 3,3
At 5.725 179.855 3,2
Katır 838 62.248 1,3
EĢek 10.504 273.520 3,8
Kaynak: TÜĠK
Balıkesir ve Çanakkale illerinde 2008 yılında üretimi gerçekleĢtirilen hayvansal
ürünlerin arasında süt önemli bir yer sahibidir (Tablo 2.33). Toplam yıllık 1.236.444 ton süt
üretimiyle, Türkiye‟nin süt üretiminin yüzde 11‟i bölgede gerçekleĢtirilmektedir. Hayvan
sayısı olarak AB ülkelerinin ¼‟ü oranında olan ülkemizin toplam süt üretimindeki payı sadece
yüzde 7‟dir.57
Marmara Bölgesi‟ndeki hayvanların çoğu yüksek verimli kültür ve kültür
melezlerinden oluĢmakta olup süt verimi hayvan baĢına 6.000 litre ile Türkiye‟nin en iyi
57 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, 2007, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı s.88
65
verimlilik düzeyine ulaĢmaktadır.58
Sağmal ineklerin ortalama verimi, Türkiye ortalamasının
iki katı civarındadır.59
Çiğ süt pazarlamasında Çanakkale‟de kalkınma kooperatifleri ve pazarlama
kooperatifleri etkindir. Çanakkale ilinde 3 ayda bir süt ihalesi yapılmakta ve bu ihale
sonuçlarına göre inek sütü fiyatları belirlenmektedir. Kooperatifler inek sütünü tek elde
toplayarak ürünün fiyatında pazarlık gücüne sahiptir.60
Ancak bölgede kooperatif, üretici
birliği ve yetiĢtirici birliği gibi üretici örgüt sayısı yüksek olmasına rağmen üreticilerin
kooperatifler bünyesinde bir arada ortak olarak hareket ederek yatırıma yönelememektedirler.
Kooperatiflerde profesyonel anlamda yöneticilik ve pazarlama anlayıĢında geliĢmeye ihtiyaç
vardır.61
Tablo 2.33 Balıkesir ve Çanakkale Ġllerinde Üretilen Hayvansal Ürünlerin Dağılımı
(2008)
BALIKESĠR ÇANAKKALE
Et (ton) 30.064 5.976
Süt (ton) 829.415 407.029
Tereyağı (ton) 4.977 *
Peynir (ton) 99.530 *
Yün Yapağı (ton) 328 547
Tavuk Eti (ton) 196.216 *
Bal (ton) 1.513 841
Yumurta (adet) 1.326.951.000 35.163.338
Deri * 387
*Veri elde edilememiĢtir
Kaynak: TÜĠK
T.C. Balıkesir Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü
T.C. Çanakkale Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü
Bölgede 2003‟de 40.659 ton olan kırmızı et üretimi, 2008‟de 39.635 tonda kalmıĢtır.
Bu eğilim aynı süre zarfında 482.458 tondan 412.621 tona düĢen ülkemiz toplam üretimiyle
paralellik arz etmektedir.62
Üreticilerin büyük bir kısmı yeterince kaba yem üretimi yapmadan
58 Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD) Programı, 2007-2013, s.20, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı 59 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, 2007, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı s.90 60 TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, 2007, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı s.137. 61 Çanakkale Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 Yılı Brifing Raporu, s.108-109. 62 TUĠK, Hayvansal Ürünler Ġstatistikleri, 2008.
66
hayvancılık yapmaktadır. Et veriminin yükseltilmesinde en büyük engellerden birisi kaba
yem açığıdır.
Hayvancılığın yoğun olarak yapıldığı bölgede bu durumun çevreye olumsuz etkileri
olmaması için dikkat gösterilmelidir. Hayvan atıklarının hiçbir tedbir alınmadan doğal
çevreye bırakılması hem çevre kirliliğine neden olabilir hem de halk sağlığını tehdit edebilir.
Hayvan iĢletme büyüklüğüne göre atık değerlendirme yöntemlerinin belirlenmesi ve
mezbahalarda gübre dıĢında oluĢan atıkların (kan, iĢkembe, vb.) bertarafının doğru
yöntemlerle sağlanması önemli konular arasındadır.63
Ayrıca çayır ve mera alanlarının;
erozyon, aĢırı ve bilinçsiz otlatma gibi çeĢitli nedenlerle bozulması ve bu sürecin devam
etmesi geri dönüĢü olmayan zincirleme birçok çevre sorununa neden olabilmektedir.
Meraların korunması ve bozulmuĢ meraların ıslahı sağlanmalıdır.
2.3.2.1.3 Su Ürünleri Üretimi
Marmara ve Ege denizine kıyıları bulunan Balıkesir ve Çanakkale‟de su ürünleri
üretimi mevcut olup, 2008 yılında gerçekleĢtirilen deniz balığı üretimi 12.044 tonla ülkemiz
üretiminin yüzde 2,3‟üne tekabül etmektedir (Tablo 2.34). Bölge‟de 2008 yılında avlanan tatlı
su ürünleri; alabalık, çapak, kaya balığı, kefal, kızıl kanat, sazan, siraz, turna, kerevit olup, en
çok avlanan tatlı su balığı ise sazandır ve Türkiye üretiminin yüzde 2‟sine denk gelmektedir.64
Tablo 2.34 TR22 Bölgesi’nde Su Ürünleri Üretimi (2008)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Balık Üretimi (Deniz) (ton) 1.539 10.505 12.044 395.660
Balık Üretimi (Tatlı Su) (ton) 498 313 811 41.011
Kültür Balıkçılığı Üretimi (ton) 165 385 550 152.186
Diğer Deniz Ürünleri (ton) 270 1.409 1.679 57.453
Kaynak: TÜĠK, T.C. Balıkesir Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü, T.C. Çanakkale Valiliği Tarım Ġl Müdürlüğü
2008 yılında Türkiye‟de yapılan kültür balığı üretiminin ancak yüzde 0.36‟sı Bölge‟de
gerçekleĢtirilmiĢtir. Su ürünleri kooperatifleri yetkileriyle görüĢmelerde Bölge‟de su ürünleri
üretiminin zayıflamasına sebep olarak pek çok nedenden bahsedilmiĢtir. Bunların baĢında:
63 Kırsal Kalkınma Planı, 2010-2013, s.148, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı 64 TÜĠK, Su Ürünleri Ġstatistikleri, 2008.
67
ağ geniĢliklerinin, denetim eksikliğini fırsat bilen balıkçılarca çok küçük
tutulup, olgunluğa eriĢmemiĢ balıkların avlanarak balık stokları üzerinde baskı
oluĢturulması,
ürünleri pazara taĢıyacak ulaĢım yolları yokluğu,
liman, iskele ve balıkçı barınağı eksikliği,
Bölge sularının soğuk olması dolayısıyla balıkları daha fazla yemle beslemek
zorunda kalan balık üreticilerinin nisbeten sıcak sularda kültür balıkçılığı
yapan üreticilerle rekabet edememesi,
su ürünleri konusunda uzman insan kaynağı eksikliği gelmektedir.
Bölge uzun kıyı Ģeridinden doğan kültür balıkçılığı potansiyelini tam olarak
kullanmamaktadır. Yukarıda bahsedilen sorunların çözümü için balıkçılığın bilinçli olarak
yapılması, kontrollerin artırılması, altyapı eksiklerinin giderilmesi ve kültür balıkçılığı
teknikleri hakkında eğitim faliyetleri düzenlenmelidir.
2.3.2.2 Sanayi Sektörü
TR22 Düzey 2 Bölgesinin yakın gelecekte sanayileĢme yolunda büyük adımlar atması
beklenmektedir. Bölgenin sanayileĢme yolundaki fırsatları lojistik bağlantılarının yakın
gelecekte tamamlanacak olması ve çevresindeki büyük metropollerden kaçmak isteyen
sanayinin bölgede yerleĢmek istemesi olarak görülmektedir. Zayıf yanları ise bölgenin çevre
illerle ve dıĢ dünyayla entegrasyonunun yetersizliği, bölgedeki büyük sanayi iĢletmeleri ile
küçük sanayi iĢletmeleri arasındaki bağların yeterince geliĢmemiĢliği ve bölgedeki küçük
sanayinin uluslararası rekabet kapasitesinin düĢük olmasıdır.
Bölgedeki sanayi özellikle tarım ve hayvancılık ürünleri ile doğal kaynakların
iĢlenmesine yönelik olarak geliĢmiĢtir. Yem, gübre, beyaz et, zeytinyağı ve süt iĢlenmesi
tarımsal sanayide öne çıkmaktadır. Doğal kaynakların iĢlenmesine yönelik olarak ise bor,
kaolin, çimento kili ve orman ürünleri iĢlenmesi göze çarpmaktadır. Bölgede ayrıca demir-
çelik ve elektromekanik sanayisi oldukça geliĢmiĢtir.
Bölgede tarımsal sanayide öne çıkan iĢletmeler yem ve gübre fabrikalarıdır. Bölge
özellikle kimyevi gübre ve yem üretiminde yenilikçi firmalara sahiptir. Yem sektöründe 4
kıtaya ihracat yapabilen uluslararası rekabet gücü yüksek iĢletmeler bulunmaktadır. Bölgedeki
iĢletmeler, 2008 yılında 1.020.679 ton yem üretimiyle Türkiye üretiminin yüzde 6,82‟lik
68
kısmını gerçekleĢtirmiĢtir.65
Yem ve gübre üretiminde faaliyette bulunan iĢletmeler
Bandırma‟da doğal bir küme halinde bulunmaktadır.
Bölgede yaygın olan bir diğer sanayi kolu gıda sanayidir. Gıda sektöründe faaliyet
gösteren firmalar tüm firma sayısının 1/3‟üne eĢittir. Gıda sektöründeki öne çıkan ilk
sektörlerden biri beyaz ettir. Ülkemizin beyaz et üretiminin yüzde 17‟si Balıkesir ilinde
gerçekleĢmesi bunun önemli bir göstergesidir.66
Tavuk etini ve yumurtasını hammadde olarak
kullanan endüstrilerin de geliĢme potansiyeli yüksektir.
Bölgede zeytin ve zeytinyağı üretimi yaygındır. On milyon zeytin ağacı ile zeytin
üretiminin il tarımında ve ekonomisinde önemli bir yeri vardır. Bilhassa Ayvalık – Burhaniye
– Edremit – Havran ilçelerimizde asırlardan beri devam eden zeytin ve zeytinyağı sanayisi
kökleĢmiĢ ve kalite bakımından dünyada aranır duruma gelmiĢtir.67
Balıkesir Merkez‟de ve
Bandırma‟da da yağlı tohum, rafine yağ ve margarin üretiminde büyük ölçekli firmalar
bulunmaktadır.
Gıda sanayisinde önemli bir diğer sektör ise süt iĢlenmesidir. En büyüğü 700 ton/gün
kapasiteli irili ufaklı birçok süt fabrikası ve mandıra; pastörize ve uzun ömürlü süt, peynir,
yoğurt ve ayran üretmektedir. Bu endüstrinin en önemli sorunlarından biri kaliteli çiğ süte
ulaĢımdır. Sütün kalitesini etkileyen en önemli etmenlerden biri sütteki bakteri sayısıdır. AB
standartlarına göre çiğ sütteki bakteri sayısı mililitrede 105‟den az olmalıdır. Bölgede inek
sütü yanında diğer sütler de iĢlenmektedir. Türkiye‟nin uzun ömürlü keçi sütü üretimi yapan
tek firması Balıkesir‟de bulunmaktadır. Keçi ve koyun sütünden peynir üretimi de mevcuttur.
Bölgede dondurulmuĢ gıda ve su ürünleri sanayisi de oldukça geliĢmiĢtir.
Çanakkale‟de bulunan büyük ölçekli iĢletmelerde dondurulmuĢ deniz ürünleri, balık unu,
dondurulmuĢ hamur ürünleri, konserve, kedi-köpek maması, dondurulmuĢ sebze ve meyve
üretimi yapılmaktadır. Bu sektördeki iĢletmelerin yurtdıĢında birçok yatırımı olduğu gibi,
ihraç pazarları da oldukça çeĢitlidir. Ayrıca yenilikçilik kapasiteleri de oldukça yüksektir.
Gıda endüstrisinde ambalajlama ve paketleme konusunda ilerlemeler sağlanması
bölgede katma değeri artıracak unsurlar olarak göze çarpmaktadır. Gıda sanayisinin geliĢme
65 TÜĠK Yıllık Sanayi Ürün Ġstatistikleri, 2005. 66http://tuikrapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?hayvancilik=&report=RAPOR22.RDF&p_kod=2&p_yil1=2009&p_hk1=1220
201&desformat=html&p_dil=1&ENVID=hayvancilikEnv 67 http://www.bso.org.tr/?Sayfa=Normal&ID=225
69
potansiyeli çiftlikten çatala gıda güvenliği bilinci oluĢması ve gıda güvenliğinin akredite
laboratuarlarca takibi ile kuvvetlenecektir. Gıda güvenilirliği ve izlenebilirligi iç pazarın
geniĢlemesine yaptığı katkıların yanısıra ihracat için de belirleyicidir. AB ile müzakerelerin
“Gıda Güvenliği, Hayvan ve Bitki Sağlığı” faslı 2010 yılı içinde açılmıĢ bulunmaktadır. AB
gıda mevzuatına göre bazı ürün gruplarında HACCP gıda güvenliği sistemi uygulanması
zorunludur. Uyum çalıĢmalarının tamamlanmasıyla tüm ülkemizde olduğu gibi Bölgede de
gıda güvenliği hassasiyeti artacaktır. Bölgedeki büyük iĢletmelerin çoğu HACCP ve benzeri
gıda güvenlik sistemlerini halihazırda uygulamaktadır. Küçük iĢletmelerin de bu sistemleri
benimsemesi faydalı olacaktır. Güvenlik ve kalite artırımı sayesinde coğrafi iĢaret kazanmıĢ
Ayvalık zeytinyağı ve Ezine peyniri gibi ürünleri baĢta olmak üzere pek çok ürün
kategorisinde, bölgenin gıda endüstrisi markalaĢmaya adaydır.
Bölgenin büyük ölçekli bor fabrikaları Bigadiç Konsantratör ve Öğütme Tesisi,
Bandırma Bor Oksit Tesisi, Bandırma Boraks Fabrikası ve Bandırma Borik Asit Fabrikasıdır.
Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları bor minerallerinin katma değeri yüksek, rafine bor
ürünlerine dönüĢtürülmesi amacıyla kurulmuĢtur. Fabrikada 240.000 ton/yıl kapasiteli
sülfürik asit fabrikası da vardır.
Bandırma‟da Eti Maden‟in iĢtiraki olan Hidrojen Peroksit Fabrikası da bulunmaktadır.
Bu tesis, ülkemizde hidrojen peroksit üreten iki tesisten büyük kapasiteli ve yeni teknolojiye
sahip olanıdır. Hidrojen peroksit deterjan sektöründe kullanılan sodyum perborat üretiminin
ana girdilerinden biridir. Ayrıca, tekstil ve kâğıt sektöründe de kullanılmaktadır.68
Bor madenine dayalı diğer bir tesis de Bigadiç Bor ĠĢletmeleri‟dir. Bu iĢletmede 3 adet
açık maden ocağından yılda 800.000 ton kolemanit ve üleksit cevheri çıkarılmakta ve 650.000
ton/yıl kapasiteli konsantratör tesislerinde zenginleĢtirme yapılmaktadır. 300.000 ton/yıl
kapasiteye çıkartılmıĢ öğütme tesisinde öğütülmüĢ kolemanit ve öğütülmüĢ üleksit
üretilmektedir.69
Bölgeden çıkarılan borun her yıl yüzde 95-99‟unun hammadde olarak ihraç edildiği
görülmektedir. Ayrıca diğer bor iĢletmelerinin ürünleri de Bandırma‟daki tesisler vasıtasıyla
ihraç edilmektedir. Borun ülke içinde kullanımı yaygınlaĢtıracak Ar-Ge çalıĢmalarına destek
68 Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu, 2009. 69 A.g.e.
70
verilmesi ve bor kullanımının teĢvik edilmesi bölge ve ülke ekonomisine önemli katma değer
sağlayacaktır.
Bölge, 85.000 m2 üzerine kurulu ve hurda demir-çelik iĢleyen Türkiye‟nin en büyük
demir-çelik iĢletmelerinden birine ev sahipliği yapmaktadır. ĠĢletmenin Marmara Denizi'ne
kıyısı olan bir entegre tesisi bulunmaktadır. ĠĢletme yılda ortalama 1.885.230 ton demir-çelik
iĢlemektedir ve bu rakamla bölge sanayisinin önemli lokomotiflerinden biridir. Bu tesis, Latin
Amerika‟dan Rusya‟ya kadar olan alandaki hurdalar ile ilgilenen pazar portföyüne sahiptir.70
Bölgenin doğal kaynaklara dayalı diğer bir üretim alanı mobilya ve orman ürünleridir.
Bölgede iĢlenen orman ürünleri, Türkiye üretiminin yüzde 10‟unu karĢılamaktadır.71
Orman
ürünlerine yönelik olarak bölgede ağaç, mantar ürünleri ve mobilya sanayi, kâğıt, kâğıt
ürünleri basım ve baskı sanayi geliĢmiĢtir. Bölgenin mobilya sektöründe markalaĢmayı
baĢarabilmiĢ büyük firması azdır. Bununla birlikte, bölgedeki potansiyele rağmen Bursa-
Ġnegöl ve Ġzmir-Karabağlar gibi bir mobilya kümelenmesinden söz etmek zordur.
Doğal kaynaklara dayalı önemli alanlardan biri de kaolinin ve borun iĢlendiği seramik
sanayidir. Bu alanda bölge Türkiye‟nin en büyük, Avrupa‟nın 3. büyük seramik fabrikasına ev
sahipliği yapmaktadır. Bu iĢletme, hammaddesinden makine aksamına, bakım hizmetlerinden
enerji ihtiyacına, ambalajlamadan nakliyeye kadar tüm ihtiyaçlarını entegre bir tesis olarak
kendisi sağlamaktadır. ĠĢletme, bölgede seramik sektörü kümelenmesine de öncülük
etmektedir. Bölgede birçok seramik atölyesi kurulmuĢtur. Üniversite bünyesinde Seramik
Yüksek Okulu‟nun kurulması, Teknopark ve Ar-Ge merkezlerinin planlanmıĢ olması
Çanakkale ilinin toprağa dayalı sanayi sektöründe öncü bir adres olacağını göstermektedir.72
Bölgede ayrıca Gelibolu‟dan hammadde olarak çıkarılan çimento kilini iĢleyen
çimento fabrikaları vardır. Çimento tesisleri Ezine ilçesine bağlı Mahmudiye Beldesi'nde
1967 yılından bu yana üretimde bulunmaktadır. ġirketin 7 milyon ton çimento, 4,4 milyon ton
klinker, 2,5 milyon m3 hazır beton tesisleri bulunmaktadır. ġirket mevcut tesislerin yanında
135 milyon dolara mal olacak ikinci üretim hattının temelini atmıĢtır. Balıkesir‟de bulunan
70 RüĢtü ILGAR, „Kaz Dağı‟nın Üstü “Altın”dan kıymetli mi?‟, s.6.
http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt1/sayi2/sayi2pdf/ilgar_rustu.pdf Son EriĢim Tarihi: 20.11.2010 71 KOSGEB Bölgesel Kalkınma AraĢtırma Raporu, TR 22 Balıkesir Alt Bölgesi, Ankara, 2005, s. 30. 72 Çanakkale Rekabet Analizi, Bölgesel Kalkınma AraĢtırma Raporu, 2010.
71
çimento fabrikasının ise 335.000 ton/yıl klinker kapasitesi, 500.000 ton/yıl öğütme kapasitesi
bulunmaktadır. Ayrıca Bandırma‟da da hazır beton iĢleme tesisi bulunmaktadır.
Bölge, jeneratör sanayisinde faaliyet gösteren, pazar ve ürün çeĢitliliğine sahip, toplam
üretiminin yüzde 40‟ını ihraç eden bir kuruluĢa sahiptir. Ayrıca, bölgede elektromekanik
sanayisinde Türkiye‟nin en büyük firması bulunmaktadır. Bu tesisler, geliĢmiĢ Ar-Ge ve test
laboratuvarlarına sahip, yenilikçilik kapasitesi yüksek kuruluĢlardır.
Bölge sanayisi büyük ölçekli iĢletmelere ev sahipliği yapmasına rağmen bu
iĢletmelerle KOBĠ‟lerin arasındaki halka zayıftır. Aynı Ģekilde büyük Ģirketler uluslararası
rekabetin gereklerini bireysel olarak yerine getirebilmekte ve yenilikçilik için gerekli
yatırımları yapabilmekteyken, KOBĠ‟lerin bu kapasitesi zayıftır. Tablo 2.35‟teki istatistikler
bu durumu açık bir Ģekilde ortaya koymaktadır.
Tablo 2.35 TR22 Düzey 2 Bölge Sanayisine ĠliĢkin Temel Göstergeler
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Ġmalat Sanayi GeliĢmiĢlik Sırası, 2003 24 25 14 -
ĠĢ Kayıtlarına Göre GiriĢim Sayıları (adet),
2008 62.535 27.484 90.019 3.490.786
ĠĢ Kayıtlarına Göre GiriĢim Sayıları, Ġmalat
(adet), 2008 6.484 2.584 9.068 446.393
Marka, 2007 302 106 408 68708
Patent, 2007 1 0 1 1747
Faydalı Model, 2007 9 3 12 2972
Endüstriyel Tasarım, 2007 17 41 58 7287
Coğrafi ĠĢaret, 2007 2 2 4 137
Kaynak: TUĠK, TPE.
TR22 Düzey 2 Bölgesi 26 bölge arasında imalat sanayinin geliĢmiĢliği açısından 14.
sırada yer almaktadır.73 Bölgede imalat alanında faaliyet gösteren giriĢim sayısı 9.068 olup,
Türkiye toplamı içerisinde yüzde 2‟lik kısmı temsil etmektedir. Bu istatistikler bölgede imalat
sanayisinin geliĢmiĢliğinin Türkiye ortalamasının altında olduğunu göstermektedir. ĠĢ
kayıtlarına göre giriĢim sayılarına bakıldığında bölgenin Türkiye ortalamasının oldukça
73 DPT, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması
TPE, www.tpe.org.tr
72
altında kaldığı görülecektir. Bölgenin sanayisi Ar-Ge, patent, faydalı model ve endüstriyel
tasarım konusunda da yeterli değildir ve uluslararası rekabete uyum sağlamakta
zorlanmaktadır.
Organize Sanayi Bölgeleri
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), sanayinin belirli bir program çerçevesinde bir arada
üretim yapmasına olanak sağlanacak Ģekilde örgütlenme, kentleĢme, altyapı, atık tesisleri ve
sanayileĢme iliĢkilerini düzenleyen merkezlerdir.74
Ülkemizde ilk OSB, Balıkesir‟in komĢu ili
olan Bursa‟da kurulmuĢ ve bu ilin kalkınmasında çok önemli roller üstlenmiĢtir. Zaman içinde
ülkemizde sayısı 131‟e ulaĢan OSB‟lerden bölgemizde Balıkesir‟de 5, Çanakkale‟de 2 tane
kurulmuĢtur.
Balıkesir OSB, 157 adet sanayi parselinden oluĢmaktadır. Tahsis edilen parsel sayısı
141, tahsis edilecek sanayi parsel sayısı ise 16‟dır. Üretimdeki firma sayısı 58, inĢa halindeki
firma sayısı 15 ve kapalı firma sayısı ise 6‟dır. OSB‟de 2 adet yabancı yatırımcı vardır.
BaĢlıca çalıĢılan sektörler orman ürünleri, gıda, mermer, ambalaj, metal ve elektrik makineleri
sektörleridir. OSB‟de 3.300 kiĢi istihdam edilmektedir.75
OSB‟nin halen altyapı sorunları
vardır. Doğalgaz dağıtım Ģebekesi inĢaatının yüzde 50‟si, yağmur suyu, kanalizasyon, yol alt
ve üstyapı inĢaatlarının yüzde 75‟i tamamlanmıĢ olup elektrik, buhar ve sıcak su üretim
tesislerinin yapımına henüz baĢlanmamıĢtır. OSB‟de atık su arıtma tesisi inĢaatı tamamlanmıĢ
olup 2010 yılı sonunda devreye alınacaktır.
Balıkesir II. Kısım‟daki OSB ise SavaĢtepe karayolunun 10. km‟sinde 80 ha
büyüklüğünde bir arazide, 66 adet sanayi parselinden oluĢmaktadır. Tahsis edilen parsel sayısı
53, tahsis edilecek sanayi parsel sayısı ise 13‟tür. Üretimdeki firma sayısı 5, inĢa halindeki
firma sayısı 4‟tür. Ağırlıklı olarak çalıĢılan sektörler önem sırasına göre demir-çelik, tekstil ve
otomotiv yan sanayi sektörleridir. OSB‟de 2.000 kiĢi istihdam edilmektedir. Su dağıtım
Ģebekesi inĢaatı, yağmur suyu, yangın suyu, kanalizasyon, yol alt ve üstyapı ve
telekomünikasyon altyapı çalıĢmaları tamamlanmıĢtır. OSB‟de doğalgaz yoktur.
74Cansız, M., Türkiye‟de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları, DPT Yayınları No: 2808, Korza Basım,
Ankara, 2010, s.61. 75 Balıkesir Ġli OSB Bilgi Formu, 2010.
73
Bandırma OSB 1995 yılında 150 ha büyüklüğünde bir arazide kurulmuĢtur. 52 adet
sanayi parselinden oluĢmaktadır. Tahsis edilen parsel sayısı 51, tahsis edilecek sanayi parsel
sayısı ise 1‟dir. Üretimdeki firma sayısı 8, inĢa halindeki firma sayısı 10 ve kapalı firma sayısı
1‟dir. Ağırlıklı olarak çalıĢılan sektörler önem sırasına göre plastik, gıda, yem, makine ve yağ
sektörleridir. OSB‟de 250 kiĢi istihdam edilmektedir. Doğalgaz dağıtım Ģebekesi inĢaatına,
elektrik, buhar ve sıcak su üretim tesislerine henüz baĢlanmamıĢtır. Diğer altyapı çalıĢmaları
ise tamamlanmıĢtır.
Balıkesir Burhaniye‟de 2010 yılında Zeytincilik Ġhtisas Bölgesi kurulmuĢtur. Bu
OSB‟de müteĢebbis heyet kuruluĢ çalıĢmaları tamamlanmıĢtır. KamulaĢtırma çalıĢmalarını
takiben imar planı ve diğer çalıĢmalara geçilmesi planlanmaktadır. Zeytincilik Ġhtisas Bölgesi,
500 dönüm arazi üzerine kurulacak olan 40 zeytinyağı fabrikasından oluĢacaktır. Ġlçenin
yüzde 70‟inin zeytinden geçimini sağladığı göz önüne alınırsa yapılan bu yatırım, bölge
insanının refahını artıracaktır.76
Balıkesir‟in Gönen ilçesinde 1997 yılında kurulan Balıkesir Gönen Deri OSB‟si
vardır. Toplam sanayi parsel sayısı 55, tahsis edilen parsel sayısı 40, tahsis edilecek sanayi
parsel sayısı 15‟tir. OSB‟de henüz faal iĢletme bulunmamaktadır. Doğalgaz dağıtım Ģebekesi
inĢaatına, elektrik, buhar ve sıcak su üretim tesislerine henüz baĢlanmamıĢ olup diğer altyapı
çalıĢmaları tamamlanmıĢtır.77
Çanakkale‟de bulunan iki OSB‟den biri olan Biga OSB 1995 yılında 85 ha
büyüklüğünde bir arazide kurulmuĢtur ve 55 adet sanayi parselinden oluĢmaktadır. Tahsis
edilen parsel sayısı 48, tahsis edilecek parsel sayısı ise 7‟dir. Üretimdeki firma sayısı 12, inĢa
halindeki firma sayısı 3‟tür. Ağırlıklı olarak çalıĢılan sektörler önem sırasına göre demir-çelik,
gıda ve süt ürünleri sektörleridir. OSB‟de 500 kiĢi istihdam edilmektedir. Toplam sanayi alanı
438.700 m2‟dir. Tüm altyapı çalıĢmaları tamamlanmıĢ olup elektrik, buhar ve sıcak su üretim
tesislerine henüz baĢlanmamıĢtır.78
Çanakkale Merkez‟de bulunan OSB ise 2000 yılında 100 ha büyüklüğünde bir arazide
kurulmuĢtur ve 67 adet sanayi parselinden oluĢmaktadır. Tahsis edilen parsel sayısı 48, tahsis
76Cansız, M., Türkiye‟de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları, DPT Yayınları No: 2808, Korza Basım,
Ankara, 2010, s.127-140. 77 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, OSB Bilgi Sitemi, <http://osbbs.osbuk.org.tr> 78 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, OSB Bilgi Sitemi, <http://osbbs.osbuk.org.tr>, EriĢim Tarihi: 26.06.2010
74
edilecek sanayi parsel sayısı ise 19‟dur. Üretimdeki firma sayısı 20, inĢa halindeki firma
sayısı 11‟dir. Ağırlıklı olarak çalıĢılan sektörler önem sırasına göre gıda ve orman
sektörleridir. OSB‟de 1.100 kiĢi istihdam edilmektedir. Toplam sanayi alanı 570.217 m2‟dir.
Doğalgaz dağıtım Ģebekesi inĢaatına, elektrik, buhar ve sıcak su üretim tesislerine henüz
baĢlanmamıĢtır. Diğer altyapı çalıĢmaları ise tamamlanmıĢtır.79
Tablo 2.36 TR22 Düzey 2 Bölgesi OSB’leri (2009)
OSB‟nin Adı Balıkesir Balıkesir
II
Balıkesir
Gönen
Deri
Bandırma
Zeytin ve
Zeytin
Ürünleri
Biga Çanakkale
Kurulduğu Ġl Balıkesir Balıkesir Balıkesir Balıkesir Balıkesir Çanakkale Çanakkale
Bulunduğu
Ġlçe Merkez Merkez Gönen Bandırma Burhaniye Biga Merkez
Tahsis Edilen
Parsel Sayısı 141 53 28 51 - 48 48
Üretime
Gecen Parsel
Sayısı
67 18 - 13 - 9 24
Üretime
Geçme Oranı
(yüzde )
43 27 - 25 - 17 36
Üretimdeki
Firma Sayısı 56 5 - 8 - 12 20
Kaynak: Cansız, M., Türkiye‟de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları, DPT Yayınları No:
2808, Korza Basım, Ankara, 2010, s:122-140, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, OSB Bilgi Sitemi,
<http://osbbsosbuk.org.tr>
TR22 Düzey 2 Bölgesi OSB‟lerinin sorunları üretime geçme oranlarının çok düĢük
olması ve altyapı eksiklikleri bulunmasıdır. Üretime geçen Balıkesir OSB, Balıkesir II. Kısım
OSB, Bandırma OSB, Çanakkale OSB ve Biga OSB‟nin üretime geçme oranı toplamda yüzde
50‟den düĢüktür. Gönen Deri OSB ile Burhaniye Zeytin ve Zeytin ürünleri OSB ise henüz
üretime geçmemiĢtir. Bu durum OSB‟lerden beklenen dıĢsallıklar ve maliyet avantajlarının
gerçekleĢtirilememesine yol açmaktadır.
OSB‟lerin diğer bir sorunu altyapıdır. Örneğin yalnızca Balıkesir OSB‟de doğalgaz
altyapısı bulunmaktadır. Balıkesir OSB hariç diğer OSB‟ler atık tesislerini de henüz
tamamlayamamıĢtır. Bölgedeki OSB‟lerin çoğunda su dağıtım Ģebekesi inĢaatı, yağmur suyu,
yangın suyu, kanalizasyon, yol alt ve üstyapı ve telekomünikasyon altyapı çalıĢmaları
79 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, OSB Bilgi Sitemi, <http://osbbs.osbuk.org.tr>, EriĢim Tarihi: 26.06.2010
75
tamamlanmamıĢtır. Altyapı çalıĢmaları ve atık tesislerinin en kısa zamanda tamamlanması
sağlanarak OSB‟ler yatırımcılar için cazip hale getirilecektir.
2.3.2.3 Hizmetler Sektörü
2.3.2.3.1 Turizm
Günümüzde turizmin kentsel geliĢimdeki katkısı oldukça geniĢ yer tutmaktadır.
Özellikle ekonomik yapılanmaya olan birinci derecede katkısı sebebiyle, kentlere iliĢkin
planlama kararlarında turizm öncelikli olarak ele alınması gereken bir olgudur. Ekonomiye
katkısı olan bir sektör olmasının yanında değeri gün geçtikçe artan turizm olgusu; yarattığı
tüm çevresel olumsuz etkilere rağmen, geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerin kalkınmasında
birinci derecede öneme sahiptir.
Güney Marmara Bölgesi, Ege ve Marmara Denizi ile kıyı uzunluğu yaklaĢık 900 km
olan, çoğu ince kumlu doğal kumsallar, jeotermal kaynaklar, tarihi ve kültürel değerler
bakımından zengin bir turizm merkezidir.
AraĢtırmalar turizmin, az geliĢmiĢ bölgelerin sosyo-ekonomik geliĢmesinde çok
önemli bir rol oynadığını ortaya koymaktadır.80
Ancak Güney Marmara Bölgesinde turizmin
sezonluk bir özelliğe sahip olması bölgenin kalkınması üzerinde sosyo-kültürel ve ekonomik
etkileri azaltan önemli bir unsurdur.81
Bu konuda çözüm olarak alternatif turizm potansiyelleri
ön plana çıkarılmalı, turizmde ürün çeĢitliliği sağlanarak sezonu 12 aya uzatan stratejik
çalıĢmalar yapılmalıdır. Bu bağlamda Güney Marmara Bölgesi için turizm stratejik bir sektör
olarak ön plana çıkmaktadır.
Güney Marmara Bölgesinde turizm faaliyetlerinin geliĢmesinde Marmara Denizi ve
Ege Denizi kıyılarındaki geniĢ kumsalların ve temiz plajların bulunmasının önemi büyüktür.
Bölgede beĢ tanesi Çanakkale‟de on dokuz tanesi Balıkesir‟de olmak üzere toplam 24 adet
mavi bayraklı plaj bulunmaktadır.82
Türkiye‟deki turizm faaliyetlerinin yaklaĢık yüzde 80‟ini
kıyı turizminin oluĢturduğu düĢünülürse Erdek, Edremit, Burhaniye, Ayvalık, Ayvacık,
Marmara, Gökçeada ve Bozcaada gibi kıyı turizminin yaygın olduğu ilçelere sahip olması,
Bölge için önemli bir avantajdır.
80 www.unescap.org 81 Balıkesir Bölgesi Turizm Arz-Talep Ġncelemesi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm ĠĢletmeciliği ve
Otelcilik Anabilim Dalı 82 www.mavibayrak.org.tr
76
Güney Marmara Bölgesi‟nin en önemli problemlerinden birisi kıyı bölgelerinin
turistik tesislerden ziyade ikincil konutlarla doldurulmuĢ olmasıdır. Balıkesir Ġli Turizm
Master Planı‟ndan elde edilen verilere göre Türkiye‟de en fazla ikincil konutun bulunduğu il
Balıkesir‟dir. Bu durum, gelen turist sayısı çok olsa dahi bu turistlerin bölgeye katkıları
olmadığını açıkça göstermektedir. TÜĠK‟ten elde edilen 2007 yılı verilerine göre
Türkiye‟deki 2514 iĢletme belgeli turizm tesisinden yalnızca 112 tanesi Güney Marmara
Bölgesindedir (Tablo 2.37). Bu rakam toplam tesis sayısının yüzde 4,5‟ine tekabül etmektedir.
Güney Marmara Bölgesinde turizmin ön plana çıkan bir sektör olduğu düĢünülürse bu oran
olması gerekenin çok altındadır. Bölgede orta-üst gelire hitap eden nitelikli konaklama,
eğlence ve yeme-içme tesislerinin eksikliği, bölgenin turizmden önemli ekonomik gelir elde
edememesinin temel sebeplerindendir.
Tablo 2.37 TR22 Düzey 2 Bölgesi’ne ĠliĢkin Konaklama Tesis, Oda ve Yatak Sayıları
YIL
Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Kapasitesi
Belediye
Belgeli
Turizm
ĠĢletme
Belgeli
Belediye
Belgeli
Turizm
ĠĢletme
Belgeli
Belediye
Belgeli
Turizm
ĠĢletme
Belgeli
Balıkesir 2006 498 74 10.184 4.487 25.343 9.493
2007 - 75 - 4.523 - 9.584
Çanakkale 2006 187 36 3.500 1.979 7.887 4.012
2007 - 37 - 2.014 - 4.082
TR22 2006 685 110 13.684 6.466 33.230 13.505
2007 - 112 - 6.537 - 13.666
Türkiye 2006 7.033 2.475 173.632 241.702 395.671 508.632
2007 - 2.514 - 251.987 - 532.262
Kaynak: TÜĠK
Bölgenin yüksek potansiyele sahip olduğu diğer bir alan ise termal turizmdir. Bölge
jeotermal kaynak yönünden Türkiye‟de dördüncü sıradadır. Termal destinasyon planlama
kriterleri doğrultusunda Güney Marmara Termal Turizm Bölgesinde; Balıkesir ilinde 5,
Çanakkale ilinde 4 olmak üzere toplam 9 alanda diğer turizm türlerini de içeren ve yakın
çevresindeki doğal ve kültürel değerlerle iliĢkilendirilerek destinasyon olabilecek “Termal
77
Turizm Merkezleri” oluĢturulmuĢ ve 154.500 plan yatak kapasitesi öngörülmüĢtür.83
(Harita
2.2)
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı,2007
Balıkesir ilinde bulunan Güre, Havran-Derman, Gönen, Kepekler, Kızık, Balya-Ilıca,
Pamukçu, Hisaralan, Hisarköy, Uyuz, Ayvalık-Ilıca, Ġvrindi-Ilıcaköy, SavaĢtepe-Kirazköy,
Susurluk-Ömerköy ve Yıldız jeotermal sahalarından 30-107 °C sıcaklık aralığında temin
edilen ve toplamda 701.4 lt/sn debiye sahip termal kaynak elde edilmektedir (Harita 2.2).84
Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı‟nda Balıkesir için planlanan yatak
sayısı Tablo 2.38‟de görülmektedir.
83 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı,2007 84 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı,2007
Harita 2.2 Balıkesir ve Çanakkale illeri Jeotermal Haritaları
78
Tablo 2.38 Balıkesir Ġli Termal Tesis Yatak Durumu
TERMAL
ALANLAR
Planlı Yatak
Sayısı
Tahsise Konu Yatak
Sayısı
Tahsise Konu Parsel
Sayısı
Hisaralan 8.000 4.000 8
Kızık 10.000 4.000 8
Kepekler 17.000 5.000 10
Hisarköy 22.000 10.000 20
EkĢidere 17.000 5.000 10
Güre 3.766 - -
Havran 2.000 - -
Gönen 2.120 - -
Balya 1.000 - -
Pamukçu 3.000 - -
SavaĢtepe 1.000 - -
Ayvalık 2.000 - -
Ilıca 1.500 - -
Çanakkale ilinde bulunan Hıdırlar-Uyuz, Tuzla, Kestanbol-Akkeçili, Çan, Ayvacık-
Küçükçetmi, Biga-Kırkgeçit, Çan-Etili-Tepeköy-Bardakçılar, Lapseki-KocabaĢlar, Topraklar,
Bayramiç- Yukarı Palamut, Bayramiç-Külcüler jeotermal sahalarından 33-94 °C sıcaklık
aralığında temin edilen ve toplamda 300.3 lt/sn debiye sahip termal kaynak elde
edilmektedir.85
Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı‟nda Çanakkale için
planlanan yatak sayısı Tablo 2.39‟da görülmektedir.
85 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı,2007
79
Tablo 2.39 Çanakkale Ġli Termal Tesis Yatak Durumu
TERMAL ALANLAR Planlı Yatak
Sayısı
Tahsise Konu Yatak
Sayısı
Tahsise Konu Parsel
Sayısı
Kestanbol 20.000 5.000 10
Çan-Tepeköy 25.000 6.000 12
Yenice-Hıdırlar 30.000 10.000 20
Ayvacık-Tuzla 13.000 4.000 8
Ayvacık-Küçükçetmi 2.000 - -
Çan-Kırkgeçit 2.500 - -
Lapseki-KocabaĢlar 2.000 - -
Bayramiç-Külcük 1.500 - -
Bayramiç-
Yukarıpalamut 2.000 - -
Termal turizm sağlık amaçlı olduğu için genellikle 14 veya 21 günlük kür programları
halinde düzenlenmekte dolayısıyla bölgeye gelen turistler uzun süre konaklamaktadır. Bu
kapsamda Termal Turizm Master Planı dahilinde termal merkezler odak noktası haline
getirilmiĢ ve çeĢitli tur güzergahları öngörülmüĢtür. Bu bağlamda bölgede yer alan günübirlik
mesafedeki Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, Troya Tarihi Milli Parkı ve Assos Antik
Kenti gibi antik kentleri kapsayan kültür turizmi güzergahları ile Ege ve Marmara kıyı bandı,
Kazdağları Milli Parkı, KuĢ Cenneti Milli Parkı, Kapıdağ yarımadası, Marmara Adası, AvĢa
Adası, Saros Körfezi, Bozcada ve Gökçeada vb. alanlarda doğa ve kıyı turizmi güzergahları
belirlenmiĢtir.
Güney Marmara Bölgesi kalabalık ve popüler tatil beldelerinden sıkılan yerli ve
yabancı turistlerin son yıllarda ilgisini çekmeye baĢlayan sessiz, doğal ve güzel manzaralara
sahip eko-turizm alanları bakımından oldukça zengin ve çeĢitli bir bölgedir. Uluslararası
Doğa Koruma Birliği‟nin tanımına göre eko-turizm, doğayı ve kültürel kaynakları anlayarak
korumayı destekleyen ve yerel halka sosyo-ekonomik fayda sağlayan, bozulmamıĢ doğal
alanlara çevresel açıdan sorumlu seyahat ve ziyarettir. Eko-turizm, genellikle küçük gruplar
halinde, ailelerin iĢlettiği küçük tesislerde, geleneksel mimarinin ve yerel kaynakların
kullanımını hedefleyen bir turizm çeĢididir. Eko-turizm amacına uygun gerçekleĢtirildiği
takdirde, hassas ekosistemlerin korunması ve bu bölgelerin içerisinde ve çevresinde yaĢayan
nüfusun sosyo-ekonomik geliĢmesi için kaynak yaratabilen bir araçtır. Önemli eko-turizm
potansiyeli olan dağlık ve ormanlık bölgelerdeki köylerde yaĢayan halkın düĢük hayat
80
standartları göz önüne alındığında, eko-turizmin sosyal sınıflar arasındaki dengesizliği
azaltabilecek bir etken olduğu anlaĢılabilir.
Türkiye‟de 2010 yılı itibarıyla toplam 41 adet milli park bulunmaktadır. Bu parklardan
dört tanesi Güney Marmara Bölgesinin sınırları içindedir. Bu durum Bölgedeki doğal ve
kültürel zenginliklerin açık bir kanıtıdır. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli
Parklar Genel Müdürlüğü‟nün 2010 yılı Mart ayında güncellediği listeye göre Güney
Marmara Bölgesinde bulunan milli parklar Tablo 2.40‟ta görülmektedir.
Edremit Körfezi‟nin kuzeyinde bulunan Kaz Dağları Milli Parkı 21.300 hektarlık
alanıyla deniz ve yeĢil, tarihi ve doğal güzellikleri bir arada bulunduran, zengin fauna ve
florası ile ülkenin görülmeye değer önemli eko-turizm bölgelerindendir.86
1993 yılında milli
park statüsüne kavuĢmasının ardından avlanma yasaklanmıĢ ve bölgede yaĢayan yabanıl
hayvan sayısında artıĢ görülmüĢtür. Milli parktaki 37 endemik bitki türünden 9 tanesi yalnızca
Kaz Dağlarında görülmektedir. Yörede konaklama için oteller bulunmaktadır ancak milli park
yetkililerin belirlediği alanlarda kamp yapmakta mümkündür. Ġki ilin ortak değeri olan Kaz
Dağları hem bölgenin çevreye duyarlı kalkınma vizyonunun en temel dayanağı hem de
bölgenin en zengin eko-turizm değeridir.
Bölge için önem arz eden diğer bir ekolojik değer ise Alaçam Dağlarıdır. Alaçam
Dağları Batı Anadolu'da, Ege Bölgesi'nin Ġç Ege bölümünün kuzeyinde, Balıkesir'in
güneydoğusu ile Kütahya'nın kuzeybatısını kaplayan dağlardır. En yüksek noktası,
Balıkesir'in Dursunbey ilçesinde olan Alaçam Tepesi 1615 m yüksekliğindedir. Alaçam
dağları zengin doğasıyla daha çok kamp yapmak için tercih edilmektedir. Ayrıca Orman
ĠĢletmesine ait ucuz konaklama tesisleri ve ilçe merkezinde hotel ve halka açık öğretmen evi
bulunmaktadır.87
86 www.kazdaglari.com 87 www.dursunbey.gov.tr
81
Tablo 2.40 Güney Marmara Bölgesinde Bulunan Milli Parklar ve Özellikleri
Milli Park Bulunduğu
Ġl
Ġlan
Tarihi
Alanı
(ha) Önemli Özellikleri
KuĢ Cenneti Milli
Parkı Balıkesir 1959 264
Zengin ve çeĢitli kuĢ toplulukları, tabii
bitki toplulukları, kuĢ gözlemleme
mekanı, eğitim, turizm
Gelibolu
Yarımadası Tarihi
Milli Parkı
Çanakkale 1973 33000
Türk ve dünya harp tarihi, Ģehitlikler,
tabii bitki ve hayvan toplulukları ile
jeomorfolojik oluĢumlar, turizm, eğitim
Truva Tarihi Milli
Parkı Çanakkale 1996 13350
Tarihi kalıntılar, harp tarihi ve jeolojik
yapı, turizm, eğitim, kültürel zenginlik
Kazdağı Milli
Parkı Balıkesir 1994 21300
Bitki örtüsü, biyolojik çeĢitlilik ve
fauna zenginliği, turizm çeĢitliliği,
eğitim
Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
Kaz Dağları ve Alaçam Dağları atlı doğa sporları, doğa yürüyüĢleri, tırmanma, kıĢ
sporları ve yayla turizmi için uygun bölgelerdir. Ayrıca Kaz Dağları‟nın milli parka dahil
olmayan kesimlerinde ve Alaçam Dağlarında av turizmi de yapılabilmektedir. Bu alanlarda
yabanıl hayat geliĢmiĢ olduğu için çeĢitli yaban hayvanları, keklik, bıldırcın, tilki vb.
hayvanlar avlanmaktadır.88
Bu noktada önemli olan kontrolsüz ve izinsiz avlanmanın
engellenmesi için denetimlerin sıkı tutulması ve avlaklara giriĢ çıkıĢın kontrol edilmesidir.
1959 yılında Milli Park statüsüne alınan Manyas KuĢ Cenneti, Orman Genel
Müdürlüğü‟ne bağlanmıĢ ve bu tarihten sonra gerçekleĢtirilen etkili koruma ile daha da
88 Balıkesir Bölgesi Turizm Arz-Talep Ġncelemesi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm ĠĢletmeciliği ve
Otelcilik Anabilim Dalı
82
geliĢmiĢ ve toplam kuĢ sayısında önemli artıĢlar olmuĢtur. Bunun sonucunda da, yapılan
baĢvuru üzerine Avrupa Konseyi tarafından 1976 yılında "A Sınıfı" diploma ile
ödüllendirilmiĢtir. Ġyi korunan doğa parçalarına verilen A Sınıfı diploması, daha sonra 1981,
1986, 1991 ve 1996 yıllarında yenilenmiĢtir. 1981 yılında doğal sit alanı ilan edilmiĢ ve
koruma imar planı yapılmıĢtır. Manyas KuĢ Cenneti Milli Parkı doğaseverlerin ve kuĢ
gözlem topluluklarının büyük ilgisini çekmektedir.
Bölge milli açıdan çok büyük önemi olan tarihsel bir dokuya ve zengin bir kültürel
yapıya sahiptir. Çanakkale deniz ve kara savaĢlarının yapıldığı alan olan Gelibolu Tarihi Milli
Parkı, ilin en önemli kültür değeridir. Bu parkta batık gemiler, toplar, siperler, kaleler, burçlar
ve savaĢla ilgili yüzlerce kalıntıdan baĢka 250.000‟i aĢan Türk Ģehidinin mezar ve anıtları
bulunmaktadır. SavaĢ alanları, mezarlıklar, anıtlar ve savaĢla ilgili kalıntılar tarihi sit alanı ve
kültürel varlık olarak tescil edilmiĢtir. Doğal sit alanları içerisinde ise 15. yy askeri
mimarisinin örneklerini içeren kültürel bir miras koleksiyonu bulunmaktadır.89
Bölgenin geçmiĢte birçok önemli medeniyete ev sahipliği yapmıĢ olması ve bu
medeniyetlere ait çok sayıda kalıntının varlığı, özellikle kültür turizmini önemli bir alternatif
olarak öne çıkarmaktadır. Bölgede çok sayıda antik kent ve ören yeri bulunmakta, bunların
birçoğunda kazı, restorasyon ve diğer gerekli çalıĢmalar devam etmektedir. Bunlardan
çalıĢmaların halen devam ettiği Alexandreia Troas‟ın tamamen ortaya çıkarılması halinde
önemli bir cazibe merkezi olacağı düĢünülmektedir. En fazla tanınan antik kentlerden olan
Troya bölgenin Unesco dünya ortak miras listesine alınmıĢ olan tek değeridir ve bu alanda bir
müze kurulması için gereken protokol Çevre ve Orman Bakanlığı, Kültür ve Turizm
Bakanlığı ile Çanakkale Valiliği arasında imzalanmıĢtır. Müze Troya Tarihi Milli Parkı
içerisinde kamulaĢtırılan yüz dönümlük bir araziye yapılacak, yarıĢma sonucu ortaya çıkacak
projenin uygulanmasıyla gerçekleĢtirilecektir. Zeytinli Ada‟da ise Kültür ve Turizm
Bakanlığı‟nın desteğiyle çeĢitli üniversitelerden ekiplerin yürüttüğü çalıĢmalar sonucu çok
sayıda tarihi yapı gün yüzüne çıkarılmıĢtır. BaĢta Assos, Apollon Siminteus, Antandros,
Daskyleion , Kizikos, Adramyttion, Dardanos ve Güre Antik Hamamı olmak üzere bölge çok
sayıda antik kent ve ören yerine ev sahipliği yapmaktadır. Bunun yanı sıra, bölgenin kendine
özgü mimari yapısını yansıtan Cunda Adası evleri turistlerin ilgisini çekmektedir.
89Kamuda Stratejik Yönetim, Çanakkale Belediyesi Stratejik Planı (2006–2010), s:21,
<http://www.sp.gov.tr/documents/planlar/CanakkaleBelediyeSP.pdf>, EriĢim Tarihi: 26.06.2010.
83
Bölgedeki müze sayısı, Türkiye genelinde mevcut müze sayısının yüzde 3,8‟ini
oluĢturmaktadır. Türkiye‟deki eser mevcudunun ise yüzde 1,3‟lük kısmı bölgede
bulunmaktadır. Bölgede müzeleri ziyaret eden kiĢi sayısı da Türkiye genelindeki ziyaretçi
toplamının yüzde 0,2‟sine denk gelmektedir. Arkeoloji Müzesi, Deniz Müzesi, Kabatepe
Tanıtım Merkezi Müzesi, Bigalı Atatürk Evi Müzesi, Askeri Müze, Hadımoğlu Konağı,
Adatepe Zeytinyağı Müzesi, Çimenlik Kalesi, Kilitbahir Kalesi, Seddülbahir Kalesi,
Bozcaada Kalesi ve Çanakkale ġehitler Anıtı Müzesi Çanakkale ilinde en çok ziyaret edilen
yerler arasındadır. Kuvayı Milliye Müzesi, TahtakuĢlar Etnografya Müzesi, Sıdıka Erke
Etnografya Müzesi, Bandırma Arkeoloji Müzesi, Bigadiç Müze ve Kültür Evi, Gönen Mozaik
Müzesi ve Saraylar Köyü Açık Hava Müzesi Balıkesir ilinde bulunan müzeler Ģeklinde
sıralanabilir. Genel anlamda, TR22 Güney Marmara Bölgesi ülkemizin zengin kültürel
mirasında önemli bir yer teĢkil etmektedir. Sahip olunan kültürel mirasın turizme
kazandırılması konusunda yürütülen çalıĢmaların desteklenmesi, bölgenin kültür turizminden
aldığı payın artırılması açısından faydalı olacaktır.
TR22 Güney Marmara Bölgesi, içeriklerine göre farklılıklar gösteren birçok festivale
ev sahipliği yapmaktadır. Uluslararası Bandırma KuĢcenneti Festivali, Altın Kumsal Kültür
ve Turizm Festivali, Burhaniye Ören Kültür ve Turizm Festivali, Ayvalık Kültür ve Sanat
Günleri, Edremit Zeytin Festivali, Akçay-Ġda Kültür ve Sanat ġenlikleri, Zeytin ġenlikleri ve
Sarıkız Etkinlikleri, Balıkesir‟de gerçekleĢtirilen festivallerden bazılarıdır. Bozcaada Kültür
Sanat ve Bağbozumu Festivali, Çanakkale Belediyesi Uluslararası Troia Festivali,
Gökçeada Film Festivali, Ayvacık Uluslararası Kültür ve Sanat Festivali, Çanakkale‟de
gerçekleĢtirilen festivallerden bazılarıdır. Bölgede gerçekleĢtirilmekte olan festivallerin
desteklenmesi, bölgenin adının ulusal ve uluslararası düzeyde duyurulması açısından oldukça
önemlidir.
Bölgede geliĢtirilebilecek alternatif turizm çeĢitlerinden bir diğeri ise deniz turizmidir.
Deniz Ticaret Odası‟nın tanımına göre denizde deniz araçları ile yapılan turizm çeĢidine deniz
turizmi denmektedir. Bu tanıma göre kruvaziyer turizm ve yat turizmi deniz turizminin
kapsamına girmektedir. Her iki turizm çeĢidi de yüksek gelir getirdiğinden bölgenin
kalkınması için önem arz etmektedir. Kruvaziyer turizmin bölgede geliĢtirilmesi için gerekli
altyapı çalıĢmalarının yapılması 2023 Turizm Eylem Planı‟nda Bakanlığın stratejileri arasında
yer almaktadır.
84
Bölgedeki turizm istatistikleri incelendiğinde sezon içinde gelen turistlerin bölgeye
önemli bir ekonomik katkısının olmadığı gözlemlenmiĢtir. Bunun önemli nedenlerinden birisi
ise denizlerle çevrili olmasına rağmen deniz turizminin bölgede geliĢmemiĢ olmasıdır.
Denizcilik MüsteĢarlığı‟nın 2009 yılı verilerine göre Balıkesir ilinde kruvaziyer turizm
yapılmamaktadır. Çanakkale ilinde ise 2009 yılında ile gelen kruvaziyer yolcu sayısı 8.700
olarak belirlenmiĢtir. Bu sayı Çanakkale‟ye komĢu olan Ġstanbul ilinde ise 476.000‟dir
(GRAFĠK 2.11). Bu durum bölgede limanlardaki altyapı ve tanıtım eksikliğinin önemli
boyutlarda olduğunun açık bir göstergesidir. Gerekli altyapı çalıĢmalarının yapılması ve
limanların yolcu taĢıma kapasitelerinin artırılması Güney Marmara Bölgesi‟nin turizm
sektöründen önemli gelir elde edebilmesi için büyük önem arz etmektedir.
Grafik 2.11Ġller Bazında Limanlarımızı Ziyaret Eden Kruvaziyer Yolcu Sayısı
Kaynak: T.C. BaĢbakanlık Denizcilik MüsteĢarlığı
Ġnsanların gezi, dinlence, eğlence, amacıyla, yatla doğal, tarihi, turistik değerleri içeren
ve değiĢik yöreleri içine alan bir rota boyunca yaptıkları geziye “yat turizmi” adı
verilmektedir.90 Türkiye’de yat turizmine hizmet veren 19 adet Turizm İşletme Belgeli
Yat Limanı, 9 adet ise Turizm Yatırım Belgeli Yat Limanı mevcuttur.91 Güney Marmara
90Artun Çağlayan , (1992), “Deniz Turizmi 3.Ġzmir Ġktisat Kongresi 21.Yüzyıla Doğru Türkiye”, Marina
Yatırım ve ĠĢletmecileri Derneği ÇalıĢma Grubu Bildirileri, s.256. 91
Ayvalık ve Burhaniye Ġlçelerinin Yat Turizm Arzı ve Sorunları, Balıkesir Üniversitesi, Burhaniye Meslek
Yüksekokulu, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği Bölümü
85
Bölgesi’nde ise bir adet marina ve bir adet yat limanı bulunmaktadır. Balıkesir’in
Burhaniye ve Ayvalık İlçelerini de kapsayan Edremit Körfezi; yatların uzun süre
kalmalarına uygun mevsim özelliklerine sahip, korunaklı koyları, gerek fauna flora
açısından, gerekse tarihi, turistik değerleri açısından zengin bir potansiyele sahiptir.92
Edremit Körfezinde yer alan Ayvalık Marina ve Burhaniye Yat Limanı konum itibarıyla iç
denizde yer almasından dolayı, dalgalanmalardan az etkilenmektedir.93
Ancak büyük
yatırımlarla yapılan Burhaniye Yat Limanı yıllardır boĢ durmakta Ayvalık Marina ise kısa
süreli konaklamalar ve yat yarıĢları için kullanılmaktadır.94
UlaĢım olanaklarının
iyileĢtirilmesiyle, doğal ve kültürel çekiciliklerin ön plana çıkartılarak, kalıĢ sürelerinin
uzatılması sağlanabilecektir. Böylece yörede, turizm arz olanakları için taĢıma kapasiteleri
zorlanmadan daha verimli bir kullanım oluĢturulabilecektir.
Bölge dalıĢ sporları ve yamaç paraĢütü için de uygun koy ve körfezlere sahiptir.
Edremit Körfezi, Saros Körfezi ve Gökçeada profesyonel dalgıçların tercih ettiği dalıĢ
merkezlerindendir.95
Dalgıçlık, alternatif bir turizm çeĢidi olan çeĢitli zamanlarda batmıĢ olan
gemi ve denizaltılarını araĢtırıp keĢfetmeyi amaçlayan batık turizmini de beraberinde
getirmektedir. Bu faaliyetler daha çok orta ve üst gelir grubuna hitap ettiği için, gerekli
düzenlemelerin yapılması ve büyük organizasyonların düzenlenmesi bölgenin hem tanıtımı
hem de bölgeye ekonomik katkı sağlaması için önem arz etmektedir.
Gökçeada ve Bozcada Güney Marmara Bölgesinin stratejik önemi ve turistik değeri
yüksek ve doğal güzellikler bakımından zengin iki önemli ilçesidir. Bölgelere ulaĢımın
yalnızca deniz yoluyla sağlanması ve yüzölçümlerinin küçük olması sebebiyle bu alanlarda
yüksek gelir getiren turizm faaliyetlerinden bahsetmek mümkün değildir ancak her iki ada da
bölge için bahsedilen alternatif turizmin yapılması için uygundur.
92 Deniz Ticaret Odası,Kıyı Alanları Yönetim Raporu,2010 93 Ayvalık ve Burhaniye Ġlçelerinin Yat Turizm Arzı ve Sorunları, Balıkesir Üniversitesi, Burhaniye Meslek Yüksekokulu,
Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği Bölümü 94 Deniz Ticaret Odası,Kıyı Alanları Yönetim Raporu,2010 95 Türkiye Su Altı Sporları Federasyonu, Yetkili DalıĢ Merkezleri
86
Harita 2.3 Güney Marmara Bölgesi Turizm Potansiyelleri Haritası
Bozcaada sahip olduğu üzüm bağları ve kekik tarlaları ile ekoturizmin
geliĢtirilebilmesi için zengin bir ekosisteme sahiptir. Türk ve Rum kültürünün birlikteliğiyle
oluĢan zengin mutfağı ise çeĢitli yemek festivallerinin düzenlenebilmesi için büyük
avantajdır. Ayrıca özellikle gençlerin bölgeye çekilebilmesi için doğa sporlarının adada
özendirilmesi yerinde bir strateji olacaktır Bozcada son yıllarda popüler hale gelen ve otantik
binalarda kaliteli hizmet sunmayı amaçlayan butik oteller için de çok uygun bir bölgedir.
Butik otel iĢletmeciliği ile yerli halk, turizmin oluĢturduğu ranttan pay alabilecek ve bu tarz
otellerin küçük ölçekte yapılanmalar olması sebebiyle tatil beldelerinin taĢ duvarlar haline
dönüĢmesi engellenmiĢ olacaktır.96
Gökçeada‟nın turistik kimliği Bozcaada‟ya oranla daha sönük kalmaktadır fakat
alternatif turizm olanaklarından rüzgar sörfü ve dalıĢ sporları Gökçeada için önemli bir
olanaktır. Gökçeada Türkiye‟nin önemli rüzgar sörfü merkezlerindendir ancak yeterince
tanınmamaktadır. Gökçeada‟nın sahip olduğu potansiyelleri en iyi Ģekilde değerlendirilmesi
için öncelikle tanıtım faaliyetleri düzenlenmeli ve özellikle yabancı turistlerin adaya gelmesi
sağlanmalıdır. Bu sayede hem Gökçeada‟nın hem de bölgenin kalkınması sağlanacaktır.
96 Bölgesel Kalkınmada Ġç Turizmin Rolü, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği
Anabilim Dalı
87
Güney Marmara Bölgesi turistlerin yoğun olarak geldiği Ġstanbul, Ġzmir ve Bursa gibi
önemli Ģehirlere yakın olmasına rağmen yerli ve yabacı turistlerin bahsi geçen zenginliklerin
ve turistik değerlerin farkında olmaması sebebiyle bir durak değil geçiĢ noktası olarak
görülmektedir. Özellikle kültür turizmi amacıyla Gelibolu‟ya gelen yabancı turistler
ziyaretlerini tamamladıktan sonra güney bölgelere geçip orada konaklamakta ve ekonomik
olarak bölgeye herhangi bir katkı sağlamamaktadır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nın konaklama istatistiklerine göre 2009 yılında Güney
Marmara Bölgesi‟ne toplam 1.324.854 turist gelmiĢtir. Bu sayı Türkiye‟yi ziyaret eden turist
sayısının yüzde 1,59‟una karĢılık gelmektedir. Doluluk oranı ise Türkiye ortalamasının
altındadır.(Tablo 2.41) Sahip olduğu yüksek turizm potansiyeline rağmen turizm
istatistiklerinde geri kalmıĢ olması bölgenin tanıtım yetersizliği, eriĢilebilirlik, turizm sezonun
kısa süreli olması, nitelikli tesis ve altyapı eksikliği gibi problemleri olduğunun açık bir
göstergesidir. Bu bağlamda uygulanacak stratejilerle bölgenin ulusal ve uluslararası pazarda
tanıtılması, eriĢilebilirliğinin artırılması ve gerekli altyapı çalıĢmalarının yapılarak
potansiyellerin en etkili Ģekilde değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bunun sonucunda turizm
sezonun süresinin tüm yıla yayılmasıyla bölgeye gelen turist sayısının ve kalıĢ sürelerinin
artırılması sağlanacak ve turizm sektöründen elde edilen gelir artırılacaktır.
88
Tablo 2.41 Tesislere GeliĢ, Geceleme, Ortalama KalıĢ Süresi Ve Doluluk Oranının Ġllere Ve Ġlçelere Göre Dağılımı (2009)
ĠLLER ĠLÇELER TESĠSE GELĠġ SAYISI GECELEME ORTALAMA KALIġ SÜRESĠ (GÜN) DOLULUK ORANI (%)
YABANCI YERLĠ TOPLAM YABANCI YERLĠ TOPLAM YABANCI YERLĠ TOPLAM YABANCI YERLĠ TOPLAM
BA
LIK
ES
ĠR
Merkez 2.425 62.026 64.451 4.365 92.985 97.350 1,80 1,50 1,50 1,30 27,66 28,96
Ayvalık 61.001 89.279 150.280 123.247 197.020 320.267 2,00 2,20 2,10 16,57 26,49 43,06
Bandırma 4.718 56.325 61.043 13.210 95.531 108.741 2,80 1,70 1,80 5,20 37,60 42,80
Burhaniye 4.211 5.987 10.198 30.161 24.632 54.793 7,10 4,10 5,40 18,86 15,40 34,26
Dursunbey 51 2.243 2.294 130 3.329 3.459 2,50 1,50 1,50 0,54 13,82 14,36
Edremit 2.022 72.877 74.899 3.044 133.817 136.861 1,50 1,80 1,80 0,07 31,14 31,21
Erdek 1.083 18.875 19.958 2.641 61.934 64.575 2,40 3,30 3,20 0,92 21,65 22,57
Gönen 206 14.686 14.892 1.657 61.175 62.832 8,00 4,20 4,20 1,05 38,83 39,88
Toplam 75.717 322.298 398.015 178.455 670.423 848.878 2,40 2,10 2,10 7,46 28,03 35,50
ÇA
NA
KK
AL
E
Merkez 105.895 133.133 239.028 147.529 182.481 330.010 1,40 1,40 1,40 17,91 22,15 40,06
Ayvacık 19.229 13.593 32.822 20.347 41.159 61.506 1,10 3,00 1,90 8,62 17,44 26,06
Biga 403 21.883 22.286 1.262 39.699 40.961 3,10 1,80 1,80 1,25 39,41 40,66
Bozcaada 69 1.715 1.784 168 4.344 4.512 2,40 2,50 2,50 1,28 33,07 34,35
Çan 68 4.248 4.316 133 5.211 5.344 2,00 1,20 1,20 0,53 20,69 21,22
Eceabat 1.349 2.235 3.584 1.349 2.235 3.584 1,00 1,00 1,00 4,15 6,87 11,02
Gelibolu 616 3.130 3.746 616 6.048 6.664 1,00 1,90 1,80 3,51 34,43 37,94
Gökçeada 1.103 8.036 9.139 2.882 13.734 16.616 2,60 1,70 1,80 10,29 49,03 59,32
Lapseki 330 2.159 2.489 331 3.726 4.057 1,00 1,70 1,60 1,89 21,27 23,16
Yenice 0 1.739 1.739 0 2.722 2.722 0,00 1,60 1,60 0,00 11,30 11,30
Toplam 129.062 191.871 320.933 174.617 301.359 475.976 1,40 1,60 1,50 13,24 22,85 36,09
TR22 204.779 514.169 718.948 353.072 971.782 1.324.854 1,77 1,91 1,83 11,10 26,10 35,76
TÜRKĠYE 14.388.998 12.137.822 26.526.820 59.986.967 22.929.508 82.916.475 4,17 1,89 3,13 35,38 13,52 48,90
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009 yılı Konaklama Ġstatistikleri
89
2.3.2.3.2 Ticaret
2.3.2.3.2.1 İç Ticaret
TR22 Düzey 2 Bölgesi yenilikçilik kapasitesi büyük sanayi iĢletmelerine ev sahipliği
yapmasına rağmen, bunlar bölge ekonomisinin sayıca büyük kısmını oluĢturan KOBĠ‟leri
sürükleyememektedir. Bölgedeki iĢletmelerin büyük çoğunluğu tarım, hayvancılık ve bunlara
dayalı sanayi üretiminde yoğunlaĢmıĢtır. Bununla birlikte bölgede entegre bir ulaĢım
altyapısının eksikliği, bölgenin dıĢ dünyaya ticari entegrasyonunun önündeki en önemli
engeldir. Bölgedeki iĢletmelerin ulusal ve uluslararası rekabetin gerekliliklerinden olan
markalaĢma ve sertifikasyon konusunda bilinçsiz olması bölgenin diğer bir sorunudur.
Bahsedilen sorunların aĢılmasıyla Bölgenin ticaret hacminin artacağı öngörülmektedir.
Bölgedeki ticari kapasitenin artırılmasının önündeki en önemli engel hem bölge içi
hem de Bursa, Ġzmir ve Ġstanbul ile lojistik bağlantılarının zayıf olmasıdır. Bundan dolayı
bölgede ulaĢım imkânları daha kolay olan yalnızca belli ilçeler ticari merkez haline gelmiĢtir.
Bu durum, ulaĢım imkânları zayıf olan Bölge içindeki belli ilçeler ile ticari merkezlerin
arasında oldukça büyük bir geliĢmiĢlik farkı ortaya çıkarmıĢtır. Yakın gelecekte
tamamlanması düĢünülen otoyol projelerinin ulaĢımda dezavantajlı bölgeleri de dikkate alan
entegre bir Ģekilde yapılması hem bölge içi hem de dıĢ dünyaya dönük ticaret hacmini
artıracaktır.
Bölge, birçok sektörde karĢılaĢtırmalı üstünlüklere sahip olmasına rağmen elde edilen
gelir istenilen düzeyde değildir. Bu durumun en önemli nedenleri; ürün çeĢitliliğini artırma,
örgütlenme, pazarlama, markalaĢma ve sertifikasyonda görülen sıkıntılardır. Bu sıkıntıların
katma değeri yüksek ürünler ortaya konularak aĢılması bölgedeki yaĢam kalitesi ve refah
düzeyini artıracaktır.
Bölgenin ticaret hacmine bakıldığında 1987-2001 yılları arasında bölgedeki illerin
nominal ticaret gelirlerinin sürekli arttığı görülmektedir. Bununla birlikte Balıkesir ilinin
ticaret hacmi Çanakkale ilininkinden fazladır. Reel ticaret gelirleri, bölgenin ticaret
konusundaki geliĢimini anlamak açısından daha sağlıklı bilgiler vermektedir. Bölgede ticareti
yapılan mallara ait fiyat endeksi bulunmadığı için Türkiye geneli fiyat endeksi kullanılarak
nominal ticaret gelirleri enflasyondan arındırıldığında bölge ticaretinin reel değerlerinde çok
büyük artıĢlar olmadığı gözlemlenmiĢtir.
90
Grafik 2.12 TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġllerinde Ticaret Hacmi Cari Fiyatlarla (TL)
Kaynak: TÜĠK, Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Ġstatistikleri
Ticaret hacminin Bölge Gayri Safi Yurtiçi Hâsılaya oranına bakıldığında bölgedeki iki
il birbirine benzerlik göstermektedir. GSYH‟deki oranları 1999‟dan sonra artma eğilimine
girse de genel olarak istikrarlı bir yapı sergilemektedir.
Grafik 2.13 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Ticaretin Bölge GSYH’sindeki Payı (Yüzde)
Kaynak: TÜĠK, Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Ġstatistikleri
Bölgede Balıkesir, Bandırma, Gönen, Susurluk, Edremit, Çanakkale ve Biga Ticaret
Borsaları olmak üzere toplam 7 adet ticaret borsası vardır. Bölgede ticaret büyük çoğunlukla
0
50.000.000
100.000.000
150.000.000
200.000.000
250.000.000
300.000.000
350.000.000
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Balıkesir Çanakkale
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Balıkesir Çanakkale
91
Balıkesir‟de yoğunlaĢmaktadır. 2008 yılı verilerine göre Balıkesir ilindeki ticaret borsalarının
toplam iĢlem hacmi 3.190.253.511 TL‟dir. Balıkesir ticaret borsalarındaki toplam iĢlem hacmi
2008 yılı itibariyle Çanakkale ilindeki borsaların toplam iĢlem hacminin altı katı olarak
gerçekleĢmiĢtir. Bölgenin toplam iĢlem hacmi 3.715.294.824 TL olup Türkiye toplamının
yüzde 5,37‟sini oluĢturmakta, bu değerlerle ticaret borsalarının iĢlem hacmi Türkiye
ortalamasının altında kalmaktadır.
2.3.2.3.2.2 Dış Ticaret
TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin 2008 yılı toplam ihracatı 503 milyon $, toplam ithalatı 508
milyon $‟dır. 2009 yılında ise küresel ekonomik krizin etkisiyle ihracat ve ithalat
rakamlarında düĢüĢ yaĢanmıĢ, toplam ihracat 429 milyon $, toplam ithalat ise 331 milyon $
olarak gerçekleĢmiĢtir. Bölgenin dıĢ ticaret değerleri, Bölgedeki firmaların vergi kimlik
numaralarının bağlı olduğu illere göre hesaplanmaktadır. Bölgedeki belli baĢlı büyük ölçekli
ve ihracat rakamları yüksek olan firmaların muhasebe defterlerinin ve Ģirket merkezlerinin
Ġstanbul‟da bulunmasından dolayı, bölge dıĢ ticaret istatistikleri olduğundan az
görünmektedir.
Grafik 2.14‟te Türkiye‟nin ve TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin yıllar itibariyle
gerçekleĢtirmiĢ olduğu ihracat değerleri gösterilmiĢtir.
Grafik 2.14 Türkiye ve TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġhracat Değerleri (milyon $) (2002-2009)
Kaynak: TÜĠK
102.129
132.027
107.272
85.535
73.476
63.167
47.253
36.059 226
291
331
411
503
429
184
143
0
20.000
40.000
60.000
80.000
100.000
120.000
140.000
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
0
100
200
300
400
500
600
TR Türkiye TR22 Balıkesir, Çanakkale
92
Bölgenin ihracat hacminin yıllar itibariyle izlediği seyir, Türkiye geneli ile paraleldir.
Küresel ekonomik krizin ticaret üzerindeki olumsuz etkisi ülke düzeyinde olduğu gibi,
bölgenin dıĢ ticaret hacmine de yansımıĢtır. 2009 yılında Türkiye‟nin ihracat hacmi önceki
yıla kıyasla yüzde 22,6 azalıĢ gösterirken, TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde yüzde 14,7 oranında
azalmıĢtır. Bölge düzeyindeki bu azalma, Çanakkale ilinin ihracat hacmindeki yüzde 50,3 gibi
yüksek oranlı bir düĢüĢten kaynaklanmıĢtır. Çanakkale ilinin aksine Balıkesir ilinin ihracat
hacmi azalmamıĢ, küçük oranlı da olsa artıĢ göstermiĢtir.
TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin Türkiye‟nin gerçekleĢtirmiĢ olduğu ihracat içindeki payı
2008 ve 2009 yılı verilerine göre, sırasıyla yüzde 0,04 ve yüzde 0,03‟tür. Bölge,
gerçekleĢtirmiĢ olduğu ihracat değeri açısından 26 bölge arasında 20. sırada bulunmakta, bu
rakamlarla Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmaktadır.
Bölgede ticaret hacmi yüksek büyük sanayi tesisleri bulunsa da iĢletmelerin neredeyse
tamamını KOBĠ‟ler oluĢturmaktadır. Bölgede ihracat yapan KOBĠ sayısı oldukça az, bu
iĢletmelerin ihracattan aldıkları pay düĢüktür. Türkiye genelinde KOBĠ‟lerin yüzde 43‟ünün
ihracat yaptığı, aynı oranın Balıkesir için yüzde 11, Çanakkale için yüzde 13 olduğu tespit
edilmiĢtir97
. Bölgede ihracat yapan KOBĠ oranının Türkiye oranının altında kalması bölgedeki
firmalarda dıĢ ticaret bilincinin geliĢmemiĢ olduğunu göstermektedir. Türkiye‟de ihracat
yapan KOBĠ oranı; hesaplarda Ġstanbul, Ankara, Ġzmir gibi geliĢmiĢ illerin varlığı nedeniyle
büyümektedir, bu nedenle bölge illerini ekonomik yapısının benzerlik gösterdiği illerle
kıyaslamak daha anlamlı sonuçlar verecektir. Denizli, Aydın, Manisa ve Antalya‟da sırasıyla
KOBĠ‟lerin yüzde 41, 29, 24 ve 23‟ü ihracat yapmaktadır98
. Görüldüğü gibi bölgede
KOBĠ‟lerde ihracat yapanların oranı ekonomik yapısının benzerlik gösterdiği illere kıyasla da
dikkat çekici ölçüde düĢüktür. KOBĠ‟lerin dıĢ pazarlara açılması ve dıĢ ticaret bilincinin
geliĢmesi Bölge ihracat gelirlerini artıracak, dıĢ ticaretin canlanmasını sağlayacaktır.
KOBĠ‟lerin ihracat yapamamalarının nedenleri arasında uluslararası piyasalarda
rekabet edebilecek düzeyde ürün üretememeleri ve uluslararası piyasalara açılma isteklerinin
97 KOSGEB. Saha AraĢtırma ÇalıĢması Ön Değerlendirme Raporu. Ankara : KOSGEB, 2004
KOSGEB. Saha AraĢtırma ÇalıĢması Balıkesir Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara : KOSGEB, 2005.
KOSGEB. Saha AraĢtırma ÇalıĢması Çanakkale Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara : KOSGEB, 2005 98
KOSGEB. Saha AraĢtırma ÇalıĢması Denizli Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara : KOSGEB, 2005.
KOSGEB. Saha AraĢtırma ÇalıĢması Aydın Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara : KOSGEB, 2005
KOSGEB. Saha AraĢtırma ÇalıĢması Manisa Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara : KOSGEB, 2005.
KOSGEB. Saha AraĢtırma ÇalıĢması Antalya Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara : KOSGEB, 2005
93
yetersizliği gösterilebilir. KOBĠ‟lerin geliĢmeye dönük vizyonlarının ne oranda düĢük olduğu,
Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı‟nın (KOSGEB)
Balıkesir ve Çanakkale illerinde KOBĠ‟lerin mevcut durumunu tespiti için yaptığı saha
araĢtırması çalıĢmasında görülmektedir. Bu çalıĢmada yapılan anketlerde KOBĠ‟lerin büyük
bir oranının iç pazarlardaki ticari faaliyetlerden tatmin oldukları, dıĢ pazarlara açılma
ihtiyaçlarının az olduğu ortaya çıkmıĢtır. Bölgenin dıĢ ticaret konusunda geliĢme
kaydedilebilmesi için bölgede, özellikle KOBĠ‟lerde dıĢ ticaret kültürünü ve bilincini
yaygınlaĢtırmak gerekmektedir. DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı tarafından hazırlanan 2009-2013
Stratejik Planı‟nda da vurgulandığı gibi uluslararası piyasalarda yer alabilmekteki en önemli
etkenlerden biri dıĢ ticaret bilincine sahip, giriĢimci, yaratıcı ve ihracata dayalı kalkınmayı
hedefleyen kuĢakların yaratılmasıdır.
Bölgede üretilen ürünlerde markalaĢma ve sertifikasyon yetersizliği, bölgenin
ihracatını sınırlayan diğer bir sorundur. Bölgedeki iĢletmelerin fiyat odaklı rekabet yerine
markalaĢma odaklı rekabete yönlendirilmesi gerekmektedir. DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı
tarafından hazırlanan 2004-2006 Ġhracat Stratejik Planı‟nda da önceliklerden biri olumlu Türk
malı imajı oluĢturma ve markalaĢmadır. Bu doğrultuda Bölge sahip olduğu potansiyeli
kullanarak bir marka haline gelebilmeli, uluslararası pazarlarda adını markalarla
özdeĢleĢtirecek Ģekilde ihracat rakamlarını artırmalıdır. Bu konuda sağlanacak geliĢmeler
Bölgenin ihracat rakamlarını yükseltecek ve bu durum Bölgedeki refah seviyesine
yansıyacaktır.
Bölgenin uluslararası ticarete entegrasyonunun önündeki diğer bir sorun da
iĢletmelerin uluslararası pazarları tanıma, dıĢ pazar koĢulları, tüketici tercihleri, üretilen
ürünlerin tanıtımı ve pazarlanması konularında etkin bir bilgi birikimine sahip olmamalarıdır.
Bu sorunun üstesinden gelebilmek için iĢletmelere çeĢitli faaliyet alanlarında ihracata yönelik
bilgi verilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda Bölgedeki iĢletmelerin ihracat konusundaki
devlet desteklerinden haberdar olması ve desteklerden etkin bir Ģekilde faydalanması bölgenin
dıĢ ticaret kültür ve bilincini artıracaktır.
Tablo 2.42‟de TR22 Düzey 2 Bölgesinde kiĢi baĢına düĢen ihracat ve ithalat değerleri
verilmektedir.
94
Tablo 2.42 TR22 Düzey 2 Bölgesi’ne ĠliĢkin Bazı DıĢ Ticaret Göstergeleri (2008)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
KiĢi BaĢına Ġhracat($) 306 330 313 1.846
KiĢi BaĢına Ġthalat($) 416 81 317 2.824
Ġhracat/Ġthalat Oranı 0,74 4,08 0,99 0,65
Kaynak: TÜĠK
TR22 Düzey 2 Bölgesi kiĢi baĢına ihracat değeri açısından 26 bölge arasında 19.
sırada, kiĢi baĢına ithalat değeri açısından ise 16. sırada bulunmaktadır. Ġller bazında
incelendiğinde de kiĢi baĢına ihracatta Balıkesir ili 38. sıradayken, Çanakkale ili 37. sıradadır.
KiĢi baĢına ithalatta ise Balıkesir ili 24, Çanakkale ili ise 52. sırada bulunmaktadır.99
Tablo 2.43‟te Bölgede gerçekleĢtirilen ihracatın ekonomik faaliyetlere göre dağılımı
gösterilmiĢtir.
Tablo 2.43 Türkiye ve TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġhracat Değerlerinin Ekonomik
Faaliyetlere Göre Dağılımı (bin $) (2008-2009)
TR22 TÜRKĠYE
2008 2009 2008 2009
1.TARIM 192.543 148.225 13.572.018 13.260.372
A.Bitkisel Ürünler 44.344 42.616 10.102.940 9.930.289
B.Hayvansal Ürünler 120.521 82.602 853.965 828.729
C.Ağaç ve Orman Ürünleri 27.679 23.006 2.615.113 2.501.354
2.SANAYĠ 234.266 237.371 110.876.814 81.306.928
A.Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler 6.976 4.376 9.327.107 7.665.490
B.Kimyevi Maddeler ve Mamülleri 10.503 8.923 13.647.926 9.664.715
C.Sanayi Mamülleri 216.788 224.071 87.901.781 63.976.723
3.MADENCĠLĠK 65.225 43.133 3.260.769 2.507.373
Kaynak: TĠM
TR22 Düzey 2 Bölgesi ihracatında tarım sektörünün payı yüzde 35, sanayi sektörünün
payı yüzde 55, madencilik sektörünün payı ise yüzde 10‟dur. Ġller bazında bakıldığında ise
99 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.4-28.
95
Balıkesir ilinin ihracat hacmi içerisinde; tarım, sanayi ve madencilik sektörlerinin paylarının
sırasıyla yüzde 27, yüzde 63 ve yüzde 10 olduğu görülmektedir. Çanakkale ilinin ihracatında
ise tarım, sanayi ve madencilik sektörlerinin payları sırasıyla yüzde 70, yüzde 20 ve yüzde
10‟dur.
Bölge ticaretinde Balıkesir ve Çanakkale‟nin, sanayi ve tarım sektörlerindeki ihracat
paylarında büyük bir farklılık göze çarpmaktadır. Toplam ihracatta Balıkesir ilinde sanayi
sektörünün, Çanakkale ilinde ise tarım sektörünün paylarının büyük olduğu görülmektedir.
Bunda, sanayi ürünleri üreten firmaların Balıkesir‟de toplanmıĢ olmasının etkisi vardır. YaĢ
meyve-sebze ve meyve-sebze mamullerinde Balıkesir‟in üretimi, Çanakkale‟nin üretiminden
fazla olmasına rağmen, Çanakkale‟nin ihracatı Balıkesir‟in ihracatının 3 katı kadardır. Bu
durumdaki en önemli etken, meyve-sebze firmalarının Çanakkale‟de toplanmıĢ olmasıdır.
Bölgenin sahip olduğu tarımsal potansiyele rağmen sebze, meyve, beyaz-kırmızı et,
süt mamulleri gibi tarım ürünlerinin ihracatı düĢüktür. Tarım ürünlerinin ihracatı hem bölge
hem ülke genelinde, AB ile olan iliĢkilerdeki hukuki düzenlemeler baĢta olmak üzere diğer
nedenlerden dolayı yeterli düzeyde değildir. Bölgede süt ve süt ürünleri üretimi yapan büyük
iĢletme sayısı oldukça fazla olmasına rağmen; bu iĢletmelerin üretim koĢulları ve ürün
kaliteleri AB standartlarına uygun olmadığı için bu ürünlerin ihracatı yapılamamaktadır.
Bölgede tarım ürünlerinin ihracatında katkı ve kalıntı analizi yapan laboratuvarlar yaygın ve
yeterli değildir. Ayrıca mevcut laboratuvarların da akredite olmaması sorun oluĢturmaktadır.
Tarım dıĢında üretim yapan elektromekanik, kimya, yem, gübre, seramik, sentetik
dokuma, yağ, demir-çelik sanayi ve bor gibi endüstriyel türevler baĢta olmak üzere imalat
sektöründeki büyük ölçekli firmaların üretim ve ihracatı daha düzenlidir. Ayrıca değerli
mücevherat ihracatı da oldukça yüksektir.
Bölgenin ekonomik faaliyetlerine göre ithalat durumu incelendiğinde en çok ithalatın
imalat sektöründe olduğu görülmektedir. Bu durum Bölgede, ara mallara ihtiyaç duyan imalat
sanayinin varlığından kaynaklanmaktadır. Ġmalat sektöründeki ithalatı, maden ve balıkçılık
ürünleri izlemektedir. Maden sektöründeki ithalat oranının yüksek oluĢu demir-çelik
sanayinin cevher ihtiyacından kaynaklanmaktadır. Bölge Türkiye geneline bakıldığında
balıkçılık ürünleri ithalatı açısından 2008 yılı için TR32 Düzey 2 bölgesinden sonra 2. sırada
96
yer almaktadır100
. Bölgede dondurulmuĢ gıda ve su ürünleri sanayisinin de oldukça geliĢmiĢ
olması bu durumu Ģekillendirmektedir.
2.3.2.3.3 Bankacılık ve Finans
Bankacılık faaliyetleri, yatırıma yönlendirilebilecek fonların toplanması ve ilgili
alanlara tahsis edilmesi açısından ekonomik faaliyetlerin geliĢimini yakından etkilemektedir
Bir ilde yaratılan mevduat ve bu mevduatların ne oranda krediye dönüĢtüğü, ilin yatırım
kapasitesi ve geliĢme düzeyi açısından önemlilik arz etmektedir. Bölgenin bankacılık ve
finans alanındaki en önemli sorunu Bölgede toplanan mevduatın yatırıma
dönüĢtürülememesidir. Bölgedeki giriĢimcilik ruhunun geliĢtirilmesiyle tasarruflar yatırıma
dönüĢtürülebilecektir.
Tablo 2.44‟te TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde faaliyet gösteren banka Ģubelerinin sayısı,
yıllar itibariyle Türkiye toplamları ile karĢılaĢtırmalı olarak gösterilmektedir. 101
Tablo 2.44 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Banka ve ġube Sayıları,
(Katılım Bankaları Hariç)
Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Banka Sayısı ġube Sayısı Banka Sayısı ġube Sayısı
Balıkesir
2006 15 96 - -
2007 15 107 - -
2008 16 124 - -
Çanakkale
2006 13 54 - -
2007 14 59 - -
2008 14 65 - -
TR22
2006 15 150 - -
2007 15 166 - -
2008 16 189 - -
Türkiye
2006 33 6.758 13 44
2007 33 7.521 13 47
2008 32 8.689 13 48
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği(TBB)
2008 yılı verilerine göre bölgede faaliyet gösteren 16 bankanın 10‟u yerli kamusal ve
özel banka, 6‟sı ise Türkiye‟de kurulmuĢ yabancı bankadır. Kamusal sermayeli bankaların
100 TÜĠK, Karşılaştırmalı Bölgesel Göstergeler, www.tuik.gov.tr 101 TBB(Türkiye Bankalar Birliği), Veri Sorgulama Sistemi, www.tbb.org.tr
97
bölgedeki toplam Ģube sayısı 65 olup, bölgedeki toplam banka Ģube sayısının yüzde 34,4‟ünü
oluĢturmaktadır. Özel sermayeli yerli bankalar toplam 92 Ģube ile bölgedeki bütün banka
Ģubeleri içinde yüzde 48,7‟lik bir payı temsil etmektedir. Bölgedeki banka Ģubelerinin yüzde
16,9‟unu ise Türkiye‟de kurulmuĢ yabancı bankaların Ģubeleri oluĢturmaktadır. Bölgede
faaliyet gösteren kalkınma ve yatırım bankası bulunmamaktadır.102 Diğer yandan, Türkiye‟de
4 tane katılım bankası faaliyet göstermektedir. Türkiye genelinde 530 Ģube ile faaliyet
gösteren bu dört bankanın TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde toplam 6 adet Ģubesi bulunmaktadır.103
TR22 Düzey 2 Bölgesi‟ndeki banka mevduatları toplamı, 2008 yılında Türkiye
genelinde mevcut banka mevduatlarının yüzde 1,3‟üne tekabül etmektedir. Ticari kuruluĢlar
mevduatı ise bölgede mevcut toplam mevduatın yüzde 6,61‟lik payını temsil etmektedir.
Mevduatlar, bölgeyi oluĢturan iller bazında incelendiğinde; 2008 yılında toplam
mevduatın Balıkesir ilinde 4.234.242.000 TL, Çanakkale ilinde ise 1.433.381.000 TL olduğu
görülmektedir.104 Buna göre, Balıkesir ilindeki mevcut banka mevduatı, bölgedeki toplam
mevduatın yüzde 75‟ini oluĢturmaktadır. Balıkesir ve Çanakkale illerindeki banka
mevduatları, Türkiye‟deki toplam mevduat içerisinde sırasıyla yüzde 0,9 ve yüzde 0,3‟lük
paylara sahiptir. Balıkesir Türkiye geneli banka mevduatları sıralamasında 81 il içinde 11.,
Çanakkale ise aynı sıralamada 28. sıradadır.105
Ġller bazında incelendiğinde 2008 yılında sağlanan toplam kredinin Balıkesir ilinde
2.861.355.000 TL, Çanakkale ilinde 1.358.048.000 TL olduğu görülmektedir. Buna göre
Balıkesir ve Çanakkale illeri, bölgede sağlanan toplam kredi hacminin sırasıyla yüzde 68‟ine
ve yüzde 32‟sine sahiptirler. Öte yandan Balıkesir ili 2008 yılında ülke çapında sağlanan
kredilerin binde 4‟lük kısmıyla 81 ilin içinde 16. sıradayken, Çanakkale ili ise binde 2‟lik pay
ile 27. sıradadır.
102 TBB, Veri Sorgulama Sistemi. 103 TKBB(Türkiye Katılım Bankaları Birliği), Ġstatistikler, www.tkbb.org.tr 104 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2008, s.81-82. 105 TBB, Veri Sorgulama Sistemi.
TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2008, s.81-82.
98
Tablo 2.45 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nde Banka Kredilerinin Sektörel Dağılımı (2008)
KREDĠ
TÜRLERĠ
TR22 TÜRKĠYE
Değer (bin
TL)
Toplam Kredi
Ġçindeki Payı
(yüzde)
Değer (bin
TL)
Toplam Kredi
Ġçindeki Payı
(yüzde)
Ġhtisas Kredileri 603.713 14,00 22.453.830 6,2
Tarım 399.455 9,00 9.834.008 2,7
Gayrimenkul 118 0,00 83.438 0,02
Mesleki 89.039 0,02 3.781.739 0,01
Denizcilik - - - -
Turizm - - 3.240 0,00
Diğer 115.101 0,03 8.751.405 2,4
Ġhtisas DıĢı
Krediler 3.615.690 86,00 341.407.149 93,8
TOPLAM 4.219.403 100 363.860.979 100
*Türkiye toplamına Ġller Bankası, Kıbrıs ve yabancı krediler de dahil edilmiĢtir.
Kaynak: TÜĠK, TBB.
2001-2008 arası dönemde hem Türkiye hem de TR22 Düzey 2 Bölgesinde verilen
banka kredileri bir artıĢ eğilimindedir. Bölgedeki kredi hacmi Türkiye geneli kredi hacmine
paralel bir geliĢme göstererek artmıĢtır. Ancak Bölge ile ilgili önemli bir olumsuzluk
bölgedeki kredi artıĢının büyük oranda ihtisas dıĢı kredilerdeki artıĢtan kaynaklanması, ihtisas
kredilerinde önemli bir artıĢın olmamasıdır. 2008 yılı için Bölgede banka kredilerinin yüzde
14‟ü ihtisas kredileri, yüzde 86‟sı ise ihtisas dıĢı kredilerdir. Ġhtisas dıĢı kredilerin oranının bu
kadar yüksek olması, bölgede kullanılan kredilerin büyük bir oranının tüketim amaçlı olarak
kullanıldığının, bölgenin fonlarının üretici sektörlerce kullanılmadığının bir göstergesidir.
Bölgenin bankacılık faaliyetleri açısından dikkat çeken sorunu düĢük kredi mevduat
oranıdır. Bölgenin ihtisas kredilerinin mevduata oranı yüzde 10‟dur. Bölgede toplanan
mevduatın yatırıma dönüĢtürülememesi ilin ekonomik geliĢimi açısından bir olumsuzluk
kaynağıdır. Bu olumsuz durum, giriĢimciliğin geliĢmesi ve buna bağlı olarak yatırımların
yeterli düzeye gelmesiyle yok olacaktır.
2.3.2.3.4 UlaĢım ve Lojistik
Güney Marmara Bölgesi Ġstanbul‟u Ġzmir‟e bağlayan karayolu ile Ankara‟yı Ġzmir‟e
bağlayan demiryolu üzerinde bir transit merkezi durumundadır. Bölgede ulaĢım karayolu
ağırlıklı olmakla beraber Balıkesir iline Ġstanbul‟dan deniz otobüsleriyle ve havayoluyla,
99
Ġzmir‟den demiryolu ile Ankara‟dan ise hem demir hem de havayoluyla eriĢmek
mümkündür. Çanakkale ili ise ana ulaĢım bağlantılarından uzak olması ve demiryolu eriĢimi
olmaması sebebiyle eriĢilebilirliği daha düĢük bir ildir. Çanakkale iline yalnızca Ġstanbul‟dan
uçak seferleri düzenlenmektedir.
SözleĢmesi 2010 yılı eylül ayında imzalanan ve beĢ yıl içinde tamamlanması
planlanan Gebze-Orhangazi-Ġzmir Otoyolu ve yapılması planlanan Çanakkale Boğazı geçiĢli
Edirne-Ġzmir otoyolu bölge için en fazla önem arz eden yatırımlar arasındadır. Bu projeler
tamamlandığı takdirde bölgenin en büyük problemlerinden birisi olan ulaĢım problemi büyük
ölçüde çözülmüĢ olacaktır.
2.3.2.3.4.1 Karayolu
TR22 Güney Marmara Bölgesi‟nde karayolu ulaĢımı, 1.148 km devlet yolu, 1.136 km
il yolu, 418,39 km bölünmüĢ yol ile sağlanmakta olup, bölgenin karayolu ağı kapsamında
otoyol bulunmamaktadır (Tablo 2.46).
Tablo 2.46 Karayollarının Türü ve Uzunlukları
Otoyol Devlet Yolu Ġl Yolu Toplam
Balıkesir - 634 586 1.220
Çanakkale - 514 550 1.064
TR22 - 1.148 1.136 2.284
Türkiye 2.036 31.271 30.948 64.255
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, 2010
Türkiye‟de bölünmüĢ yol ve otoyolların devlet ve il yollarına oranı yüzde 26,6
seviyesinde iken, TR22 Güney Marmara Bölgesi‟nde bu oran 18,3‟tür. 2009 yılı sonu
itibariyle Bölgedeki bölünmüĢ yol ağının 291,29 km‟si Balıkesir, 127,1 km‟si Çanakkale ili
sınırları içinde bulunmaktadır (Harita 2.4). Yapılacak çalıĢmalarla 2010 yılı sonuna kadar
Bölgenin mevcut bölünmüĢ yol ağına 132 km daha eklenmesi hedeflenmektedir.106
106 Karayolları Genel Müdürlüğü
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments/Iller/IlYatirimlari/14_Bolge/17_CANAKKALE.pdf,
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments/Iller/IlYatirimlari/14_Bolge/10_BALIKESIR.pdf
100
Harita 2.4 BölünmüĢ Yol Ağı
Uluslararası Ana Trafik Arterleri OluĢturulması Deklarasyonu (AGR), BirleĢmiĢ
Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından hazırlanmıĢtır. AGR Uluslararası Yol
Ağının Güneydoğu Avrupa uzantısında yer alan Türkiye‟ye Avrupa‟dan iki ana arter
girmektedir. Bunlar Bulgaristan sınırından (Kapıkule) giren E-80 ile Yunanistan sınırından
(Ġpsala) giren E-90 numaralı arterlerdir.107
Bu iki ana güzergah Anadolu üzerinden
Türkiye‟nin güney ve doğu sınırındaki Ortadoğu ve Asya uluslararası yol ağlarına
ulaĢmaktadır. Çanakkale iline bağlı Gelibolu, Eceabat, Lapseki ilçeleri E-90 numaralı arter
üzerinde bulunmakta olup, bu artere ek olarak E-87 ve E-881 arterleri de bölge sınırları içinde
yer almaktadır (Harita 2.5).
107 Karayolları Genel Müdürlüğü, http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/UluslararasiProjeler/EYollar.aspx
101
Harita 2.5 Bölgedeki Uluslararası Avrupa Yol Ağı ġebekesi
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, 2006
BirleĢmiĢ Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu‟nun (UN/ECE) teknik ve idari
desteğiyle 1977 yılında kurulmuĢ bir alt bölgesel iĢbirliği projesi olan Trans-Avrupa Kuzey-
Güney Otoyolu (TEM) Projesi, Avrupa ulaĢtırma tarihinin en eski ve en geliĢmiĢ bölgesel
altyapı projelerinden birisidir. TEM Projesi kapsamında yer alan yolların büyük bölümü aynı
zamanda Uluslararası Avrupa Yol Ağı ġebekesi‟nin bir parçasıdır.108
Türkiye TEM yol ağının
bir parçası olan Bursa-Balıkesir-Ġzmir güzergahı Bölge sınırları içinde bulunmaktadır (Harita
2.6).
108 Karayolları Genel Müdürlüğü, http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/UluslararasiProjeler/Tem.aspx
102
Harita 2.6 Bölgedeki Türkiye TEM Yol Ağı
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, 2009
Türkiye‟de 2009 yılı sonu itibariyle iĢletmeye açık toplam otoyol uzunluğu 2.036 km
olmasına rağmen TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde otoyol bulunmamaktadır. Ancak Balıkesir ili,
sözleĢmesi 27 Eylül 2010 tarihinde imzalanan Gebze-Orhangazi-Ġzmir (Ġzmit Körfez GeçiĢi
ve Bağlantı Yolları dahil) Otoyolu projesi güzergahı üzerinde yer almaktadır.
Bölgede karayolu ulaĢımı kısmen yeterli olup bölgenin eriĢilebilirliğini artırmak için
ilave düzenlemeler ve yatırımlar gerekmektedir. Söz konusu yatırımlar arasında bölünmüĢ
yollar önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle bölgede sanayi yatırımlarının artırılması ve
turizmin geliĢmesi için karayolu ağının geliĢtirilmesi önemlidir.
2.3.2.3.4.2 Denizyolu
Güney Marmara Bölgesi, Ege Denizi ve Marmara Denizi‟ne kıyısı bulunması
nedeniyle ulusal ve uluslararası yük ve yolcu taĢımacılığında büyük öneme sahiptir. 2009
verilerine göre limanlarda iĢlem gören gemi sayısı bakımından bölge illeri Türkiye
ortalamasının üzerindedir.
Bununla beraber toplam elleçleme miktarına bakıldığında Güney Marmara
bölgesindeki limanlardan yapılan elleçleme miktarı Türkiye toplamının yüzde 4.7‟sine
103
tekabül etmektedir.109
Bu durum limanların verimli çalıĢmadığının ve büyük tonajlı gemilerin
limanlara yanaĢamadığının göstergesidir (Grafik 2.15). Gerekli onarım ve geniĢletme
çalıĢmalarının yapılması ile bu limanların daha yüksek verimle kullanılması mümkün hale
gelecektir.
Bölgede Balıkesir ilinin biri Ege‟de olmak üzere Marmara Denizi sahil Ģeridi boyunca
yük elleçlemesi yapılan toplam 8 adet liman tesisi bulunmaktadır (Harita 2.7). Söz konusu
liman tesisleri içerisinde 2009 yılında en fazla yük elleçlemesi TCDD Bandırma Limanı,
BAGFAġ Limanı ve Saraylar Belediye Ġskelesi‟nden yapılmıĢtır.110
Grafik 2.15 Ġller Bazında Liman Tesislerinde ĠĢlem Gören Gemi Sayıları
Kaynak: T.C. BaĢbakanlık Denizcilik MüsteĢarlığı
Çanakkale ili bulunduğu coğrafi konum itibariyle ana karayolu ulaĢım
bağlantılarından uzaktır. Denizyolu ulaĢımında ise Çanakkale ilinde bulunan iskele ve
limanlar aracılığıyla yolcu ve yük taĢımacılığı yapılmakta olup bu iskele ve limanların
altyapılarında ise yetersizlikler mevcuttur. Çanakkale ilinin 5‟i Ege‟de 6‟sı Marmara Denizi
sahil Ģeridi boyunca yer alan ve yük elleçlemesi yapılan toplam 11 adet liman tesisi
109 T.C. BaĢbakanlık Denizcilik MüsteĢarlığı, Liman BaĢkanlıkları Bazında Yük Elleçleme Miktarları,2009 110
(T.C. BaĢbakanlık Denizcilik MüsteĢarlığı, Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü, Ġller Bazında Denizyolu TaĢıma
Ġstatistikleri, 2010)
104
bulunmaktadır (Harita 2.8). Söz konusu liman tesisleri içerisinde 2009 yılında en fazla yük
elleçlemesi Akçansa Çimento Ġskelesi ve ĠÇDAġ Limanı‟ndan yapılmıĢtır.111
Harita 2.7 Balıkesir Liman Haritası
Kaynak: T.C. BaĢbakanlık Denizcilik MüsteĢarlığı
111 (T.C. BaĢbakanlık Denizcilik MüsteĢarlığı, Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü, Ġller Bazında Denizyolu TaĢıma
Ġstatistikleri, 2010)
105
Harita 2.8 Çanakkale Liman Haritası
Kaynak: T.C. BaĢbakanlık Denizcilik MüsteĢarlığı
UlaĢtırma Bakanlığı Stratejik Planı (2009 – 2013)‟nda, kurulması planlanan 11 lojistik
köyden biri olan Balıkesir “TCDD Gökköy Lojistik Köyü” kurulması çalıĢmalarına
baĢlanmıĢtır. 200 dönüm arazi üzerine kurulacak lojistik köy mevcut ulaĢım seçeneklerinin
yanı sıra, Tekirdağ-Bandırma Trenferi Projesi (trenlerin feribotla deniz üzerinde bir yerden
baĢka yere taĢınması) ve Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Projesiyle bütünleĢmiĢ olacaktır. TR21
Trakya Bölgesi‟nde Tekirdağ-Muratlı demiryolunun faaliyete geçmesi ve Tekirdağ-Akport
Limanı‟nın demiryolu bağlantısına paralel olarak, Asya-Avrupa arasındaki yük trafiği
Derince-Tekirdağ, Bandırma-Tekirdağ arasındaki “trenferi” seferleri ile sağlanabilecektir.
Böylece bu bölgeden yüklenen ürünler hem Avrupa hem de Orta Asya‟ya kadar kesintisiz
gidecektir. Otomobil, konteyner, sunta, mermer, sentetik malzemeler, kömür, askeri yükler,
demir, sanayi ürünleri yanı sıra gıda maddesi olarak et, süt, kuru gıda, içecek maddeleri
Balıkesir‟deki lojistik köyden yüklenip yurtiçi ve yurtdıĢına taĢınacaktır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2007 yılında hazırlanan Güney Marmara
Bölgesi Termal Turizm Master Planı‟nda bölgenin en önemli eksikliği olarak ulaĢım
imkanlarının yetersizliği gösterilmiĢtir. Balıkesir ve Çanakkale illeri deniz kentleri olmasına
106
rağmen deniz ulaĢımından yeterli ölçüde faydalanmamaktadır. Bölgenin kendi ilçeleri
arasındaki deniz ulaĢımı da zayıf kalmaktadır.
Deniz Ticaret Odası‟nın 2005 yılında hazırladığı deniz sektörü raporuna göre
Türkiye‟nin turizm sektöründen elde ettiği gelirin yüzde 25‟lik kısmı “deniz araçları ile
yapılan turizm amaçlı meslek faaliyetleri” olarak tanımlanan deniz turizminden elde
edilmektedir. Bu tanıma göre kruvaziyer turizm, yat turizmi ve dalıĢ turizmi gibi alternatif
turizm faaliyetleri deniz turizmi kapsamına girmektedir
Deniz turizminin özel bir dalı olan yat turizmi günümüzde ulaĢtığı ticaret hacmi ile
kıyı ülkeleri için önemli bir sektör haline gelmiĢtir. Yat turizmi ekonomiye kaynak
yaratmanın ve istihdamı geliĢtirmenin yanı sıra birçok sektörün de geliĢmesini sağlayarak
bölgesel kalkınmada önemli rol üstlenmiĢtir.
Güney Marmara Bölgesi; Ġstanbul‟a ve yat turizminin geliĢmiĢ olduğu tatil beldelerine
yakınlığı ve Çanakkale Boğazı‟na sahip olması sebebiyle bu alanda avantajlı bir bölgedir.
Ancak uygulanan yanlıĢ politikalar, plansızlık ve tanıtım eksikliği, bu sektörün bölgede geri
kalmasına neden olmuĢtur. Yüksek maliyetle inĢa edilen Burhaniye yat limanından, yanlıĢ
uygulamalar sebebiyle verim alınamamaktadır. Ayvalık‟taki marinadan da gerektiği gibi
yararlanılamamaktadır.112
Bu yat limanlarının uluslararası arenada tanıtılması ve Burhaniye
Yat Limanı‟nın iĢletmeye açılması hem yapılmıĢ olan yatırımların boĢa gitmemesi hem de
bölgenin uluslararası alanda tanınması için gerekli görülmektedir.
2.3.2.3.4.3 Demiryolu
Balıkesir, Ankara‟yı Ġzmir‟e bağlayan demiryolu üzerinde bir transit merkezi
durumundadır. Balıkesir ilindeki demiryolu uzunluğu, 280 km ile Türkiye demiryolu hattının
yüzde 3,2‟sine tekabül etmektedir.113
Bölgedeki mevcut demiryolu hattının tamamı Balıkesir
ilindedir. Çanakkale ilinde demiryolu bulunmamaktadır. Bölgenin demiryolu hattı Kütahya
üzerinden EskiĢehir ve Ankara‟ya, Manisa-Soma üzerinden ise Ġzmir‟e bağlanmaktadır.
Harita 2.9‟da bölgenin demiryolu bağlantıları Türkiye ölçeğinde görülmektedir. Yaz dönemi
turizm sezonunda Balıkesir bağlantılı olarak 9 Eylül Ekspresi ile Ankara-Akçay, Ayvalık
112 Deniz Ticaret Odası, Kıyı ve Deniz Alanları Yönetiminde KarĢılaĢılan Sorunlar,2010 113 Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü 2010-2014 Stratejik Planı
107
arasında otobüs bağlantılı kombine taĢımacılık yapılmaktadır.114
Ayrıca TCDD Stratejik
Planı‟nın faaliyet alanından bulunan Bandırma-Ġzmir demiryolu hattı onarımdan geçirilmiĢtir.
Harita 2.9 TCDD Demiryolu ġebeke Haritası
Kaynak: TCDD Genel Müdürlüğü
UlaĢtırma Bakanlığı Stratejik Planı (2009 – 2013)‟nda belirtildiği üzere Balıkesir‟de
“TCDD Gökköy Lojistik Köyü” kurulması çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır. Balıkesir Garının Ģehir
merkezinde kalması, geniĢleme alanının bulunmaması, yük hizmetlerine cevap vermemesi ve
Ģehir içindeki yük taĢımacılığının sıkıntı oluĢturması nedeniyle burada verilen yük
hizmetlerinin Gökköy mevkiinde oluĢturulacak lojistik köyünden verilmesi için Balıkesir
Belediyesi ile TCDD arasında ortak çalıĢma baĢlatılmıĢtır. Ayrıca Balıkesir-Kütahya
demiryolunun yenileme çalıĢmaları devam etmektedir.
Bandırma-Ġzmir arasında hızlı tren seferleri düzenlenmesi için çalıĢmalar
yapılmaktadır. Bandırma-Ġzmir arasında 278,357 kilometre uzunluğunda yapılması planlanan
hızlı tren hattının projelendirme çalıĢmaları baĢlamıĢtır. Planlanan demiryolu hattının yaklaĢık
152 kilometrelik kısmı bölgemizden geçecektir. Hem yolcu hem de yük taĢımaya elveriĢli
olarak yapılması düĢünülen hızlı tren, 2011 yılında etüt çalıĢmalarının sona ermesinin
ardından beĢ yıl içerisinde faaliyete geçecektir. Bandırma- Ġzmir Demiryolu Hattı Projesi,
Ege‟yi Bandırma ve Tekirdağ Limanları ile Avrupa kıtasına bağlayacak olan yük ve yolcu
hattı olarak hizmet verecektir. Aynı zamanda Karacabey (Bursa) bağlantısı ile de Ankara-
114 Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü 2010-2014 Stratejik Planı
108
Ġstanbul hattına bağlanacaktır.115
Bölge ekonomisinin girdileri ile üretilen mamullerin iç ve
dıĢ pazarlara ulaĢtırılması açısından proje büyük önem arz etmektedir.
2.3.2.3.4.4 Havayolu
TR22 Güney Marmara Bölgesi‟nde dört adet havaalanı bulunmaktadır ancak hiçbiri
uluslararası hava trafiğine açık durumda değildir. 1995 yılında hizmete giren Çanakkale
Havaalanı bölgenin ilk havaalanıdır ve düzenli olarak Çanakkale – Ġstanbul seferleri
gerçekleĢtirilmektedir. Yıllık 300.000 yolcu kapasitesi ile hem sivil hem de askeri kategoride
hizmet veren Çanakkale Havaalanı‟nın 1800 metre olan pist uzunluğunun 2400 metreye
çıkarılması çalıĢmaları halen devam etmektedir.116
Bölgenin diğer önemli havayolu bağlantı noktası ise 1997‟de açılan Balıkesir Körfez
Havaalanı‟dır. Körfez Havaalanı yılda 120.000 yolcu kapasitesiyle yalnız sivil kategoride
hizmet vermektedir. Balıkesir‟in Edremit ilçesinde bulunan Körfez Havaalanı daha çok
bölgeye turizm amaçlı gelen yolcular tarafından kullanıldığından, yaz aylarında oldukça
faaldir. Pist ve terminal, 2010 yılında yeni bir düzenlemeyle uluslararası uçuĢ standartlarına
kavuĢturulmasına rağmen havaalanının halen yurtdıĢı bağlantısı bulunmamaktadır.
Bölgede yer alan diğer iki havaalanının havayolu ulaĢımına katkısı çok sınırlıdır.
Yıllık yolcu kapasitesi 100.000 olan Balıkesir Merkez Havaalanı 1998 yılında hizmete girmiĢ,
2001‟de sivil hava trafiğine kapatılıp uzun süre yalnız askeri uçuĢlar için kullanıldıktan sonra
2007‟de tekrar sivil uçuĢlara açılmıĢtır. Ancak halihazırda sivil uçuĢ yapılmamaktadır. Ġnsani
yardım amaçlı uçuĢlara yönelik hizmet verecek olan Gökçeada Havaalanı ise 2010 yılında
açılmıĢtır.117
TR22 Güney Marmara Bölgesine gelen ve giden uçaklar yolcu taĢımaktadır.
Bölgede kargo taĢımacılığı yapılan havaalanı yoktur.118
Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesinin
2009 verilerine göre Bölge havaalanlarından gerçekleĢen uçuĢlar Türkiye genelindeki
uçuĢların yüzde 0,02‟sine karĢılık gelmektedir (Tablo 2.47).
115 UlaĢtırma Bakanlığı, Demiryollar Limanlar ve Hava Meydanları ĠnĢaatı Genel Müdürlüğü 116 Çanakkale Rekabet Analizi, Bölgesel Kalkınma AraĢtırma Raporu, 2010 117 Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi 118 Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi
109
Tablo 2.47 TR22 Düzey 2 Bölgesi UçuĢ Trafiği
TÜM UÇAK TRAFĠĞĠ 2008 2009
ĠÇ HAT DIġ HAT TOPLAM ĠÇ HAT DIġ HAT TOPLAM
BALIKESĠR MERKEZ
HAVAALANI
TĠCARĠ ----- ----- ----- 2 ----- 2
TÜM 97 ----- 97 94 ----- 94
BALIKESĠR KÖRFEZ
HAVAALANI
TĠCARĠ 260 ----- 260 ----- ----- -----
TÜM 2.226 ----- 2.226 ---- ----- -----
ÇANAKKALE HAVAALANI TĠCARĠ 390 22 390 294 ----- -----
TÜM 1.182 32 1.214 1.282 44 1.326
GÖKÇEADA HAVAALANI TĠCARĠ ----- ----- ----- ---- ----- -----
TÜM ----- ----- ----- ----- ----- -----
TR22 DÜZEY 2 BÖLGESĠ TĠCARĠ 650 22 296 ----- 296
TÜM 3.505 32 1.376 44 1.420
TÜRKĠYE TĠCARĠ 315.798 337.519 339.895 335.315 675.210
TÜM 385.764 356.001 419.386 369.047 788.433
Kaynak: Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi
Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi‟nin 2008 ve 2009 yılı verilerine göre Bölge‟ye en
fazla yolcu Çanakkale Havaalanı‟ndan giriĢ yapmıĢtır. Uluslararası seferlere kapalı olan
havaalanında 2008 yılında ise 1473 yolcu tarifesiz uçuĢlarla bölgeye gelmiĢtir. Balıkesir
Körfez Havaalanı ise 2008 yılında aktif olarak çalıĢmıĢ ancak 2009 yılında bakıma alındığı
için kullanılmamıĢtır.119
Türkiye genelinde 2009 yılında gerçekleĢen iç hat yolcu trafiğinin
yüzde 38‟i Ġstanbul Atatürk Havaalanı ve Sabiha Gökçen Havaalanı tarafından karĢılanmıĢtır.
Aynı yıl bölge havaalanlarının iç hat yolcu taĢımacılığındaki payı ise yüzde 0,05 olarak
gerçekleĢmiĢtir (Tablo 2.48).
119 Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi
110
Tablo 2.48 TR22 Düzey 2 Bölgesi Havaalanları Yıllık Yolcu Trafiği (KiĢi)
YOLCU TRAFĠĞĠ
(GELEN-GĠDEN)
2008 2009
ĠÇ HAT DIġ HAT TOPLAM ĠÇ HAT DIġ HAT TOPLAM
BALIKESĠR MERKEZ
HAVAALANI ----- ----- ------ 256 ----- 256
BALIKESĠR KÖRFEZ
HAVAALANI 17.399 ----- 17.399 ----- ----- -----
ÇANAKKALE
HAVAALANI 19.786 1.473 21.259 19.207 ----- 19.207
GÖKÇEADA
HAVAALANI ----- ----- ----- ---- ----- ----
TR 22 DÜZEY 2
BÖLGESĠ 37.185 1.473 38.658 19.463 ----- 19.463
TÜRKĠYE 35.832.776 43.605.513 79.438.289 41.226.959 44.281.549 85.508.508
Kaynak: Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi
Çanakkale Havaalanı‟nın yalnızca Ġstanbul uçuĢlarına açık olması, Körfez
Havaalanı‟nın sadece yaz sezonunda hizmet vermesi ve Balıkesir Merkez Havaalanı‟nın sivil
uçuĢlara kapalı olması hem yapılan yatırımların etkinliğini, hem de bölgenin eriĢilebilirliğini
azaltmaktadır. Bölge havaalanlarının geliĢtirilmesi, uluslararası hava trafiğine açılması ve
havayolunun diğer ulaĢım yollarıyla birbirini tamamlar bir yapıya dönüĢtürülmesi halinde,
hava ulaĢımı bölge için önemli bir seçenek haline gelecek ve bölgenin eriĢilebilirliğini
artıracaktır.
2.3.2.4 Diğer Sektörler
2.3.2.4.1 Madencilik
Yurdumuzun önemli metalojenik yörelerinden biri olan Kuzeybatı Anadolu
Bölgesi‟nde yer alan Balıkesir ve Çanakkale illeri sahip oldukları jeolojik yapı itibariyle
maden yatakları oluĢumu için uygun bir ortam sunmaktadır. Bölgedeki maden rezervleri ve
çeĢitliliği oldukça zengindir.120
Ayrıca, endüstriyel ve enerji hammaddeleri de bol miktarda
bulunmaktadır.
120 MTA, Çanakkale Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, <www.mta.gov.tr>
111
Dünyada ticareti yapılan 90 çeĢit mineralden 37‟si bölgede bulunmaktadır. Bölge,
maden ruhsatı bakımından Türkiye ortalamasının 3,5 katı maden ruhsatıyla Türkiye‟de birinci
sıradadır.121
Bölgedeki madencilik çalıĢmaları hem özel sektör hem de kamu kuruluĢları tarafından
yoğun bir Ģekilde sürdürülmektedir. Önümüzdeki yıllarda bölgede madencilik öne çıkan bir
sektör olacaktır.
121 Balıkesir Ġlinin Yeraltı Kaynakları ve Bor Gerçeği, s. 1.
112
Harita 2.10 Balıkesir Ġli Maden Haritası
Kaynak: http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/balikesir.pdf
113
Harita 2.11 Çanakkale Ġli Maden Haritası
Kaynak: http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/canakkale.pdf
114
2.3.2.4.1.1 Metalik Madenler
Metalik madenler bakımından bölgedeki en önemli madenler kurĢun, çinko, bakır,
altın, antimuan, demir, krom, manganez, volfram, wollastonit cevherleĢmeleridir.
Bölgedeki önemli kurĢun-çinko yatağı Balya, Dursunbey, Altınoluk, Biga, Yenice,
Bayramiç, Çan ve Lapseki ilçelerindedir.122
Ayrıca Balya yatağında gümüĢ ve kadmiyum
değerleri de saptanmıĢtır. Balya, Ġvrindi ilçelerimizde ve Çanakkale-Lapseki-Koru Maden‟de
halen çalıĢmakta olan 3 adet küçük ölçekli (10.000 ton/yıl) maden yıkama-zenginleĢtirme
(flatasyon) tesisleri bulunmaktadır. Bu tesislerde yıkanan madenler iĢlenmeden ihraç
edilmektedirler. Arapuçandere, Balya, Koru ve Tepeoba maden yataklarından üretilen ham
cevherler Balya Ġlçesinde 150.000 ton/yıl kapasiteli kurulacak olan yeni flatasyon
fabrikasında ileri teknoloji ile zenginleĢtirilmelidir. ZenginleĢtirilen bu cevherlerden metal
elde edilebilmesi için Balya ilçesinde 100.000 ton/yıl kapasiteli bakır, kurĢun, çinko,
molibden izabe fabrikasının kurulması teĢvik edilecektir.
TR22 Düzey 2 bölgesinin de içinde bulunduğu Batı Anadolu bölgesi altın
cevherleĢmeleri bakımından uygun bir jeolojik yapıya sahiptir. Bölgede Havran, Kepsut,
Ayvalık, Bayramiç, Kirazlı ve Lapseki ilçelerinde altın rezervleri bulunmaktadır. Bu alanları
kapsayan 66 bin 490 dekarlık alanda altın arama çalıĢmaları baĢlanmıĢ olup herhangi bir
üretim ve çıkarım tesisi bulunmamaktadır. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA)
resmi verilerine göre 7000 metreden alınan örnekler Kanada laboratuvarlarında analiz edilmiĢ
ve 50 milyon ton tenörlü altın rezervi bulunduğu açıklanmıĢtır.123
Havran-Küçükdere
yatağında 6.43 gr/ton Au, 11.8 gr/ton Ag tenörlü 1.410.000 ton görünür rezerv olarak tespit
edilmiĢtir. Kepsut-Beyköy Sahasında 1.00-1.29 gr/ton aralığında Au tenörlü 1.668.800 ton
mümkün rezerv, Gömeç-KubaĢlar sahasında ise 0.70 gr/ton Au tenörlü toplam 978.154 ton
rezerv belirlenmiĢtir.124
Demir yatak ve zuhurları hemen hemen tüm ilçelere dağılmıĢ durumdadır. Bunlardan
en önemlileri Havran-Eğmir ve Ayvalık-Ayazmant demir yataklarıdır. Bunlar dıĢında ġamlı,
122 MTA, „Balıkesir Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr;
MTA, „Çanakkale Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr. 123 RüĢtü ILGAR, „Kaz Dağı‟nın Üstü “Altın”dan kıymetli mi?‟, s.6.
http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt1/sayi2/sayi2pdf/ilgar_rustu.pdf Son EriĢim Tarihi: 20.11.2010 124 MTA, „Balıkesir Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr;
MTA, „Çanakkale Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr.
115
Edremit, Burhaniye, Balya, Dursunbey ve Bigadiç ilçelerinde de çok sayıda demir zuhurları
yer almaktadır. Kükürt oranı yüksek olmakla birlikte, Ayazmant Yatağı‟nda demir üretim
çalıĢmalarına devam edilmektedir. Bölgedeki diğer demir sahası yüzde 39.62 Fe ve 400.000
ton rezerve sahip Bayramiç demir sahasıdır. Bu yatakta da tenörün düĢük olması ve SiO2
içeriğinin de yüksek olması nedeniyle iĢletme yapılmamaktadır.125
Bigadiç, Edremit, Dursunbey ilçelerinde çok sayıda manganez yatak ve zuhurları
bulunmaktadır.126
Bunların birçoğu zuhur olduğundan rezerv ve tenöre yönelik bilgiler
bulunmamaktadır. Sadece Dursunbey ilçesindeki Aziziye, Demirciler, Gökçedağ, Hasımlar ve
Karaağaç zuhurlarının toplam rezervleri 76.000 ton olduğu belirlenmiĢtir. Biga
Yarımadası‟ndaki manganez yatakları ise küçük rezervli kütleler halindedir.
Bölgedeki diğer madenler ise molibden ve wolframdır. Biga, Yenice ve Bayramiç
ilçelerinde küçük boyutlu zuhurlar olan molibden cevherleĢmeleri gözlenmektedir.127
Yenice
ilçesindeki yüzde 0.5-10 CaWO4 tenörlü wolfram cevherleĢmesi de küçük bir zuhur
olduğundan ekonomik bir önem taĢımamaktadır.
Çanakkale‟de Bayramiç YeĢiller Köyü, Çan Etili, Yenice Kurtlar Köyü‟nde,
Balıkesir‟de ise Susurluk ve Kepsut ilçelerinde wollastonit yatakları bulunmaktadır.128
Çan ve
Kepsut‟taki yüzde 46.66 CaO tenörlü yataktan geçmiĢ yıllarda 100.000 tonun üzerinde üretim
yapılmıĢtır. Kale Madencilik, Bayramiç‟te 1988 yılına kadar yalnızca kendi ihtiyacı için
wollastonit ocağı iĢletmiĢtir.
2.3.2.4.1.2 Endüstriyel Hammaddeler
Bölge, endüstriyel hammaddeler açısından Türkiye‟de önde gelmektedir. Bölgede
çıkarılan endüstriyel madenler bor, mermer, kil, zeolit, halloysit ve kaolindir.129
Sayılan
madenler bölge içinde iĢletildiği gibi bölge dıĢına da hammadde olarak ihraç edilmektedir.
Dünyadaki bor rezervlerinin yaklaĢık yüzde 70‟i Türkiye‟de bulunmaktadır. Bor uzay
ve hava araçlarından nükleer uygulamalara, deterjan sektöründen sağlık sektörüne kadar pek
125 MTA, Ġllere Göre Yeraltı Kaynakları. 126 MTA, „Balıkesir Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr;
MTA, „Çanakkale Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr 127 MTA, Ġllere Göre Yeraltı Kaynakları. 128 MTA, Ġllere Göre Yeraltı Kaynakları. 129MTA, Ġllere Göre Yeraltı Kaynakları.
116
çok kullanım alanına sahiptir. Bor madenleri Eti Maden Genel Müdürlüğü tarafından
iĢletilmektedir. Kurumun TR22 Bölgesi‟ndeki bor madenciliğine iliĢkin ana üretim birimlerini
Bandırma‟da bulunan „Bor türevleri‟ Borikasit ve Sodyum Perborat Tesisleri ile Bigadiç‟teki
Kolemanit ve Üleksit Maden ĠĢletmeleri ve Bor Öğütme Tesisi oluĢturmaktadır. Ülkemizin
iĢletilen ilk bor yatağı olan Sultançayırı da Balıkesir ilinde bulunmaktadır.
MTA Genel Müdürlüğü ile Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından bu
sahalarda rezerv geliĢtirmeye yönelik çalıĢmalar yapılmaktadır. Bigadiç‟teki üç açık iĢletme
maden ocağından yılda 800.000 ton yüzde 29-31 bor trioksit tenörlü tüvenan kolemanit ve
üleksit cevheri üretilmektedir. 650.000 ton/yıl kapasiteli kondansatör tesisinde
zenginleĢtirilme yapılarak 300.000 ton/yıl kapasiteli öğütme tesisinde öğütülmüĢ üleksit ve
öğütülmüĢ kolemanit üretilmektedir. Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları‟nda ise bor
minerallerinin katma değeri yüksek rafine bor ürünlerine dönüĢtürülmesi amacı ile borik asit,
sodyum perborat gibi ürünler üretilmektedir.
Bor minarelleri birçok endüstri alanında hammadde olarak kullanılmaktadır. Bu
nedenle bor madeni ve türevleri ile ilgili Ar-Ge çalıĢmalarını destekleyecek, bu minarellerin
değiĢik ürünlere uygulanmasını sağlayacak projelere destek verilmesinin bor madenciliğinin
geleceği açısından önem teĢkil ettiği düĢünülmektedir.130
Madencilik sektöründe önemli endüstriyel hammaddelerden biri de kaolindir. Kaolin,
baĢta kâğıt ve seramik sanayi olmak üzere refrakter, beyaz çimento, lastik ve plastik, boya,
fiberglas gibi sanayi dallarında kullanılan önemli bir hammaddedir.131
Türkiye‟nin en büyük
kaolin sahası Balıkesir Sındırgı-Düvertepe‟de bulunmaktadır. MTA‟nın bu sahada yaptığı
çalıĢmalar sonucunda yüzde 13-38 alüminyum oksit ve yüzde 0,5-6 Demir oksit tenörlü
yaklaĢık 64 milyon ton toplam rezerv saptanmıĢtır. Ayrıca Sındırgı-Mumcu sahasındaki
yüzde 14-24 alüminyum oksit ve yüzde 1 demir oksit tenörlü ve 2 milyon ton rezervli
kaolinler de geçmiĢ yıllarda bir miktar üretilmiĢtir. Ancak alunit ve bol miktarda serbest
kuvars içeriği nedeniyle kalitesi düĢüktür. Ġvrindi, Gönen ve Ayvalık ilçelerinde de çok sayıda
kaolin yatakları yer almaktadır. Bunlardan Ġvrindi-Küçükyeniceköy sahasındaki yüzde 20-31
Alüminyum oksit tenör ve 970.000 ton rezerve sahip kaolin yatağı halen iĢletilmektedir.
130 Burhan Aydemir, „Balıkesir Ekonomisi; Sektörel GeliĢmeler, Uygun Yatırım Alanları, GeliĢme Ġçin Çözüm Önerileri‟,
Balıkesir Sempozyumu, 2005, s. 139. 131 Balıkesir Ġlinin Yeraltı Kaynakları ve Bor Gerçeği, ss. 5-7.
117
Çanakkale‟de kaolin yataklarının Çan ve Bayramiç ilçelerinde yoğunlaĢtığı
gözlenmektedir. Çan ilçesinde toplam 1.933.000 ton görünür ve muhtemel 1.602.000 ton
mümkün rezerv saptanmıĢtır.132
Bayramiç‟teki kaolin yataklarının toplam rezervi ise
5.705.021 ton olarak belirlenmiĢtir. Yatakların alüminyum oksit içerikleri yüzde 6-28, demir
oksit içerikleri ise yüzde 1-11 arasında değiĢmektedir. Ayrıca Yenice-YarıĢköy,
Çamyağanköy ve Bayramiç-AmancaköpektaĢı sahalarında yüzde 5,5-34 Alüminyum oksit ve
yüzde 1,8-8 Demir oksit içerikli 2.070.700 ton görünür ve muhtemel seramik kili (kaolinitik
kil) rezervi bulunmaktadır. Bölgedeki kaolin ve kaolinitik kil yatakları büyük oranda
iĢletilmektedir.
Kaolinin deterjan, seramik, diĢ macunu, kozmetik ve ilaç sanayinde hammadde olarak
kullanılması bölgede kurulabilecek alternatif sanayi yatırımları hakkında fikir verebilir.
Özellikle organik tarım uygulamalarında kaolinin böceksavar olarak kullanılması ve bölgenin
kaolin açısından zengin oluĢu, organik tarım uygulamaları ve yatırımcıları açısından bölgeyi
daha çekici hale getirebilir.
Bir diğer önemli endüstri hammaddesi antik dönemlerden beri Marmara Adası‟ndan
çıkarılan, yapı taĢlarının, tapınakların, sunakların, yazıtların ve heykellerin yapımında
kullanılan beyaz-gri renkli mermerdir. Marmara Adası mermerleri (Marmara beyazı), Manyas
(Manyas beyazı), Bigadiç (kumru tüyü, oniks), Ayvalık (Ayvalık graniti) en önemli mermer
sahaları arasında yer almaktadır. Diğer önemli mermer rezervleri Çanakkale‟de bulunan
Ezine-Geyikli ve Tavaklı sahalarında gri-beyaz renkli 28.181.000 ton mümkün mermer
rezervleridir.133
Bigadiç civarından çıkarılan zeolitler endüstriyel hammadde olarak geliĢmiĢ ülkelerde
kullanılmaktadır. Zeolit mineralleri klinoptilolit ve höylandittir. Özellikle üst tüf birimindeki
klinoptilolit içeriği yüzde 82‟lere ulaĢmaktadır. Milyarlarca tonluk zeolitli tüf rezervinin
özellikle 1.2 milyar tonluk kesimi yüzeyden kolaylıkla alınabilecek (açık iĢletme
madenciliğine uygun) niteliktedir. Bu zeolitli tüfler çevre kirliliğinin kontrolü, enerji
132 MTA, „Çanakkale Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr. 133 Balıkesir Ġlinin Yeraltı Kaynakları ve Bor Gerçeği, s.5.
118
tasarrufu, tarım ve hayvancılık ile çimento, kağıt ve diĢ macunu üretimi gibi alanlarda önemli
uygulama potansiyeline sahiptir.134
Balıkesir ve Gönen civarında 4 ayrı sahadaki yataklardan özel sektör tarafından
halloysit üretimi yapılmaktadır. Gönen çevresinde, Ilıcaoba, Karasukabaklar ve ġahbaz ile
Balıkesir-Balya arasındaki Turplu ocağında Esan tarafından üretim yapılmaktadır. Türk
halloysiti doğal ve saf olması nedeniyle prosesten geçmiĢ benzerlerine oranla çok daha üstün
özelliklere sahiptir ve bu nedenle günümüzde Ġngiltere‟de üretilen yüksek kaliteli porselen ve
seramik ürünlerinin yapımında tercihen kullanılmaktadır. Günümüzde Çanakkale-Balıkesir
bölgesinde yılda 5 bin ton halloysit üretilmekte ve çoğu ihraç edilmektedir.135
Bölgedeki kil yatakları Balya ve Gönen ilçelerinde olup büyük rezervli yataklar
değildir. Bunlardan yüzde 9-29 alüminyum oksit ve yüzde 4-8.5 demir (III) oksit tenörlü
Balya-Bengiler sahasındaki refrakter ve seramik sanayinde kullanılmaya elveriĢli killer
iĢletilmekte olup yatakta 27.000 ton rezerv belirlenmiĢtir.136
Balıkesir-Merkez-ÇağıĢ, Konakpınar-Bereketli, Bigadiç-Dereli, Bayramiç-ĠçkurĢunlu
ve Kepsut-Akçakertil Köyü çevresinde 10 milyon ton civarında iĢletilebilir bentonit (Ca-
Bentonit) rezervi bulunmaktadır. Bu sahalardan üretilen bentonitler Avrupa, ABD, Japonya ve
Tayland‟a ihraç edilmektedir.137
2.3.2.4.1.3 Yarı Kıymetli Mineraller
Balıkesir çevresinde kuvars, ametist, opal, agat, granat gibi yarı kıymetli süs taĢları bol
miktarda bulunmaktadır. Ezine-Ahlatoba, Çamlıca, Kemerdere sahalarında 22.650 ton
muhtemel kuvars rezervi vardır. Dursunbey Güğü Köyü ametistleri ün salmıĢ olup
koleksiyoncular tarafından ticareti yapılmaktadır. Profesyonel süstaĢı madenciliğinin
yapılmaya baĢlandığı 2003 yılına kadar sahadan çevre köylüler tarafından 50 ton ve bu
tarihten sonrada yaklaĢık 100 ton olmak üzere toplam 150 ton kristal ametistin çıkartılarak
takı objesinde kullanılmak üzere büyük kısmı yurt dıĢına satılmıĢtır.138
134 Balıkesir Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çevre Durum Raporu, 2008, s.68. 135 Balıkesir Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çevre Durum Raporu, 2008, s.68. 136 MTA, „Balıkesir Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr. 137 Balıkesir‟in Yer Altı Kaynakları ve Bor Gerçeği Sempozyumu, Balıkesir Valiliği, 10.10.2010 Etkinlikleri, Balıkesir Ġlinin
Yeraltı Kaynakları ve Bor Gerçeği, s.8. 138 A.g.e. s.9.
119
Bölge, gerek kıymetli gerekse yarı kıymetli maden rezervleri açısından oldukça
zengindir. Bölgedeki maden rezervlerinin ve ürünlerinin tanıtımlarının yapılarak ve sanayide
kullanımını artıracak Ar-Ge çalıĢmalarına destek verilerek ulusal ve uluslararası piyasada
daha fazla yer almaları sağlanacaktır.
2.3.2.4.1.4 Enerji Hammaddeleri
Bölge, jeotermal enerji ve linyit hammaddeleri bakımından zengin alanlara sahiptir.
2.3.2.4.1.4.1 Jeotermal Hammaddeler
Jeotermal alanlar ağırlıklı olarak Gönen, Havran, Balya, Susurluk, Ayvacık,
Kestanbol, Biga, Çan, Lapseki, Bayramiç ve Tuzla ilçelerinde yer almaktadır.
Gönen ilçesindeki sıcak su kaynakları; kaplıca, kaplıca tesisi, sera ısıtmacılığı ve hane
ısıtılmasında kullanılmaktadır. Gönen sıcak su kaynağında gerçekleĢtirilen sondaj çalıĢmaları
sonucunda 71-84ºC sıcaklık ve 128.7 lt/sn debiye sahip akıĢkan görünür hale getirilmiĢtir.
Havran-Güre ve Derman jeotermal alanlarındaki 48-59ºC arasında sıcaklık ve 0.5-1.45 lt/sn
debiye sahip kaynaklar tespit edilmiĢ olup bölgede açılan kuyularda 33-65ºC sıcaklık ve 21-
159 lt/sn debiye sahip akıĢkanlardan 5.35-15.1 MWt termal güce sahip jeotermal enerji elde
edilmiĢtir. Tuzla jeotermal alanında 50.9-97.2ºC sıcaklık, 7.5 lt/sn debiye sahip kaynakta
gerçekleĢtirilen sondajlar sonucunda 145.5-174ºC sıcaklık ve 200 lt/sn debili akıĢkan görünür
hale getirilmiĢ ve ülke ekonomisine 38.5 MWt termal güce sahip enerji kazandırılmıĢtır.139
AĢağıda yer alan haritalarda, Balıkesir ve Çanakkale illerine ait jeotermal sahaları
gösterilmiĢtir.
139 MTA, „Balıkesir Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr;
MTA, „Çanakkale Ġli Maden ve Enerji Kaynakları‟, www.mta.gov.tr.
120
Harita 2.12 Balıkesir Ġli Jeotermal Alanları
Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA)
Harita 2.13 Çanakkale Ġli Jeotermal Alanları
Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü(MTA)
Bölgede jeotermal kaynakların etkin kullanılabilmesi için sanayi, üniversite, gıda ve
turizmden katılım sağlanarak ortak projeler yapılması teĢvik edilecektir. Birçok farklı
121
kullanım alanına sahip jeotermalin kullanımının yaygınlaĢtırılması bölge ekonomisine katkı
sağlayacaktır.
2.3.2.4.1.4.2 Linyit Kömürü Rezervleri
Bölgenin diğer bir enerji hammaddesi linyit kömürü rezervleridir. Türkiye linyit
rezervinin yaklaĢık 1/8'i Kuzeybatı Anadolu'da bulunmaktadır. Bölgedeki önemli linyit
oluĢumları Çan-Durali‟de 86.880.000 ton ve Yenice-Çırpılar‟da ise 39.200.000 ton,
Dursunbey‟de 34.684.000 ton görünür rezerve sahip linyit sahalarıdır. Balya ve Gönen
ilçelerinde de linyit sahaları bulunmaktadır.140
Bölgede Türkiye Kömür ĠĢletmeleri‟ne bağlı olarak faaliyet gösteren Çan Linyitleri
ĠĢletmesi Müdürlüğü bulunmaktadır. Bu iĢletmenin yıllık üretim kapasitesi 2,3 milyon tondur.
2004 yılında tamamlanarak faaliyete geçirilen 2x160 MW gücündeki akıĢkan yataklı Çan
Termik Santrali‟nin kömür ihtiyacı bu iĢletmeden karĢılanmaktadır. ĠĢletme, satıĢlarının
yaklaĢık yüzde 9'u ile piyasa talebini karĢılamaktadır.141
Dünya genelinde elektrik enerjisi üretiminde üretim değerleri incelendiğinde yüzde
64'lük bir oranla termik santraller baĢta gelmektedir. Ülkemizde termik santrallerin elektrik
üretiminde yeri ise yüzde 23 gibi düĢük bir orandır.142
Termal enerji potansiyelinin ucuz ve
güvenilir olması nedeniyle bölgenin kömür rezervlerinin etkin bir Ģekilde kullanılması
desteklenecektir.
2.3.2.4.2 Enerji
Bölgedeki elektrik tüketiminin Tablo 2.49‟da görüldüğü üzere tüketimin büyük bir
çoğunluğunun sanayi kaynaklı olduğu görülmektedir. Bu durum kiĢi baĢına düĢen elektrik
tüketimini Türkiye ortalamasının üzerine çıkartmaktadır. Ayrıca Çanakkale‟deki toplam
elektrik tüketiminin Balıkesir ilinden yüksek olmasının nedeni demir-çelik, çimento, seramik
gibi enerji yoğun sanayi faaliyetlerinin Çanakkale ilinde yoğunlaĢmasıdır.
140 Çan Linyit ĠĢletmeleri, http://www.cli.gov.tr. 141 http://www.tki.gov.tr/TKI/YillikFaaliyetler/0a60cdf1-84ab-4a2a-aba8-686afa5766bf2009_faaliyet_raporu.pdf 142 RüĢtü ILGAR, „Kaz Dağı‟nın Üstü “Altın”dan kıymetli mi?‟, s.12.
http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt1/sayi2/sayi2pdf/ilgar_rustu.pdf Son EriĢim Tarihi: 20.11.2010
122
Tablo 2.49 TR22 Bölgesi Elektrik Tüketimi (2009)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Toplam elektrik üretimi (MWh) 2.156.166 3.009.411 5.165.577 156.894.070
KiĢi baĢına elektrik tüketimi (KWh) 1.891 6.299 3.192 2.162
Sanayide elektrik tüketimi (MWh) 758.114 2.421.447 3.179.561 70.470.076
Tarımsal sulama elektrik tüketimi (MWh) 30.930 25.114 56.044 3.661. 805
Kaynak: TEDAġ
Türkiye‟deki enerji politikaları, enerji ihtiyacını sürdürülebilir kaynaklardan
karĢılayarak; ekonomik ve sosyal kalkınma hedeflerini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu
doğrultuda enerjinin mümkün olduğu kadar yerel kaynaklardan üretilmesi, enerji
verimliliğinin teĢvik edilmesi, enerji sektörünün rekabet edebilirliğinin artırılması, çevreye
verilen zararın en aza indirilmesi, alternatif enerji kaynaklarının en üst düzeyde kullanımı için
Ar-Ge çalıĢmalarının desteklenmesi en temel hedeflerdir.
2.3.2.4.2.1 Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Bölgeye özgü kaynaklar kullanarak bölgenin enerji bağımlılığının azaltılması ve enerji
temininde çevresel zararların en aza indirgenmesi TR22 bölgesinin sürdürülebilir kalkınma
vizyonunun unsurlarındandır. Aynı zamanda yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik
üretimi içindeki oranını yükseltmek Dokuzuncu Kalkınma Planı‟nda yer alan enerji ve
ulaĢtırma altyapısının geliĢtirilmesi baĢlığında vurgulanmıĢtır. Bu kapsamda bölgede rüzgar,
jeotermal ve biyokütle kaynakları yenilenebilir enerji elde ediminde kullanılabilecek
potansiyeller olarak öne çıkmaktadır. Bölgedeki bu potansiyelin etkin bir Ģekilde kullanılması
bölgenin enerji bağımlılığını azaltacak ve çevreye duyarlı kalkınmada önemli bir unsur
olacaktır.
2.3.2.4.2.1.1 Rüzgar Enerjisi
Rüzgar enerjisi yatırımı için kullanılacak olan finansmanın geri dönüĢünde ve
yatırımın yapılabilirliğinin belirlenmesinde, sağlıklı yapılmıĢ rüzgar kaynak değerlendirme
çalıĢmaları iĢin temelini oluĢturur. Rüzgar enerjisi santrallerine iliĢkin saha seçiminde dikkat
edilmesi gereken en önemli husus yeterli rüzgar potansiyelinin olup olmadığıdır. Santrallerin
kurulması için saha seçimi, Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası kullanılarak yapılır.143
143 Kıncay, O. ve diğerleri. “Rüzgar Enerjisi”, http://www.yildiz.edu.tr/~okincay/dersnotu/RuzgBol3.pdf
123
Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası‟na (REPA) bakıldığında TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin
en yüksek rüzgar enerjisi potansiyeline sahip bölge olduğu görülmektedir.
Harita 2.14 Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlası
Kaynak: Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü
Rüzgar enerjisi santrali (RES) kurulumuna yönelik saha seçiminde öncelikle rüzgar
hızının olduğu bölgelerin tespit edilmesi gerekir. Türkiye‟nin 50 m yükseklikteki rüzgar hızı
haritası incelendiğinde TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin diğer bölgelere nazaran daha iyi rüzgar
hızlarına sahip olduğu görülmektedir (Harita 2.15).
124
Harita 2.15 Türkiye’nin 50 m Yükseklikte Rüzgar Hızı
Kaynak: Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü
Ekonomik RES kurulumu için 7 m/s veya üzerinde rüzgar hızı gerekmektedir.144
Çanakkale ve Balıkesir illerinin rüzgar hızı dağılımı Harita 2.16‟da gösterilmektedir.
Harita 2.16 Çanakkale ve Balıkesir Ġlleri Rüzgar Dağılımı
Kaynak: EĠE
Bir türbinin rüzgardaki enerjiyi elektriğe dönüĢtürülebilme oranı kapasite faktörü
olarak adlandırılır. Türkiye‟nin 50 m yükseklikte rüzgar kapasite faktörü haritası
incelendiğinde TR22 Güney Marmara Bölgesi‟nin diğer bölgelere nazaran daha avantajlı bir
durumda olduğu görülmektedir. (Harita 2.17).
144 Kıncay, O. ve diğerleri. “Rüzgar Enerjisi”, http://www.yildiz.edu.tr/~okincay/dersnotu/RuzgBol3.pdf
125
Harita 2.17 Türkiye’nin 50 m Yükseklikte Rüzgar Kapasite Faktörü
Kaynak: Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü
Ekonomik RES kurulumu için yüzde 35 veya üzerinde kapasite faktörü
gerekmektedir.145
Çanakkale ve Balıkesir illerinin kapasite faktörleri Harita 2.18‟de
gösterilmektedir.
Harita 2.18 Çanakkale Ġli Kapasite Faktörü Dağılımı
Kaynak: EĠE
EĠE‟nin 2009 yılı verilerine göre Türkiye genelinde kurulu 24 RES‟in 5 tanesi TR22
Düzey 2 Bölgesi sınırları içinde yer almaktadır. Yine EĠE verilerine göre 2009 yılı itibariyle
ülke genelinde inĢa halindeki 15 RES‟ten 6 tanesi Bölgede bulunacaktır. Bölgede kurulu
bulunan ve kurulması planlanan rüzgar enerji santralleri ile ilgili özet bilgi Tablo 2.50 ve
Tablo 2.51‟de verilmektedir.
145 Kıncay, O. ve diğerleri. “Rüzgar Enerjisi”, http://www.yildiz.edu.tr/~okincay/dersnotu/RuzgBol3.pdf
126
Tablo 2.50 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nde Üretime Geçen Rüzgar Santralleri
Mevkii Üretime GeçiĢ Tarihi Kurulu Güç (MW) Türbin Adet ve Kapasitesi
Çanakkale-Bozcaada 2000 10,20 17 adet 600 kW
Çanakkale-Ġntepe 2007 30,40 38 adet 800 kW
Çanakkale-Gelibolu 2007 14,90 13 adet 800 kW
5 adet 900 kW
Balıkesir-Bandırma 2006 30,00 20 adet 1.500 kW
Balıkesir-ġamlı 2008 90,00 38 adet 3.000 kW
Kaynak: EĠE
Tablo 2.51 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nde ĠnĢa Halindeki Rüzgar Santralleri
Mevkii Üretime GeçiĢ Tarihi Kurulu Güç (MW) Türbin Adet ve Kapasitesi
Çanakkale-Ezine - 20,80 10 adet 2000 kW
1 adet 800 kW
Balıkesir-Susurluk - 19,00 17 adet 800 kW
6 adet 900 kW
Balıkesir-Bandırma - 45,00 15 adet 3000 kW
Balıkesir-Havran - 16,00 8 adet 2000 kW
Balıkesir-Kepsut - 54,90 61 adet 900 kW
Balıkesir-Kepsut - 142,50 57 adet 2500 kW
Kaynak: EĠE
TR22 Düzey 2 Bölgesi yüksek rüzgar enerjisi potansiyeli, sahip olduğu rüzgar hızı ve
kapasite faktörü açısından diğer bölgelere nazaran avantajlı bir konumdadır. Bu doğrultuda,
enerji talebinin çevresel sürdürülebilirlik ilkesi ile uyumlu bir Ģekilde bölgenin sahip olduğu
rüzgar enerjisi potansiyelinden yararlanılarak karĢılanması faydalı olacaktır.
2.3.2.4.2.1.2 Jeotermal Enerji
TR22 Düzey 2 Bölgesi jeotermal kaynaklar yönünden oldukça zengindir. Bölge,
jeotermal potansiyel açısından Türkiye‟de 4. sıradadır. Bölgede Çanakkale-Tuzla jeotermal
sahası (174ºC), Balıkesir-Bigadiç sahası (95ºC), Balıkesir-Hisaralan sahası (100ºC) ve
Balıkesir-Gönen sahası (80ºC) önemli jeotermal alanlardır. Bölgede, jeotermal enerjiden
elektrik üretimi, konut ve sera ısıtmacılığı alanlarında faydalanılmaktadır. Jeotermal enerjiyle
sebze ve meyve kurutmacılığı yapılmasına iliĢkin bir proje de uygulanma safhasındadır.
127
Konut ısıtmasında jeotermal enerji Gönen-Balıkesir‟de (80ºC) 3400 konut, Edremit-
Balıkesir (60ºC) 2000 konut, Bigadiç-Çanakkale‟de (96ºC) 1500 konutta kullanılmaktadır.146
Sındırgı-Balıkesir‟de jeotermal enerjiden sera ısıtmasında yararlanılmaktadır. Gönen-
Balıkesir‟de ise deri tabaklamada jeotermal enerji kullanılmaktadır. Tuzla- Çanakkale yüksek
entalpili jeotermal sahasında 7.5 MWe kapasitede elektrik üretimi mevcuttur.147
Güney Marmara Bölgesi‟nde sürdürülebilir ve çevreye duyarlı bir kalkınma temelinde
büyümeyi sağlamak için bölgenin jeotermal potansiyelini en iyi Ģekilde ortaya çıkaracak
projelere destek vermek ve jeotermal enerjinin bölgede kullanımının yaygınlaĢmasını
sağlamak önem arz etmektedir.
2.3.2.4.2.1.3 Biyokütle
TR22 Düzey 2 Bölgesi tarım ve hayvancılığın geliĢmiĢ olmasına paralel olarak
biyokütle enerji kaynakları bakımından hayli zengindir. Biyoenerji üretiminde sığır, at,
koyun, tavuk gibi hayvanların gübreleri, mezbaha atıkları ve hayvansal ürünlerin iĢlenmesi
sırasında ortaya çıkan atıklar ile ince kıyılmıĢ sap, saman, mısır artıkları, Ģeker pancarı
yaprakları gibi bitkilerin iĢlenmeyen kısımları ile bitkisel ürünlerin iĢlenmesi sırasında ortaya
çıkan atıklar ve gıda sektörü atıkları hammadde olarak kullanılabilmektedir.
Balıkesir ilinde zeytinyağı üretimi yapılmaktadır. Üretimde katı atık olarak ele geçen
pirina148
; organik içeriği yüksek, enerji değeri linyite yakın ve kül miktarı az, kükürt dioksit
emisyonu düĢük yakıt olarak kullanılmaktadır. Bandırma‟da yılda 26 milyon kW üretim
potansiyeline sahip sığır dıĢkısından biyogaz üretim tesisi kurulmuĢ ve EPDK‟dan lisans
alarak enerji (elektrik ve atık ısı) üretimine baĢlamıĢtır. Kırsal kesimde sığır, at, koyun, tavuk
gibi hayvanların dıĢkıları, mezbahane atıkları ve hayvansal ürünlerin iĢlenmesi sırasında
ortaya çıkan atıklar biyogaz üretim tesislerinde kullanılabilir.
Hayvan dıĢkılarının gübre olarak toprağa verilebilmesi için altı ay ile bir yıl arasında
bekletilmesi gerekmektedir. Bu da gübrenin besin değerinde yüzde 70‟lere varan kayıplara
neden olmaktadır. Ayrıca gübrenin bekletilmesi su kaynaklarının kirlenmesine ve sinek
146 Füsun Servin Tut Haklıdır, „Türkiye‟deki Jeotermal Alanlar ve Bu Alanlardaki Farklı Güncel Uygulamalara
BakıĢ‟, VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES‟2008, s.648. 147 Füsun Servin Tut Haklıdır, „Türkiye‟deki Jeotermal Alanlar ve Bu Alanlardaki Farklı Güncel Uygulamalara BakıĢ‟, VII.
Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES‟2008, s.648. 148 Sebahat Akın, “Biyokütle Olarak Pirinanın Enerji Üretiminde Kullanılması”
128
oluĢumuna sebebiyet vererek halk sağlığını tehdit etmektedir. Gübrenin biyogaz üretimi
sırasında fermente edilmesi bu tehditleri bertaraf etmekte ve fermente gübrenin organik gübre
olarak tarımda verimliliği artırma amaçlı kullanılması Bölge‟nin çevreye duyarlı kalkınma
vizyonuyla paralellik arz etmektedir.
2.3.2.4.2.2 Enerji Verimliliği
Enerji verimliliğinin enerji tasarrufu ve temiz üretim olmak üzere iki unsuru
bulunmaktadır.
Enerji verimliliğinin ilk unsuru aynı iĢ için daha az enerji kullanmak olarak
özetlenebilir. Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi‟nden alınan bilgilere göre Türkiye‟de kullanılan
enerjinin yüzde 60‟ı baĢka ülkelerden döviz karĢılığı alınmaktadır. Bu gerçek ıĢığında enerjiyi
verimli kullanmak, devlet bütçesine olumlu katkı sağlayacaktır. Enerji tasarrufunun ilk adımı
ise toplumsal farkındalık ile atılır. Dolayısıyla hem hane halkı tüketiminde hem de kamu
kurum ve kuruluĢları, ticarethaneler ve sanayi tesislerinde enerji verimliliği ve tasarrufu
iĢlenerek toplumda bu hususta farkındalık yaratılması önem arz etmektedir.
Enerji verimliliğinin diğer bir unsuru da temiz üretimdir. Temiz üretim, yüksek verime
sahip üretim teknolojisi ve yöntemlerinin kullanımıyla aynı miktarda üretim için daha az
doğal kaynak, enerji kullanımı ve daha az atık üretme prensibine dayalı üretim Ģeklidir.
Üretim sonucu ortaya çıkan kirliliğe atıkları arıtma, bertaraf etme gibi çözümler getirmek,
kuruluĢlara önemli miktarlarda ek maliyet getirmektedir. Temiz (sürdürülebilir) üretim ise
kaynak verimliliği, kirliliği kaynağında önleme, çevre dostu ürün vb. prensipleri öngördüğü
için hem kuruluĢların çevre performansını artırmakta hem de üretim maliyetlerini
düĢürmektedir.
Temiz üretim, 1990‟lı yıllardan bu yana bütün dünyanın gündeminde yer almaktadır.
BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı bünyesinde ulusal temiz üretim merkezleri
oluĢturulmaktadır. TR 22 Düzey 2 Bölgesinde de iĢletmelerde uygulanan temiz üretim
giriĢimleri az olmakla beraber örnek teĢkil etmektedir. Örneğin Orta Doğu Teknik
Üniversitesi Çevre Mühendisliği bölümü tarafından Balıkesir SEKA Kağıt Fabrikası‟nda
örnek bir çalıĢma yapılarak tesiste temiz üretim olanakları araĢtırılmıĢtır. Bu çalıĢma
kapsamında hammadde, enerji ve su girdileri belirlenerek atık azaltma seçenekleri
belirlenmiĢtir. Beklenen sonuçlar değerlendirildiğinde hammadde ve atık oranında gözle
129
görülür azalmalar olduğu tespit edilmiĢtir. Bu gibi uygulamaların bölgedeki sanayi
tesislerinde hayata geçirilmesi enerji verimliliği kapsamında ekonomik tasarruflar sağlayacak
ve çevresel sürdürülebilirliğe katkıda bulunacaktır.
2.3.3 ĠĢ Demografisi
2003-2009 periyodunda Türkiye genelinde ve TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nde kurulan ve
kapanan Ģirket ve kooperatif sayılarının gösterildiği 2.16 ve 2.17 grafikleri incelendiğinde;
kurulan Ģirket sayısında 2008 ve 2009 yıllarında hem Türkiye genelinde hem de bölge bazında
düĢüĢ gerçekleĢtiği görülmektedir. Küresel ekonomik krizin Türkiye‟deki reel sektör
üzerindeki etkisi, 2008 ve 2009 yıllarında hissedilmiĢ; kriz etkisiyle kurulan Ģirket sayısı
azalmıĢ, kapanan Ģirket sayısında ise artıĢ ortaya çıkmıĢtır. 2008 yılına dek kurulan Ģirket
sayısında artıĢ eğilimi görülmüĢ; 2008 yılında Türkiye genelinde kurulan Ģirket sayısı, önceki
yıla kıyasla yüzde 11,5 oranında düĢmüĢtür. Aynı düĢüĢ 2009 yılında, önceki yıla göre yüzde
9,2 olmuĢtur. 2008 yılında gerçekleĢen düĢüĢ, TR22 Bölgesi‟nde de Türkiye geneli ile aynı
oranda ortaya çıkmıĢ, yüzde 11,4 olmuĢtur. Bölgede kurulan Ģirket sayısında 2009 yılında
görülen azalıĢ oranı ise önceki yıla göre yüzde 4,1 olarak gerçekleĢmiĢtir.
Grafik 2.16 Türkiye’de Kurulan-Kapanan ġirket ve Kooperatif Sayıları (adet) (2003-
2009)
Kaynak: TÜĠK verilerinden yararlanılarak düzenlenmiĢtir.
Yine 2.16 ve 2.17 grafiklerine göre, kapanan Ģirket sayısında 2008 yılında Türkiye
genelinde gerçekleĢen artıĢın aksine düĢüĢ görülmüĢ olsa da 2009 yılında kapanan Ģirket
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Kurulan Şirket ve Kooperatiflerin Sayısı
Kapanan Şirket ve Kooperatiflerin Sayısı
130
sayısı 2008 yılına kıyasla yüzde 8,5 oranında artmıĢtır. TR22 Bölgesi‟nde ise kapanan Ģirket
sayısı, 2008 yılında önceki yıla kıyasla yüzde 56,5 oranında düĢmüĢtür.
Grafik 2.17 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nde Kurulan-Kapanan ġirket ve Kooperatif Sayıları
Kaynak: TÜĠK verilerinden yararlanılarak düzenlenmiĢtir.
AĢağıda yer alan Grafik 2.18‟de ise 2003-2009 periyodunda Türkiye‟de kurulan-
kapanan ticaret ünvanlı iĢyerleri sayıları görülmektedir.
Grafik 2.18 Türkiye’de Kurulan-Kapanan Ticaret Ünvanlı ĠĢyeri Sayıları (adet) (2003-
2009)
Kaynak: TÜĠK verilerinden yararlanılarak düzenlenmiĢtir.
Bu kısımda, bölgedeki giriĢim sayılarının faaliyet gösterdikleri iĢkollarına göre
dağılımının incelenmesi de faydalıdır. AĢağıda bulunan Tablo 2.52; Türkiye, TR22 Bölgesi,
131
bölgeyi oluĢturan Balıkesir ve Çanakkale illeri bazında, giriĢimlerin faaliyet alanlarına göre
dağılımını göstermektedir.
Tablo 2.52 Türkiye’de ve TR22 Bölgesi’nde Mevcut GiriĢimlerin Faaliyet Alanlarına
Göre Dağılımı (2008)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Madencilik ve TaĢocakçılığı * * 231 6.297
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) * * 0,3 0,2
Ġmalat 6.484 2.584 9.068 446.393
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 10,4 9,4 10,1 12,8
Elektrik, Gaz ve Su * * 7 1.571
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) * * 0,008 0,05
ĠnĢaat 2.446 1.169 3.615 173.642
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 3,9 4,3 4 5
Toptan ve Perakende Ticaret 25.810 11.067 36.877 1.391.995
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 41,3 40,3 41 40
Otel, Lokanta ve Kahvehane 8.504 3.988 12.492 284.905
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 13,6 14,5 14,9 8,2
UlaĢtırma, Depolama ve HaberleĢme 9.642 4.353 13.995 607.033
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 15,4 15,8 15,5 17,4
Mali Aracı KuruluĢların Faaliyetleri 889 494 1.383 51.304
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 1,4 1,8 1,5 1,5
Gayrimenkul Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri 2.945 1.185 4.130 226.474
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 4,7 4,3 4,6 6,5
Eğitim 186 90 276 13.285
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 0,3 0,3 0,3 0,4
Sağlık ĠĢleri ve Sosyal Hizmetler 832 366 1.198 48.709
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 1,3 1,3 1,3 1,4
Diğer Sosyal, Toplumsal ve KiĢisel Hizmet
Faaliyetleri 4.639 2.108 6.747 239.178
Toplam Ġçindeki Payı (yüzde ) 7 8 8 7
TOPLAM 62.535 27.484 90.019 3.490.786
* Gizlilik yönetmeliği çerçevesinde gizlenmiĢ özel sektör verileri, toplam içerisinde gösterilmiĢtir.
Kaynak: TÜĠK
Tablodan da anlaĢılacağı gibi; Türkiye genelinde mevcut giriĢimlerin en yoğun olduğu
alan, toplam içinde yüzde 40 paya sahip olan “toptan ve perakende ticaret” grubudur. Bu
grubun, TR22 Bölgesi‟nde faaliyet gösteren girĢimler içindeki payı yüzde 41‟dir. “Toptan ve
perakende ticaret grubu”ndan sonra Türkiye‟de en çok giriĢimin mevcut olduğu faaliyet
alanları, sırasıyla “ulaĢtırma, depolama ve haberleĢme”(yüzde 17,4), “imalat”(yüzde 12,8),
“otel, lokanta ve kahvehane”(yüzde 8,2) gruplarıdır. Aynı sıralama, TR22 Bölgesi bazında ise
132
Ģu Ģekilde ortaya çıkmaktadır: “ulaĢtırma, depolama ve haberleĢme”(yüzde 15,5), “otel,
lokanta ve kahvehane”(yüzde 14,9), “imalat”(10,1).149
Bölgedeki mevcut iĢ yapısına bakıldığında, bölgede faaliyet gösteren iĢ kollarının
sırasıyla toptan ve perakende, ulaĢtırma-depolama-haberleĢme, otel-lokanta-kahvehane ve
imalat alanlarında yoğunlaĢtığı görülmektedir. Bununla beraber, mevcut iĢ yapısının değiĢen
dünya ile daha uyumlu hale getirilmesi amacıyla yenilikçi alanlara yatırımın teĢvikinin bölge
ekonomisi açısından faydalı olacağı düĢünülmektedir. Bu amaçla, bölgenin stratejik
sektörlerinden olan alternatif turizm faaliyetlerinin geliĢtirilmesine yönelik olarak, otelcilik iĢ
kolunun toplam giriĢimler içinde sahip olduğu payın, konaklama imkanlarının artırılması ve
mevcut tesislerin ıslah edilmesi suretiyle geniĢletilmesi amaçlanmaktadır. Benzer Ģekilde,
bölge halkının ekolojik tarım ve modern hayvancılık uygulamaları hakkında
bilinçlendirilmesinin, bu alanlardan elde edilen katma değeri yüksek ürün miktarını artıracağı
öngörülmektedir. Bu nedenle, baĢta KOBĠ‟ler olmak üzere, sürekli yenilikçilik ilkesi
doğrultusunda çalıĢmayı prensip edinecek kurumsal iĢletme bilincini yaygınlaĢtıracak
projelerin desteklenmesi öngörülmektedir.
2.3.4 Bölgede Yatırımlar ve Finansman Kaynakları
2.3.4.1 Yabancı Sermaye
Türkiye‟nin ve özelde bölgenin kalkınması için, diğer geliĢmekte olan ülkelerde
olduğu gibi, uluslararası pazarda rekabet gücü yüksek ürünler üretebilecek, yenilikçilik
felsefesiyle hareket eden, araĢtırma ve geliĢtirmeye odaklı Ģirketlere ihtiyaç vardır. Fakat,
yenilikçilik ve Ar-Ge odaklılık gibi vizyonlara sahip Ģirketlerin artırılması, iç piyasaya dönük
mevcut ĢirketleĢme kültürü içinde zaman alacak, maliyetli bir süreçtir. Bu amaç
doğrultusunda yeni Ģirketler kurulabilmesi ve eski Ģirketlerin de bu minvalde
dönüĢtürülebilmesi için gereken en temel unsurlardan ikisi finansman ve teknolojidir. Bu
kültürel dönüĢüm sürecinin kısaltılmasını ve Ar-Ge için gereken finansmanın ve yeterli
teknolojinin en kısa sürede teminini doğrudan yabancı yatırımlar sağlayabilir.
Türkiye için doğrudan yabancı yatırım 2008 yılında yaklaĢık 18,2 milyar dolar olarak
gerçekleĢmiĢtir. 2008 yılında en fazla yatırım gerçekleĢtirilen sektörler ise sırasıyla mali
hizmetler, imalat, toptan ve perakende ticaret ve enerjidir.150
149 TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, www.tuik.gov.tr
133
Türkiye, uluslararası doğrudan yatırımın en fazla olduğu ilk 30 ülke arasında yer
almaktadır. 2007 verilerine göre, Türkiye‟deki uluslararası yatırım stoğu 145,6 milyar dolar
olmuĢ; Türkiye, bu değer ile dünya sıralamasında 21. sırada yer almıĢtır. Türkiye 2008 yılında
da uluslararası yatırımcılar tarafından tercih edilen bir yatırım yeri olma özelliğini korumuĢ;
2007 yılında yaklaĢık 22 milyar dolar seviyesinde olan uluslararası doğrudan yatırım giriĢi
kaydedilmiĢtir.
TR22 Bölgesi ise yabancı sermayenin yoğun olarak yatırım yaptığı bölgelerden biri
değildir. GeçmiĢ yıllar içerisinde bölgeye uluslararası doğrudan yatırım gerçekleĢtiği
görülmüĢ olsa da, bunun Türkiye toplamı içerisinde temsil ettiği oran dikkat çekici bir düzeye
ulaĢamamıĢtır. 2006, 2007 ve 2008 yıllarında Türkiye‟ye yapılan toplam yabancı yatırımların
illere göre dağılımı Tablo 2.53‟te gösterilmektedir.
Tablo 2.53 Türkiye’ye 2006, 2007, 2008 Yıllarında GerçekleĢtirilen Toplam Uluslararası
Doğrudan Yatırımın TR Düzey 2 Bölge Ġlleri Bazında Dağılımı
BÖLGE ADI YATIRIM DEĞERĠ
(milyon $)
TR10 Ġstanbul 46.748,6
TR51 Ankara 1.009,3
TR81 Zonguldak,Karabük,Bartın 959,6
TR42 Kocaeli,Sakarya,Düzce,Bolu,Yalova 681,3
TR31 Ġzmir 668,1
TR41 Bursa,EskiĢehir,Bilecik 584,5
TR62 Adana,Mersin 284,1
TR63 Hatay,KahramanmaraĢ,Osmaniye 142,0
TR32 Aydın,Denizli,Muğla 110,9
TRA2 Ağrı,Kars,Iğdır,Ardahan 64,4
TRB1 Malatya,Elazığ,Bingöl,Tunceli 56,0
TR33 Manisa,Afyonkarahisar,Kütahya,UĢak 49,7
TR61 Antalya,Isparta,Burdur 44,6
TR21 Tekirdağ,Edirne,Kırklareli 40,2
TR52 Konya,Karaman 18,0
TR22 Balıkesir,Çanakkale 3,0
TRC2 ġanlıurfa,Diyarbakır 2,5
Diğer 6,9
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı Uluslararası Doğrudan Yatırımlar raporlarında yer alan ve söz konusu yatırımların
illere göre dağılımını gösteren ilgili bölümlerde bulunan bilgilerden derlenmiĢtir.
150 Hazine MüsteĢarlığı, “Uluslararası Doğrudan Yatırımlar” Raporları, 2005-2006-2007-2008, www.hazine.gov.tr
134
2006-2007-2008 yıllarını kapsayan dönemde bölgeye yapılan toplam uluslararası
yatırım 3 milyon dolardır. Anılan dönemde bölgeye yapılan yabancı yatırımın ülke toplamı
içindeki payı, yüz binde 6 olarak ortaya çıkmaktadır. Tablodan da görüleceği gibi, Türkiye‟ye
yapılan uluslararası yatırımların yüzde 90,8‟i Ġstanbul‟dadır. TR22 Bölgesi, diğer bölgelerle
kıyaslandığında 2006-2008 periyodunda çok az yabancı yatırım çekebilmiĢtir.
31.12.2009 tarihi itibariyle TR22 Bölgesi‟nde 69 adet yabancı sermayeli firma faaliyet
göstermektedir. Bunlardan 35‟i Balıkesir‟de, 34‟ü Çanakkale‟de bulunmaktadır. Bu firmaların
faaliyet gösterdikleri sektörlerin dağılımı aĢağıda yer alan grafiklerde gösterilmiĢtir. Grafik
2.19, Balıkesir ilinde faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmaların faaliyet alanlarını, Grafik
2.20 ise Çanakkale‟deki yabancı sermayeli firmaların faaliyet alanlarını yansıtmaktadır.
Grafik 2.19 Balıkesir Ġlinde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli Firmaların Faaliyet
Alanlarına Göre Dağılımı (adet) (31.12.2009)
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı verilerine dayanılarak düzenlenmiĢtir.
MAKİNE VE
TEÇHİZATI HARİÇ;
METAL EŞYA
SANAYİİ; 2
BALIKÇILIK, BALIK
ÜRETME VE
YETİŞTİRME
ÇİFTLİKLERİNİN
İŞLETİLMESİ VE
BALIKÇILIKLA İLGİLİ
HİZMETLER; 2
MOTORLU TAŞITLAR
VE MOTOSİKLETLER
DIŞINDA KALAN
TOPTAN TİCARET
VE TİCARET
KOMİSYONCULUĞU
; 4
DİĞER; 9
EĞİTİM HİZMETLERİ;
2
İNŞAAT; 4
TARIM, AVCILIK VE
İLGİLİ HİZMET
FAALİYETLERİ; 4
TAŞOCAKÇILIĞI VE
DİĞER
MADENCİLİK; 4
GIDA ÜRÜNLERİ VE
İÇECEK İMALATI; 4
135
Grafik 2.20 Çanakkale Ġlinde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli Firmaların Faaliyet
Alanlarına Göre Dağılımı (adet) (31.12.2009)
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı verilerine dayanılarak düzenlenmiĢtir.
Tablo 2.54 bölgeye yatırım yapan yabancı sermayeli firmaların menĢelerinin
dağılımını göstermektedir. Yatırımcı firmaların menĢelerine bakıldığında ise Balıkesir ilinde
faaliyette bulunan 35 firmadan 29 tanesinin Avrupa menĢeli olduğu görülmektedir. 6 firmanın
ise menĢeleri ABD, Ġsrail ve Azerbaycan‟dır. Çanakkale ilinde bulunan 34 adet yabancı
sermayeli firmanın ise 31‟i Avrupa menĢeli olup; diğer yatırımcı firmaların tabi oldukları
ülkeler, Avustralya, ABD ve Rusya‟dır.151
151 Hazine MüsteĢarlığı, “Uluslararası Doğrudan Yatırımlar” Raporları, 2005-2006-2007-2008.
Hazine MüsteĢarlığı, “Uluslararası Doğrudan Yatırımlar” Ġstatistikleri, www.hazine.gov.tr
GIDA ÜRÜNLERİ VE
İÇECEK İMALATI; 4
DESTEKLEYİCİ VE
YARDIMCI
ULAŞTIRMA
FAALİYETLERİ;
SEYAHAT
ACENTELERİNİN
FAALİYETLERİ; 3
METALİK OLMAYAN
DİĞER MİNERAL
ÜRÜNLERİN
İMALATI; 2
DİĞER; 6
MOTORLU TAŞITLAR
VE MOTOSİKLETLER
DIŞINDA KALAN
TOPTAN TİCARET
VE TİCARET
KOMİSYONCULUĞU
; 5
İNŞAAT; 2
OTELLER VE
LOKANTALAR; 9
TAŞOCAKÇILIĞI VE
DİĞER
MADENCİLİK; 3
136
Tablo 2.54 Balıkesir ve Çanakkale Ġllerinde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli
Firmaların MenĢeleri (31.12.2009)
BALIKESĠR'DE FAALĠYET
GÖSTEREN FĠRMALARIN
MENġELERĠ
ÇANAKKALE'DE
FAALĠYET GÖSTEREN
FĠRMALARIN MENġELERĠ
ALMANYA 13 ALMANYA 7
FRANSA 3 BULGARĠSTAN 6
ABD 4 YUNANĠSTAN 2
YUNANĠSTAN 4 ĠNGĠLTERE 4
HOLLANDA 3 BELÇĠKA 3
ĠSVĠÇRE 2 AVUSTRALYA 2
ĠTALYA 1 ĠTALYA 1
ĠNGĠLTERE 1 ĠSVĠÇRE 1
ĠSRAĠL 1 ĠSVEÇ 1
NORVEÇ 1 FRANSA 1
HIRVATĠSTAN 1 RUSYA 1
AZERBAYCAN 1 ABD 1
BELÇĠKA 1
LÜKSEMBURG 1
ROMANYA 1
ĠSPANYA 1
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı
GeliĢmiĢ ekonomilerdeki büyük, çok uluslu Ģirketlerin karĢılaĢtığı zorluklardan birkaçı
rekabetçi sistem sonucu daralmıĢ kar marjları, yüksek iĢgücü maliyetleri ve pazar
doygunluğudur. Bu sorunları yaĢayan Ģirketler genelde emek ve enerji yoğun üretim
gerçekleĢtirmektedirler. Bölgede faaliyet gösteren yabancı Ģirketlerin menĢeleri Almanya,
ABD gibi geliĢmiĢ ülkeler olup bu Ģirketler çoğunlukla imalat sanayisinde faaliyet
göstermektedir. Bölge, var olan bu bağlantılarını kullanarak tanıtım faaliyetlerine ağırlık
verebilir; geliĢmiĢ ülkelerdeki, bu sorunlarla yüzleĢen Ģirketlere avantajlar sağlayabilir.
Gayri Safi Yurt Ġçi Hasıla‟sı (GSYĠH) son yedi yılda yıllık ortalama yüzde 4.3 artan
Türkiye, 2011-2017 yılları arasında OECD ülkeleri arasında en hızlı ekonomik büyümenin
gerçekleĢeceği öngörülen ülkedir.152
Hızlı büyüyen bu ekonomi, eğitim düzeyi sürekli artan
genç nüfusuyla doygunluktan uzak bir pazardır. Doğu-Batı ve Kuzey-Güney hatlarında doğal
bir köprü ve Asya ve Afrika için Avrupa‟ya açılan iĢlek bir terminal konumundadır. Ülke, iç
pazarıyla ve Batı Asya, Kuzey Afrika ve Orta Doğu gibi yakın olduğu dıĢ pazarlarla yeni
yatırım alanları arayan Ģirketler için idealdir.
152 http://www.invest.gov.tr/en-US/investmentguide/Pages/10Reasons.aspx
137
Güney Marmara Bölgesi ise Marmara Denizi‟ni ve Akdeniz‟i birbirine bağlayan
Çanakkale Boğazı‟na ve Karadeniz‟den Akdeniz‟e geniĢ bir ticaret ağının merkezi
konumundaki Bandırma Limanı‟na sahip olmasıyla lojistik üs olmaya adaydır. Ayrıca,
Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu‟nun yayımladığı Ġller Arası Rekabetçilik
Endeksi‟ne göre Balıkesir ili marka yaratma ve yenilikçilik sıralamasında 81 il arasında 21.,
Çanakkale ise ticaret kapasitesi ve üretim potansiyelinde 20.‟dir. EriĢilebilirlik ve altyapıda
ise Balıkesir ve Çanakkale illeri sırasıyla 20. ve 22. sıradadır.153
Bu haliyle bölge yabancı
yatırımcılar için Türkiye içinde de avantajlı bir konumdadır. Bunlara ek olarak, Türkiye beyaz
et üretiminin yaklaĢık yüzde 17‟sinin.154
gerçekleĢtirildiği Balıkesir ili de gerek bu sektördeki
kümelenmiĢ yapısıyla gerekse AB standartlarıyla uyum çerçevesinde teknolojik altyapıda
yapması gereken yatırımlarla geliĢmelere açık bir ildir.
Bütün bu gerçekler uluslararası lobicilik ve fuarcılık faaliyetleriyle duyurulduğu
takdirde doğrudan yabancı yatırım artacaktır. Ayrıca, bölgede “teknopark” gibi merkezlerin
kurulmasını destekleyecek politikalar bölge ticaretinde Ar-Ge odaklı, uluslararası standart ve
kalitede ürün üreten iĢletmelerin canlanmasını sağlayarak yabancı yatırımcıların çekilmesi
doğrultusunda olumlu etki yapacaktır.
Bu geliĢmeler sonucunda bölgede ihtiyaç duyulan finansman önemli ölçüde yabancı
yatırımcılar tarafından sağlanmıĢ olacaktır. Buna ek olarak, geliĢmiĢ ekonomilerde teknolojik
olarak ileri seviyeye ulaĢmıĢ Ģirketlerin bölgede yapacak olduğu yeni yatırımlarla teknoloji
transferi ucuz bir Ģekilde gerçekleĢtirilmiĢ olacak ve bu transfer, bölgede ihtiyaç duyulan Ar-
Ge çalıĢmalarına dinamizm katacaktır.
Bölge vizyonunun en temel ögelerinden olan çevreye duyarlı kalkınma da bu
çerçevede ele alınmalıdır. Çünkü, doğrudan yabancı yatırımın Türkiye‟ye gelmesi sürecindeki
risklerden biri Avrupa‟nın kirli sanayisinin bu alana itilmeye çalıĢılması olur. Çevreye duyarlı
kalkınma için doğaya zarar vermeyen yüksek teknolojili enerji ve mal üretim sistemlerine
ihtiyaç vardır. Bölgede yeni Ģirketler kurmak isteyen yabancı yatırımcılar, bu husus dikkate
alınarak elemeden geçirilmeli ve bölgenin doğal varlığına zarar vermeyecek olanlara daha
olumlu Ģartlar sunularak davet edilmelidir. Son yıllarda Avrupa‟da yükseliĢe geçen yeĢil
153 http://www.urak.org/haberler/URAK_IllerarasiRekabetcilikEndeksi2008_2009.pdf 154http://tuikrapor.tuik.gov.tr
138
ekonominin halihazırda ulaĢmıĢ olduğu teknolojik düzey de bu sayede bölgeye
aktarılabilecektir.
2.3.4.2 Kamu Yatırımları
Balıkesir ve Çanakkale illerine 2004-2008 yılları arasında yapılan Kamu Yatırımları
Tablo 2.55 ve Tablo 2.56‟da görülmektedir. Kamu Yatırımlarında Balıkesir ilinde
Hayvancılık, Eğitim, UlaĢtırma-HaberleĢme, Madencilik, Ġmalat sektörleri ön plana çıkarken,
Çanakkale ilinde Enerji, Tarım, Eğitim, Madencilik, Sağlık sektörleri ön plana çıkmaktadır.
139
Tablo 2.55 Balıkesir Ġli Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (2004-2008) (bin TL)
TARIM MADENCĠLĠK ĠMALAT ENERJĠ ULAġTIRMA-
HABERLEġME TURĠZM KONUT EĞĠTĠM SAĞLIK
DĠĞER KAMU
HĠZMETLERĠ ĠL
TOPLAMI
2004 17.622 14.750 13.962 15.500 8.000 - - 14.491 10.200 23.854 118.379
2005 24.417 14.862 9.439 15.000 6.389 - - 15.947 11.261 41.075 138.390
2006 39.699 11.616 13.181 5.000 9.062 600 - 19.092 6.745 26.173 131.168
2007 36.232 20.558 12.165 10.000 10.030 - 150 19.130 9.500 21.638 139.403
2008 36.071 5.356 12.784 7.500 44.737 1.000 - 17.850 21.600 34.115 181.013
Toplam 154.041 67.142 61.531 53.000 78.218 1.600 150 86.510 59.306 146.855 708.353
NOT:Yatırım Programında toplam dıĢı tutulan yatırımlar dahil edilmiĢtir.
Kaynak: DPT Verilerinden DüzenlenmiĢtir
Tablo 2.56 Çanakkale Ġli Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (2004-2008) (bin TL)
TARIM MADENCĠLĠK ĠMALAT ENERJĠ ULAġTIRMA-
HABERLEġME TURĠZM KONUT EĞĠTĠM SAĞLIK
DĠĞER KAMU
HĠZMETLERĠ ĠL
TOPLAMI
2004 15.094 7.040 - 85.000 6.600 2.200 - 12.203 700 2.088 130.925
2005 15.312 11.181 - 60.000 8.000 2.200 - 13.160 5.980 6.853 122.686
2006 26.347 6.362 - 23.750 8.047 3.130 - 15.628 5.500 2.628 91.392
2007 31.251 5.087 - - 6.500 2.520 1.142 19.516 8.200 4.966 79.182
2008 30.966 49.723 - - 4.437 2.620 1.500 20.676 9.110 20.507 139.539
Toplam 118.970 79.393 - 168.750 33.584 12.670 2.642 81.183 29.490 37.042 563.724
NOT:Yatırım Programında toplam dıĢı tutulan yatırımlar dahil edilmiĢtir.
Kaynak: DPT Verilerinden DüzenlenmiĢtir
140
Kamu yatırımları ekonomik kalkınma ve sosyal geliĢme ile bölgeler arası geliĢmiĢlik
farklarının azaltılmasında etkili bir araçtır. Maliye Bakanlığı‟nın hazırlamıĢ olduğu Orta
Vadeli Mali Plan ve DPT‟nin hazırlamıĢ olduğu Yatırım Programı Hazırlama Rehberindeki
öncelikler ve esaslarda da belirtildiği üzere kamu yatırımları bölgenin yüksek potansiyele
sahip olduğu alanlarla alakalı olan yenilenebilir enerji ve tarımsal altyapıyı güçlendirmeye
yönelik Ģekilde artırılabilir. Bu alanlarda teknolojik araĢtırma yatırımlarına öncelik verilebilir.
Aynı zamanda bölgenin mevcut ulaĢım ağını geliĢtirecek kamu yatırımları bölge ekonomisini
olumlu yönde etkileyecek ve bölgede yeni yatırımların önünü açacaktır.
2.3.4.3 Diğer Finansman Kaynakları
Türkiye'de Avrupa Birliği tarafından finanse edilen programlardan sorumlu olan
Merkezi Finans ve Ġhale Birimi‟nin illere göre hibe programları kapsamında finanse edilen
projelerden faydalanma performansı sıralamasında Balıkesir ili 12 projeyle 81 il arasında 48.
sıradayken, Çanakkale ise sadece 3 projeyle 71. sırada kalmıĢtır. Türkiye genelinde kullanılan
323.078.717 avroluk hibenin sadece binde 59‟u bölgeye çekilebilmiĢtir. Avrupa Birliği
Eğitim ve Gençlik Programları kapsamında ise 2009 yılında Bölgede 15 proje destek almıĢtır.
Tablo 2.57 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nde Avrupa Birliği Hibe Desteklerinden Faydalanma
Oranları
SözleĢme Adedi Yüzdesi Hibe Tutarı (€) Yüzdesi
Balıkesir 12 0,47 838.226 0,26
Çanakkale 3 0,12 389.701 0,12
TR22 15 0,59 1.227.927 0,38
Türkiye 2529 100 323.078.717 100
Kaynak: Merkezi Finans ve Ġhale Birimi
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) Teknoloji ve Yenilik
Destek Programları BaĢkanlığı (TEYDEB) tarafından katma değer yaratan kuruluĢların Ar-Ge
çalıĢmalarını teĢvik etmek ve bu yolla Türk sanayisinin Ar-Ge yeteneğinin yükseltilmesine
katkıda bulunmak üzere oluĢturulmuĢ Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı‟ndan
bölgedeki 11 iĢletme 43 projesi için destek almıĢtır. Programdan KOBĠ niteliğinde 10
iĢletmenin 14 projesi destek almıĢtır. Programdan bir de büyük ölçekli iĢletme 29 projesi için
141
faydalanmıĢtır.155 Bölgenin destek aldığı proje sayısı Türkiye genelinin binde birinden azdır.
Yine TÜBĠTAK-TEYDEB‟in sadece KOBĠ‟lere yönelik olan KOBĠ Ar-Ge BaĢlangıç Destek
Programı‟ndan bölgedeki 11 KOBĠ, 14 projesine destek almıĢtır. Bu istatistikler, Bölgenin
çeĢitli kurum ve kuruluĢlardan sağlanan desteklerden yeterince faydalanamadığını
göstermektedir.
Ulusal ve uluslararası düzeyde çok çeĢitli destek programları var olmasına rağmen
Bölgedeki STK‟lar, kamu kurum ve kuruluĢları ve özel sektörün bunlardan yeterince
faydalanamadığı görülmektedir. Bu duruma yol açan nedenler ise desteklerin yeterli Ģekilde
tanıtılamaması, destekler hakkında farkındalık yaratılamaması ve desteklere yönelik proje
üretme kapasitesinin yetersiz olmasıdır. Bu eksikliklerin giderilmesi, bölge aktörlerinin fon ve
hibelerden etkin bir Ģekilde yararlanmasını sağlayacaktır.
2.3.5 Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler (KOBĠ)
Bölgedeki küçük ve orta büyüklükteki iĢletmelerin sayısı doksan bin civarındadır. Bu
iĢletmelerden yaklaĢık dokuz bini KOSGEB‟e kayıtlıdır. Kayıtlı olan bu firmalardan yaklaĢık
üç bini son üç yıl içinde 140 milyon TL‟lik destekten faydalanmıĢtır. Ortaya çıkan bu
rakamlar KOSGEB‟in diğer illerdeki destek oranlarına göre düĢüktür.156
Bölgedeki
iĢletmelerin finansmana eriĢimi konusunda temel bir sorunu bulunmamasına rağmen bu
rakamların düĢük çıkmasında, iĢletmelerin vizyonunu oluĢturan iĢ geliĢtirme, giriĢimcilik,
profesyonellik düzeyi, nitelikli personel istihdamı, standartlaĢma, kalite ve markalaĢma,
uluslararası pazar bilgisi konularındaki bilinç ve farkındalık eksikliğinin etkisi olduğu
düĢünülmektedir.
Avrupa Birliği‟nde KOBĠ‟ler, çalıĢan sayıları ve yıllık ciroları kıstas alınarak
tanımlanmaktadır. Ülkemizde daha önce farklı kuruluĢlar tarafından farklı tanımları yapılmıĢ
olan KOBĠ, AB‟de 1 Ocak 2005 itibariyle yürürlüğe giren yeni tanıma uyumluluk çalıĢmaları
çerçevesinde yeniden tanımlanmıĢtır. Hazırlanan “Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmelerin
Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik”, 2005/9617 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı ekinde 18 Kasım 2005 ve 25997 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanmıĢ ve 18
155 TÜBĠTAK-TEYDEB destek programlarına yapılan proje baĢvurularına ait istatistiksel bilgiler, www.tubitak.gov.tr 156 KOSGEB Balıkesir Hizmet Merkezi Müdürlüğü
142
Mayıs 2006 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir. Bu tanıma göre KOBĠ‟ler mikro, küçük ve orta boy
iĢletmeler olarak aĢağıdaki Ģekilde sınıflandırılmıĢtır (Tablo 2.58).
Tablo 2.58 AB KOBĠ Tanımı ve Türkiye’deki Yeni KOBĠ Tanımı (Tüm Sektörler
Ġtibariyle)
Tanım Kriteri Mikro ĠĢletme Küçük
ĠĢletmeler
Orta Ölçekli
ĠĢletmeler
AB
ÇalıĢan Sayısı <10 <50 <250
Yıllık Net SatıĢ
Hasılatı <2 Milyon Avro <10 Milyon Avro <50 Milyon Avro
Yıllık Mali
Bilançosu <2 Milyon Avro <10 Milyon Avro <43 Milyon Avro
TÜRKĠYE
ÇalıĢan Sayısı 0-9 10-49 50-249
Yıllık Net SatıĢ
Hasılatı <1 Milyon YTL <5 Milyon YTL <25 Milyon YTL
Yıllık Mali
Bilançosu <1 Milyon YTL <5 Milyon YTL <25 Milyon YTL
Bu kategorik tanımların haricinde, istihdamın büyük bir kısmını barındırmaları,
ekonomik üretimin toplumun katmanlarına daha dengeli yayılmasında araç olmaları ve
değiĢen Ģartlara hızlı uyum gösterme esnekliğine sahip olmaları sebebiyle; KOBĠ‟ler ülke
ekonomilerinin lokomotifi ya da omurgası gibi iddialı isimlerle de adlandırılırlar.
Balıkesir ve Çanakkale illerinde sanayi alanında faaliyet gösteren KOBĠ‟lerin
sektörlere göre dağılımı Tablo 2.59‟da sunulmuĢtur.
143
Tablo 2.59 TR22 Düzey 2 Bölgesi’nde Sanayi Alanındaki KOBĠ’lerin Sektörlere Göre
Dağılımı
Sektörler Firma
Sayısı
Tarım ve Hayvancılık 28
Kömür Madenciliği 14
Metalik Cevher Üretimi 7
Metalik Olmayan ve Madencilik Konusuna Giren Madenlerin Ġstihsali 79
Gıda-Ġçki-Tütün Sanayi 778
Tekstil Örme, Konfeksiyon ve Deri Sanayi 83
Ağaç, Mantar Ürünleri ve Mobilya Sanayi 76
Kağıt, Kağıt Ürünleri Basım ve Baskı Sanayi 21
Kimya, Kimyasal Ürünler, Petrol, Kömür, Lastik ve Plastik Ürünleri Sanayi 146
Metal DıĢı Ürünler Sanayi (Petrol ve Kömür Ür Ünleri Hariç) 98
Metal Sanayi 33
Metal EĢya-Makina ve Gereç, UlaĢım-Aracı Ġlmi ve Mesleki Ölçme Aletleri
Sanayi 186
Diğer Ġmalat Sanayi 2
Elektrik, Gaz Uretimi ve Dağıtımı 4
TaĢıma-Depolama IĢleri 79
Kurumlara Yardımcı Ġç Hizmetler 1
Toplam KOBĠ Sayısı 1.635
Kaynak: TOBB, Sanayi Veri Tabanı, <http://sanayi.tobb.org.tr/ iller_sektor_dagilimi_ayrinti.php>, 26.06.2010.
Balıkesir ve Çanakkale illerinde sanayi alanında faaliyet gösteren KOBĠ‟lerin sektörel
dağılımları incelendiğinde ilk sırada gıda-içki-tütün sanayinin geldiği görülmektedir. Ġkinci
sırada metal eĢya, makine ve gereç, ulaĢım-aracı, ilmi ve mesleki ölçme aletleri sanayi yer
almaktadır. Üçüncü sırada ise kimya, kimyasal ürünler, petrol kömür, lastik ve plastik ürünleri
sanayi gelmektedir.
Tablo 2.60‟ta ise yıllar itibariyle bölge ve bölgeyi oluĢturan iller bazında sağlanan
yatırım teĢvik belgelerinin dağılımı verilmiĢtir. 2009 yılında Türkiye genelinde 586 adet
KOBĠ Yatırım TeĢvik Belgesi verilmiĢtir. Bu teĢviklerin 9 tanesi Balıkesir‟de, 5 tanesi
Çanakkale‟de faaliyet gösteren KOBĠ‟lere verilmiĢtir. Bölgedeki KOBĠ‟lere sağlanan söz
konusu 14 teĢvik belgesinin 13 adedi imalat sektörüne, bir adedi ise madencilik sektörüne
verilmiĢtir.157
157 Hazine MüsteĢarlığı, KOBĠ TeĢvik Ġstatistikleri, www.hazine.gov.tr
144
Tablo 2.60 Yıllar Ġtibariyle Bölgede Verilen KOBĠ TeĢvik Belgelerine ĠliĢkin Bilgiler
IBBS Yıl
Belge
Sayısı
(adet)
Sabit Yatırım
(TL)
Ġthal Edilecek Makine ve
Teçhizat Tutarı (1000 $)
Ġstihdam
(kiĢi)
Balıkesir
2007 17 12.909.936 1.736 358
2008 13 13.870.419 3.631 233
2009 9 6.650.808 721 112
Çanakkale
2007 9 5.805.617 450 129
2008 11 6.918.577 1.136 142
2009 5 3.172.870 40 97
TR22
2007 26 18.715.553 2.186 487
2008 24 20.788.996 4.767 375
2009 14 9.823.678 761 209
Türkiye
2007 942 875.396.173 273.136 17.686
2008 1.363 1.112.503.962 367.026 22.616
2009 586 468.335.565 118.454 8.118
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı
Son üç yılda bölgede verilen 64 KOBĠ Yatırım TeĢvik Belgesi‟nin sektörel dağılımı da
Grafik 2.21‟de gösterilmiĢtir. Bölgedeki KOBĠ teĢvikleri, ağırlıklı olarak imalat sektörüne,
imalat sektörü içinde de gıda ve içki imalatı iĢ koluna verilmiĢtir. Ġmalat sektörünü ise
madencilik sektörü izlemiĢtir.
145
Grafik 2.21 TR22 Bölgesi’nde Verilen KOBĠ Yatırım TeĢvik Belgeleri’nin Sektörel
Dağılımı (2006-2008 arası, toplam)
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı verilerinden yararlanılarak düzenlenmiĢtir.
AB, KOBĠ‟lerin uluslararası pazarda rekabet edebilecek düzeye gelmeleri için
çalıĢmalara çok önem vermektedir. 2000 yılında AB ülkelerinin bir araya geldiği zirvede
oluĢturulmuĢ Lizbon Stratejisi ve yine 2000 yılında yayımlanan Avrupa Küçük ĠĢletmeler
ġartı‟nda bu konu etraflıca ele alınmıĢtır. Bu çalıĢmalarla uyum içinde DPT tarafından 2007-
2009 yıllları için KOBĠ Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıĢtır. Bütün bu metinlerde öne
çıkan konu baĢlıkları KOBĠ‟lerde;
GiriĢimcilik teĢviki ve eğitimi,
Personel niteliğinin yükseltilmesi,
KuruluĢta ve vergilendirmede yaĢanan zorlukları giderecek Ģekilde
bürokrasinin azaltılması,
Ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet edebilirliğin artırılması,
Teknolojik altyapıların geliĢtirilmesi
BiliĢim ve iletiĢim teknolojilerinin daha etkin kullanılması
biçiminde özetlenebilir.
Bu çerçevede Güney Marmara Bölgesi‟nde KOBĠ‟lerin düzeyini iyileĢtirmek için bir
dizi eylem uygulamaya konabilir. KOSGEB‟in Balıkesir ve Çanakkale illerindeki KOBĠ‟lerin
durumunu tespit etmek amacıyla yaptırmıĢ olduğu il saha çalıĢmalarında öne çıkan
Turizm
3%
Makine Ġmalat
3%
Orman Ürünleri
3%
Madencilik
8%
Madeni Eşya
Ġmalatı
5%
Diğerleri
14%
Gıda ve Ġçki
Ġmalatı
64%
146
sorunlardan biri giriĢimcilik kültürünün zayıflığıdır. Öncelikle, var olan giriĢimcilik kültürünü
iyileĢtirecek ve giriĢimde bulunmaktan kaçınan kitleleri özendirecek eğitim programları
düzenlenebilir.
Bir diğer sorun da bölgedeki KOBĠ‟lerin kurumsal kapasitelerinin düĢüklüğüdür.
Yürütülen saha çalıĢmalarında KOBĠ‟lere geleceğe dönük ihtiyaçlarının neler olduğu
sorulmuĢ ve çarpıcı sonuçlar elde edilmiĢtir. Örneğin, Balıkesir‟deki KOBĠ‟lerin yüzde 30‟u,
Çanakkale‟deki KOBĠ‟lerinse yüzde 33‟ü nitelikli uzman personele ihtiyacı olduğunu
belirtmiĢtir. Kalite iyileĢtirme konusundaysa talepler sırasıyla yüzde 27 ve 25 olarak ortaya
çıkmıĢtır. “Yönetici eğitimine ihtiyacınız var mı?” sorusuna Balıkesir‟de KOBĠ‟lerin yüzde
12‟si, Çanakkale‟dekilerinse yüzde 4‟ü evet cevabını vermiĢtir. Aynı saha araĢtırması
kapsamında, KOBĠ‟lerdeki süreç ve sistemlerin eksik yönlerini araĢtıran bir baĢka ankette,
istatistiksel kalite kontrol uygulayan iĢletmelerin oranının Balıkesir ve Çanakkale‟de sırasıyla
yüzde 18 ve 21 olduğu görülmüĢtür.158
Bütün bu bulgular üretim süreçlerinin çoğunlukla
geleneksel yöntemlerden oluĢtuğunu, çalıĢanların yapmıĢ oldukları iĢle ilgili eğitim almamıĢ
olduklarını göstermekte ve yöneticilerin iĢ büyütme, kaliteli ürün üretmeyle eğitimli personel
arasındaki bağı yeterince fark etmediklerini düĢündürmektedir.
Bu durumu destekleyen bir baĢka bulguysa Balıkesir ve Çanakkale illerindeki
KOBĠ‟lerde istihdam edilenlerin eğitim düzeyleridir. ÇalıĢanlar arasında ilköğretim düzeyinde
eğitim almıĢ olanlar, illerde sırasıyla yüzde 54 ve yüzde 56, endüstri meslek liselerinden
mezun olmuĢ olanların oranıysa yüzde 12 ve 5‟tir.159
Bu sorunları çözebilmek için test
laboratuvarları, iĢletme fonksiyonlarının izlenebildiği envanterler gibi KOBĠ‟lerde eksikliği
çok görülen kurumsal yapıların oluĢumunu sağlayacak eğitimler verilebilir ve bununla
eĢgüdüm içinde personelin profesyonellik düzeyini yükseltecek meslek kursları açılabilir. Bu
amaçlar doğrultusunda üniversite, KOBĠ, birlikler ve STK‟ların iĢbirliği ve koordinasyonu
artırıldığında açığa çıkacak sinerjiden tüm bölge faydalanacaktır.
Küresel pazarla entegrasyonu sürekli derinleĢen Türkiye‟nin iç pazarı artık bir iç pazar
olmaktan çıkmıĢtır. Uluslararası aktörlerin de dahil olmasıyla iç pazar dıĢ pazarla bütünlük
içinde rekabetin yoğun olduğu tek bir pazar gibi düĢünülebilir. Bahsi geçen saha araĢtırması
158 KOSGEB. Saha AraĢtırma ÇalıĢması Balıkesir Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara : KOSGEB, 2005.,
KOSGEB. Saha AraĢtırma ÇalıĢması Çanakkale Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara : KOSGEB, 2005. 159 A.g.e.
147
bulgularına göre Balıkesir ve Çanakkale illerinde markalaĢmayı temel bir ihtiyaç olarak
değerlendiren KOBĠ‟lerin sırasıyla yüzde 31 ve 10 olduğu160
düĢünüldüğünde, bölgedeki
aktörlerin rekabetin doğasını tam olarak anlamadıkları görülmektedir. AB standartlarında ve
uluslararası rekabetin talep ettiği ölçüde ürünler üretebilmeleri için KOBĠ‟lere; verimliliği ve
kapasite kullanımını artırıcı, Ģirketin yüzünü ihracata döndüren, markalaĢmayı ve global pazar
bilincini yerleĢtiren eğitimler verilebilir. Rekabetçilik düzeyini artırmaya yönelik bu
stratejiler, bölgenin nispi üstünlüğe sahip olduğu gıda, metal eĢya ve araç-gereç imalat
sektörleri dikkate alınarak, kümelenme vizyonuyla gerçekleĢtirildiğinde bölgenin ihracat
kapasitesi ve rekabetçilik düzeyi daha hızlı artacaktır.
Buraya kadar kaydedilen stratejileri uygulamaya koyabilmek için KOBĠ‟lerin kolay ve
hızlıca eriĢebilecekleri finansmana ihtiyacı olacaktır. Halihazırdaki yapı içinde KOBĠ‟ler
bankacılık sistemi aktörleri tarafından verimsiz çalıĢan, krediyi geri ödeme riski yüksek
iĢletmeler olarak görülse de KOSGEB ve Kredi Garanti Fonu (KGF) bu açığı kapatmakta,
KOBĠ‟lere gereken kredi desteğini sağlamaktadır. Özellikle KGF‟nin 2008 ve 2009 yıllarında
hızlandırmıĢ olduğu çalıĢmaları sayesinde iĢletmeler için ülke çapında yaratılan kredi miktarı
dört beĢ katına çıkmıĢtır.161
Bu konuda göze çarpan eksikliklerin KOBĠ‟lerin mevcut
finansman kaynakları hakkında yeterli bilgiye sahip olmamaları, haberdar olsalar bile mali
desteği elde edebilmek için gerekli görülen bürokratik iĢlemlerden çabuk yılmaları olduğu
sanılmaktadır. Bu sorunları aĢabilmek için KOBĠ‟lerin ulusal ve uluslararası fonlar hakkına
bilgilendirilmeleri ve gerekli bürokratik iĢlemlerin minimum düzeye çekilmesi faydalı
olacaktır.
Rekabetçiliğin artırılmasında olmazsa olmaz faktör teknolojidir. KOBĠ‟lerin teknolojik
altyapıları iyileĢtirilmeden alınacak diğer tüm önlemler faydasız kalacaktır. Mevcut
iĢletmelerin teknolojik altyapılarının küresel rekabetin talep ettiği düzeyde olmadığı
düĢünülmektedir. Bölgedeki iĢletmelerin teknolojik altyapıya yapılacak olan yatırımlarla ürün
kalitesi ve verimlilik arasındaki bağı fark etmelerine yönelik çalıĢmalar rekabet edebilirliğin
artmasına katkı sağlayacaktır. Bu amaçta yapılacak ilk Ģey teknolojiyi kullanma ve hatta
üretme kültürünün yaygınlaĢtırılmasına dönük eğitimler verilmesidir. Teknolojinin
KOBĠ‟lerde kullanımını artıracak eğitim, teĢvik gibi eylemler çok yerinde olacaktır. Bir
sonraki aĢama olan, KOBĠ‟lerde teknoloji üretme hedefini yerleĢtirmeye yönelik eğitimlerden
160 A.g.e. 161 http://www.kgf.com.tr/4yillarkefalet.htm
148
ilki telif hakkının, markalaĢmanın ve onun uluslararası rekabetteki kilit yerinin vurgulanması
olabilir. Yenilikçiliğe ve Ar-Ge‟ye odaklı Ģirket vizyonunun yerleĢtirilmesi ve bu doğrultuda
yapılacak her türlü faaliyet KOBĠ‟lerin bölgenin kalkınmasındaki baĢat rolüne esas teĢkil
etmektedir.
Tüm bu tasarı ve stratejiler bölgenin çevreye duyarlı kalkınma hedefiyle hiçbir Ģekilde
çeliĢmemeli, bunun için gerekli olan tüm önlemler alınmalıdır. Aslında bunu sağlamak çok
zor değildir; çünkü geliĢmiĢ ülkelerde artan çevre bilinci yeĢil ekonomi gibi bir kavramı
doğurmuĢtur ve bu hususa dikkat etmeyen üreticiler rekabet güçlerini de git gide
yitirmektedirler. Diğer bir deyiĢle, rekabet edebilirlik ve sürdürülebilir çevre birbirinden
ayrılamaz hedefler haline gelmiĢtir. Bu durum bölgenin doğal zenginliklerine zarar vermeden
kalkınma hedefi açısından büyük bir Ģanstır.
2.4 Çevresel Sürdürülebilirlik
Bölge Planı vizyonunun en önemli parçalarından biri de “Çevreye Duyarlı Olarak
Sürdürülebilir Kalkınma” dır. Çevresel sürdürülebilirlik, gelecek kuĢakların ihtiyaç duyacağı
kaynakların varlığını ve kalitesini tehlikeye atmadan günümüz ihtiyaçlarının karĢılanmasıdır.
Bölgede sürdürülebilir kalkınma konusu iĢlenirken pek çok ulusal ve uluslararası üst ölçekli
plan ele alınmıĢtır. Bunlardan BirleĢmiĢ Milletler Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Raporu‟na
göre çevre ekseninde altyapı ve atık giderme tesislerinin tamamlanması, temiz üretim ve
teknolojilerinin, çevre dostu ve doğal kaynakları tahrip etmeyen üretim mekanizmalarının
geliĢtirilmesi ve ulusal enerji tassarufunun sağlanması gerekmektedir. Kyoto Protokolü
gereğince CO2 ve diğer sera gazı emisyonlarının azaltılması zorunlu kılınmıĢtır. Dokuzuncu
Kalkınma Planı ise doğal ve kültürel varlıklar ile çevrenin gelecek nesilleri de dikkate alan bir
anlayıĢ içinde korunması ilkesini içermektedir. Ayrıca Dokuzuncu Kalkınma Planı‟nda
rekabet gücünün artırılması geliĢme ekseninde “çevrenin korunması ve kentsel altyapının
geliĢtirilmesi” bir öncelik olarak yer almaktadır. AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi ve
AB‟nin kalkınma stratejileri arasında yer alan “iklim değiĢikliği ve temiz enerji”,
“sürdürülebilir üretim ve tüketim”, “doğal kaynakların daha iyi yönetilmesi” ulusal çevre
mevzuatında da öne çıkmaktadır. Bununla birlikte Türkiye‟deki ulusal planlardan Ulusal
Ġklim DeğiĢikliği Strateji Belgesi “iklim değiĢikliği ulusal hedefleri doğrultusunda temiz
üretim mekanizmalarını teĢvik edilmesi”, Türkiye Sanayi Politikası “ atık yönetimi”, Enerji
ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Stratejik Planı ve Türkiye için Enerji Verimliliği Stratejisi
149
“enerji verimliğininin artırılması” konularını ele alır. Tüm ulusal ve uluslararası yaklaĢımlar
doğrultusunda Bölge‟de entegre atıksu ve atık yönetimine, dıĢ ortam hava kalitesini
yükseltmeye, doğal kaynakların koruyarak kullanımına ve sürdürülebilir üretim
mekanizmalarına önem verilmektedir.
2.4.1 Doğal Kaynaklar ve Biyolojik ÇeĢitliliğin Korunması
290,5 km‟si Balıkesir‟de, 650 km‟si Çanakkale‟de olmak üzere toplam 940,5 km‟lik
kıyı Ģeridine sahip TR22 Güney Marmara Bölgesi barındırdığı ormanlar, akarsular, milli
parklar, kuĢ cennetleri gibi doğal kaynakları ile birçok ekosisteme ev sahipliği yapmaktadır.
Çanakkale ili ve Balıkesir ili sınırları içinde bulunan Kaz Dağları fauna ve flora
açısından dikkat çekicidir. Kaz Dağları endemik türler açısından özel bir zenginliğe sahiptir.
Manyas Gölü, Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, Troya Tarihi Milli Parkı vb. değerlere
sahip olan Bölge, doğal kaynakların ve biyolojik çeĢitliliğin varlığı açısından ülke genelinde
önemli bir yere sahiptir.
Bölgede, yaĢam alanlarının Kaz Dağları olduğu bilinen ancak son yıllarda izine
rastlanılmamıĢ birtakım türler bulunmaktadır.162
Biyolojik çeĢitliliğin korunması ve biyolojik
kaynakların sürdürülebilir kullanımı, ekosistem bazlı planlama ve yönetim sistemlerinin
geliĢtirilmesi ve uygulanması; biyolojik çeĢitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımı
konusunda halkın bilgi seviyesinin ve duyarlılığının artırılması; endemik ve tehlike altındaki
flora ve fauna türleri ile bunların yaĢam ortamlarının korunması Ulusal Biyolojik ÇeĢitlilik
Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında ele alınan hedeflerden bazılarıdır. Ulusal Biyolojik
ÇeĢitlilik Stratejisi doğrultusunda biyolojik çeĢitlilik ve genetik kaynakların araĢtırılması,
korunması ve değerlendirilmesi, endemik türler üzerinde çalıĢmaların yürütülmesi, farkındalık
yaratma ve artırmaya yönelik çalıĢmalar Bölgenin sahip olduğu biyolojik çeĢitliliğin gelecek
nesillere aktarılması açısından faydalı olacaktır.
Önemli maden rezervlerine sahip TR22 Güney Marmara Bölgesi‟nde maden arama ve
iĢletme faaliyetleri yürütülmektedir. Sürdürülebilir kalkınma hedefleri ile uyumlu olarak,
madencilik çalıĢmalarının ulusal çevre mevzuatı özellikle de Çevresel Etki Değerlendirme
162 Çanakkale Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çanakkale Ġli Çevre Durum Raporu (2006-2007),
http://www2.cedgm.gov.tr/icd_raporlari/canakkaleicd2007.pdf
150
(ÇED) Belgesi hükümleri doğrultusunda gerçekleĢtirilmesi önemlidir. Bölge genelinde
madencilik faaliyetlerinin çevre koruma politikaları dikkate alınarak gerçekleĢtirilmesi doğal
kaynakların ekolojik dengeyi bozmadan ekonomiye kazandırılması açısından önem arz
etmektedir.
Bölgeye yönelik kalkınma hedefleri doğrultusunda biyolojik çeĢitliliğin korunması ve
doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı, Bölge açısından dikkate alınması gereken önemli
yaklaĢımlardan biri olmalıdır.
2.4.2 Su Kaynakları ve Atıksu Yönetimi
2008 yılı TÜĠK verilerine göre Bölgedeki toplam 87 belediyenin 76‟sında
kanalizasyon Ģebekesi ile hizmet verilirken, arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı
12‟dir (Tablo 2.61).
Balıkesir ilinde Balıkesir Merkez, Burhaniye, Altınoluk, Edremit ve Ocaklar
Belediyesi atıksu arıtma tesisine sahip olan belediyeler olup, Çanakkale ilinde atıksu arıtma
tesisine (AAT) sahip belediyeler Ayvacık, Mahmudiye ve Kepez Belediyeleridir.163
Tablo 2.61 Kanalizasyon Ģebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayıları ve
nüfusu (2008)
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Toplam belediye sayısı 53 34 87 3225
Kanalizasyon Ģebekesi ile hizmet verilen
belediye sayısı 47 29 76 2421
Kanalizasyon Ģebekesi ile hizmet verilen nüfusun
belediye nüfusu içindeki oranı (yüzde) 94 89 92 88
Arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı 9 3 12 442
Arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye
nüfusu içindeki oranı (yüzde) 47 7 27 56
Kaynak: TÜIK, 2008
163 Çevre ve Orman Bakanlığı, Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012),
http://www.styd-cevreorman.gov.tr/DATA/aat_eylem_plani.pdf
151
Balıkesir Merkez Belediyesi tarafından kullanılmakta olan AAT, 2005 yılı itibariyle
faaliyete baĢlamıĢtır. Balıkesir AAT ilk kademede 326.000 kiĢilik nüfus için dizayn
edilmiĢtir. Tesisin toplam kapasitesi 67.000 m3/gün‟dür ve tesis 45.000 m
3‟lük debiye
sahiptir.164
DeĢarj izin belgesi olan tesis, deĢarjını Simav Çayı‟na yapmaktadır.
Burhaniye, Altınoluk, Edremit ve Ocaklar Belediyeleri tarafından fiziksel ve biyolojik
arıtma yapan arıtma tesisleri iĢletilmektedir. Edremit atıksu arıtma tesisi, Edremit, Akçay,
Kadıköy ve Zeytinli Belediyeleri tarafından ortak kullanılmaktadır.165
Tablo 2.61‟de belirtildiği üzere Çanakkale ilinde toplam 34 belediyeden sadece üç
tanesinde AAT bulunmaktadır. Ancak AAT inĢaat çalıĢmaları 2008 yılı sonrası tamamlanan
ve iĢletmeye alınan bir diğer belediye, Umurbey Belediyesi‟dir. Evsel atıksuların derin deniz
deĢarjı yapılması nedeniyle deniz suyu kalitesi büyük bir kirlilik tehdidi altındadır.166
Deniz
suyu kalitesinin korunması amacıyla yerleĢim yerlerinden kaynaklanan evsel atıksuların
bertarafı konusunda yerel yönetimler tarafından köklü tedbirler alınması önem arz etmektedir.
Çevre ve Orman Bakanlığı‟nın AAT bulunmayan yerel yönetim merkezlerinde AAT
kurulmasına yönelik genelgeleri doğrultusunda, Bölgedeki yerel yönetimler tarafından AAT
yatırımlarının 2017 yılına kadar tamamlanması planlanmıĢtır.167
Bölgede endüstriyel kaynaklı atıksu yönetimi ele alındığında, bazı sanayi tesislerinde
atıksu arıtma tesisi olmadığı göze çarpmaktadır. Balıkesir ilinde madencilik ve kağıt
iĢletmelerinden, Çanakkale ilinde ise deri iĢletmelerinden kaynaklanan atıksular su kaynakları
üzerinde kirlilik baskısı oluĢturmaktadır. Ayrıca bölge geneline yayılmıĢ mandıra ve
zeytinyağı imalathanelerinin de su kaynakları üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır.
Bölgede endüstriyel atıksularını arıtma iĢlemine tabi tutan iĢletmelerin yanı sıra atıksularını
arıtmaya tabi tutmadan Ģehir kanalizasyonuna, yüzey sularına ve sulama kanallarına veren
bazı iĢletmeler de bulunmaktadır. Yüzey ve sulama sularına deĢarj edilen endüstriyel
atıksular, su kaynaklarında ciddi bir kirlenmeye sebep olmaktadır. KirlenmiĢ su kaynaklarının
164 Balıkesir Belediyesi, Balıkesir Belediyesi Stratejik Planı (2009-2014),
http://www.balikesir.bel.tr/strateji/2009_2014_stratejik_plan.pdf 165 Çevre ve Orman Bakanlığı, Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012),
http://www.styd-cevreorman.gov.tr/DATA/aat_eylem_plani.pdf 166 Çanakkale Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çanakkale Ġli Çevre Durum Raporu (2006-2007),
http://www2.cedgm.gov.tr/icd_raporlari/canakkaleicd2007.pdf 167 Çevre ve Orman Bakanlığı, Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012),
http://www.styd-cevreorman.gov.tr/DATA/aat_eylem_plani.pdf
152
tarımsal sulama amacıyla kullanılması sonucunda gerek toprak yapısında gerekse çeĢitli zirai
faaliyetlerde bir takım problemler ortaya çıkmaktadır.168
Bölgede yer alan mavi bayraklı plajlar Balıkesir ilinde 19 tane olup, bu plajlar
Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Gömeç, Erdek ilçelerinde yer almaktadır. Çanakkale ilinde ise
5 tane olan mavi bayraklı plajlar Ayvacık ilçesinde bulunmaktadır.169
Ancak, kaçak vidanjör
boĢaltımı, kıyı bölgelerdeki yerleĢim alanlarının yetersiz altyapısı, sintine boĢaltımı, denize
ulaĢan kirlilik yükü yüksek yüzey ve yeraltı suları vb. kirleticiler deniz suyu kalitesini
olumsuz yönde etkilemektedir.170
2008 yılı TÜĠK verilerine göre Bölgedeki toplam 87 belediyenin 86‟sı içme ve
kullanma suyu Ģebekesi ile hizmet vermektedir. Türkiye genelinde içme ve kullanma suyu
Ģebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı yüzde 99 iken, Balıkesir
ilinde bu oran yüzde 98, Çanakkale ilinde ise yüzde 100‟dür (Tablo 2.62).
Tablo 2.62 Ġçme ve kullanma suyu Ģebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye
sayısı ve nüfusu (2008)
Balıkesir Çanakkale TR22 TÜRKĠYE
Toplam belediye sayısı 53 34 87 3.225
Ġçme ve kullanma suyu Ģebekesi ile hizmet
verilen belediye sayısı 52 34 86 3.190
Ġçme ve kullanma suyu Ģebekesi ile hizmet
verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı
(yüzde)
98 100 99 99
Ġçme ve kullanma suyu arıtma tesisi ile hizmet
verilen belediye sayısı 7 3 10 434
Ġçme ve kullanma suyu arıtma tesisi ile hizmet
verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı
(yüzde)
49 33 41 50
Kaynak: TUIK, 2008
Bölge‟de içme ve kullanma suyu temin edilen ana kaynaklar yeraltı suları ve
barajlardır. Bölgede yeraltı sularının gereğinden fazla çekilmesi nedeniyle tuzlanma sorunu
kendini göstermektedir. Çanakkale, Kepez, Umurbey ve Biga Ovalarıyla Gelibolu
168 Balıkesir Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çevre Durum Raporu 2008 169 Mavi Bayrak Türkiye, http://www.mavibayrak.org.tr/tr/index.php 170 Balıkesir Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çevre Durum Raporu 2008
153
Yarımadasındaki ovalarda tuzlanma sorunu bulunmaktadır.171
Su kaynaklarındaki çekimlerin
kontrolünün bir Ģekilde yapılmasına yönelik çalıĢmalar, tuzlanma riskinin önüne geçilmesi
açısından Bölge için faydalı olacaktır.
Güney Marmara Bölgesi yoğun tarımsal aktivitelerin gerçekleĢtiği bir bölgedir.
Bölgede kuru ve sulu tarım yapılan arazilerde önemli miktarda gübre ve zirai ilaç
kullanılmaktadır. Çanakkale ilindeki Atıkhisar ve Bayramiç Baraj göllerinde yapılan ölçümler
neticesinde tarımsal faaliyetlerde kullanılan gübrelerin tarımdan dönen sularla beraber su
kaynaklarına geçtiği ve ölçüm değerlerinin 1. sınıf su kalitesinde olması gereken
parametrelerin çok üzerinde olduğu anlaĢılmaktadır.
Balıkesir‟de Simav Çayı‟nda Ġl Çevre Müdürlüğü, Ġl Çevre Koruma Vakfı ve
TÜBĠTAK iĢ birliğinde örnek bir modelleme çalıĢması gerçekleĢtirilmiĢ, yapılan çalıĢma
neticesinde Simav Çayı‟nda oluĢan su kirliliğinin yüzde 55‟inin tarım, yüzde 45‟inin ise diğer
unsurlardan kaynaklandığı anlaĢılmıĢtır. Tarımsal kaynaklı atıksuların kontrolü noktasında iyi
tarım uygulamaları büyük önem kazanmaktadır. Su kaynaklarının korunmasına yönelik iyi
tarım uygulamaları, yüzeyden akan sulama suyunun toprak tarafından maksimum düzeyde
emilmesini ve tarımsal aktivitelerden dönen sulama suyu miktarının minimize edilmesini
hedefler.
Bölgedeki su kaynakları Marmara Havzası, Susurluk Havzası ve Kuzey Ege Havzası
sınırları içinde yer almaktadır. Havzaların kullanma kapasitelerini ve kirlilik düzeylerini
belirlemek amacıyla kaynak yönetim ve izleme sistemlerinin oluĢturulması su kaynaklarının
yönetimi açısından faydalı olacaktır.
2.4.3 Atık Yönetimi
2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Balıkesir sınırları içinde bulunan 53 belediyeden üç
tanesinde atıklar düzenli olarak depolanmakta olup (Tablo 2.63), diğer belediyelerde atıklar
vahĢi depolanmaktadır.172
171 Çanakkale Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çanakkale Ġli Çevre Durum Raporu (2006-2007),
http://www2.cedgm.gov.tr/icd_raporlari/canakkaleicd2007.pdf 172 Balıkesir Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Balıkesir Ġl Çevre Durum Raporu 2008
154
Balıkesir ilinde kimya sektöründe faaliyet gösteren iĢletme sayısının az ve sanayinin
tarım ve gıda ağırlıklı olmasından dolayı tehlikeli atıklarla ilgili çok ciddi problemlerle
karĢılaĢılmamaktadır. ĠĢletmeler faaliyetleri sonucu oluĢan atıklarını biriktirmekte, büyük
ölçekli iĢletmelerde de geçici depolama alanları bulunmaktadır. Ġl dahilinde Çevre ve Orman
Bakanlığı izni olan bir adet tehlikeli ve özel atıkları yakıt olarak kullanan çimento fabrikası,
bir tane hurda kabloların geri kazanımına yönelik geçici çalıĢma izni verilmiĢ geri kazanım
tesisi ve bir tane tehlikeli maddeler içeren öğütme ve öğütme maddelerinin, tehlikeli
maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine olmuĢ ambalajlarının,
yağ filtrelerinin ve tehlikeli maddelerle kontamine olmuĢ metal atıkların geri kazanımı
konusunda geçici izin verilmiĢ geri kazanım tesisi bulunmaktadır. Ayrıca tehlikeli atıkların
taĢınması için lisanslı araçlar da mevcuttur.
Atık pillerin ve bitkisel atık yağların toplanmasına iliĢkin çalıĢmalar da
yürütülmektedir.173
Geri kazanım ile ilgili olarak, 2005 yılında ambalaj atıklarının geri
dönüĢümüne yönelik Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı ile iĢbirliği
içinde ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması çalıĢmalarına baĢlanmıĢ, yürütülen
çalıĢmalar neticesinde 2008 yılı itibariyle Balıkesir Ġl Merkezinin yüzde 50‟sine
ulaĢılmıĢtır.174
Tablo 2.63 kapsamında verilen 2008 yılı TÜĠK verilerine göre Çanakkale ilinde
atıkların bertaraf edilmesi amacıyla kurulmuĢ herhangi bir düzenli depolama sahası
bulunmamaktadır. Ancak, 2008 yılı sonrası tamamlanan iki atık yönetim projesi
bulunmaktadır. Projelerden biri Dünya Bankası tarafından desteklenen “Gelibolu Katı Atık
Bertaraf Tesisi Projesi” diğeri ise Avrupa Birliği tarafından desteklenen, Türkiye‟nin atık
yönetimi konusunda ilk iki pilot projesinden biri olan “Çanakkale Bölgesel Katı Atık
Yönetimi Projesi”dir.
Çanakkale-Lapseki-Umurbey-Kepez-Çardak-Kumkale-Ġntepe-Ġl Özel Ġdare Katı Atık
Yönetim Birliği‟nin faydalanıcısı olduğu proje kapsamında inĢaat çalıĢmaları tamamlanan
düzenli depolama sahası Ağustos 2009 tarihi itibariyle hizmete sunulmuĢtur.175
Depolama
173 Balıkesir Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Balıkesir Ġl Çevre Durum Raporu 2008 174 Balıkesir Belediyesi, Balıkesir Belediyesi Stratejik Planı (2009-2014),
http://www.balikesir.bel.tr/strateji/2009_2014_stratejik_plan.pdf 175 Çanakkale Belediyesi, Çanakkale Belediyesi 2009 yılı Faaliyet Raporu,
http://www.canakkale.bel.tr/dokumanlar/faaliyet_raporu_2009.PDF
155
sahasının fizibilite çalıĢmalarında öngörülen ömrü 20 yıl olup, üç hücreye sahip sahanın
depolama hacmi 1.345.045 m3 tür. Toplam tesis alanı 270.450 m
2 olan depolama sahasında,
sızıntı sularının arıtılmasına yönelik ön atıksu arıtma tesisi ve yeĢil atıklara yönelik kompost
tesisi bulunmaktadır. Proje kapsamında beĢ adet vahĢi çöp depolama sahası kapatılıp
rehabilite edilmiĢ ve ayrıca geri dönüĢtürülebilir atıkların toplanmasına yönelik üç adet geri
dönüĢüm merkezi kurulmuĢtur.
Çanakkale Merkez ilçede 2010 yılı baĢlarında ambalaj atıkları toplama ve ayırma
tesisi hizmete geçmiĢ, belirlenen pilot bölgelerde ambalaj atıklarının (kağıt, karton, plastik,
metal) ayrı toplanmasına yönelik çalıĢmalar gerçekleĢtirilmiĢtir.176
Atık pillerin ve bitkisel
atık yağların toplanmasına iliĢkin çalıĢmalar da yürütülmektedir.177
Tablo 2.63 Bertaraf Yöntemine Göre Belediye Atık Miktarı (2008)
BERTARAF YÖNTEMLERĠ
Toplam Belediye Çöplüğü
Düzenli depolama
sahalarına
götürülen
Açıkta
Yakma Gömme
A B B B A B A B A B
Balıkesir 53 415.498 46 256.159 3 145.925 1 314 1 9.330
Çanakkale 34 152.374 30 142.709 - - 1 1.098 - -
TR22 87 567.872 76 398.868 3 145.925 2 1.412 1 9.330
TÜRKĠYE 3.129 24.360.863 2.271 10.052.659 423 10.947.437 126 239.291 45 100.486
A: Belediye Sayısı, B: Atık Miktarı (ton/yıl)
Kaynak: TÜĠK, 2008
Bölgenin, Dünya Bankası ve Avrupa Birliği tarafından desteklenen atık yönetimi
projelerine ev sahipliği yapıyor olması ve Avrupa Birliği‟nin Katılım Öncesi Mali Yardım
Aracı kapsamında AB fonlarına hibe baĢvurusu yapılmıĢ Balıkesir Katı Atık Yönetim
Projesinin varlığı, Bölge vizyonununda ön plana çıkan çevreye duyarlı kalkınma anlayıĢını
desteklemektedir. Ancak bölge geneline bakıldığında, düzenli depolama sahasına sahip
belediye sayısının azlığı ve gerçekleĢtirilen vahĢi depolama uygulamaları; Bölgede atık
yönetim sisteminin geliĢtirilmesi, vahĢi çöp döküm sahalarının kapatılıp rehabilite edilmesi ve
176 Çanakkale Belediyesi, Çanakkale Belediyesi 2010 yılı Ocak-Haziran Beklentiler raporu,
http://www.canakkale.bel.tr/dokumanlar/2010_butce_6aylikgerceklestirme1.pdf 177 Çanakkale Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çanakkale Ġli Çevre Durum Raporu (2006-2007),
http://www2.cedgm.gov.tr/icd_raporlari/canakkaleicd2007.pdf
156
entegre atık yönetim sisteminin kurulmasına iliĢkin çalıĢmaların yürütülmesi gereğini ortaya
çıkarmaktadır.
Bu yaklaĢım Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2008-2012 yılları için hazırlanmıĢ
Atık Yönetimi Eylem Planı ile uyumlu bir yaklaĢım olacak, aynı zamanda IX. Kalkınma
Planı‟nın “evsel nitelikli katı atık yönetiminde kaynakta ayrıĢtırma, toplama, taĢıma, geri
kazanım ve bertaraf safhalarının teknik ve mali yönden bir bütün olarak değerlendirilmesi;
yatırım ve iĢletme maliyetleri düĢük ve ülke Ģartlarına en uygun katı atık bertaraf teknolojisi
olan düzenli depolama yönteminin tercih edilmesi” Ģeklindeki hedefiyle de uyumlu olacaktır.
Katı atık yönetim hizmetlerinde yaĢanan en önemli problemlerden biri kendi temizlik
iĢleri veya katı atık yönetim iĢletmeleri olan çok sayıda küçük belediyenin bulunmasıdır. Bu
sistem, etkili ve ekonomik olmadığı gibi, maliyetlerin karĢılanamaması, yeterli kaynak ve
uygun teknolojinin bulunamaması ve genellikle de uygun katı atık yönetim uygulamalarının
hayata geçirilmesinde ilerleme kaydedilememesi gibi problemlere yol açmaktadır.178
Atık
Yönetimi Eylem Planı kapsamında yukarıda değinilen problemlerin çözümüne yönelik olarak
“Mahalli Ġdare Birlik Modeli” ele alınmaktadır. TR22 Güney Marmara Bölgesi‟nde
halihazırda kurulu atık yönetim birliği altı tane olup, bu birliklerin adları aĢağıda
verilmektedir:
Çanakkale ilinde kurulu birlikler
Çanakkale-Lapseki-Umurbey-Kepez-Çardak-Kumkale-Ġntepe-Ġl Özel Ġdare Katı Atık
Yönetim Birliği
Biga, Çan, Yenice ve Çevresi Katı Atık Yönetim Birliği
Ayvacık, Ezine, Bayramiç, Bozcaada, Geyikli, Gülpınar, Mahmudiye, Küçükkuyu ve
Çanakkale Ġl Özel Ġdarenin üyesi olduğu Troas Bölgesi Belediyeleri Katı Atık
Yönetim Birliği
Gelibolu, Eceabat, EvreĢe, Bolayır, Kavakköy Belediyeleri ve Çanakkale Ġl özel
Ġdaresinin üyesi olduğu Gelibolu Yarımadası Katı Atık Yönetim Birliği
Balıkesir ilinde kurulu birlikler
Körfez Belediyeler Birliği
Balıkesir Ġli Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Belediyeler Birliği
178 Çevre ve Orman Bakanlığı, Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012),
http://www.cygm.gov.tr/CYGM/Files/EylemPlan/atikeylemplani.pdf
157
Yukarıda belirtilen birlikler arasında yabancı finansman kaynaklarından faydalanarak
atık yönetimine iliĢkin projelerini baĢarıyla tamamlayanlar ve ayrıca depolama sahasına
iliĢkin alan seçimi çalıĢmasını tamamlamıĢ olan birlikler bulunmaktadır. Bölgede bulunan
mahalli idare birlikleri arasında tecrübe aktarımı, ortak çalıĢma alanlarının oluĢturulması,
birliklere yönelik kapasite geliĢtirme programları; bahsi geçen mahalli idare birlikleri arasında
sinerji yaratılması ve Bölge genelinde entegre atık yönetim sisteminin kurulmasına yönelik
çalıĢmaların desteklenmesi açısından önemlidir.
Atık yönetimi konusunda yürütülen çalıĢmaların baĢarısı, özellikle hizmetin verildiği
hedef kitlenin sisteme dahil olması ile mümkün olacaktır. Bu kapsamda özellikle Bölge
halkının atık yönetimi konusunda farkındalığının artırılması Bölgeyi baĢarıya taĢıyacak
unsurlardan biridir.
2.4.4 Hava Kalitesi
Balıkesir ilinde evsel ısınma amaçlı doğalgaz kullanımı sanayide doğalgaz
kullanımına nazaran daha yaygındır.179
Çanakkale il genelinde ve Merkez ilçede ısınma
amaçlı daha çok fosil kaynaklı yakıtlar kullanılmaktadır. Ġl genelinde 2006 yılı itibariyle
doğalgaz kullanımına geçilmiĢ olup, ilerleyen yıllarda doğalgaz kullanımının artırılması
öngörülmektedir.180
Bu doğrultuda evsel ve sanayi amaçlı doğalgaz kullanımının
yaygınlaĢtırılması ve temiz enerji kaynaklarının kullanımı hava kalitesi açısından Bölge için
faydalı olacaktır.
Endüstriyel kaynaklı hava kirliliği açısından Balıkesir ilinde A Grubu emisyon iznine
sahip olan tesis sayısı 10, B Grubu emisyon iznine sahip olan tesis sayısı 116 iken Çanakkale
ilinde A Grubu emisyon iznine sahip iĢletme sayısı 4‟tür. Çanakkale ilinde B Grubu emisyon
iznine sahip olan iĢletme sayısı bulunmamaktadır. Hava kirliliği sınıfları açısından Balıkesir
Merkez ve Bandırma ilçesi 1. grup kirlilik sınıfında, diğer ilçeler ise 2. grup kirlilik sınıfında
bulunmaktadır. Çanakkale ilinde ise Merkez, Biga, Çan, Gelibolu ilçeleri 1. grup kirlilik
sınıfında, diğer ilçeler ise 2. grup kirlilik sınıfında bulunmaktadır.181
Hava kirliliğine neden
179 Çevre ve Orman Bakanlığı, Temiz Hava Eylem Planı,
http://www.cygm.gov.tr/CYGM/Files/EylemPlan/Temiz_Hava_Eylem_Plani.pdf 180 Çanakkale Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çanakkale Ġli Çevre Durum Raporu (2006-2007),
http://www2.cedgm.gov.tr/icd_raporlari/canakkaleicd2007.pdf 181 Çevre ve Orman Bakanlığı, Temiz Hava Eylem Planı,
http://www.cygm.gov.tr/CYGM/Files/EylemPlan/Temiz_Hava_Eylem_Plani.pdf
158
olan kirleticelere karĢı gerekli önlemlerin alınarak dıĢ ortam hava kalitesinin iyileĢtirilmesi
Bölge açısından faydalı olacaktır.
2.4.5 Çevre Düzeni Planları
11 Kasım 2008 tarih ve 27051 sayılı Resmî Gazete‟de yayınlanan Çevre Düzeni
Planlarına Dair Yönetmelik, doğal, tarihi ve kültürel zenginliğin korunarak, ekonomik
kararlarla ekolojik kararların bir arada düĢünülmesine imkan veren, genel arazi kullanım
kararları ile bunlara iliĢkin strateji ve politikaları oluĢturmak ve çevre kirliliğini önlemek
amacıyla nazım ve uygulama imar planlarına esas teĢkil etmek üzere bölge ve havza bazında
1/50.000-1/100.000 ölçekteki çevre düzeni planlarının hazırlanmasına, hazırlatılmasına,
onaylanmasına, izlenmesine, denetlenmesine ve bu planlar üzerinde yapılacak değiĢikliklere
iliĢkin usul ve esasları düzenlemektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevresel Etki
Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü‟nün Çevre Düzeni Planlarına iliĢkin
haritasına göre Çanakkale ili “il çevre düzeni planı yapılması bir program dahilinde olmayan
iller” arasında yer almakta, Balıkesir ili “çevre düzeni planı çalıĢmaları ilgili valiliği veya
büyükeĢir belediyesince yapılan iller kapsamında yer almaktadır.182
Ġl çevre düzeni planları
sürdürülebilir kalkınma yolunda ilerleyen TR22 Düzey 2 Bölgesi için özellikle ekonomik
kararlar ile ekolojik kararların entegrasyonu açısından önemli olacaktır.
2.4.6 Doğal Risk Faktörleri
Güney Marmara Bölgesi çeĢitli doğal risk faktörlerinin etkisi altındadır. Özellikle I.
derece deprem bölgesinde bulunması, sel ve heyelan tehlikeleriyle karĢı karĢıya kalma
potansiyeli, ormanlık alanların yoğun olmasının getirdiği yangın tehlikesi bölge açısından
sıralanabilecek risk faktörleri arasında yer almaktadır.
AĢağıda yer alan Türkiye deprem bölgesi haritası incelendiğinde, TR22 Güney
Marmara Bölgesi‟nin, I. derece deprem bölgesinde yer aldığı görülmektedir. Türkiye‟nin
kuzey kesiminde doğu-batı doğrultusunda uzanan kuzey Anadolu deprem kuĢağı yaklaĢık
1500 km uzunluğa sahiptir. Marmara Bölgesi‟nde; Saros Körfezinden baĢlar, Doğu Anadolu
Bölgesi‟ndeki Aras Vadisi‟ne kadar uzanır. Bu kuĢak Gelibolu, Marmara Denizi‟nin derin
182 Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Düzeni Planları
http://www.cedgm.gov.tr/CED/AnaSayfa/CevreDuzeniPlani.aspx?sflang=tr
159
kısımları, Ġzmit Körfezi, Adapazarı, Düzce-Bolu, Gerede, Merzifon, Suluova, Erbaa-Niksar,
Kelkit vadisi ile Erzincan, Erzurum, Varto ve Van üzerinden geçen bir hat Ģeklinde uzanır.
Ayrıca Çanakkale, Edremit, Bursa ve Ġznik bu kuĢak içerisinde kalır.
Harita 2.19 Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası
Kaynak: T.C. BaĢbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığı,
http://www.deprem.gov.tr/Sarbis/Shared/DepremHaritalari.aspx
Çanakkale ilinde sel felaketi potansiyel afet türlerinden biridir. Çanakkale Ġl Merkezi
1961 ve 1964 yıllarında iki sel felaketi atlatmıĢtır. Topraklarının yarısından fazlasının
ormanlık alanlarla kaplı olması ve ormanların yangına hassas bölgeler oluĢturması sebebiyle,
Çanakkale ilinde özellikle yaz dönemlerinde meydana gelen irili ufaklı yangınlar ilin orman
varlığını tehdit etmektedir.183
Çanakkale ilinde zaman zaman heyelan problemi ile karĢı
karĢıya kalınmıĢtır. Örneğin Biga ilçesinde 1995 yılından itibaren baĢlayan heyelan problemi
2000 yılından itibaren etkisini arttırmıĢ ve 2003 – 2004 yıllarında büyük çapta iki göçme
meydana gelmiĢtir. Çanakkale Ġl Çevre Durum Raporu (2006-2007) kapsamında heyelanın
meydana geldiği alanda halen heyelan tehditinin olduğu ancak il kayıtları incelendiğinde bu
183 Çanakkale Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Çanakkale Ġli Çevre Durum Raporu (2006-2007),
http://www2.cedgm.gov.tr/icd_raporlari/canakkaleicd2007.pdf
160
alan dıĢında diğer ilçe, belde ve köylerinde heyelan riski taĢıyan baĢkaca herhangi bir saha
bulunmadığı aktarılmaktadır.
Balıkesir Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nün 2008 yılı Çevre Durum Raporu
kapsamında Balıkesir ilinde 1991 ve 1996 yıllarında birer kez, 1998 yılında ise dört kez su
baskını meydana geldiği, Bayındırlık ve Ġskan Müdürlüğü tarafından 1981 ve 1991 yılları
arasında ise 5 adet heyelan tespit edildiği aktarılmaktadır.
TR22 Güney Marmara Bölgesi‟ne yönelik planlama ve yapılaĢma süreçlerinde afet
tehlike ve risklerini dikkate alan yöntem ve yaklaĢımların uygulanması, risk azaltma ile ilgili
Ar-Ge çalıĢmalarının gerçekleĢtirilmesi, ilgili paydaĢlar arasında iĢbirliği ve koordinasyonun
artırılması, halkın farkındalığının artırılmasına yönelik çalıĢmaların yürütülmesi, vb.
uygulamaların gerçekleĢtirilmesi Bölge açısından faydalı olacaktır.
2.5 GZFT Analizi
“Güney Marmara Bölge Planı (2010-2013)” kapsamında TR22 Düzey 2 Bölgesi‟nin
ekonomik, sosyal, kültürel, coğrafi ve çevresel durumunu tespit edebilmek amacıyla sektörel ve
tematik alanlarda GZFT analizinden faydalanılmıĢtır. GZFT analizi mevcut olan yapının
güçlü ve zayıf yönleri ile fırsat ve tehditlerinin belirlenmesidir. Bölgenin avantajlı ve
dezavantajlı taraflarının belirlenmesi sürecinde Çanakkale ve Balıkesir illerinde 16-18 Mayıs
2010 tarihlerinde arama konferansları184
gerçekleĢtirilmiĢtir. Katılımcılık ilkesi uyarınca
bölgedeki kamu kurumu, üniversite, birlik ve STK temsilcileri çağrılarak çok sayıda paydaĢın
fikri alınmıĢtır.
“Güney Marmara Bölge Planı (2010-2013)” kapsamında TR22 Düzey 2 Bölgesi için
hazırlanmıĢ olan GZFT analizine ait tespitler aĢağıdaki tablolarda gösterilmektedir.
184 Katılımcı listesi için Ekler kısmına bakınız.
162
Güçlü Yanlar
Doğal kaynaklar ve yeraltı kaynakları açısından zenginlik
AB‟ye Yakınlık
Ġstanbul, Ġzmir ve Bursa Gibi Büyük Pazarlara (Metropollere) Yakınlık
Tarım, Hayvancılık ve Madencilik Konusunda Önde Gelen Bölgelerden Biri
Olması
Bölge illerinin her birinin üniversiteye sahip olması
Yatırıma DönüĢtürebilecek Mevduat Rezervinin Yüksekliği
Doğal, Tarihi ve Arkeolojik-Kültürel (Antik Kentler) Miras
Yenilenebilir Enerji Kaynakları Potansiyeli
Biyolojik ÇeĢitlilik ve Ekosistem
Rekabet Edebilirliği Yüksek Büyük Ölçekli ĠĢletmelerin Varlığı
Tarım ve hayvancılığa elveriĢli arazilerin varlığı
Bölgede iĢsizlik oranının Türkiye ortalamasının altında seyretmesi
Bölgedeki kadın istihdam oranının Türkiye ortalamasının üstünde olması
Ġlköğretim okullaĢmasında oranınında yüzde 100‟lük oranın yakalanmıĢ
olması
Zayıf Yanlar
Bölge içi geliĢmiĢlik farklarının çok yüksek olması
Yatırımların OSB‟lere yönlendirilememesi
Bölgede giriĢimcilik, Ar-Ge, yenilikçilik, markalaĢma ve proje üretme
kültürünün geliĢmemiĢ olması
Tescillenen patent, faydalı model ve endüstriyel tasarım sayısının az olması
Tanıtım ve lobi faaliyetlerinin eksik olması
DıĢ ticaret bilincinin geliĢmemiĢ olması
Bölgenin ekonomisinde tarımın payının yüksek olmasından dolayı gelirlerin
dalgalı bir yapı arz etmesi
Bölgedeki KOBĠ‟lerin kurumsal kapasitelerinin geliĢmemiĢ olmaması
Bölge büyük iĢletmelere ev sahipliği yapmasına rağmen bu iĢletmelerin
KOBĠ‟lerle arasındaki bağlantıların zayıf olması
Bölgenin ulusal ve uluslararası destek programlarından yeterli düzeyde
faydalanamaması
Organik tarım sektöründe nitelikli ara eleman olmaması
Tarımsal örgütlenmenin etkinsizliği
KOBĠ‟lerde çalıĢanların mesleki ve teknik niteliklerinin yetersizliği
Bölgenin sağlık sektörü göstergelerinde Türkiye ortalamasının altında
olması
Ulusal ve uluslararası rekabetin en önemli gerekliliklerinden olan
kümelenme konusunda Bölgede hiç bir çalıĢmanın mevcut olmaması
Ġyi tarım uygulamaları sertifikalı iĢletmelerin azlığı ve bu konuda
farkındalığın yetersizliği
Turizm sezonunun kısalığı
Kıyı Ģeridinde ikincil konutların çokluğu
Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması
Deniz, hava ve demiryolu ulaĢımının birbirinden kopuk ve yetersiz olması
Liman v havaalanlarının kapasitelerinin düĢük olması
Yetersiz çevresel altyapı
Su kaynaklarının kontrolsüz kullanımı
Emisyon izni olmayan sanayi tesislerin çokluğu
BüyükbaĢ hayvancılık yapan iĢletmelerin az sayıda hayvan sahibi olması ve
ölçek ekonomisinden faydalanılamaması
Atık yönetimin yeterli olmaması
163
Fırsatlar
Sahil Ģeridinin uzunluğu ve deniz bağlantısının olması
MarkalaĢmaya uygun tarım ürünlerinin varlığı
Yakın gelecekte ulaĢım ağlarının geliĢtirilecek olması
Bölgedeki genç, faal nüfus yoğunluğu
Dünya‟da turizm sektörünün geliĢme göstermesi ve yeni turizm
enstrümanlarının (doğa turizmi, sağlık turizmi) bölge dokusuna uyması
Üniversite, kamu kurum ve kuruluĢları, iĢ dünyası ve yerel yönetimler
arasında iĢbirliği
AB içindeki sektörel olarak yarıĢtığımız rakiplerin ekonomik darboğazda
bulunması
Dünyada organik gıda pazarının büyümesi
Çevresindeki büyük metropollerdeki yatırım kapasitesinin dolmuĢ olması
Dünyada alternatif enerji kaynaklarına yönelimin artması
Bölgenin yoğun göç almaması nedeniyle göç kaynaklı olumsuzlukların
olmaması
Bölgedeki sivil toplum örgütlerinin çoğulcu anlayıĢa uygun çok çeĢitli
olması
Örtüaltı tarım ve balıkçılık gibi günümüze kadar değerlendirilmemiĢ
potansiyelin varlığı
Bölge illerinde araĢtırma hastanelerinin olması
Atık yönetimi konusunda iyi uygulamaların bulunması
Kalite ve standardizasyonu sağlandığı taktirde tarım ürünlerinin AB
ülkelerine ihracat potansiyelinin olması
Bölgenin termal kaynaklarının turizm, tarım ve enerji elde etmek amacıyla
kullanılabilecek olması
Altyapı ve arıtma tesislerine iliĢkin yatırımların artması
AB ve ulusal enerji politikalarının yenilenebilir enerjiyi desteklemesi
Çevreyle ilgili projelerin AB programlarınca desteklenmesi
Tehditler
Bölgedeki illerin çevre düzeni planı olmaması
AB ülkelerinin yüksek tarım destekleri
Bölge dıĢına beyin göçü
Bölgenin Ciddi Doğal Afet Riski TaĢıması
Yeraltı ve yerüstü sularının sanayi ve evsel atıklar nedeniyle kirlenmesi
Tarım alanlarının yanlıĢ tarımsal uygulamalar sonucunda sürdürülebilir bir
Ģekilde kullanılamaması
AB müktesabatına uyum sürecinde tarımdan geçinen nüfus oranlarının
düĢecek olması
Deniz trafiğinin getirdiği özellikle denize dökülen petrol ve diğer tehlikeli
atıklardan kaynaklanan kirlilik riski
Bölgedeki sanayinin büyük bölümünün enerji yoğun olması
YanlıĢ sulama tekniklerinden dolayı toprakta tuzlanma riski
Marmara Denizi‟ndeki kirliliğin balıkçılığı tehdit etmesi
164
3 VĠZYON, AMAÇ, HEDEF VE STRATEJĠLER
TR22 Düzey 2 Bölgesi; doğal, tarihi ve kültürel değerleri ile turizmde, ürün çeĢitliliği
ile tarımda, bereketli topraklarının sunduğu ürünlerin ve yeraltı kaynaklarının iĢlenmesi ile
sanayide öne çıkan bir bölgedir.
Bölgenin ihtiyaçları ve öncelikleri gözetilerek ulaĢılabilir daha iyi bir geleceği
hedefleyen bölge vizyonu: çevresel dengeleri gözeten, sorunları önceliklendiren, küresel
rekabette etkinliği artıran, temel amaç ve önceliklere yoğunlaĢan stratejik bir yaklaĢıma
sahiptir. Bu yaklaĢım dahilinde Bölgenin Marmara ve Ege Denizi kıyısı olması; doğal,
kültürel ve tarihi mirası; verimli tarım toprakları; yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli ile
Bölge, ekonomik ve sosyal açıdan değerini ortaya koymaktadır.
Bölge vizyonunun oluĢturulmasında bölgeyi uzun vadede ulusal ve küresel
rakiplerinin önüne geçirebilecek özelliklerin öne çıkarılması amaçlanmıĢtır. Bölgenin
vizyonu; arama konferansları, derinlemesine görüĢmeler ve anket araĢtırmaları ıĢığında
paydaĢların katılımıyla belirlenmiĢ olup “Beşeri ve sosyal sermayesini geliştirmiş, girişimcilik
ruhunu canlandırarak tarım ve turizm sektörlerinde küresel rekabet seviyesine ulaşmış,
sanayisi katma değeri yüksek sektörler lehine gelişmiş; Kaz Dağları, Truva, Gelibolu,
Manyas Kuş Cenneti gibi kültürel ve doğal zenginlikleriyle çevreye duyarlı kalkınmış,
YAŞANACAK BÖLGE” Ģeklinde ifade edilmiĢtir.
Vizyona ulaĢmak için geliĢme eksenleri doğrultusunda belirlenen stratejik amaçlar üç
baĢlık altında toplanmıĢtır, bunlar;
Rekabet Edebilirliğin Artırılması,
BeĢeri Sermayenin ve Sosyal YaĢamın GeliĢtirilmesi,
Çevresel Sürdürülebilirliğin Sağlanmasıdır.
165
AMAÇ 1 : REKABET EDEBĠLĠRLĠĞĠN ARTIRILMASI
TR22 Güney Marmara Bölgesinin küresel ekonomide yerini alabilmesi, bölgenin
rekabet kapasitesini artırabilmesine bağlıdır. Bu bir taraftan, öncelikli ve potansiyel taĢıyan
sektörlerin daha rekabetçi bir yapıya kavuĢturulmasını gerektirmektedir. Diğer taraftan
sektörel geliĢmenin sağlanmasında, giriĢimcilik, AR-GE ve yenilikçilik kapasitesinin
artırılmasını, markalaĢma ve standartlaĢmanın sağlanmasını, ulaĢım ve sanayi altyapısının
geliĢtirilmesini ve etkili kullanılmasını, daha rekabetçi hale gelen üretimin dıĢ piyasalarla
bağlantısının güçlendirilmesi Ģeklindeki yatay öncelikler ön plana çıkmaktadır.
Ayrıca, bölgenin zengin çevresel ve kültürel değerlerinin geliĢme sürecinde
korunmasına yönelik olarak, ekonomik faaliyetler ile bunları destekleyici yatay önceliklerin
çevreye duyarlı bir Ģekilde gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir. Bu yöndeki stratejiler, ilgisine
göre aĢağıdaki stratejiler kapsamında ele alınmıĢ olup çevresel sürdürülebilirliğin
sağlanmasına yönelik Amaç 3 ile tamamlayıcı bir Ģekilde düzenlenmiĢtir. Bu kapsamda, bu
yöndeki hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesinde ve izlenmesinde eĢgüdüm sağlanacaktır.
Plan döneminde tarım ve turizmin geliĢtirilmesine öncelik verilecek, diğer taraftan
orta ve uzun vadede bölgenin sanayi yatırımları için cazibe teĢkil edeceği, bölgenin zengin
maden yataklarının daha da önem kazanacağı öngörüsüyle bu sektörlerdeki sürdürülebilir
geliĢme politikalarının ilk adımları atılacaktır.
Bölgede halen Türkiye ortalamasının üzerinde bulunan tarım sektörü istihdam payının,
kısa ve orta vadede yine ortalama üzerinde kalacağı tahmin edilmekle birlikte, tarım
istihdamında uzun vadeli azalma eğilimine bağlı olarak düĢeceği tahmin edilmektedir. Turizm
sektörünün, bölgenin rekabet avantajlarını değerlendirmenin yanında açığa çıkacak bu
iĢgücüne istihdam sağlanmasında etkili olması öngörülmektedir. Bölgede sanayinin
geliĢmesinde hem bölge dıĢından gelen hem de bölgede geliĢen giriĢimciliğin etkili olması
beklenmektedir. Özellikle bölgeye yatırımcı çekilmesinde ve giriĢimlerin desteklenmesinde,
çevresel sürdürülebilirlik gözetilerek, görece yüksek teknolojili ve çevre dostu yatırımlara
öncelik verilecektir.
166
HEDEF 1 : Tarım Sektörünün Rekabetçi Bir Yapıya KavuĢturulması
Tarım sektörü, bölge istihdamının yüzde 40‟ını oluĢturması, bu anlamda ekonomiye
katkıda bulunması, iç piyasada sahip olduğu rekabet avantajlarının yanında ihracat artıĢ
kapasitesinin bulunması, bölgedeki toprak kaynaklarının korunması ile sosyal ve kültürel
özelliklerinin sürdürülmesindeki rolü nedeniyle, bölgenin geliĢmesinde anahtar sektörlerden
birisidir. Bölgenin geliĢme sürecinde, tarımın istihdam içindeki payının azalması beklenmekle
birlikte, bölge ekonomisinde önemini koruyacağı, rekabetçi bir gıda sanayiyle bütünleĢerek
bölge kalkınmasında etkili olacağı öngörülmektedir.
AB ile bütünleĢme perspektifinde Türkiye‟nin de ortak tarım piyasalarına dahil
olabileceği, küreselleĢen dünya ekonomisinde tarım ve gıda ürünleri ticaretinde de rekabetin
attığı göz önüne alındığında, daha rekabetçi bir tarımsal yapının oluĢturulması giderek daha
fazla önem kazanmaktadır. Diğer taraftan geliĢmiĢ ülkelerde ve Türkiye‟de yüksek gelir
gruplarının tarım ve gıda ürünlerinde gıda güvenliği, kalite ve çevre standartlarına uyum
konularında giderek artan talepleri, daha yüksek kaliteli, organik ve/veya bölgeye has
ürünlerin markalaĢma, piyasa bulma ve yaygınlaĢma imkanlarını artırma yönünde fırsatlar
sağlamaktadır.
Bu fırsatların değerlendirilmesinde, çiftçilerin eğitim ve örgütlenme, tarım ve
hayvancılık iĢletmelerinin verimliklilerini artırma ve standartlara uyum sağlama
konularındaki eksikliklerinin giderilmesi önemini korumaktadır. Ayrıca, toprak ve su
kaynaklarının etkili ve sürdürülebilir bir Ģekilde kullanılması amacıyla altyapının
geliĢtirilmesi, çevreye duyarlı tarım konusunda bilincin yükseltilmesi de kısa vadede
giriĢilecek öncelikler arasındadır.
Bu kapsamda:
1. Tarımda verimliliği, rekabetçiliği ve sürdürülebilirliği sağlamak yönünde, çiftçilerin,
çiftçi örgütleri yöneticilerinin ve tarım profesyonellerinin bilgi, beceri ve bilinç
seviyelerinin artırılmasına yönelik olarak bölgedeki üniversiteler, il tarım müdürlükleri
ve diğer paydaĢlarla beraber düzenlenecek eğitim ve bilgilendirme etkinlikleriyle
programlar düzenlenecektir. Bu programlarda, temel iĢletme, üretim, pazarlama ve e-
ticaret, proje fikri oluĢturma, mali yönetim ve denetim, örgütlenme gibi konulara yer
verilecektir.
167
2. Tarımsal örgütlenmeyi yaygınlaĢtırmak, mevcut örgütlerin kapasitelerini arttırmak
amacıyla eğitim ve örgütlenme faaliyetleri, tarım il müdürlükleri ve üretici üst
örgütlenmeleriyle iĢbirliği içinde yürütülecektir.
3. Üretici örgütlerinin, tarım ve kırsal alanla ilgili paydaĢların birbirleriyle iletiĢimlerini
arttırmalarına ve deneyimlerini paylaĢarak etkinliklerini artırmalarına yardımcı olmak
amacıyla ortak platformlar oluĢturulacaktır.
4. Ekonomik olarak sulu tarım yapılabilecek alanlarda sulu tarıma geçilmesine yönelik
baraj, gölet, kapalı sulama kanalı gibi yatırımların gerçekleĢtirilmesi ve mevcut
altyapının yaygınlaĢtırılması, DSĠ ve il özel idarelerince koordinasyon halinde
gerçekleĢtirilecektir.
5. Su tasarrufu sağlamak ve sulamanın sebep olabileceği olumsuz çevresel etkileri
azaltmak amacıyla basınçlı sistemlere geçiĢ ve münavebeli ekim konusunda, çiftçiler il
tarım müdürlükleri ile koordinasyon içinde bilinçlendirilecek, üreticilerin bu yöndeki
yatırım ihtiyaçlarının giderilmesinde finansman imkanlarına eriĢimi
kolaylaĢtırılacaktır.
6. Sulama ve tarımsal üretimin daha verimli yapılabilmesi için arazi toplulaĢtırma
çalıĢmaları yürütülecektir.
7. Tarım il müdürlükleri, üretici örgütlenmeleri, standardizasyon kuruluĢları ve ilgili sivil
toplum örgütleriyle iĢbirliğine gidilerek çevreye duyarlı tarım, organik tarım, HACCP
ve izlenebilirlik bileĢeni içeren iyi tarım uygulamaları konusunda eğitim,
bilinçlendirme ve yaygınlaĢtırma programları yürütülecektir.
8. Süt kalitesini artırmak üzere süt sağımının mekanizasyonu ve süt üretim süreçlerinin
iyileĢtirilmesine yönelik yatırımlar, ilgili kamu kurumlarınca sağlanan finansman
imkanlarına öncelik verilerek desteklenecektir.
9. Yem bitkisi ekiminin özendirilmesi, mera alanlarının aĢırı kullanımı nedeniyle
gördüğü zararın azaltılması, bozulmuĢ meralarda ıslah çalıĢmaları yürütülmesi
konularında Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı ile üretici örgütlenmeleri arasındaki
eĢgüdüm güçlendirilecektir.
10. Gökçeada ve Bozcaada‟da uygulandığı gibi, Marmara, AvĢa ve Ekinlik adalarında
organik zeytin-zeytinyağı, üzüm, sebze, hayvansal ürünler üretimi özendirilecek,
ilçenin turizm potansiyeli değerlendirilerek üretilen organik ürünlerin tanıtımı ve
pazarlanmasına yönelik çalıĢmalar desteklenecektir.
11. Bölgenin iklim ve koĢullarına uygun tohum, fidan, fide geliĢtirilmesi için Ege
Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü ve Batı Akdeniz Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü ile il
168
tarım müdürlükleri arasındaki iĢbirliği yoğunlaĢtırılacak, bölgeye uygun çeĢitlerin
üretimi ve yaygınlaĢtırılmasına yönelik olarak üretici iĢletmeler ve tarım örgütleriyle
iĢbirliğine gidilecektir.
12. Yerel beceri ve kaynakların sürdürülebilir kullanımı yoluyla yerel koĢullara uygun
yeni faaliyetlerle tarımsal üretimin çeĢitlendirilmesine katkı sağlanacaktır. Su ürünleri
üretiminde, sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde kültür balıkçılığının payı artırılacak,
balık avcılığı kontrolleri sıklaĢtırılacaktır. Bölgenin jeotermal kaynaklarını kullanan
ısıtmalı örtü altı tarımı sistemleri yaygınlaĢtırılacaktır. Üreticilerin bu konulardaki
kamu desteklerine eriĢimi kolaylaĢtırılacaktır.
HEDEF 2 : Turizm Sektörünün Rekabet Gücünün Artırılması
Bölgenin yüksek turizm potansiyeli, doğru stratejilerle değerlendirildiği takdirde
turizm sektörü kalkınmada önemli bir faktör olacaktır. Turizmin geliĢtirilmesinde, çevresel
sürdürülebilirlik gözetilerek bölgenin kendine has ve çeĢitlilik arz eden turizm potansiyellerini
kullanarak bölgenin daha rekabetçi hale gelmesi, faaliyetlerin çeĢitlendirilerek turizm
sezonunun tüm yıla yayılması, bölgeye yapılan ziyaret sayısı ve turizm alanlarında konaklama
günlerinin artırılması amaçlanmaktadır.
Bu kapsamda ulaĢım ve çevre altyapısı ile insan kaynaklarının iyileĢtirilerek turizm
konusundaki giriĢimlerin artırılması, iĢbirliğinin güçlendirilmesi, tesis ve hizmet kalitesinin
yükseltilmesi ve klasik deniz-kum-güneĢ turizmine ek olarak bölgenin termal, kültür, doğa,
spor, av, batık turizmi, ve yat turizmi gibi alternatif turizm olanaklarından en iyi Ģekilde
faydalanması hedeflenmektedir. Bu öncelik kapsamındaki stratejiler, altyapının geliĢtirilmesi,
beĢeri kaynakların geliĢtirilmesi ve çevrenin korunmasına yönelik hedef ve stratejilerle uyum
ve eĢgüdüm içinde yürütülecektir
Bölgede turizmin geliĢmesi yönünde kamu tarafından gerçekleĢtirilecek stratejilerin
yanında, desteklenecek proje ve faaliyetlerin de, Ayvalık, Edremit, Burhaniye, Gömeç,
Ayvacık, Ezine, Erdek, Bozcaada ve Gökçeada gibi hâlihazırda öne çıkan merkezlerin
yanında; termal turizm geliĢme potansiyeli bulunan Gönen-EkĢidere, Bigadiç-Hisarköy,
Manyas- Kızık, Susurluk-Kepekler, Sındırgı-Hisaralan, Çan-Etili, Yenice-Hıdırlar, Ayvacık-
Tuzla, Ezine-Kestanbol ve Biga-Kırkgeçit yöreleri; ekoturizm, spor ve sağlık turizmi
potansiyeli bulunan Kaz Dağları, Alaçam Dağları ve bölgenin büyük bir kısmını kaplayan
169
orman alanları; özellikle Gelibolu Yarımadası ile baĢta Troya ve Assos olmak üzere antik
kalıntıların bulunduğu yörelerde yoğunlaĢması öngörülmektedir.
Bu kapsamda
1. Bölgenin kıyı, termal, doğa, deniz, kültür vb. alternatif turizm çeĢitlerinde sahip
olduğu değerlerin yurt içinde ve yurt dıĢında etkili bir Ģekilde tanıtımı yapılacak, bu
suretle bölgeye turist ve nitelikli yatırım çekilmesi yönünde ilgili kamu kurumları,
TÜRSAB, TÜROFED, TUROB, TYD, POYD gibi sivil toplum kuruluĢları ve meslek
örgütleri arasında iĢbirliği güçlendirilecektir.
2. Turizm potansiyeli yüksek bölgelerde nitelikli konaklama, eğlence ve yeme içme
tesisleri kurulması, mevcut olanların niteliklerinin yükseltilmesi desteklenecektir.
3. Termal turizmin geliĢme potansiyeli bulunan Gönen-EkĢidere, Bigadiç-Hisarköy,
Manyas- Kızık, Susurluk-Kepekler, Sındırgı-Hisaralan, Çan-Etili, Yenice-Hıdırlar,
Ayvacık-Tuzla, Ezine-Kestanbol ve Biga-Kırkgeçit jeotermal sahalarından temin
edilen termal kaynakların turizme yönelik olarak sürdürülebilir kullanımının
yaygınlaĢtırılmasına iliĢkin giriĢimler özendirilecektir.
4. Kaz Dağları, Alaçam Dağları ve bölgenin büyük bir kısmını kaplayan orman
alanlarında ekoturizmin geliĢtirilmesi, doğa yürüyüĢlerinin düzenlenmesi, dağ
köylerine gelir sağlayacak Ģekilde yayla turizminin yaygınlaĢtırılması, izinli sahalarda
kontrollü bir Ģekilde av turizminin yapılması ve uygun alanların kamping faaliyetleri
için geliĢtirilmesi amacıyla sivil toplum örgütleri, ilgili kurum ve kuruluĢların iĢbirliği
geliĢtirmeleri özendirilecek, bu alanlarda yatırım yapmak isteyen özel giriĢimciler
teĢvik edilecektir.
5. Kaz Dağları‟nın eteklerinde bol oksijenli alanlarda özellikle Avrupa‟nın yaĢlı
nüfusunun dinlenme ve tedavi taleplerine odaklanacak rehabilitasyon merkezleri
kurulması yönünde piyasa araĢtırması ve fizibilite çalıĢmalarına destek verilecek, bu
kapsamda özellikle çevresel zenginliklerin korunması ve çevresel değerlerin
sürdürülebilirliği ilkeleri doğrultusunda elde edilecek sonuçlara göre planlama
çalıĢmaları baĢlatılacaktır.
6. Ağırlıklı olarak Akdeniz ve Güney Ege‟de geliĢen yat turizminin Güney Marmara
Bölgesinde de geliĢtirilmesi amacıyla Burhaniye yat limanı ve Ayvalık marinasının
ulusal ve uluslararası pazarda tanıtılması için ilgili kurumlarla iĢbirliği yapılacaktır.
170
Burhaniye yat limanının uluslararası yat trafiğine dahil edilmesi için projeksiyon
hazırlama ve planlama çalıĢmaları desteklenecektir.
7. Bölgedeki doğal ve kültürel varlıklar ile özellikle uluslararası alanda tanınan Troya,
Assos, Alexandreia Troas, Apollon Siminteus gibi antik kentler korunarak turizme
kazandırılacaktır. Antandros, Daskyleion, Kizikos, Zeytinli Ada, Güre Antik Hamam
gibi ören yerlerinin planlı bir Ģekilde düzenlenmesi ve müzelerin gerekli çalıĢmaların
tamamlanmasının ardından ziyaretçilere açılması sağlanacaktır. Bu çalıĢmalar il kültür
ve turizm müdürlükleri ile koordinasyon içinde sürdürülecektir
8. Kültür ve Turizm Bakanlığı‟na tahsis aĢamasında olan Tektop Bataryası, Topçamlar
Bataryası, Çakaltepe Bataryası, Hasan Mevsuf Bataryaları‟nın bakım ve onarımları
yapılması, Hamidiye Tabyası‟nın onarımı ve çevre düzenlemesinin tamamlanması,
Kilitbahir Kalesi‟nin bir bütün olarak restore edilip turizme kazandırılması konusunda
ilgili kuruluĢlar nezdinde programlama ve uygulamada koordinasyon ve iĢbirliği
sağlanması yönünde giriĢimde bulunulacaktır.
9. Ayvalık ve Cunda Adası gibi mimari özelliği bulunan yerleĢimlerde, kentsel ve
mimari özellikleri bozmayacak Ģekilde düzenleme ve restorasyon çalıĢmaları
yapılacak, bunların turizme kazandırılması yönündeki giriĢimler desteklenecektir.
10. Bölgede uygun olan yerlerde dalıĢ sporları ve buna bağlı olarak batık turizminin
geliĢtirilmesi için tanıtım faaliyetleri yapılacak, çeĢitli organizasyonların düzenlenmesi
için ilgili kuruluĢlara, sivil toplum örgütlerine ve giriĢimcilere destek verilecek su
sporlarının geliĢtirilmesi için bu kuruluĢların bir arada çalıĢması sağlanacaktır.
11. Gökçeada ve Bozcaada‟da adaların genel yapısını bozmadan yapılacak düzenlemelerle
turizmin geliĢtirilmesi sağlanacaktır. Rüzgâr sörfü için yüksek potansiyele sahip olan
Gökçeada‟da bu sporun geliĢtirilmesi ve uluslararası alanda tanıtılması yönündeki
giriĢimler teĢvik edilecektir.
HEDEF 3 : GiriĢimciliğin GeliĢtirilmesi
GiriĢimcilik kültürünün geliĢtirilmesi yoluyla, bölgenin beĢeri ve mali kaynakları
küçük ve orta ölçekli iĢletme tabanını geniĢletmek yönünde harekete geçirilecektir. Böylece,
bölge insanının ekonomik geliĢtirmeyi yönlendirebilmesi, bu geliĢmeden daha fazla pay
alması, ekonomik geliĢmenin bölgenin sosyal yapısına daha fazla katkıda bulunması
hedeflenmektedir.
171
Bu kapsamda:
1. Üniversite, KOSGEB, iĢ ve meslek kuruluĢları ile iĢbirliği içerisinde bölgede
giriĢimcilik kültürünü geliĢtirmeye yönelik çalıĢmalar yapılacaktır. Bu çalıĢmalar
kapsamında potansiyel giriĢimcilerin iĢ fikri belirleme, proje geliĢtirme ve yönetme
konularında bilgi ve beceri düzeylerini artırıcı eğitimler düzenlenecektir.
2. Yeni bir iĢ fikri olan ve yeterli derecede kaynağı olmayan giriĢimciler KOSGEB ve
TUBĠTAK gibi kurumlar ile AB kuruluĢlarının politikaları ve sağladığı destekler
konusunda bilgilendirilecektir.
3. Mevcut desteklerin etkinlik, etkililik ve yeterlilik değerlendirmeleri yapılarak, bölge
ihtiyaçlarının karĢılanamadığı durumlarda yeni finansman modelleri geliĢtirilmesi
konusunda ilgili kuruluĢlarla iĢbirliği içinde araĢtırmalar yapılacaktır.
4. ĠĢletmelerin yanı sıra bölgedeki kamu ve özel sektör kuruluĢları, sivil toplum örgütleri
bölgede mevcut teĢvik sistemi ve yabancı fonlar hakkında bilgilendirilerek, özel kesim
kuruluĢları dıĢındaki paydaĢların kapasiteleri de geliĢtirilecektir.
5. Ġl milli eğitim müdürlükleri ve üniversiteler ile iĢbirliği içerisinde okullarda ve
özellikle bölgedeki üniversitelerde öğrencilere giriĢimciliğin tanıtılması, konuya ilgi
duyan öğrenci örgütlerinin özendirilmesi gibi giriĢimcilik kültürünü yaygınlaĢtırmaya
yönelik çalıĢmalar desteklenecektir.
HEDEF 4 : Sınai ve Ticari ĠĢletmelerin Kurumsal Yapılarının GeliĢtirilmesi
Rekabet edebilirliğin küresel ölçekte istenen düzeye çekilmesinde iĢletmelerin
kurumsal kapasitelerinin artırılmasına ek olarak sektörel düzeyde oluĢan iĢbirliği yapılarının
ve özel kesim örgütlenmelerinin kapasitelerini de artırmak gerekmektedir.
Bölgede Balıkesir‟de beyaz et, yem ve gübre ile Çanakkale‟de seramik sektörlerinde
kendiliğinden kümelenmiĢ iĢletmelerin varlığı izlenmektedir; fakat bu kümelerin
potansiyelleri tam olarak araĢtırılmamıĢtır. Bölgede geliĢme potansiyeli bulunan diğer
sektörler de dahil olmak üzere, endüstrüyel/sektörel kümelerin eĢ zamanlı iĢbirliği ve rekabet
kültürünün oluĢmasına yapabileceği katkının araĢtırılması önem taĢımaktadır.
172
Bu kapsamda:
1. KOSGEB, üniversiteler, ticaret ve sanayi odaları ile iĢbirliği içinde KOBĠ‟lerin iç ve
dıĢ piyasa analizi, üretim teknik ve teknolojileri, organizasyon, finansman ve mali
yönetim, pazarlama ve dıĢ ticaret, çevre standartları, proje hazırlama ve uygulama
konularında kapasitelerinin geliĢtirilmesine yönelik proje ve faaliyetler yürütülecektir.
2. KOBĠ‟lerin finansman konusundaki genel bilgi yetersizlikleri giderilecek, ulusal ve
uluslararası desteklerden etkin bir Ģekilde faydalanmaları sağlanacaktır. Bu kapsamda
KOSGEB, Bölge üniversiteleri, Ticaret ve Sanayi Odaları ile iĢbirliği içerisinde
KOBĠ‟lere yönelik TUBĠTAK, Türk Teknoloji GeliĢtirme Vakfı (TTGV) ve Sanayi ve
Ticaret Bakanlığı tarafından verilen ulusal destekler ile AB Çerçeve Programı gibi
uluslararası destekler konusunda; ihracat kredi sigortası ve kredi sigortası sistemleri,
AB fonları, KGF, KOBĠ A.ġ. vb. konularda bilgilendirme faaliyetleri
gerçekleĢtirilecektir.
3. KOBĠ‟lerde mesleki eğitim almıĢ personel istihdamını artırmanın ve hâlihazırdaki
çalıĢanların mesleki ve teknik niteliklerini iyileĢtirmenin önündeki mevcut
problemlerin tespiti ve uygun çözüm mekanizmalarının geliĢtirilmesi hedefiyle
KOSGEB, sanayi ve ticaret odalarıyla iĢbirliği içerisinde analiz çalıĢmaları
yürütülecek ve bu çalıĢmalar doğrultusunda KOBĠ‟leri bilinçlendirme çalıĢmaları
yapılacaktır.
4. Bölgede kümelenme araĢtırması yapılacak, kümelenme yaklaĢımının geliĢtirilmesine
yönelik Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, üniversiteler, KOSGEB ve Ticaret ve Sanayi
Odaları ile iĢbirliği içinde, ortak faaliyetlerin geliĢtirilmesi sağlanacaktır.
HEDEF 5 : UlaĢım Yapısının ve Lojistiğin Güçlendirilmesi
TR 22 Güney Marmara Bölgesi tüm ulaĢım modlarını bünyesinde barındıran bir bölge
olmasına rağmen bölgede ulaĢım karayolu temelli olup deniz hava ve demiryolu eriĢimi
birbirinden kopuk ve yetersizdir
Merkezi yönetim kuruluĢlarınca yapımı sürdürülen veya planlanan ulaĢtırma altyapısı
yatırımlarının, bölgenin geliĢme dinamiklerini önemli ölçüde etkileyeceği öngörülmektedir.
Ġhale aĢaması tamamlanan Gebze-Orhangazi-Ġzmir Otoyol Projesi, ihale izni aĢamasında olan
Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir Otoyol Projesi ve plan dönemi içerisinde tamamlanması
öngörülen Gökköy Lojistik Köyü Projesi‟nin, bölgenin geliĢmesini hızlandırıcı etki yapması,
173
ancak bu etkinin asıl olarak izleyen plan döneminde gerçekleĢmesi beklenmektedir. Bu
çerçevede, bu plan döneminde bu projelerin bölge ve kentler üzerinde yaratacağı etkilerin
araĢtırılması ve tamamlayıcı yatırım ve tedbirlerin belirlenerek, ilgili kurumlarla iĢbirliği
içinde uygulamaya konulması gerekmektedir. Diğer taraftan demiryolu, denizyolu ve
havayolu altyapısının geliĢtirilmesi önemini korumaktadır.
Bu kapsamda;
1. Yatırımcı kuruluĢlar, belediyeler ve üniversitelerle iĢbirliğine gidilerek, büyük ölçekli
ulaĢtırma yatırımlarının bölge ve kentler üzerindeki olası etkileri araĢtırılacaktır.
2. Bu kapsamda, bölgede değiĢecek trafik akıĢının yanında, olası sınai ve kentsel geliĢme
dinamikleri dikkate alınarak, yatırımların faydasını artırıcı, tamamlayıcı proje ve
faaliyetlerin zamanında gerçekleĢtirilebilmesi amacıyla mahalli idareler ve yatırımcı
kuruluĢlarla iĢbirliğine gidilecek, mahalli idarelerin analiz, planlama, kent planlama,
programlama ve projelendirme kapasitelerini artırmaya yönelik teknik destek
sağlanacaktır.
3. Plan döneminde tamamlanacak Balıkesir Gökköy Lojistik Köyü‟nün ihtiyaç duyacağı
kentsel altyapının geliĢtirilmesi konusunda Balıkesir Valiliği ve Belediyesiyle
iĢbirliğine gidilecektir.
4. Çanakkale Kruvaziyer Limanına iliĢkin fizibilite ve uygunluk çalıĢmalarının yapılması
için ilgili kurum ve kuruluĢlara destek verilecektir.
5. Bölgenin yakın sahil kentleriyle ve kendi ilçeleri arasında deniz taĢımacılığının
geliĢtirilmesi amacıyla denizcilik bölge müdürlükleri, valilikler, belediyeler,
üniversiteler ve diğer ilgili kuruluĢların iĢbirliği içinde çalıĢması sağlanacak ve
öncelikli alanlardan baĢlamak üzere proje çalıĢmaları yürütülecektir.
6. Bölge havaalanlarının standartlarının yükseltilmesine yönelik planlama ve proje
süreçleri desteklenecek, havaalanlarıyla ilgili öncelikli problemlerin tespit edilmesi ve
bu problemlerin en kısa sürede çözülmesi amacıyla ilgili kurum ve kuruluĢların
iĢbirliği içinde çalıĢması sağlanacaktır.
7. Özellikle yük taĢımacılığı için önem taĢıyan raylı taĢımacılık ağının geliĢtirilmesi
amacıyla bölge müdürlükleriyle ortaklaĢa çalıĢmalar yürütülecek, etüd ve fizibilite
çalıĢmalarına destek sağlanacaktır.
174
HEDEF 6 : Ar-Ge, Yenilikçilik ve MarkalaĢma Bilincinin GeliĢtirilmesi
Bölgede araĢtırma ve geliĢtirme, yenilikçilik ve markalaĢmanın yaygınlaĢtırılmasının
ve iĢ yapma kültürü olarak yerleĢtirilmesinin sadece ürünlerde değil, Ģirketlerin üretim
süreçlerinde ve organizasyon yapılarında, dolayısıyla bölgenin rekabet edebilirliğinin
artırılmasında uzun vadede olumlu etkileri olacaktır.
Bu kapsamda:
1. KOBĠ‟lerin marka ve özgün tasarım yaratmaya, AR-GE ve yenilikçilik kapasitelerini
arttırmaya yönelik faaliyetleri desteklenecektir.
2. Bölgedeki meslek kuruluĢları, Ticaret ve Sanayi Odaları, KOSGEB, Türk Patent
Enstitüsü (TPE) teĢkilatlarıyla iĢbirliği sağlanarak yenilikçilik ve markalaĢma
bilincinin geliĢtirilmesine yönelik faaliyetler gerçekleĢtirilecektir.
3. Bölgenin AR-GE potansiyeline ve teknoloji üretebilme yeteneğine katkıda bulunacak
Teknokent, Tekmer gibi yapıların kurulması yönünde fizibilite, projelendirme ve
uygulama çalıĢmaları yürütülecektir.
4. Bölgenin zengin maden kaynaklarını katma değeri yüksek ürünlere dönüĢtürecek, bu
suretle rekabet gücünü artırılmasına ve istihdam yaratılmasına katkıda bulunacak
sektör ve firmalara öncelik verilecektir.
5. BaĢta bor olmak üzere madenlerin sanayide kullanımıyla ilgili AR-GE projelerine
destek sağlanacaktır.
HEDEF 7 : DıĢ Ticaretin GeliĢtirilmesi
Bölgede ihracat yapan iĢletme sayısının artırılarak bölgenin küresel rekabet gücü
kazanması ve ihracat gelirlerinin artırılması hedeflenmektedir. Bölgedeki iĢletmelerin tanıtım,
pazarlama, markalaĢma ve kaliteli ürün üretme kapasitelerinin geliĢtirilmesi yoluyla
sürdürülebilir Ģekilde ihracat artıĢı sağlanacak, bu sayede bölgenin dıĢ ticaret hacmi artacaktır.
Bu kapsamda:
1. Ticaret ve sanayi odaları, borsalar, kamu kurumları ve dıĢ ticaret ile ilgili diğer kurum
ve kuruluĢlarla iĢbirliği içerisinde özellikle bölgedeki KOBĠ‟lerin dıĢ ticaretin önemi
konusundaki farkındalıkları ve bilgi düzeyleri artırılacaktır. Bu kapsamda hiç ihracat
yapamamıĢ ya da düzensiz olarak yapmıĢ firmalar özendirilecek, bu firmalarda ihracat
175
planlaması yapmaya, pazarlama bilincini geliĢtirmeye ve dıĢ pazarlara açılmayı
sağlamaya yönelik eğitimler düzenlenecektir.
2. Bölgede üretilen ürünlerin baĢta komĢu ve çevre ülkeler olmak üzere belirlenecek
hedef pazarlara ihracatının artırılması amacıyla ihracata yönelik olarak pazar
araĢtırmaları yapılacaktır.
3. Tanıtım ve pazarlama faaliyetleri, hedef pazar ve hedef sektör anlayıĢı içerisinde ve
ilgili kurum ve kuruluĢlar arasında koordinasyon sağlanarak ele alınacak, tanıtım ve
pazarlama konusundaki mevcut destekler takip edilerek, kaynakların en etkin Ģekilde
kullanılması sağlanacaktır.
4. Uluslararası kalite ve standartlara uygun üretim yapılması sağlanacak, bölge
üreticisinin ulusal ve uluslararası sertifikasyonun gerekliliği ve faydaları konusunda
farkındalığını artırmaya yönelik eğitim çalıĢmaları düzenlenecektir.
HEDEF 8 : OSB’lerin Etkinliklerinin Artırılması
TR22 Düzey 2 Bölgesindeki OSB‟lerin ana sorunları altyapılarının çoğunun
tamamlanmamıĢ olması ve yatırımların OSB‟lere yönlendirilememesidir. Bunların sonucunda
OSB‟lerden beklenen dıĢsallıklar ve maliyet avantajları gerçekleĢtirilememekte ve çarpık
sanayileĢme gerçekleĢmektedir. Bu sorunları gidermek sanayi sektörünün ilk öncelikleri
arasındadır.
Bu kapsamda:
1. OSB‟lerin doğalgaz ve telekomünikasyon altyapısı, atık tesisleri, su dağıtım Ģebekesi
inĢaatı, yağmur suyu, yangın suyu, kanalizasyon, yol alt ve üstyapısı konusundaki
eksik çalıĢmaların tamamlanması, altyapı ihtiyaçlarının tespit edilmesi ve mevcut
altyapının, ilgili kurum ve kuruluĢlarla iĢbirliği içerisinde iyileĢtirilmesi sağlanacaktır.
2. ĠĢletmelerin OSB‟lerde kurulması özendirilecek, özellikle ihtisas OSB‟lerinde olmak
üzere var olan OSB‟lerdeki doluluk oranlarının yükseltilmesine yönelik eğitim,
tanıtım gibi çalıĢmalar yapılacaktır.
176
AMAÇ 2 : BEġERĠ SERMAYENĠN VE SOSYAL YAġAMIN
GELĠġTĠRĠLMESĠ
Kalkınma kavramı içi birçok tanımla doldurulabilen, her soyutlama seviyesinde
eksenini biraz daha geniĢletebilen bir kavramdır. UlaĢılmak istenen hedef refah seviyesinin
yükseltilmesidir. Bu amaca yönelik geliĢtirilen stratejilerin tamamının uygulanmasındaki
temel belirleyici hedef grubun sosyal sermayesidir. Sosyal sermayenin toplumdaki bireyleri
birbirine bağlayan yapı olması nedeniyle oluĢturulan her türlü stratejinin sosyal yapıyı göz
önünde bulundurarak geliĢtirilmesi uzun vadede baĢarılı olabilmek için hayati önem
taĢımaktadır. Bu nedenle öz olarak karĢılıklı güven ve ödev duygusuna dayanan sosyal
sermayenin organları olan eğitim, sağlık, sosyal hizmetler, sivil toplum örgütleri gibi yapıların
geliĢimi bölgenin sosyal olarak kalkınmasının yanında ekonomik olarak da kalkınmasında
önemli rol oynar.
Mevcut durum analizinde verilen açıklamalar ıĢığında bölgenin birçok potansiyele
sahip olduğu, ancak bu potansiyelin etkin olarak kullanılamadığı anlaĢılmaktadır. Bu nedenle
bölgenin beĢeri ve sosyal sermayesinin bu potansiyeli harekete geçirecek öncelikler
doğrultusunda yönlendirilmesi gerekmektedir. Bu yönlendirme yapılırken ileriye dönük
projeksiyonlar yapılmalı ve ona göre stratejiler geliĢtirilmelidir. Bu öngörü bölgenin yalnızca
sosyal yapısını değil, ekonomik yapısının da oluĢabilecek sorunlardan muaf olarak
geliĢmesine katkı sağlayacaktır.
BeĢeri ve sosyal açıdan bölgenin kalkınmasında temel aktörlerin kamu kurum ve
kuruluĢları ile sivil toplum örgütleri olacağı düĢünülmekte, bu amaçla bu kurum ve
kuruluĢlarla toplumsal kalkınmaya yönelik üstlerine düĢen görev temalı farkındalığı artırma
toplantılarının düzenlenmesi plan kapsamına dâhil edilen stratejilerin uygulanması açısından
baĢlangıç noktası olarak görülmektedir.
177
HEDEF 1 : Ġnsan Kaynaklarının Bölgenin Önceliklerine Paralel Kanallara
Yönlendirilmesi
IX. Kalkınma Planı çerçevesinde geliĢme eksenlerinden biri olarak kabul edilen
istihdamın artırılması temel olarak kalifiye insan kaynağı oluĢturmayı öncelik edinmiĢtir. Bu
amaçla da eğitimin iĢ piyasası taleplerine cevap verebilirliğinin artırılması gerekmektedir.185
Bir bölgede istihdam oranını etkileyen faktörler arasında istihdam edilecek sektörlerin
varlığı baĢat olmakla beraber, açılan yeni iĢ kadrolarının bölgedeki iĢsiz nüfusun nitelikleri ile
örtüĢmesi ve hatta bu nüfusun iĢ beklentileri de önemlidir. Diğer bir deyiĢle bölgedeki mevcut
ve açılacak olan iĢ olanakları da bölgedeki iĢsiz nüfus kadar demografik analize tabi
tutulmalıdır.
Bu analizlerin ardılındaki süreçte bölgenin eğitim kaynaklarına büyük rol düĢmektedir.
IX. Kalkınma Planında da üzerinde durulan bu rol gereği bölgedeki eğitim kaynakları yeni iĢ
kollarıyla bölge halkının niteliklerini örtüĢtürmede en büyük yardımcıdır. Ancak
unutulmaması gereken bir nokta, bu laboratuvarda hakkında proje geliĢtirilen ana malzemenin
daima değiĢme potansiyeli olan insan olmasıdır. Diğer bir deyiĢle, ekonomik kalkınmanın en
önemli ayaklarından bir tanesi de beĢeri sermayeye dayalı sosyal yapı analizleridir.
Dolayısıyla uygulanması planlanan projelerin yalnızca mevcut durumu değil, ileriye yönelik
beĢeri ve ekonomik durum ile sosyal uyumun da göz önünde bulundurarak geliĢtirilmesi
gerekmektedir.
Tüm ülke genelinde olduğu gibi bölge genelinde de istihdamın özellikle son yıllarda
sektörler arasında kaydığı görülmektedir. Bu durumda bölgedeki potansiyel iĢ gücünün yeni
konuĢlanma alanı olan hizmet ve sanayi sektörlerinin, bölgenin öncelikleri çerçevesinde
geliĢiminin sağlanması ve bölgenin mesleki eğitimden sorumlu kamu kurum kuruluĢları ile
hizmet ve sanayi sektörlerinin temsilcilerinin iĢbirliklerinin koordine edilmesi, bölgedeki
beĢeri sermayenin verimliliği açısından son derece önemlidir.
185 IX. Kalkınma Planı, 2006.
178
Bu kapsamda:
1. Bölgede potansiyel barındıran iĢ kollarının iĢ niteliklerine göre eleman bulmada sıkıntı
yaĢadığı gözlemlenmiĢtir. Bölgedeki iĢ kollarının niteliklerinin ve hangi yollarla
bölgedeki iĢgücüyle örtüĢeceğinin belirlenmesi için bölge üniversiteleri, ticaret ve
sanayi odaları ile iĢ birliğinde araĢtırmalar gerçekleĢtirilecektir. Alınacak sonuçlara
göre gelecekte oluĢacak iĢ kollarının iĢgücü taleplerine paralel mesleki ve teknik
ortaöğretim teĢvik edilecektir.
2. Yapılacak araĢtırmalardan alınacak sonuçlara göre bölgenin öncelikli sektörlerinin ara
eleman ihtiyacını gidermeye yönelik eğitim programları desteklenecektir. Bu amaçla
belediyeler ve il milli eğitim müdürlükleriyle iĢbirliği yaygınlaĢtırılacaktır.
3. Bölgede oluĢacağı öngörülen yeni sektörlerin ihtiyaç duyduğu iĢgücünün niteliksel
özellikleri hakkındaki farkındalığı artırmaya yönelik görünürlüğü yüksek toplantılar
düzenlenecek, özellikle nüfusun ve iĢsizlik oranının yüksek olduğu 20-34 yaĢ grubuna
dâhil olanlar olmak üzere yerel halkın katılımı sağlanacaktır.
4. Kadın istihdam oranını artırılması ve fırsat eĢitliğinin sağlanması amacıyla kreĢ ve
gündüz bakım evlerinin açılması için bölgede farkındalık yaratacak çalıĢmalar
yapılacaktır.
HEDEF 2 : ToplumsallaĢmanın ve Sosyal DayanıĢmanın GeliĢtirilmesi:
Sivil toplum bağlamında örgütlenme, bölgedeki bireyler ve kurumlar arası organik
bağların güçlenmesi açısından toplumsal aktörler arası güven esasına dayanması ve
örgütlenme sürecinin toplumu oluĢturan bireylerin kendi insiyatiflerine dayanması nedeniyle
önemli bir noktadır. IX. Kalkınma Planı‟nda da konuya değinilmiĢ, sivil toplum örgütlerine
toplumdaki bireyler arası iletiĢimi güçlendirme rolü yüklenmiĢtir.
Vizyon ve misyon seçiminde sivil toplum örgütlerinin tamamıyla serbest oldukları
unutulmamakla birlikte, bölge nüfusunun öncelikli ihtiyaçları kapsamında hareket etmelerinin
özendirilmesi bölgedeki sosyal dayanıĢmanın en önemli güç kaynağıdır. Sosyal dayanıĢmanın
artmasının doğal uzantısı olarak toplumdaki farklı kesimlerin ve grupların ve hatta yapıların
ve kurumların birbirleri hakkındaki farkındalık düzeyleri yükselecek, bölgedeki sosyal uyum
daha da güçlenecektir. Bu anlamda bölgedeki özellikle dezavantajlı gruplara, kırsal
kalkınmaya ve kadın haklarına yönelik sivil toplum kuruluĢlarının örgütsel yapılanmaları ve
mevcut örgütlerin güçlendirilmeleri süreçlerinde gereken iĢbirliğinin koordine edilmesi önem
179
arz etmektedir. Bu hedef kapsamında sivil toplum örgütleri ve kar amacı gütmeyen kamu
kurum ve kuruluĢlarıyla iĢbirliğine gidilmesi gerekmektedir.
Bu kapsamda:
1. BaĢta engelliler olmak üzere bölgedeki dezavantajlı grupların sorunlarına yönelik
farkındalığın artırılması için sivil toplum örgütleri ve kamu kurum ve kuruluĢlarıyla
ortak çalıĢmalar düzenlenecektir.
2. Bölge halkının yardıma ihtiyaç duyduğu noktalar sivil toplum kuruluĢları ve
belediyeler koordinasyonuyla belirlenecek, sosyal içerme bağlamında yardıma muhtaç
vatandaĢların topluma kazandırılma çalıĢmaları yapılacaktır.
3. ÇalıĢabilir durumda olan ancak iĢ bulamadığı veya bölgenin talepleriyle örtüĢen
mesleklere sahip olmadığı için çalıĢamayan dezavantajlı gruplara yönelik, bölgedeki
Ģirketler, sivil toplum kuruluĢları ve halk eğitim merkezi arasındaki iĢbirliği
sağlanarak, meslek edindirme kurslarının açılması teĢvik edilecektir.
4. Sorun yaĢanan ve toplumsal hayatın aksamasına neden olan noktaların tespiti için
bölge üniversiteleriyle araĢtırma ekipleri oluĢturulacaktır. Çıkan sonuçlara paralel
olarak bölge halkının örgütlenmesini teĢvik amacıyla sivil toplum kuruluĢları
desteklenecektir. Bölgenin tüm halkı ilgilendiren ortak sorunları hakkında
örgütlenmelerinin bireylerin birbirleriyle olan güven iliĢkisine dayanması nedeniyle
hem toplumdaki aktörler arası iletiĢim güçlenecek hem de demokratikleĢmenin çıtası
yükselecektir.
5. Bölgenin kendi içinde yüksek olan genç bağımlı nüfusun temel eksikliklerinin
belirlenmesi amacıyla konu ile ilgili sivil toplum örgütleriyle araĢtırma çalıĢmaları
yapılacak, çıkan sonuçlar doğrultusunda bölgedeki sağlık kuruluĢları ve milli eğitim
müdürlükleri ile iĢbirliği yapılacak, bölgedeki ilgili sivil toplum örgütleri
iyileĢtirilecektir.
HEDEF 3 : Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin Kalitesinin Yükseltilmesi
IX. Kalkınma Planı‟nda üzerinde durulduğu üzere beĢeri geliĢme politikalarının temel
amacı toplumun tüm kesimlerinin temel kamu hizmetlerinden faydalanmasını sağlayarak
yaĢam kalitesinin ve refah düzeyinin yükselmesini sağlamaktır. Bu noktada belirtmek gerekir
ki hem yaĢam kalitesinin ölçümü hem de temel kamu hizmeti bağlamında eğitim ve sağlık
sektörleri baĢat göstergelerdir. Bununla birlikte, bir bütün olarak bölgesel kalkınma ele
180
alındığında görülecektir ki, kalkınmanın içeriğinde bulunan geliĢmiĢlik kavramı birçok
değiĢkeni bünyesinde barındırmaktadır. Kalkınma kavramının üretkenlik olan son basamağına
ulaĢabilmek için baĢarılması gereken ilk basamak eğitimdir. Ara basamaklar olarak
sayılabilecek sosyalleĢme, rasyonel-biliĢsel düĢünme ve karar verme ile teknolojiyi etkin
olarak kullanabilme derecelerinin ediniminde eğitim son derece önemli bir rol oynar.186
Bunun yanında bireyin eğitiminin ya da toplumdaki eğitim sisteminin kalite düzeyini nicel
veriler üzerinden ölçmek ne yazık ki mümkün değildir. Ancak belli baĢlı niceliksel
göstergeler yardımıyla bir bölgedeki insanların eğitim düzeyine dair fikir sahibi
olunabilir. Eğitim göstergelerine bakıldığında diğer bölgelere kıyasla bölgenin iyi durumda
olduğu söylenebilir. Bir toplumdaki bireylerin en büyük sosyalleĢme alanının okul olduğu
unutulmamalıdır. Dolayısıyla yüzde 100 ilköğretim okullaĢma oranının yakalandığı bölgedeki
eğitim kurumlarında öğrencilerin küreselleĢen dünya düzeninin gerekliliklerine ve kitlesel
olarak geliĢimlerine yönelik yatırımların özendirilmesinin önem arz ettiği düĢünülmektedir.
Ancak sağlık sektöründe bölgenin aynı geliĢmiĢlik çıtasını tutturamadığı
gözlemlenmiĢtir. Sağlık alanında yapılacak yeniliklerin ve yatırımların nüfus
projeksiyonlarından faydalanarak yapılandırılmaları ve toplumun tüm kesimlerini içerir
nitelikte olmaları önemlidir.
Bu kapsamda:
1. Ġlköğretimde yakalanan yüzde 100‟lük okullaĢma oranının ortaöğretime devamlılıkta
düĢmesinin nedenine ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri bulma amaçlı araĢtırma
çalıĢmalarının yapılması için bölge üniversiteleri ve sivil toplum örgütleriyle iĢbirliği
yapılacaktır.
2. Bölge genelinde zihinsel engellilerden ihtiyaç duyanların sayıları ve ihtiyaç duydukları
eğitim alanları araĢtırılacak, ihtiyaçların giderilmesi için il milli eğitim ve il sağlık
müdürlükleriyle iĢbirliği yapılacaktır.
3. Okul öncesi okullaĢma oranının bölge genelinde yükselmesi ve Türkiye ortalamasının
yakalanması için farkındalığı yükseltici çalıĢmalar düzenlenecek, sivil toplum
kuruluĢları ve il milli eğitim müdürlükleriyle iĢbirliği yapılacaktır. Anasınıfı ve
anaokullarında bulunan eğitim araç-gereç ihtiyaçlarının karĢılanması sağlanacaktır.
186 Konu ile ilgili detaylı bilgi için bkz. Herbert Gintis, 1971, Education, Technology, and the Characteristics of
Worker Productivity, The American Economic Association, Vol. 61, No: 2, pp.266-267
181
Bununla birlikte okulöncesi eğitim verme amacıyla inĢa edilen yapıların hedef grubun
ihtiyaçlarına yönelik eriĢim ve ergonomi ilkesine yönelik olmaları sağlanacaktır.
4. Bölgede yeni baĢlayan aile hekimliği uygulaması yaygınlaĢıncaya kadar özellikle
kırsal alandakiler olmak üzere sağlık hizmetine ulaĢmada sıkıntı yaĢayan yöreler tespit
edilerek bu yörelerdeki halkın sağlık taramalarının düzenli yapılması sağlanacaktır. Bu
amaçla gezici sağlık araçlarının gerekli donanımı il sağlık müdürlüklerinin
iĢbirlikleriyle temin edilecektir.
5. Bölgenin Türkiye ortalamalarının altında seyreden 1000 kiĢiye düĢen yatak sayısını
artırmaya yönelik kamu hastanelerinin ve özel hastanelerin kurulması ve mevcut
hastanelerin kapasitelerinin geliĢtirilmesi teĢvik edilecektir.
AMAÇ 3 : ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠN SAĞLANMASI
Çevreye duyarlı kalkınmayı kendine vizyon edinen TR22 Güney Marmara Bölgesi,
koruyarak kullanma prensibi doğrultusunda sahip olduğu eĢsiz doğal kaynakların
sürdürülebilirliğinin sağlanmasını ilke edinmiĢtir. Bu doğrultuda özellikle çevre sorunlarını
ağırlaĢtıran altyapı eksikliklerinin giderilmesi, öncelikli olarak ele alınacaktır. Ayrıca, ilgili
kamu kuruluĢları ve mahalli idarelerin, sivil toplum örgütlerinin bilinç ve bilgi düzeylerinin
artırılması ile bunlar arasında iletiĢim ve iĢbirliğinin güçlendirilmesiyle, çevreye duyarlı bir
kamuoyu oluĢturulması ve yetkili kuruluĢların faaliyetlerini koordinasyon içinde yürütmesi
hedeflenmektedir. Diğer yandan, giderek artan enerji talebine bağlı olarak enerji üretiminden
kaynaklanan kirliğin azaltılmasına yönelik olarak bölgenin yenilenebilir enerji potansiyelinin
harekete geçirilmesi ve enerji sistemlerinin verimliliğinin artırılması gerekmektedir.
Son olarak, kısa ve uzun vadede bölgede gerçekleĢmesi beklenen geliĢmelerin, zengin
çevresel değerlerin kaybına veya yıpranmasına neden olmadan yönetilebilmesine imkan
vermek üzere alt ölçekli planlama çalıĢmaları, Balıkesir ve Çanakkale valilikleri ile ilgili
mahalli idarelerin iĢbirliğinde, her iki il arasında sıkı iletiĢim ve koordinasyon sağlanmak
suretiyle yürütülecektir, planını hazırlıklarından sorumlu kuruluĢa teknik destek sağlanacaktır.
HEDEF 1 : Atık Yönetimine ĠliĢkin Altyapı Eksiklerinin Giderilmesi
Su ve toprak kaynaklarında artma eğilimi gösteren kirlenmenin azaltılması amacıyla
atık yönetim sistemleri oluĢturulacak, altyapı ihtiyaçlarının giderilmesinde daha fazla nüfusa
hizmet veren, doğal kaynaklarda kirlenmeyi daha fazla azaltma potansiyeli bulunan, maliyet
182
etkin tesis ve hizmetlere öncelik verilecektir. Bu çerçevede, büyük kentler ve OSB‟ler en
öncelikli uygulama alanları olarak ortaya çıkmakta olup OSB‟lerle ilgili stratejiler OSB‟lerin
Etkinliklerinin Artırılması hedefi kapsamında ele alınmıĢtır.
Kentlerde söz konusu altyapı ve hizmetlerin görülmesi konusunda belediyelerin,
belediye sınırları dıĢında ise il özel idarelerinin görevli olması; diğer taraftan politika
oluĢturma, izleme ve denetleme konusundaki yetkileri, finansman sağlama imkanları
çerçevesinde baĢta Çevre ve Orman Bakanlığı olmak üzere merkezi kuruluĢların taĢra
teĢkilatlarının da bu konularla yakından ilgili görev yürütmeleri göz önünde bulundurularak,
etkili bir koordinasyon sağlanacaktır. Ayrıca, bu hizmetlerin görülmesinde mahalli idare
birliklerinin koordinasyon sağlama, yatırım ve hizmet maliyetlerini düĢürme kapasitelerinden
yararlanılacaktır.
Bu kapsamda:
1. Atıksu arıtma tesisi ve kanalizasyon gibi çevre korumaya yönelik altyapı hizmetlerinin
planlanması, projelendirilmesi, uygulanması ve iĢletilmesine iliĢkin bölgedeki yerel
yönetimlerin kurumsal kapasiteleri artılacak, yerel yönetimlerin planlama
çalıĢmalarına teknik destek sağlanacak, atıksu altyapısına iliĢkin altyapı projeleri
gerçekleĢtirilecektir.
2. Organize sanayi bölgeleri baĢta olmak üzere ihtisas bölgelerinin çevresel altyapı
eksiklikleri giderilecek, arıtma sistemlerinin kurulması ve iyileĢtirilmesine yönelik
çalıĢmalar gerçekleĢtirilecektir.
3. OSB yönetimlerine ve sanayi kuruluĢlarına yönelik çevre mevzuatının daha iyi
anlaĢılması ve gereklilikleri konusunda il çevre müdürlükleri, üniversiteler ve ilgili
diğer paydaĢlar ile iĢbirliği içinde bilgilendirme çalıĢmaları yürütülecektir.
4. Finansman kaynakları ve finansman kaynaklarına eriĢim konusunda farkındalık
yaratılması amacıyla yerel yönetimlere ve OSB yönetimlerine yönelik bilgilendirme
çalıĢmaları düzenlenecektir. Ġç finansman kaynaklarının yanında Avrupa Birliği
kuruluĢları ve Dünya Bankasının sağladığı destek ve krediler gibi dıĢ finansman
olanaklarına eriĢim konularında destek sağlanacaktır.
5. Tarımdan kaynaklanan atıksu kirlilik yükünü azaltmak amacıyla sürdürülebilir tarım
uygulamaları hakkında üretici farkındalığının artırılmasına yönelik baĢta Ġl Tarım
Müdürlükleri olmak üzere üniversiteler, sivil toplum kuruluĢları ve ilgili paydaĢlar
183
tarafından bilgilendirme çalıĢmaları düzenlenecek, Bölge genelinde sürdürülebilir
tarım uygulamaları yaygınlaĢtırılacaktır.
6. Doğal kaynakların kullanma kapasiteleri ve kirlilik düzeylerini belirlemek amacıyla
kaynak yönetim ve izleme sistemleri oluĢturulacak, mahalli idarelerin kaynak ve atık
yönetimi sistemleri oluĢturma faaliyetleri desteklenecektir.
7. Atık yönetimi konusunda baĢarılı ulusal ve uluslararası çalıĢmaların Bölge için
uygulanabilirliği araĢtırılacak, atık yönetimine iliĢkin iyi uygulamalar yerel
yönetimler, üniversiteler, sanayi bölgeleri ve ilgili paydaĢların iĢbirliği ile Bölge
genelinde yaygınlaĢtırılacaktır.
8. Geri dönüĢüm, geri kazanım, yeniden kullanım yöntemlerinin yaygınlaĢtırılması
konusunda toplumsal duyarlılığın artırılmasına yönelik çalıĢmalar yerel yönetimler,
mahalli idare birlikleri, il çevre ve orman müdürlükleri, ilgili kamu kurum ve
kuruluĢları, sivil toplum kuruluĢları, dernekler, vakıflar, meslek odaları vb. paydaĢlar
ile iĢbirliği içinde yürütülecektir.
9. Bölgede atık yönetimi amacıyla kurulmuĢ mahalli idare birlikleri arasında iĢbirliğinin
sağlanması ve tecrübe aktarımını mümkün kılacak ortak çalıĢma platformlarının
oluĢturulmasına yönelik çalıĢmalar desteklenecek, mahalli idare birliklerinin kurumsal
kapasitelerinin artırılmasına yönelik eğitim programları gerçekleĢtirilecektir.
HEDEF 2 : Çevre Bilincinin Yükseltilmesi ve Bilgi Birikimin Artırılması
Sürdürülebilir kalkınma ve çevresel değerlerin korunması, koruma-kullanım
dengesinin sağlıklı bir Ģekilde kurulmasına bağlıdır. Doğal kaynaklar açısından geniĢ bir
yelpazeye sahip TR22 Güney Marmara Bölgesi için doğal kaynakların insan sağlığı ve doğal
dengeyi koruyarak sürekli ve ekonomik kalkınmaya imkân verecek Ģekilde yönetilmesi ve
gelecek kuĢaklara Bölgenin sahip olduğu çevresel değerlerin bırakılması önem arz etmektedir.
Bu kapsamda:
1. Kamuoyunda çevre konusunda hassasiyet ve farkındalık oluĢturmak, çevrenin
korunması ile ilgili olumlu ve kalıcı davranıĢ değiĢiklikleri kazandırmak amacıyla
bireylerin aktif katılımı ile gerçekleĢtirilecek, pratik uygulamalar da içeren eğitim
programları, kampanya, yarıĢma vb. faaliyetler ilgili kamu kurum ve kuruluĢu,
üniversiteler, sivil toplum kuruluĢları vb. paydaĢların iĢbirliğinde gerçekleĢtirilecektir.
184
2. Bölgede bulunan doğal alanlardaki endemik türler araĢtırılacaktır. Hassas
ekosistemlerin korumasına yönelik çalıĢmalar üniversiteler ve ilgili paydaĢlar
iĢbirliğinde gerçekleĢtirilecektir.
3. ĠĢletmeler çevre mevzuatı hakkında bilgilendirilecek, iĢletmelerin ÇED ile ilgili
mevzuat hükümlerini eksiksiz yerine getirmeleri sağlanacaktır.
4. Ġçme ve kullanma suyunun verimli, sürdürülebilir ve çevreye duyarlı bir Ģekilde
temininin sağlanmasına yönelik olarak yerel yönetimlere teknik destek sağlanacak,
altyapı geliĢtirme, kaynak ve havzaları korumaya yönelik fizibilite ve projelendirme
faaliyetleri desteklenecektir.
5. Sanayi ve yerleĢim alanlarında enerji verimliliğinin artırılması ve çevre dostu yakıt
türlerinin yaygınlaĢtırılması amacıyla yerel yönetimler, üniversiteler ve sivil toplum
kuruluĢlarıyla iĢbirliğine gidilerek bilgilendirme ve bilinçlendirme çalıĢmaları
yürütülecek, enerji verimliliği yüksek sistemlerin ve daha düĢük çevresel etkisi olan
yakıt türlerinin kullanımı yaygınlaĢtırılacaktır.
HEDEF 4 : Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının
YaygınlaĢtırılması
Yenilenebilir enerji kaynaklarının fosil yakıtların aksine çevre ve insan sağlığına
olumsuz etkisinin bulunmaması ve bu kaynakların yenilenebilir olması nedeniyle
tükenmemesi, Bölgenin enerji ihtiyacının çevresel sürdürülebilirlik anlayıĢı doğrultusunda
karĢılanmasına katkı sağlayacaktır. TR22 Güney Marmara Bölgesi‟nin zengin yenilenebilir
enerji potansiyelinin harekete geçirilmesi önemlidir.
Bu kapsamda:
1. Bölgede yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi, ısı enerjisi ve organik
gübre üretimi amaçlı kullanımının yaygınlaĢtırılmasına yönelik bilgilendirme
toplantıları ve eğitim seminerleri düzenlenecektir. Bu kaynakların güvenilir,
ekonomik, kaliteli ve çevreye duyarlı biçimde ekonomiye kazandırılması hususunda
farkındalık yaratılarak Ar-Ge faaliyetleri ve uygulama projeleri yürütülecektir.
185
HEDEF 5 : Enerji Verimliliğinin Artırılması
Enerji talebi karĢılanırken çevresel zararların en alt düzeyde tutulması ve enerji
potansiyellerinin etkin kullanımı amacıyla üretimden nihai tüketime kadar her safhada
enerjinin verimli kullanımı önemlidir. Temiz üretim, yüksek verime sahip üretim teknolojisi
ve yöntemlerinin kullanımıyla aynı miktarda üretim için daha az doğal kaynak, enerji
kullanımı ve daha az atık üretme prensibine dayalı üretim Ģeklidir. ĠĢletmelerde temiz üretim
uygulamaları ve enerji verimliliği konusunda farkındalık yaratılması ve uygulamaların
yaygınlaĢtırılması sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda Bölge için faydalı olacaktır.
Bu kapsamda:
1. Aynı çıktı için daha az enerji ve hammadde kullanıp daha az atık üretmeye imkân
verecek temiz üretim teknikleri iĢletmelerde özendirilecektir.
2. Enerji verimliliği konusunda kamuoyunda farkındalık yaratmak amacıyla sivil toplum
kuruluĢları, üniversiteler, belediyeler, kamu kurum ve kuruluĢları vasıtasıyla
bilinçlendirme çalıĢmaları yürütülecektir.
HEDEF 5 : Doğal Risk Faktörlerine KarĢı Hazırlıklı Olunması
TR22 Güney Marmara Bölgesi çeĢitli doğal risk faktörlerinin etkisi altındadır.
Meydana gelebilecek afet tehlike ve risklerine karĢı duyarlılığın artırılması, planlama ve
yapılaĢma süreçlerinde afet tehlike ve risklerini dikkate alan yöntem ve yaklaĢımların
benimsenmesi ileride oluĢabilecek olumsuzlukların önüne geçilmesi açısından önemlidir.
Bu kapsamda:
1. Afet tehlike ve risklerini dikkate alan yöntem ve yaklaĢımların, planlama ve yapılaĢma
süreci ile bütünleĢtirilmesi sağlanacaktır. Afet tehlike ve risklerine iliĢkin farkındalığın
artırılmasına yönelik yerel yönetimler, üniversiteler, mesleki odalar, il afet ve acil
durum müdürlükleri vb. paydaĢlar arasında ortak çalıĢma alanları yaratılacak, bahsi
geçen paydaĢlar arasında iĢbirliği ve koordinasyonu artırıcı çalıĢmalar özendirilecektir.
186
4 BÖLGE MEKÂNSAL GELĠġME ġEMASI
Plan döneminde, bölgedeki kentsel yapıyı, aralarındaki iliĢkileri, ulaĢım ağını ve
fonksiyonların bölgedeki dağılımını ana hatlarıyla değerlendiren mekânsal geliĢme senaryosu
Ģu varsayımlar altında geliĢtirilmiĢtir:
1. Planın dönem ve kapsamı: Plan, bölgenin ilk bölge planı olup 2010-2013 arasında bir
geçiĢ dönemi planı olarak kabul edilmiĢtir. Bu süreçte, plan stratejilerinin uygulamaya
konulması kadar bölgede planlama kapasitesinin geliĢtirilmesi de önem taĢımaktadır.
Diğer taraftan, plan döneminin kısalığı, mekânsal organizasyonda köklü politika
önerilerinden ziyade, merkezi yönetim kurumlarının strateji ve eylem planlarını,
büyük ölçekli kamu yatırımlarını ve mevcut eğilimleri daha fazla gözeten, daha
programatik bir yaklaĢıma imkân sağlamaktadır.
2. Uzun vadede bölgenin mekânsal organizasyonun Ģekillenmesinde, Bursa üzerinden
Gebze-Ġstanbul yönlü ve Çanakkale Boğazı üzerinden Tekirdağ yönlü iki otoyol
projesi temel belirleyiciler olmaya adaydır. Ancak, bu projelerin ilkinin plan dönemi
sonunda, ikincisinin ise izleyen plan dönemlerinde tamamlanması öngörüldüğünden,
kısa vadede mevcut eğilimlerin önemli bir sapma göstermeyeceği varsayılmıĢtır.
Bölge, Türkiye‟nin batısında, Marmara Bölgesinde konumlanmıĢ olup, batısında Ege,
kuzeyinde ise Marmara Deniziyle çevrelenmiĢtir. Bölgenin Balıkesir ilini kapsayan doğu
kesimi, Ġstanbul ile Ġzmir arasında kalmakta, bu kesim aynı zamanda Bursa iliyle komĢu
bulunmaktadır. Bölgenin batısında yer alan Çanakkale ili, Çanakkale Boğazı ile Gelibolu
Yarımadasını da kapsamaktadır.
Bölgeye eriĢim büyük oranda karayolu ile sağlanmaktadır. Ayrıca Ġstanbul‟dan
Bandırma‟ya deniz otobüsleri ile de ulaĢım mümkündür. Bandırma ilçesi, aynı zamanda
limanlarından yapılan yük taĢımacılığıyla öne çıkmakta olup önemli limanları aracılığıyla
Ġstanbul ve kuzey Marmara‟daki limanlar baĢta olmak üzere etkileĢim halindedir. Balıkesir ili
Ankara‟yı Ġzmir‟e bağlayan demiryolu güzergâhı üzerinde olup Bandırma‟nın bu güzergaha
bağlantısı bulunmaktadır. Çanakkale ilinde ise demiryolu hattı bulunmamaktadır.
Çanakkale‟ye Ġstanbul‟dan, Balıkesir‟e ise Ankara ve Ġstanbul‟dan havayolu ile eriĢmek
mümkündür. Bölge için en fazla önem arz eden ve bölgeyi mekânsal olarak önemli ölçüde
etkilemesi beklenen iki proje ise plan dönemi sonunda tamamlanması planlanan Gebze-
Orhangazi-Bursa-Balıkesir-Ġzmir Otoyolu ve izleyen plan dönemlerinde tamamlanması
187
öngörülen Çanakkale Boğazı geçiĢli Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir-Ġzmir Otoyolu projeleridir
(Harita 4.1). Ayrıca, plan döneminde tamamlanması planlanan Balıkesir Gökköy Lojistik Köy
Projesiyle, TCDD‟nin yük taĢıma kapasitesi geliĢtirilmekte, karayolu ve demiryolu ulaĢım
modlarını etkili bir Ģekilde eklemlenmesine imkan sağlayacak Ģekilde, lojistik hizmetlerin bir
merkezde verilmesi öngörülmektedir.
188
Harita 4.1 Güney Marmara Bölgesi UlaĢım Bağlantıları
189
Bölge, Ġstanbul, Ġzmir ve Bursa metropollerine yakın ve eriĢilebilir bir konumda olup
bölge içi yerleĢme yapısı çoklu orta büyüklükte kent merkezi Ģeklindedir. Bölgenin en önemli
kentleri, Balıkesir, Çanakkale, Bandırma ve Edremit‟tir. Balıkesir ve Çanakkale hizmet
merkezleri olarak ön plana çıkarken, Bandırma, TCDD ve BAGFAġ limanları ile demiryolu
bağlantısının sağladığı avantaj ve büyük ölçekli sanayi tesisleriyle bölgenin sanayi merkezi,
Edremit ise yakın çevresindeki yerleĢmelerle birlikte turizm merkezi durumundadır.
Bandırma Bölgenin sanayi merkezi konumundayken Edremit ise turizmde öne çıkan kent
olarak görülmektedir. Sanayide diğer ilçelere oranla daha çok geliĢme gösteren Biga ve Çan
Bandırma ile birlikte Bölgenin kuzeyinde uzanan sanayi aksını oluĢturmaktadır. Edremit
Körfezi‟nde yer alan Ayvalık, Burhaniye, Gömeç ve Ayvacık ise ağırlıklı olarak daha
geliĢmiĢ bir ilçe olan Edremit ile etkileĢim içindedir. Bölgenin önemli kentleri için TÜĠK‟ten
alınan verilere göre nüfus projeksiyonları Tablo 4.1‟de, bu merkezlerin etki alanları ise Harita
4.2‟de sergilenmektedir.
Tablo 4.1 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonuna Göre Nüfus Tahminleri (ADNKS)
YERLEġĠM MERKEZĠ 2009 2023
BANDIRMA 132.077 150.844
EDREMĠT 116.343 132.874
SUSURLUK 41.900 47.854
BALIKESĠR MERKEZ 329.401 376.206
BĠGA 80.849 92.337
ÇAN 50.960 58.201
ÇANAKKALE MERKEZ 125.231 143.025
Kaynak: TÜĠK
190
Harita 4.2 Güney Marmara Bölgesi için Öngörülen Merkezler ve Etki Alanları
191
Halihazırda öne çıkan sektörler olan tarım ve turizmin plan döneminde önemlerini
koruyacağı tahmin edilmektedir. Ekonomisinde tarımın önemli yer tuttuğu bölgede, arazi
varlığının yaklaĢık üçte birini tarım toprakları oluĢturmaktadır. Verimli tarım topraklarının
niteliklerinin korunması, tarım dıĢı kullanımların olumsuz çevresel etkilerinin kontrol altında
tutulması önem taĢımaktadır.
Bölgenin zengin doğal ve kültürel varlıkları, turizmin de bölgenin farklı yörelerinde
geliĢmesine imkan sağlamıĢtır. Halihazırda ağırlıkla kıyı turizmine bağlı olarak Ayvalık,
Edremit, Burhaniye, Gömeç, Kapıdağ Yarımadası, Gökçeada ve Bozcada ön plana
çıkmaktadır. Ayrıca Kaz Dağları, Alaçam Dağları ve Manyas KuĢ Cenneti gibi doğa turizmi
alanları ile Gelibolu Yarımadası ve Troya yüksek tarihi değerleriyle bölge için önem
taĢımaktadır.
Bu zenginliklerin yanında, termal turizm önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge, Kültür
ve Turizm Bakanlığı tarafından 2007 yılında hazırlanan Termal Turizm Master Planında
Türkiye genelinde öncelikli dört bölge arasında gösterilmiĢtir. Plan Termal Turizm teması
üzerine odaklanırken, doğa turizmi, kıyı turizmi ve kültür turizmi imkanlarıyla termal turizm
potansiyelinin birlikte harekete geçirilmesi öngörülmüĢtür. Bu çerçevede belirlenen turizm
odakları aĢağıdaki tabloda, Termal Turizm Master Planı ise Harita 4.3‟te gösterilmektedir. Bu
çerçevede, plan döneminde turizm sektörüne yönelik stratejilerin ağırlıklı olarak bu
merkezleri hedef alarak, geliĢmelerini desteklemesi öngörülmektedir.
Termal Turizm Odakları: Gönen-EkĢidere, Bigadiç-Hisarköy, Manyas- Kızık,
Susurluk-Kepekler, Sındırgı-Hisaralan, Çan-Etili, Yenice-Hıdırlar, Ayvacık-Tuzla, Ezine-
Kestanbol ve Biga-Kırkgeçit
Doğa Turizmi Odakları: Kaz Dağları Milli Parkı, KuĢ Cenneti Milli Parkı, Alaçam
Dağları, Saros Körfezi, Bozcaada ve Kapıdağ Yarımadası
Kültür Turizmi Odakları: Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, Troya Tarihi Milli
Parkı, Asos, Alexandreia-Troias, Hisarlık, Gülpınar, Daskyleion, Antandros ve Kyzikos antik
kentleri
Kıyı Turizmi Odakları: Edremit Körfezi, Ayvalık Sarımsaklı Plajları, Akçay,
Altınoluk, Ören ve Erdek sahilleri, AvĢa Adası, Marmara Adası, Gökçeada ve Bozcaada
192
Harita 4.3 Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı
193
Bölgede sanayi mevcut durumda çok güçlü bir yapı göstermemekle birlikte, bazı
kentlerde geliĢmiĢ durumdadır. Sanayide en geliĢmiĢ ilçeler Bandırma, Biga, Çan ve
Susurluk‟tur. Bölgede Balıkesir merkezde iki, Bandırma, Çanakkale ve Biga‟da birer adet
olmak üzere beĢ adet organize sanayi bölgesi faaliyettedir. Ayrıca, Çan ilçesi seramik
sanayiinde, Edremit, Ayvalık ve Burhaniye ise zeytin ve zeytinyağı üretiminde ön plana
çıkmaktadır. Maden yatakları bölge geneline yayılmıĢ durumdadır. Ancak madenciliğin en
fazla yapıldığı ilçeler Bigadiç, Dursunbey ve Sındırgı‟dır.
Sanayinin halihazırda Bandırma-Biga-Çan-Çanakkale aksı ile daha zayıf düzeyde
Susurluk-Balıkesir-Edremit akslarında geliĢtiği, ancak bu geliĢmenin asıl olarak Bandırma-
Susurluk-Balıkesir yayından Bursa yönünde kuvvetli olduğu izlenmektedir. Bursa üzerinden
Gebze-Ġstanbul yönlü otoyol projesi ile Gökköy Lojistik Köyü projelerinin tamamlanmasıyla,
izleyen plan dönemlerinde Bandırma-Susurluk-Balıkesir yayında geliĢme eğilimini artıracağı
öngörülmektedir. Çanakkale üzerinden Trakya bağlantısını gerçekleĢtirmesi planlanan otoyol
projesinin ise, yine uzun vadede Balıkesir‟deki geliĢmeyi daha da güçlendirmesi,
Çanakkale‟de ise geliĢmeyi tetiklemesi beklenmektedir. Bu çerçevede, Biga ve Çan ile turizm
geliĢmesi de önerilen Çanakkale kenti ve Edremit Körfezinde sanayiye bağlı geliĢmenin daha
düĢük düzeyde gerçekleĢmesi öngörülmektedir (Harita 4.4). Sanayi geliĢme akslarında, sanayi
tesislerinin dağınık, geliĢigüzel, bir Ģekilde etkin ve sürdürülebilir olmayan bir yapıda yer
seçmeleri yerine, geliĢmenin altyapı sorunları bulunmayan alanlara yönlendirilmesi, bu
kapsamda yatırımların doluluk oranları halen düĢük olan OSB‟lere yönlendirilmesi politikası
güdülecektir.
194
Harita 4.4 Güney Marmara Bölgesi Mekânsal GeliĢme ġeması
195
Bölgede önemli doğal ve kültürel koruma alanları bulunmaktadır. Bunların baĢlıcaları
Kaz Dağları Milli Parkı, Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı ve Manyas KuĢ Cenneti Milli
Parkı‟dır. Bunun yanında 1990’lı yıllardan baĢlayarak Balıkesir ve Çanakkale illerinde il
düzeyinde veya bazı yörelerde çevre düzeni planı gibi planlama çalışmalarıyla, tarım arazileri
de dahil olmak üzere, doğal ve kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımı sağlanmaya
çalıĢılmıĢtır.
Bu plan döneminde de ekonomik ve sosyal geliĢmelerin çevresel etkileri göz önünde
bulundurularak, doğal kaynakların niteliğinin korunmasına özen gösterilecektir.
Bölge planlama süreci açısından, ilk adım niteliğindeki bu plan döneminde, gelecek
planlama dönemlerine iliĢkin çalıĢmaların, edinilen bilgi ve tecrübe çerçevesinde, izleyen plan
dönemleriyle ilgili hazırlıklar sürdürülecektir. Bu kapsamda aĢağıdaki çalıĢmalar
yürütülecektir:
- Kamu yatırımlarının bölge ve kentlerin ekonomik, sosyal ve mekansal yapıları,
geliĢme dinamikleri ve doğal ve kültürel kaynaklar üzerindeki etkileri analiz
edilecektir.
- Bu çerçevede, kısa vadede tarım ve turizmin geliĢmesi hedeflenen, uzun vadede ise
büyük ölçekli altyapı yatırımlarıyla sınai ve kentsel geliĢmenin de hızlanması
beklenen bölge için izleyen dönemlere yönelik bölge planlama çalıĢmaları
sürdürülecektir.
- Ġzleyen dönem bölge planının hazırlanmasında, bölgenin sıkı iliĢki içinde bulunduğu
Marmara Bölgesi dahilindeki kalkınma ajansları ile Ġzmir ve Kuzey Ege Kalkınma
Ajanslarıyla iletiĢim ve koordinasyon güçlendirilecektir.
- Çevre düzeni planlarının bu geliĢmeler ıĢığında güncelliğini koruyup korumadığı
araĢtırılacak, buna göre gerekiyorsa çevre düzeni planlarının yeniden hazırlanması
veya revizyonu konusunda ilgili merkezi yönetim kuruluĢları, il valilikleri ve mahalli
idarelerle etkili bir iĢbirliği tesis edilecektir.
- Kentlerin, geliĢme dinamiklerini harekete geçirebilmeleri, geliĢme politikaları ve
kamu yatırımlarıyla öngörülen geliĢmelerden azami katkıyı sağlayabilmeleri amacıyla,
belediyelerin analiz ve planlama çalıĢmalarına teknik destek sağlanacaktır.
196
5 FĠNANSMAN
Bölge Planında belirlenen amaç ve hedeflere ulaĢılabilmesi amacıyla çeĢitli finansman
kaynakları harekete geçirilecektir. Bölge planının uygulama sürecinde baĢvurulacak
finansman kaynakları; Ajansın Bölgede uygulayacağı destek programlarının yanında, kamu
yatırımları, merkezi kamu kuruluĢlarının destek ve kredileri, yatırım teĢvikleri, mahalli
idarelerin kaynakları, özel kesim ve sivil toplum kuruluĢlarının yatırımları ve eĢfinansmanı ile
AB ve diğer uluslararası kuruluĢlardan bölgedeki yararlanıcıların sağlayabileceği fon, hibe ve
kredilerdir.
Mali kaynakların kullanılmasında etkililik, etkinlik ve ekonomiklik ilkeleri
gözetilecek, bölgesel ve yerel düzeyde sağlanacak kaynak ve destekler, merkezi yönetim
kuruluĢlarınca sağlanan kaynaklarla tamamlayıcılık sağlayacak Ģekilde kullanılacak, mükerrer
destek ve uygulamalardan azami ölçüde kaçınılacaktır.
197
6 PERFORMANS GÖSTERGELERĠ
AMAÇ HEDEF GÖSTERGELER
RE
KA
BE
T E
DE
BĠL
ĠRL
ĠĞĠN
AR
TIR
ILM
AS
I
Hed
ef 1
: T
arı
m S
ek
törü
nü
n
Rek
ab
etçi
Bir
Ya
pıy
a
Kavu
Ģtu
ru
lması
Bitkisel üretimde artıĢ (yüzde)
Hayvansal üretimde artıĢ (yüzde)
Su ürünlerinde artıĢ (yüzde)
Eğitim verilen çiftçi sayısında artıĢ (yüzde)
Kooperatiflere verilen eğitim (adet)
Ġyi tarım uygulaması sertifikası alan iĢletme sayısı (adet)
Ortalama tarımsal iĢletme büyüklüğü (ha)
Organik üretim sertifikası alan iĢletme sayısı (adet)
Tarımsal kalkınmaya dönük yeni projeler (adet)
Sertifikalı tohum kullanan üretici sayısı (adet)
Basınçlı sistem sulama yapan üretici sayısı (adet)
Örtü altı tarım üretimi (ton)
Hed
ef 2
: T
uri
zm S
ektö
rün
ün
Rek
ab
et G
ücü
nü
n A
rtı
rılm
ası
Bölgenin tanıtımına yönelik faaliyetler (adet)
Bölgede açılan 4 ve 5 yıldızlı otel sayısı (adet)
Yatak kapasitesindeki artıĢ (adet)
Açılan termal tesis (adet)
Alternatif turizm konaklama tesis sayısı (adet)
Ören yeri ve antik kent ziyaretçi sayıları (kiĢi)
Kazı çalıĢmalarına ayrılan bütçe (TL)
Kazı çalıĢmalarının tamamlandığı alan (m2)
Restore edilen yapı sayısı (adet)
Açılan butik otel sayısı (adet)
Bölgeye gelen yerli ve yabancı turist sayısı (kiĢi)
Alternatif turizme yönelik proje sayısı (adet)
Hed
ef 3
:
Gir
iĢim
cili
ğin
Gel
iĢti
rilm
esi
GiriĢimciliği artırmaya yönelik eğitim çalıĢmaları sayısı
(adet)
Bölgede açılan yeni iĢletme sayısı (adet)
Destek ve teĢvik programlarına baĢvuran iĢletme sayısı (adet)
Üniversitelerde giriĢimciliğe yönelik etkinlik sayısı (adet)
Hed
ef 4
: S
ınai
ve
Tic
ari
ĠĢl
etm
eler
in
Ku
rum
sal
Yap
ıları
nın
Gel
iĢti
rilm
esi KOBĠ‟lerde çalıĢan nitelikli personel oranındaki artıĢ (yüzde)
KOBĠ baĢına düĢen çalıĢan sayısında artıĢ (adet)
Kümelenme araĢtırmaları ve analizleri sayısı (adet)
198
AMAÇ HEDEF GÖSTERGELER
RE
KA
BE
T E
DE
BĠL
ĠRL
ĠĞĠN
AR
TIR
ILM
AS
I Hed
ef 5
: U
laĢı
m
Ya
pıs
ının
ve
Lo
jist
iğin
Gü
çlen
dir
ilm
esi
UlaĢım altyapısına yapılan yatırım miktarı (TL)
Toplam bölünmüĢ yol uzunluğu (km)
Toplam otoyol uzunluğu (km)
Havayolu ile taĢınan yolcu sayısı (kiĢi)
Denizyoluyla taĢınan yolcu sayısı (kiĢi)
Demiryolu ile taĢınan yük (ton)
Lojistik köy alanı (m2)
Limanlarda taĢınan yük (ton, TEU)
Hed
ef 6
: A
r-G
e, Y
en
ilik
çili
k
ve
Ma
rka
laĢm
a B
ilin
cin
in
Gel
iĢti
rilm
esi
Patent baĢvuru ve tescil sayısı (adet)
Marka baĢvuru ve tescil sayısı (adet)
Coğrafi iĢaret baĢvuru ve tescil sayısı (adet)
ĠĢletmelerin aldıkları Ar-Ge destek tutarlarındaki artıĢ
(yüzde)
Yenilikçilik odaklı üniversite – sanayi iĢbirliği ile yapılan
proje sayısı (adet)
Bölgede kurulan teknokent gibi araĢtırma merkezleri (adet)
Hed
ef 7
: D
ıĢ
Tic
are
tin
Gel
iĢti
rilm
esi
Ġhracat tutarındaki artıĢ (yüzde)
Ġhracat yapan iĢletme sayısındaki artıĢ (yüzde)
Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarındaki artıĢ (yüzde)
Yapılan pazar araĢtırması sayısı (adet)
DıĢ pazarlar ve uluslararası standartlar konusunda eğitim
programları (adet)
Hed
ef 8
: O
SB
’ler
in
Etk
inli
kle
rin
in
Art
ırıl
ma
sı OSB‟lerde faaliyete geçen iĢletme sayısı (adet)
OSB‟lerdeki doluluk oranı (yüzde)
OSB altyapılarının tamamlanma oranı (yüzde)
199
AMAÇ HEDEF GÖSTERGELER
BE
ġE
RĠ
SE
RM
AY
EN
ĠN V
E S
OS
YA
L Y
Aġ
AM
IN G
EL
ĠġT
ĠRĠL
ME
SĠ
Hed
ef 1
: Ġn
san
Kayn
ak
ları
nın
Bö
lgen
in Ö
nce
lik
leri
ne
Para
lel
Kan
all
ara
Yön
len
dir
ilm
esi
Öncelikli sektörlerde ara eleman açığını kapatmaya yönelik
eğitim programları sayısı (adet)
Meslek edindirme kurslarından verilen sertifika sayısı (adet)
ĠĢletmeler tarafından açılan kreĢ ve gündüz bakımevi sayısı
(adet)
Öncelikli sektörlere yönelik açılan orta öğretim ve yüksek
öğrenim programlarındaki artıĢ (yüzde)
Mesleki eğitim almıĢ kiĢilerin iĢletmelerde istihdam oranı
(yüzde)
Hed
ef 2
: T
op
lum
sall
aĢm
an
ın
ve
So
sya
l D
ay
an
ıĢm
an
ın
Gel
iĢti
rilm
esi
Dezavantajlı gruplara yönelik düzenlenen sosyal etkinlik
sayısı (adet)
Dezavantajlı gruplara yönelik açılan meslek edindirme kursu
sayısı (adet)
Kadın giriĢimci sayısı (adet)
Kadın iĢ gücü artıĢı (yüzde)
Bölgedeki toplumsal yapıyı tanımaya yönelik saha çalıĢması
(adet)
Hed
ef 3
: E
ğit
im v
e S
ağ
lık
Hiz
met
leri
nin
Kali
tesi
nin
Yü
kse
ltil
mes
i
Hastane yatak sayısındaki artıĢ (yüzde)
Açılan anaokulu sayısı (adet)
Gezici sağlık ekiplerinin ziyaret ettiği yerleĢim yeri sayısı
(adet)
Açılan özel eğitim merkezi sayısı (adet)
Ortaöğretime devamda kız öğrenci sayısındaki artıĢ (yüzde)
200
AMAÇ HEDEF GÖSTERGELER
ÇE
VR
ES
EL
SÜ
RD
ÜR
ÜL
EB
ĠLĠR
LĠĞ
ĠN S
AĞ
LA
NM
AS
I
Hed
ef 1
: A
tık
Yö
net
imin
e Ġl
iĢk
in
Alt
ya
pı
Ek
sik
leri
nin
Gid
eril
mesi
Atıksu arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun toplam
belediye nüfusuna oranı (yüzde)
OSB‟lerin atıksu arıtma tesisine bağlılık oranı (yüzde)
Sürdürülebilir tarım uygulamaları konusunda üreticilerde
farkındalık yaratılmasına yönelik gerçekleĢtirilen eğitim
sayısı (adet)
Finansman kaynağına eriĢim, planlama, projelendirme,
uygulama ve iĢletme konusunda düzenlenen eğitim sayısı
(adet)
Düzenli depolama sahalarına götürülen atık miktarı (ton)
Entegre atık yönetimi konusundaki proje sayısı (adet)
Yerel yönetimlerce katı atık bertaraf hizmeti verilen nüfusun
toplam nüfusa oranı (yüzde)
Hed
ef 2
: Ç
evre
Bil
incin
in
Yü
kse
ltil
mes
i v
e B
ilg
i
Bir
ikim
in A
rtır
ılm
ası
Çevre konusunda farkındalık yaratmaya yönelik
gerçekleĢtirilen eğitim faaliyetleri ve etkinlikler (adet)
Biyolojik çeĢitliliğin araĢtırılması, korunması ve
değerlendirilmesine yönelik proje sayısı (adet)
YerleĢim yerlerinde ve sanayi tesislerinde doğalgazı kullanan
abone sayısı (adet)
Kükürtdioksit ve PM10 yıllık/kıĢ sezon konsantrastayonu
(µg/m3)
Ġçmesuyu hizmeti sağlanan nüfusun toplam nüfusa oranı
(yüzde)
Hed
ef 3
: Y
enil
eneb
ilir
En
erji
Kayn
ak
ları
nın
Ku
lla
nım
ının
Ya
yg
ınla
Ģtır
ılm
ası
Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik miktarı
(MWh)
Yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanan iĢletme ve hane
sayısı (adet)
Yenilenebilir enerji kaynaklarına iliĢkin araĢtırma ve proje
sayısı (adet)
201
AMAÇ HEDEF GÖSTERGELER
ÇE
VR
ES
EL
SÜ
RD
ÜR
ÜL
EB
ĠLĠR
LĠĞ
ĠN
SA
ĞL
AN
MA
SI
Hed
ef 4
: E
ner
ji
Ver
imli
liğ
inin
Art
ırıl
ma
sı Enerji verimliliği ve temiz üretim konusunda yapılan eğitim
ve bilgilendirme etkinlikleri (adet)
Enerji verimliliği ve temiz üretime iliĢkin araĢtırma yapan ve
uygulama yapan iĢletme sayısı (adet)
Hed
ef 5
: D
oğ
al
Ris
k
Fa
ktö
rler
ine
Ka
rĢı
Hazı
rlık
lı O
lun
ması
Afet tehlike ve riskleri, korunma yöntemleri ve alınacak
tedbirler konusunda farkındalık yaratmaya yönelik etkinlik
sayısı (adet)
Afet tehlike ve riskleriyle ilgili gerçekleĢtirilen çalıĢmalar
(adet)
202
7 KOORDĠNASYON, ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME
Planın bölgesel düzeyde koordinasyonu, izlenmesi ve değerlendirilmesinden GMKA
sorumludur. GMKA‟nın TR22 Bölgesi‟nde uygulayacağı tüm bölgesel programlar, projeler
ve faaliyetlerde bölge planı temel alınacaktır. Bölge planı, bölgenin geleceğini Ģekillendirmek
üzere oluĢturulmuĢ bir doküman olup, bölge planının izlenmesi istenilen geleceğe ne kadar
ulaĢıldığının anlaĢılması ve süreçte yer alan aktörlere raporlanması açısından önemlidir.
Ġzleme çalıĢmaları, bölge planı doğrultusunda uygulanan programlardaki geliĢmeleri,
paydaĢların kapasite geliĢimlerini, zamanlamaya uyumu, mevzuata uygunluğu, mali kaynak
kullanım durumunu, uygulamadaki sorunları, iĢin etkinliğini, iĢin uygun maliyetlerle
yürütülüp yürütülmediğini anlamak ve gerekirse program iĢleyiĢine müdahale etmek amacıyla
GMKA tarafından yürütülecek, yıllık izleme raporları hazırlanacaktır.
Planın baĢarısı koordinasyon ve izlemenin yanında sağlıklı bir değerlendirmeye de
dayalıdır. GMKA tarafından gerçekleĢtirilen değerlendirme neticesinde elde edilen
sonuçlardan: gelecek plan dönemlerinde bölgeye iliĢkin politikaların belirlenmesinde,
müdahale araç ve yöntemlerinin oluĢturulmasında, hedef kitlenin ve paydaĢların
belirlenmesinde ve uygulama programlarının kurgulanmasında yararlanılacaktır.
Ġzleme ve değerlendirme çalıĢmalarından elde edilen sonuçlar kamuoyu ile
paylaĢılarak Ģeffaflık sağlanacak ve alınan geri bildirimler uygulama süreçleri ile sonraki
dönemdeki planlama çalıĢmaları kapsamında değerlendirilecektir.
203
TERĠMLER SÖZLÜĞÜ
ALTYAPI: Ġçmesuyu Ģebeke, içmesuyu arıtma, atıksu Ģebeke, atıksu arıtma, deniz deĢarjı ve
katı atık bertarafı vb. her türlü alt yapı tesisi
ARAMA KONFERANSI: Grup çalıĢması temeline dayalı, iĢletmenin ortak aklını harekete
geçiren yoğun bir planlama ve hızlı uygulama yaklaĢımı.
ARAZĠ TOPLULAġTIRMA: Aynı Ģahsa veya çiftçi ailesine ait, çeĢitli nedenlerle,
ekonomik üretime imkan vermeyecek biçimde, toprak muhafazası ve sulamayı
güçleĢtirecek derecede parçalanmıĢ, dağılmıĢ, küçük arazi parçalarının ve hisselerinin
bir araya getirilerek, muntazam Ģekiller halinde birleĢtirilmesi, bütünleĢtirilmesi ve
iĢletmelerin yeniden düzenlenmesi iĢlemi.
ATIKSU ARITMA TESĠSĠ: YerleĢim merkezlerinden ve sanayi tesislerinden kaynaklanan
atıksuların yasalarda belirtilen alıcı ortam deĢarj kriterlerini sağlamak üzere fiziksel,
kimyasal, biyolojik iĢlemlere tabi tutulup nihai tasfiye aĢamasına getirildiği tesis.
BASINÇLI SULAMA TEKNĠKLERĠ: YetiĢtirilen bitkide topraktaki nem eksikliğinden
kaynaklanan bir gerilim yaratmaksızın sulama suyunu az miktarda ve sık aralıklarla
yeterli düzeyde bitki köklerine verilmesini öngören, büyük ölçüde su tasarrufu
sağlayan sulama teknikleri.
BEġERĠ SERMAYE: KiĢilerin üretken bir biçimde çalıĢmaları ve hizmetleri karĢılığı gelir
elde etmelerine imkan veren kazanılmıĢ beceri ve kapasiteler.
BĠYOKÜTLE: Organik atıkların yanı sıra bitkisel yağ atıkları, tarımsal hasat artıkları dahil
olmak üzere tarım ve orman ürünlerinden ve bu ürünlerin iĢlenmesi sonucu ortaya
çıkan yan ürünlerden elde edilen katı, sıvı ve gaz halindeki atıklar. Diğer bir deyiĢle
içerisinde karbon ve hidrojen bulunduran ancak fosil olmayan maddelerden elde edilen
enerji kaynaklarıdır. Ormanlardan elde edilen yakacak odun, tezek, bitkisel ve
hayvansal atıklar ile tarımsal endüstri atıkları da biyokütle enerji kaynaklarına örnek
gösterilebilir.
DEMOGRAFĠK YAPI: Nüfus yapısı. Nüfusunun artıĢ grafikleri, bu artıĢın kırılma noktaları,
cinsiyete bağlı nüfus değiĢimi, yaĢa bağlı nüfus değiĢimi gibi değiĢkenleri içerir.
DERĠNLEMESĠNE GÖRÜġME: Katılımcının özgürce konuĢması ve gerçek hislerini
ortaya koyabilmesi için, tam yapılandırılmamıĢ serbest bir akıĢ planının
uygulanabileceği Ģekilde hedef kiĢilerle birebir yapılan görüĢmeler.
204
DEZAVANTAJLI GRUP: YaĢamlarını devam ettirmek için gereken temel ihtiyaçlara ve
hizmetlere ulaĢmada sıkıntı yaĢayan veya fiziksel ya da zihinsel ehliyetsiz durumda
hayatlarına devam eden grup.
DOĞAL SĠT ALANI: Jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup, ender
bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli yer
üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlar.
DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMI: Ülke vatandaĢı olmayan yatırımcılar
tarafından, yurt dıĢından getirilen; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası‟nca alım
satımı yapılan konvertibl para Ģeklinde nakit sermaye, devlet tahvilleri hariç Ģirket
menkul kıymetleri, makine ve teçhizat, sınai ve fikri mülkiyet hakları,yurt içinden
sağlanan; yeniden yatırımda kullanılan kar, hasılat, para alacağı veya mali değeri olan
yatırımla ilgili diğer haklar, doğal kaynakların aranması ve çıkarılmasına iliĢkin haklar
gibi iktisadi kıymetler aracılığıyla; yeni Ģirket kurmayı veya Ģube açmayı ya da
menkul kıymet borsaları dıĢında hisse edinimi veya menkul kıymet borsalarından en
az yüzde 10 hisse oranı ya da aynı oranda oy hakkı sağlayan edinimler yoluyla mevcut
bir Ģirkete ortak olmayı ifade eder.
DÜZEY 2 BÖLGELERĠ: Bakanlar Kurulu Kararıyla bölgesel istatistiklerin toplanması,
geliĢtirilmesi, bölgelerin sosyoekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel politikaların
çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel Ġstatistik Sistemine uygun
karsılaĢtırılabilir istatistiki veri tabanı oluĢturulması amacıyla ülke genelinde Ġstatistiki
Bölge Birimleri Sınıflaması tanımlanmıĢtır. Bu sınıflamaya göre istatistiki açıdan
Türkiye 12 Düzey 1 Bölgesi ve 26 Düzey 2 Bölgesine ayrılmıĢtır. Bu ayrım bir idari
sınıflama olmayıp istatistiki bir sınıflamadır.
EDAM REKABETÇĠLĠK ENDEKSĠ: EDAM Eğitim DanıĢmanlığı ve AraĢtırma Merkezi
uzmanlarının ortaya koyduğu bir endeks modeli çerçevesinde bölgesel bazda
rekabetçiliğin araĢtırıldığı proje.
EKOTURĠZM: Çevreye zarar vermeden yararlanma yöntemlerinin geliĢtirilmesi ve tüm
yerli halkların kültürlerini yok etmeden turizm faaliyetlerinden yararlanmalarının
sağlanması.
ENTEGRE KATI ATIK YÖNETĠMĠ: Atık oluĢumunu azaltma, kaynağında ayrı toplanma,
ara depolama, aktarma istasyonları oluĢturma ve taĢınma, geri kazanma, bertaraf, tesis
iĢletme, tesis kapatma, izleme ve kontrol süreçlerini içeren bir yöntem biçimidir.
Entegre katı atık yönetimi için baĢlıca 6 esas stratejinin uygulanması öngörülmektedir:
205
Önleme, Minimizasyon, Yeniden Kullanım, Geri DönüĢüm, Enerji Geri Kazanımı,
Bertaraf.
GSYĠH: Yurt içinde bir yılda üretilmiĢ nihai mal ve hizmetlerin toplam değeri.
HACCP: Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları ifadesinin kısaltmasıdır. Gıda ürünü
güvenliğini etkileyen tehlikelerin önceden belirlenmesi ve kontrol altına alınmasını
sağlayan sistematik bir yaklaĢımdır.
ĠÇME VE KULLANMA SUYU ġEBEKESĠ: Ġnsanların günlük faaliyetlerinde içme,
yıkanma ve temizlik gibi ihtiyaçları için kullandıkları suyun dağıtımı için kaynağından
kullanım yerine kadar tasarlanan borulu sistem.
ĠHTĠSAS KREDĠSĠ: Bankalarda, kurumsal kredilerin altında bulunan özel bir kredi
kategorisidir. Ġhtisas kredilerinde genel olarak kredi ödemelerinin büyük kısmı,
finanse edilen fiziksel varlıklardan elde edilen gelirlerle yapılır.
ĠKĠNCĠL VERĠ: Farklı amaçlarla daha önceden derlenmiĢ veri setleri.
Ġġ DEMOGRAFĠSĠ: GiriĢimlerin yerel birim bazında zaman içinde meydana gelen faaliyet
değiĢimleri, açılma yani faaliyete baĢlama (doğum), kapanma yada faaliyet terk etme
(ölüm) gibi değiĢikliklerin incelendiği istatistik bilgiler.
ĠġGÜCÜ PĠYASASI: Sürekli veya geçici iĢlerde çalıĢma mevzuatına uygun olarak sosyal
güvenlik sistemi içinde iĢlendirilenler ile memurların yer aldığı piyasa.
ĠYĠ TARIM UYGULAMALARI: Çevre, insan ve hayvan sağlına zarar vermeyen bir
tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ile
gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla yapılan tarımsal üretim modeline iyi tarım
denir. Ġyi tarım uygulamalarına örnek olarak yoğun tarım yapılan alanlarda azaltılmıĢ
toprak iĢlemesi, ekonomik ve sürdürülebilir su kullanma, bilinçli gübreleme ve zirai
mücadelede kimyasal atıkları azaltma, yangınları önleyerek toprağın organik madde
oranını koruma gösterilebilir.
ĠZLENEBĠLĠRLĠK: Gıda, gıdanın elde edildiği hayvan, bitki ya da gıda maddesinde
öngörülen veya ortaya çıkması beklenen herhangi bir maddenin tespit edilmesi için
üretim, iĢleme ve dağıtım ile ilgili tüm aĢamaları kaydetme sistemi.
JEOMORFOLOJĠ: Yer'in yüzey Ģekillerinin tanımlanmasını ve oluĢum süreçlerinin
açıklanmasını konu edinen bilim dalı.
JEOTERMAL ENERJĠ: Yerkabuğunun çeĢitli derinliklerinde birikmiĢ ısının oluĢturduğu,
kimyasallar içeren sıcak su, buhar ve gazlardan doğrudan veya dolaylı her türlü elde
edilen enerji.
206
KABA YEM: Yüzde 15-20‟den daha fazla su ihtiva eden , ham selüloz içeriği kuru maddede
yüzde 16-18‟den fazla olan, protein oranı düĢük ve hazır yem ihtiyacını düĢürmekte
kullanılan büyükbaĢ hayvan yemi.
KRUVAZĠYER: Seyahati programlanmıĢ, derin sularda iki gün ya da daha fazla kalan, en
az 100 yolcu kapasiteli gemi.
KÜÇÜK VE ORTA BOY ĠġLETME (KOBĠ): Ġki yüz elli kiĢiden az yıllık çalıĢan istihdam
eden ve yıllık net satıĢ hasılatı ya da mali bilançosu yirmi beĢ milyon Türk Lirasını
aĢmayan ekonomik birimler.
KÜMELENME: Rekabet eden, birbirini tamamlayan ve birbirine bağlı olan firma ve
kuruluĢların bölgesel yoğunlaĢmaları.
MĠLLĠ GELĠR: Belirli bir ülkede, belirli bir dönemde yaratılan mal ve hizmetlerin parasal
değerlerinin toplamından, amortismanların ve dolaylı vergilerin çıkartılmasından sonra
geriye kalan tutar.
NET GÖÇ HIZI: Belirli bir bölgenin, belirli bir zaman aralığındaki aldığı ve verdiği göç
arasındaki farkın bölge nüfusuna bölünüp bin ile çarpılmasıyla bulunan oran.
ORGANĠK TARIM: Üretimde kimyasal girdi kullanmadan, üretimden tüketime kadar her
aĢaması kontrollü ve sertifikalı, toprak ve su kaynakları ile havayı kirletmemeyi ve
çevre, bitki, hayvan ve insan sağlığını korumayı amaçlayan tarımsal üretim biçimi.
ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ: Ağır sanayi ve kompleksleri dıĢında, küçük ve orta
ölçekli imalat sanayi türlerinin, belirli bir plan dahilinde yerleĢtirilmeleri ve
geliĢtirilmeleri için, sınırları tasdikli çıplak arazi parçalarının gerekli altyapı
hizmetleriyle ve ihtiyaca göre tayin edilecek sosyal tesis ve kurumlarla donatıldıktan
sonra planlı bir Ģekilde ve belirli standartlar dahilinde küçük ve orta ölçekli sanayi için
tahsis edilebilir ve iĢletilebilir hale getirilerek organize edilmiĢ sanayi bölgesi.
ÖN ULUSAL KALKINMA PLANI: Türkiye‟nin AB‟ye ekonomik ve sosyal uyumuna
yönelik katılım öncesi mali yardımların programlanmasına stratejik bir çerçeve
oluĢturmak üzere hazırlanan plan.
ÖRTÜALTI TARIM: DıĢ iklim faktörlerinin etkisini kaldırarak, ısıtma uygulanarak yada
kapalı ortamlarda, gerekli özel çevre koĢullarının yaratılması ile yapılan tarım.
RÜZGAR ENERJĠSĠ POTANSĠYELĠ ATLASI: Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel
Müdürlüğü tarafından hazırlanan, küresel atmosferik sirkülasyon modeli, orta-ölçekli
sayısal hava analiz modeli ve mikro-ölçekli rüzgar akıĢ modeli kullanılarak,
Türkiye‟de il bazlı olarak üretilen rüzgar kaynak bilgilerinin verildiği, rüzgar enerjisi
teknik potansiyelleri ile ilgili yönlendirici bilgiler içeren doküman.
207
STK: Sivil toplum kuruluĢu, resmi kurumlar dıĢında ve bunlardan bağımsız olarak
çalıĢan, politik, sosyal, kültürel, hukuki ve çevresel amaçları
doğrultusunda lobi çalıĢmaları ve eylemlerle çalıĢan,üyelerini ve çalıĢanlarını
gönüllülük usulüyle alan, kâr amacı gütmeyen ve gelirlerini bağıĢlar ve/veya üyelik
ödemeleri ile sağlayan kuruluĢlardır. Sivil toplum örgütleri oda, sendika, vakıf ve
dernek adı altında faaliyet gösterir.
SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠK: Ekonomik, çevresel ve sosyal sürdürülebilirlik olmak üzere üç
temel ayağa dayanır. Koruyarak tüketme, sınırlı kaynakları olabildiğince akıllıca ve
yok etmeden kullanma, yeniden üretme ve bunları sağlarken de tutumluluk, ortak
iyilik, sosyal iliĢkiler ve paylaĢma gibi ilkeleri harekete geçirmek için düĢünülen bütün
kavramların genel adı sürdürülebilirliktir.
GZFT ANALĠZĠ: Bir organizasyonun faaliyette bulunduğu çevreyi anlamak ve yönetmek
üzere topladığı bilgileri kullanarak sistematik olarak kendisini değerlendirmesidir. Bu
değerlendirme süreci organizasyonun güçlü ve zayıf yönlerini belirleme, potansiyel
fırsat ve tehditleri ortaya koyma aĢamalarından oluĢur.
TEMĠZ ÜRETĠM: Yüksek verime sahip üretim teknolojisi ve yöntemlerinin kullanımıyla,
aynı miktarda üretim için daha az doğal kaynak ve enerji kullanımı ve daha az atık
üretimi prensibine dayalı üretim Ģeklidir.
TENÖR: Maden cevheri içindeki saf maden oranı. Bir maden kütlesindeki cevher (filiz)
miktarına tenör denir. Bu miktar genel olarak yüzde ile ifade edilir.
TREKKING: Doğada, bir noktadan diğer bir noktaya varmak amaçlı yapılan, genelde hafif
tempolu sportif yürüyüĢ.
YATIRIM TEġVĠK BELGESĠ: Yatırım TeĢvik Belgesi tasarrufları yatırıma yönlendirmek
suretiyle, katma değeri yüksek, ileri ve uygun teknolojileri kullanarak bölgeler arası
dengesizlikleri gidermek, istihdam yaratmak ve uluslararası rekabet gücü sağlamak
için yatırımların devlet tarafından desteklenmesi amacıyla verilen belgedir.
YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARI: Hidrolik, rüzgâr, güneĢ, jeotermal,
biyokütle, biyogaz, dalga, akıntı enerjisi ve gel-git gibi fosil olmayan enerji
kaynaklarını ifade etmektedir.
208
EKLER
EK 1. GMKA Arama Konferansları Katılımcı Listeleri
16.05.2010 GMKA ARAMA KONFERANSI KATILIM LĠSTESĠ
No Adı Soyadı Unvan/Görev
1 Abdülkadir Atalık Çanakkale Valisi
2 Ülgür Gökhan Çanakkale Belediye BaĢkanı
3 Mehmet DaniĢ Çanakkale Milletvekili
4 Müjdat KuĢku Çanakkale Milletvekili
5 Ahmet Küçük Çanakkale Milletvekili
6 Mustafa Kemal Cengiz Çanakkale Milletvekili
7 Hasan Hüseyin Aytop Çanakkale Ġl Genel Meclis BaĢkanı
8 Ayhan Gider Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreteri
9 Prof.Dr. C. Varol Tok Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Rektör
Yardımcısı
10 Prof.Dr. Yılmaz Akgün ÇOMÜ Rektör Yardımcısı
11 Prof.Dr. Ahmet ReĢit Ersay ÇOMÜ Tıp Fakültesi Dekanı
12 Prof.Dr. Ġhsan Yılmaz ÇOMÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı
13 Prof.Dr. Osman Demircan ÇOMÜ Güzel Sanatlar Fakultesi Dekanı
14 Prof.Dr. Dinçay Köksal ÇOMÜ Eğitim Fakültesi Dekanı
15 Doç. Dr. Tolga Göksan ÇOMÜ Su Ürünleri Fakültesi Dekan Yrd.
16 Prof.Dr. Hüseyin Ekinci ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dekanı
17 Prof.Dr. Ġbrahim Hatipoğlu ÇOMÜ Ġlahiyat Fakültesi Dekanı
18 Prof. Dr. A.Kazım KirtiĢ Biga Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dekanı
KAYMAKAMLAR
19 Yusuf Gökhan Yolcu Ayvacık Kaymakamı
20 ġahin Aslan Bayramiç Kaymakamı
21 Ġbrahim Çenet Bozcaada Kaymakamı
22 Hasan Gözen Çan Kaymakamı
23 Bülent Uygur Eceabat Kaymakamı
24 Cengiz Karabulut Ezine Kaymakamı
25 Fahri Meral Lapseki Kaymakamı
26 Ali Polat Yenice Kaymakamı V.
27 Namık Kemal Nazlı Gelibolu Kaymakamı
28 Hüseyin Kulözü Vali Yardımcısı Gökçeada Kaymakam V.
29 Bahir Altunkaya Vali Yardımcısı Biga Kaymakam V.
ĠL MÜDÜRLERĠ
30 Gülten YetiĢen Çanakkale Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürü
31 Vefa Bardakçı Çanakkale Ġl Milli Eğitim Müdürü
32 Uğur Yüksel Çanakkale Ġl Bayındırlık ve Ġskan Müdürü
33 Dr. Ġlhan Güney Çanakkale Ġl Sağlık Müdürü
34 Cengiz Özkan Denizcilik MüsteĢarlığı Çanakkale Bölge Müdürü
35 Ġlkay Uçar Çanakkale Tarım Ġl Müdürü
36 Ahmet Kiraz Çanakkale Sanayi ve Ticaret Müdürü
209
37 ġinasi Haznedar Çanakkale Ġl Kültür ve Turizm Müdür V.
38 Ġbrahim Ethem Gökmen Çanakkale Organize Sanayi Bölge Müdürü
39 Musa AkĢan Çanakkale Orman Bölge Müdürü
40 Osman Çakmak Çanakkale Ġl Çevre ve Orman Müdürü
41 Doğan AnĢin Çanakkale Gençlik Spor Ġl Müdürü
42 Doğan Höke Çanakkale Sosyal Hizmetler Ġl Müdürü
43 Mustafa Yalçın Biga Organize Sanayi Bölge Müdürü
44 Orhan Yıldız Karayolları 142. ġube ġefi
45 Faruk Erkan Kumkale Tarım ĠĢletmesi Müdürü
46 F. Eren Türkmen Türkiye ĠĢ Kurumu Çanakkale Ġl Müdür V.
47 Ali Sürücü Sosyal Güvenlik Kurumu Çanakkale Ġl Müdür V.
48 Tevhid Kekeç Çanakkle Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu Md.
V.
49 Ġsmet Topaloğlu DSĠ 252. ġube Müdürü
BELEDĠYE BAġKANLARI
50 Süleyman ERTE Kumkale Belediye BaĢkanı
51 Alaaddin ÖZKURNAZ Ġntepe Belediye BaĢkanı
52 Ömer Faruk MUTAN Kepez Belediye BaĢkanı
53 Mehmet Ünal ġAHĠN Ayvacık Belediye BaĢkanı
54 Recep ġAHĠN Gülpınar Belediye BaĢkanı
55 Cengiz BALKAN Küçükkuyu Belediye BaĢkanı
56 Mehmet ÖZKAN Biga Belediye BaĢkanı
57 Muzaffer KARATAġ Karabiga Belediye BaĢkanı
58 Adnan PASTIRMACI GümüĢçay Belediye BaĢkanı
59 Ahmet TOZAN KozçeĢme Belediye BaĢkanı
60 Nihat BORAZAN BalıklıçeĢme Belediye BaĢkanı
61 Ġbrahim EREN Yeniçiflik Belediye BaĢkanı
62 Abdurrhaman KUZU Çan Belediye BaĢkanı
63 Bahattin SAĞIN Terzialan Belediye BaĢkanı
64 Halil BÜYÜKEROL Ezine Belediye BaĢkanı
65 Mustafa ÇĠÇEK Geyikli Belediye BaĢkanı
66 Ġbrahim KESKĠN Mahmudiye Belediye BaĢkanı
67 Mustafa ÖZAÇAR Gelibolu Belediye BaĢkanı
68 Cavit SEZER Bolayır Belediye BaĢkanı
69 Necati KOPÇA Kavakköy Belediye BaĢkanı
70 Dr. Ali Kamil SOYUAK EvreĢe Belediye BaĢkanı
71 Veysel ACAR Yenice Belediye BaĢkanı
72 Ahmet ġAHĠN Kalkım Belediye BaĢkanı
73 Halil ÖZKAN Pazarköy Belediye BaĢkanı
74 Cahit YILDIRIM Hamdibey Belediye BaĢkanı
75 Necati ÇĠNÇE Akçakoyun Belediye BaĢkanı
76 Kemal DOKUZ Eceabat Belediye BaĢkanı
77 Mustafa MUTAY Bozcada Belediye BaĢkanı
78 Yücel ATALAY Gökçeada Belediye BaĢkanı
79 Gani Mehmet EKĠM Lapseki Belediye BaĢkanı
80 Basri ULAġ Çardak Belediye BaĢkanı
81 Ahmet Vedat ÖZKAN Umurbey Belediye BaĢkanı
82 Ġsmail Sakin TUNCER Bayramiç Belediye BaĢkanı
210
ODA VE BORSALAR
83 Ġlhami Tezcan Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu
BaĢkanı
84 Osman Niyazi Önen Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası Meclis BaĢkanı
85 Ali Yücel Aka Çanakkale Tic.ve San. Odası Yön.Kur.BĢk.Yrd.
86 Raif Aktur Çanakkale Tic.ve San. Odası Yön.Kur.BĢk.Yrd.
87 Timur Ay Çanakkale Tic.ve San. Odası Sayman Üyesi
88 A.Berkin Akol Çanakkale Tic.ve San. Odası Yön.Kur. Üyesi
89 Can Algönül Çanakkale Tic.ve San. Odası Yön.Kur. Üyesi
90 Erdal Akarsu Çanakkale Tic.ve San. Odası Yön.Kur. Üyesi
91 Kemal KarakaĢ Çanakkale Tic.ve San. Odası Yön.Kur. Üyesi
92 M. Cem Erdemir Çanakkale Tic.ve San. Odası Yön.Kur. Üyesi
93 ġ. Mert Mildon Çanakkale Tic.ve San. Odası Yön.Kur. Üyesi
94 Tunçay YaĢar Biga Ticaret ve Sanayi Odası Yön. Kur. BĢk.
95 Hasan Pırnal Biga Ticaret ve Sanayi Odası Meclis BĢk.
96 Ahmet Öçal Biga Ticaret ve Sanayi Odası Yön.Kur.BĢk.Yrd.
97 Nazım Manav Biga Ticaret ve Sanayi Odası Yön.Kur.BĢk.Yrd.
98 Sertan Güremen Biga Ticaret ve Sanayi Odası Yön. Kur. Sayman Üye
99 Mehmet Canpolat Biga Ticaret ve Sanayi Odası Yön. Kur. Üyesi
100 Cahit Boylu Biga Ticaret ve Sanayi Odası Yön. Kur. Üyesi
101 Faruk Sezen Biga Ticaret ve Sanayi Odası Yön. Kur. Üyesi
102 Ayhan Veral Gelibolu Ticaret ve Sanayi Odası Yön. Kur. BĢk.
103 Hüseyin Tutum Gelibolu Ticaret ve Sanayi Odası Meclis BĢk.
104 Ġbrahim Özen Gelibolu Ticaret ve Sanayi Odası Yön. Kur. BĢk.Yrd.
105 Ġsmail Öztürk Gelibolu Ticaret ve Sanayi Odası Yön. Kur. BĢk.Yrd.
106 Arzu Tuna Gelibolu Tic. ve San. Odası Yön. Kur. Muhasip Üye
107 Serol Yıldız Gelibolu Tic. ve San. Odası Yön. Kur. Üyesi
108 Mesut Okyay Biga Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk.
109 Fahrettin Deniz Biga Ticaret Borsası Meclis BĢk.
110 Ahmet ġahin Biga Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
111 Mustafa DemirtaĢ Biga Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
112 Renan Özel Biga Ticaret Borsası Yön. Kur. Muhasip Üye
113 Bülent BaĢ Biga Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
114 Sefer Kaya Üzen Çanakkale Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk.
115 Erol Özen Çanakkale Ticaret Borsası Meclis BĢk.
116 Ali Öztürk Çanakkale Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
117 Salamon Halyo Çanakkale Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
118 Necmi Yıldırım Çanakkale Ticaret Borsası Yön. Kur. Sayman Üyesi
119 Akif Kulaç Çanakkale Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
120 Ercan Uysal Çanakkale Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
121 Ramazan Hasan Uysal Çanakkale Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
122 Mustafa Vurucu Çanakkale Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Yön. Kur.
BĢk.
123 Ġlhan Ulus Çanakkale Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
124 Rahmi Uysal Ayvacık Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
125 Ġsmail Pehlivan Bayramiç Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
211
126 Beytullah Elmacı Biga Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
127 Üsrev Damar Çan Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
128 Mehmet Sevinç Eceabat Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
129 Ahmet Önder Ezine Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
130 Atilla Eraslan Gelibolu Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
131 Eyüp Yılmaz Lapseki Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
132 Ġsa Acar Yenice Ziraat Odası Yön. Kur. BaĢk.
133 Ġbrahim Ejder Esnaf ve Kefalet Koop. Birl. Yön. Kur. BĢk.
134 Ünal Ömercioğlu Çanakkale Mimarlar Odası Yön. Kur. BĢk.
135 Burhan Bağcı Çanakkale Veteriner Hekimler Odası Yön. Kur. BĢk.
136 Ġlyas Acar ĠnĢaat Mühendisleri Odası ġube BaĢkanı
137 Hicri Nalbant Çanakkale Ziraat Müh. Odası BĢk.
Ġġ ADAMLARI DERNEKLERĠ
138 Hikmet Sezen Çanakkale Genç ĠĢadamları Derneği Yön. Kur. BĢk.
139 Hüseyin Yalman Çanakkale Sanayicileri ve ĠĢadamları Derneği Yön. Kur.
BĢk.
140 Sertan Güremen Biga Sanayici ve ĠĢadamları Derneği Yön. Kur. BĢk.
141 Habib Yeni Biga Aktif Sanayici ve ĠĢ Adamları Derneği Yön. Kur.
BĢk.
142 Hakkı Gürcan Öz Çan Sanayici ve ĠĢadamları Derneği Yön. Kur. BĢk.
143 Baki Temel Gelibolu Sanayici ve ĠĢadamları Derneği Yön. Kur. BĢk.
144 Tunca Yüğnük Çanakkale Sosyo Ekonomik Güçbirliği Derneği Genel
Sekreteri
145 Halil Atan ġehir Plancıları Odası Çanakkale Ġl Temsilcisi
146 Mehmet IĢık Deniz Ticaret Odası Çanakkale Ġl Temsilcisi
147 F. Selvin Öncel Çanakkale GiriĢimci Kadınlar Üretim ve Paz. Koop.
BaĢk.
148 Ali Akol Çanakkale Turistik Otelciler, ĠĢl. ve Yat. Birl. Dern. Yön.
Kur. BĢk.
149 Özcan Özsoy Ezine Peyniri ve Mand. Koruma ve GeliĢt. Tanıt. Dern.
BaĢkan. Yrd.
SANAYĠ KURULUġLARI
150 Dr. H. Ġbrahim Bodur Kale Holding Kurucu Murahhas Aza
ve Onursal BaĢkan
151 Zeynep Bodur Okyay Kale Holding Yön. Kur. BĢk.
152 Suat KarataĢ ĠçdaĢ Çelik Enerji San.A.ġ Kurumsal ĠletiĢim Sorumlusu
153 BarıĢ Harbi Dardanel ÖnentaĢ Gıda San. A.ġ Gn. Md.
154 Remzi Gula Kaleseramik Kalebodur Sanayi A.ġ. Gn. Md.
155 Halil Piren Akçansa Çimento San A.ġ.
156 Esra Topaloğlu Akçansa Çimento San A.ġ.
157 Ġbrahim Yüksel Mutlu BektaĢ Ġthalat Ġhracat Ltd ġti Yön. Kur. BĢk
158 Selman Tahsildaroğlu Tahsildaroğlu Süt Ürünleri San.ve Tic. A.ġ. Yön Kur.
BĢk.
159 Eyüp Akpınar Akpınar Süt Ürünleri San.Ve Tic.Ltd ġti. Yön.Kur.BĢk.
160 Ümit Demirhan DoğtaĢ Pers. Ve Ġdari ĠĢler MD.
161 Kemal Kılınç Altınkılıç Gıda ve Süt San. ve Tic.Ltd.ġti. Yön. Kur. BĢk.
162 Hasan Ġlhan Yürükçü GestaĢ A.ġ Genel Müdürü
163 Mehmet Özkurnaz Çanakkale Köy Koop Birliği Yön. Kur. BaĢk.
164 Hüseyin Bulut Çanakkale Bölgesi Hayvancılık Kooperatifleri Birliği
Yön. Kur. BĢk.
165 Hasan Uysal Çanakkale Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifler Birliği
212
Yön. Kur. BĢk.
166 Ġsmail Özbek Biga Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
167 ġinasi Darıcı Bayramiç Süt Üreticileri Birl. BĢk.
168 Ġsmail Emer Çanakkale Ġli Holstein Irkı Damızlık Sığır YetĢ. Birl.
BaĢk.
169 Yusuf Akgün Çanakkale -Bayramiç-Ezine Ovaları Sulama Birliği BĢk.
170 Ġsmail Tutan Çanakkale-Çarı-Küçüklü Sulama Birliği BĢk.
171 Nejdet Irak Biga Ovası Sulama Birliği BĢk.
172 Sedat Topal Pınar Sulama Birliği BĢk.
173 Sevil Albay Çanakkale Belediyesi Özel Kalem Md.
174 Evrim Akman Çanakkale Belediyesi
ÇOMÜ ÖĞRETĠM ÜYELERĠ
175 Prof.Dr. Orhan Tatar ÇOMÜ Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dekanı
176 Doç.Dr. Süha Özden ÇOMÜ Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dekan
Yardımcısı
177 Yrd.Doç.Dr. Ġbrahim Türkyılmaz ÇOMÜ Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dekan
Yardımcısı
178 Prof.Dr. Salih Zeki Tutkun ÇOMÜ Jeoloji Mühendisliği Bölüm BaĢkanı
179 Doç. Dr. Önder Ayyıldız ÇOMÜ Çevre Mühendisliği Bölüm BaĢkanı
180 Yrd.Doç.Dr. Emin Uğur Ulugergerli ÇOMÜ Jeofizik Mühendisliği Bölüm BaĢkan V.
181 Doç.Dr. Emin Yılmaz ÇOMÜ Gıda Mühendisliği Bölümü
182 Doç.Dr. Yonca Yüceer ÇOMÜ Gıda Mühendisliği Bölümü
183 Yrd.Doç.Dr. Arzu BaĢaran Uysal ÇOMÜ ġehir ve Bölge Planlama Bölüm BaĢkanı
184 Yrd.Doç.Dr. Mine TopçubaĢı ÇOMÜ Mimarlık Bölüm BaĢkanı
185 Yrd.Doç.Dr. Celal Tunusluoğlu ÇOMÜ ĠnĢaat Mühendisliği Bölüm BaĢkan V.
186 Yrd.Doç.Dr. Öznur Karaca ÇOMÜ Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölüm
BaĢkan V.
187 Yrd.Doç.Dr. Hasan Göksel Özdilek ÇOMÜ Endüstri Bölüm BaĢkan V.
DĠĞER KATILIMCILAR
188 Burak AKAY Anadolu Ajansı
189 Mustafa Mutlu Biga Ticaret ve Sanayi Odası
190 Necati Cerrahoğlu COMÜ
191 M.Hakan Elmalı ÇAGĠAD
192 Sümeyra Eren Arslan Çan Belediyesi Çevre Müh.
193 Güven BarıĢ Yüksel ÇASĠAD
194 Sarp Korkut Sümer ÇOMÜ Ziraat Fakültesi
195 Hakan TURHAN ÇOMÜ Ziraat Fakültesi
196 Sibel TAN ÇOMÜ Ziraat Fakültesi
197 Uğur Gözel ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dekan Yrd.
198 Ferit BektaĢ Esnaf Odaları Yön.Kur. Üyesi
199 Seçkin Sağlam Gündem Gazetesi
200 Ali Murat AkbaĢ Kamuoyu Gazetesi
201 Fatih Ortaç Olay Gazetesi
202 Mustafa Nazlım Tarım Ġl Müdür Yardımcısı
203 Hüseyin Özen Tarım Ġl Müdürlüğü
204 Mustafa Altındağ Tarım Ġl Müdürlüğü
205 Nevzat Küçük Tarım Ġl Müdürlüğü Destekleme ġube Müdürü
206 Oral Kaya Troya Çevre Derneği
213
17-18.05.2010 GMKA ARAMA KONFERANSI KATILIM LĠSTESĠ
No Adı Soyadı Unvan/Görev
1 Yılmaz Arslan Balıkesir Valisi
2 Ġsmail Ok Balıkesir Belediye BaĢkanı
3 Ġsmail Özgün Balıkesir Milletvekili
4 Ahmet Edip Uğur Balıkesir Milletvekili
5 Ali Osman Sali Balıkesir Milletvekili
6 AyĢe AkbaĢ Balıkesir Milletvekili
7 Ahmet Duran Bulut Balıkesir Milletvekili
8 Mehmet Cemal Öztaylan Balıkesir Milletvekili
9 Prof. Dr. Hüseyin Pazarcı Balıkesir Milletvekili
10 Ergün Aydoğan Balıkesir Milletvekili
11 Prof. Dr. ġerif Saylan Balıkesir Üniversitesi Rektörü
12 Mehmet Akif Okur Balıkesir Ġl Genel Meclis BaĢkanı
13 Günay Özdemir Balıkesir Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreteri
14 Prof.Dr.Ali Duymaz BAÜ Rektör Yardımcısı
15 Prof. Dr. Turgut Özdemir BAÜ Rektör Yardımcısı
16 Prof. Hasan Soydan BAÜ Necatibey Eğitim Fakültesi Dekanı
17 Prof. Dr. Fazlı Çoban BAÜ Rektör Yardımcısı, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dekanı
18 Prof. Dr. Edip Örücü Bandırma Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dekanı
19 Prof. Dr. Hatice Bengisu BAÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Dekan Vekili
20 Prof. Dr. Kerim Özdemir BAÜ Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dekanı
21 Prof. Dr. Selim Erentürk BAÜ Tıp Fakültesi Dekanı
22 Prof. Dr. Metin Bayraktar BAÜ Veterinerlik Fakültesi Dekanı
23 Rona Yırcalı GMKA Kalkınma Kurulu BaĢkanı
KAYMAKAMLAR
24 Nihat Nalbant Ayvalık Kaymakamı
25 Oktay Erdoğan Balya Kaymakamı
26 Ali Mantı Bandırma Kaymakamı
27 Süleyman Yıldırım Bigadiç Kaymakamı
28 Ali Uslanmaz Burhaniye Kaymakamı
29 Ġbrahim Küçük Dursunbey Kaymakamı
30 ġefik Aydın Edremit Kaymakamı
31 Ġsmail Kaygısız Erdek Kaymakamı
32 Faruk Ekiz Gömeç Kaymakamı
33 Bekir Dıngırcı Gönen Kaymakamı
34 Fatih Genel Havran Kaymakamı
35 Erkan Kalender Ġvrindi Kaymakamı
36 Mehmet Türköz Kepsut Kaymakamı
37 Adem Ergül Manyas Kaymakamı
38 Ömer Lütfi Yaran Marmara Kaymakamı
39 Nihat Karabiber SavaĢtepe Kaymakamı
40 Avni Oral Sındırgı Kaymakamı
41 M. Nedim Tunçer Susurluk Kaymakamı
214
ĠL MÜDÜRLERĠ
42 Aydilek KESKĠN YILDIRIM Ġl Planlama ve Koordinasyon Md.
43 Adil SABANCI DSĠ. Bölge Etüt ve Plan ġb. Md.
44 Ali ALTINAY Balıkesir MTA Bölge Müdürü
45 Mehmet ÇALIġKAN Balıesir Ġl Sağlık Müdürü
46 Hülya TEKE Balıkesir Bayındırlık ve Ġskan Müdürü
47 Ruknettin CEYHUN Balıkesir Tarım Ġl Müdürü
48 Oğuz KAYNAK Balıkesir Ġl Gençlik ve Spor Müdürü
49 Recep ATEġ Balıkesir Orman Bölge Müdürü
50 Burhanettin AĞABEYOĞLU Ġl Sanayi ve Ticaret Müdürü
51 Mustafa ÇALTI Balıkesir Ġl Kültür ve Turizm Müdürtü
52 Salih ANAPA Karayolları 141. ġube ġefi
53 Metin YILMAZ Maden Mühendisleri Odası Balıkesir Temsilcisi
54 Kemal Gökçay YENĠGÜN Jeoloji Mühendisleri Odası Balıkesir Temsilcisi
55 Nusret BĠLGĠN Orman Mühendisleri Odası Balıkesir Temsilcisi
56 Emine TAMER Balıkesir Çevre ve Orman Müdürü
57 Ġlhan ASLAN Türkiye ĠĢ KurumuBalıkesir Ġl Müdürü
58 Abdurrahim KÖKSAL Ġl Milli Eğitim Müdürü
59 Mustafa AKBIYIK Sosyal Hizmetler Ġl Müdürü
60 Alaattin AYDIN Türkiye Ġstatistik Kurumu Balıkesir Bölge Müdürü
61 Ġsmail SEVĠNÇ Balıkesir Sosyal Güvenlik Kurumu Ġl Müdürü
BELEDĠYE BAġKANLARI
62 Keskin GEZER KocaavĢar Belediye BaĢkanı
63 Ġsmail ÇOBAN Pamukçu Belediye BaĢkanı
64 Ahmet KARAKOL ġamlı Belediye BaĢkanı
65 H. Bülent TÜRKÖZEN Ayvalık Belediye BaĢkanı
66 Asım SÜRER Altınova Belediye BaĢk.
67 Mesut ERGĠN Küçükköy Belediye BaĢk.
68 Dündar CENGĠZ Balya Belediye BaĢk.
69 Mustafa TEPELĠ ġifa (Ilıca) Belediye BaĢk.
70 Sedat PEKEL Bandırma Belediye BaĢk.
71 Üstün TAġDEMĠR Aksakal Belediye BaĢk
72 Mehmet YAĞCI Edincik Belediye BaĢkanı
73 Fikret AKOVA Burhaniye Belediye BaĢk.
74 Hüseyin KAYACIK Pelitköy Belediye BaĢkanı
75 Mustafa GÖKSEL Bigadiç Belediye BaĢk.
76 Ayhan IġIK Ġskeleköy Belediye BaĢk.
77 M. Ruhi YILMAZ Dursunbey Belediye BaĢk.
78 Tuncay KILIÇ Edremit Belediye BaĢk.
79 Cahit ĠNCEOĞLU Akçay Belediye BaĢk.
80 Hasan ÖZPOLAT Altınoluk Belediye BaĢk.
81 Kamil SAKA Güre Belediye BaĢk.
82 Hasan ÖZEL Kadıköy Belediye BaĢk.
83 Hasan ARSLAN Zeytinli Belediye BaĢk.
84 Hüseyin AYSAN Erdek Belediye BaĢk.
85 Kadir GEDĠK KarĢıyaka Beldeiye BaĢk.
86 Hüseyin DURAK Ocaklar Belediye BaĢk.
215
87 Naim KOCABIYIK Gömeç Belediye BaĢk.
88 Arif EFETEKĠN Karaağaç Belediye BaĢk.
89 Hüseyin YAKAR Gönen Belediye BaĢk.
90 Ali YEġĠLDAĞ Sarıköy Belediye BaĢk.
91 Hasan LOFÇALIOĞLU Havran Belediye BaĢk.
92 Hüseyin ASARLI Büyükdere Belediye BaĢk.
93 Recai BAYTAR Ġvrindi Belediye BaĢk.
94 Ahmet ÖZEN Büyükyenice Belediye BaĢk.
95 Yakup YILMAZ Gökçeyazı Belediye BaĢk.
96 Adem KARABIYIK Kayapa Belediye BaĢk.
97 Emin MUMCU Korucu Belediye BaĢk.
98 Ġsmail CANKUL Kepsut Belediye BaĢk .
99 Hasan KAHRAMAN Manyas Belediye BaĢkanı
100 Yüksel ZEKĠ Kızıksa Belediye BaĢk.
101 Fethi KĠLERCĠOĞLU Salur Belediye BaĢk.
102 Ali AKSU Marmara Belediye BaĢk.
103 Cevdet ÇAĞLAR AvĢa Belediye BaĢk.
104 Güner YAVUZ Saraylar Belediye BaĢk.
105 Turgay YÜKSEL SavaĢtepe Belediye BaĢk.
106 Lütfü ARSLAN Sarıbeyler Belediye BaĢk.
107 Özgür ERTUĞRUL Sındırgı Belediye BaĢkanı
108 ġevket BARKIR Gölcük Belediye BaĢk.
109 Mehmet ZENGĠN Yaylabayır Belediye BaĢk.
110 Mehmet AKAR Yüreğir Belediye BaĢk.
111 Tahsin BOZOĞLU Susurluk Belediye BaĢk.
112 Tahir DEMĠRYAKAN Göbel Belediye BaĢk.
113 Mehmet ĠLBAN Karapürçek Beled. BaĢk.
ODA VE BORSALAR
114 Ahmet Kula Balıkesir Sanayi Odası Yön. Kur. BĢk.
115 Hasan Ali Eğinlioğlu Balıkesir Sanayi Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
116 A. Sırrı Yırcalı Balıkesir Sanayi Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
117 M. Serdar Albayrak Balıkesir Sanayi Odası Yön. Kur. Sayman Üyesi
118 Erdem Aydın Balıkesir Sanayi Odası Yön. Kur. Üyesi
119 M. Uğur Vural Balıkesir Sanayi Odası Yön. Kur. Üyesi
120 Fahri ErmiĢler Balıkesir Sanayi Odası Yön. Kur. Üyesi
121 Ġlker Akça Balıkesir Sanayi Odası Yön. Kur. Üyesi
122 Mahmut Akgün Yavuz Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk.
123 Erhan Ortaköylü Balıkesir Ticaret Odası Meclis BaĢkanı
124 Recai Gürcan Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Vekili
125 Hamza Budak Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Vekili
126 Hasan Ġman Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
127 Ġsmail Sarsılmaz Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
128 K. Ersin Çanga Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
129 Sinan Altan Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
130 Mustafa Toksal Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
131 Emrah YavaĢça Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
132 Emre Ġnce Balıkesir Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
216
133 Rahmi Gençer Ayvalık Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk.
134 Ahmet ġefik Süner Ayvalık Ticaret Odası Meclis BaĢkanı
135 B. Ġbrahim Kantarcı Ayvalık Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
136 Ġbrahim Sakallı Ayvalık Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
137 Mustafa Büyükçıvgın Ayvalık Ticaret Odası Yön. Kur. Sayman Üyesi
138 H. Cevdet Kantarcı Ayvalık Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
139 Mehmet Kuran Ayvalık Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
140 Zeynep Alamur Ayvalık Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
141 Osman Kocaman Bandırma Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk.
142 Muharrem Ġyianlar Bandırma Ticaret Odası Meclis BaĢkanı
143 Nihat Yazıcı Bandırma Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
144 Tayyip Serpen Bandırma Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
145 Can Gülmezgil Bandırma Ticaret Odası Yön. Kur. Muhasip Üyesi
146 Mevlut Solmaz Bandırma Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
147 Mehmet Akif Dislikçi Bandırma Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
148 Özde Zeki Sever Bandırma Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
149 Kadir Bora Keskinler Bandırma Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
150 Nazmi Bulut Bandırma Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
151 Hüseyin SarıbaĢ Burhaniye Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk.
152 Mustafa Aysel Burhaniye Ticaret Odası Meclis BaĢkanı
153 Alptekin Uysal Burhaniye Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
154 Müjdat Bahadır Burhaniye Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
155 Orhan Müsait Burhaniye Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
156 Tunay Yanbakan Burhaniye Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
157 Ġbrahim Sağdıç Burhaniye Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
158 Menduh Mutlu Burhaniye Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
159 Mehmet ErtaĢ Edremit Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk.
160 Necati Uytun Edremit Ticaret Odası Meclis BaĢkanı
161 Mümin Ergür Edremit Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
162 Adem KuĢçuoğlu Edremit Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
163 Ali Erkin Edremit Ticaret Odası Yön. Kur. Sayman Üyesi
164 Doğan Öge Edremit Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
165 ÇoĢkun Salon Edremit Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
166 Ahmet Balya Edremit Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
167 Yurt Yıldırım Edremit Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
168 Turan Silcan Edremit Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
169 M. Ali Yağcı Erdek Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk.
170 Mehmet Ali Tetik Erdek Ticaret Odası Meclis BaĢkanı
171 Faika Özlem Sarı Erdek Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Vekili
172 Burhan KarıĢık Erdek Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
173 Haluk Can Turan Erdek Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
174 Hasan Öğrenir Erdek Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
175 Emin Mehmet Karatan Gönen Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk.
176 Ali Selvi Gönen Ticaret Odası Meclis BaĢkanı
177 Hasan Özçağlayan Gönen Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
178 Salih Nasip Osman Gönen Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
179 Mehmet Uzunoğlu Gönen Ticaret Odası Yön. Kur. Muhasip Üyesi
217
180 Adnan Bakan Gönen Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
181 Adnan Yalçınkaya Susurluk Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk.
182 Mehmet Çetin Susurluk Ticaret Odası Meclis BaĢkanı
183 Ahmet Talat Gençel Susurluk Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
184 Ġlker Kurt Susurluk Ticaret Odası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
185 Fahri Ergüven Susurluk Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
186 Hayrunnisa Dernek Susurluk Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
187 Ertuğrul Tümer Susurluk Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
188 Dündar Bölükoğlu Susurluk Ticaret Odası Yön. Kur. Üyesi
189 Faruk Kula Balıkesir Ticaret Borsası Yön. Kur.BĢk
190 Ġbrahim Aytekin Balıkesir Ticaret Borsası Meclis BaĢkanı
191 Ferhan ġensoy Balıkesir Ticaret Borsası Yön. Kur.BĢk.Yrd.
192 Süleyman Fehmi Özdamar Balıkesir Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
193 Levent Dedeoğlu Balıkesir Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
194 Mehmet Çetin Balıkesir Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
195 Halit Sezgin Bandırma Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk.
196 Ersin Koç Bandırma Ticaret Borsası Meclis BaĢkanı
197 ġükrü Funda Bandırma Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
198 Ahmet Turan Bandırma Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
199 Muzaffer Zengin Bandırma Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
200 Ġsmail Tunçbilek Bandırma Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
201 Abdurrahim Tarkan Denizer Edremit Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk.
202 Özkan Kostak Edremit Ticaret Borsası Meclis BaĢkanı
203 Ali Öge Edremit Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Vekili
204 Nurhan Irmak Edremit Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
205 Mehmet Hakkı Semerci Edremit Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
206 Evren Ertür Edremit Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
207 Ümit Çetin Gönen Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk.
208 Mehmet Gündöndü Gönen Ticaret Borsası Meclis BaĢkanı
209 Ġbrahim Mutlu Gönen Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
210 Kadir Bakkal Gönen Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
211 Ali Can Selen Gönen Ticaret Borsası Yön. Kur. Sayman Üyesi
212 Osman Türegün Gönen Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
213 Sefer Göçer Susurluk Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk.
214 Hüseyin Avcıoğlu Tunalı Susurluk Ticaret Borsası Meclis BaĢkanı
215 Can Tatlıoğlu Susurluk Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
216 Ayhan ÖdekbaĢ Susurluk Ticaret Borsası Yön. Kur. BĢk. Yrd.
217 A. Sait Mokan Susurluk Ticaret Borsası Yön. Kur. Muhasip Üyesi
218 Enis Saygı Susurluk Ticaret Borsası Yön. Kur. Üyesi
219 Mesut AĢanel Balıkesir Esnaf ve San. Odal. Birl. Yön. Kur. BĢk.
220 Sami Sözat Balıkesir Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
221 Süleyman Dönmez Bandırma Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
222 Yusuf ġen Ayvalık Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
223 Ali Duman Burhaniye Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
224 Emin Ersoy Havran Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
225 Özcan Savur Dursunbey Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
226 Yusuf Sidan Sındırgı Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
218
227 Hilmi Yalçınkaya Kepsut Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
228 Necati Özkurt Gönen Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
229 Eyüp KarameĢe Bigadiç Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
230 H. Cahit Çetin Edremit Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
231 Hüseyin Danç Manyas Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
232 Özkan Gürkok Susurluk Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
233 Ali Ceyhan Balya Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
234 Recep Gündoğan Marmara Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
235 M. Zeki Topçuoğlu SavaĢtepe Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
236 Safa AĢık Ġvrindi Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
237 Mehmet Saçıl Erdek Ziraat Odası Yön. Kur. BĢk.
Ġġ ADAMLARI DERNEKLERĠ
238 Hasan Uçar Türsab Ġl Temsilcisi
239 Süheyl Konyalıoğlu Güney Marmara Turz. Otelciler Birl. Ġl Temsilcisi
240 Mehmet Çömlekoğlu Balıkesir Turz. ĠĢletmeciler Birliği
241 Emin ErmiĢler Müsiad Balıkesir ġube BĢk.
242 Ġsa Tamer Çelik Balıkesir Sanayici ve ĠĢadamları Derneği BaĢkanı
243 Mehmet Akif Ovacık Balıkesir Genç Sanayici ve ĠĢadamları Derneği BaĢkanı
244 Fahri ErmiĢler Balıkesir Genç ĠĢadamları Derneği BaĢkanı
245 Nurbin Tüfekçioğlu Balıkesir ĠĢ Kadınları Derneği BaĢkanı
246 Vildan Aykul ĠĢ Kadınları DayanıĢma ve AraĢ. Dern. BaĢk.
247 Abdullah Çolak Bandırma Sanayici ve ĠĢadamları Derneği
248 Burhan Kılıçarslan Ayvalık Sanayici ve ĠĢadamları Derneği
249 Habib Yeni Bigadiç Sanayici ve ĠĢadamları Derneği
250 Davut Doğuç Burhaniye Esnaf Sanayici ve ĠĢadamları BĢk.
251 Rahmi Kireç Dursunbey Sanayici ve ĠĢadamları Derneği
252 Ekrem YüzbaĢı MÜSĠAD Bandırma ġube BaĢkanı
253 Sare IĢık Genç MüteĢebbisler Derneği Balıkesir ġb.
254 Osman Demir Edremit Sanayici ve ĠĢadamları Derneği
255 Halil Bacakoğlu TOSYÖV Balıkesir Destekleme Derneği
ġĠRKETLER
256 Hüsnü Çelen Kastamonu Entegre Ağaç San. ve Tic. A.ġ.
257 Ömer Görener Banvit Bandırma Vitaminli Yem San. A.ġ Genel Müdürü
258 Y.Kemal Gençer BagfaĢ Bandırma Gübre Fabrikaları A.ġ Genel Müdürü
259 Recep GüneĢ Starwood Orman Ürün. San. A.ġ Genel Md.
260 Ġsmail Uğur Turyağ Gıda San. ve Ticaret A.ġ Genel Md.
261 M. Emin Birsel Yudum Gıda San. ve Tic. A.ġ Genel Md.
262 Ġzzettin Yörük Yörsan Gıda Mam. San. ve Tic. A.ġ Genel Md.
263 Haluk Öget Tamek Gıda ve Konstre San. ve Tic. A.ġ Genel Md.
264 Haydar Sargın Best A.ġ Genel Md.
265 Cavit Ayvaz ġeker Piliç ve Yem San Tic. A.ġ Genel Md.
266 Kemal Ayhan Mar Tük. Maddeleri San. Tic. A.ġ Yön. Kur. BĢk.
267 Erdem Aydın ĠĢbir Sentetik Dokuma San. A.ġ Genel Md.
268 Bayram Ali Özgün A.B Pastörize Yumurta Üretim Tesisleri Md.
269 Erbil Gülen Ataç ĠnĢaat ve San A.ġ Genel Müdürü
270 Cemil Baykam Assan Gıda San. ve Tic. A.ġ Genel Md.,
271 Dengiz Pınar Teksüt A.ġ Genel Müdürü
219
272 Orhan Kanur TukaĢ Gıd. San. ve Tic A.ġ Fabrika Müdürü
273 Halil Servet Tellioğlu Tellioğlu Yem-Gıda Entg. Tes. San Tic A.ġ Gn. Md.
274 Mehmet Sabit Yılmaz Bu Piliç Entegre Gıd. San. A.ġ Genel Md.
275 Nazmi YarıĢ YarıĢ Kabin San. ve Tic. A.ġ Yön. Kur. BaĢk.
276 Mehmet Hızal Kalemaden San ve Tic A.ġ Gen. Md.
DĠĞER KALKINMA KURULU ÜYELERĠ
277 Abdullah Damcı Tarım Kredi Balıkesir Bölge Müdürü
278 Ġsmail Hakkı Demirel Balıkesir Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü
279 Koray Urgun Balıkesir Ġl Organize Sanayi Müdürlüğü
280 Hasan Tüzel Bandırma Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü
281 Ahmet Tokraç Gönen Deri Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü
282 Erdoğan Yüksel KOSGEB Balıkesir ĠĢletme ve GeliĢtirme Merkez Müdürlüğü
283 Yılmaz Özbay Karesi Radyo ve Televizyon Yayıncılık A.ġ Yönetim Kurulu BaĢk.
284 Doğan Öge Edremit Zeytin ve Zeytinyağı Üreticileri Derneği BaĢk.
285 Hakkı KurtuluĢ Demir YaĢam Alanlarını Koruma ve YaĢatma Derneği BaĢk.
286 Doç Dr. Ümit Kamçıcı Balıkesir Ġli Çevreyi ve Doğayı Koruma Derneği BAġK
287 Zeki Uslu Türkiye Sakatlar Derneği Balıkesir ġube BĢk. Y.
288 Mesut Filizciler Balıkesir Kırsal Kalkınma Ġl Koordinatörü
289 Mikdat Besni Susurluk Tarım ve Hayvancılığı GeliĢt. Dern. Yedek. Yön. Kur.
Üyesi
290 Yrd. Doç Dr. Burhan Aydemir Balıkesir Üniv. Öğretim Üyesi
291 Tarık Erülgen Balıkesir Güçlendirme Vakfı Genel Sekreteri
292 Dr. Zafer Yalçın Balıkesir Sür. Kalkınma ve Çev. Dern. BĢk.
293 Nusret Bilgin Balıkesir ve Köyleri Yard. Ve Day. Kült. Dern. BaĢk.
294 Ramazan Demir Balıkesir Gazeteciler Cemiyeti Derneği BaĢk.
TARIM VE HAYVANCILIK BĠRLĠKLERĠ
295 Hasan Dertli Balıkesir Ġli Damızlık Sığır YetiĢtiricileri Birliği Sorum. Md
296 Hasan Karahasanoğlu Balıkesir-Bursa Pançar Ekicileri Koop. BaĢk.
297 Aytekin Yıldız Balıkesir Süt Üreticileri ve Damızlık Sığır Yet. Birl. Yön. Kur. BĢk.
298 Nail Kıran Balıkesir Bölgesi Hayvancılık Koop. Birl. BaĢk.
299 Cihat ġimĢek Balıkesir Merkez Ġlçe Tarımsal Süt Üreticileri Birliği
300 ġükrü Aykurtlu Ġl Tarım Orman Müdürlüğü Or Köy ġube Müdürü
301 Nazım Akpolat Marmara Hay. ArĢ. Enstitüsü Müdürü
302 Hasan Çakır Balıkesir Ġli Damızlık Koyun-Keçi YetiĢtiricileri Birliği Yön. Kur.
BaĢk.
303 Numan Yıldız Bayla Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
304 Osman Vasfi Yasun Bandırma Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
305 Murat Değer Bigadiç Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
306 Ġbrahim Ethem Kurkut Dursunbey Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
307 Engin Aslan Gönen Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
308 Ġbrahim Özer Ġvrindi Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
309 Celalettin Koç Kepsut Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
310 Mehmet Kahraman Manyas Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
311 Faik Avcı Sındırgı Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
312 A. Bülent Çetin Susurluk Süt Üreticileri Birliği Yön. Kur. BĢk.
313 Mehmet Duran Balıkesir Tavuk YetiĢiĢtiricileri Birl. BĢk.
314 Bilal Geçer Dursunbey AkbaĢlar Köyü Sulama Birliği BaĢkanı
315 Feyzullah Baldan Balıkesir Ovası Köyleri Sulama Birliğ. BaĢkanı
220
316 Sadık Algan Ġbirler-Davutlar-Yeniköy Sulama Birliği BĢk.
317 Ahmet Ceylan Pamukçu-Aslıhantepecik- Ovaları Sulama Birl. BĢk.
318 Ġbrahim Uygun Sındırgı Ovası Köyleri Sulama Birl. BĢk.
DĠĞER KATILIMCILAR
319 Zeki Torçuoğlu Balıkesir Ziraat Odası
320 Kazım Avcı Balıkesir Esnaf ve San. Odal. Birl.
321 Özgür Erpi ÇarĢı DanıĢmanlık
322 Mehmet Ali Kazaz ÇarĢı DanıĢmanlık
323 Güner Sertel Balıkesir Tavukçular Birliği
324 Mustafa Gözen Balıkesir Tavukçular Birliği
325 Yusuf Gündoğdu Balıkesir Tavukçular Birliği
326 Yusuf Gül META Bölge Müdürlüğü
327 Cemalettin Özden Balıkesir Damızlık Birliği BaĢkanı
328 Harun Eren Bandırma Süt Birliği
329 Mehmet Türköz Kepsut Kaymakam
330 Ġrfan Çoban Pamukçu-Aslıhantepecik- Ovaları Sulama Birl.
331 Ġzzet Yıldırım Ġl Basın Halkla ĠliĢlkiler Müd.
332 Yılmaz Uzun ĠHA
333 Ramazan TaĢçıoğlu Valilik Basın
334 Mustafa Sütçüoğlu Marmara Bölge Gazetesi
335 Faruk Bulut Balıkesir Süt Birliği
336 Abdurrahman Kural Gönen Belediyesi
337 Kahraman Özuysal Aksakal Belediyesi
338 Ġsmail Elgün Balıkesir Ticaret Borsası Genel Sek.
339 Esra Sultan Azizoğlu Dünya Gazetesi
340 Servet Tellioğlu Tellioğlu Un Fabrikası
341 Hulusi Yılmaz TÜRSAB
342 Ali Demiralp Pamukçu Belediye Meclis Üyesi
343 Tafil Göksu Küçükköy Belediyesi
344 Ertunç Ġlbay Bandırma Ticaret Borsası
345 Banu Marks Güre Belediye BaĢkanlığı
346 M.Halil Atmaca Altınova Belediyesi
347 Mustafa Yıldırım Balıkesir Damızlık Birliği
348 Hamdi Demir Balıkesir Nur Ltd. ġti.
349 Mehmet Emin Demir Balıkesir Nur Ltd. ġti.
350 Cihat Yılmaz Tarım Kredi Balıkesir Bölge Müdürlüğü
351 Hüseyin Kırtay Dünya Gazetesi
352 Olcay Özal AkĢam ve Ekonomik Çözüm Gazeteleri
353 Hüseyin Yüksel Balıkesir Süt Birliği
354 Süleyman Cankurt Balıkesir Damızlık Koyun ve Keçi Birliği
355 Bayram Akbakan Balıkesir Damızlık Koyun ve Keçi Birliği
356 Emine Kuzutürk Bilgi Üniversitesi, YL öğrencisi
357 Semih Çelik Otel Termal Asya Md.
221
KAYNAKÇA
AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi, 2007- 2023
Akdemir, A., (2009). “ĠĢletmeciliğin Temel Bilgileri”, Ekin Yayınları, Ankara.
Akpınar, M., (2010). “Bürokrasinin Bazı Hastalıkları”, http://www.kolayidare.com/komuk_i/
habergoster.asp?id=127 (10.06.2010).
AraĢtırma Bilgi Günleri, (2009). Orta Doğu Teknik Üniversitesi AraĢtırmalar
Koordinatörlüğü-Avrupa Birliği Ofisi Sunum Notları, Temmuz 2009.
Ayvalık ve Burhaniye Ġlçelerinin Yat Turizm Arzı ve Sorunları, Balıkesir Üniversitesi,
Burhaniye Meslek Yüksekokulu, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği Bölümü
Bakanlar Kurulu Kararı, Orta Vadeli Program (2010-2012), 16.09.2009, Resmi Gazete, Sayı
21351 (Mükerrer), s. 5.
Balıkesir Belediyesi, 10/10/2010 Sempozyumu, „Balıkesir ilinin yeraltı kaynakları ve bor
gerçeği‟, s. 1.
Balıkesir Belediyesi, (2010). “Balıkesir Ġli Tarihçesi”, http://www.balikesir.bel.tr/
bal_tarih.php (09.06.2010).
Balıkesir Belediyesi Stratejik Planı
Balıkesir Bölgesi Turizm Arz-Talep Ġncelemesi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Turizm ĠĢletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı
Balıkesir Ġl Özel Ġdaresi , Stratejik Plan 2010-2014, 2009
Balıkesir Ġl Çevre Durum Raporu (2008)
Balıkesir Organize Sanayi Bölgesi, (2010). http://www.balosb.org.tr/ (26.06.2010).
Balıkesir Organize Sanayi Bölgesi, Balıkesir Organize Sanayi Bölgesinin Kısa Tarihçesi,
www.balosb.org.tr, (26.06.2010)
Balıkesir Sanayi Odası, (2010). “Balıkesir‟de Sanayi: Türkiye‟yi Doyuran Ġl”,
http://www.bso.org.tr/?Sayfa=Normal&ID=225 (09.06.2010).
Balıkesir Üniversitesi (2010). “T.C. Balıkesir Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu”,
Balıkesir, http://strateji.balikesir.edu.tr/portal/userfiles/fr-2009.pdf (10.06.2010).
Balıkesir Valiliği, (2010). “Ġl Planlama Koordinasyon Müdürlüğü”, http://www.balikesir.gov.
tr/ default_ B0.aspx?content=1054 (21.06.2010).
Balıkesir Valiliği, (2010). UlaĢım, <www.balıkesir.gov.tr>, (27.06.2010).
Balıkesir Valiliği, Ġl Tarım Müdürlüğü, (2010). “2009 ÇalıĢma Raporu”,
http://www.balikesirtarim.gov.tr/istatistik.pdf (20.06.2010)
222
Balıkesir Valiliği, Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Turizm, www.balikesirkulturturizm.gov.tr,
26.06.2010
Bakanlar Kurulu Kararı, (2009). 16.09.2009 Tarih ve 27351 Sayılı (Mükerrer) Remi Gazete,
“Orta Vadeli Program (2010-2012)”.
BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı, (2010). Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 2009 Yılı
Raporu, Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Ankara, s. 49.
BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı, (2010). “KOBĠ Ġstatistikleri 2009”,
http://www.treasury.gov.tr/irj/go/km/docs/documents/Hazineyüzde 20Web/yüzde
c4yüzde b0statistikler/KOByüzde c4yüzde b0yüzde 20Teyüzde c5yüzde 9fvikyüzde
20yüzde c4yüzde b0statistikleri/Kobiyüzde 20yüzde c4yüzde b0statistikleriyüzde
202009.xls (02.07.2010).
BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı, (2009). “Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu-2008”,
Ankara.
BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı, (2008). “Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu-2007”,
Ankara.
BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı, (2007). “Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu-2006”,
Ankara.
BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı, (2006). “Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu-2005”,
Ankara.
Bayülken, Y. ve Kütükoğlu, C. (2010). “Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi ĠĢletmeleri
(KOBĠ‟ler) Oda Raporu”, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB)
Makine Mühendisleri Odası, Ankara.
Berkman, Ü. (1983). “AzgeliĢmiĢ Ülkelerde Kamu Yönetiminde Yolsuzluk ve RüĢvet”,
TODAĠE Yayını, Ankara.
Bölgesel Kalkınmada Ġç Turizmin Rolü, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği Anabilim Dalı
Cansız M. (2010). “Türkiye‟de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları”, DPT
Yayınları, No: 2808, Korza Basım, Ankara.
Çağlayan , Artun (1992), “Deniz Turizmi 3.Ġzmir Ġktisat Kongresi 21.Yüzyıla Doğru
Türkiye”, Marina Yatırım ve ĠĢletmecileri Derneği ÇalıĢma Grubu Bildirileri, s.256.
ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye ĠĢ Kurumu Genel Müdürlüğü, (2010). “2009
Ġstatistik Yıllığı”, Ankara.
ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, (2006). Türkiye için Ġnsan Kaynakları GeliĢtirme
Stratejisi (ĠKG), Ankara, s. 12.
223
Çanakkale Belediyesi, (2010). Çanakkale Tarihi”, http://www.canakkale.bel.tr/bpi.asp? caid=
231&cid=559 (09.06.2010).
Çanakkale Belediyesi, (2010). “Ekonomik Yapı”, http://www.canakkale.bel.tr/bpi.asp?caid
=197&cid=5601 (09.06.2010).
Çanakkale Belediyesi stratejik Planı
Çanakkale Belediyesi 2009 yılı faaliyet Raporu
Çanakkale Belediyesi 2010 yılı Ocak-Haziran Beklentiler raporu
Çanakkale Ġl Çevre Durum Raporu (2006-2007)
Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi Performans Programı 2010-2012
Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi Stratejik Planı 2010-2014, 2009
Çanakkale Ġl Tarım Müdürlüğü, (2010). “Tarımsal Ġstatistikler”, http://www.canakkale-
tarim.gov.tr (09.06.2010).
Çanakkale Ġl Tarım Müdürlüğü Brifing Raporu, 2009
Çanakkale Ġli Özel Web Sitesi, (2010). Çanakkale Sanayisinin Genel Durumu,
http://www.canakkaleili.com, (20.06.2010).
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı, (2010).
“Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 2009 Yılı Ġdari Faaliyet Raporu 2009”,
Çanakkale, http://strateji.comu.edu.tr/2009faaliyet.pdf (09.06.2010).
Çanakkale Rekabet Analizi, Bölgesel Kalkınma AraĢtırma Raporu, 2010.
Çanakkale Valiliği, (2010). Çanakkale‟nin Tarihi, http://www.canakkale.gov.tr, (09.06.2010).
Çanakkale Valiliği, (2010). Çanakkale‟nin UlaĢım Durumu, www.canakkale.gov.tr,
(27.06.2010).
Çevre ve Orman Bakanlığı Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012)
Çevre ve Orman Bakanlığı Atık Yönetim Eylem Planı (2008-2012)
Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Doğa Koruma
Dairesi BaĢkanlığı Biyolojik ÇeĢitlilik SözleĢmesi Ulusal Odak Noktası tarafından
hazırlanan “Ulusal Biyolojik ÇeĢitlilik Stratejisi ve Eylem Planı “, 2007
Çınar, K.( 1997). “Kamu Yönetiminde YozlaĢma ve RüĢvet”, TÜGĠAD Yayını, Ġstanbul.
Deniz Ticaret Odası,Kıyı Alanları Yönetim Raporu,2010
Deniz Ticaret Odası, Kıyı ve Deniz Alanları Yönetiminde KarĢılaĢılan Sorunlar,2010
Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi(istatistikler 2008,2009)
http://www.dhmi.gov.tr/istatistik.aspx
Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü, (2010). Ġl ve Ġlçelerimize ait istatistiki veriler,
Balıkesir Meteroloji Bölge Müdürlüğü, http://www.balikesir.dmi.gov.tr (20.06.2010).
224
Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü, Türkiye Rüzgar Atlası.
Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü, Faaliyet Raporu, 2009
Dinamo Eğitim ve DanıĢmanlık, (2010). Kalkınmada KOBĠ‟lerin Önemi ve KOBĠ
Finansmanı, http://www.dinamoegitim.com/documents/ODTU-Kalkinma_icin_KOBI
_lerin_ onemi _ve_KOBI_finansmani. pdf, (26.06.2010).
Dinçer Bülent, Özaslan Metin, Kavasoğlu Taner, 2003, “Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-
Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması”, Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum
Genel Müdürlüğü
DPT, 2010. Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması, http://www.dpt.gov.tr/
bgyu/biid/ibbs.html, EriĢim tarihi: 21.05.2010.
DPT ve BM Mukim Koordinatörlüğü tarafından hazırlanan “Binyıl kalkınma Hedefleri
Raporu”, 2010
DPT, Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu.
DPT, (2010). (Kalkınma Ajansları Ġçin) Bölge(sel) (GeliĢme) Plan(ı)/lama (Hazırlama)
Klavuzu, Ankara.
DPT, (2007). “Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013): KOBĠ Özel Ġhtisas Komisyonu
Raporu”, DPT Yayınları, Ankara.
DPT, (2007). “Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013): Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu
Raporu”, DPT Yayınları, Ankara.
DPT, Ġlçelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması, 2004.
DPT, Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması, 2003.
DPT, (2007). “Kobi Stratejisi ve Eylem Planı (2007-2009)”, Ankara,
http://ekutup.dpt.gov.tr/esnaf/kobi/strateji/2007.pdf (29.06.2010).
DPT, (2006). “Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013)”, DPT Yayınları, Ankara.
DPT, Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması, 2010,
<http://www.dpt.gov.tr/bgyu/biid/ibbs.html>.
DPT, (2003). “Türkiye Sanayi Politikası (AB Üyeliğine Doğru)”, DPT Yayınları, Ankara.
DPT, (2000). “Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı, Yükseköğretim Özel Ġhtisas Komisyonu
Raporu”, DPT Yayınları, Ankara.
DPT, (2000). “Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı, Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları
ÖĠK Raporu”, DPT Yayınları, Ankara.
DPT, (2000). “Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı, Hayatboyu Eğitim veya Örgün Olmayan
Eğitim Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu”, DPT Yayınları, Ankara.
DPT, Ulusal Kalkınma Stratejisi.
225
DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı (DTM), DıĢ Ticaret Ġstatistikleri.
DTM, 2009-2013 Stratejik Planı.
EDAM Ekonomi ve DıĢ Politika AraĢtırmalar Merkezi, Türkiye Ġçin Bir Rekabet Endeksi,
2009.
Ege Ekonomiyi GeliĢtirme Vakfı, (2010). “Çanakkale Ġl Raporu”, www.egev.org
(26.06.2010)
ENVER, 2010. “Türkiye Enerji ve Enerji Verimliliği Raporu: YeĢil Ekonomiye GeçiĢ”.
Erdoğan, Z.B. vd. (2006). “KOBĠ‟ler: ĠĢleyiĢ, Sorunlar ve Çözüm Önerileri Çinicilik
Sektöründe Bir Uygulama”, Ekin Yayıncılık, Bursa.
ErdoğmuĢ, N. (2004). “Aile ĠĢletmeleri: Yönetim Devri ve Ġkinci KuĢağın YetiĢtirilmesi”,
ĠGĠAD Yayınları.
Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, (2010). “2009 Yıllık Faaliyet Raporu”,
www.etimaden.gov.tr (10.06.2010).
EurActiv, (2010). “Ekonomik Büyümenin Motoru Olan KOBĠ‟ler: AB ve Türkiye‟de
Durum”, http://www.euractiv.com.tr/ticaret-ve-sanayi/link-dossier/ekonomik-
buyumenin-motoru-olarak-kobiler-ab-ve-turkiyede-durum-000076 (20/06/2010).
FAO, http://faostat.fao.org/
Gibson, G. R. ve diğerleri. Functional Foods: Concept to Product, Woodhead Publishing,
2000.
Gintis, Herbert, 1971, Education, Technology, and the Characteristics of Worker
Productivity, The American Economic Association, Vol. 61, No: 2, pp.266-267
Gökçeada Değerleri Sempozyumu Bildirgesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Yayınları, 2008
Göver, Z.T. (2005) “Doğrudan Yabancı Yatırımların Uluslararası Ticarete Etkileri: Türkiye
Değerlendirmesi” BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı AraĢtırma Ġnceleme Dizisi,
Ankara.
GümüĢtekin, G. vd., Editör: Demirci K. (2008). “ĠĢletmecilik Kuram ve Uygulama”, Detay
Yayıncılık, Ankara.
Hazine MüsteĢarlığı. KOBĠ TeĢvik Ġstatistikleri, www.hazine.gov tr
Hazine MüsteĢarlığı, “Uluslararası Doğrudan Yatırımlar” Raporları, 2005-2006-2007-2008,
www.hazine.gov.tr
Hazine MüsteĢarlığı, “Uluslararası Doğrudan Yatırımlar” Ġstatistikleri, www.hazine.gov.tr
Hazine MüsteĢarlığı, Yatırım TeĢvik Ġstatistikleri, www.hazine.gov.tr
ILO, (2010) .“Global Employment Trends”, Switzerland.
226
RüĢtü ILGAR, „Kaz Dağı‟nın Üstü “Altın”dan kıymetli mi?‟, s.6.
http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt1/sayi2/sayi2pdf/ilgar_rustu.pdf Son EriĢim
Tarihi: 20.11.2010
Investment Guideline. http://www.invest.gov.tr/en-
US/investmentguide/Pages/10Reasons.aspx.
IĢık, ġ. (2008).“Türkiye‟de Üniversitelerin KentleĢme Üzerine Etkileri”, Dokuz Eylül
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 10, Sayı:3
Ġktisadi Kalkınma Vakfı, (2010). “Kobi Tanımı AB ile UyumlaĢtırıldı”,
http://www.ikv.org.tr/icerik.asp?konu=haberler&baslik=kobyüzde ddyüzde
20tanimiyüzde 20ab yüzde 20yüzde ddleyüzde 20uyumlayüzde
detirildi&id=1456&arama=1&anahtar=kobi (24.06.2010).
ĠZTO, (1993). “Kamu Bürokrasisi”, Ġzmir Ticaret Odası Yayını, Ġzmir.
Kalkınma Ajanslarının KuruluĢu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun (5449),
Resmi Gazete, 26074, 08.02.2006.
Kamuda Stratejik Yönetim, (2006). Çanakkale Belediyesi Stratejik Planı (2006–2010),
<http://www.sp.gov.tr/documents/planlar/CanakkaleBelediyeSP.pdf>, (26.06.2010).
Kara, M. “Bölgesel Rekabet Edebilirlik Kavramı ve Bölgesel Kalkınma Politikalarına
Yansımaları”, 2008, DPT Yayın No. 2774.
Karakaya, M.D. ve Ahmet Sinan Türkyılmaz. (2009). “Türkiye Cumhuriyeti‟nin Yüzüncü
Yıldönümü için Ġl ve Bölge Düzeylerinde Nüfus Projeksiyonları”, Hacettepe
Universitesi Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
KGF. 2010 <www.kgf.com.tr>.
Kılıç, N. (2009). “Dünyanın Önemli Doğal Kaynağı: Rüzgar Enerjisi”, Ar-Ge Bülten-
Ekonomi, Ġzmir Ticaret Odası, Ġzmir.
Kılıç, K., Demiral, Pala, (2009). GeliĢmekte Olan Ülkelerde Sürdürülebilir Kalkınma
Açısından Lojistik Köyler: Türkiye Örneği, <http://idc.sdu.edu.tr/tammetinler/
kalkinma/kalkinma50.pdf>, (03.08.2010).
Kredi Garanti Fonu A.ġ., (2010). “Hükümet Programında KGF: Küçük ve Orta Ölçekli
ĠĢletmeler ile Esnaf ve Sanatkarlar”, http://www.kgf.com.tr/hukumet_programinda
_kgf.pdf (24.06.2010).
KOSGEB, Saha AraĢtırma ÇalıĢması Balıkesir Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara: KOSGEB,
2005.
KOSGEB, Saha AraĢtırma ÇalıĢması Çanakkale Ġli Değerlendirme Raporu. Ankara:
KOSGEB, 2005.
227
KOSGEB, (2010). “Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve
Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik”, http://destek.kosgeb.gov.tr/KOBĠTanimi.doc
(24.06.2010).
KOSGEB, (2010). “KOSGEB‟in Yeni Dönem Vizyonu ve Destekleri”, Kocaeli,
www.marka.org.tr/uploaded/file/KOSGEB_Yeni_Donem_Vizyonu.ppt (29.06.2010).
KOSGEB Bölgesel Kalkınma AraĢtırma Raporu, TR 22 Balıkesir Alt Bölgesi, Ankara, 2005,
s. 30.
KOTTER John P., Leading Change Developing a Vision and Strategy, Harvard Business
School Press, Boston, 1990.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2010). Gençlik Turizmi, http://www.kultur.gov.tr, (26.06.2010).
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı,2007
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Dünya‟da ve Türkiye‟de Turizm 2008, www.kultur.gov.tr
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Turizm Stratejisi (2023).
Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2010). Termal Turizm, http://www.kultur.gov.tr, (26.06.2010).
Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2008) “Turizm Ġstatistikleri, ĠĢletme ve Belediye Belgeli
Konaklama Tesislerine GiriĢ ve Geceleme Sayıları”, www.kultur.gov.tr (18.06.2010).
Maliye Bakanlığı, Orta Vadeli Mali Plan 2009-2011.
Milli Eğitim Bakanlığı Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, (2010). “Milli Eğitim Ġstatistikleri
Örgün Eğitim 2009-2010”, Resmi Ġstatistik Programı Yayını, Ankara.
MTA, (2010). “Balıkesir Ġli Maden ve Enerji Kaynakları”,
http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/maden_potansiyel_2010/ Balikesir_
Madenler.pdf (10.06.2010).
MTA, (2010). Bölgemizde Madenler ve Minareller, Maden Tetkik ve Arama Genel
Müdürlüğü, <www.mta.gov.tr>, (10.06.2010).
MTA, (2010). “Çanakkale Ġli Maden ve Enerji Kaynakları”,
http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/maden_potansiyel_2010
/Canakkale_Madenler.pdf (10.06.2010)
MTA, (2010). “Bölgemizde Madenler ve Mineraller”, http://www.mta.gov.tr/
v1.0/bolgeler/balikesir/ index.php?id=metalik_madenler&m=4 (10.06.2010).
Murat, S. (2007). “Dünden Bugüne Ġstanbul‟un ĠĢgücü ve Ġstihdam Yapısı”, Ġstanbul Ticaret
Odası Yayınları, Yayın No: 2007-73, Ġstanbul Ticaret Odası.
Orta Doğu Teknik Üniversitesi AraĢtırmalar Koordinatörlüğü, (2009). “AraĢtırma Bilgi
Günleri Sunum Notları”, Avrupa Birliği Ofisi, Ankara.
228
Öz E. ve Yılmaz, B. (2007). “KOBĠ‟lerin DıĢ Ticarete Açılımında DıĢ Ticaret ġirketlerinin
Rolü”, Çimento Endüstrisi ĠĢverenleri Sendikası Dergisi, Sayı:6 , Cilt 21.
Özbek, Z., (2008). “KOBĠ‟lerin Türk Ekonomisine Etkileri”, http://www.mfa.gov.tr/data/
Kutuphane/yayinlar/EkonomikSorunlarDergisi/sayi31/Zerrinyüzde 20ozbek.pdf
(24.06.2010).
ÖZKAN, Sabahat, Soley ÇINAR ve Halit SEZER. KREDĠ FAĠZ DESTEKLERĠNĠN GENEL
DEĞERLENDĠRMESĠ. Ankara: KOSGEB, 2008
Öztürk, Ö. (2007). “Ġstihdam Konusunda KOBĠ‟lerin Önemi ve KOBĠ Alanında Eğitim
Ġstihdam ĠliĢkisi Açısından Kamu Ġstihdam Kurumunun Rolü”, ÇalıĢma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı Türkiye ĠĢ Kurumu Genel Müdürlüğü, Ankara.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, (2010). “OSB Bilgi Sistemi”, http://osbbs.osbuk.org.tr
(26.06.2010).
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı AraĢtırma ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü, (2009). “Rüzgar
Enerjisi Sektör AraĢtırması”, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Ankara.
ġamiloğlu, F. ve Uygun, U., (2010). Kobilerde Ekonomik Kriz Yönetimi,
archive.ismmmo.org.tr, (26.06.2010).
ġener, S. (2008). “Yabancı Sermaye”, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa.
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, (2006). “Balıkesir Tarım Master Planı 2004”, Balıkesir,
http://sgb.tarim.gov.tr/ (10.06.2010).
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, (2006). “Çanakkale Ġl Tarım Master Planı 2004”, Çanakkale,
http://sgb.tarim.gov.tr/ (10.06.2010).
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, (2006). Balıkesir Tarım Master Planı, Balıkesir, s.10.
Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD)
Programı, 2007-2013.
Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı, 2010-2013.
TaĢ, H.Y. (2010). “Türkiye‟de KOBĠ‟lerin Sosyo-Ekonomik Etkileri”, Bütçe Dünyası Dergisi,
Sayı: 33, No:1.
TBB, Veri Sorgulama Sistemi, www.tbb.org.tr.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Kararı, Dokuzuncu Kalkınma Planı Stratejisi (2007-
2013), 1 Temmuz 2006 tarihli Resmi Gazete (RG), Sayı: 26215 (Mükerrer).
Türkiye Ekonomi Politikaları AraĢtırma Vakfı (TEPAV), (2010). “Avrupa Birliği Üyelik
Sürecinde KOBĠ‟ler”, http://www.tepav.org.tr/ tur/admin/dosyabul/upload/KOBI.ppt
(20.06.2010).
229
TEPAV, (2007). “Türkiye Yatırım Ortamı Değerlendirilmesi: Bulguların Değerlendirilmesi
ve Öneriler”, Rapor No. 41611-TR, Cilt 1. http://www.tepav.org.tr/tur/admin/
dosyabul/upload/ turkiye_yatirim_ortami_v1.pdf (20.06.2010).
TĠM, (2008), 2009 Yıllık Ġhracat Rakamları, www.tim.org.tr, EriĢim tarihi: 22.07.2010.
TKBB, Ġstatistikler, www.tkbb.org.tr
TMMOB JMO, (2010). “Türkiye Jeolojisinin Sunduğu Zenginlik: Jeotermal Kaynaklarımız”,
http://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/ def1713ebf17722_ek.pdf (10.06.2010).
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), (2010). “Sanayi Veri Tabanı”
http://sanayi.tobb.org.tr/ (10.06.2010).
TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı 2007
TÜĠK, (2010). “Hanehalkı ĠĢgücü AraĢtırması, 2010 Mart Dönemi Sonuçları”,
www.tuik.gov.tr (27.06.2010)
TÜĠK, (2010). “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı”,
http//report.tuik.gov.tr/reports/ (21. 06.2010)
TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009
TÜĠK, Demografik Ġstatistikler, www.tuik.gov.tr
TÜĠK, DıĢ Ticaret Ġstatistikleri, www.tuik.gov.tr
TÜĠK, Enerji Ġstatistikleri, www.tuik.gov.tr
TUĠK, Ġstatistik AraĢtırma Sempozyumu.
TÜĠK, (2010). “Göç Ġstatistikleri Veritabanı”, www.tuik.gov.tr (25.06.2010)
TÜĠK, (2010). Bölgesel Gayri Safi Katma Değer Veritabanı, www.tuik.gov.tr, EriĢim
Tarihi:20.06.2010.
TÜĠK, (2010) “Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009”, Ankara.
TÜĠK, (2009) “Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2008”, Ankara.
TÜĠK, Su Ürünleri Ġstatistikleri 2008, www.tuik.gov.tr
TÜĠK, ĠĢgücü Ġstatistikleri, www.tuik.gov.tr
TÜĠK, Tarım Ġstatikleri, www.tuik.gov.tr
TÜĠK, Gayri Safi Yurt Ġçi Hâsıla Ġstatistikleri
TÜĠK, Ulusal Hesaplar Ġstatistikleri, www.tuik.gov.tr
Türkiye Ġçin Enerji Verimliliği Stratejisi, EĠE Genel Müdürlüğü; Ulusal Enerji Tasarrufu
Merkezi; Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu, 2003
Türkiye Sanayi Politikası ( AB Üyeliğine Doğru), DPT, 2003
Türkiye Su Altı Sporları Federasyonu, Yetkili DalıĢ Merkezleri
230
Türkiye Cumhuriyeti, (2003). “Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004-2006)”, Ankara,
http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/o-ukp.pdf (12.06.2010)
Türk GiriĢimci ve ĠĢ Dünyası Konfedarasyonu (TÜRKONFED), (2009). “KOBĠ‟lerde
Finansmana EriĢim”, Ġstanbul.
Uğur, A., (2008) “Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ”, TÜSĠAD Yayınları, Ġstanbul.
UlaĢtırma Bakanlığı Stratejik Planı 2009 – 2013.
United Nations, (1948). “Universal Declaration of Human Rights”,
http://www.un.org/en/documents/ udhr/index.shtml (21.05.2010).
United Nations, (2007). “Economic and Social Affairs Department, The Employment
Imperative: Report On The World Social Situation 2007”, United Nations
Publication, New York.
United Nations, Economic Commission for Europe, (2009). “Learning from Each-Other: the
UNECE Strategy for Education for Sustainable Development”, Geneva.
URAK (Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu), Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi 2008-
2009.
Ünsalan, E. ve ġimĢeker B. (2005). “Temel ĠĢletmecilik Bilgileri”, Detay Yayıncılık, Ankara.
World Bank, (2008). “The Growth Report, Strategies for Sustained Growth and Inclusive
Development, Commission on Growth and Development”, The International Bank for
Reconstruction and Development/World Bank.
Yılmaz, A. ve Klavuz, R. (2002). “Türk Kamu Bürokrasisinin ĠĢlemsel Sorunları Üzerine
Notlar”, C. Ü. Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt.3, Sayı.2.
Yılmaz K. (2007). “Türkiye Ġçin Doğrudan Yabancı Yatırım Stratejisi‟ne Doğru”, YASED
Yayınları.
Yonar, Ö. (2008). “KOBĠ‟lerin Dünya Ekonomisindeki Yeri”, http://www.usak.org.tr/
makale.asp?id=258 (24.06.2010).
Zaim, S. (1986) .“ÇalıĢma Ekonomisi”, Filiz Kitabevi, Ġstanbul.
IX. Kalkınma Planı, 2006.
http://www.metagora.org/training/encyclopedia/agesex.html
www.mavibayrak.org.tr
http://www.deprem.gov.tr/Sarbis/Shared/DepremHaritalari.aspx
26215 sayılı 1 Temmuz 2006 Tarihli Resmi Gazete „de yayınlanan Dokuzuncu Kalkınma
Planı (2007-2013)
