diccionario español maya

70
¡Gracias por utilizar el diccionario aulex! Este vocabulario fue actualizado el 24-X-2006. Los diccionarios son actualizados frecuentemente, asegúrate de tener la última versión. http://aulex.ohui.net/ Compilado por Juan Ramón Bastarrachea Manzano, en colaboración con la Universidad de Yucatán a : a, hunp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan. a (hacia) : ich, ichil a lado : tséel a que : asta ababol : k’uyche’ (x) (papaver rhoeas) abajo : kaabal, kaabah, yáanal, yáanah abalanzar : puul, píikch’iin abandonar : p’aat, xúun p’aat abandono : p’aat abanicar : pikil, pikit abanico : pikit (x) abaratar : éems tohol, kabulkun tohol abarcar : bak’paach, méek’, méek’táan abarrotar : chuup abarrote : ba’alo’ob ku ko’onol ku hach k’abéetchahal. abastecer : ts’aa ba’ax k’abéet abatir : pul kaabal, lúubs abdicar : p’aat, cha’ abdomen : nak’, chuun nak’ abecedario : u ts’íibil tuláakal huum ku ya’ala’al ken t’aanak máak. abeja : kaab, yik’el kaab (apis mellifica) abejorro : holom, báalam kaab (apis bombus) abertura : hool, pa’al, xiik abierto : he’ek’ab, he’epaha’an abigaeto : okol wakax wáa ba’alche’o’ob. abismo : taam ablandar : ts’u’uts’ukin, sulbankúun abobar : hap chi’, náay óol abocar : náats’al abochornar : ooxol, chokoh óol abogar : áantah abolengo : ch’i’ibal abolir : luk’s, tseel abollar : bool abonar : bo’ol p’aax abono (para tierra) : ba’al, ku ts’a’abal ti’ lu’um utia’al u ma’alobtal. aborigen : wi’it’, maaya wíinik aborrecer : p’eek abortar : éems aal aborto : éemel aal abotonar : k’al nook’ abrasar : tóok abrazar : méek’, lóoch abrazo : lóoch, méek’ abrevar : ts’aa uk’ul abreviar : chichankúun, kóom ts’íib abrigar : teep’, baal abrigo (prenda) : nook’il ke’el abrir : he’, he’bik abrochar : k’aal abrumar : nak óol abundancia : yaab, pik’taan absceso : chu’uchum

Upload: marinafranco9419

Post on 03-Mar-2015

412 views

Category:

Documents


18 download

TRANSCRIPT

¡Gracias por utilizar el diccionario aulex!Este vocabulario fue actualizado el 24-X-2006.

Los diccionarios son actualizados frecuentemente,asegúrate de tener la última versión.

http://aulex.ohui.net/

Compilado por Juan Ramón Bastarrachea Manzano,en colaboración con la Universidad de Yucatán

a : a, hunp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.a (hacia) : ich, ichila lado : tséela que : astaababol : k’uyche’ (x) (papaver rhoeas)abajo : kaabal, kaabah, yáanal, yáanahabalanzar : puul, píikch’iinabandonar : p’aat, xúun p’aatabandono : p’aatabanicar : pikil, pikitabanico : pikit (x)abaratar : éems tohol, kabulkun toholabarcar : bak’paach, méek’, méek’táanabarrotar : chuupabarrote : ba’alo’ob ku ko’onol ku hach k’abéetchahal.abastecer : ts’aa ba’ax k’abéetabatir : pul kaabal, lúubsabdicar : p’aat, cha’abdomen : nak’, chuun nak’abecedario : u ts’íibil tuláakal huum ku ya’ala’al ken t’aanak máak.abeja : kaab, yik’el kaab (apis mellifica)abejorro : holom, báalam kaab (apis bombus)abertura : hool, pa’al, xiikabierto : he’ek’ab, he’epaha’anabigaeto : okol wakax wáa ba’alche’o’ob.abismo : taamablandar : ts’u’uts’ukin, sulbankúunabobar : hap chi’, náay óolabocar : náats’alabochornar : ooxol, chokoh óolabogar : áantahabolengo : ch’i’ibalabolir : luk’s, tseelabollar : boolabonar : bo’ol p’aaxabono (para tierra) : ba’al, ku ts’a’abal ti’ lu’um utia’al u ma’alobtal.aborigen : wi’it’, maaya wíinikaborrecer : p’eekabortar : éems aalaborto : éemel aalabotonar : k’al nook’abrasar : tóokabrazar : méek’, lóochabrazo : lóoch, méek’abrevar : ts’aa uk’ulabreviar : chichankúun, kóom ts’íibabrigar : teep’, baalabrigo (prenda) : nook’il ke’elabrir : he’, he’bikabrochar : k’aalabrumar : nak óolabundancia : yaab, pik’taanabsceso : chu’uchum

absorber : xuuch, chu’uchabstracto : ma’ chika’ani’, istikyah u na’ata’alabuchear : awat t’aanabuela : chiichabuelo : noolabultar : tuchkiinabundancia : ya’ababundar : ya’abtalaburrir : nak óolacá : waye’, weye’acabar : ts’o’ok, xu’ulacademia : u nahil tu’ux ku much’tal máako’ob u yohelo’ob ya’ab ba’al.acaecer : úuchulacampar : u p’áatal máak he’elel wáa wenel ti’ k’aax.acanalar : meen yáamacaparar : méek’táanacariciar : báayacarrear : púutacaso : beey wale’acatar : u’uy t’aanacaudalado : ayik’alacceder : óotacceso : beh, hoolaccidentar : u yúuchul loobaccidente : loobacción : péekacechar : ch’eenebacedar : pah, su’uts’acedera : abalkan (rumex acetosa)acedía : chuhkalacedo : paahaceptación : heehacometer : k’óochacomodar : tsoolacompañante : láak’inahacompañar : láak’inacondicionar : utskinaconsejar : tsol xikinacontecer : úuchulacoplar : nuupacordar : k’a’ahal ba’alacordarse : tuukulacorralar : k’aalacortar : kóomkinacosar : áalkab paachacostar : chitaal, chitaahacotar : kootacostumbado : suk’taahacre : si’ihacrecentar : ya’abkun, nohochkunacreditar : utsacreedor : máak ku ts’ik he’ ba’axak p’axbile’acribillar : ts’ots’op loomacróbata : máak ku xíinbal yóok’ol hunt’i’in suum.acta : hu’un ku ts’íibta’al tu yóo’lal hunp’éel ket t’aan ichil hunmúuch’ máako’ob.activar : t’aab, hoopactivo : sáak’óol, t’a’ahacto : beet, meentactualmente : behla’e’actuar : beetactuacion : beet, meentactualizar : túunbenkunactuar : meentbil he’ ba’axake’acuario : u un’ukul tu’ux ku ts’a’abal kayo’ob.

acuartelar : u k’a’alah waacho’ob tu mahilo’ob.acuático : ha’ilacuchillar : loomacudir : taal, náats’al, biinacuerdo : ch’a’ nu’uk tumen tuláakal.acumular : mool, muuch’acuñar : no’oxkinacurrucarse : mochtalacusar : tak pool, tak ho’olachacoso : mantats’ k’oha’anachatar : yuuch’achiote : k’uxub, kiwi’ (bixa orellana)achocar : chook’adán : yáax xiib yóok’ol kaab.adaptar : tsooladecuar : éet k’alapadelantar : táanilkunadelante : táanilkunadelgazar : bek’echkunademán : béech’ k’ab, éets’ p’a’as.además : bey xanadentro : ich, ichiladeudar : p’aaxadeudo : p’aaxadherir : taak’adiestrar : ka’ansah, suukkinadinerado : ayik’aladiós : ka’a xi’itechadivinar : na’atadivino : na’at (h), na’at (x)admirable : hak’ óolaladmirar : hak’ óoladmitir : k’aamadobado : makkuum, áakatadobar : pak’ xa’ak’adobe : pak’ lu’umadobo : pak’ xa’ak’adoctrinar : ka’anbesadolescencia : táankelemil (h), lo’bayanil (x)adolescente : táankelem (h), lo’bayam (x)adoptar : ch’a’adorar : yaakunadormecer : weensadornar : hats’utskin, hats’utskunadorno : p’ootadueñarse : tia’altaladular : leets’adulterar : heel, k’eexadulterio : okol ts’iisadulto : nohoch máak, nohoch wíinikadvertir : a’alaerolito : chamal xnuukafanar : meyah yéetel ki’imak óolalafecto : yaakunafeitar : ts’iikafeminado : ch’upul xiibafición : uts tu yich, uts tu t’aanafilado : yehafilar : haa’afinidad : chika’anilafirmar : haah, haahkunafirmación : haahaflicción : yah óolafligido : tuukul, yah tu yool

afligir : oks yahaflojar : cha’, waach’afónico : ma’as kaalafuera : táankab, paachilagachar : t’uchkinagalla de pez : bu’ulagarrar : ch’a’, maach, cháachagave : kihagave mezcalero : kiiw (agave potatorium)agazapar : mot’kinágil : péeka’an, sáak’óolagitador : máak ku káahsik ba’ate’ilagitar : chiik, yúukaglomerar : much’kiin, mulkiinaglutinar : taak’, tsaayagobiar : ka’analagonía : pa’ muuk’agonizar : tu’upul, muk’yahagorar : tomoh chi’, tomox chi’agotar : xuup, ts’o’okagradar : ki’imakkun óolagrario : k’áaxil (h), k’áaxil (x)agravar : yaahtalagravio : a’alah ba’al, pooch’ilagredir : loox, ba’ate’elagregar : ya’abkun, nuup’agresivo : kaxan ba’a (h)agriar : su’uts’kin, pahkunagrio : pahagricultor : kolnáal (h), kolnáal (x), meehi k’áaxagrio : su’uts’, pahagro : k’áaxilagrura : chuhkalagua : ha’agua salada : ch’och ha’aguacate : oonaguacatero : oon che’ (persea americana)aguacero : cháakaguado : áak’al, áak’al che’, ha’achi’aguador : bisah ha’ (h)aguantar : muk’yahaguar : húulha’, ha’ach’kunagüero : tomoh chi’, tomok chi’, tomox chi’aguijón : yaacháguila : kóot (aquila chrysaetos)agudo : yehaguililla : koosaguja : púuts’aguja (para hamaca) : kayche’agujerear : po’pot, ho’holagujero : hoolagutí : tsuubahí : te’elo’ah (interjección) : ahahogar : bul ni’, kup iik’ahora : behla’e’ahorcajar : hets’ méek’ahorcarse : hektalahorcar : hich’ kaal, bits’ kaalahorrar : líik’es, ta’akahorro : t’áal k’u’ahuehuete (árbol) : ha’bin (taxodium macronatum)ahumar : buuts’kinahuyentar : p’u’us, toohol

aire : iik’aislar : p’aat, hóok’esají : iik (capsicum annuum)ajonjolí : sikil p’uusajustar : p’elechkun, p’iiskunajusticiar : kiims, xot k’iinal lado : tséelal principio : yaaxilala : xiik’alabar : ki’iki’ t’aanalacrán : síina’an (buthus occitanus)álamo : kóopo’ (populus nigra)alarife : meen pak’ (h)alargar : chowakkin, chowakkun, siikalarido : táah awat, chi’ibal ok’olalba : píik’ sáas, sáastalalbahaca (silvestre) : kakaltuun (x)albañil : meen pak’ (h)albarrada : kootalborotar : awat, huumalbino : chak lóolalbur : buulalcalde : halach wíinik u nohchil kaahalcancía : u nu’ukulil u ta’aka’al taak’inalcanzar : chuuk, nak’paachalcohólico : máak sen ya’ab u káaltalalcoholismo : káaltalilaldaba : k’alabaldea : chan kaahalegrar : ki’imakkun óolalegre : ki’imak óolalegría : ki’imak óolalejar : náachkunalemán : alemkáan wíinikalemán (idioma) : alemkáan t’aanalemana : alemkáan (x)Alemania : Alemkáanalentar : ch’a’ iik’, múus iik’, ch’a’ óolalepusa : p’aay, p’ahalfabeto : u ts’íibil tuláakal huum ku ya’ala’al ken t’aanak máak.alfabetización : ka’ansah xook yéetel ts’íibalfabetizar : ka’ansah xook yéetel ts’íibalfarería : u kúuchil tu’ux ku ko’onol wa ku meyahta’al k’at.alfarero : máak ku meyahtik k’atalfiler : púuts’ yan u poolalforja : oot’el sáabukanalforza : wuuts’il nook’algo : wa ba’axalgodón : taman, piits’ (gossypium herbaceum)agitar : book’aguien : wa maaxalgún : hayp’éelalguno : wa maaxalguna : wa hayp’éelalianza : much’bal, much’bahaliento : múus iik’, yooxol chi’aligerar : séebkun, lep’ óolalimentación : tséen hanalalimentar : tséen, tsaa hanalalimento : hanal, o’ochalinear : tohkinalisar : báay, hi’, yúulalistar : líik’esaljibe : chuulu’ ha’, chultun

alma : píixan, óolalmacenar : ta’ak, kuupalmanaque : tsolk’inalmeja : ch’ulamalmíbar : ch’uhukalmidón : cha’akalmizclero (rata) : p’u’usalmohada : k’áan pool, k’áan ho’olalmorzar : hanal, hanahalmud : muutalmuerzo : hanal, hanah, o’ochalocar : chokokin poolalojar : k’am u’ula’alpargata : xanab, xanab k’éewelalquilar : ts’aa mahanalquiler : u tohol mahanalrededor : bak’ paachalterar : k’eex, heelalteza : u ka’analilaltillo : búu’tun, káakabaltivo : ka’anal óolalto : ka’anal, ka’anahaltura : u ka’analilaludir : k’a’asalumbrar : sáaskun, huulalumno : kaanbah (h), he’ máaxak ku bin tu nahil xook utia’al u kaanbale’.alzar : ch’úuy, líik’esallá : tolo’, te’elo’, ti’iallanar : táaxkunallí : ti’i, te’elo’, tolo’amabilidad : utsilamable : utsamado : yaakuna’an, óota’anamaestrado : ka’anbesa’anamaestrar : ka’anbesamamantar : ts’aa chu’uchamanecer : píik’il, sáastahamansar : suukkinamante : weey (h), k’eech (x)amapola : k’uyche’ (x) (papaver rhoeas)amar : yaakunamargar : k’áahkunamargo : k’áahamarillarse : k’aank’antal, k’aank’anchahalamarillo : k’an, k’aank’anamarillo claro : sam k’aanamarillo medio : k’anil k’aanamarrar : k’aaxamarre : k’aaxil, k’aaxihamasar : ya’ach’, xa’ak’ambición : ts’íibol, poochtalambicionar : ts’iibol, poochtalambidextro : ka’amatil k’abambiente : tuláakal ba’al yaan yóok’ol kaab.ambos : tu ka’atulil, le ka’peelambular : xíinbal, xíinbahamenazar : sahakkun, ts’aa sahakamenizar : ki’ óolamerindio : máasewalamígdala : p’aakil kaal, bu’ulil kaalamigo : amikooamigos (plural) : amikoo’obamistad : uts bisbah yéetel he’ máaxake’.amnistía : u sa’asa’al u si’ipil máak.

amo : yuum, yuumil, ts’uulamodorrarse : chich wenel, t’uubul u wenel máak.amoldar : u beeta’al hunp’éel ba’al he’ex u nu’ukulil tu’ux ts’a’abale’.amonestar : k’eey, táah t’aanamontonar : mulkin, muchi’kinamor : yaah, yaakunahamoratarse : éek’kume’ental, ée’puk’e’ental.amordazar : k’ax chi’amortajar : tep’ kimenamparar : kalan, kananampliar : kóochkin, nohochkinamplificar : nohochkin, kóochkinamplio : kóochampolla : xaak, p’oolamputación : xoot, luk’samputar : xoot, xoot’amurallar : k’aal bak’ paachanalfabetismo : máako’ob ma’ u yohlo’ob xooki’.analfabeto : máak ma’ u yohel xook mix ts’íibi’.anaranjado : chak k’ananatomía : u xookil u wíinklil máak.anca : p’u’uk iit, bak’el iitanciano : ch’iha’an, noxiib, biyehoancho : kóochanchura : kóoch u táan¡anda ve! : ¡xeen!andar : xíinbal, xíinbah, máananegado : búululanegar : buul, búululanexar : taak’, nuupanglicano : íinglese’ wíinikanglosajón : íinglese’ wíinikangosto : un’ut’ángulo : ti’its’, tu’uk’anhelar : ts’íibol, yaanyananidar : k’u’ankil, meen k’u’anillo : ts’ipit (x)ánima : píixan, óolanimal : ba’alche’animal doméstico : aalak’animales (plural) : ba’alche’o’obanimar : lep’ óol, lep’ óolalánimo : óolaniquilar : xu’uls, chéehsaniversario : noh k’iin, k’iin k’aaba’ano : iit, mool, chuunanoche : áak’abhil, ok’onhih, o’niakanochecer : áak’abtal, ée’hoch’e’ental, ée’same’ental, ok’nak kíinanolar : nóolanona : óop, poox (anona glabra)anotar : ts’íibansia : taak, ts’íibol, k’áatantaño : úuchbenanteanoche : áak’ab ka’ohe, áak’ab ka’awheh.anteayer : ka’ohe, ka’awheantebrazo : k’abanteceder : k’abanteponer : bin táanilanterior : táanilantes : táanil, táanih, yáaxanticipar : yáaxkun, paybe’enkunantifaz : u piixil ichantiguamente : ka’ach úuchihantigüedad : úuchbenil

antiguo : úuchben, laabantojo : ts’íibol, poochantorcha : tah che’anudar : k’aax, mook, hook’anular : xu’uls, ts’o’oksanunciar : k’a’ay, a’alanzuelo : lutsub, hok’obañadir : tsaayañejar : úuchbentalañejo : úuchben, laabañicos : xéexet’alañil : ch’oohaño : ha’ab, tunapaciguar : hets’kunapachurrar : peech’, pupuch’, yaach’apadrinar : máak ku bisik huntúul chanpaal ok ha’ wáa huntúul máak utia’al u ts’o’okol u beel.apagar : tuupapalear : nóok haats’, táah haats’apañar : maach, ch’a’aparador : u nu’ukul tu’ux ku ye’esa’ah koonol.aparato : nu’ukulaparear : nuup, ts’iisaparecer : chíikpahal, hóok’ol, tíip’ilaparentar : chéen tu menkubah, chéen tu tuusapartar : haats, huuts’, kóolaparte : hunpáayapasionar : uts tu yichapaste : káatapatía : ma’ óolalapedrear : ch’iin ku meenta’al yéetel tuunich.apellido : a’akeapenar : yahkun óol, subtalapenas : istikyah, istakyahapendejar : sat óolapéndice : u ni’ polok choochapertura : he’, chúunpahal, káahalapesgar : peets’, ts’aalapestar : tu’apestoso : tu’apetecer : ts’íibol, taak, k’áatapetito : taakil hanalapicultor : máak ku meyahtik kaab.apicultura : meyahil kaab, kanáanil kaab, kaláanil kaabapisonar : koh lu’um wáa behaplanar : táaxkunaplastado : yaach’aplastar : peech’, puuch, yaach’, maaxaplaudir : papax k’ab, lalah k’abaplauso : papax k’abaplicar : ts’aabil ba’al yóok’ol uláak’.apodo : k’aaba’apolillar : u k’uux yik’el che’ wáa nook’.aporrear : p’uuchaportar : ts’aaaposentar : ts’aa tu’ux wenel máakaposento : u k’áasil nahapostar : u buul máak yéetel taak’in.apoyar : hets’kun, nakkunapoyo : tóohche’, áantahapreciar : yaakun, yaabilaprecio : yaakunahaprehender : chuuk, maach, cháachaprehensión : chuukaprender : kaanbal, kaanbal

aprendido : kanikaprendiz : kaanbal (h)apresar : chuuk, maach, peets’apresurar : chichkun, séebkun, lep’ óolapretón : chich maach, kan maachaprisa : séebal, tu séebalaprisionar : k’aalaprobación : haah, haahkunaprobar : haah, haahkunapropiar : tia’alint, ch’a’aprovechar : k’abéetkun, k’a’ana’ankunaproximación : náats’al, húuts’ulaproximar : huuts’, naats’apto : ma’alobapuesta : buulapuntalar : táak che’, tóohche’apuntar : tuuch’ub, e’esapuñalar : loomapurar : séebkun, lep’ óol, chichkunaquél : lelo’aquello : lelo’aquella : lelo’aquí : te’ela’, waye’aquietar : hets’kúunarado : yiikaraña : amarañar : la’acharar : buuk’árbol : che’arbusto : che’ ku hóok’ol u k’ab tak tu chuun.arcabuz : ts’oonarcilla : katarco iris : chéelarchivar : ta’akarchivo : u kúuchil tu’ux ku ta’aka’al wáa ku líi’sa’al hu’uno’ob.arder : elelardilla : ku’uk, p’eex (sciurus poliopos)ardor : hach chokoh, elelarena : sa’am, u lu’umil k’áa’náabarete : tuupárido : bóoh tikin, bobóohkiarisco : k’o’oxaristócrata : ayik’al, halach wíinikilarma : ts’oonarmadillo : weech (dasypus novemcintus)armadura de madera : beel ch’o’armazón : wíinkil, wíinklilaroma : ki’bokarquear : wuuts’, looch, p’uunarraigar : táabal, tak’mootsarrancar : hook, hoots’, t’ookarrasar : táaxkun, míisarrastrado : hiilaalarrastrar : hiil, kóolarrear : k’a’am t’anbil wáa hats’bil ba’alche’o’ob.arrebatar : tóok pay, háan payarreciar : k’a’aamtalarreglar : utskin, ma’alobkinarrepentirse : yah óol, k’a’a’hal iik’arrestar : k’alarriar : éemsarriba : ka’anal, yóok’olarribar : kóohol, k’uchul, u’ularribo : k’uchul. u’ul, kóohol

arriesgar : péek óolarrimado : naats’baarrimar : naats’, huuts’, taak’arrinconar : nakkun, ts’aa nak’likarrodillar : xolkin, xóol píixarrogante : ka’anal paakat, k’áak’ icharrojar : ch’iin, puularrollar : wuuts’, koots’arroyo : beel ha’arrugar : yuuch’, yaach’arruinado : hostilarrumbado : naats’baarruinar : k’askun, huut, óotsikunartesanía : u meyah máako’ob ku meentko’ob ba’alobb yéetel u k’abo’ob bey xan yéetel u mehen nu’ukulo’ob.artesano : máak ku meentik ba’alo’ob yéetel u k’ab bey xan yéetel u mehen nu’ukulo’ob.artificial : ba’al menta’an tumen wíinik.asa : xikin, ook, k’aasado : póoka’an, k’áak’ ta’anasaltar : ookolasar : k’áak’at, póok, tóokascendencia : ch’i’ibalascender : na’akalasco : p’eekasear : ch’óoch’, míis, púusasentar : kukin, hets’kun, akkunasentir : haahkunaserradero : kúuchil tu’ux ku xo’otol che’.aserrín : ma’ay che’asesinar : kiimsah, kíimsahasesino : máak ku kiimsah, kiimsah mayasesor : máak ku tsol nu’ukaseverar : haahkunasfixia : ku’upul iik’, xu’ulul iik’así : beey, beya’, beyo’asidero : xikin, ook, k’abasiento : k’áanche’así como : he’ebixasí es : beeyasir : máach, cháachasma : k’aak’as se’en, kok se’enasmático : wíinik yaan kok se’en ti’asociar : much’kinasolear : hayk’iinasomar : chíikpahal, tíip’ilasombrar : kak’ óol, ha’as óolasperjar : líil ha’, wiits’áspero : hihixkil, po’opo’ox, to’ochaspirar : ch’a’ iik’, múusiik’asqueado : may taak u xehasquear : taatak xehastilla : u xéexet’al che’, tuunich wáa uláak’ ba’alo’obastillar : xiixkunastuto : may hach yaan u na’atasumir : ch’a’, k’aamasunto : beelasustar : ha’as óolatacar : k’óochatado : k’aaxalatajar : k’áas ho’ol, xóot’ ho’olatajo : xot’ behatar : k’aaxatarantado : saatal óolatarantar : sat óolatardecer : t’úubul k’iin, bin k’iin

atascar : k’aal, ts’oopataúd : máaben tu’ux ku bisa’al mukbil huntúul kimen.ataviar : utskinatemorizar : sahakkunatender : ts’aa óol, u’uyateo : mina’an ki’ichkelem yuum ti’aterrizar : háayal, éemeh, éemelatestar : chuup, buut’, chook’atestiguar : haahkunatinar : tsaay; na’atatisbar : ch’eenebatizar : péeks k’aak’, huts’ náahche’, much k’áak’atole : sa’atole ritual : áak sa’atolladero : ts’ots’opkil, ts’ots’opkihatollar : ts’óopol, k’áalalatónito : hak’a’an óolatontar : sat óolatorar : k’aal, leechatormentar : to’otopatracador : ookol ich kaah (h)atraer : naats’, taasatragantar : hak’ab, ku’uchulatrancar : no’oxche’, tóohche’atrapar : chuuk, maachatrás : paachil, paachihatrasar : xaankun, p’áatal paachilatravesar : k’atkunatrevido : ko’atropellar : héentan, naktáanatuendo : nook’, búukaturdir : sat óolauge : u hach ma’alobtal máak wáa he’ ba’axake’.augurar : tomoh chi’, tomok chi’, tomox chi’aullar : uyok’ol chi’ibal peek’aullido : awat yok’ol ba’alche’aumentar : ya’abkun, nohochkunaunque : kexaunque sea : kex teechaura (zopilote) : ch’oomaureola : peetaurora : tu taal u sáastalausente : biha’an, ma’ kula’ani’, mina’anautobús : wawaautóctono : wayile’, weyile’autoridad : nohochil kaahautorizar : cha’abalavanzar : táanichahal, máan táanilavaro : ts’u’utave : ch’íich’avejentar : teek ch’íihil, póot ch’íihilaventar : puul, píik ch’iinavergonzar : sublakkun, sublakkinaveriarse : k’astal, k’aschahalaveriguar : k’áat chi’, káatpéeksavicultor : may ku meyahtik (x), kaaxo’ob (h)avisar : u ts’a’aba yohéeta’al hunp’éel ba’al.avispa : xuux (vespa vulgaris)avispa roja : bobo’te’avispero : xuux, paak’ xuuxavispón : holom, xuux kaabavivar : t’aab, hoopaxila : xiik’ayer : ho’oleh, ho’olheak

ayuda : aantahayudar : aantahayunar : su’uk’inayuno : su’uk’inazabache : booxazahar : loot pak’áalazar : binak, buulazotar : haats’azote : haats’azotea : u táaxil u yóok’ol pak’ik nahazteca : wach wíinikazúcar : ch’uhuk, asukaarazucarar : ch’uhukkinazul : ch’oohazul cielo : sam ch’oohazul marino : boox ch’oohazul turquesa : tuunich ch’ooh, k ’áak’ ch’oohazuzar : chu’uyb : b, ka’ap’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.baba : k’aabankil chi’, lúulankilbabear : k’aabankil chi’, lúulankilbabosa (insecto) : iisíilbaboso : máak hach ku choh u lúul, ku ya’ala’al xan ti’ máak mina’an u na’at.bacín : u kúuchil tu’ux ku kutal ta’ máak.bacinica : ch’eneb iitbache : hoolbagazo (de henequén) : ta’kihbagre : lu’, boox kaybailador : óok’ot (h-), óok’ot (x-)bailar : óok’otbaile : óok’otbajar : éemelbajareque : kolóohche’, kolóoxche’bajo : cabal, taambala : yóol ts’oonBalancán : Baálamk’aan (lugar de jaguares y serpientes)balancear : úumbalbaldío : xtokoybalido : u yawat tamanbalompié : báaxal kóocha’, kóocha’ wóolisbambolear : takchalak, chíikbabanano : ha’asbanco : k’áanche’bandido : ookol (h-)banquillo : k’áanche’bañar : isíimbañarse : ichkíilbaño : ichkíilbar : nah tu’ux ku ko’onol yéetel ku yu’uk’ul ba’ax ku káalkunsik máak.barajar : xa’ak, xa’ak’kunbarato : ma’ ko’ohilbarba : me’exbarbacoa : píibbarbero : k’oos (h)barbilla : no’ochbarco : cheembarda : kootbarrenar : pootbarrer : míisbarriga : nak’barrigón : p’uruxnak’barril : p’úulbarro : k’atbáscula : p’iisib

base : chuun, chuun pak’, iitbasilisco : tóolokbastante : ya’abbastón : xóolte’basura : soholbasurero : u nu’ukulil u ts’a’abal sohol wáa u kúuchil tu’ux ku pu’ulul.batalla : ba’ate’ilbatallar : ba’ate’elbatata : íis (ipommea batatas)bate : che’il haats’batea : u nu’ukul tu’ux ku yúuchul p’o’batear : haats’batida (cacería) : p’uuhbatir : book’baúl : baasbautismo : oka’, ok ha’bautizar : oka’, ok ha’bautizo : oka’, ok ha’bazar : kúuchil u yúuchul koonolbazo : yal peek’bebé : chaanpalbeber : uk’ulbebida : uk’ul, uk’uhbecerro : beesbejuco : aak’belleza : ki’ichpanil, hats’utsilbello : hats’uts, ki’ichpan, ki’ichkelembendecir : tsíits ha’benévolo : uuts, uts máakbermejo : k’aan chakbesar : ts’u’uts’beso : ts’u’utsbestia : ba’alchebiblioteca : kúuchil tu’ux ku ts’a’abal ya’akach xokbil hu’uno’ob.bíceps : muuk’ k’ab, muuk’il k’ab, miis k’abbicicleta : t’íinchak’ háanchak’ balak’ ookbicho : ik’elbien : ma’alob, utsbienestar : ma’alob kuxtalbifurcación : xa’aybigote : me’ex, k’ono’chbikini : kul eexbilingüe : ka’ap’éel t’aanbilis : k’aah, k’an chik’inbillete : ju’unil taak’inbiografía : u ts’íibil u kuxtalil huntúul máak.bistec : tsahbi bak’bizco : ts’eebblanco : sakblancura : sakilblando : o’olkih, bi’bi’kiblanquear : sakkunblanquillo : he’, e’elblasfemar : pooch’ilblasfemia : pooch’, pooch’ilbloquear : k’al beh, wa’akunsboa : och kaan (boa constrictor occidentalis)bobo : hahap chi’, meehen keeboca : chi’bocado : níichbocanada : p’u’ukbochorno : ooxol, choko iik’boda : ts’o’okol beelbodega : u kúuchil wáa u nahil tu’ux ku ta’aka’al ba’alo’ob.

bofe : soorot’, sot’ot’bofetada : xiik lahbofetear : laahbola : wóolisbolsa : chíim, pawo’, sáabukanbolso : sáabukanbollo : wool, wóolisbombero : tup k’áak’ (h)bomitar : k’uux, p’eekbonanza : kukupkilbondad : utsilbonete (planta) : k’úumche’, k’úunche’bonito : hats’uts, ki’ichkelem (h), ki’ichkelen, ki’ichpam (x)boquete : hoolbordado : chuuybordador : chuuy (h), chuuy (x)bordar : chuuyborde : chi’ u xuul waa ba’ax, haalborbotar : popok’ look, pok’os look, lookankilboreal : xaman, ti’ xamanborrachera : káaltalborracho : kala’anborrar : tuupborrasca : cháak hach k’a’am yéetel u yiik’el.borrego : tamanbosque : k’áax, nukuch k’áax, ka’anal k’áaxbostezar : haayabbotar : puul, ch’iin, píik ch’iinbotica : u nahil koonol ts’aak, u nahil wáa u kúuchil tu’ux ku meenta’al yéetel ku ko’onol ts’aako’ob.boticario : meen ts’aak (h), kon ts’aak (h)botija : p’úl nu’ut’ yéetel wóolis.botiquín : u nu’ukul u bisa’al wáa u li’isa’al ts’aak.botón (de flor) : úuntulisbovéda : pak’ tu’ux ku mu’uku kimenboxeador : loox (h)boxear : loox, loxbáahboxeo : looxbozal : hool ni’bragueta : hool tu táan u nook’ xiib wáa xch’uupbrama : u k’iini táan u báaxlaantkuba ba’alche’o’ob.bramar : awat, áakambramido : áakambranquia : bu’ul, úulbrasa : chúuk, náaxche’bravo : ts’íikbraza : sáapbrazo : k’abbrecha : t’úut’ul behbreve : kóom, ma’ xaani’briago : kala’anbribón : k’aas, loobbrillante : léembal, léets’balbrillar : hoop, léembal, léets’balbrillo : léembal, léets’balbrincar : síit’, puul, p’iitbrinco : síit’, puul, p’iitbrindar : uk’ul tu yóo’lah uláak’ máakbrisa : yik’al k’áak’náabbritánico : íinglese’ wíinikbrocado : chuuyil nook’ yéetel k’an taak’inbrocal : chi’, chi’ ch’e’enbrocha : chan míis ku meyahtia’al u bo’onol pak’broma : báaxalbromear : báaxal, p’a’as

bronquio : soorot’, sot’ot’brotar : tóop’, xíitil, hóok’ol, tóop’olbrote : k’u’ukbruja : wáay (x)brujo : wáay (h)bruñir : yúulbruto : ba’alche’, tsíiminbuche : tsuuk, chíinbudin : ch’uhuk meenta’an yéetel u xéexet’al ch’ujuk waah.buen : ma’alob, uts, ki’bueno : ma’alobbuey : xiibil wakax (bos indicus)bufón : chi’ikbuho : tunkuruchu, kulte’buitre : chak pol ch’oombulla : huum, ya’ab t’aanbullicio : huum, t’aanbullir : look, óomankilburbuja : óomburdel : u nahil tu’ux ku yúuchul ts’iis.burdo : poopox, tóotolburgués : ayik’al máakburla : p’a’as, baaxal t’aanburlar : p’a’asbuscar : kaxanbuzo : mak ku meyah tu taamil ha’ wáa ich k’aa’náab.c : c, óoxp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.cabal : chúuka’an, p’elechcabalgar : nat’ tsíimin, xiimbal yóok’ol tsíimincaballero : ts’uulcaballete : ho’ol nah che’caballo : tsíimincabaña : paaselcabañuelas : xok k’iincabaret : u nahil tu’ux ku káaltal yéetel ku yóok’ot máak.cabecilla : poolil, ho’olilcabello : tso’ots, tso’otsel pool, tso’otsel ho’olcaber : he’ u páahtal u yokol ti’ uláak’ ba’ale’.cabeza : pool, ho’olcabo : ho’ol, ni’, iit, xuul, ts’ook, yala’cabra : xuulubil tamancaca : ta’cacao : kakawcacarear : totohk’e’caceria : ts’oon, p’uuhcachetada : pe’ lah, pa’ lahcachete : p’u’ukcachorro : aal, mehenilcachucha : p’óokcacique : halach wíinik, tatich, batabcacto : múulcadáver : kimencadera : t’eet’caducar : úuchbental, ch’iihilcaer : lúubul, báanal, húutulcafé (color) : chukwacafé : káapeh (caffea arabica)cagada : ta’cagar : ta’caimán : áayin (crocodillus linnaeus)caja : máaben, ba’ascajete : lak, k’atcajón : máabencal : ta’an

calabaza : k’úum (cucurbita pepo)calabazo : k’úum, chúuhcalabozo : k’alab che’, k’alab máaskabcalambre : lot’ kéehcalamidad : noh yahCalan : Kalam (Coralillo)calandria : sak chíikcalar : k’uup, háat k’upcalavera : baakel poolcalcañal : tuunkuycalcinar : ta’antcálculo : mehen tuunich ku yantal tu beel u wiix máak.caldo : k’aab, ha’ilcalentar : k’íin, chokokiincalentura : chokwil, chokwihCalkiní : Kalk’iin (lugar de la garganta del sol)cálido : chokoh, k’iilkabcaliente : chokoh, k’iilkabcallar : mak chi’calle : beelcallo : t’aahamcalma : kukupkih, heets’calmar : heets’ kuup, ch’eencalor : ooxolcalostro : yáax k’aab yiim ko’olel wáa ch’upi ba’alche’ ku ts’aik ti’ u yaal.calumnia : líik’sah t’aan, a’al ba’al, a’al t’aancalumniar : líik’sah t’aan, a’al ba’alcalvo : k’olis, t’oorochcalza : no’oxcalzado : xanabcalzar : ts’aa xanab, taak’ xanabcalzón : eexcalzoncillo : kul eexcama : ch’aakcamada : pakabcambiar : heel, k’eexcambio : heel, k’eexcaminar : xíimbal, xíinbahcamino : behcamino habitado : beelcamisa : kóotoncamote : íis (ipommea batatas)Campeche : Kaanpeech (lugar de serpientes y garrapatas)campesino : kol náak (h), kol náal (x)campo : k’áax, kolcan : peek’cana : sak tso’ots, sak poolcanalera : wach’ iit, k’áaxilcanasta : xaak, xúuxaakcanasto : xúux, xúuxaakcancha : u kúuchil u báaxta’al boola’ wáa wóolis.canción : k’aayCancún : Kaank’uun (Lugar de la serpiente de oro)candela : k’aak’, kibcandente : chakhole’encaníbal : mak ku haantik u yéet máakil.canino : peek’, peek’ilcanjear : k’eexcanoa : cheemcansar : ka’analcantar : k’aaycántaro : p’úulcantidad : ya’ab, ya’abach, ya’abil, nohochilcantil (animal) : wol poch’

cantina : kúuchil tu’ux ku ko’onol yéetel ku yu’uk’ul ba’al ku káalkuntik máak.canto : k’aaycaña : híim, ch’uhuk híimcaña de azúcar : sak’ab, ch’uhuk sak’abcaña de maíz : halalcáñamo : k’uuchcañarroza : sak’ab koolcaño : beel ha’caoba : punab,capa : yáalcapacitar : ka’ans, ka’anbescapar : u xo’otol u ye’el u keep ba’alche’ wáa maycaparazón de tortuga : aakbalcapataz : maayolcapital : taak’in, noh kaahcapitán : nohochilcapón : mina’an u ye’el u keepcapullo : úuntulis, úunturiscara : ichcarabina : ts’ooncarcajada : awat che’ehcaracol : huub; úurichcarapacho : sóol, maakcarbón : chúukcarcajada : che’eh, jaja’ che’eh, k’a’am che’eh, awat che’ehcarcomer : néet, nóot’, níich’, biis, sibcarecer : mina’ancarga : kuuch, k’óochcargado : kuuchancargar : kuuch, k’óochcargo : kuuchcaricia : báaycaridad : máatan, síihcaries : hoolol koh, laab kohcariño : yaakuncarmín : chak chak, hach chak, seen chakcárcel : k’alab máaskabcarcoma : biscardenal : chak ts’íits’ibcardo : múulcardón : múul (opuntia tunicata)carga : kúuchcarne : bak’carne de cerdo : u bak’el k’éek’encarne de conejo : u bak’el t’u’ulcarne de cordero : u bak’el tamancarne de gallina : u bak’el kaaxcarne de guajolote (pavo) : u bak’el úulumcarne de res : u bak’el wakaxcarne de serpiente : u bak’el kaancarne de venado : u bak’el kéehcarnero : xiibil tamaan (ovis aries)carnicero : kon bak’ (h)caro : ko’okcarpintería : u kúuchil u meenta’al ba’alo’ob yéetel che’carpintero : pool che’ (h), men ba’alo’ob (h), yéetel che’carrera : áalkabcarretera : beh, noh behcarrillo : balak’carrizo : halalcarta : ts’iibil hu’uncartílago : muun bak, muumun bakcartucho : yóol ts’ooncasa : nah, taanah, otoch

casamiento : ts’o’okol beelcasar : ts’o’okol beelcascabel : tsáabcáscara : paach, sóolcascarón : sóol he’casco : maaycasi : óolak, óoli’, ta’aytak, k’ascaspa : ta’ poolcasta : ch’i’ibalCastamay : K’áast’aamay (Lugar dónde la gente se ataja)castaño : chukwacastellano : káastlan wíinikcastellano (idioma) : káastlan t’aancastigar : haats’, toopCastilla : Káastlancastillo : nukuch nahcastrar : u tse’elel u ye’el u keep ba’alche’ wáa xiibcatán : ayim kaycatar : túuntcatarata : sak t’ah, buy ichcatarro : se’encatástrofe : loobcátedra : kaans, kaanbescatorce : kanlahuncaudillo : nohchilcaverna : áaktun, sahkabcaza : ts’oon, chuukcazador : ah ts’oon, máak ku bin ts’oon, p’uuh wáa chuuk.cazar : ts’oon, p’uul, chuukcebar : tséen, polokkin, polokkuncebú : wakax yan u p’uuscedro : k’u’che’cegar : ch’óopchahal, ch’óopkinceguera : ch’óopil, ch’óoptalceiba : ya’axche’ceja : motónCelectún : Seleektuun (espanto de piedra)celeste : ka’ancélibe : ma’ ts’oka’an u beeli’cementerio : kúuchil tu’ux ku mu’ukul kimeno’ob.cena : ook’in hanalcenar : u hanal máak oka’an k’iincenit : chúumuk ka’an, chúumuk k’iinceniza : ta’ancenote : ts’ono’otcentinela : may ku kalancentrar : ts’aa chúumuk wáa ba’axcentro : chúumuk, táan chumuk, ts’u’cenzontle : sak chíikceñidor : k’ax nak’, hichnak’ceñir : k’aax, heep’, hiich’, t’iincepillar : ho’och, púus, súuscepillo : púuscera : lokok, iiscerca : naats’cerca (muro) : suup’cercar : k’al paach, bak’paach, suup’, kootcerco : suup’, kootcerdo : k’éek’encerebro : ts’o’omcerillo : hiri’ich hoopcero : mixba’alcerúmen : ta’ xikincervatillo : aal kéek

cervato (venadito) : aal kéekcervicio : kúul kaal, pachkabcerrado : k’aal’ancerrar : k’aal, ch’oot, maakcerro : pu’uk, wiits, múulcerro pequeño : búu’tuncerveza : cheba, seerbéesacesar : háawa, ts’o’ok, ch’éencésped : su’ukcesto : xáak, xúuxakchac mool (gladiatorio) : chak mo’olchachalaca : baachchampiñón : kuuxumChampotón : Chak’anpeten (región de la sabana)chamuscar : sóon k’áak’, léets’chaparro : kaabah, p’okoxchapear : haran ch’aak, koolchapeo : haran ch’aak, koolchapotear : bok’ol ha’, báaxal ha’chapulín : máas, sit’riyochaquiste : wéelcharal : tsak’charco : ha’ akakbal ti hunp’éel k’oomcharla : tsikbah, tsikbalchasco : tuuschato : mach’chaya : chaayChetumal : Chaktumen (encima de la ciénega roja)chicle : cha’, yiits ya’, cha’achchico : chan, chichan, mehenchicote : hunp’éel chan suum chich haxa’ani yéetel ts’aba’an u yook utia’al u yúuchul haats’chicotear : haats’chicharrón : yoot’el k’eek’en tsaha’an tia’al jaantbi.chiflar : xuuxubchile : iik (capsicum annuum)chillar : awalchimenea : beel buuts’, kúuchil tu’ux ku hóok’ol buuts’chinche : pikchingar : toopchiquero : u nah k’éek’en, kuuchil tu’ux ku k’a’alal k’éek’en.chiquito : chan, chichan, mehenchirimoya : óop, poox (anona glabra)chisme : a’alah ba’al, líik’sah t’aanchismear : a’al ba’al, líik’s t’aanchismoso : a’alah ba’al, líik’s t’aanchispa : tip’ix k’áak’chispear : tip’ix k’áak’chiste : báaxal t’aanchivo : xuulubil tamanchocar : nak táanchoclo : nalchocolate : chukwa’chorizo : bek’ech chooch but’a’an yéetel k’uxub yéetel tsaats.chorrear : chooh, tiis, weeh tiixchorro : chooh, tiis, weehchoza : paaselchubasco : k’a’am cháakchuchería : ba’al ma’ ko’ohi’chueco : k’eech, k’eechel, k’eek’ech, loochol, loolochchuleta : ch’ala’at yaan u bak’el tia’al u jaant máak.chulo : hats’uts, ki’ichkelem (h), ki’ichpan (x)chumbera : páak’am (opuntia ficus indica)chupaflor : ts’unu’unchupar : chu’uch, ma’ats’ ts’u’uts

cicatriz : buy bak’ciclón : chak iik’ciego : ch’óopcielo : ka’anciempiés : chapat, chimes, tsemesciénega : áak’al, áak’alche’, chak luuk’cierto : haah, beey, wa maaxciervo : kéehcigarra : ch’och’lemcigarro : chamalcigarrón : koocholcima : p’iichcimbrar : k’ool, haats’, wich’cimentar : eets’, heets’, akkuncimiento : chuun pak’cinco : ho’cincha : k’ax nak’cinchar : k’aaxcine : cha’ancínico : ma’ subtal máakcinta : k’axab nak’cinturón : k’axab nak’círculo : wóolisciricote : k’óopte’cirio : nohoch kibciruela : abalcita : t’aanbail; k’iin ku ya’aliko’ob yan u yilkuba máako’ob ti’ hunp’éel tu’ux.citar : u ya’ala’al tu’ux yéetel ba’ax k’iin kun u yiluba máako’ob; t’aanbail.ciudad : noh kaah, nohoch kaahciudad de Campeche : Kaanpeech (Lugar de serpientes y garrapatas)ciudad del Carmen : T-Xiib (Lugar de hombres)civilizar : kaambesclamar : awat, táatah awatclamor : awatclara : sakil he’clarear : sáastal, sáasitalclaridad : sáas, sáasilclaro : sáas, sáasilclase : xookclasificar : tsoolclausurar : k’aal, ts’o’oksclavar : baah, ch’iik, ts’oopclavícula : puytáanil, u ni’ baakel tseen.clérigo : k’iin (h), yuum k’iinclero : k’iino’ob (h), yuum k’iino’obcliente : maab (h), maan (x)clima : k’iinclítoris : u yaak’ peelcloquear : totohk’eb, totok k’ebcoa : lóob, lóo’che’coagular : lakbal, síistal, olomtalcoati : chi’ikcobarde : sahak, sah óol, sah lu’umcobertor : teep’cobija : teep’cobijar : piix, teep’cobrar : mol p’aax, u ch’a’abal u tohol, koonol wáa meyahcocer : chaak, tahankuncocina : k’óobencocinar : chak hanal, meen hanalcocodrilo : áayincocoyol : tuk’cocuyo : kóokaycochina : leech (x)

cochinilla : chach kibcochino : kéek’en (h)codo : kuukcodorniz : beech’coger : ch’a’ah, ch’e’ maach, chukcogollo : óol, k’u’ukcogote : pachkabcoito : ts’iis, naach’, taalcojear : kohk’alak, tomchalakcola : nehcolador : cháanchabcolar : cháach, máaytcolgar : ch’uuy, leechcolibrí : ts’unu’uncolina : pu’uk, búu’tun, chan wiits, muulcolmena : hoboncolmillo : ts’a’aycolocar : ts’aacolor : boon, boonilcoloradilla (animalejo) : chek’ech, chak peech, chek’excolorado (color) : chakcolumna : t’o’ol, tsoolcoma : yaahtal, muk’yah, nohchilcomadreja : sáabincomal : xamachcombate : ba’ate’el, ba’ate’ilcombatir : ba’ate’elcomedor : kúuchil hanalcomején (animal) : k’amascomenzar : káahal, ho’op’ol, léekel, chúunpahalcomer : hanalcomerciar : koonolcometa : buts’ eek’cometer : meet, beetcomenzar : káahalcomezón : saak’, saak’ilcomida : hanal, o’ochcomienzo : chúunpahal, káahal, léekel, ho’op’ol, chúuncomisura : xaay chi’, tu’ux ku táak’al wáa ba’ax.como : he’ebixcómo : bixi’, bixcompañero : láak’ nuup, éetcompañía : éet, éetel, iknal, láak’incomparar : keet, éet p’iiscompartir : hatscompletamente : humpulilcompletar : chúukbescompleto : chuup, chúuka’ancomponer : ma’alobkun, utskiincompra : maancomprador : may ku maan, maan (h), maan (x)comprar : maancomprender : na’atcompresión : yoot’, peech’ peets’comprimir : chchankun, mehenkun, peech’, peetscomunicar : a’al, t’aancon : yiknal, yéetelcon él : yiknalconcavidad : yaam, k’óom taamconcebir : yo’omtalconceder : ts’aaconcentrar : much’kiin, moolconcepto : na’at, tuunkulconcertar : ma’alobkin, utskiin

conciencia : na’at, tuukulconcluir : ts’o’ok, ts’o’okolconclusión : ts’o’okolconcurrir : much’talconcha : sóol, paachcondena : bo’ol k’eban, xot’ k’iincondenado : paula’an u k’iin, xota’an u k’iincondenar : xot’ k’iin, pul k’iincondimentar : xa’ak, ts’aaxa’akcondimento : xa’ak’condiscípulo : éet xookcondonar : sa’as k’ebanconducir : biis, aktáantconectar : nuup’, nuupconejo : t’u’ulconexión : nuup, nuup’conferencia : t’aan, tsikbalconferir : ts’aa, k’uubconfesar : a’al k’eban, tsol k’ebanconfesión : a’al k’eban, tsolk’ebanconfiado : alab óolconfiar : alab óolconflicto : ba’ate’el, ba’ate’ilconfundir : sat óol xa’ak’ pahal.congelar : síiskun, síistalcongregación : múuch’congregar : múuch’kin, mulkinconjuntar : múuch’kin, mulkinconjunto : múuch’conmemorar : k’iinbesconmover : péeks óolconocer : k’ah óol, ohéelalconocimiento : na’at, ohel, tuukul; k’ah óolalconsejero : tsol xikinconsentir : cha’; u p’a’atal u meenta’al he’ ba’axake’.conserje : kanan (h), kalan (h)conservar : kanáan, kaláan, líik’sconsolar : náays óolconsolidar : chichkuunconsomé : k’aab bak’, ha’il bak’consorte : íicham (h), atan (x)constelación : eek’o’ob u tsolmubao’obconstrucción : beet, meent, líik’sconstrucción (edificio) : nahilconstruir : beet, meent, wa’akun, líik’sconsultar : k’áat chi’consumar : ts’o’okolconsumir : xuupcontagiar : paak’, taak’, tsaaycontaminación : k’askuunilcontaminar : k’askuuncontar : xook, tsikbal, a’alcontemplar : pakcontener : biis, ba’alcontentar : ki’imakkuncontento : ki’imak óol, ki’ki óol, ki’imakcontestar : nuukcontiguo : éet chi’, tutséelcontorno : bak’ paachcontraer : moots, mootcontribución : bo’ol, áant, áantahcontribuir : áant, áantah, bo’olconvalecer : ch’a’ muuk’, ch’a’ óol, utstalconversación : t’aan, tsikbal

conversar : t’aan, tsikbalconvertir : suut, k’eexconvidar : múul hanalconvivir : múuch’ kuxtal, múul kuxtal, éet kahtalconvocar : t’aan, t’aanbah, t’aanbailconvulsión : lo’ot’olcónyuge : íicham (h), atan (x)copete : p’ootcopiar : u meenta’al hunp’éel ba’al he’ex uláak’e’.coraje : ts’íikil, p’u’uhulcoralillo : kalamcorazón : puksi’ik’alcorchar : haax, bal k’ab, ch’ootcorcho : mak’cordero : chan tamancordillera : pu’uk, witscordón : k’ax táab chan suum, k’uuchcoro : múul k’aay, múuch’ k’aaycorral : kúuchil tu’ux ku k’a’alal ba’alche’o’ob he’ex.correa : k’axnak’correcaminos : k’úumk’umicorregir : utskiincorrer : áalkabcorretear : áalkabans, áalkabkun, áalkabtcorrida : áalkab; pay wakax.corriente : chowáakcornear : k’óochcornudo : máak ku tu’usul tumen yatan wáa u yíicham.corroer : waay, ma’ascorsario : may ku yookol ich k’áak’náabcortar : ch’aak, xoot, xoot’, k’uupcortar (con machete) : ch’akcorte : ch’aak, xoot, xoot’, k’uupcorteza : sóol, paachcorto : kóom, xoot’ xuut’corva : looch, p’uus, waats’, wuuts’cosa : ba’al, ba’axcosecha : hooch, mool, uux, t’ookcosechar : hooch, mool, uux, t’ook, éenscoser : chuuycosquillas : chahal, chikilcosta : u háal k’aak’náab, u chi’ k’áak’náabcostado : tséel, xáaxcostal : chíim, mukulcostilla : ch’ala’atcosto : bahuxcostra : sóol, ooxelcostumbre : suuk, suukilcostura : chuuycosturar : chuuycotorra : t’uut’, kéelcoxis : k’uul, bobox, bak neh, tuch nehcoyote : utiúu (canis latrans)Cozumel : Kosomeen (isla ocupada por las golondrinas)cráneo : tseek’, baakel poolcrecer : ch’íihil, nuuktal, nohochtal, ya’abtalcrédito : p’aaxcreencia : ok óolal, tuukulcreer : tuukul, oks óolcrepitar : wáak’al, tip’ixcrepúsculo : okol k’iin, oka’an k’iincrespo : muuch’, mulixcresta : p’iich, t’eelcría : aal, mehnil

criada : k’oos (x)criado : k’oos (h), meyhilcriar : tséencriatura : paalcriminal : kinsah máakcrin : tsuuk, tso’ots tsíimincristianismo : ki’ichkelem tuukulcristiano : ki’ichkelem, ki’ichkelem wíinikcristo : ki’ichkelem yuumcroar : k’aay muuch, t’aan muuch, awat muuchcruce : xaay, xa’aycrudo : che’che’crujir : heech’, herech’, hirich’cruz : k’atab che’cruzar : k’áatal, k’aatmáancuajar : taat, lakbal, síistal, olomtalcuajo : taat, síistalcuál : máakalmáakcualquier : he’ máakalmáake’, he’ máaxake’cualquiera : he’ máakalmáake’, he’ máaxake’cuando : le kéencuándo : ba’ax k’iin, bik’ixcuánto : bahux, bahuncuarta : náabcuartear : buuh, he’, teehcuatro : kancubeta : ch’óoycubrir : piix, huuk, teep’, tsiikcubo : ch’ooycucaracha : k’uruch, na’ ts’uulcuchara : ho’opob, k’uruchcuchillo : xotob, xooteb, etsnaabcuello : kaalcuenta : xookcuento : tsikbal, tsibalilcuerda : suumcuerno : baak, xuulubcuero : k’éewel, oot’elcuerpo : wíinkil, wíinklil, kukut, wíiklalcuervo : hohcueva : áaktun, sahkabcuidar : kalaan, kanaanculebra : kaanculero : táas iitculo : iit, mool, chuunculpa : si’ipil, kuchcultivar : pak’alcultura : tuláakal ba’al ku kanik yéetel ku ka’ansik máak.cumbre : ni’, p’iich, ho’ol, ka’analilcumpleaños : k’iin k’aaba’cuna : kúuchil tu’ux ku chikúunta’al wenel channpal.cuña : no’ox, takab, tak che’cuñada : baal (x)cuñado : baal (h)cura : k’iin (h), yuum k’iincuración : ts’akikcurandero : meen (h); wiinik ku ts’aak yéetel xíiw wáaa yéetel payal chi’.curar : ts’aakcurtidor : bon k’éewel (h), ts’aan kéewel (h)curtir : bon k’éewel, ts’aam k’éewelcurva : waats’, wuuts’, koop, ch’ootolcutis : oot’, oot’eld : d, kanp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.dama : xunáan, ko’olel

danza : óok’otdanzar : óok’otdañar : k’askuun, meen loobdaño : loobdar : ts’a’ahdardo : huulde : utia’alde nuevo : ka’teende prisa : séeba’an¿de qué tamaño? : buka’ahdebajo : yáanal, yaalan, kaabah, kaabaldeber : p’aaxdébil : t’o’ona’an, ma’ muuk’ildecaer : t’oontal, máan óoldecepción : ok’om óolaldeceso : kíimildecir : a’al, t’aandeclarar : u nu’ukbes, tsool, ts’aa un’uk, a’aldeclinar : éemel, p’áataldecorar : hats’utskuun, hats’ utskindedicar : ts’aa óol, k’uub óoldedo : aal k’abdedo del pie : aal ookdefecar : ta’defender : áantah, tookdeformar : yaach’, yuuch’deforme : móoch, yaach’defraudar : ookol, tuusdefunción : kíimildegenerado : k’aschaja’an (h)degenerar : k’astal, k’aschahal, k’aspahal, k’askuundeglutir : luuk’, táats’ luuk’, túuts’ luuk’degollado : ma’ kaal, kúul kaaldegollar : xot kaal, k’up kaal, ch’ak, kúul kaal, luk’s kaaldegradar : óotsikun, t’oonkin, haaykundeidad : k’uhdejar : p’aatdelante : táan, táanil, aktáandelatar : tak pool, tak ho’oldeleitar : ki’kun óoldelfín : píixan kaydelgado : bek’ech, bi’ich’, ts’ooy, ts’oya’an, haaydelicado : neetsdelicioso : ki’delinquir : si’ipdelirar : t’aant’an pool, t’aant’an ho’oldelito : si’ipil, k’ebandemanda : k’áantdemanda (consumo) : tsaademandar : k’áat, tak pool, tak ho’oldemencia : choko lakaabildemente : choko pool, choko ho’oldemonio : kisin, k’aasi ba’al, xulubdemorar : xáantaldemostrar : e’esdenso : tatdentadura : kohdentera : cha’ah, cha’a kohdentro : ich, ichil, ichihdenunciar : tak pool, tak ho’ol, a’aldepartir : tsikbaldependiente : koonol (h)depilar : k’oos, ts’iik, hok tso’otsdeplorar : yah óolt

deporte : báaxaldepositar : ts’aa, k’uubdepósito : cháaltun, haltunderecho : no’oh, toh, táats’derramar : week, tiix, láal, k’iitderretir : yiib, yaal, puuk’derribar : lúubs, huut, puuk, niikderrocar : luuk’s, lúubsderrochar : xuupderrumbar : huut, niik, heen, huldesabrochar : waach’desafío : ba’ate’eldesagarrar : háalk’abt, cha’desaguar : ho’os ha’, pul ha’, wek ha’desajustar : cha’desaparecer : saat, baaldesarrollado : nohoch chaha’an, nukchaha’an, ma’alob chaha’andesarrollar : tsóoldesatar : waach’, cha’desayunar : uk’uldesayuno : uk’uldesbaratar : hoob, huut, puuk, pa’, niik, tilikdesbastar : póol, ho’ochdesbordar : tuuldescalabrar : ch’in pool, hats’ pooldescalzar : tsel xanab, luk’s xanabdescalzo : ma’ xanabdescansar : he’elel, wa’ataldescanso : he’elel, wa’ataldescargar : éems kuuch, luk’s kuuchdescendencia : ch’i’ibal, aalo’ob, meheno’obdescender : éemel, ts’aam, háayaldescifrar : na’atdescomunal : táah nohochdescontar : luk’s, eems tohol, éens toholdescribir : tsooldescuartizar : p’aay, xo’xo’otdescubrir : síil, kaxáantdescuidar : náays óoldesdentar : hots’ kohdesear : k’áat, óot, ts’iibol taak, poochdesechar : puul, huk’sdesembocadura : chi’deseo : taak, ts’íibol, poochildesertar : hóok’ol, púuts’uldesértico : bobóohkidesesperación : xet’ óol, náaks óol, ts’íikildesfallecer : sat óoldesfilar : tsol xíimbaldesflorar : haat, t’aakdesfondar : hoomchahal, tonchahaldesgarrar : la’ach, haat, xeet’desgracia : toop, loob, k’aasdesgraciar : k’askuundesgranar : oxo’on, p’eel, p’uuchdeshacer : puuk’, pa’, huub huutdeshidratación : wach’k’ahaldeshierbar : páakdeshilar : híil, híit, tilikdeshinchar : ts’uum, ts’úumuldeshojar : luk’s le’, p’éep’ t’ok le’deshonrar : k’askuun, t’aakdesierto : bilimdesignar : e’es

desistir : p’aatdesleir : puuk’, yaach’deslindar : xot’ k’áaxdeslizar : haak, kiip, piitdeslumbrar : huul ichdesmayar : sa’atal óol, sak kimendesmonte : kol k’áaxdesnivel : níix, níixkab, t’oont’ondesnudar : chaknúult, pit nook’, tsel nook’, luk’s nook’desnudo : chaknúul, ma’ nook’desollar : ts’iip, p’e’esdespacio : chaanbéel, hunhunp’íitdespachar : túuxtdespedir : cha’, hóok’s, luk’s, tohol ch’indespegar : laakdespeinar : xa’axak’ pooldespejar : píik’, chíikbesdespepitar : p’eel, ts’eehdesperdicio : xiix, yala’despertar : ahaldespistar : saatdesplomar : báanal, heen, luut, luub, niikdesplumar : p’éep’despoblado : la’ kaah, kaah mina’an u máakilo’obdespoblar : u bin u kahnáalilo’ob hunp’éel kaahdespojar : luk’s, took, tseeldéspota : k’asa’an, topa’andesprender : báanal, taak, luub, poots’destapar : he’, tsel maakdestetar : tok iim, tok chu’uch, luk’s chu’uchdestilar : k’aabankildestituir : hóok’s, luk’sdestreza : péek, séeba’anil, péeka’anildestrozar : xeet’, tsi’ikdestruir : k’askuun, niik, huutdesvalido : nuumdesvalijar : ookol, tseel u ba’alo’obdesvanecer : xiibdesviación : looch, ch’ootdesviar : looch, ch’oot, ch’eet, k’eechdesvío : háal paach, pach behdesvirgar : k’askuun, t’aakdesyerbar : páakdesyerbe : páakdetectar : kaxandetener : he’elel, he’els, wa’atal, wa’akuns, k’aaldeteriorar : k’astal, húutul, laabtal, úuchbentaldetestar : p’eekdetonar : waak’detrás : paach, paachildeuda : p’aax, láak’deudo : laak’, ch’iilankabil, laak’tsildevoción : yaakunah óoldevolver : suutdevorar : luuk’, háanhan hanal, táats’ luuk’día : k’iindiabetes : ch’uhuk k’i’ik, ch’uhuk wiixdiablo : ba’aba’al, kisin, k’aak’as ba’al xulubdialecto : u hela’anil t’aan ku síihil ti’ u na’ t’aandiálogo : tsikbal ich ka’atúul máako’obdiamante : hats’uts sak tuun ku léembaldiario : sáansamal, tuláakal k’iindiarrea : waach’, wach’k’ahal, k’áaxil, tirix ta’dibujar : u ts’íibta’al wáa u bo’onol u yoochel hunp’éel ba’al

dicha : ki’imak óolaldichoso : ki’ óoldieciséis : waklahundiecisiete : uklahundiecinueve : bolonlahundieciocho : waxaklahundiente : kohdieta : p’is hanal, p’íit hanaldiez : lahundifamar : a’al ba’aldiferencia : hela’anildiferente : hela’an, heheláas, yaanaldifícil : yaah, talamdifundir : tuuxdifunto : kimendigerir : tahal hanal, tahal o’och, éemel o’ochdigestión : tahal hanal, tahal o’ochdigno : tsikbe’endiligente : sáak’óol, t’a’ahdiluir : puuk’ yaach’diluvio : búulul, bulkabaldimisión : p’aatdimitir : p’aatdinamita : waak’, ba’al kudinastía : ch’i’ibaldinero : taak’inDios : k’uhDios espíritu : k’uh, dyosDios hijo : ki’ichkelem yuumDios padre : yuumtsildios se lo pague : dyos bo’otikdirección : u beil, u behildirecto : toh, taats’dirigir : ximbal, biindiscordia : takal t’aandiscurso : tse’ekdiscutir : ba’ate’el t’aan, sakach t’aandisentería : k’i’ik’ nak’, k’i’ik’ ta’disfrazar : helbes, heeldisgustar : k’uux, k’uuxil, ts’íikil, p’u’uhuldisgusto : k’uux, ch’a’ k’uuxdisimular : ta’ak, mak chi’disipar : sa’atal, xuup, xu’upuldislocar : huuk’, tuuk’disminuir : chichankuun, tsaapahal, mina’ankuundisolver : puuk’, yiibdisparar : wak’ ts’oon, ts’oondisparo : ts’oondispersar : k’iit, k’itpahal, pa’disputa : ba’ate’el, ba’ate’ildistancia : náachil, yáamdistante : náachdistinguir : k’ah óol, il, téet, yéeydistinto : hela’an, yaanal, k’expaha’andistracción : nay óolaldistraer : náay óoldiurno : ich k’iindivergente : u heel, heela’andiversión : cha’an, báaxaldiverso : heheláas, hela’andivertir : ki’imakkun óol, náays óoldividir : t’oox, haats, buh, xoot’divisar : iildivisión : k’áas

divorciar : p’aat, p’atbadivorcio : p’aat, p’atbadivulgar : ts’aa ohéetbil, men ohéetbildobladillo : biil, biilildoblar : wuuts’doble : ka’adoblez : waats’, wuuts’, wuuts’uldoce : lahkah, ka’alahundocencia : kaansah, kaambesahdocente : máax ku kaansah, máax ku kaambesahdócil : suuk, suuka’andoctor : ts’ats’aak, may ku ts’aak k’oha’an.doler : yaah, chi’ibal, k’i’inamdolor : yah, chi’ibal, k’i’inamdomar : sukkin ba’alche’o’obdomesticado : suukdomesticar : alak’t, suukkindomicilio : nah, taanah, otochdonar : síi, ts’aadoncel : táankelem, táankelendoncella : suuhuy, xlo’bayan, xlo’bayen, ch’úupaldonde : túundónde : tu’uxdormir : wenel, wenehdormitorio : u nahil weneldorso : paach, pu’uchdos : ka’adote : mu’uhulduda : péek óolduende : aluxdueño : yuumil, nohchildulce : ch’uhukduplicar : u meenta’al ka’atéen hunp’éel ba’aldurar : xáantal, úuchbentaldurmiente : wenekbalduro : chich, chuchul, ts’u’uye : e, ho’p’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.ebano : bohomebrio : kala’anechar : ch’iineclipse : chi’ibeclpse de sol : chi’ibal k’iineclipse de luna : chi’ibal uheco : eets’echar : ch’iin, puuledad : ha’abiledificar : wa’akun, líik’s, meentedificio : nahil, nohoch nah menta’an yéetel pak’.educación : ka’ambes, kaanseducar : kaans, ka’ambesefectuar : meen, úuchulegoísta : ts’u’utejido : u k’áaxil kaah, u lu’umil kaahel (artículo) : ts’íib ku bin táanil ti’ hunp’éel k’aaba’ tia’al u ye’esik xiib yéetel chéen huntúul wáa hunp’éel.él : leti’elástico : saats’, sasats’kielegante : hats’uts, ki’ichkelemelegir : téet, yéeyelevar : na’aks, ch’úuy, ka’analkun líik’seliminar : hóok’s, lúuk’s xu’ulselote : nalella : leti’, le t’aan he’ela’ chéen utia’al xch’up wáa ko’olel.ello : le ts’iib, he’ela’ ku meyah tia’al u ye’esa’al u k’aaba’ xiib bey xan xch’up.ellas : letio’ob

ellos : letio’obembarazar : yo’omkin, yo’omtalembarro : pak’ lu’umembellecer : hats’utskin, hats’utskunembestir : k’óochemborrachar : káalkun káaltalembrocar : nook, noktal, nokkinembrujar : wáayt, pul ya’ahembudo : but’ubembutido : buut’, but’a’anembutir : buut’, chook’emigar : hóok’ol, biinemoción : ki’imak óolempacar : paak, woolempachar : t’iit’, t’iit’talempalizada : kolóohche’, kolóoxche’empanada : chanchamempapar : ch’uul, popo’kinemparejar : keet, táaxkun, táats’kunempatar : tsaay, taak’empeine : pach ookempella : tsaats, polkilempeñar : p’at ba’al yóo’lal taak’inempezar : chúunbes, chúunpahal, káahal, léekelempinar : hottal, xaktal, hotkinempírico : chéen kambilempleado : meyah máakempolvar : póos lu’um, tóos lu’umempollar : pahkun, pakkun húukempujar : léench’in, túulch’inempuñar : maach, laap’ láap’ k’aben : ich, ichilen este (esta) : ti’, tu, waye’en estado de : yo’om, yo’omchaha’an, ko’ha’anen ninguna parte : mixtu’uxen primer lugar : yáaxilenamorar : yaakunenano : aklax, kaabal baakelencajar : ooks, laap, nuup’, k’aap, huupencarcelar : k’aalencarecer : ko’ohkinencargar : k’ubenencargo : k’ubenencarnar : buy bak’encendedor : u xikiin k’aak’encender : t’aab, hoopencerrar : k’aalencía : chuun kohencima : óok’olencino : chakte’enclenque : p’eexencoger : mootsencomendar : k’ubenencontrar : kaxan, iil, naktáanencorvar : p’uum, waats’, looch, p’oohencubrir : ta’akencuerar : tsel nook’, pit nook’, luk’s nook’, chaknúulendeble : bi’ich’endemoniar : okol kisin ti’ máakenderezar : tohkin, taats’, tats’kunendulzar : ch’uhukkinendurecer : chichkun, chichtal, nolbaenemigo : ch’a’ k’uxta’anenérgico : chich

enfermar : k’oha’ankun, k’oha’antalenfermedad : k’oha’anilenfermo : k’oha’anenflaquecer : ts’ooy, ts’o’oyol, bek’echtal, bi’ich’talenfrente : aktáan, táanenfriar : síiskun, síistal, ke’eltalenfurecer : p’u’uhkin, p’u’uhsengalanar : hats’utskin, hats’utskunenganchar : lechkun, leechengañar : tuusengaño : tuusengarrotar : lot’ kéeh, loot’engordar : polokkin, polokkunenhebrar : huulenhilar : huulenjambre : múuch’ kaabenjaular : k’aal, k’aal tu che’enjuagar : tíix ha’, chaalenojar : k’uux, p’uuhenorme : nohochenramada : makanenredadera : bolon tibi’enredar : baak’, babak’enrollar : koots’ koop, biilenroscar : koop, koots’ biilensalada : xe’ekensartar : huul, loomenseguida : séebenseñanza : ka’ansahenseñar : kaansah, ka’ambesensuciar : kukul lu’umt, éek’kunentablar : chúunbesentender : ch’a’ un’uk, na’atenteramente : huumpulentero : túulis, chika’an chúuka’anenterrar : muukentonces : le túun, he’ túunentraña : hobnelentrar : okol, máanentre : ich, ichil, yáam, káapentregar : k’uub, ts’aaentretener : náay, náays óolentrevistar : k’áat chi’entumecer : si’istalentusiasmo : kuux óolenumerar : xookenunciar : a’alenvasar : t’ooh, buut’envejecer : ch’íihilenvés : paachenviar : túuxenvidia : yah óol, ts’íibolenvidiar : ts’iibol, yah óolenviudar : p’áatal tu huunenviudar el hombre : kíimil ataanenviudar la mujer : kíimil íichamenvoltorio : to’, teep’envolver : to’, teep’, woolepidemia : báan kíimil, háay kíimil, báan k’oha’antal, háay k’oha’antalepidermis : oot’, oot’elépoca : k’iin, k’iinilequipaje : kuuchequivocación : si’pilequivocar : tu’ubul, sa’atal

era : k’iin, k’iinilerguir : wa’akun, tohkin, t’echkunerizar : xíib, xi’ix mukuyerizo : k’i’ix ooch, k’i’ix pach ooch (erinaceus europeus)ermitaño : may kaha’an tu huun he’ tu’uxake’error : k’aas, ma’ ma’alobi’, ma’ beyi’eructar : keeberupción : k’aak’, pawo’es cierto : haah u t’aanes verdad : haah u t’aanescaldar : mak’, xaakescalera : eebescapar : púuts’ul, biinescarabajo : kuklim, kuklim ta’escarabajo de agua : bubul ha’escarbar : páan, k’ooy, buuk’, pa’asescarpa : t’o’ol pak’escasear : mina’antalescasez : u p’áatal mina’an wáa ba’axesclavo : paalitsil, máak ku meyal tia’al máax maneh.esclava : k’oos (h)escoba : míis, míisibescoger : téet, yéey, xíixesconder : ta’ak, baalescondite : sahkabescopeta : ts’oonescorar : tsoolescorpión : síina’anescozor : saak’, saak’il, elelescribir : ts’íibescritura : ts’íib, ts’íibilescroto : chíimescuchar : u’uyescudo : chimáal, pak’áalescuela : nahil xook, kúuchil kaansahescupir : túub, háak túubesa : lelo’, le he’elo’esas : lelo’obese : lelo’, le he’elo’esos : lelo’obesforzar : men muuk’, ts’aa óolesmeril : huuxesófago : úul, u beel hanal, u behil hanalespalda : pu’uch, paachespantapájaros : boholespantar : ha’as, ha’as óol, hak’óolespanto : wáay, ba’ba’alEspaña : Káastlanespañol : káastlan wíinikespañol (idioma) : káastlan t’aanesparcir : k’iit, t’iit’, t’óot’, tóosespectro : k’aasi ba’alespejo : néenespelón (planta) : xpéelonesperanza : alab óolesperar : pa’at, alab óolespeso : tat, lolomkiespesura : piim, tatil, piimil, su’espía : ch’úukespiga : yi’ihespigar : yi’ihankil, p’o’chahalespina : k’i’ixespina dorsal : t’o’ol a pachespinilla : tselek, baakel t’óon

espino : k’i’ix (acassia pueblensis)espíritu : píixan, óolesposa : ataanesposo : íichamespulgar : ch’íich’, xíixespuma : oom, yoomesqueleto : baakelesquina : ti’its, tu’uk’esquivar : heechesta : lela’establecer : káahal, chúunbes, chunpahal, heets’, kuxtalestablo : u nahil tu’ux ku k’a’alal wakaxo’ob yéetel xan tsíimino’ob.estaca : ts’op che’estacar : ch’ik che’estacionar : wa’atal, he’elelestado : lu’umilestafador : ookolestafar : ookolestalactita : ch’ak xiixestalagmita : ch’ak xiixestallar : waak’, wáak’al, tuup’estampar : ts’aal, taak’estancar : wa’atal; xu’ulul, níikil, nikkunestar : antalestar sentado : kulalestatura : baakeleste : lelo’, le he’elo’este (oriente) : lak’iinesternón : baakel tseemestiércol : ta’estirar : saats’, t’iin, tiich’, siinestofado : mak kuumestómago : tsuuk, tsuukel, nak’estornudar : he’síimestoy : tan inestoy bien : tooh in wóolestrangular : bits’ kaal, hich’ kaal, bits’ hulestregar : haax, báay, hi’, cho’, paats’estrecho : koomestrella : eek’estrenar : u ts’a’abal wáa u meyah túumben ba’alestreñimiento : k’al ta’estuche : piix, ba’asestudiar : xook, kaanbalestúpido : ma’ na’at, tsu’uy pool, chich pooleterno : mina’an u káahal mix u xuul; hach xaaneunuco : may tsela’an u ye’el u keepevacuación : hóok’s; ta’evacuar : hóok’s ta’evaporar : saap’evasión : púuts’ulevidente : hanil, sáasevocar : k’a’asexacto : beey, beyo’, huch beyo’; hach tu p’iis, hach leti’, p’elechexaminar : ch’óoch’, k’aat, ch’a’ t’aan, xa’akexcavar : páanexceder : tiip’, tíip’il, máan, píit máanexceso : maanal, tiip’il, ya’abilexcitación : ko’, ko’il, taakkunexcitar : taaktal, taakkun, taahkunexcusado : nah táankah kúuchil ta’exhibir : e’esexigir : k’áatexistir : antal, kuxtal

expendio : tu’ux ku yúuchul koonolexperto : hach kaanbanaha’an; máak u hach yohel hunp’éel ba’alexplicar : tsool, tsol t’aanexplorar : ch’óoch’, iil, kaxanexplicar : tsoolexplosión : wáak’al, waak’explotar : waak’, wáak’al, xíik, xíikilexponer : e’es, ts’aa cha’anbil, ts’aa iibilexprimir : yaach’, yeets’, peets’expulsar : hóok’s, hulextender : siin, xiit’, t’iin, haay, haykunexterior : paach, paachil, táankab, táanxelexterminar : ts’o’oks, xu’uls, ch’eeh, kíimsextraer : hóok’s, hookextranjero : táanxel máakm táanxel kaahil, ts’ulextraviar : saatextremo : xuul, ni’, ts’ook, p’iicheyaculación : taak, k’uchul, u’uleyacular : taal, k’uchul, u’ul, kóoholf : f, wakp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.fábrica : u kúuchil u meenta’al ba’alo’obfabricar : meen, beetfácil : chéen ch’a’abil, ma’ talami’, ma’ yahi’faena : meyahfaisán : k’anbulfaja : k’ax nakfalo : keep, toonfalso : ma’ haahi’, tuusfaltar : si’ipfama : péektsil, péeksilfamilia : ch’i’ibalil, láak’tsililfamiliar : láak’tsil, láak’fango : luuk’fantasía : tuukul mayfantasma : wáay, ba’aba’al, ha’as óolfardo : kúuchfarmacia : u nahil koonol ts’aakfaringe : úulfastidiar : náaks óol, naks óolfatiga : ka’analfatigado : ka’ana’anfauna : ba’alche’il, ba’alche’o’obfavor : áant, áantah, men uutsfaz : ichfécula : nooyfecundar : cheek’, cheek’sfecha : k’iin, k’iinilfelicidad : ki’imak óolalfeliz : ki’imak óolfeliz cumpleaños : u ki’imak óol k’iin kaba’femenino : ch’up, ch’upilfeo : k’aasferia : cha’anfermentar : yóomtal, pahtal, su’uts’talferoz : ts’íikfértil : ya’ab u ts’aik u yich wáa u yaalfetiche : póolbil che’fetido : bookfeto : chan paal ma’ síihki’fiado : p’aaxfiar : p’aaxfibra : sook’, so’ok’fibra de henequén : kihaabfiebre : chokwil

fiera : ts’iik ba’alche’fiero : k’o’oxfierro : máaskabfiesta : cha’an, máank’inalfigura : oochelfigurarse : ts’íibolfijar : taak’, heets’, akkunfijo : héets’a’anfila : tsool, t’o’olfilo : yeehfiltrar : t’ooh, t’aah, ch’aah, ts’iibfin : xuul, ts’ook, naakfinado : kimenfinal : ts’ook, xuulfinca : xtansiafingir : tuusfino : mamaykilfirmamento : chuun ka’anfirma : hohonfirmar : hohon ts’íibfirme : chich, ma’alob taak’liflaco : ts’ooy, ts’oya’an, bek’ech, cholo’opflauta : chuul, píitoofleco : piikflema : k’aab chi’, yóom chi’flexible : wuts’k’alak, wuwuts’ki, ma’ chichi’floja : hooypel, meelen peelflojo : ma’kóol, hooykep, meelen keepflor : lool, nikte’flora : k’aaxil, che’o’obfloración : loolankil, nikte’ilflotar : k’ak’aknak, báabfluir : áalkab, hóok’ol, wéekelfobia : sahkilfogata : ka’anal k’áak’, k’áak’ ku hohopaankilfogón : k’óoben, k’óoben k’áak’, chi’ k’áak’folklore : ba’axo’ob suuk u meentik hunp’éel kaahfollaje : k’aak’fonda : nah tu’ux ku ko’onol hanalfondo : iitforáneo : táanxel kaahilforastero : táanxelilforma : wíinkilformar : paatforraje : yo’och ba’alche’o’obforrar : piixforro : piix, yáalfortaleza : muuk’, chichfosa : mok’och, hoolfósforo : hiri’ich hoopfósil : úuchben baako’ob wáa sóolo’ob kimen máako’ob wáa ba’alche’o’obfracasar : bin k’aas ti’ máakfractura : kaachfracturar : kaach, káachal, teeh, téehelfragancia : : ki’ibokilfrágil : kakachki, o’op’ki, op’chalak, op’k’alakfragmento : xéet; xéet’el, káach, xootfrancés : gáaria wíinikfrancés (idioma) : gáaria t’aanFrancia : Gáariafraude : ookol, tuus, balk’abfreír : tsaahfrenillo : t’iin aak’frente : táan, aktáan, táan pool, táan ho’ol

fresco : áak’, túumben, siis, che’che’, tulupfriega : topofríjol : bu’ulfrío : ke’el, síisfrontera : xuul, xuul u lu’umil hunp’éel kaahfrotar : hi’, haax, xu’ulfruncir : ch’uuk, meek, chaak’frustrar : luk’s, toop, p’at k’aasifruta : ichfruto : ich che’fuego : k’áak’fuego futuo : chakhole’enfuente natural : sayabfuente artificial : sayab ha’fuera : paach, paachil, táankabfuerte : mu’k’a’an, chichha’an, t’at’ahklfuerza : muuk’fuga : púuts’ulfumar : ts’u’uts’funda : piixfundador : kahkunahfundar : aktal, chúunpahal, káahal, kahkunahfúnebre : kimenilfusil : ts’oonfusilar : ts’oonfustán : piikfutbol : kóocha’ wóolisfuturo : bíin úuchukg : g, ukp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.gajo : héek, héek’elgalán : may ku búukintik ma’alob nook’galápago : áakgallarda : ki’ichpam (x)gallardo : ki’ichkelemgallina : kaax (x)gallinero : so’oygallo : t’eel (h)ganadero : yuumil wakaxo’obganado : wakaxganancia : náahal, náahalilganar : náahalgancho : hok’ob, lutsubganglio : ma’ahgargajo : k’aab chi’, yóom chi’garganta : kaalgarra : mo’olgarrapata : peechgastar : xuupgatear : huuk’gato : miisgato motés : yakgavilán : ch’uuy, i’gemelo : iich, k’uhgemido : áakamgemir : áakamgenealogía : ch’i’ibal, ch’i’ibalilgeneración : ch’i’ibal, ch’i’ibalilgenio (duende) : aluxgente : máako’ob, wíiniko’obgeografía : u xookil yóok’ol kaabgerminar : hóok’ol, tóop’olgesto : eets’giba : p’uusgigante : táah nohoch, hach nohoch

girar : suut, pirin suutgladiatorio : chak mo’olglande : pool keepglandula : bu’ulglobo : wóol, wóolisglotón : hoolok’glúteo : p’u’uk iit, bak’el iitgobernante : ahaugolondrina : kosomgolosina : ch’uhukgoloso : hoolok’golpe : loox, haats’, k’ool, laahgolpear : k’ool, k’oop, laah, looxgoma : iitsgordo : polokgorgojo : yik’elgorjear : k’aaygorrear : máat, hoch’obgota : ch’aah, t’aahgotear : ch’aah, t’aahgozar : ki’ óolt, ch’a’ u ma’alobi hunp’éel ba’’algracias : dyos bo’otikgrajo : k’a’aw, k’aawgran bretaña : ingl’aangrande : noh, nohoch, nuuk, nukuch, nuxibgranero : ch’iilgranizar : k’áaxal batgranizo : batgrano (de semilla) : neek’grasa : tsaats, polokilgrave : yaahgrieta : yáam, xiik, xiikigrillo : máas, sit’riyogripe : se’engris : sak boox, sak éek’, boonil ch’o’gritar : awatgrito : awatgrueso : polok, piimgruñir : k’eey, tutuk chi’grupo : múuch’gruta : áaktun, sajkabguajolota : tuux (x)guajolote : úulum tso’ (h)guajolote silvestre : kuutsguanacaste (árbol tropical) : piichguano : xa’an, bóomguapa : ki’ichpamguapo : hats’utsguardapolvos : toonguardar : ta’ak; kalan, kananguardían : kalan, kananguarida : sahkabguarapo : bolinGuatemala : Kuhatemalha’ (montaña que vomita agua)guayaba : pichib, pich’guayabo : pichib che’güero : chak lóolguerra : ba’ate’el, ba’ate’ilguiñar : muts ich, chak’ ichguisado : hanal, áakatguisar : meen hanal, chak hanalguiso : hanalgula : bal nak’, hoolok’ilgusano : nook’ol

gusarapo (animal) : bolinh : h, wakaxp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.haber : yaan, antalhábil : péeka’anhabitación : nah, otoch, taanahhabitar : kahakbalhabituar : suuktal, suuktahhabla : t’aanhablar : t’aanhacer : beet, meen, máak’anhacha : báathalagar : ki’imak óolthalcón : kóoshallar : kaxanhallazgo : kaxanhamaca : k’áanhambre : wi’ih, taakil hanalharto : nak óolhasta : takhasta la vista : tu heel k’iinhasta luego : tu heel k’iinhaz : ich, táanhebra : tsíil, tíich’hechicera : wáay (x), pulya’ah (x)hechicero : wáay (h), pulya’ah (h)hechizar : wáay, pul ya’ahhedor : tu’, tu’il, bookhelado : ke’el, síishelado (postre) : ke’el ch’uhukhelar : síiskunhembra : ch’up, ch’up(x), ko’olel, ba’al (x)hemorragia : tuul k’i’ik’henchir : buut’hender : buuh, heet, teehhendidura : k’oophenequén : kihhenequenal : kúuchil kihhepatitis : k’oha’anil ku meentik u chu’upul u táammel máakherbario : máak u hach yohel ba’alo’ob ti’ xíiwo’obherbívoro : ba’alche’ ku haantik xíiwherbolario : máak ku kaxtik xíiwo’ob utia’al u meent a ts’aakil yéetel utia’al u koneh.heredad : koolherida : yaah, loobherir : ki’inpahal, loobhermana : láak’ (x)hermana menor : íits’in, ko’olelhermana mayor : kiikhermano : láak’hermano mayor : suku’unhermano menor : íits’inhermoso : hats’utshermosura : hats’utsilhernia : p’it tuuch, p’it choochherramienta : nu’ukulherrero : men máaskabhervir : look, lookankunhidrofobia : sahakil ti’ ha’, ko’ilhidrografía : u xookil u ha’il yóok’ol kaabhidropesia : k’oha’anil ku ts’aik ti’ máak tumen u yantal ha’ ich u wíinklilhiedra : bolon tibi’hiel : k’aahhielo : ha’ chichkunta’an tumen ke’el wáa síishierba : xíiwhierba graminea : aak

hierbatero : meen, máak ku ts’aak yéetel xíiwo’ob.hierro : máaskabhígado : táaman, táamne’elhiguera : k’o’och (x)higo : k’o’ochhigo chumbo : núum tsutsuyhija : waal (x)hijo : aalhilar : haaxhilvanar : hul púuts’hincar : xoltal, xoltah, xolkinhinchado : chuuphinchar : chuup, chu’upulhinchazón : chuuphipo : tuk’ubhispano : káastlan wíinikhistoria : u tsikbalil wáa u xookil ba’ax ucha’anhocico : ni’hogar : otoch, nah, nahil, taanahhoja : le’hojalatero : utskinahhojear : walak’holgazán : ma’k’óol, hooykepholgazana : hooypelholbox : hoolboox (hoyo negro)hollejo : saay, saayelhollín : sabak, yabak nahhombre (humano) : wíinik, mayhombre (vaón) : xiib (h)hombro : keléembal, keléenbalhomicida : kíinsah wíinik, kíinsah mayhomosexual : ch’upul xiib, kankalashonda : yúuntunhondo : taamhongo : kuuxumhongo rojo : chacha waayhonrar : tsiikHopelchen : Ho’pelche’en (lugar de cinco pozos)hora : orahoradar : hool, poothorca : hich’ kaak, bits’ kaalhorcajadas : héets méek’horcón : okomhorizonte : chuun ka’anhormiga : síinikhormiga arriera : chak wayah kaabhormigón : sáakal, jóoch’hormiguero : nahil síinik, muul síinikhorno subterráneo : píib, píibilhorqueta : xa’ay, tóoxche’horror : ha’as óol, hak’óolhortelano : kanan pak’al, kalan pak’alhospedar : k’aam u’ulab, k’ubenbahospital : nah k’oha’anhotel : nah u’ulabhoy : behla’e’hoyo : hoolhoyuelo : tuuxhoz : báathuano : xa’anhuasteco : téenekhuaya : wayúumhueco : hoolhuella : pe’echak’

huérfano : ma’ yuum, ma’ na’hueso : baakhueso sacro : boboxhuésped : u’ulabhuevo : he’, e’elhuir : púuts’ul, hóok’olhuizache : k’i’ix (acassia pueblensis)hule : k’i’ik’ che’, saats’humanidad : wíinikilhumano : wíinik, máak, lu’um kaabhumear : luk’ulhúmedo : ch’uulhumildad : óotsililhumilde : óotsilhumillar : t’oonkin, sublakkunhumo : buuts’hundir : ts’aam, buul, búulul, tomchahalhuracán : chak iik’huraño : k’o’oxhurgar : loom, húul che’hurón : sáabimhurtar : ookolhurto : ookolhusmear : úuts’ben, uuts’, ch’a’ booki : i, bolonp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.idea : tuukulidentificar : k’ahóolidioma : t’aanidolo : póolbil che’, k’uhiglesia : nah k’uh, u yotoch ki’ichkelem yuum.ígneo : chakhole’enignorante : ma’ ohel, máak ma’ u yohel wáa ba’axi’.ignorar : ma’ oheligual : keet, beey xanigualar : keet, táaxkuniguana : huuh, t’ool, t’ool huuhileso : ma’ úuch loob ti’i’, ma’ úuchuk loob ti’i’ilícito : ma’ utsi’, ma’ ma’alobi’iluminar : sáaskunimagen : oochelimaginar : ts’i’ óol, tuukulimbécil : meelem, mina’an u na’atimitar : éets’, u beetik máak le ku meentik uláak’e’impedir : weet’imperfecto : ma’ ts’oka’ani’, ma’ ma’alob menta’ani’impermeable : ma’ tu máan ha’i’impertinente : nak óolimplorar : k’áat, yaanyanimpoerante : k’ana’animporte : toholimposible : ma’ tu páahtal u meenta’al, hach talamimpotencia : ma’ muuk’ilimpotente : ma’ muuk’, mina’an u muuk’inaugurar : chúunpahal, léeks, káahs, holbesincendiar : tóok, elel , t’aabincensario : p’uulutindicar : e’eincisivo : koh yan táanil ti’ u chi’ mayinclinar : chiin, ch’e’, t’oonincómodo : ma’ ma’alob aniki’, ma’ ma’alob u yu’ukubai’incordio : ma’ahintroducir : oksahincubadora : u n’ukul tu’ux ku pahkúunsa’al he’; u n’ukul tu’ux ku ts’a’abal mehen paalal ma’ k’uchuk u k’iinil u síihili’.indagar : k’áat chi’

indicar : e’esindígena : máasewal, wíinik, wi’it’indígena maya : wi’it’, maaya wíinikindigente : óotsilindigestión : bah chíimindio americano : máasewal, wíinik, wi’it’individuo : wíinik, máakinducir : tak t’aanindultar : sa’asal si’ipil, sa’at si’ipilindulto : sa’as si’ipil, sa’at si’ipilinfancia : paalil, tu paalilinfantil : chan paal, mehen paalinfectar : yaahtal, tu’talinfeliz : nuum yah, óotsil mayinfierno : mitnalinflar : p’utu’us, uus, sotbainformación : t’aan, ts’aa t’aaninformar : t’aan, ts’aa t’aan,a’al ts’aa ohéetbilingerir : u yoksa’al hunp’éel ba’al ti’ uláak’Inglaterra : Ingl’aaninglés : íinglese’ wíinikinglés (idioma) : íinglese’ t’aaningle : he’ehingrediente : xa’ak’ingresar : okolinhalar : ch’a’ book, ch’a’iik’injertar : taab, taak’injuria : pooch’, pooch’ilinjuriar : pooch’, pooch’ilinmigrar : k’uchul, taal ti’ kaahinmovilizar : wa’akun, wa’atalinmune : ma’ tu k’oha’antalinquietar : péek óolinsecto : ik’elinsertar : oks, buut’, chook’, k’aapinsomnio : ma’ wenelinstante : súut, súutukinstrucción : ka’ambes, kaansinstruir : ka’ambes, kaansinstrumento : nu’ukul, ba’alubainsultar : pooch’, pooch’ilinsulto : pooch’, pooch’ilinteligencia : na’atintensidad : séeb, séebil, chich, chichilintentar : k’áat, óotintercambio : paklan k’eex, k’eexinteresar : k’abéetinternar : oks, oksahintérprete : tsol t’aaninterrogación : wainterrogar : k’aat, k’aat chi’, ch’ooch’ k’áatinterrumpir : xu’uls, wa’akunintestino : chooch, choochelintoxicar : ts’aakintrigar : t’aan tu paachintroducir : oks, juup, ts’oop ts’ootinundar : búul, búululinvadir : okolinventar : paat, tuusinvestigar : ch’e’, k’áat t’aan, kaxaninvierno : ke’elilinvitar : t’aan, a’alinyección : huup’, ts’aabil ts’aak yéetel púuts’inyectar : huup’, ts’aa ts’aak yéetel púuts’

ir : bin, xi’ikira : k’uux, p’uuh, ts’íikilirrigar : líil ha’irritar : p’uuh, ts’íik, chi’ichnakirse : ximbalisla : peten, káach lu’umisleta : peten, petenilItalia : Itaiaitaliano : italia wíinikitaliano (idioma) : italia t’aanIzamal : Itzamna’ (rocio del cielo)izquierda : tsíikj : j, lahunp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.jabalí : kitamjabón : sak p’o’jacal : xa’anil nah, paaseljade : ya’ax chich hunjadear : héesbal, héesbahjaguar : báalam (panthera onca)jaguar negro : boox bola’ayjaguar pequeño : chak bola’ayjalar : kóol, páay, híits’jalea : yo’och mehen kaabjamás : mix bik’inJapón : Xapo’ojaponés : xapo’o wíinikjaponés (idioma) : xapo’o t’aanjarabe : ch’uhuk ts’aakjarana : síit’ óok’otjardín : tu’ux ku pa’ak’al hats’uts loolo’ob yéetel hats’uts che’o’ob.jaspeado : páapayjarro : buulebjaspear : páapay boonjaula : k’alab che’, kúuchil tu’ux ku k’a’ahal ch’íich’o’ob wáa ba’alche’o’ob.jefe : yuum nohoch yuum, halach wíinik, tatich, nohochiljeme : háat k’abjesucristo : ki’ichkelem yuumjeta : ichjícama : chi’ikamjícara : luuchjilote : chakpak’e’enjoda : topojornal : náahal ku ts’a’abal tu yóo’lal hunp’éel k’iin meyah.jornalero : kol náahaljoroba : p’uusjoto : ch’upul xiib, kankalasjoven : xi’ipal, táankelemjoven (mujer) : ch’úupal, lo’obayan (x)juanete : t’aahamjúbilo : ki’imak óolaljuego : báaxal, báaxahjuego de azar : buuljugar : báaxal, báaxahjugo : k’aab, ki’isjugo de limón : u k’aab muliixjugo de naranja : u k’aab pak’áaljuguete : báaxal, báaxahjuicio : tuukul, na’atjuntar : nuuch, nuup, mool, muuch’, much’kinjunto a él : yiknaljustán : piikjuventud masculina : táankelemil, xi’ipaliljuventud femenina : ch’úupalil, lo’obayanil (x)k : k, bulukp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.

kaki : boon ku ho’op’ol kitak k’aank’an tak ya’ax sak éek’.karate : loox ku ka’ansa’al tia’al ma’ u ha’ats’al may.kermesse : cha’an ku meenta’al tia’al u mo’olol taak’in tia’al u ma’alobkinta’al hump’éel kaahkilómetro : u p’iisil mil meetroso’obkiosco : hunp’éel chan nah yaan ti’ u k’íiwikil kaaho’ot tia’al u meenta’al cha’ano’ob.claxon : hunp’éel chan ba’al yaan ti’ buus wáa, he’ ba’axak ki buuts’ile’ tia’al u yawtik máax ku táakal tu beel.l : l, ka’alahunp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.labio : booxel chi’laborar : meyahlabrar : póol, póol che’lactar : chu’uch, ts’aa chu’uchladear : k’eech, ch’eet, k’uuy, niixladera : níixlado : tséel, xáax, háalladrar : chi’ibal peek’, chi’iballadrón : ookollagaña : ch’eemlagartija : meemechlagarto pequeño : t’oollagarto (cocodrilo) : áayinlágrima : k’aab ich, ha’il ichlago : ha’laguna : áak’allaja : cháaltunlamento : ok’ol, awat, áakamlamer : ma’ats’, leets’lámpara : ch’uyub sáas, huullampiño : birichlangosta : sáak’langosta de mar : chakaylanzar : ch’iin, puullapidar : ch’iinlapo : lah, wéek’ lah, bok’ lahlargo : chowaklarva de carne : siblarva de mosco : bolinlástima : ch’a’ óotsilillastimar : k’ool, k’iil, meen looblata : latáalátex : litslatido : péek, puul, síit’latir : péek, síit’, populaankillavabo : u n’ukul tia’al u p’o’obol k’ablavado : p’o’lavandera : p’o’ (x)lavar : p’o’lazar : léehlazo : mook, léehleal : haah, utslealtad : haahil, utsillección : xooklectura : xooklechar : u bo’onol wáa ba’ax yéetel ta’an yétel ha’leche : k’aab liimleche materna : iimixlechón : leechlechuza : iikim, t’óohka’ x nuukleer : xooklegua : lúublejos : náachlejía : ho’ollelo : meelen, ma’ óollengua : t’aanlengua (organo) : aak’

lenguaje : t’aanlento : chaanbéelleña : si’leñar : si’, mol che’leño : che’león americano : kohleoncillo : kohlepra : háaway, we’echlesbiana : ch’up ma’ tu ts’aik u yaal (x)lesión : yah, yahil loobletrina : u kúuchil ta’levantar : líik’s, láat’libélula : tulixliberar : háalk’ab, cha’libertad : háalk’ab, cha’librar : cháalk’ab, hóok’s, luk’slibre : cha’ak’ab, háalk’ablibro : hu’unlicor : ha’ ku káalkunah, k’aablid : ba’ate’el, ba’ate’illíder : halachil, poolil, ho’olillidiar : loox, paayliebre : tsuub, t’u’ulliendre : ye’el uk’liga : saats’ligar : k’aax, heep’ligero : saallijada : haab’lijar : haab’lila : chak puk’e’enlima : haablima (fruto) : hiixlimar : haablimitar : p’iislímite : xuul, ts’ooklimón : muliixlimón agrio : su’uts’ muliixlimosna : máatan, síihlimpiar : cho’, chúul, puslimpio : sak, hanillinaje : ch’i’iballiquidar : láah bo’olliso : táax, babayki, hahalkilisto : séeb, péeka’anlitoral : háal ha’, háal k’áak’náabllaga : yahllagar : yahtalllamada : t’aanllamar : t’aanllano : táax, táats’llanto : ok’olllanura : chak’an, táax lu’umllave : ch’otobllegar : u’ul, k’uchul, kóoholllenar : chuup, buut’, chook’lleno : chuupllevar : biis, taasllorar : ook’olllover : k’áaxal cháak, k’áaxal ha’, cháakllovizna : tóos ha’, tóosa’lloviznar : tóos ha’, tóosa’lluvia : cháak, k’aaxal ha’lóbrego : loob, loba’anlocalidad : kaah

localizar : kaxanloco : ko’, choko pool choko ho’ollodo : luuk’lodazal : chak luuk’lograr : páahtal, náahalloma : múul, pu’uk, chan witslombriz : kanil nak’lombriz de tierra : lukum kaanlomo : paach, pu’uch, sibin, sibnellonganiza : bek’ech chooch but’a’an yéetel huch’bil bak’lonja : tsaatsloquear : ko’il, choko poolilloro : t’uut’los dos : le ka’peellucero : eek’luciérnaga : kóokaylucir : léembal, léets’ballucro : náahallucha : ba’ate’elluchar : ba’ate’ellugar : kúuch, kúuchillumbre : k’áak’luna : uhlunar (de la piel) : yuuyluxación : sáay, sáayalluz : sáas, sáasilm : m, óoxlahunp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.macana : xtol, xtol che’maceta : pak’al ts’aba’an ti’ p’úul wáa ti’ kuummachácar : kool, k’uut, peech’, maaxmachete : máaskabmachetear : ch’aak yéetel máaskabmacho : xiibmacho (animal) : xiibil ba’alche’machorra : ch’up ma’ tu ts’aik u yaal (x)machucar : peech’, maax, muux, yaach’madeja : cháach, chúuch, k’aaxmadera : che’madera dura : bohommadero : che’madrastra : mahan na’, ka’ana’madre : na’madriguera : áaktun, k’u’, sahkabmadrugada : ha’atskab k’iin, sáastalmadurar : tahal, tahankun, tak’antalmaduro : yi’h, tak’aanmaestra: ka’ansah xook (x)maestro : ka’ansah, ka’ambesah (h)magro : ts’ooy, ts’oya’an, bek’ech, cholo’opmagullar : nuul, maaxmaguey (agave) : kihmaíz (planta) : ixi’immaíz (mazorca) : nalmajar : maax, peech’, yaach’mal : k’aas, loobmal olor : bookmala suerte : loobmaldad : k’aasil, loobilmalear : k’askun, k’astal, k’aspahalmaleza : aban, loob, k’ak’as xíiwmaligno : ba’aba’al, kisinmalo : k’asmaltratar : to’to’opmalva : chi’chi’beh

malla : sawinmamá : na’mamar : chu’uchmamey : chakal ha’asmanantial : sayabmanatí : teekmancebo : táankelen, táankelemmancillar : u báabaxta’al xch’upmancha : éek’mandar : túux, tusbeelmandíbula : kama’achmanga : k’abil, k’abil nook’manglar : áak’alche’mango : ookmanija : k’abmanjar : ki’ilmano : k’abmano derecha : nooh k’abmano izquierda : tsíik k’abmanojo : cháach’, ch’uuy, k’aaxmanosear : báabax, máamachmanso : suukmanteca : tsaatsmantel : nook’ ku ha’ayal yóok’ol mayak che’mantener : tséen, kuxkinmantilla : bóoch’manzana : chak pak’áalmanzana de adán : k’o’ochmanzanita (planta) : bisilmañana : sáamal, ha’atskabmañana (del día) : hatskaab k’iinmapache : k’ulu’mar : k’áak’náabmaratón : k’iinsabilmaravillar : ha’ak’ óol, ha’ak’óolmarca : weetmarcar : chíikbes, weelmarchar : xiimbal, binmarchitar : much’, muuts’, chuchul, kíimil, k’ak’altalmarear : éek’hoch’e’ental ichmargen : chi’, háalmaricón : ch’upul xiib, k’uuruch, kankalasmarido : íichammariposa : péepemmariposa nocturna : áak’ab ts’unu’unmarisco : k’omohmarrana : leech (x)marrano : k’éek’enmartillo : bahabmartirizar : muk’yahmás : máas, maasilmasa : sakam, huuch’masacrar : kíinsahmasaje : páats’, yéet’, yeets’mascar : cha’ach, haach’máscara : tep’ ich, pix ichmascota : aláakmasculino : xiibmasticar : cha’ach, haach’masturbarse : kóol keep, kóol iitmata : che’matanza : kíimsah, banban kíimsahmatar : kíimsahmatorral : aban, haban, pokche’

matraca : bohol che’matrimonio : ts’o’okol beelmatriz : káakbach (x), choko iit (x)matrona : xunáan, ko’olelmaullar : awat miis, ok’ol miismaxilar : kama’achmaya : maaya wíinikmaya (idioma) : maaya t’aanMayab : Maaya’ab (Lugar de pocos)mayor : nohochilmayoral : mayokol, mayolmazorca : nal, hek’ nalmear : wiixmecapal : táabmecate : k’aan, ts’áakmecer : úumbal, úumbah, pik’mechón : p’ootmechón de pavo : tsuummadia noche : chmuk aak’abmedicar : ts’aakmedida : p’iismedicina : ts’aakmedición : p’iismédico : ts’ak máak ts’ak yahmedida : p’iis, p’isibmedir : p’iismeditar : tuukulmedio : chumukmedio día : chumuk k’iinmedir : p’iismédula : ts’o’omel baakmejicano : wach wíinikMéjico : Mexikoomejilla : p’u’ukmejorar : ma’alobkin, ma’alobtalmellar : p’uuy, ts’eehmellizo : iichmencionar : chihamendigar : k’áat, matanmendigo : matan (h), k’áat matanmenear : k’uuy, biik’, yúuk, pipik’meneo : niik’, k’uuy, biik’, bibik’, pipik’menester : k’abéetmenguar : éemel, kaabaltalmenor : chan, chichan, ts’irismensaje : t’aan, k’iben t’aanmensa : meelen peel (x)menso : meelen kep (h)menstruación : éemel k’i’ik’menstruar : éemel k’i’ik’mensura : p’iis, hol ch’akmensurar : p’iis, xot’ k’áax, hol ch’akmente : tuukulmentir : tuusmentira : tuusmentón : no’ochmeñique (dedo) : t’uupmeollo : nooy, ts’u’mercado : k’íiwik, u kúuchil u ko’onol yéetel u ma’anal ba’alo’ob.Mérida : T-Ho’ (lugar de cinco)meridano : ho’ilmermar : p’íitkun, éemel, kaabaltal, kaabalkunmesa : ka’anche’, mayak, che’meseta : chakáan

meta : xuulmetal : máaskabmetate : ka’meteorito : k’áak’, chamal xnuukmeter : ts’oot, huup, chook’, oks, kaapmexicano : wach wíinikmexicano (idioma) : wach t’aanMéxico : Mexikoomezcla : xa’ak’, xe’ek, ya’ach’mezclar : buuk’mi (pronombre) : in, tinmico : ma’axmirada : ta’microbio : ik’elmiedo : sahkil, sahakilmiel : kaabmiembro viril : keep, toonmierda : ta’migaja : p’úuy, xéet’, xéet’elmilpa : koolmina : áaktun, sahkabmío (mía) : in tia’almirar : il, paakat, cha’anmiserable : óotsilmiseria : óotsililmitad : búuh, táan buh, táan chumuk, táankochmocho : móochmoco : síimmoderar : p’iis, ts’aa p’iismodista : chuuy (x)modo : bay, bey, beya’, beyo’ bix, laymofar : p’a’as. eets’moho : kuuxum, ta’ cháakmojado : ch’uulmojar : ch’uulmojón : xu’uk, multunmojonera : xu’uk’, multunmolar : cha’am kohmolde : u nu’ukul hóohochil tu’ux ku láala’al wáa ba’ax.moldear : paat, u meenta’al wáa ba’ax ichil hunp’éel un’ukul hóohochil.mole : koolmoler : huuch’, muuxmolestar : k’uuxil, ts’íikil, p’u’uhulmolinillo : huuyubmolleja : tuuchmollera : ya’almomento : súut, súutukmomoto (animal) : tohmondar : ts’eeh, ts’iil, p’eelmondongo : u tsuukel wakax meenta’an tia’al haantbilmoneda : taak’inmonedero : u nu’ukul tu’ux ku ts’a’abal taak’inmono : ma’axmonografía : u ts’íibil ba’alo’ob ucha’an, ku meenta’al ti’ hunp’éel kaah, ba’alo’ob yaan yéetel ba’alo’ob.monstruo : k’aak’as máak, k’aak’as ba’almontaña : wiits, noh k’aax, múulmontar : naat’monte : k’áax, wiits, múulmontículo : múulmontón : túuk, múul, múuch’ tsúukmontura : xéekmoño : t’uuchmoretón : chak puk’e’enmorada : otoch, nah, taanah

morar : kahtalmorcilla : choochmordaza : k’ax chi’mordedura : ch’i’ibalmorder : chi’ibal, níich’, k’uuxmordizco : níich’, k’uux, nóot’, néet’moreno : boox wíinikmorir : kíimilmorral : chíim, sáabukanmortaja : nook’ ku meyah utia’al u te’ep’el kimenmortandad : báan kíimil, kíimililmortero : muxub, k’utubmosca : ya’axkachmosco : k’oxolmosquito : k’oxol, boox k’oxolmostrar : e’esmover : péek, péeks, pik’, húuymovimiento : péekmozo : táankelem; paalitsilmucosidad : síimmuchacha : ch’úupaal (x), xi’ipaalmuchacho : paal, táankelemmucho (superlativo) : hach, seen, seten, heta’an, ya’abmuda de ropa : u heel nook’mudar : heel, k’eexmudo : tootmueca : éets’, nich’ kohmuela : cha’am, cha’am kohmuerte : kíimilmuerto : kimenmugir : awat wakax, áakam wakaxmugre : éek’, éek’chok’, kiirits’mujer : ch’up, ko’olelm, ba’al (x)mujer joven : ch’úupaal, lo’obayan (x)mulato (planta) : chakahmuleta : che’ ku ts’aik yáanal u xiik’ máak k’oha’an wáaki’inpaha’an u yook tia’al u páahtal u xíimbal.multa : bo’ol ku meentik máak ts’o’ok u meentik wáa ba’ax k’aasilmultiplicar : ya’abkunmultitud : ya’ab, ya’abal, múuch’mundo : kab, yóok’ol kabmunición : yóol ts’oonmuñeca : hunp’éel báaxal he’ bix chan ko’olel ku báaxtik mehenmuralla : pak’, ka’anal pak’murciélago : soots’murmullo : mukul t’aanmurmurar : mukul t’aan, mukul chi’muro : pak’músculo : xiich’, muuk’, bak’museo : kúuchil tu’ux ku ye’esa’al úuchben ba’alo’obmúsica : paaxmúsico : máak ku paaxmuslo : muk’ ookmutilar : xoot’, kúulmuy (superlativo) : hach, seen, seten, héet, heta’an, táahn : n, kanlahup’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.nacer : síih, antal, hóok’olnacimiento : síihilnada : mix ba’alnada más : chéen, ha’alili’nadar : báabnadie : mix máaknáhuatl (idioma) : wach t’aannalga : bak’el iit, p’u’ukil iitnanche (planta) : chi’

naranja : pak’áalnaranja (color) : chak k’annaranja agria : su’uts’ pak’áalnaranja dulce : ch’uhuk pak’áalnariz : ni’narrar : tsikbal, tsoolnata : oots’nativo : wayil, máasewáal, siknáalnaufragar : búululnáusea : taaktal xehneblina : yeebnecesario : k’ana’an, k’abeetnegación : ma’ mina’annegar : ma’ haahi’, mix haahi’negligencia : náay óolal, nay óolalnegro (color) : booxnegro (persona) : boox wíiniknejayo : bóo’ ha’nene : chaanpal, chan paalnevar : bat, k’áaxal ke’elni (conjunción) : mixnido : k’u’niebla : yeebnieta : áabil (x)nieto : áabil (h)nieve : batnigua (animal) : al ch’ikninguno : mix mayniña : paal (x)niña del ojo : neek’ ichniñez : xi’ipaalniño : paalnivelar : táaxkun, táats’kun, tohkinnixtamal : k’u’umno : ma’no (condicional) : wa ma’eno hay : mina’annocivo : k’aasnoche : áak’ab, ook’innodriza : chiw (x), paal na’nómada : máak chéen bey u máano’ yéetel ma’ u hets’kunmah u yotoch ti’ hunp’éel kúuchi’.nombre : k’aaba’nopal : páak’am (opuntia ficus indica)norte : xamannosotros (nosotras) : to’onnotar : chíikpahal, ilnoticia : péektsilnoveno : bolonp’éelnube : múunyalnublar : nookoytal, líik’ih ha’nuca : pachkabnudo : mook, k’aax, hook’nuera : ilibnueve : bolonnuevo : túumbennuez de la garganta : k’o’ochnumeración : xookililnúmero : xooknunca : mix bik’innupcias : ts’o’okol belñ,: ñ, ho’lahup’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.ñame (planta) : makalñoño : ma’ na’ato : o, waklahunp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.

o (conjunción) : waobedecer : u’uy t’aanobeso : polokobjeto : ba’alobrero : meyhilobscurecer : éek’hoch’e’ental, áak’abtal, áak’abchahalobscuridad : áak’abil, éek’hoch’e’enilobservar : il, paakat, cha’anobstruir : k’aal, maak, tsuutsobtener : antal, chuukocaso : t’úubul k’iin, bin k’iin, chíinil k’iinoccidente : chik’inocelote : chak mo’olocéano : k’áak’náabocho : waxakocupar : tusbelocurrir : máan, úuchulodiar : p’eek, k’uuxodio : k’uux p’eek, ch’a’ k’uuxodontólogo : hots’ kohoeste : chik’inofender : si’ip, si’ipil, pooch’il, p’a’asofensa : si’ip, pooch’, p’a’asoficio : meyahofrecer : ts’aa, k’a’ayofrenda : síih, k’aamoído : xikinoir : u’uyojalá : baatsina’ojo : icholer : úuts’, úuts’ben, ch’a’ bookolor : bookolvidar : tu’ub, p’aatolla : kuumombligo : tuuchomitir : p’aat, ma’ u meenta’al ba’axomnipotente : ku páahtal u beetik tuláakal ba’alomóplato : u baakel keléembalonce : bulukondear : péek, wilbáaonomástico : k’iin k’aaba’opacar : éek’hoch’e’entaloperar : xootopinar : t’aan, a’al tuukul, ts’aa tuukuloprimir : heep’oración : payal chi’orar : kamat’aanorden : tsoolordenar : a’al, tsool, taasordeñar : poots’, pots’ im, hóok’s k’aab imoreja : xikinorganismo : wíinklil, wíinkililórgano genital femenino : peel, k’uulorientar : tsol xikin, ts’a nu’uk, ch’a’ nu’ukoriente : lak’inorificio : hoolorigen : chuun, káahal, moots, ch’i’ibalorilla : chi’, p’iich, háalorina : wiixorinar : wiixoro : k’uun, taak’inortiga : láal, much, p’óop’oxoruga : chamal k’iinorzuela : xooy

osamenta : baako’oboscurecer : áak’abtal, éek’hoch’e’entaloscuro : éek’hoch’e’enoso : chab polokoso hormiguero : chaboso negro : chab polokotorgar : ts’aa, k’uubotra vez : ka’teenotro : uláak’otro día : tuláak k’iinovar : e’eloveja : tamanoxidar : iitsinóxido : iitsp : p, uklahup’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.pabellón : lakampabellón de la oreja : le’ xikinpabilo : k’uuchpaciencia : chuka’an óol, pa’atpadecer : muk’yahpadrastro : mahan yuum, ka’a yuumpadre : yuum, taat, taatáapagar : bo’olpago : bo’olpágina : yich hu’un, táan hu’unpaila : nohoch yéetel kóoch kuumpaís : lu’umilpaisaje : hunxéet’ lu’um, k’áax wáa k’aak’náab hach hats’utspaja : su’ukpájaro : ch’íich’pala : ho’opobpalabra : t’aan, t’aanilpaladar : nab ka’anPalenque : Tuliha’ (lugar de aguas grandes)palidecer : sak pile’ental, saktalpalido : poospalillo : ch’ilibpalma : xa’anpalma de la mano : lalah k’abpalmear : papax k’ab, lalah k’abpalmera : xa’anpalmo : nab, nab k’abpalo : che’palo mulato : chakahpaloma : úukum, tsuutsuy, sakpakalpalpitar : síit’, péekpalta : óonpaludismo : ke’el chokwilpan : waahpan de trigo : káastlan waahpanadería : nah tu’ux ku meenta’al yéetel ku ko’onol waah.panal : pak’ kaab wáa xuuxpantaleta : chupul eexpantalón : eexpantano : áak’al, áak’alche’, chak luuk’pantera : boox bola’aypantorrilla : p’ul ook, t’óonpanza : tsuuk, nak’pañal : táas iitpaño : xéet’ nook’ tia’al u yúuchul cho’papá : yuum, taat, taatáapapada : k’oh, k’o’och, chíinpapaya : puutpapel : hu’un

papera : chuchup kaalpar : ka’par de zapatos : ts’áampara : tia’alparalizar : wa’atal, wa’akun, he’elelparar : wa’atal, wa’akun, he’elelpararse : níikilparecer : chíikpahalpared : pak’pariente : láak’, láak’ tsil, éet k’i’ik’elparir : aalan, óolinkunparpadear : múumuts’ ich, p’i’ip’i’il ichpárpado : sóol ich, paach ichparque : tsúukparral : abanilparte : xet’partera : aalans (x), ilah k’oha’an (x)partícula : p’úuy, p’úuyul, xéet’, káachparticular : beelpartido : buuh, xoot, teehpartir : buuh, xeet’, xiik, xoot, haats, teehpasado mañana : ka’behpasar : máanpasear : ximbal, máanpaseo : xíimbal, máanpasión : muk’yah, ts’íibolal, óolpaso : xáak’abpastar : háalsuumpasto : su’uk, xíiwpastor : máak ku kanáantik ba’alche’o’obpata : ook, mooch’, xaawpatear : kóochak’, háanchak’patio : táankabpatria : lu’umil kaahpatrón : nohchilpava (hembra) : tuux (x)pavo : úulum, tso’pavo de monte : kuutspayaso : chi’ikpeca : eek’, yeek’pecado : k’eban, si’ipilpecadora : k’eban (x)pecador : k’ebanpecar : kuch k’eban, kuch si’ipilpécari : kitampecho : tseempechuga : tseemil ch’íich’, sak bak’, tseempedazo : xóot’, xéet’, káach, kóotspedernal : tok’, tok’ tuunichpedir : k’áatpedo : kiispedorrear : kiispegar : taak’, paak’, haats’peinar : xáach, xáache’bpeine : xáache’bpejelagarto : ayim kaypelagra : tikin sóolbapelar : ts’íil, súus, k’oospelear : ba’ate’elpelícano : p’onto’peligroso : hach k’aspelirrojo : chak lóolpelo : tso’otspelón : k’olis

peludo : máak wáa ba’alche’ hach ya’ab u tso’otselpeluquería : kúuchil k’oospelvis : t’eet’pellejo : oot’, oot’elpellizcar : xe’ep’, le’ep’penacho : p’ootpenca : le’kih, le’kiiwpendejo : sahlu’um, meeten keeppene : keep, toon, birichpenetrar : okol, okoh, máan, táats’ máan, póot máanpensamiento : tuukulpensar : tuukulpeón : xíimbal máak, meeyhil máak (h)pepita : neek’pepita de calabaza : tóop, sikilpequeño : chaan, chichaan, mehen, ts’irisperder : saatperdiz : noomperdonar : sa’as si’ipil, sa’asa’al si’ipilperdurar : xáantalperecer : kíimilperegrinar : xíinxinbalperegrina : máansbah (x)peregrino : máansbahperezosa : hooypelperezoso : ma’k’óol, jooykepperforar : poot, hoolperfumar : ki’bokkin, ki’bokkunperfume : ki’bok, ki’bokilperíodo : k’iin, k’iinilpermanecer : p’áatalpermanencia : p’áatalpermitir : cha’pero : kux, ba’ale’perra : ch’upul peek’perro : peek’, xiibil peek’perseguir : áalkab paach, ch’a’ paach, tsay paachpersona : may, wíinikperverso : k’ak’as máak, k’asa’an, kisin máakpervertir : k’askunpesadilla : wayak’, k’ak’as náaypesado : aalpesar : yah óolpesar : p’iispesca : chuklantáabahpescado : kaypescar : chuuk, chuuk kay, maachpescozón : k’oop, wáas k’oppescuezo : kaalpeso : aalilpeso (moneda) : pesopestaña : máatsa’pestañar : muts’ ichpeste : k’oha’anil ku meentik u yantal báan kíimililpetaca : ba’aspetaca (de huano) : bik’ixpetate : póoppez : kaypezón : pool impezuña : maay, mo’olpiar : ts’its’iankipicado : t’óochpicadura : chi’ibilpicante : páap

picar : t’óoch, chi’picazón : saak’, saak’ilpico de ave : u koh ch’íich’, u ni’ ch’íichpicoso : páappie : ookpiedra : tuunichpiel : oot’, oot’ilpierna : t’óonpinchar : loompinole : k’áahpintar : boonpintura : boonpiña (fruta) : boobpiña de henequen : boobpiñata : p’úulpiñuela : ch’am, ch’ompiojo : uk’pipián : óom sikilpirata : may ku yookol ich k’áak’náabpisar : pe’echak’, ts’a’acha’piso : lu’umpisotear : pepe’echak’pitahaya : wo’pizote (animal) : chi’ikplacer : ki’imak óolalplanchar : hi’, yúul, taats’planta : aban, che’, xíiwplantar : pak’, pak’al, xaabplantío : pak’alplata : sak taak’inplátano : ha’asplaticar : tsikbal, t’aanplato : u nu’ukul tu’ux ku ts’a’abal hanal wáa he’ ba’axak tia’al haantbile’playa : háal ha’, háal k’aak’náab, chi’ k’áak’náabPlaya del Carmen : Xamanha’ (agua del norte)plaza : k’íiwik, chúumuk kaahplazo : xot k’iinpleito : ba’ate’ilpliego : wuuts’, paakpluma : k’u’uk’umpoblación : kaah, kaahtalilpoblar : kaahkunpobre : óotsilpobreza : óotsililpochote (planta) : ch’oh, pi’impoder : muuk’poder (verbo) : páahtalpodrido : tu’, tu’ha’an, k’aas, k’aasa’anpodrir : tu’tal, tu’tah, book’polen : u ta’anil lool ts’o’ok u k’antalpolígama : ch’up wáa (x)polígamo : xiib maanal ti’, huntúul u yichamo’ob wáa yatano’ob.polilla : ik’el, cháabche’polvear : tóos, póospollo : t’aaw, chan t’eel; kuluulpomada : naabponer : ts’aa, taakponiente : chik’inponzoña de víbora : k’i’inampor : tumen, tu yo’olal, yóok’lalpor eso : le beetikpor poco : áaynakpor qué : ba’ax tenporción : ts’e’ets’ek, p’íit

porque : tumenPortugal : Lusíitáanportugués : lusíitáan wíinikportugués (idioma) : lusíitáan t’aanposada : mahan nahposar : túuchul, háayal, ts’áamalposible : unah, páahtalposición : anik, anilpostema : chu’uchumpotro : toon tsíimin, xiibil tsíiminpozo : ch’e’enpozole : k’eyem, k’eyenpreceder : paybe, biin táanil, máan táanilprecio : toholpresiosa : ki’ichpamprecioso : hats’uts, ki’ichkelemprecoz : peewpredicar : tseekpreferir : ichtpregonar : k’a’aypreguntar : k’áat, k’áat chi’prematuro : ma’ chuka’an u k’iini, ma’ k’ucha’an u k’iini’premeditación : tuukul u tukla’al wáa ba’ax táanil ti’ u meenta’alpremiar : bo’olprenda : nook’prender : máach, cháachpreñada : yo’ompreñez : yo’om, yo’omtalpreparar : beet, meenpresagiar : tomok chi’presencia : táan, tu táanpresentir : kóoholpreservar : ta’akpresidente : nohoch halach wíinikpresionar (físicamente) : ts’aal, peets’preso : k’ala’anpréstamo : páay, mahanprestar : páay, mahanpresumir : u’uyba nohchil, u’uyba noh ba’alpretender : k’aatprimavera : yáax k’iinprimer : yáax, táanilprimero : yáax, táanilprimicia : holbesprima mayor : ka’ kiikprima menor : ka’ íits’in (x)primeras horas del día : h’atskab k’inprimo mayor : ka’ suku’unprimo menor : ka’ íits’inprincipiar : káahal, lékel, chúunpahal, ho’op’olprincipio : chuun, káahalpringar : wiits’prisa : séeb, sséebil, séeba’anprivar : luk’s, tseelprobar : túumproblema : toopproclamar : a’al, ts’aa ohéetbilproducir : ts’aa, antalprofesora : kaansahprofesor : kaambesahprófugo : may puuts’ulprofundo : taamprohibición : weet’ilprohibido : weet’

prohibir : weet’prójimo : láak’, éet wíinikilproletario : meeyhil máak, kolnáalpromulgar : a’al, ts’aa ohéetbilpronto : séeb, háanpropagar : ya’abtal, nohochtalpropiedad : ti’il, tia’alpropio : tia’alprostituta : káakbach (x)protector : aantah, kananproteger : kalan, kanan, baalprovincia : chan kaah, peten lu’um, káakabprovocar : kaxan ba’ate’el, kaxan k’uuxil, kéexprueba : túumpodrir : tu’tal, tu’tahpueblo : kaahpuerca : leech (x)puerco : k’eek’en, beel (h)puerta : hoonah, hool nahpujar : áakam, men muuk’pulga : ch’ikpulgar (dedo de la mano) : na’ k’abpulgón : pok’olpulir : haab, haabalkunpulmón : sak óol, soot’otpulsera : k’aappulverizar : p’uuy, huuch’puma : kohpunta : ni’, xuul, p’iichpunzar : huup’, loom, ts’ooppuñado : lóoch’, óok, láap’puño : wol k’ab, tap’ k’abpupila : neek’ ichpuro : chamalpus : puhputa: káakbach (x), chek’a’an peel, choko iit (x)puto: ch’upul xiib, k’uuruch, kankalasq : q, waxaklahup’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.qué : ba’ax¿qué cantidad? : buka’ah¿qué cosa? : ba’axque : ka, kexque bueno : kex beyo’quebrado : kaachahquebradura : ki’impahalquebrar : kaach, oop’, p’iik, pa’ax xiikquedar : p’aat, p’áatal, p’áatahquedarse : p’atalquejarse : tak ho’ol, tak poolquejido : áakam, áakanquema : tóokquemadura : chuuh, chuuhililquemar : chuuh, tóok, elelquerella : tak pool, tak ho’olquerer : k’áat, óot, yaayanquerida : k’eech (x)querido : weeyqueso : kéexquetzal : kuk, kukuulQuetzalcoatl (Serpiente-Quetzal) : Kukuulkaanquiché : kich’éequiebra : kaach, watquién : máax, máaxi’quijada : kama’ach, no’och

quince : ho’lahunquiote del henequén : boobquitar : took, luk’s, tseelquizá : wáa, wale’, úuchak, úuchak, binaki’r : r, bolonlahup’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.rabadilla : boboxrabia : ko’, ko’ilrabo : nehracimo : ch’úuy, p’óochración : o’ochradicar : kuxtalradio : radióoraer : ho’och, horo’oxraíz : mootsraja : xéet’, xóot’, búuh, ts’íitrajar : buuh, teeh, haat, xiikrama : k’ab, k’ab che’, héek’, xay che’; xa’ay che’ramo : héek’, chúuchramón : ooxrana : muuchrapar : ts’iik, k’oos, k’oliskun, noroch k’oos, norot’ k’oosrápido : séeb, séeba’an, chich hach chichraptar : ookol, biisraquítico : p’eex, ts’uuts’raro : hela’anrascar : hoot’, la’ach, leep’rasgar : la’ach, le’ep’rasguñar : la’ach, ho’ot, xe’ep’raspar : ho’och, ha’achrasurar : ts’iikrata : ch’o’rato : súutukratón : ch’o’raudo : séebraya : haat’rayar : haat’, hara’at’rayo : haats’ cháakrayo de sol : huul k’iinraza : ch’i’ibalrazón : na’at, tuukulrazonar : tuukul, na’atrealizar : beet, meentrealizarse : uuchulrebajar : chichankun, mehenkun, éensrebanar : k’uup, háat k’uuprebelión : líik’il, líik’ ba’ate’elrebosar : tuulrebozo : bóoch’rebusca : meents’ul, kaxanrebuscar : meents’ul, kaxanrecado : túux t’aan, túuxbil t’aanrecaudo : xa’ak’recaudar : mool, mool taak’inrecelar : sahaktal, péek óol, k’ux óolrecelo : péek óol, k’ux óolrecibir : k’aam, ch’a’recio : k’a’amrecluir : k’aalrecoger : mool, háaymolrecompensar : bo’olreconocer : k’ahóolrecordar : k’a’ahal, k’a’ahsrecostar : naak, nakkunrectificar : utskin

recto : taats’, tohrecuerdo : kahatsa’recular : kukul iitrecuperar : ch’a’ óol, utstal, ch’a’ muuk’rechazar : ma’ óota’ah, ma’ u k’a’amah ba’alred : k’áanredactar : ts’íibredimir : lohredondo : wóolisreducir : chichantal, chichankun, mehenkunreflexionar : tuukulrefrigerador : un’ukul ku síiskuntik ba’alo’obregalar : síihregalo : síih, matanregañar : k’eey, k’eeyalregaño : k’eey, k’eeyahregar : hóoyabregistrar : ts’íibregla : p’isibregresar : suut, taalreina : ch’upul ahau, ahau (x)reino : ahauilreír : che’ehreja : hool behrelación : ts’iisrelación sexual : naach’relámpago : lehem cháakrelatar : tsikbal, tsool, a’alrelinchar : awat tsíiminremar : báab yéetel che’remediar : utskinremedio : ts’aakremendar : pak’a kook, utskinremitir : túux, túuchi’remo : che’ yéetel ku yáantkuba máak, utia’al u bin ich ha’remojar : ts’aam, suulremolino : mosonremozar : utskin, túumbenkunremuneración : bo’olrenacuajo : mehen muuch, chan muuchrencor : k’uux, ch’a’ k’uuxrenegar : pooch’, pooch’il, k’ex óolrentar : mahanrenuevo : k’u’uk’, top’ che’, óolrenunciar : p’aatreñir : ba’ate’elreparar : utskinrepartir : t’ooxrepetir : u ka’ meenta’al wáa ba’axreposar : he’elel, wa’atal, ch’a’ iik’reposo : he’elel, wa’atal, ch’a’ iik’reproducir : ka’ meentreptar : hiil, hiilankalreptil : tuláakal ba’alche’o’ob hilankil u máano’obrepugnante : che’ k’aas, táah k’aasres : wakaxresbalar : haak, haakchahal, haalk’ahal, kipchahalrescatar : k’eex, lohrescate : k’eexresembrar : xaab, taab, hulbe’enresfriado : síis óol, oka’an se’enresidir : kahak balresina : iitsresistir : ts’áaba chichi, ma’ tu p’atkuba

respirar : ch’a’íikresponder : nuukresollar : hahak iik’respetar : chíin ho’ol, tsiikrespeto : chíin ho’ol, tsiikrespiración : ch’a’ iik’respirar : ch’a’iik’resplandecer : léembal, huulresplandor de fuego : léets’responder : núukresponsabilidad : kuuchrespuesta : núukrestar : tseel, luk’srestaurante : nah tu’ux ku ko’onol hanalresto : yala’, xiixresucitar : ka’ kuxtal, ka’síihilresuello : ch’a’ iik’retar : kax ba’ate’el, kaxan ba’ate’elretazo : xéet’, xóot’, yala’retener : ta’ak, k’aalretentar : léekelretirar : luk’s, luk’ulretobado : k’o’oxretoñar : k’u’uk’ankilretoño : k’u’uk’, top’ che’retornar : suutretorno : suutretortijón : ch’ootretortijón de tripas : ch’ot nak’retozar : síit’, pa’ muuk’, pompom síit’retrato : yoochel he’ ba’axake’retroceder : kukul iitretumbar : huum, áamba, líilreunión : much’tal, much’kinah, mulkinahreunir : much’kinrevelar : e’esreventar : wak’reverdecer : ya’axtal, áak’talrevés : paach, kúul pachrevisar : il wáa ma’alobrevivir : ka’ kuxtal, ka’ kuxkinrevolcar : babal, hawlankilrevolotear : popokxiik’, papalaankilrevoltillo : xe’ek’revoltura : xa’ak, xe’ek’revolver : xa’ak, péeks, chíiktrevolver la tierra : buuk’revolver líquidos : book’rey : ahaurezar : payal chi’, kama t’aanrezo : payal chi’ribera : chi’, háalrico : ayik’alrico (de sabor) : ki’ridículo : su’utsil, subtalilriego : hóoyabriel : u beel wakax k’áak’rienda : hok’ ni’rifle : ts’oonrincón : tséel, tu’uk’risa : che’ehrizar : mulixkun, mulixkinrizo : u mulixil u pool máakrobar : ookol

roble : béekrobo : ookolroca : nohoch tuunichrociar : líil, tsiits, wits’ ha’rocío : p’iha’, hats’al ha’rodaja : pe’et, me’etrodar : bahak’, balk’ahalrodilla : piixroedor : ch’o’roer : nées, néet’, p’éep’rogar : yaayan k’áatrojo : chakromper : haat, xeet’, xiik, pa’, kaach, t’aakron : cho’olroncar : nóok’ áakanronco : ma’as kaal, so’oh kaalroncha : siip’rondar : máanropa : nook’, búukropero : u kúuchil tu’ux ku ts’a’abal nook’rosa : sam nikte’rosa (color) : sam chakrosado : sam chakrosca : koots’rostro : ichroto : haatal, pa’al, xeet’elrótula : pool píixroza : kool, páakrozar : kool, páakrubio : ch’eel, chak lóolrúbrica : horon ts’íibrudo : máak chich u meentik wáa ba’axrubí : chak xike’en tuunichruedo : u kúuchil u pa’ayal wakaxruido : huum, ch’e’ehruin : k’aas, k’aak’as máakruina : la’ pak’ (x)ruiseñor : k’ook’rumiar : haach’, ka’ haach’rumor : huum u tsikbalil wáa ba’axrústico : to’otolruta : beh, beel, behils : s, k’aalp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.sábana : teep’sabana (clima) : chak’ansabañón : weeret’saber : oohelsábila : hunpets’ k’in kihsabor : ki’, ki’ilsabueso (perro) : peek’sacar : háal, hook’s, hoots’, ho’opsacerdote : k’iin (h), yuum k’iinsaciar : na’ahtalsacudir : líil, tíit, púussagú (planta) : cha’aksal : ta’absalar : ch’óoch’kin, ch’óoch’ kun, pak’ ta’absalario : náahal, bo’olsaldar : bo’ol u ts’ook p’aaxsalida : hool, hóok’olsalir : hóok’ol, tiissaliva : túubsalpicar : wiits, tiits’salpicón : tsi’ikbil bak’ yéetel u xa’ak’

salpullido : uusáan (x)salsa : k’utbil p’aak, k’utbil iiksaltamontes : máas, sit’riyosaltar : síit’, p’iitsalto : síit, p’iitsalud : toh oolalsaludar : béech ho’ol, tsiiksalvaje : k’áaxil, ba’alche’salvar : áant, luk’s ti’ toopsanar : utstal, tohtal óolsancochar : chaaksandalia : xanabsangrar : took’, k’i’ik’ankilsangre : k’i’ik’sangría : took’sanar : utstalsanar heridas : buy bak’sano : ki’ óol, toh óolsanto : kili’ichsaña : k’uux, p’uha’ansapo : muuchsaquear : ookolsaramullo (planta) : ts’almuysarro (de los dientes) : ta’ kohsarteneja : haltunsastre : chuuy, chuuy nook’satanás : kisin, kisin ba’alsátiro : may ku ts’isik mehen paalalsatisfacer : ki’imak óol, ki’imaktal óolsazón : k’aan, tak’an, siip’sazonar : k’antal, tahal, tahankunsecar : tihil, tihinkunseco : tihil, bobóohkisecretaria : ts’íib (x)secreto : mukul, ta’ak tsikbalsecuestrar : u yokolta’al máak tumen u yéet máakilsed : uk’ahseguir : áalkab paach, toohol, chuukseis : wakseleccionar : teet, yéeyselva : k’áax, nukuch k’áaxsembradío : koolsembrar : pak’alsemana : p’is k’iinsemen : sa’il keep, u k’aab toonsementera : koolsemilla : neek’semilla de maíz : i’inahsendero : behsensibilidad : cha’ahsencillo : bi’ichsentar : kutal, kuklinsentenciar : xot’ k’iinsentir : u’uyseñal : chíikul, béech’ ho’ol, béech’ k’ab, béech’ kaalseñalar : tuch’ubseñor : yuum, taat, nohoch máakseñora : xunáan (x), ko’olelseñorita : ch’úupal, ba’al (x), lo’bayanseparar : tseel, haatssepelio : muuk, muksahsepulcro : muknalsepultar : muuksepultura : muknal

sequía : yáax k’iin, noh k’iinser : antal, yaanserenata : k’aay yéetel paax ku bisa’al tak tu nahil máaksermón : tseek, tse’ekserpiente : kaanservir : meyahseso : ts’o’omsexo : kobol, máantan máaksi : kux, túun, wáasí (condiciona) : beey, beyo’, haah, haan, he’le’siembra : pak’alsiempre : huntiich’, maantats’, léeyli’e’sierra : wiits, pu’uksiete : uksilbar : xóob, xuuxóobsilbido : xóob, xuuxóobsilenciar : mak chi’, p’aat ma’ t’aansilencio : ch’een, ch’ench’enkisilueta : oochelsilvestre : k’áaxilsilla : k’áanche’, xeeksima : taam, hool hach taamsin : ma’, mina’an, mixsingular : hunp’éel, huntúulsirvienta : meyhil (x), k’oos (x)sirviente : k’oos, meyhilsitiar : bak’ paach, k’al paachsitio : kúuchilsobaco : xiik’sobar : páats’, yeet’, yoot’sobra : xiix, yala’sobre (encima) : óok’olsobrecarga : p’ik kuuchsobrecargar : p’ik kuuch, píitmáan kuuchsobrina : sob (x)sobrino : sobsocorrer : áantahsoga : suumsol : k’iinsolamente : chéen, ha’alilsoldar : taak’, u tsu’utsuhool yéetel kib wáa uláak’solear : hayk’iinsolicitar : k’áat, kaxansólo : chéensolo eso : chéen lehaahsoltar : háalk’ab, cha’, waach’soltera : ma’ íichamsoltero : ma’ atan, may ma’ts’oka’an u beeli’.sollozar : ok’ol, xuxuch ni’sollozo : haha’ ok’olsombra : bo’oy, oochelsombrero : p’óoksonaja : sootsonaja de calabazo : tuch’ (x)sonámbulo : chukut kib, chukut wenelsonar : huumsonido : huumsonreir : che’eh, mukul che’eh, k’as che’ehsonrisa : sak che’eh, k’as che’ehsonso : meelen, nuumsoñar : náay, wayak’sopa : ya’ach’, chok’ (x), chok’obsoplar : uustsorber : xúuch, háap

sorbo : xúuch, háap, luuk’sordo : kóoksorprender : chuuk, hak’ óol, ha’as óolsospecha : tuukul, péek óolsostener : láat’, maach, ch’úuysótano : yáanal lu’umsuave : bi’bi’ki, susulki, o’olkisuavizar : ts’u’uba, ts’u’ubankunsubir : na’akalsubsistir : kuxtalsubstituir : heel, k’eexsubterráneo : yáanal lu’umsuburbio : pach kaahsuccionar : ts’u’uts’, chu’uchsuceder : úuchul, máansuceso : úuchulsucio : éek’, k’óok’ol, kiirits’sudar : k’íilkabsudor : k’íilkabsuela : k’éewelsueldo : náahalsuelo : lu’umsueño : náay, wayak’sufrir : muk’yahsumar : xook, ts’aasumergir : ts’aam, t’uub, buulsumir : buul, ts’aam, t’uubsúplica : yaanyan, yaanyan k’áatsuprimir : luk’s, háawssur : noholsurco : t’i’ilsuscitar : úuchulsuspender : ch’úuy, ch’een, t’úuy, líik’s, naaksuspirar : ch’a’ iik’sustentar : tséen, láat’sustento : o’och, hanalsustituir : heel, k’eexsusto : hak’ óolsusurrar : mukul t’aansuyo (suya) : u tia’alt : t, hunk’aalp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.tabaco : k’úutstábano : áakachtaberna : u kúuchil tu’ux ku ko’onol ha’ ku káalkunsik máaktabique : pak’tabla : che’, xóot’ol che’, xéet’el che’tablado : ka’an che’, k’ax che’tacaño : ts’u’uttachar : honhon ts’íibtahúr : may ku buultajada : búuh, xéet’, x’óot’tal vez : wale’talar : ch’ak che’, píik’ ch’aak, luk’s nukuch che’o’obtalón : tuunkuytallar : pooltallo : chuun che’tamal : tamali’, to’obil holo’ochtamandúa : chabtamaño : nohochiltambién : bey xanláayli’e’, léeyli’e’tambor : tunk’ultamo : ma’aytamo del maíz : ki’istampoco : mix

tan : hachtantear (con la mano) : tatal k’abtapa : maaktapar : maak, nuup’, k’aal, piixtapír (animal) : tsíimintarántula : chiwohtardar : xáantaltarde : chúunk’iintartamudear : k’alk’alak t’aan, k’alk’alak aak’taza (de ceramina) : laktea : táah che’, náax che’techo : ho’ol nahtejado : u ho’ol nahtejer : hiit’tejón : chi’iktejon rojo : bok’ol oochTekax : T-K’áax (lugar del bosque)tela : nook’, xéet’telaraña : k’aan amtelevisión : teléebits’ióoTelchac : Telchak (raíz de mangle)temazcal :temblar : kikilaankal, kikiláankil, kukuyaankiltemblor : áamba, kíilba, tíitbatemer : sahaktal, ch’a’ sahkiltemor : sahkiltempestad : chak iik’templo : nah k’uhtemporal : iik’al yéetel u cháakiltemprano : ha’atskab, sáastalTenabo : Tenaab (lugar de nenúfares)tendero : tu’ux ku le’ebe nook’tender : le’, siin, t’iin, haaytendón : xiich’tener : yaantener oportunidad : uuchulTenosique : Tenahtsiik (casa de hiladeros)tensar : t’iin, siintentar : mach, il túunteñir : boontepezcuintle (animal) : haalebterminar : ts’o’okolterremoto : péek áamba, kíilba, tíitbaterreno : lu’um, k’aaxterror : sahkiltestículo : e’el keepteta : iim, chu’uch, chuchu’tibia : tselek, baakel tselektibio : pa’ síis, sat síis, k’íinahtiburón : ch’ilamtiburón tigre : ch’ilam báalamtiempo : k’iin, k’iiniltienda : nahil koonol, nah tu’ux ku ko’onol ba’alo’ob.tiene razón : haah a t’aantierno : muun, áak’, ya’axtierra : lu’um, kaabtierra elevada : búu’tuntigre : báalam, chak bola’aytigre negro : boox bola’aytigrillo : sak xikintinaja : káattinte : boontintura : boontía : ts’eh na’

tío : ts’eh yuumtirahúle : saats’tirar : ch’iin, puultiritar : kikilaankil, kukuyaankiltiro : yóol ts’oon; ts’oon, ch’iintitilar : léembal, hohopaankil, ninibaankilTizimin : T-Tsíimin (Tierra de tapires)tizne : sabak, yabak nahtizón : náax che’toalla : cho’obo ha’ (x)tobillo : kaal ooktocar : maachtocar música : paaxtocayo : éet k’aaba’todavía : láayli’todo : túulis, tuláakal, láah, bultodo el día : bul k’iintodos : tuláakaltodos los días : tuláakal k’iintomar : ch’a’tomar (líquidos) : uk’tomate : p’aaktomate verde : ya’ax p’aaktonto : ma’ na’attopar : héentan, naktáantopo : ba’torbellino : moson, moson iik’torcer : ch’oot, k’eech, loochtordo (ave) : pich’, ts’iiwtorear : paay, pay wakaxtormenta : chak iik’tormento : tooptornado : mosontornear : póol che’, súus che’toro : xiibil wakaxtorpe : aal, ma’ péeka’ani’, xaan u xíinbaltortear : pak’achtortilla : waahtórtola : mukuytortuga : áaktos : se’entoser : se’en, se’en kaaltostar : oop’, eel, póoktotal : túulis, tuláakal, chuka’antrabajar : meyahtrabajo : meyahiltrabar : t’i’il, k’aaltraducir : tsool, k’es t’aan, u su’utul hunp’éel t’aan ti’ uláak’.traer : taas, púuttragar : luuk’, píit luk’tragedia : noh k’aas, nohoch loobtrago : luuk’traición : tuus, tooptraicionar : tuus, tooptraje : nook’trama : o’ochtramo : xóot’trampa : léech, núup’tranca : no’ox che’, tóoh che’tranquilizar : hets’ óol, hets’ tuukul, ki’imaktal óoltranscurrir : máan, áalkabtransformar : heel, suut, k’eextransitar : xíimbal, máantransportar : biis, púut

trapear : cho’ yéetel nook’trapo : xóot’ nook’traquea : úul, yúultrasegar : báab, piich, t’oohtrasladar : biis, máans’, k’eextraspasar : máan, píit máan, táats’ máantrasplantar : xaabtrasquilar : neenet’, neeret’ hóon k’oostrasto : nu’ukultravieso : ko’trayecto : beh, behiltrébol : tuk’trece : óoxlahuntrenzar : hiit’trepar : na’akaltres : óoxtriángulo : óox tu’uk’, óox tséel, óox ti’itstrinar : k’aay ch’íich’tripa : chochtriquina (animal) : muuchtriste : tuukul, yah tu yooltroje : ch’iil, kumche’trompa : ni’, chowak ni’trompear : looxtronco : chuun, chuun che’tropezar : t’óochpahaltrozo : xóot’, káach, xéet’, kóots, háattrueno : kíilbal cháak áamba cháaktu (posesivo) : atú (personal) : teechtubérculo : wi’tucán (ave) : pam, pam ch’eeltuerto : ch’óopTulúm : tu’u’lu’um (lugar en la isla de los conejos)tumba : muknaltumbar : kook, lúubsah che’tumor : chu’uchumtuna (higo chumbo) : núum tsutsuytupido : su’, piim, chehekbal, kokohekl, chechehekltuya : atuyo : atuza : ba’u : u, ka’ak’aalp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.ubre : chu’uch ba’alche’, yiim ba’alche’ultrajar : pooch’, pooch’ilultraje : pooch’, pooch’ilun : hunun momento : hun súutukuna : hununo : hunungüento : naabúnico : hununificar : hunp’éelkun, pa’ate’kun, much’kinunión : nuuch, nuup, keetunir : nuup, tsaay, nuuchuniverso : yóok’ol kaabuntar : hi’, paak’, ku’uluña : íich’akuña de gato (planta) : béebuñero : ts’op ta’, tsop íich’akurbe : kaah, nohoch kaahurdir : waak’urdir hamaca : waak’ k’áanurgente : séeb

urraca : ch’eel, pa’apusar : ts’aauso : ts’aa, suukusted : teechustedes : te’exutensilio : nu’ukulútil : k’abéetutilizar : ch’a’, maachuva : aba (vitis uvifera)v : v, óoxk’aalp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.vaca : wakax, ch’upul wakaxvaciar : láal, t’ooh, piich, báabvacilar : tuskepvadear : ch’aak; k’aatvagar : máan chéen mina’an u haahil, máan chéen beyo’vagina : peel, k’uulvaina : sóol, piixvalor : toholvalla (de palos) : k’at che’, kolóohche’, kolóoxche’Valladolid : Chowáakha’ (corriente de agua)valle : k’óom¡vamos! : ko’oxvampiro : úukum soots’vapor : ooxolvaquero : mayol; máak ku léeik wakax wáa tsíimin.vara : ch’ilib, p’isib che’varejón del henequén : boobvariar : helbes, k’eexvarilla : bek’ech che’, ku ts’a’abal tu jo’ol naj utia’al u ch’i’ikil le xa’ano’obo’.varón : xiibvasija : lak, k’atvástago : k’u’uk, aal kih, aal che’vástago de agave : boobvegetación : k’áax, k’áaxil, che’ilveinte : k’aalvejez : ch’íihil, ch’iihilil, ch’iha’anilvejiga : chíimvela : kibveloz : séeb, péekla’an, séeba’anvello : mehen ts’otsvello púbico : cho’omvena : beel k’i’ik’venadito : yuukvenado : kéeh (cervus communis)vencer : toop, loots’, náahalvendar : k’aax, piix, to’vender : koon, koonolveneno : ts’aak, ba’al ku kiimsahveneno de víbora : k’i’inamvencedor : kóonolvendedora : kóonol (x)vender : kóonvenerar : yaakun yaabil, tsiikvenir : taal, taahventa : koonol, koonohventosa : nup’ luuchver : il, paakat, cha’anvera : háal, háalchi’, tséelverdad : haah, haahilverdadero : haahverde : ya’axverde claro : sam ya’axverdín (planta) : kuuxumverdolaga : xukul (x)

vereda : t’úul beh, t’úut’ul behvergüenza : sublak, subtalverraco : beelverruga : aaxvértebra : t’o’olol pu’uch, t’o’olol paachverter : báab, láal, piich, toox, weekvértice : p’iich, ni’vestido : nook’, u nook’ (x)vestir : búuk, ts’aa nook’vez : téen, -máal, -puulvía : behviajar : bin, máan, xíinbalvianda : hanal, ki’il, o’och,ki’ waahvíbora : kaanvívora de cascabel : tsáab kaanvibrar : tíit, tíilvid : aba (vitis uvifera)vida : kuxtalvieja : nuuk (x)viejo : laab, asbe’en, úuchben, chuchul, ch’iha’an; nuxib (h)viento : iik’vientre : hobnel, nak, chuun nak’vigilar : kahan, kanan, ch’úukvigor : muuk’, muuk’il, óolvil : p’ekta’an, k’aasil máakvilla : kaahvino : ki’vino tinto : u k’aabil ki’viña : abanilviñedo : abanilviolar (deshonrar) : ts’iis, t’aakviolencia : u meenta’al wáaba’ax yéetel ya’abach muuk’violeta : chak puk’e’envirar : suut, ch’eetvirgen : suhuy, ch’úupal ma’ ta’alki’ (x)virgen María : Ko’lebilvirginidad : suhuyviril : xiibilvirtud : uts, utsilviruela : k’áak’virus : ik’elvisión : ilvisión entre sueños : wayak’visita : u’ulab, xíimbalvisitar : xíimbah, xíimbalvista : ich, paakatviuda : ma’ íicham (x); máak kimen u yatan.viudo : ma’ atan (h)vivir : kuxtah, kuxtalvivo : kuxa’anvocablo : t’aanvocabulario : múuch’ t’aano’obvolar : xik’nalvolcán : wits tu’ux ku hóok’ol k’áak’ wa ba’ax k’iin.volcar : walk’ahal, tselk’ahalvoltear : suut, walak’, balak’volumen : kóochil, ka’anlil, nohchil, chowkilvoluntad : óolvolver : suut, balak’, walak’vomitar : xeehvómito : xeehvoz : u huum kaal, t’aanvuelo : xik’nalvulva : peek, k’uul

x : x, kank’aalp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.Xelhá : Xelha’ (Lugar donde se esparce el agua)xenofilia : u yaakunta’al táanxel kaahilxenofobia : u yaakunta’al táanxel kaahilxenófobo : may ku p’ektik wáa sahak ti’ táanxel kaahilxerofago : máak ku haantik tikin hanalxilófago : bey u ya’ala’al ti’ le yik’elo’ob ku néesko’ob che’o’xilografía : u ts’íibta’al wáa ba’ax yóok’ol che’xilógrafo : may ku ts’íibtik ba’alo’ob yóok’ol che’x : x, ho’k’aalp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.y (conjunción) : yéetel, kuxy tu ? : kux teechya : ts’o’okih, ts’oka’anya me voy : pa’atik in binya que : túumenyacer : chilikbal, chilikbahYaxkaba : Ya’axkaaba’ (Lugar del nombre verde)yegua : ch’upul tsíimin (x)yema de huevo : óol, k’u’uk’; k’anil he’yema del dedo : ni’yaal k’abyerba : xíiwyerno : ha’anyo : in, kin, teen, tinyuca : ts’íin, ts’íimyugular : úul, kaalYucatán : Uuyut’aan (lugar donde no se entiene nada)yuya (animal) : yúuyumz : z, wak’aalp’éel le ts’íib he’ela’ he’ bix u huum ich maayae’ bey xan ich káastlan t’aan.zacate : su’ukzafar : hoots’, híits’, poots’zaguán : nohoch hool nah, nohoch hoonahzambullir : buul, t’uubzampar : ts’oop, okszanca : ka’anal ookzancadilla : bak’ ook, ba’ak’al yook máak tu yóok’lal máax ku bin tu paach utia’al u lúubsik.zancudo : k’oxol, túuts’zanja : hool, k’óomzapatear : hanchalak’, hanhanchak’zapato : xanabzapote : ya’zapote mamey : chakal ha’aszarigüeya : bok’ol ooch, holil oochzopilote : ch’oomzopilote rey : chak pol ch’oomzorrillo : páay oochzorra : ch’omak, oochzorro : waax, oochzumbido : wo’ohzumo : k’aab, ki’iszurcir : utskin nook’zurda : ts’íik (x)zurdo : ts’íik (h)