Día Mundial dos Humidais 2014Humidais, auga e agricultura na Limia:

xuntos en prol do crecemento

Dr. Serafín GonzálezPresidente da S.G.H.N. Investigador Científico do C.S.I.C.

C.D.R. O Viso, Lodoselo 02-02-2014

“Un tratado intergubernamental que sirve de marco para a acción nacional e a cooperación internacional en pro da conservación e o uso racional dos humidais e os seus recursos”.02-02-1971 (Ramsar, Irán)

Qué é a Convención de Ramsar?

Na actualidade:- Está ratificado por 168 países.- Hai 2.170 Sitios Ramsar ou humidais de

importancia internacional, cunha superficie total de 207 millóns de hectáreas.

Dende 1997, cada 2 de febreiro a Convención de Ramsar commemora o Día Mundial dos Humidais.

Convención de Ramsar e Día Mundial dos Humidais

Vídeo en:

http://www.ramsar.org/ramsar_video_2008_long_s.mov

Débense restaurar e recuperar os humidais degradados ou desaparecidos para restablecer os

seus valores e diversidade biolóxica anteriores

Convenio de Ramsar sobre Humidais (1971).

Convenio sobre Diversidade Biolóxica (1992).

Estratexia Pan-Europea para a Diversidade Biolóxica e Paisaxística (1995).

“Uso prudente e conservación dos humidais”, comunicación da Comisión Europea aprobada polo Parlamento Europeo, en 1995.

Declaración de Venecia (Conferencia sobre os Humidais Mediterráneos, 1996).

Estratexia Española para a Conservación e Uso Sostible da Diversidade Biolóxica.

Plan Estratéxico Español para a Conservación e o Uso Racional dos Humidais, no marco dos ecosistemas acuáticos de que dependen (1999).

Directiva 2000/60/CE pola que se establece un marco comunitario de actuación no ámbito da política de augas.

Tratados e políticas sobre humidais

02-02-2011

• Coñecer, divulgar e protexer os valores naturais e tradicionais de ALimia, así como buscar a posibilidade de potencialos.

• Compatibilizar a recuperación de humidais e zonas marxinais de ALimia coa explotación agro gandeira sustentable, sen afecciónsnegativas aos sectores económicos produtivos.

Unha das maiores lagoas de auga doce da Península Ibérica.3.400-3.500 ha en inverno 1.300-1.400 ha en verán.

Lagoa de Antela = Lago Beón = A Veiga = A Ría

“Veigas” asolagables na chaira limiá: 3700-4200 ha en inverno, 150-250 ha en verán. (Ríos Emisario de Antela, Limia, Fírbeda, Viduedo, Faramontaos, Nocelo, Trasmiras, da Veiga)

Complexo húmido Limia-Antela

As desecacións de Antela: 1825-1940

Todos ofrecéronse a librarnos “gratis” de Antela, un “inmundo, inútil e nocivo charco, xérmen de podremia e mortandade” segundo Bedoya (1831).

Todos mentiron esaxerando as vantaxes e agachando os problemas da desecación.Todos fracasaron.

Juan Toubes (1827-35)Justo Pelayo Cuesta (1850)Irmáns Mugárteguui (1854-74)Toribio Iscar (1860)John Stone e Richard Freeman (1874-89)Carlota Partington, falsa Marquesa de Longueville (1877, ¿1895?)Lei Cambó (1918)Conde Valvís (1937)Agrícola de Antela, S.A.

As desecacións de Antela: proxecto de 1956

En maio de 1962 comeza o desaugamento definitivo de Antela.

Erros hidrolóxicos en A Limia: drenaxe

Río de Trasmiras: ángulos de 90º entre treitos rectilíneos.

Erros hidrolóxicos en A Limia: drenaxe

A rede de canles estreitas, profundas e rectilíneas desencadenou un proceso de incisión de canles que ameaza ás propias obras hidráulicas.

Pola súa excesiva profundidade, a rede de canles provoca un fortedescenso estival do nivel freático, facendo necesario a rega dos cultivos.

Problemas coa cantidade de auga: secas

Rega por aspersión: INEFICIENTE

Dende o ano 2000, en A Limiasécanse completamente en verán ata os principais cursos de auga.Fotografías: anos 2001-02.

Problemas pola rega ineficiente: ríos secos

Custe económico: 16.532.693 €

Solución? Plan de regadío

Solucionado?

Río Limia en Xinzo: treitode 300 m totalmente seco.(Fotografía agosto-2010)

Caudal en Ponteliñares:< 280 l/sgCota = 5 cm(Fotografía agosto-2010)

NON

Problemas coa cantidade de auga: asolagamentos

Pese a súa excesiva profundidade, a rede de canles moi estreitas é insuficiente para desougar as precipitacións en periodos chuviosos, producíndose asolagamentosrecurrentes.

Problemas coa calidade da auga: contaminación difusa

MOI BEN!!!

MOI MAL!!!

CASE IMPOSIBLE FACELO PIOR!!!

Pero, é tan importante a “contaminación difusa”? SI

= 75.000 Unidades de Gando Maior (vacas adultas)= 2.100 toneladas diarias de estercos e puríns= augas residuais cidade de 1.400.000 persoas

+ +

Contaminación “difusa”: consecuencias “nítidas”

Eutrofización galopante no encoro de As Conchas (imaxes de maio-xuño 2011).

Transformaciós do complexo húmido de A Limia

A Limia: 17 das 28 causas de cambios ecolóxicos e alteraciónscontemplados no Plan Estratéxico Español sobre os humidais

• Alteración da estructura física • Dragado e/ou recheo para urbanización, industria • Transformación para agricultura • Construcción de infraestruturas• Verquidos de residuos sólidos, entullos• Explotación mineira e extractiva

• Alteración da cantidade de auga– Modificación da rede hidrográfica– Extracción de augas para regadío, industria, consumo humán– Cambios nos usos do solo na bacia– Drenaxe, desougamento, aterramento e fragmentación do humidal

• Alteración da calidade do auga– Verquidos de residuos orgánicos gandeiros e augas residuais urbanas – Escorrentía de nutrientes e plaguicidas agrícolas

• Alteración das comunidades biolóxicas por: – Extracción mecánica excesiva de recursos minerais– Introducción de especies exóticas

O que perdimos co desougamento dos humidais limiaos

En Galicia:• Provocou a extinción como reprodutoras de 11 especies.• Decimou a población reprodutora de 12 especies.• Pasaron de reprodutoras regulares a ocasionais 2 especies.

En Iberia:• Extinguiu a derradeira pobación reprodutora de ganso común.• Pérdida dunha área moi importante para a reproducción de 4 especies

(bruión, avefría conícora, cabra do aire e carrán común).• Pérdida de una de las escasas áreas de cría de 4 especies

(pato rabudo, cerceta carretona, mazarico rabinegro, mazarico real).• Desaparición dunha área importantísima de alimentación e repouso para

numerosas especies migratorias e/ou invernantes.

Os impactos só están ben estudiados para o caso da avifauna:

4020 Matogueiras húmidas atlánticas de zonas mornas, de Erica ciliaris eErica tetralix.

11 hábitats protexidos (2 de conservación prioritaria) pola Directiva 92/43/CEE.

Importancia actual de A Limia: Hábitats prioritarios

91E0 Bosques aluviais de Alnusglutinosa e Fraxinus excelsior.

Importancia actual de A Limia: Hábitats prioritarios

Eryngium viviparum

Importancia actual de A Limia: Flora

Macromia splendens

Lepidurus apus

Importancia actual de A Limia: Invertebrados

Importancia actual de A Limia: Anfibios

Importancia actual de A Limia: Anfibios

Antela e A Limia (Directiva Aves): - ZEPA: 6.939 ha- ZPP: 7.559 ha- 56 especies conservación prioritaria- 15 especies prioritarias reprodutoras

Principal área de cría de 3 especiesen perigo de extinción en Galicia (CGEA, Decreto 88/2007)

Importancia actual de A Limia: Aves

Burhinus oedicnemus

Importancia actual de A Limia: Pernileiro

Tetrax tetrax

e sisón

Vanellus vanellus

Importancia actual de A Limia: Conícora

Gallinago gallinago

Importancia de A Limia: Cabra do aire (toponeadora)

Tringa totanus

Importancia actual de A Limia: Pirlo

En breve, actualmente A Limia acubilla aínda…

2 hábitats de conservación prioritaria na Unión Europea.1 LIC, 1 ZEPA e 1 Reserva da Biosfera (parte),

1 especie de planta mundialmente amenazada.2 especies de plantas escasas a nivel peninsular.

Alomenos 6-7 especies de insectos endémicas da península ibérica.

As principales poboacións galegas de 3 especies de aves en perigo de extinción.Importantes poboacións a nivel galego para 10 especies de aves de conservación prioritaria.

Debemos reparar os antigos erros e construir as bases dunha explotación sostible dos recursos naturais de A Limia que implica:

Rexenerar a dinámica hidrolóxica.Recuperar o mosaico de humidais, arboredos, agros e pasteiros.

Poboacións importantes de 2 anfibios ameazados en Galicia.

Aprendendo do pasado…

60 anos de modelo “desarrollista” duro.

Investimento :- Total: 378 millóns €- Anual: 5,9 millóns €

Perda do 53,4% da poboación (case o doble que no conxuntoda provincia, 28,8%).

AGRICULTURAECOLÓXICA… para construir o futuro:

AGRICULTURAECOLÓXICA

AGRICULTURAECOLÓXICA

PorqueiraHortalizas, patacas, cereais, legumesPilarEloi S.C.Rairiz de VeigaPatacas, mazás, cereais, castañasFeijóo Corderí, Francisco J.Rairiz de VeigaHortalizas, patacas, cereais, castañasDaiquí, S.C.G.Rairiz de VeigaMel e produtos apícolasGarcía González, PerfectoXinzo de LimiaCarne de vacúnCurvaceira, S.L.Rairiz de VeigaMel e produtos apícolasCastro Ferreiro, Mª TeresaXinzo de LimiaCarne de vacúnCacheniñas, S.L.

ConcelloProdutoNome

78 produtores en Ourense, 7 en A LimiaAGRICULTURAECOLÓXICA

Espazos protexidos = oportunidades para a xente

Espazos protexidos = oportunidades para a xente

Espazos protexidos = bos para a xente e a natureza

Ecodesenvolvemento: sementando unha boa colleita…

Que sexan socialmente aceptables e económicamente viables.

Que sexan hidrolóxicamente beneficiosas e contribúan á mellora, cualitativa e cuantitativa, do recurso auga.

Que promovan a restauración de solos degradados polo lume e a explotación agro-gandeira insustentable.

Que contribúan á conservación ou á recuperación de hábitats e especies de flora e fauna de conservación prioritaria segundo as directivas da Unión Europea e os catálogos español e galego de especies ameazadas.

Que compatibilicen a recuperación de agros, montes e humidais coa explotación agrícola, gandeira e forestal sostible para manter, e recuperar, a poboación no rural proprocionándolle unha boa calidade de vida.

REQUISITOS DAS PROPOSTAS DE ACTUACIÓN

Que promovan a restauración e recuperación de ríos, encoros e humidais degradados ou desaparecidos, sen afeccións negativas a sectores económicos produtivos.

02-02-2011

• Coñecer, divulgar e protexer os valores naturais e tradicionais de ALimia, así como buscar a posibilidade de potencialos.

• Compatibilizar a recuperación de humidais e zonas marxinais de ALimia coa explotación agro gandeira sustentable, sen afecciónsnegativas aos sectores económicos produtivos.

Compromiso cumprido: merca parcela veiga Vilaseca

Situación da parcela en 1955

Situación da parcela hoxe

Situación da parcela respecto á ZEPA

Detalle da parcela antes de…

…queda inaugurado este anaco de veiga!

Agora a traballar…

…outra xornada de traballo

E despois de desbrozar?

Recuperar o hábitat de especies ameazadas

E despois de desbrozar?

E despois de desbrozar? Fácil en Inglaterra…

…aquí será un pouco máis laborioso…

Pero os BEóNFEITORES conseguirémolo!!!

FAITE BEóNFEITOR

Beón: (nome, botánica). A pranta máis emblemática non sóde Antela ou lago Bión/Beón, senón de todo o complexohúmido Limia Antela.Benfeitores: (sustantivo). Os que fan o ben.

BEóNFEITORES: (nome, neoloxismo). Díse dos quefan o ben aos ecosistemas acúaticos de Limia Antela

¿Queres facerte BEóNFEITOR?www.sghn.org

antela@sghn.org