20

Desertüko Ihizik - Maria Solt

AlegiakEsopo eta Virgilioren

alegiak euskaraz.Donostia, 1842.

Ipuin OnakDonostia, 1804.Bizenta Mogel,gure literaturakolehen emakumea.

Tolosa,1803.

Obra honekarazoak elizgizontradizionalistekin.Donostia, 1824.

Markina,1802 /Bilbo, 1881.

Euskarazko lehen eleberri-saioa,

elkarrizketazkoa.

Lehen teatrolan idatzia.Arrasate,1750~.

Xabier Munibe, PeñafloridakoKondearen opera komikoa,

euskaraz eta erdaraz. Bergara,1764.

1793an argitalpenadebekatuta. XIX. mendean argitalpenik gehienak.

• Etxahun ahozko tradizioan

BB ere bizitzan Etxahunek ez zuen obrarik . . . . . . .

. . . . . Bazituen koaderno batzuk idatzita, baina

sendikoek erre egin zituzten. Horrela, Etxahunen ber-

tsoek ahozko tradizioaren. . . . . . . . . . . iraun dute,

herriaren oroimen kolektiboari esker heldu zaizkigu.

Bi eratako bertsoak egin zituen: satirak eta

. . . . . . . . . . . . . Satirak . . . . . . . . . . . . . Elegietan

herriko giroa kantatu zuen: Ahaide delizius huntan,

Mundüan malerüsik, Bi berset dolorusik...

75

• Datu biografikoak

Z uberoako Barkoxe herrian jaiozen, 1786an.

Bizitza gatazkatsua izan zuen.Familian konponezin ugari izanzituen aitarekin eta neba-arrebekin.Emaztea beste gizon batekin zebile-la-eta hura hiltzeko ahalegineanbeste bat hil zuen. Kartzelatua, bera-ren familiak ukatu egin zion berarizegokion maiorazkoa.

Barkoxen hil zen, 1862an.

Irakur itzazu informazio horiek eta bete hutsune-ak beheko zerrendetako hitzak aukeratuta.

EEEEtxahuniako oinordekoa ezagutu zuen batenaitorpenez dakigu, Petiri «goitura1 urrikoa, sor-balda kuadratu zabalekoa, izaera hotz eta isile-koa» zela. «Hitzez maxiatzaile2 eta burutsu; ari-maz, ordea, sentibera eta on: kantari arrunta,baina koblakari bikaina». Azalpen labur bainasarkor3 honen osagarri, esan dezagun Petiridena zain eta giharra zela. Aurpegiz beltzarana,begi sutsu bizikoa eta sudur kokotsak zorrotzebakiak. Bere ateraldi eztenkor4 eta biziek adi-men argiko mutila zela aitortzen zuten, bainainguratzen zuen giroak eraginik, noski, mesfi-dantza batean bizi zen, gizarte guztia bere are-rio bailitzen, salbu eta berak zinez maite zuenadiskide begikoak. Kontraste bitxi bezala aditzeraeman dezagun erasokor zela eta bidenabar5

lotsakor, baina bi joera berezi hauek naturalkihatzen ziren gure mutilaren baitan.

Joanak Joan eleberriko zatia. Erantzun galderei.

1. Nor zen Etxahuniako oinordekoa?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Gorputzez, nolakoa zen?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Izaeraz, nolakoa zen?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Zein zen Petiriren trauma?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. «Kantari arrunta baina koblakari bikaina». Azaldu.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 altuera 2 kritikari 3 zorrotz 4 zirikatzaile 5 bide batez

• Leiendako pertsonaia

EE txahun . . . . . . . . . . . . . . . . . pertsonaia da

gure letretan, eta bere bizitza zailean oinarri-

turik hainbat obra egin dira. Besteak beste, Jon

Etxaideren . . . . . . . . . . . . . . . . . . .eleberria eta

Von Chamisso erromantiko alemanaren obra bat.

Etxetik bota eta . . . . . . . . . . . . . . .behartua,

Santiagon eta Erroman ibili zen bere zoritxarra

kantatzen. Euskal Herrira itzuli zenean, . . . . . . . .

. . . . . . . . . . ibili zen festetan eta ezteietan.

✵ argitaratu✵ babesean

✵ elegiak✵ gaztaroan

✵ leiendako✵ Joanak Joan

✵ deserrira✵ koblakari

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:53 Página 75

76

Maria Solt eta Kastero. Egin ariketok.

1. Bertsoan narrazioa eta elkarrizketa erabili ditu.Zein lerro dira narrazio eta zein elkarrizketa?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Elkarrizketa zuka moldean dago. Idatzi adizkiak.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Zein da Maria Solten kezka?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Zergatik dio Barnets bordako andereak Kasteroez dela batere santua?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Zelan adierazten du Kastero santua ez den neu-rrian, Maria Soltek ez duela arriskurik?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Desertüko ihizik. Erantzun galderei.

1. Zer neurrikoak dira bertsoak?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Poetak imajina edo konparazio baten bitartezzehaztu du bere egoera. Zelan bizi da?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Zein arrazoi aipatzen du poetak bere zorigai-tzaren jatorri?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Nola adierazten du bere ezkontzaren drama?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Ba al du aholkurik ezkongaientzat?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Zer jarrera erakusten du amaieran?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

MMMMaria Solt eta Kastero,bi amoros1 zahar bero.Hirür hogoi hamarna ürtetan hartu die amorio2;Kastero jelostu3 denian Maria Solt ezarri kanpo4.

Maria Solt dua nigarrez,izorra5 dela beldürrez.Barnets bordako anderiak kontsolatü dü, erranezemazte zaharrik oküpü6 agitzen7 ez dela arauez8.

Maria Soltek arrapostü9,Santa Elisabet badüzü.Saintü zahar batenganik oküpü agitü düzü,Kastero ere bada saintü, hala nizan10 beldür nüzü.

Kastero ez düzü saintü,sobera bürhauti11 düzü.Elizalat joan eta tabernan egoiten düzü, Kastero denagatik saintü, Maria Solt antzü12 zira zü.

DDDDesertüko ihizik1 badabiltza gordez,gizonen arrakontrik2 gal ditzan beldürrez.

Nik hurak3 imitatzen gaxua nigarrez, ene bizi tristiren kontserbi beharrez.

Hamar bat urte huntan bizi naiz esklabo,erdiak presuetan, bestiak gaizkigo.

Jeloskeria4 baten süjetetik5 oro,nahi gabez izan laidoen6 soraio7.

Hogeita bi urtiak konplitü egünin,hartu nin emaztia, ene zorigaitzin.

Erraiten ahal beitüt izan zeitala jin8

ene ürka-bülarra9 beraren altzopin10.

Ene zorte tristiri gizon gaztiak so11,ezkongei badüzie12, ez ezar esklabo.

Emaztik ükeitekotz nik bezain kario13,egin zitaie apez, edo jun soldado.

Anitz mintzatü nüzü etsaien kontre,nahiz eta ez dütan erran gezürrik batere.

Bena ene ogenak14 badütüt nik ere,Jinkua dakigula agi15 parkatzale16.

(Zatiak)

1 maitemindu2 maitemindu dira3 berotu

4 hartu du5 umedun6 haurdun

7 gertatzen8 normalean9 erantzun

10 ote nagoen11 biraogilea12 haurdun ez

1 oihaneko piztiak2 topo egiteak3 haiek4 bekaizkeria

5 kausatik6 irainen7 menpe8 etorri zitzaidala

9 urkatzeko soka10 altzopean 11 begiratu 12 bazarete

13 garesti14 erruak15 gerta dakigula16 barkatzaile

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:53 Página 76