Decembro 2017Núm. 14

Coa colaboración de:

Àrea de Cultura

xarxa de municipis

n SAÚDAS 4 EduardoMéndezGómez PresidentedaA.C.G.Saudade

AlbertoNúñezFeijóo PresidentedaXuntadeGalicia

MiguelÁngelSantalices PresidentedoParlamentodeGalicia

n LETRAS GALEGAS

CARLOSCASARES:APALABRAENVOLVENTEDUNCREADORCOTIÁN 7

n CULTURA

CAMILOJOSÉCELANACULTURAGALEGA 10OSMUSEOSETNOGRÁFICOEXEOLÓXICODOCONCELLODEQUIROGA 12

n EMIGRACIÓN

JOSÉFONTENLALEAL,AALMAMÁISGALEGADECUBA 17OMUSEODAEMIGRACIÓNDEGALICIA 20

n TURISMO

ARAPADASBESTASDESABUCEDO 22AMAXIADOARDE LUCUS 24

n O RECUNCHO DOS SOCIOSSAUDADE:35ANOSDEHISTORIA 26FESTASTRADICIONAISRECUPERADAS:MAIOS,SAMAÍNEAPALPABARRIGAS 30FESTASTRADICIONAIS:ODÍADASLETRASGALEGASEODÍADEGALICIA 32COUSIÑASDESTEANO 33CONCURSOS:POESÍA,RELATOCURTO,DEBUXOEFOTOGRAFÍA 36

SUMARIO

REVISTA SAUDADE Número 14 / Decembro 2017

EDITA:AgrupaciónCulturalGalegaSaudadeRúaChapí,18-20,08031Barcelona,Tel.933585488.email:secretaria@acgsaudade.com

PRESIDENTE:EduardoMéndez

REDACCIÓNeCOORDINACIÓN:ElenaR.Feijóo

CORRECCIÓNDETEXTOS:CarmeÁlvarez

FOTODEPORTADA:EnriqueSabatéMartínez

DESEÑOeMAQUETACIÓN:EnricRújula

PRODUCIÓNeIMPRESIÓN:Cevagraf,S.C.C.L.

DEPÓSITOLEGAL:B-17821-96

Envirtudeódereitoinalienableálibertadedeexpresión,aentidadenonsefairesponsabledasopiniónsverquidasnestapublicaciónpolosseuscolaboradores/as

Decembro 2017Núm. 14

SAUDADE_40 páginas_2017.indd 1

02/12/17 16:06

EsteanocelebramosoXXXVaniversariodaAgrupaciónCulturalGa-legaSaudade.Nonfununintegrantedaquelgrupoquefixoposibleaexistencia da entidade, pois empecei como socio no ano 1986 e nonparticipeinesegranesforzoquesupuxopoñerenmarchatodo.Perodousanosdespoisdeserpartedesagranfamiliaengaioloumeotraba-lloeilusióndosmembrosdadirectivaeuninmeaeles,poloqueseideprimeiramanoesforzoquesupuxoesupónfacerqueunhaentidadecomaestasigafuncionando.

Aquelesprimeirosobxectivoscontinúanvixentesadíadehoxe,enquesenosrecoñeceaoscentrosgalegosolabordeembaixadoresdanosaculturae,aíndaquenonsexamosaproveitadostodooquedebe-riamospolasdistintasadministracións,continuamosenriquecendoasculturasqueseencontranaonosoarredoreenriquecéndonostaméndelas.

Evidentemente,asituacióndasentidadesgalegasquehaienEuropa

nonéamesmaqueasqueseencontranenAméricadoSurprincipal-mente,ondeédesalientarolabordaSecretaríaXeraldaEmigración,queesteano,nareunióndaComisiónDelegada,informousobreoPlandeEmigraciónparamellorarascondiciónsdadiáspora.Asnosassonmáisdoadasepermítennos,nonsenesforzo,continuarcotraballoparaoqueforoncreadasasentidades.

Nonpoidoesqueceroagradecementoógranlabordeparticipaciónetraballodetodosossocioseamigosdanosacultura,xaquesenasúaaxudaaexistenciadaentidadenonteríasentido.

Grazasatodoseseguideparticipando.

SAÚDA

4

Eduardo Méndez GómezPresidente da A.C.G. Saudade

Galiciaexisteondehaiungalegoquealembraemanténvivaasúacultura.Duranteséculos,moitosfillosdanosaterravíronseobrigadosaabandonala,pero,enlugardeesquecerassúasraíces,espallaronacul-turaceltamáisaládasfronteirasdonoroestepeninsular.

Precisamente, a Agrupación Cultural Galega Saudade é unha granmanifestacióndavontadedemantervivaaculturagalaicanaquelesna-cidosnadiáspora.Estacomunidade,fundadaenBarcelona,celebraestemes35anosdehistoriaedeactividadecultural.Creadanoano1982nocorazóndeCataluña,estaasociaciónfoifroitodasaudadedosgalegosemigrados,unsentimentodeagudanostalxiaepertenzaaGaliciaquelledeunomeaunmovementosocialeculturalquexaacumulamáisdetresdécadasdehistoria.

Olaborentrañableeconstantedestaagrupaciónpermitiuespallarasnosastradiciónslonxedanosaterraequeapresenzadanosaidentida-deculturalcontinúeaserunharealidade.

Nesteaniversariotanespecial,queroagradecervosovosotraballonatransmisióndanosahistoria,danosalinguaedosnososcostumes.Gra-zasavós,osvososfillospuideroncoñecerassúasorixesesentirsemáisgalegos.

Aolongodestesanos,fixestesposibleacreacióndunrefuxiogalegoquemanténvivooespíritodanosaterraatravésdasobrasagrupadasnavosabibliotecaedasactividadesereuniónsque,congrandedicación,celebradesnocorazóndacapitalcatalá.

Ennomedetodososgalegoseasgalegas,desexoamosarvosomeumáissinceroagradecementopolaimportantetarefaquelevadesacaboe alentarvos a seguir con este loable cometido que permite borrar asfronteirasentretodosaquelesquesesentenpartedeGalicia.

5

SAÚDA

Alberto Núñez FeijóoPresidente da Xunta de Galicia

Os que observamos con interese canto sucede na Galicia exteriorpodemosacreditaroinxentetraballoqueaAgrupaciónCulturalGalegaSaudade levadesenvolvidoenBarcelonaeenCataluñaao longodosseusprimeiros35anosdevida.Unhacelebraciónque,curiosamente,coincide co 35 aniversario da constitución do Parlamento de Galiciaqueteñoahonradepresidir.

Parabéns, por tanto, a todas as persoas que desde o primeiro díateñenfeitodaAgrupaciónSaudadeunfocodegaleguidadequeespallaculturaesentimentogalegosendesmaio.

Razónsdeíndoleprofesional,persoalefamiliar–queseremontanaomeu tíoavóogaiteiroemusicólogoFaustinoSantalicesqueresidiuenBarcelonanaprimeirametadedoséculopasado–permitíronmecoñecerbenacidadecondal,naqueteñorecaladoenmultitudedeocasións.UncoñecementoqueseestendeásdiferentesentidadeseasociaciónsgalegasdeBarcelona,otraballodascalessigoconinteresedesdehaitempo.

Estasvivenciaspermítenmereafirmar–easíoconstateihaiescasosmeses no transcurso dun encontro co presidente da AgrupaciónCultural Saudade, Eduardo Méndez, e con responsables doutrasentidadesgalegasdeCataluña–ocompromisoinequívocodeSaudadecoacultura,coalingua–conGalicia,ensuma–,aolongodeste35anosdevizosaactividade.

Faloduntraballoinxente,moitasvecescalado,perosempreinzadordeculturaedeamorpolaterranai,enBarcelonaeenCataluñaenteira.

NonomedoParlamentodeGalicia–querepresentaatodasetodososgalegos–queroexpresarvosonosoagradecemento,eorecoñecementotamén, por levar a Galicia nos vosos corazóns e por trasladar esesentimento aos vosos fillos e netos, ás vosas familias e amizades; amoitosque,maliaternacidolonxedaGaliciaterritorial,manteñenvivoosentimentodepertenzaáGaliciauniversalqueacubillasenlimite.

Conmemoramosarestoraosprimeiros35anosdevidadaAgrupaciónCultural Galega Saudade, máis estou seguro de que o esforzo e aimplicación de todos os seus socios e directivos permitirán seguircelebrandoaniversariosunhaxeracióntrasoutra.

LongavidaáAgrupaciónCulturalGalegaSaudade!

SAÚDA

6

Miguel Ángel Santalices VieiraPresidente do Parlamento de Galicia

7

SAÚDALETRAS

GALEGAS

CARLOS CASARES: a palabra envolvente dun creador cotiánMaríaXesúsLamaUniversitat de Barcelona

Ooficiodeescritorésolitarioeesixefasesdeillamentopreci-sasparaareflexiónnaqueseforxan os pousos fondos dashistorias que nos arrastrana viaxes no tempo e vidas al-ternativas, para deixar afloraras construcións da fantasía epara darlles forma coas pala-bras precisas. Carlos Casares(Ourense 1941- Nigrán 2002)parecía,encambio,unanimalsocialquegozabacosfaladoi-ros interminables e resultabadifícil imaxinalo nese retiromaniático da loita coa follaen branco, especialmente nosanos da súa madurez cheosde responsabilidades institu-cionais.Oseudominiodapa-labrapasaba,sendúbida,polamaxia da conversa, de xeitoque sen coñecer ao interlocu-tor circunstancial era capazdecreardeinmediatounfluxodecomunicaciónqueestable-cíaunclimadecordialidadeeconfianza contando anécdo-tas e historias, interesándosepolomundodooutroeenfian-do calquera dato recibido conmáis contos e comentarios,desenvolvendo o fío da co-municación con naturalidadenunha rede espontánea naqueoauditoriosendecatarsequedabaatrapado.

Sonmoitasastestemuñasquerelatan esa capacidade do es-critorparacapturaraatencióne soster o interese dos oíntesenreuniónsprofesionaisoufa-ladoirosdecalqueratipo.Maisistononsignificaqueoescritorabrise de par en par as portasdoseumundoíntimoacalque-ra,comose faihoxenas redessociais, senón que a súa capa-cidade de engaiolar era unhademostración palpabledequeter moito que dicir e contarnon implica sempre, máis bencasenunca,mostrarsenrecato.Ao contrario, pode ser a exhi-bición do dominio dun amploabanodeferramentasqueper-mite exercitar un permanentecircunloquio para amosar ma-neiras de ver e interpretar omundodoarredor,eatarevelarrelampos do pensamento e aideoloxía implícitos nesas in-terpretacións, pero sen entrarco foco nos espazos máis per-soais.

Deste primeiro retrato pódesededucir unha caracterizaciónhumanaeprofesionaldoescri-tor. Por un lado aparece comounhapersoaauntempofami-liar e tímida, de trato cálido ecomunicativo, con certo brillosocial, pero tamén reservado

e pudoroso. E por outro ladoaparece o creador que aguzaadiarioasúamemoriaeasúacapacidade de estrañamentoante a realidade, e que exerci-ta,conscienteouinconsciente-mente,oseuproxectoliterarionunha práctica de uso da lin-guaxeedocontarquereverte-ránafluidezenaturalidadedeestilo que buscaba sempre nasúa obra escrita. Porque Car-los Casares, fronte ao experi-mentalismoquecaracterizaasprimeirasobrasdosseuscom-pañeiros de xeración, declarousempreasúamáximade“con-tarclaro,fluídoeben”,facendoda linguaxe un cristal trans-parente –nin embazado, nindistante– a través do cal debepasar o mundo narrado senningunhadificultadeaolector.

A pesar desta declaración deintencións,edaimportanciadohumor e a ironía no conxuntoda súa obra, as primeiras pu-blicacións recollen elementosde renovación característicosdesaetiquetaxeracionalqueoautorrexeita,aNovaNarrativaGalega, e da que en realidadetaménparticiparíansóparcial-menteoutroscoetáneoscomoFerrín, Gondar, Queizán ouTo-

8

rres.Aparecenxanasúaprimei-ra colección de relatos, Vento ferido (1967),temasqueincidennaviolenciaeoabsurdoqueim-pregnanaexistencia,asoidadedoindividuonunentornohostile a desesperanza, provocandono lector sensacións de des-acougo e desespero, mentresnoplanoformalflutúadendeaperspectivadistanciadaeobxe-tualistaataomonólogointerior.Certamenteconeseprimeiroli-bro demostra que non cómprefalar de espazos lendarios ninimprecisos para mostrar a es-trañezadomundo.

A mesma atmosfera dominana súa primeira novela dousanos máis tarde. Cambio en tres (1969) achéganos á expe-riencia dos novos emigrantesque marchan cara a Europa através dun personaxe que re-gresa para o enterro dun ami-go e que reconstrúe en formademonólogosinteriorescruza-dosavidacompartidacoami-godesdeaprimeiramocidadenossuburbiosdeOurenseataaaventura migratoria. O intere-sepolaanálisedoseuentornoafróntasedexeitodirecto,cunenfoque realista, e non refugaa crítica reflectindo as causassocio-económicas que provo-canaemigraciónouasituaciónpolíticaqueesmagaasilusiónsdamocidade.Máisachegadaásúa propia experiencia biográ-ficaxordeahistoriadeXogue-tes para un tempo prohibido(1975), protagonizada por unmozo que sae dunha aldea deOurenseparairaoseminarioe

despois ás aulas compostelás,que foi considerada pola críti-ca un relato paradigmático detoda unha xeración de xovesbrillantes que evolucionarondo entusiasmo revolucionarioaoescepticismo.

Mais por aquel tempo xa es-taba o escritor forxando unproxecto máis esperanzado:a conquista de lectores para ogalegodesdeopúblicoinfantil,que inicia coa publicación doseu conto A galiña azul (1968)e que continuaría despois coatradución do clásico O princi-piño (1972) de Saint Exupéry, apublicación dunha propostapara teatro infantil con A la-ranxa máis laranxa de todas as laranxas (1973),emáisadiantecoa serie de aventuras de To-ribio (1991-1994) para os máispequenos, con fermosas ilus-traciónsdePenélopeAres.

Comounhareacciónaopousodederrotaedesesperanzaquedeixabanestasprimeirasobras,vai xurdir do mesmo espíritolúdicoqueoslibrosinfantísunnovolibroderelatos,Os escuros soños de Clío(1979),unconxun-to de ficcións históricas ondeaerudiciónsexuntacohumornundesfiledealquimistas,he-roes guerreiros, inquisidores,masóns, ou viquingos sangui-narios,dexeitoquearealidadeofreceasúacaramáisamable,creandoaagradableimpresióndequeamaxiaestááespreitaen calquera recanto do nosoentorno. E pouco despois, comesmo afán lúdico, xorde a

novela Ilustrísima (1980),unhahomenaxeásorixesdasétimaarte que tamén desvela o po-der da Igrexa nunha pequenacapital de provincia, cos seushábitosdeintoleranciaefana-tismo, fronte á minoría abertaeliberal.

A morte do ditador en 1975está a producir unha serie decambiosnopaís,queevolucio-na cara a unha transición de-mocrática,eapartirdeaquíasnovas entregas da produciónliteraria de Casares espázansemáis debido á súa dedicacióna outras ocupacións relacio-nadascoapolíticaeasinstitu-cións, que nestes anos se vanconstituíndo, pero tamén por-que neses anos diversifica asúa produción cara o ensaio eo xornalismo. Inda así presen-ta a que sería unha das pri-meiras novelas da guerra civil,Os mortos daquel verán (1987),experimentando cun rexistrode lingua de informe funcio-narial, e unha década despoisentrega a novela que a críticaconsidera culminante na súaprodución: Deus sentado nun sillón azul (1996).Aquíaparecea figura protagonista do inte-lectualconfrontadocoaanáliseretrospectivadasúaactividadeearesponsabilidadeanteaevi-denciadosseuserrosdexuízoencircunstanciashistóricasde-cisivas. E finalmente a súa re-pentinamorteconverteuO sol do verán (2002) na súa últimanovela, que xa estaba en víasde publicación e sae do prelocomoobrapóstuma.Nelarea-

LETRASGALEGAS

9

parecen temascapitaisdasúanarrativa como a infancia e oambiente de represión moralpropiodaposguerra.

Pero Carlos Casares foi paraGalicia moito máis que un boescritor e un entusiasta profe-sional do ensino en diferentesinstitutos do país. O seu pasopolapolíticanaprimeira lexis-latura do Parlamento autonó-micodeGaliciadeixouunhape-gadainesqueciblenaredacciónda nova Lei de NormalizaciónLingüística, aprobada en 1983,e na lei de creación do Conse-llo da Cultura. A partir destesanos,apesardequeseretiradapolíticaactiva,multiplicaasúaactividadepública.Desde1986sucedeu a Ramón Piñeiro nadirección da Editorial Galaxia,asumindoadireccióndarevis-ta Grial en 1988, traballandointensamente pola renovación

daeditorialcomodarevista.Apartir de 1996 preside o Con-sellodaCulturaGalega,taménpresidiu o PEN club de Galicia(1996-1999), formou parte dopadroado da Fundación CaixaGalicia,dirixiuoscursosdeve-rán da Fundación Camilo JoséCela,efoiunactivomembrodaRealAcademiadesde1977.Estaintensaactividadenasúltimasdúas décadas da súa vida nonlle impediu seguir escribindoe sorprende realmente a enu-meracióndetodasasobrasdeensaio que chegou a producir,especialmentebiografíascomoadeCurrosEnríquez,doPadreSarmiento, de Otero Pedrayo,oudoseumestredemocidadeVicenteRisco,edosamigosRa-món Piñeiro eTorrente Balles-ter, pero tamén dalgún autorforáneo como Hemingway. Étamén editor de obras de va-rios autores, de volumes con-

memorativos das Letras Gale-gasedevariasguíasdeGaliciaedassúascidades.E todoistosen deixar de producir textospara os xornais, desde as súasprimeiras colaboracións en La RegióndeOurenseataascola-boracións diarias en La Voz de Galicia na popular sección “Ámarxe”, hoxe recompiladas ensetevolumes.

A de Carlos Casares foi unhavida dedicada á defensa dalingua e da cultura de Galiciacoa alegría de quen encontra-raunhaportaabertaaoXardíndas Delicias e, coma un nenotrasteentreasfroitasexóticase as follas xigantes, escribiu eescribiusenencontrarparadu-ra,igualquefalaba,comoquensedivirtesorprendendoaosde-maiscoasúateimaderepartirxoguetes feitos de historias epalabras.

LETRASGALEGAS

Camilo José Cela na cultura galegaMatilde Pepín FernándezReal Asociación Española de Cronistas Oficiales. Federación Española de Periodistas y Escritores de Turismo. Cronista oficial del municipio de Bétera.

“A máis nobre función dun escritor é dar testemuña, como acta notarial e como fiel cronista, do tempo que lle tocou vivir”.(Camilo J. Cela)

NoprimeirocentenariodeCamiloJoséCela,pensoqueéxustoacla-rar algunhas cuestións na vida eobradopremioNobeldeLiteratura1989queprobanagaleguidadedoilustrepaisanonadefensadacul-turagalega.Algunhas persoas envexosas emaliciosas confunden a auténticadefensadosvaloresdanosa terracoa loitatribaldunscantospolíti-cosquepretendentera“exclusivacultural”utilizandoaignoranciadopoboparaosseusfinspersoais.“Obras son amores y no buenas ra-zones”.

Actuacións de Cela que demostran o seu profundo interese por difun-dir a cultura das súas raíces

Nasúaextensaobradescubrimoscostumes, personaxes e paisaxesdeGalicia.Obsesionáballe a forzada emi-gracióneodesexoderetornodosgalegos espallados polo mundo.Noano1953,CelaviaxouaCaracasonde impartiu dúas conferenciasmaxistrais:“Ensaiosobreasfacetasdaalmagalega”e“Amorriña,sufri-mentodoemigrante”.Davincula-cióncosexiliados,aosqueaxudoucantopuido,consérvaseunhacar-tadatadado19dexaneirodo1960e dirixida a Celso Emilio FerreironaqueCelaafirma“nonesquezasqueeutaménsonunemigrante”.

Porque a actitude vital de CamiloJ. Cela é a dun emigrante indianoqueretornaaIriaFlaviaparaverteroseutesouroculturaleeconómiconaterraqueoviunacer.Damesmamaneira que outros emigrantesafortunados financiaron escolasnassúasaldeas,Celafixorealidadeo soño de converter unha antigacasa de canónicos na Fundación Pública Gallega Camilo José Cela.A UCJC (Universidad Camilo JoséCela) é a primeira universidadeespañola en acoller refuxiados. O“Proxecto Integra” financia a dezrefuxiadosquequeiranretomarouiniciarosseusestudosenEspaña.OamordeCelapolaculturagalegaquedapatentenafundacióndun-hainstituciónacadémicauniversalonde recibirán formación centosoumilesderapacesgalegos.Aspersoasqueoacusanpolacues-tiónlingüísticadequenonescribi-se en galego, esquécense de queengranpartedoséculoXXoidio-maautóctonoestabaprohibidonoensino público e tódalas persoasestudaronnalinguadeCervantes.Cando Cela quixo traducir La fa-milia de Pascual Duarteaogalego,pide axuda aos seus amigos Ra-mónOteroPedrayoeVicenteRisco,que non dubidaron en traducir eprologaraobra.Enxaneirodo1953,CelaagradeceoprólogoaRamónOtero Pedrayo, lamentando a súacarencia lingüística: “Mi gallego

–un gallego de Rías Baixas y nomuycultivadoespeordelonece-sarioyherenunciado,nosindolor,aproseguir...”Camilo J. Cela utilizaba a súa em-presa editorial para promover aculturadaGaliciainterior.Desdeoano1956atao1979,narevistaPa-peles de Son Armandans,propúxo-se difundir en América, entre osexiliados,ovigordaculturagalegapublicando todooqueseeditabaenGaliciaeengalego.Aproveitaba tamén os discursosde ingreso nas academias da lin-gua para reivindicar o idioma ga-lego. IgualqueofixeraRamóndeValle-Inclán,loitoucontraadesidiaculturaldosacadémicosenprodogalegocomoidiomaoficial;taménlidou para cambiar o significadodo xentilicio“gallego” na RAE coafindequedeixasedeserunsinóni-moofensivoeinsultanteepasaseádefiniciónde“naturaldeGalicia”.OutrologrodeCelaenprodacul-tura galega conseguiuno no ano1959 cando, aproveitando a súacadeiraacadémica,solicitouáRAEquemodificaseaacepciónde“ga-llego”equeencontasdeaparecercomodialecto,aparecesecomolin-gua.Etalcomomanifesta,pesaro-so, só un ilustre paisano apoiou asúaproposta:“Entrelosvariosaca-démicosgallegosqueocupabansi-llonesenlaRAE,sólotuveelapoyodeWenceslaoFernándezFlórez”.

10

CULTURA

Avergonzapexorativadovocábu-lo sufrina en primeira persoa noano 1975, en Valencia, cando JoséAmérigo,catedráticodaEscueladeBellas Artes de San Carlos, incre-pouaunalumnopoloseutraballo:“...¡Gallego!¡Esustedungallego!...”.Aquelinsultoámiñarazaremoveua miña condición de emigrante ealzando a voz repliqueille:“Perdo-ne usted, yo también soy gallega.¿Puededecirmequetieneustedencontra de los gallegos?”. E, cunhaaudaciainusitadadiantedoprofe-sor, recordeilleospersonaxes ilus-tresdeGaliciaqueencheranapa-triadegloria.AtallesolteiateoríadequeCristóbalColóneradeGali-cia,domesmoPoio,noqueexistea casa natal do Almirante Colón...A lenda afirma que en Américachamábaselle “gallegos” a todososemigrantesespañoispensando

que eran descendentes dos con-quistadores.

Defendendo a cultura galega, nadécada dos 80, Camilo José Celasolicita un Plan Oficial que recu-pere a toponimia galega, en granparte castelanizada. Pero a súaauténtica galeguidade defendeu-naenValenciacandoacudiucomo“Embaixadordosprodutosagroali-mentariosgalegosdecalidade”naFeria Euroagro 1991.Onosoilustrepaisano recibira o Premio Nobel,culminación dos múltiples hono-resliterariosnoseupoder,enarol-dadeprensadeixouabraiadosaosmediosdecomunicacióncandosealzoudacadeiraecoavozsolemnemanifestou:“Paramí,elhonormásimportanteessergallegodenaci-mientoydevocación”.Aquelatardedeabril,noHotelAs-

toria de Valencia, fun testemuñadavozdeCelaevocandoaEduar-doPondal:

Os bos e xenerososa nosa voz entendene con arroubo atendeno noso ronco son,máis só os iñorantese féridos e duros,imbéciles e escurosnon nos entenden, non.

11

CULTURA

Os museos Etnográfico e Xeológico do Concello de Quiroga Ramón Vila Anca

O Museo Etnográfico do Con-cello de Quiroga emprázasenaplantabaixadoAuditorioMuni-cipaldeQuiroga,narúaRealdacapitalidade municipal. DendeaaperturadoAuditorioenxullodoano2003,ogobernomunici-pal tiña a idea de converter ospretode600m2domenciona-dobaixonunmuseo.Oquenunprincipioerasóunhaidea,con-cretouseo24demarzode2007coaaperturadestenovoservizopúblico destinado a recuperar,xuntar, investigar e polo tantoprotexer o patrimonio culturalentodasassúasfacetas.

A día de hoxe, a colección et-nográfica do museo de Quiro-ga,compostaporalgomáisde1.000pezasrecuperadasnaCo-marca de Quiroga (Folgoso doCourel, Ribas de Sil e Quiroga),atraeamáisde3.000visitantesporanoecontotalseguridadeéunhadascolecciónsmáiscom-pletas e importantes das quehaienGalicia.

Cómpre sinalar o esforzo queano a ano, dende 2007, realizao Concello de Quiroga para di-namizarunhainstalacióndestetipo. Ademais de acoller todosos anos actividades relaciona-das co coñecemento do viñoe o aceite, camiñouse decidi-

damente cara a conversión doMuseoEtnográficonunpeque-no centro de artesanía para osveciños. Daquela, por exemplo,no ano 2017 desenvolveuse oVI Curso de Tecido Tradicional dedicadoaquenonseperdaatradicióndastecedeirasdanosaterra. Ademais, desenvólven-setodososanosobradoirosdecestería tradicional, cerámicaprimitiva,restauraciónetc.

OscontidosdoMuseoEtnográ-ficodeQuirogaestánrelaciona-dos,porun lado,coscatropro-dutostípicosdacomarca:oviño,acastaña,oaceiteeomel;poroutro,coscatromateriaisesen-ciais para o desenvolvementodavidanacontorna:apedra,oferro,amadeiraeostecidos.Ta-ménteñenoseuespazo,como

non podía ser doutro xeito, oagro e a gandería e a estanciaprincipaldacasa:alareira.

– A bodega: a cultura do viñosempre estivo estreitamen-te ligada ás terras de Quiroga.Nestasalapodemosverarepre-sentación dunha bodega tradi-cionalconmateriaiseaparellosrelacionadoscontodoociclodoviño.– A castaña: os castiñeiros se-guen alzados nos seus melan-cólicossoutosdándolleesplen-doránosapaisaxe.Esteespazoestá dedicado a algo tan nosocomo o proceso de secado dacastaña e a súa evolución ataquedarlimpaelistaparaconsu-mirdurantetodooano.– O aceite: éoprodutosingu-lardasterrasdoSilpoloseucli-

12

CULTURA

ma especial, o auténtico aceiteautóctono de Galicia. Un dosgrandesretosparaoMuseoEt-nográficodeQuirogafoicontarnas súas instalacións coa ma-quinariadunmuíñotradicionaldeaceite.– O mel: este produto, sempremoi unido ás terras quirogue-sas, non parou de evolucionar;ossistemasdeproduciónvaria-rondendeosancestraiscortizosataamodernacolmeadealzas.– O pendello:eraunhadasprin-cipais dependencias da casatradicional. Nesta sala atópan-se os elementos relacionadoscoa agricultura e a gandería,formandoparte importantedavidacotiádosquiroguesesnunpasadonontanremoto.– A lareira/dormitorioéocora-zóndacasatradicional,lugardecociñaereuniónporexcelencia,eodormitoriolugardedescan-so.Recóllenseaquíunhamostrados elementos imprescindiblesnestasestancias.– Pedra: a explotación louseirafoi o principal motor desta co-marcaentemposrecentes,peroavinculacióndestaterracoaex-plotación e uso desta e outrasrochasremóntaseinclusoáPre-historia.– Ferro (sala Agapito Vila): atra-dicióndoferrofoisempregran-de en Quiroga; sete ferreríasabastecíanasnumerosasforxasexistentesnasaldeasparaafa-bricacióndetodotipodepezase ferramentas deste prezadomaterial.– Madeira: recóllensenomuseoasdúasfasesprincipaisdotra-ballocoamadeira:asúaobten-

ciónnopropiobosqueeapos-teriortransformaciónporpartedos carpinteiros das distintasaldeas.– O Sector téxtil conta cunhaimportante tradición en Quiro-ga,sobretodonasparroquiasdamontaña.Lae liño traballáron-seennumerosostearescomooque se exhibe no Museo, ondese mantén viva a tradición dastecedeiras.– O coche de Salvador Ontiveros Álvarez: conmoitoorgullocon-serva o Museo de Quiroga undosprimeirosvehículosamotorquecirculoupolacomarca,gar-dandotaménamemoriadoseuconstrutor,unhome do Renace-mento queviviumoitosanosnolugardePaciosdeMondelo.Todos os contidos presentesnesta colección atopan a súasíntesenarecreacióndunhaal-deatípicadestasmontañascoaexposición das maquetas queforondecoradodapelículagale-gadeanimaciónO Apóstolo,deArtefacto Producciones; ondepedra, madeira, ferro etc, ato-

panoseu lugarparafacilitaravidadasxentesdestaterraduraperoagradecida.

O pasado día 2 de decembrocumpríase o quinto aniversariodo Museo Xeolóxico municipal de Quiroga, xusto o mesmo díaenqueaCámaraOficialMineirade Galicia lle concedía o Premio Santa Bárbara de Comunicación pola súa traxectoria divulgativadaXeoloxía,aMineríaeaPaleon-toloxíadaComarcadeQuiroga.

Estecentrodedicadoádivulga-ción, estudo e protección dosvalores xeolóxicos da comarcaquiroguesa,ademaisda impor-tante traxectoria impulsadadendeoano2000pologobernolocaldeQuiroga,tenovaloren-gadidodeseroúnicoexistentena Comunidade Autónoma deGalicia integramente dedicadoaestatemática.

O número de visitas, igual queno Museo Etnográfico de Qui-roga,roldaas3.000anuais,sen

13

CULTURA

14

parar de medrar dende a súainauguración. Especialmenteapreciado pola comunidadeeducativa, é o complementoperfectoparaasvisitasdecam-po que poden efectuarse to-mandocomopuntodepartidaesta instalación emprazada narúaCoureldeQuiroga.

OMuseoXeolóxicodeQuirogaestruturouse baseándose noscontidosxeolóxicosmáisrepre-sentativos da zona, ordenadosdemáisantigoamáismoderno,encincosalascuxocontidoéoseguinte:– A formación de Galicia: o Sin-clinal da Serra do Courel e os materiais da Comarca de Qui-roga. Análise dos principaisacontecementos xeolóxicosquedefineno territoriogalegotal e como agora o coñecemossegundo a tectónica de placaseparaoqueseempregaronre-construciónspaleográficasden-deoPrecámbricoaoPaleozoico,realizadas para Galicia polosxeólogos Ricardo Arenas, José

Ramón Martínez Catalán e co-laboradores.Entreelas,destacaainformacióndetalladadafor-macióndopregamentodeitadodeCampodola–Leixazós(Sincli-naldaSerradoCourel).Ademais, nesta sala exponseunha colección de 32 mineraise 17 rochasprocedentesdaCo-marca de Quiroga, que permi-ten coñecer os materiais quecompoñen o territorio. Estasmostras foron recollidas porXosé Fernández Pérez, expertocoleccionista de Vilamartín deValdeorras.– Historia paleontolóxica de Ga-licia: a evolución da vida. Rexis-tro fósil da Serra do Courel.Re-preséntase a paleontoloxía dacomarca de Quiroga, excepcio-nalparaamosaraevolucióndasformasdevidadendefinaisdoPrecámbrico,descritasporDozy.Complétaseoapartadopaleon-tolóxico coa exposición dosrestosóseosdasorprendenteedescoñecida fauna cuaternaria(Plistoceno Superior) da Serrado Courel encontrada nos seus

sistemas calcarios e estudadaduranteosúltimos30anospo-los investigadores do InstitutoUniversitario de Xeoloxía lide-radospolapaleontólogaAuroraGrandald’Anglade.O conxunto dos restos paleon-tolóxicospresentesnacoleccióndo Museo verase pronto incre-mentada coas mostras fósilesrecollidaspoloinvestigadorMa-nuelGarcíaÁvila,queparaasúatese de grao marcouse comoobxectivo o estudo do rexistropaleontolóxicoPaleozoicodoSEdaprovinciadeLugo.– A idade dos xeos (o Plistoce-no): pegadas da última glacia-ción na Serra do Courel. Nesteespazo interprétase a accióndoxeodosglaciaresinstaladosen distintas partes da Serra doCourelaproximadamenteentre70 e 15 mil anos antes do pre-sente,condistintaintensidade.A dinámica dos glaciares plis-tocenos do Courel foi recons-truída a partir dos datos sedi-mentariosexeomorfolóxicos,oqueapareceilustradoenpaneisondesesuperpoñenas formasactuais á posición das frontesmorrénicas dende o máximoglaciarataofinaldodesxeonacubetadesobre–escavacióndaLucenza,queconténunrexistrosedimentario continuo para osúltimos15.000anos.A sala complétase coa exposi-ción de distintos tipos de sedi-mentos glaciares: mostras detill de aloxamento (lodgment till) en estado natural ou im-pregnado de resina para reali-zar con seccións delgadas parao seu estudo ao microscopio

CULTURA

15

petrográfico,asícomodistintosexemplaresdecantosestriadosepulidospolaaccióndoxeo.– As primeiras ocupacións hu-manas de Galicia. Apostouseporcrearesteespazocoaconvicciónde que daría moito xogo polacrecenteincorporacióndedatosparaocoñecementodosprimei-roshomesquevivironenGalicia.A partir dunha serie de datosxeraismáisomenosadmitidospor case todos os investigado-res, abórdanse temas como aevolución do home dende osprehomínidos africanos ata oHomo Sapiens actual; unha ár-borefiloxenéticaexplicadexei-to didáctico as característicasdosprincipaiselosdaevoluciónhumana.Analízansetaménasliñasmáisimportantesecoñecidasdepe-netración seguidas polos pri-meiros homes para asentarsenoterritorioquehoxeéGalicia,apartirdaanálisedoempraza-mento dos distintos xacemen-tosPaleolíticosestudadosequeseatopanespalladosportodaacomunidade.A industria lítica da GándaraCha, na parroquia da Ermida,a só 2 Km do Museo Xeolóxi-co, sitúa a zona de Quiroga nomapadaPrehistoriamáisanti-ga,nunhadasliñasdepenetra-ción máis masiva, a que segueocursodoríoSil.Estaindustria,compostaporalgomáisde100pezas,servecomopretextoparaanalizar e expoñer os distintosmateriaiscosqueestesantigospoboadores traballaron na co-marca: seixo, cuarcita, cuarcitade gran fino e sílex; ademais

de ilustrar con exemplos signi-ficativososdistintosmodosdefabricación de ferramentas enpedraduranteaPrehistoria.

Cabe salientar que da Serra doCourel,enconcretodoConcellodePedrafitadoCebreiro,proce-den os restos fósiles humanosda coñecida como Elba, a pas-tora do Courel, que percorreuestes montes hai 9.300 anos.Osseusrestosfosilizadosproce-dendacoñecidanaactualidadecomo Cova do Uro e foron, atahaibenpouco,osrestoshuma-nosmáisantigosdosatopadosenGalicia.Asúarecuperacióne

estudo foi realizada polo equi-po do Instituto UniversitariodeXeoloxíaIsidroPargaPondalda Universidade da Coruña eos traballos foron coordinadospoloseudirectorecolaboradordoMuseoXeolóxicodeQuiroga,JuanRamónVidalRomaní.– A minería. AComarcadeQui-roga é a comarca mineira porexcelencia da Comunidade deGalicia. Neste museo dedíca-selle un espazo dende a Pre-historia á actualidade, onde sesinalan os cinco materias máisimportantesqueseexplotaronpara obter beneficio mineiro: alousa,oouro,oferro,acalcaria

CULTURA

16

e a antimonita... aínda que haimáis materiais como a galena,ovolframio,acuarcita,aprataeincluso o mercurio, que taménforonexplotadosnalgúnrecun-chodanosaxeografía.

Analízanse as característicasprincipais destes materiais,para que se empregan, comoaparecennomedionaturaleasprincipaiszonasdeexplotacióndecadaunnaComarcadeQui-roga. Préstase, tamén, especialatenciónaossistemasdeexplo-tacióndecadaundosmateriais:como evolucionaron os méto-dospara oseubeneficioequese conserva na actualidade detodosestessistemas.

Unha das vantaxes do MuseoXeolóxico do Concello de Qui-rogaéquenelsemostranma-teriais, fósiles, sedimentos etc,que corresponden á mesmaáreaondeestáemprazado.Istoqueredicirqueéposiblevisitarnunha contorna inmediata to-dososmateriaiseprocesossin-tetizadosnassúascincosalas.

OsmuseosdeQuiroga,comocen-tros de interpretación de distin-tosaspectosdaComarcadeQui-roga,sonunhaparteimportantee visible do traballo que se levarealizado neste territorio paraacadar o recoñecemento comoXeoparque Mundial da Unesco.Duranteoano2017,osconcellos

de Folgoso do Courel, Ribas deSileQuirogaunironassúasfor-zasparapresentaroproxectodeXeoparque Montañas do Courel;otraballoeosesforzospordaracoñecerosvaloresdestaterrate-ñenquecontinuar.

Bibliografía:– La puerta del pasado geológi-co de Galicia se abre en Quiroga. JuanRamónVidalRomaní.– Guía do“Geolodía 2015”. Per-corrido xeolóxico pola Serra do Courel.JuanRamónVidalRoma-ní.– Os museos xeolóxico e etno-gráfico de Quiroga, atractivos importantes da vila”.PaulaGon-zálezQuiroga.

CULTURA

17

EMIGRACIÓN

José Fontenla Leal, a alma máis galega de Cuba Ángela Oramas CameroPeriodista cubana

Ao impulsor desde A Habana do Himno Galego e da fundación da Academia da Lingua Galega, o ferrolán José Fontenla Leal, litógrafo e debuxante, chamárono indistintamente “a alma máis galega de Cuba” e “apóstolo da cultura galega”.

No corazón do Ferrol, naceu ásdez da mañá, o 12 de febreirode1864,JoséMaríaBenitoFon-tenlaLeal,bautizadonestadatana igrexa de San Xiao, onde seencontra a súa partida de na-cemento; viviu na capital doscubanos desde a nenez ata os55anos,candomorreuefoien-terradono Cementerio de Colón. A súa existencia sempre esti-vo marcada pola desgarradorasaudade do emigrante pobreque nunca logrou aforrar sufi-ciente diñeiro para retornar áamadaGalicia.

Con escritos sobre o querido“terruño” e debuxos seus, Fon-tenlacolaboroucoarevistaGali-cia. Cariñosamente chamáronoPepe; acaparaba a atención asúa rexia personalidade e inte-lixencia. Era de media estaturae presentábase en público corostro debidamente rasurado,vestido sinxelo o con impeca-bletraxenegroparaasocasiónsespeciais, pero sen sortellas outabacos caros, porque ademaisde ser un home pobre, carac-terizábase pola sinxeleza e porserinimigodaostentación.Non

quixoquellechamaranindiano,esisempregalego.

Conrelaciónaoanodoseuna-cemento existe a confusión dequenaceuen1855,enXuvia,(Fe-rrol). O propio Fontenla decla-rouquechegaraaCubaaosdezanosdeidadeenoutraocasióndixoqueaos7anos.NaHabanaestudoudebuxoefíxosedebu-xante tipógrafo. Este obreiromanual, desde sempre e ata oseuúltimoalento,nontivoou-tro empeño que dedicarse conpaixón ás glorias de Galicia,opostoaopodercentralqueim-perabanasúaterranatal.

O 7 de xullo de 1893 ingresouna loxa masónica “La Unión yConcordia”eo9demaiodoanoseguinte foi elevado á catego-ríadeCompañeiroMasón: tiñaograo2eusabaopseudónimodeMurguía.

XuntoconSecundinoCores,Fon-tenlacreouno1886aRevista de Galicia, bilingüe, de circulaciónmensual e curta vida. No 1897participou na fundación dun-ha comisión que puxese orde

ao caos lingüístico imperante.A principio do século XX pediuá Banda Municipal da Habanaque incluíse no seu repertoriocancións da súa Galicia, poloque na Praza de Armas, fronteaooutroraPalacio dos Capitáns Xenerais, era frecuente escoitaramúsicanostálxicadosgalegosemigrados.

Portodoistoemáis,osinvesti-gadores e críticos afirman quenon houbo en Cuba un galai-co máis erudito en galeguis-moqueFontenla,quenxamaisdeixoudepensardíaenoiteenGalicia, onde volvería no 1917nunhacurtaviaxedeidaevoltacandooCentroGalegollecon-fiouatristemisióndeacompa-ñarosrestosdoseuentrañableamigo e coetáneo, o músicoJoséCastro“Chané”.

“Estou aforrando para retornar a Galicia”, dicíalle Fontenla aosamigos.Peroelessabíanqueosaforros pronto os invertería encomprarlibrosparaasúaesplén-dida biblioteca sobre Galicia, amáiscompletadetodasasfun-dadaspolosemigradosenAmé-

rica, cuns mil libros case todossobreomundodagaleguidade.

Na Habana viviu na humil-de casa da rúa San Lázaronº 154, próxima ao Centro Ga-lego.Comoeraunobreiro,nun-ca puido sacar unha pasaxe codiñeirodoseusalarioepasarseunha larga temporada en Ga-licia. A sede de coñecementosacercadagaleguidadeousobreos sucesos en Galicia, saciábaalendoosperiódicosdaterra,en-riquecendooseuarquivoouin-formándosenosfaladoirosdeLa CacharreríaquesefacíannocafédoantigoedificiodoCentroGa-lego,asícomonocaféEl Fénix naManzana de Gómez, tramo deMonserrate,esquinaaNeptuno.

Naquelesfamososfaladoiros,al-gúns intelectuais aproveitabanparaevidenciarescepticismooudesgustos co poder da máximainstitución galega en Cuba, El Muy Ilustre Centro Gallego, en-treelesFontenla,ManuelCurrosEnríquezeCastro“Chané”,carac-terizadosporacenderpolémicas,iniciativasesoños.

Presuntamente,a“Chané”eaCu-rros,Fontenlapediuque llefixe-ran letra e composición musicalparaoHimnodeGalicia.Ecomonon o fixeran, contactou conPascual Veiga e Eduardo Pondalpara que convertesen en himnoa Marcha Regional Gallega (pre-sentadaporVeiganocertamede1890).Fontenlaestreouohimnoo20dedecembrode1907,nave-lada artística literaria celebradanoTeatroNacionaldoCentroGa-legodaHabana,enmemoriadeVeiga,quemorreraoanoanterior,co propósito de recadar fondosparaaconstrucióndomonumen-tofunerarioqueenMondoñedohoxegardaos restosdocreadordamencionadamelodía.

OHimnodeGaliciafoiinterpre-tado antes na Habana que enGalicia, pola banda municipal,dirixida polo mestre GuillermoTomás.Otranscendentalaconte-cementofoireflexadonoDiario de la MarinaeentodaaprensagalegaenCuba.Naactualidade,áentradadooutroraTeatroNa-cional do Centro Galego, hoxeTeatroAliciaAlonso,existeunha

placa conmemorativa do trans-cendental acontecemento dosfillosefillasdeGalicia.

O 13 de decembro de 1908, axuntaxeneraldoCentroGalegodeclarounohimnooficialdains-titución.

Fontenla foi fundador das so-ciedades Ferrol y su Comarca ede Unión Redencionista Gallega,desde esta última loitou contraos movementos agrarios queexistíanenGalicia,segundopu-blicaraaRevista de Galiciano1911.

Como resultado das súas en-comiables xestións a favor dareivindicacióndeGalicia,contri-buíu taméná fundación esos-tementodaAsociación Iniciado-ra y Protectora de la Academia Gallega, presidida por CurrosEnríquez, que cesou no 1961.Dela, ocasionalmente foi vice-presidente, pois a maior partedo tempo conformouse co car-go de vogal e mensaxeiro dosavisosparaasreunións.

Grazasaesteobxectivo,Fonten-la propiciou a creación na Co-ruña da Real Academia Galega,para a que presentou as basese propostas de funcionamento.Con data de 9 de abril de 1905,escribeaMurguía:

Desde hai moitísimos anos vén sendo tema de constante preo-cupación para algúns homes de letras da nosa patria o estable-cemento dunha “Academia Gale-ga”, necesidade sentidísima, hoxe máis que nunca, pola acción

18

EMIGRACIÓN

destrutora que estrañas influen-cias van exercendo sobre a nosa doce lingua e sobre os costumes e carácter do noso pobo. Os bene-ficios que dita academia poden reportar a Galicia son incalcula-bles, e comprendéndoo así os ga-legos residentes en Cuba, cuxos sentimentos altruístas e patrió-ticos manifestáronse en tantísi-mas ocasións, dan unha vez máis proba evidente do seu puro amor á terra en que naceron, coa idea xurdida nun grupo de entusiastas conterráneos da creación en Gali-cia da “Academia Galega”.

NaHabana,naprimeirareunióndacomisiónxestoradoproxectodaAcademiaGalega,o17deabrilde1905,ásnovedanoite, falouo presidente desta, Curros Enrí-quez,quenfixofincapénanece-sidade de recoller as voces queten o galego e as palabras quefiguran nos cancioneiros e do-cumentos antigos; cualificou oidiomagalegodepaidocasteláne do portugués. Seguidamente,FontenlapresentouácomisiónoregulamentosobreoquedebíarexerseaAcademiaGalega.

Ao remate da reunión, a comi-sión enviou a Murguía unhacarta:

Supoñemos a vostede coñece-dor pola prensa rexional e a da Illa, do propósito que anima aos que subscriben de promover a creación en Galicia dunha Aca-demia encargada de velar pola conservación e perfección da nosa lingua, publicar a Gramá-tica e o Dicionario da mesma,

recoller e conservar tamén os monumentos dispersos de ca-rácter arqueolóxicos e artísticos que poidan ser útiles á historia da nosa raza e do noso pobo e promover, en suma, cantos es-tudos, dentro desas ordes, con-tribúan ao coñecemento do noso pasado e preparar o de- senvolvemento científico da nosa rexión, elevándoa ao maior nivel de cultura posible.

Pouco despois, a dirección daAsociación Iniciadora, encabe-zadaporCurrosEnríquez,pediuao xa nomeado presidente daAcademiaGalega,ManuelMur-guía,queFontenlafosedeclara-do académico correspondentee que un busto seu traballadoen mármore fose colocado nosalóndeactosdareferida insti-tución situada na Coruña. O 11de outubro de 1905, Galicia in-formouqueaAcademiaGalegaconcederaotítulodeacadémicocorrespondenteaFontenla,ade-maisdesociodemérito,equeoseu busto tallado en mármoresecolocaríanaauladoensinodoidioma de Galicia, para que to-dossoubesenqueforaFontenlaquentivoaideadefundaraAca-demiaGalega.

Pasaronosañosdaxuventudee a dirección do Centro Gale-go deu as costas a Fontenla, oseu gran crítico. Con todo, en-comendoulleamisióndelevara Galicia os restos do músicoCastro“Chané”.

No vapor Reina María Cristina,viaxaronFontenlaeEmilio“Cha-

né”,fillodofinado,cotrasladodocadáveráCoruña,ondeforonreci-bidosporunnumerosopúblico,oalcalde da provincia, Manuel Ca-sas,eunhaamplarepresentacióndosdistintoscorosdeGalicia.

Fontenla permaneceu dúas se-manasenGalicia.VisitouFerroleSantiago e asistiu ao enterro dopoetaEduardoPondal.Interesou-sepolamarchadaAcademia,es-pecialmentepololocaldesta.O21demarzo,desteano(1917),retor-nouáHabanaearevistaLa Voz de Galiciafíxoseecodacartadedes-pedidadosdousvisitantes.Nun-camáispuidovolveraGalicia.

Candomorreuvítimadunhain-fecciónnuncordal,pobre,o5dedecembro de 1919, no HospitalCalixtoGarcíadaHabana,El Im-parcialdodía9informou:“En el más cruento abandono expiró el Apóstol de la cultura ga-llega, José Fontenla Leal. Fue ente-rrado en el Cementerio de Colón en campo común, fosa 1, hilera 2.”

19

EMIGRACIÓN

José Castro Chané

O Museo da Emigración de GaliciaManoel Carrete RiveraAsesor de Emigración

O Museo da Emigración de Galicia xa é unha realidade grazas á De-putación de Ourense, que é a promotora da resolución dunha re-clamación histórica da diáspora galega como se plasmou en varios congresos. Esta nova institución terá a súa sede, segundo o Pleno da Deputación do 25 de novembro de 2016, no Pazo de Vilamarín, que foi declarado Monumento Histórico-Artístico en 1977 e ten unha orixe medieval.

A vocación do Museo da Emi-gración de Galicia é ser o refe-rentenotratamentomuseísticodo fenómeno migratorio gale-go;mostrarase,explicaraseedi-fundiraseoditofenómenonunmodelo de museo dinámico einteractivo que porá en valoro patrimonio cultural da nosadiáspora.

Para chegar ao dito obxectivoomuseocontarácunfondobi-bliográficoeunarquivopropio;traballando dunha maneirainterdisciplinar con fondos daemigracióngalega.

Outras funcións que posuirá opropiomuseoserán:– Identificar, investigar, inven-

tariarerecompilarmaterialnascomunidadesemigrantesenasretornadas.– Presentar e ampliar a visiónquese tennestemomentoso-breofenómenomigratorioga-lego.–Poñeradisposicióndosusua-riosahemerotecadeLa Región Internacional, recentementemercada pola propia Deputa-cióndeOurense.– Dixitalizar fondos que tantopersoas físicas coma xurídicasacheguenápropiainstitución.–Facilitar fondosdedocumen-taciónoubibliografíaainvesti-gadores.

20

EMIGRACIÓN

– Colaborar cos concellos daprovincia para fomentar expo-siciónstemporaisparadaraco-ñecerofenómenomigratorio.

Ofenómenomigratoriogalegoabrangue un amplo campo detraballodendeunindividuoataunhaempresapasandopores-colas, publicacións, asociaciónsculturais, asociacións recrea-tivas, asociacións asistenciais,bancos, medios de transporte,oficios,etc.

Anosadiásporacreoudendeohimnogalego,abandeira,aRealAcademia Galega ata lavadoi-ros, hidroeléctricas, e máis de235colexiosenGaliciaporpartedeasociaciónsenAmérica.Este novo espazo ponse aoservizodascomunidadesgale-gasnoexterior,xaquesonas

principais protagonistas des-te,porisofacemosunchama-mento para que toda a xentequeestánadiásporaequeiraachegarnos fotografías, docu-mentos,obxectosedemaissepoña en contacto connosco,xa que este Museo pretendefacervosatodoseatodaspar-tícipes.

A Agrupación Cultural GalegaSaudade, así como outras en-tidades e persoas en Cataluña,xasepuxeronencontactocon-noscocedendocousasparaqueahistoriadanosadiásporateñamoitas e diversas voces, e sexao museo de todos e todas. Osenderezos son museo.emigra-cion@depourense.esouben,rúadoProgreson.º30, terceiroan-dar,Ourense.

O obxectivo da Deputación deOurense é posicionar o MuseodeEmigracióndeGaliciacomoun referente institucional dosfenómenosmigratorios.

21

EMIGRACIÓN

22

TURISMO

A rapa das bestas de SabucedoOlalla Monteagudo Padín

Coma se levasen o vento so-prándolles o lombo cruzan aporta,freanearremuíñansenacircunferencia do “curro novo”.As pesadas follas de madeirae bronce péchanse ao entrar aúltimadasbestas1.Axentexún-tase nos chanzos, o sol verticalaperta, os cabalos na area, osnenos apréstanse a retirar osbichos2 para que non se man-quen na contenda. Periodistasefotógrafosfanre-soaramaquinaria:dousgriñóns3mór-denseesobresaen,enpé,dorestodascabezas. Esa bes-ta levaamarcado Santo, apártanseas ancas coa manaberta, carreira esalto, está derri-ba dela. Asustada,corre, salta, cabe-cea, o compañeirocorre para alcanzar as sedas. Oaloitador,antescabalgandocosxeonlloseospésbenaxustados,agorabaixaexuntoscruzancosbrazosacabeza,asenamandí-bula,apértansecontraela,entreacrinaoqueixocravado.Adian-te, atrás, loita a besta. No rabounterceirofaiseutraballo,mó-

1Eguas2Poldros3 Macho das bestas, son os líderes dasgreas, tipicamente do Santo, aínda quehaxacabalosebestaspertencentesapar-ticularesnelas

vese,cambalea,enochancaefi-nalmente inmobilizada, pétrea.Alí veñen as tesoiras negras:primeiro as crinas, logo o rabo.Sóltana, escapa desconcertada,areunirsecoamanadaquees-pera,máisliviádoqueviñera.

ORIXE: HISTORIA E LENDADeentretodasas“rapas”quesecelebran no territorio galego, a

de Sabucedo sobresae por serunha das máis senlleiras, maistamén polo modo de aloitar,ondeosaloitadoresinmobilizanas bestas sen máis axuda queo propio corpo e a súa técnica.Declarada de Interese TurísticoInternacionalnoano2007,esta“festa” celébrase a primeira findesemanadexullodendeme-diados do s. XX, aínda que conanterioridade víñase celebran-doenmaio,porPentecoste.

Asprimeirasreferenciashistóri-casábaixaerapadasbestasdomonte, pertencentes ao Santo(á parroquia de San Lourenzode Sabucedo) datan de 1733, seben non se construíu o curronosterreosdaigrexaatéo1770a instancias da parroquia. Estecurrosigueenpéerestaurado,e é denominado “curro vello”.Isto é, baixábanse as greas4 degando cabalar pertencentes

á parroquia paraseren rapadas. DiManuel Cabadanoseulibro:“[…] a Rapa. Esta signifi-ca non sómente a acción de corta-las sedas, senón tamén a previa de aloita e inmobilización do bravo animal, que […] ata tempos bas-tante recentes tivo sobre todo unha

finalidade práctica, en orde á venda, namentres que estas mesmas accións […] no contido actual desta festa un sentido máis simbólico e ritual […]”5

Pasando por alto neste artigoa simboloxía do cabalo para omundo dos nosos antecesores,dos que queda constancia en-

4Manada,conxuntodebestasqueandanceibespolomonteorestodoano5 A Rapa das Bestas de Sabucedo: Historia e Antropoloxía dunha Tradición. ManuelCabadaCastro.Ed.IrIndo,1982,páxina90

tre outros nos petróglifos tanabundantes naquelas terras, ecunha orixe aló pola Idade deBronce(paraosprofanos,apro-ximadamente hai 3500 anos),esta tradición ten a súa propialenda. Conta a tradición oralqueduranteundosandazosdepeste que asolagaron a zona6,dúas irmás foron refuxiarse aunha cabana lonxe da xente, eprometeronaSanLourenzoquese seguían vivas habían darlleáparroquiadousdosseusani-mais. Como sobrevi-visen a aquel andazo,daquelas dúas bestasque doaron saíu todoo gando cabalar quehoxe pertence ao San-to,eporén,aopobo.

A RAPA HOXEQuenquixerasistirouseinfor-mar ten abonda informaciónonline,comezandopolapáxinada Asociación da Rapa das Bes-tas (www.rapadasbestas.gal)

6Amediadosdos.XVIIestádocumenta-do que un andazo do chamado mal dasbullas devastou a bisbarra provinte doportodeOGrove.Paramáisinformación,o libro anteriormente mencionado, ou apáxinawww.rapadasbestas.gal

e continuando pola páxina deturismo de Galicia ou do Con-cellodaEstrada,ondeSabucedopertence. Aproveitaremos, asíe todo, para facer un pequenorepaso. Digamos que a rapa sedivideentrespartes.

Primeiro,o monte: logodamisaaoalborparaquenquixeraco-llerseátradición,comézaseindobuscarasbestasaosmontesdeMontouto, reunindo as greasespalladas no cerrado do Peón,

para despois baixalas facendocordóns humanos até o lugardeSabucedo.

O curro: é a parte máis coñe-cida, e tamén a máis perigosa.Primeiroretíranseosbichosoupoldros para que non quedenmancados, tarefa normalmen-tefeitapolosmáisnenos.Logo,

alóitanse as bestas do Santo erápanseosábadoeodomingo,quedandoolunsparaacurrarasbestas dos particulares. Taménsefaiseguimentodosanimaisedesparasitacións.

A festa: comoenGaliciasempretemosescusaparaarmarunhafesta rachada, na rapa non po-día faltar tempo e sitio para afoliada. Principalmente na car-balleira do Campo do Mediopódese desfrutar de pasarrúas,orquestras e grupos folk (uns,e outros non) cunha carteleiraquecrececadaano.Porsuposto,nonfaltaránbares,polbeirosou“stans”deprodutogalego(perononsó),eatracciónsparaosne-nos. Ninguén ha ter tempo dese aburrir, nin ha de morrer defameousede.

Para despedirnos, un recorda-torio. O cabalo galego é unhapartedonosopatrimonioinma-

terial, son valorengadido e parteda ecoloxía dosnosos montes,eses que ardencadaano.Sonbe-los, bravos e no-bres animais, nonfeitos para esta-

renatadosoutrabados,ninparaque se lles manque sen razón.QuellesacordeoNegro7.

7Moitosanimaisforonmortoscruelmen-tenosúltimosanos,moitasvecesporinva-direnterreosagrariosindacandosepuide-seteramañadosennecesidadedecausarprexuízo ás bestas. Aquí quedan algúnsartigosporseolectoroquixeseconsultar:https://goo.gl/ub8s5U (FARO DE VIGO) ;https://goo.gl/pD1eot(FARODEVIGO).

23

TURISMO

A maxia do Arde LucusJulio Méndez Menéndez de Llano

Non moito tempo despois de co-mezar o século XXI, nace na cida-de de Lugo unha iniciativa que ten moito que ver coa fundación romana de Lucus Augusti.

Arde Lucus é, cada vez máis,unha festa de recreación duntemponoqueconvivironosro-manosqueseapousentaronenLucuseoscastrexos,osnativosdasaldeas,doscastros.Co inicio do Arde Lucus foronaparecendo varias asociaciónsde lugueses que deron vida áfesta.Tódalas asociacións, anoa ano, tentan a fidelidade narecreaciónhistórica.Cadaunhadelas ten un espazo no Arde Lucus,cadaunhadelasaxeitaaindumentaria á que se utiliza-banoano26d.C.,datanaque

secalculaafundacióndeLucus Augusti.Na festa participan, ademaisdas asociacións, os lugueses,moitos centos deles, caracte-rizándose de romanos ou cas-trexos, dependendo das súasprioridades. A festa está cheade actos, de animación nasrúas, de desfiles dos soldadosromanos, do senado co empe-rador,deloitasentreromanosecastrexos,docircoromano,dosritos diferentes, bautizos e vo-dasceltas,ofrendasaosdeuses,sesiónsdosenado,dasestuda-dascostumesdasvestais...Un dos días da festa, tódalasasociacións participantes noArde Lucus fanunrecorridoaoredor da Muralla Romana, aúnica que se conserva na súatotalidade e que está declara-daPatrimoniodaHumanidade.Miles de lugueses e visitantes

sonosconvidadosdehonradodesfile.Tresdíasdecelebración,dere-creación histórica dunha cida-de coa orixe romana.Tres díasdeparticipaciónmoinumerosadeluguesesquesecaracterizane,xacadaanomáis,visitantesquesexuntannoArde Lucus.Aorganizaciónestácentraliza-danoConcellodeLugo,edáseparticipacióna tódalasasocia-ciónsquecoassúasopiniónseexperiencia contribúen a me-llorar cada ano o desenvolve-mentodafesta.Hai que subliñar que nestespoucosanosdevidaoArde Lu-cus é xa unha festa declaradadeIntereseTurísticoNacional.E como crítico das cousas nasqueparticipo,teñoqueindicarque, desde o meu parecer, so-

24

TURISMO

branoArde Lucus algúnprota-gonismo político persoal, perodesaparecerá en breve; taménhaberáqueserunpoucomáisestritos coa recreación históri-ca,dandoásdiversascolectivi-dades,romanasoucastrexas,overdadeiropapelquerealmen-tetiñannaqueltempo.De calquera xeito, penso queLugo sempre merece unha vi-sita. A Muralla Romana, naque se pode camiñar polo seuadarve,demáisdedousquiló-metros; as termas romanas; aCatedral do século XII coa ex-posiciónpermanentedoSantí-simo;aboacociña;oboxantar(eparacomerLugo...);osbares

eotapeo;asrúastranquilas;aboa disposición dos lucensescos visitantes; e moitas outrasrazóns que poderán ir descu-brindopersoalmente.

Así que, quedan convidados afacernosunhavisita:aoArde Lu-cusnomesdexuño,ouaLugoencalqueraépocadoano.Nonllesvaipesar.Agardámolos.

25

TURISMO

Galicia é unha terra de emi-grantes. Das súas aldeas,hoxe deshabitadas ou cu-nhapoboaciónavellada,che-gamos a Barcelona moitosgalegos que deixamos atrásunha forma de vida moidura, pero tamén, dalgunhamaneira, a nosa identidadecomopobo.

As entidades galegas nace-ron da necesidade de ter unespazo onde manter viva anosa cultura, as nosas tradi-ciónseanosa linguanunhaterraquenoseraalleaanós,primeira ou segunda xera-cióndeemigrantes,peroquenonoseríaparaosnososfi-

llos ou netos, xa integradosnela.

Entreesasentidades,odía25desetembrode1982inaugu-rábasenobarriodoCarmeloa Agrupación Cultural Ga-lega Saudade. A idea xordedungrupode23mozosemo-zasgalegosqueemigraranaBarcelona. A entidade nacíacuns obxectivos moi claros:promoveredifundiracultu-ra,linguaetradiciónsdeGa-licia, fomentándoas e sendoos seus máximos expoñen-tesenCataluña.

Osiniciosforondurosporqueestaba todo por facer, pero

conmoitoesforzoecunhain-tensaactividadeconseguiuseo recoñecemento das admi-nistracións e aumentar deformaconsiderableonúmerodesocios,cousaquefixoqueno ano 1985 xa se empezasea pensar en mercar un localpropio.Conseguíaseenagos-todo86grazasáaportaciónmonetariadecadaundosso-cios.

Saudade convertíase así naprimeira e única entidadegalegaenCataluñaconséenpropiedade.

Desde os seus inicios e aolongo destes 35 anos, todos

26

O RECUNCHO DOS SOCIOS

SAUDADE: 35 ANOS DE HISTORIA

os socios colaboramos, enmaioroumenormedida,paralevar adiante este proxectocomúnqueéSaudade.Moitosdeixáronnos no camiño: vaiaunha agarimosa lembranzaparatodoseles.

O grupo folclórico foi o pun-taldaentidadenunprimeiromomento, pois despois Sau-dadefoiabarcandooutrosei-dos,comoosocialeocultural.Contodo,ogrupodemúsicaedanzasemprefoialgomoire-presentativo,cunhatraxecto-riaascendentedesdeosseusiniciosresultadodosesforzosdiarios,daconstancia,dadis-ciplinaedosacrificiopersoaldetodososseusintegrantes.

Ampliando a oferta artísticada entidade, fundouse o Co-ral Saudade a mediados dosanos noventa. Levan partici-padoenmoitosactosdonosocentro e en mostras, concur-sos, encontros, festas ou in-tercambios, colaborando coAjuntament de Barcelona, coDistricte d’Horta-Guinardó,con outros grupos corais ouenactuaciónsparticulares.

Odía16dedecembrodecidi-mos celebrar o XXXV aniver-sario cunha exhibición dosseus dous piares artísticos. Abanda de Saudade, dirixidapor Samuel Carnero, inter-pretou por primeira vez Pil-grim sunrise,eastradicionaisBaixando para a Salgueria,

27

O RECUNCHO DOS SOCIOS

28

O RECUNCHO DOS SOCIOS

Muiñeira de Piornedo, Paso-doble do Berbés eaDanza do Antroido de San Adrián de Co-bres.

Un emotivo Alfonso Rodrí-guez, un dos mellores gai-teiros que pasaron pola en-tidade, homenaxeaba coaMuiñeira de Chancelas aopri-meiro profesor que veu des-de Galicia, Nazario MoxenasIglesias,dequenaprendeuapeza;lembroutaménaopri-meiroprofesordaentidadeesocio fundador, Manuel Ló-

pez,quecompletouotercetotocandoobombo.

Pola súa parte, o grupo debaile, dirixido por ManoloBotana, exhibiuse con catrodanzas: Xota de Boimorto,Xota de Marazoi, Muiñeira Mariñana e a elegante Mui-ñeira de Chantada.

Despois da lingua, e xuntocoamúsicaeobaile,otraxerexional representa a maiormanifestacióndaidentidadedun pobo. Dende os inicios

daentidade,associaselabo-raronosdiversostraxes,con-tandocoaaxudadasrapazase dos rapaces para poñer apedrería. O esforzo, tantoeconómico como humano,de todos eles e a axuda deprofesionais que viñeron deGalicia para asesorar fai po-siblequehoxecontemoscunvestiario de gran riqueza ediversidade, que se aprovei-touparaamosaratodos.

Na festa non faltou o toquede humor aportado poloApalpabarrigas, que foi re-partindo castañas entre ne-nos,artistasepúblico.

Como non podía ser doutramaneira,oCoralSaudadepe-chou o acto con panxoliñastípicas do Nadal: Una pan-dereta suena, Noite de paz, A Belén vinde pastores, Ojos de cielo, Adeste fidelis, Brindis eJoia en el món.

MENÚ DIARIOCOCIÑA GALEGA E MEDITERRÁNEA

ESPECIALIDADE EN CARNES E MARISCOS

AMPLO SALÓN PARA TODO TIPO DE CELEBRACIÓNSRESERVAS: 93 429 13 13

BAR-RESTAURANTE

30

O RECUNCHO DOS SOCIOS

FESTAS OFICIAIS

Cada17demaio,Día das Letras Galegas,GaliciahonraassúasLetraseasúaLingua.Desdeasentidadesgalegasrealízansevariasactividadesrelacionadasconestadatatansinalada,e,comononpodíaserdou-tramaneira,enSaudadetaménsequixohomenaxearafiguradeCarlosCasares,grannarrador,ensaísta,articulistadeprensa,editoredinamizadorculturaletaméngranpromotoredefensordousodogalego,especialmenteentreosmáisnovos.

A CONFERENCIAAconferenciasobreopersonaxequeelixeaRealAca-demia Galega é unha constante desde os inicios deSaudade.NestaocasióncontamoscoaSra.MªXesúsLamaLópez,profesoratitulardeLiteraturagaleganaUniversitatdeBarcelona,quenosveuafalardaobradeCarlosCasares.Aconferencia incluíua lecturade“O xogo da guerra”eunaudiodunrelato,feitopolomesmoCasares.Aproxeccióndevariasfotografíasdoautorcompletaronaactividade.

A EXPOSICIÓN Aproveitandoomaterialdepromociónquepropor-ciona a Secretaría Xeral da Emigración, preparouseunhaexposiciónsobreohomenaxeado, resaltandotaménoslibrosdelquesepodenencontrarnabiblio-tecadaentidade.

O CONCURSO Relacionado coa Festa das Letras, hai poucos anosempezouseaorganizarunConcurso de Relato Curto,e este ano tamén de Poesía, en galego. O obxectivodaactividadeécontribuíránormalizacióndogalegoentodososniveis.Queremosconcienciarquetemosunhalinguanaquesepodenexpresartaménpores-critoossentimentosesensacións.

O DÍA DAS LETRAS GALEGAS

31

O RECUNCHO DOS SOCIOS

ODíadeGaliciaéoutradasfestastradicionaisdemáisrelevanciaentreoscentrosgalegos.Éundíanoqueofolcloretenunhasignificaciónespecial,porqueamúsicaéunhadasmanifestaciónsdaidentidadedunpobo.Nanosaentidadetivemosunhaxornadamoifestivaconmotivodestedíatansinalado.

MÚSICA E BAILE TRADICIONALContamoscoaactuacióndosalumnosdaescolademusicaetaméndogrupodeveteranos,queensaiatodas as semanas para mellorar os seus coñece-mentos. Escoitamos participación de solistas engaitaesaxo,ediversasagrupaciónsdeinstrumen-tos.Ogrupodospequenos,vestidoscostraxesdeusocotiántradicionaisofreceunosunhamuiñeira,queencantouatodososasistentes.

CORAL SAUDADEO Coral Saudade participou con cancións tradicio-nais:Non che canto por cantare, Catro vellos mariñei-ros, A cega de Ouselle, Andar miudiño, Os cregos e os taberneiros eascanciónsMuiñeira do Santo Amaro, Troula de Campaño, Tú gitanaeCantiga de Falváncoasorpresadunhaactuaciónconxuntacogrupodemú-sicatradicional.

CONCURSO DE DEBUXOParafomentaraparticipacióndosmáispequenosnasactividadesdaentidade,convocouseuncon-cursodedebuxoinfantilcotema“Galicia”.Ostra-ballosfinalistasforonexpostos.

O DÍA DE GALICIA

32

O RECUNCHO DOS SOCIOS

FESTAS TRADICIONAIS RECUPERADAS

Duranteos35anosquecelebraaentidade,moitasactividadeslúdicasforonconstantesdesdeosseusinicios:oEntroido,SanXoán,oMagosto,aFestadaEmpanadaeacelebracióndeFindeAno.Haiunpardeanos,animadospolarepercusiónquetaménteñennanosaterra,incorporáronsetresmáis.Sonfestasabertasatodos,peronaqueosnenossonosverdadeirosprotagonistas.

OS MAIOSNesta festa de exaltación da natureza, os máispequenos son os que decoran o Maio. Laranxas,limóns, ovos, calas, rosas, pampillos e margaritas,todoselesde papel,utilízanseparaadornaraestru-turadoMaio,aoredordocalserealizanasposterio-resactividadesexogos.Anosamúsicatenunpesoimportantenacelebración,eabandadeveteranosofreceunhapezatrasoutrainvitandoóbaile.

O SAMAÍNUnha reivindicación da nosa festa fronte ó estendi-do Halloween. Unha festividade asociada ó Magos-to,quemostrarespectopolosdefuntoseconectacomundodasánimas.Osnenosveñendisfrazadoseataalgúnmaiorseatreveacaracterizarse.Esteanocon-tamoscunespectáculodemaxiaquefixoasdeliciasdetodos.

O APALPABARRIGASÉaincorporaciónmáisrecentedentrodasactivida-desqueofertaaentidade.Aaparicióndesteperso-naxenunactoqueserealiceafinaisdeanoéunhasorpresaparagrandesepequenos.Coacomplicida-dedospais,oApalpabarrigassabeseosnenosco-mendetodoerecoméndallesqueasíofaganparasertangrandesefortescomael.

OS MAIOS, O SAMAÍN E O APALPABARRIGAS

33

O RECUNCHO DOS SOCIOS

• CICLO DE CONFERENCIAS E MESAS REDONDASSobreasaúde,untemaqueinteresamoito,tivemos,noprimeirotrimestre,“A diabetes”e“As catro estacións da saúde”,asdúasconferenciasquepuidemosouvirlleaoDr.CarlosPaytubí.

EnmarzocontamoscoacolaboracióndoCosdosMossosd’EsquadradaÀreaBàsicaPoliciald’Horta-Guinardó,quenospresentaron“Consellos de seguridade na casa, na rúa, nas com-pras e na entidade bancaria”.

“Galicia: tradición e camiño cara a modernidade”,éosuxestivotítulodaconferenciaqueim-partiuoSecretarioXeraldaEmigración,Ilmo.Sr.AntonioRodríguezMiranda,odía1deabril,quenosveufalardotraballoquesefaidesdeaXuntadeGaliciaparatermosunpaísmodernosendeixardeladoasnosastradicións.

Odía22domesmomes,aSra.MatildePepínFernández,colaboradorahabitualnanosarevis-ta,ofreceunosaconferencia“O noso nobel Camilo José Cela no seu centenario”,aportandounsdatosmoiinteresantesdocélebreescritornasúarelaciónconGalicia.

Nomesdedecembro,taméntivemosunhavisitadoExmo.Sr.AlbertoNúñezFeijóo,presiden-tedaXuntadeGalicia,quesereuniucospresidentesdoutrasentidadesgalegas.

COUSIÑAS DESTE ANO

COUSIÑAS DESTE ANO

34

O RECUNCHO DOS SOCIOS

• CONCERTOS AmúsicaquesefaienGaliciasempreéunhareferenciaparanós,especialmenteadecaráctertradicional.O30desetembroasistimosóconcertodogrupoTaghaitaí,queenriqueceronasúaactuacióncoacolaboracióneparticipacióndemúsicosebailarínssaídosdopúblico.Ocantocoraltaménteneconanosaentidade,ondeensaiao Coral Saudade.Así,convidamosaoOrfeón de O Carballiño,quenosofreceuunconcertoodía14deoutubro.

• MOSTRA DE CULTURA POPULAR E TRADICIONALEntreasactividadesqueseorganizancontandoconoutrasentidadesdacidade,cabesalientaraMostra de Cultura Popular e Tradicional quetivolugarodía25denovembro.Ointereseenamosarunanaquiñodonosofolclore,levounosainvitaraoutrosgruposdecul-turalpopularetradicionalqueteñenonosomesmoobxectivo:manterepromoveraculturaeastradiciónsquellessonpropias.ContamoscoaparticipacióndoandaluzCentro Cultural García Lorca,doEsbart folklòric d’Horta, querepresentouaCatalunya,edoHogar Extremeño de Barcelona.Comononpodíaserdoutramaneira,ogrupofolclóricodeSaudadedeixouconstanciadonosopatrimonioculturalexhibin-domúsica,baileetraxes.

OCoralSaudadetaménparticipounoactoenchendoosminutosdunpequenointermedioquesefixonecesario.Pordeferenciaaosdistintosgruposqueactuaron,cantounastreslinguas:Os cregos e os taberneiros,Con el trípili,eEl meu avi.

35

O RECUNCHO DOS SOCIOS

• SAÍDAS CULTURAISNomesdefebreirofomosvisitarcon guía a Ermida da Mare deDéu de Montserrat en Montfe-rri. Pareceunos interesante porserunhaobradoarquitectomo-dernistaJosepMariaJujol,discí-pulo de Gaudí, que a construíuimitandoasformasdamontañadeMontserrat.

En xuño puidemos coñecer me-llor dúas poboacións da CostaBrava: Cadaqués, que percorre-mos seguindo as explicaciónsdunhaguía,eEmpuriabrava,polascanlesdacalpaseamosenbarco.NomesdenovembroviaxamosataamontañadeMontserratconmotivodairmandadeentreoApóstoloSantiagoeaMoreneta,acompañandoóCentroGalegonoseuaniversario.

36

O RECUNCHO DOS SOCIOS

CONCURSO DE POESÍA

GALICIA Contemplandoatúapaisaxe

desdeunhamontaña,aoveroqueadmiraban

osmeusollosocorazónmedicía:

“QuebonitaéGalicia,terraprodixiosa,

camiñesporondecamiñessempreaencontrarásfermosa”.

Respirandooairefrescodesesgrandesmontes...

aspraiasdefinaediversaarea,osgrandespazos....

Osquesondeaquíaqueren,respéctanaosdefóra

eadmíranaosqueveñen.Todoomundoavenera.

¡Galicia,comochequero!

GAÑADOR: ANTONIO VALIÑO

CONCURSO DE RELATO CURTOmodalidade infantil

AS NENAS QUE COMERON AS UVAS UndíaviñeronaGaliciadúasrapazasquesechamabanAlbaeLaura.Foronaunhamontañaondehabíamoitas

cepasdeuvanegraecoméronseunaciodeuvas,eramoiboeestabasúperdoce.Despois,unhaseñoradíxolles

queesasuvaserandoseñorquefacíaosmelloresviñosdetodaGaliciaequeestabannaRibeiraSacra.Elastiñan

opracerdeestarnamellorterradomundo.

GAÑADORA: LAURA ARTIGAS (8 ANOS)

37

O RECUNCHO DOS SOCIOS

CONCURSO DE RELATO CURTOmodalidade adultos

NICOLASA Faidouscentosanos,oaccesoáeducacióneraunprivilexioreservadoaunspoucos,easmullerestíñanomoitomáisdifícil,perosemprehabíaalgunhaqueconforzaetesónlograbaabrirsecamiñonavida.Nicolasaeraunhadesasmulleres.Atopeiopersonaxerebuscandoen-trevellospapeis,eelafoiaquemáismechamouaatención.Aovertodasaspropiedadesqueconseguiraacumular,nunhaépocaenqueámullerimpúñanselleasdecisiónsdopai,domarido…entráronmeganasdesabercousasdela.Naceualápoloano1800nosmontesdeOurensepróximosaPortugal,nazonadoCoutoMixto.Estabaafeitaaofrío,aoairelibre,eaíndaquenonsabíalerninescribirdominabaomundodasherbaseerasabiaennatureza,cunhamenteáxileunhamemoriaprodixiosa.OfeitodeestarnoCoutoMixtopermitíallegozardunhaliberdadequenoncoñecíannoutroslugares,oshomesemullerestiñanosmesmosdereitosencantoaherdanzas;arebeldíaqueserespirabanazona,poistiñanassúaspropiasleisámarxedasdoEstado,traspasouseaoseucarácter.Creceuaforzadetraballo,econapenasvinteanosdecidiuqueerahoradecambiardeaires.Casouecambioudealdeaeachegouánovafamiliaanimais,posesiónsediñeiroqueconseguiravendendopartedocapitalquerecibiradoseupai.Nonfoiatípicamulleraouso,apesardevivirnacasadoseusogro,foielaaqueseconverteunopilardafamilia.Éunhamágoanondispordunhafotografía,perocosdocumentosdequedispoñononpodomáisqueimaxinarmacomounhamulleraltaerecia,quenonsóseimpuñaaoshomescoseucaráctersenónta-méncoasúapresenzafísica.Coñecínaalgunhadassúasbisnetaseprobablementeseasemellasenaela,xamaiorconalgúnsquilosdemáisperoconservandoasúafiguraimpoñente,perotaménasúarudezaeunpuntodepicardíacoqueta,oseupelobrancolongoatéacinturarecollidonunrodete,quepeiteaconmimocadanoite.Ataqueaenfermidadelloimpediuelasempreestivoenmovemento,dandoordesacalqueraqueestiveseaoseuredor.Oobxectivoquesemarcounasúamocidadedeterunlugarprincipalnunmundodehomes,conseguiu-nosobradamente.Eracontroladoraetemida.Nicolasaconvértesecosanosnanaiedonadetodososqueestabannasúaórbita,foiundereitoquesegañou.Dadaaimportanciadasterrasnomediorural,elaencargousedemultiplicarocapitalfamiliar,perosem-prenoseunome,talcomotestemuñanasescriturasconservadas.NonhaiescriturasdecompraanomedoseumaridoFernando,todaspertencenaNicolasa.Candoalguénnecesitabadiñeirosabíaquepodíaacudiraela,porquesempreestabadispostaacomprar.Ámortedoseusogro,estedeixaclaronotestamentoquepartedocapitalfamiliarcorrespóndelleaelaenfuncióndoachegadoáfamilianoseudía,haiunhaadmiracióneunrespectocaraáfiguradesamuller.Elanonsabíalerperofacilitouunhaeducaciónaosseusfillos:ostressabíanlereescribir,redactabancontratosedocumentosdecompraevenda,levabanpreitoscandoeranecesario,queeraamiúdo,mes-moentreeles.Asímesmoaochegaraunhaidadeecaerenfermaimponseoseurealismo,edecidefacertestamentoecontinuarasíimpondoasúavontade.Osseusfillosxaeranmaioresedispuñandasúapropiavida,peroeladecideareparticióndosbens,favorecendoaofavorito,aoquemáissepareceaela.Peroosseusfillosnonsóherdaronbens,senónopesomoralquetiñaasúanainacontorna.

GAÑADORA: ADELA TRIGO

O RECUNCHO DOS SOCIOS

GAÑADORA: IRIA SIMÓN (8 ANOS)

CONCURSO DE DEBUXOTema: “Galicia”

CONCURSO DE FOTOGRAFÍA PARA A REVISTA SAUDADE

Asfotografíasmáisvotadasforon“CanóndoSil”deEnrique

Sabatée“Galiciaeassúascasas”deMªJoséGuillén.

Felicidadesaosdouseoagradecementoatodososque

participaron.

Se aínda non es socio de Saudade, achégate a coñecer a nosa oferta de actividades.

Saudade é un lugar no que te sentirás coma na túa casa. Un lugar onde xuntarse, divertirse,

participar e celebrar os días especiais.¡Esperámoste!