- 2 -

- 3 -

ACTUACIÓNSARQUEOLÓXICAS

Ano 2007

- 4 -

ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS. ANO 2007

CONSELLEIRA DE CULTURA E DEPORTEÁnxela Bugallo Rodríguez

DIRECTOR XERAL DE PATRIMONIO CULTURALFelipe Arias Vilas

SUBDIRECTOR XERAL DE CONSERVACIÓN E RESTAURACIÓN DE BB CCFederico Garrido Villa

SERVIZO DE ARQUEOLOXÍAEugenio Rodríguez Puentes Xefe de ServizoJuan Antonio Cañizo Fraga Xefe de Sección

Faustino Infante Roura Xefe de SecciónRafael Penedo Romero Xefe de Sección

José Manuel Rey García Xefe de SecciónÁngel Carreira Díaz Arqueólogo

Manuel Díaz Vázquez ArqueólogoRosa Paz Lobeiras Arqueóloga

Manuel Rodríguez Calviño ArqueólogoMaría José Rodríguez Pérez Arqueóloga

Mª de la Paz Varela Campos Técnico superiorAlejandra Vázquez Grobas Técnico superior

Josefa Pose Martínez Operadora informáticaMaría Luisa Cozar Silva Auxiliar Administrativo

EDICIÓNXunta de Galicia. Consellería de Cultura e Deporte. Dirección Xeral de Patrimonio Cultural.

© da edición Xunta de Galicia© dos textos os autores

© das fotografías os autores

COORDINACIÓNMª de la Paz Varela Campos

Servizo de Arqueoloxía, Xunta de Galicia

REVISIÓN LINGÜÍSTICASecretaría Xeral de Política Lingüística

Rosario Baleirón Sóñora

FOTOS DA CAPACastro de Borneiro, Cabana de Bergantiños, A Coruña

(Luis Francisco López González)

Petróglifos de Tourón, Ponte Caldelas, Pontevedra(Servizo de Arqueoloxía)

Prospección arqueolóxica subacuática xeofísica no estreito de Rande, ría de Vigo, Pontevedra(Javier Luaces Anca e Soledad García Gil)

DESEÑO E MAQUETACIÓNMármore Edicións e Producións

IMPRESIÓNLugami Artes Gráficas

ISBN978-84-453-4749-2

DEPÓSITO LEGALC 690-2009

- 5 -

Índice

Presentación ....................................................................................

I. PROXECTOS DE CONSERVACIÓNE POSTA EN VALOR

1.- ACTUACIÓNS DE ESCAVACIÓN, CONSERVACIÓN E POSTAEN VALOR EN XACEMENTOS ARQUEOLÓXICOS

[056] Sondaxes arqueolóxicas avaliativas no contorno do mi-liario de Santiaguiño de Antas, Mos (Pontevedra)RAFAEL MARÍA RODRÍGUEZ MARTÍNEZ ..........................................

[107] Restauración do lenzo norte da muralla do castro de Vi-ladonga, Castro de Rei (Lugo)EMILIO RAMIL GONZÁLEZ ................................................................

[116] Restauración arqueolóxica e limpeza da vexetación nocastro de Alobre, Vilagarcía de Arousa (Pontevedra)VÍCTOR TOMÁS BOTELLA ..................................................................

[130] Traballos de documentación, rexistro e limpeza dos pe-tróglifos do Outeiro dos Lameiros, Baiona (Pontevedra)XOSÉ LOIS VILAR PEDREIRA .............................................................

[189] Escavación arqueolóxica no foxo do castelo medieval deMoeche (A Coruña)EMILIO RAMIL GONZÁLEZ ................................................................

[190] Escavación e control arqueolóxico para a conservacióne posta en valor da muralla romana, porta de Santiago e Vice-rreitorado de LugoCELSO RODRÍGUEZ CAO ....................................................................

[218] Intervención avaliativa para a recuperación patrimonialdo castro de Sete Fontes, Barro (Pontevedra)ROBERTO ABOAL FERNÁNDEZ, CRISTINA CANCELA CEREIJO, VIR-GINIA CASTRO HIERRO E RAFAEL RODRÍGUEZ MARTÍNEZ ............

[268] Sondaxes avaliativas no lugar de Lombo da Maceira,Barro (Pontevedra)RAFAEL Mª RODRÍGUEZ MARTÍNEZ .................................................

[294] Campo arqueolóxico de traballo en Castro Mallou, Car-nota (A Coruña)JORGE LAMAS BÉRTOLO .....................................................................

[304] Campo arqueolóxico das Illas Cíes, Vigo (Pontevedra)MANUEL GARCÍA VALDEIRAS ............................................................

[323] Limpeza e levantamento gráfico de petróglifos de Chan-debrito, Nigrán (Pontevedra)ROSA VILLAR QUINTERO ...................................................................

[331] Posta en valor do castro de Castromaior para fomentodo turismo cultural no Camiño de Santiago, Portomarín (Lugo)LUIS FRANCISCO LÓPEZ GONZÁLEZ .................................................

[336] Prospección arqueolóxica na Cruz do Castro, Carballe-do, Cotobade (Pontevedra)ÁNGEL CONCHEIRO COELLO ............................................................

[344] Actuación arqueolóxica no castro de Zoñán, Mondoñe-do (Lugo)ABEL VIGO GARCÍA ...........................................................................

[370] Escavación do castro grande de Neixón, Boiro (A Co-ruña)LEONARDO GONZÁLEZ PÉREZ e XURXO M. AYÁN VILA ..............

[373] Intervención arqueolóxica no túmulo do Monte Vixia-dor, Candeán, Vigo (Pontevedra)SANTIAGO VÁZQUEZ COLLAZO .........................................................

[389] Escavación arqueolóxica no castro de Viladonga, Castrode Rei (Lugo)EMILIO RAMIL GONZÁLEZ ................................................................

[398] Escavación e consolidación arqueolóxica no xacementode Castromao, Celanova (Ourense)LUIS ORERO GRANDAL ......................................................................

[408] Sondaxes arqueolóxicas no lugar do Pazo, Salcedo (Pon-tevedra)RAFAEL Mª RODRÍGUEZ MARTÍNEZ .................................................

11

15

17

19

21

23

25

27

30

32

35

37

38

40

42

44

46

49

51

53

- 6 -

[421] Escavación arqueolóxica no campamento romano deAquis Querquennis, Bande (Ourense)SANTIAGO FERRER SIERRA ................................................................

[449 e 548] Traballos Arqueolóxicos na ermida de San Guiller-me, Fisterra (A Coruña)LORENA VIDAL CAEIRO .....................................................................

[453] Sondaxes arqueolóxicas no castro da Ourela, S. Xurxo deAugasantas, Palas de Rei (Lugo)IVÁN ÁLVAREZ MERAYO ....................................................................

[458] Sondaxes arqueolóxicas avaliativas no xacemento Coutodas Sombriñas, Ponte Caldelas (Pontevedra)FIDEL MÉNDEZ FERNÁNDEZ ............................................................

[500] Escavación arqueolóxica e consolidación no xacementode Castelo da Lúa, Rianxo (A Coruña)ANDRÉS BONILLA RODRÍGUEZ .........................................................

[509] Intervención arqueolóxica no castro de Formigueiros,Samos (Lugo)GONZALO MEIJIDE CAMESELLE ........................................................

[515] Escavación arqueolóxica en área nas inmediacións doCentro de Interpretación e Documentación da Arte Rupestre,Campo Lameiro (Pontevedra)TERESA ESPEJO GUARDIOLA e FIDEL MÉNDEZ FERNÁNDEZ ........

[528] Consolidación arqueolóxica e limpeza biolóxica no cas-tro de Viladonga, Castro de Rei (Lugo)EMILIO RAMIL GONZÁLEZ ................................................................

[547] Escavación arqueolóxica e consolidación no castro deBorneiro, Cabana de Bergantiños (A Coruña)LUIS FRANCISCO LÓPEZ GONZÁLEZ .................................................

[549] Escavación e consolidación arqueolóxica no castro deSan Cibrao de Las, San Amaro, Punxín (Ourense)YOLANDA ÁLVAREZ GONZÁLEZ .......................................................

[552] Documentación e rexistro da estación rupestre de Laxedas Rodas, Muros (A Coruña)MANUEL A. FRANCO FERNÁNDEZ, JOSEFA REY CASTIÑEIRAS,JORGE J. EIROA GARCÍA ...................................................................

[556] Consolidación no castro grande do Neixón, Boiro(A Coruña)YOLANDA PORTO TENREIRO, LEONARDO GONZÁLEZ PÉREZ eXURXO M. AYÁN VILA ......................................................................

[559] Escavación arqueolóxica do castelo de Fontán, Sada(A Coruña)ANTÓN FERNÁNDEZ MALDE .............................................................

[561] Escavación e consolidación arqueolóxica no campamen-to romano de Cidadela, Sobrado dos Monxes (A Coruña)EMILIO RAMIL GONZÁLEZ e MANUEL CAAMAÑO GESTO .............

[592] Limpeza no castro de Santa María de Castro, Cervantes(Lugo)MIGUEL ÁNGEL LÓPEZ MARCOS ......................................................

[599] Escavación arqueolóxica en área na vila romana de Tora-lla, Vigo (Pontevedra)FERMÍN E. PÉREZ LOSADA ................................................................

[630] Conservación e mantemento da vila romana de Riocal-do, Lobios (Ourense)MANUEL GARCÍA VALDEIRAS ............................................................

[637] Traballos de limpeza, roza, escavación e consolidaciónarqueolóxica do castro de Punta dos Prados, Ortigueira (ACoruña)LORENA VIDAL CAEIRO .....................................................................

[664] Documentación e diagnose para a conservación e posta envalor dos gravados rupestres dos Mouchos, Rianxo (A Coruña)ANDRÉS BONILLA RODRÍGUEZ .........................................................

[665] Documentación e diagnose para a conservación e posta envalor dos gravados rupestres da Foxa Vella, Rianxo (A Coruña)MARIO CÉSAR VILA ...........................................................................

[666] Documentación e diagnose para a conservación e posta envalor da estación rupestre de Gurita I, Porto do Son (A Coruña)CARLOS C RODRÍGUEZ RELLÁN .......................................................

[745] Control arqueolóxico dos traballos de acondicionamentoda mámoa dos Muíños, Agolada (Pontevedra)FERNANDO CARRERA RAMÍREZ e MANUEL ESTÉVEZ .....................

[756] Control arqueolóxico para creación dunha ruta de sendei-rismo no monte Chan das Lagoas, Coruxo, Vigo (Pontevedra)EDUARDO RODRÍGUEZ SAIZ ..............................................................

2.- ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS EN PROXECTOS DE RESTAU-RACIÓN DO PATRIMONIO CONSTRUÍDO

[168] Levantamento planimétrico e lectura de alzados en SantaOlaia, Bóveda (Lugo)REBECA BLANCO ROTEA, SONIA GARCÍA-RODRÍGUEZ, PATRICIA

MAÑANA-BORRAZÁS, ALBERTO RODRÍGUEZ-COSTAS, ANXO

RODRÍGUEZ PAZ ................................................................................

[211] Sondaxes arqueolóxicas na horta da casa reitoral de SanMartiño de Mondoñedo, Foz (Lugo)CELSO RODRÍGUEZ CAO e LUIS CORDEIRO MAAÑÓN ....................

54

56

58

60

62

64

66

68

70

72

75

77

79

81

83

84

86

88

90

91

92

94

96

101

104

- 7 -

[345] Recuperación e posta en valor do forno dos Mouróns,Buño, Malpica de Bergantiños (A Coruña)JOSÉ FRANCISCO DOVAL GALÁN .......................................................

[444] Control arqueolóxico das tarefas de desentullo do pazode Sober, Sober (Lugo)IVÁN ÁLVAREZ MERAYO ....................................................................

[627] Intervención arqueolóxica das obras de limpeza e postaen valor do cubo XXII, Porta Miñá, Muralla romana de LugoENRIQUE ALCORTA IRASTORZA .........................................................

[646] Levantamento volumétrico e lectura de alzados do conxun-to da igrexa da Ascensión e o forno da Santa Mariña, AugasSantas, Allariz (Ourense)REBECA BLANCO ROTEA, REBECA BLANCO ROTEA, SONIA GARCÍA-RODRÍGUEZ, PATRICIA MAÑANA-BORRAZÁS, CRISTINA MATO-FRESÁN, ALBERTO RODRÍGUEZ-COSTAS ...........................................

[697] Control arqueolóxico de remoción de terras nas obras daigrexa de Santa María de Mezonzo, Vilasantar (A Coruña)ENRIQUETA LÓPEZ RODRÍGUEZ ........................................................

[774] Estudo do terreo de cimentación de grúa para as obrasna igrexa de Sta. Mariña de Arcos da Condesa, Caldas de Reis(Pontevedra)MANUEL ANXO LÓPEZ-FELPETO GÓMEZ ........................................

II. ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS PREVENTIVAS

1. ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS PREVENTIVAS NO ÁMBITOURBANO

Provincia da Coruña

[043] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 2 darúa Sánchez Bregua, A CoruñaVICTOR TOMÁS BOTELLA ..................................................................

[351] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 21 darúa Travesa, Santiago de CompostelaMARÍA MARTÍN SEIJO ........................................................................

[003] Sondaxes arqueolóxicas manuais e mecánicas previas ásobras de urbanización na U.A. Bordel, PadrónVICTOR RÚA CARRIL ..........................................................................

[113] Escavacion en área para obras de construción dun edifi-cio de vivendas na rúa Bordel, PadrónVÍCTOR RÚA CARRIL ..........................................................................

[260] Escavación en área para o proxecto básico de edificio devivendas e piscina na r/Alameda Fluvial, PadrónANTÓN FERNÁNDEZ MALDE .............................................................

[573] Escavación en área nun terreo da rúa Calvo Sotelo s/n,PadrónJORGE LAMAS BÉRTOLO .....................................................................

[594] Control arqueolóxico de remoción de terras no edificiodos xulgados, PadrónJOAQUÍN FERRER CRUZ ......................................................................

Provincia de Lugo

[026] Escavación arqueolóxica en área nos inmobles nº 27, 28,29 e 30 da rolda da Muralla, LugoBEATRIZ PEREIRAS MAGARIÑOS ........................................................

[115] Control arqueolóxico das obras de rehabilitación do edi-ficio nº 5 da rúa Nova, LugoGUILLERMO SANTAMARÍA GÁMEZ ....................................................

[133] Escavación arqueolóxica en área no inmoble nº 27 da rúaMiño, LugoBEATRIZ PEREIRAS MAGARIÑOS ........................................................

[310] Escavación arqueolóxica en área no soar nº 5-3 da rúaFalcón, LugoLUIS CORDEIRO MAAÑÓN .................................................................

[419] Escavación arqueolóxica en área no inmoble nº 8 da pra-za do Campo, LugoROBERTO BARTOLOMÉ ABRAIRA .......................................................

[433] Escavación arqueolóxica en área no inmoble nº 42 da rúaTinería, LugoLUIS CORDEIRO MAAÑÓN .................................................................

[469] Control arqueolóxico no inmoble nº 34 da rúa Miño, LugoIVÁN ÁLVAREZ MERAYO ....................................................................

[651] Escavación arqueolóxica en área no inmoble nº 17 da rúaRaíña, LugoRAFAEL CRISTOBAL RODRÍGUEZ .......................................................

[653] Escavación arqueolóxica dos soares 74, 75 e 76 da roldada Muralla, LugoENRIQUE J. ALCORTA IRASTORZA .....................................................

[045] Escavación en área para valoración dun concheiro ga-laico-romano en Punta Atalaia, no contorno do faro de SanCibrao, CervoEMILIO RAMIL GONZÁLEZ ................................................................

[429] Sondaxes valorativas nunha parcela en solo urbano, nocontorno do xacemento de Punta Atalaia e rúa do Faro de SanCibrao, CervoEVA CASTRO VIGO .............................................................................

106

108

110

113

116

118

123

125

126

127

129

131

133

135

137

139

141

143

145

147

148

150

152

154

- 8 -

[779] Escavación en área nunha parcela en solo urbano no xa-cemento Punta Atalaia, no contorno da rúa do Faro de SanCibrao, CervoISABEL CABRERA TILVE .....................................................................

[720] Sondaxes arqueolóxicas no xacemento castrexo de Mon-forte de LemosIVÁN ÁLVAREZ MERAYO ....................................................................

Provincia de Ourense

[512] Actuación arqueolóxica da rede de distribución de gas nocontorno da praza de Saco e Arce, OurenseJORGE LAMAS BÉRTOLO .....................................................................

[055] Sondaxe arqueolóxica no inmoble nº 7 da rúa Pena Tre-vinca, Xinzo de LimiaMANUEL GARCÍA VALDEIRAS ............................................................

[194 e 706] Escavación arqueolóxica en área no soar n.º 5 darúa Romero Nieto, Xinzo de LimiaEDUARDO-BREOGÁN NIETO MUÑIZ ................................................

[400] Escavación arqueolóxica de sondaxes valorativas para aampliación da Escola Infantil de Allariz, na rúa Emilia PardoBazán/ rúa Hospital, AllarizYOLANDA ÁLVAREZ GONZÁLEZ .......................................................

[501] Sondaxes arqueolóxicas valorativas nos predios situadosna rúa Lobariñas, nº 23 e Emilia Pardo Bazán, nº 5, AllarizYOLANDA ÁLVAREZ GONZÁLEZ .......................................................

Provincia de Pontevedra

[196] Actuación arqueolóxica no marco da rexeneración doarrabalde de Santa María, Zona Intramuros, PontevedraFRANCISCO JAVIER CHAO ÁLVAREZ ..................................................

[698] Escavación das gabias de instalacións, sectores 1 e 3, narexeneración do arrabalde de Santa María, Zona Intramuros,PontevedraFRANCISCO JAVIER CHAO ÁLVAREZ ..................................................

[302] Avaliación arqueolóxica das parcelas 6, 10, 6 anexo e 3anexo, da Unidade de Actuación I-06. Rosalía de Castro II, VigoMª JESÚS IGLESIAS DARRIBA .............................................................

[639] Sondaxes arqueolóxicas manuais na parte oriental do in-moble nº 2-3 da praza de Compostela, VigoENRIQUETA LÓPEZ RODRÍGUEZ ........................................................

[798] Sondaxes mecánicas do proxecto de mellora ambiental ede accesibilidade do areal de Carril en Alcabre, VigoMARÍA DEL MAR LÓPEZ CORDEIRO .................................................

[200] Proxecto de escavación en área e control arqueolóxicono soar nº 59 da rúa Ferrería, Caldas de ReisNURIA CALOS RAMOS ........................................................................

[724] Sondaxes manuais en proxecto básico de construción dunedificio na confluencia das rúas Juan Fuentes Echeverría e Portodo Río, Caldas de ReisVICTOR RÚA CARRIL ..........................................................................

[053] Sondaxe arqueolóxica manual para o proxecto de conte-nerización soterrada na rúa Piñeiro, TuiMARÍA SOLEDAD PRIETO ROBLES ....................................................

[319] Escavación arqueolóxica en área para as obras de rehabi-litación dunha vivenda unifamiliar no nº 10 da rúa Tide, TuiMARÍA SOLEDAD PRIETO ROBLES ....................................................

[395] Limpeza e documentación arqueolóxica dos perfís orixi-nados por movementos de terra no xardín do inmoble nº 23 darúa Bispo Lago, TuiMARÍA SOLEDAD PRIETO ROBLES ....................................................

2. ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS PREVENTIVAS NO MEDIORURAL

[029] Proxecto de sondaxes arqueolóxicas valorativas no con-torno da mámoa de Piñeiro, Rianxo (A Coruña)CRISTOBAL NODAR NODAR ...............................................................

[068] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no lugar do Coto,Culleredo (A Coruña)ROBERTO ABOAL FERNÁNDEZ, CRISTINA CANCELA CEREIJO,VIRGINIA CASTRO HIERRO, MARCO RIVAS NODAR .....................

[082] Intervención arqueolóxica na mámoa de Chousa Nova eno seu contorno, Silleda (Pontevedra)Mª JOSÉ BÓVEDA FERNÁNDEZ ..........................................................

[118] Sondaxes avaliativas no contorno de protección de Pinardo Pazo, Vilagarcía de Arousa/Caldas de Reis (Pontevedra)MIGUEL ÁNGEL VIDAL LOJO ............................................................

[222] Sondaxes arqueolóxicas avaliativas nas parcelas B-18 e B-23 do Plan parcial –Sector 1–, Saa, Camposancos, A Guarda(Pontevedra)Mª JESÚS FERNÁNDEZ RIVAS .............................................................

[262] Escavación arqueolóxica en área para dúas vivendas uni-familiares no lugar do Casal, San Salvador de Tebra, Tomiño(Pontevedra)PAULA MARÍA PAREDES RUANO .......................................................

156

158

160

162

164

166

168

170

172

174

176

178

179

181

183

185

187

193

194

196

198

200

202

- 9 -

[292] Control arqueolóxico das obras de saneamento de Guís-tolas e lectura estratigráfica do corte sobre a Vía Nova, SanXoán de Río (Ourense)EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ .................................................

[298] Sondaxes arqueolóxicas manuais para o proxecto de am-pliación dun centro residencial de Castro de Navás, Priegue,Nigrán (Pontevedra)EDUARDO RODRÍGUEZ SAIZ ..............................................................

[320] Intervención arqueolóxica vinculada ao proxecto de cons-trución da Autoestrada AP-53, no lugar de Presa da Auga,Maside (Ourense)DIEGO PIAY AUGUSTO.......................................................................

[328] Segunda fase da intervención arqueolóxica no Castriñode Bendoiro, Lalín (Pontevedra)Mª DEL PILAR FERNÁNDEZ PINTOS .................................................

[362] Control e seguimento arqueolóxico da construción daLAT 132 kV Ap nº 22, LAT Sub. Mondoñedo a Sub. Meira-Sub. PE Sasdónigas e Sub. Estelo, Mondoñedo (Lugo)ENRIQUETA LÓPEZ RODRÍGUEZ ........................................................

[441] Sondaxes arqueolóxicas avaliativas no contorno do xace-mento da Igrexa, Fonte do Curro, Barro (Pontevedra)OTILIA PRADO FERNÁNDEZ ..............................................................

[450] Control arqueolóxico dos traballos de reparación dosdanos de incendios forestais no patrimonio cultural do monteveciñal en mancomún de Carballedo, Cotobade (Pontevedra)ÁNGEL CONCHEIRO COELLO ............................................................

[499] Escavación en área e control arqueolóxico para a cons-trución dun centro residencial en Castro de Navás, Priegue,Nigrán (Pontevedra)EDUARDO RODRÍGUEZ SAIZ ..............................................................

[513] Intervención no ámbito do xacemento de Peneiro, vin-culada ao proxecto de acondicionamento da estrada LU-115,Outeiro de Rei (Lugo)DIEGO PIAY AUGUSTO.......................................................................

[542] Escavación das estruturas arqueolóxicas de Penedo daHedra, Lalín (Pontevedra)JUAN CARLOS LÓPEZ GARCÍA ............................................................

[590] Prospección e sondaxes arqueolóxicas avaliativas na ex-plotación aurífera romana da Igrexa, As Neves (Pontevedra)SANTIAGO FERRER SIERRA ................................................................

[606] Proxecto de sondaxes avaliativas e escavación na mámoade Espiñeira, Boiro (A Coruña)CRISTOBAL NODAR NODAR ...............................................................

[607] Control arqueolóxico da ampliación do cemiterio parro-quial de Bandoxa, Oza dos Ríos (A Coruña)FRANCISCO JAVIER CHAO ÁLVAREZ ..................................................

[652] Escavación arqueolóxica no novo túmulo de Santa Cata-lina e contorno próximo, Caldas de Reis (Pontevedra)MIGUEL ÁNGEL VIDAL LOJO ............................................................

[679] Sondaxes arqueolóxicas avaliativas e estudo xeoarqueoló-xico na superficie dos achados paleolíticos da Gándara Cha,Quiroga (Lugo)JUAN ANTONIO CANO PAN ...............................................................

[710] Sondaxes arqueolóxicas avaliativas nos túmulos da Sal-gosa e A Telleira da Mámoa, Salvaterra de Miño e As Neves(Pontevedra)MARÍA DEL MAR LÓPEZ CORDEIRO .................................................

[802] Escavación das estruturas arqueolóxicas aparecidas naparcela VI da travesía Porto-E, Milladoiro, Ames (A Coruña)JUAN CARLOS LÓPEZ GARCÍA ............................................................

3. ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS PREVENTIVAS NO MEDIOSUBACUÁTICO

[155] Sondaxes arqueolóxicas subacuáticas na área de amplia-ción do peirao de Baiona (Pontevedra)MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

[181] Prospección arqueolóxica subacuática na praia de Bon,ría de Aldán, Bueu (Pontevedra)MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

[613] Control e seguimento das obras de dragaxe para amplia-ción do peirao do porto de Baiona (Pontevedra)MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

III. INVENTARIO E CATALOGACIÓN

[[178] Ocupacións humanas durante o Plistoceno da bacía me-dia do Miño, Monforte de Lemos (Lugo)TALÍA LAZUÉN FERNÁNDEZ, ARTURO DE LOMBERA HERMIDA,XOSÉ P. RODRÍGUEZ ÁLVAREZ, RAMÓN FÁBREGAS VALCARCE .....

[212] Prospección arqueolóxica subacuática no Parque Nacio-nal das Illas Atlánticas de Galicia, Illas Cíes, Vigo (Pontevedra)MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

[269] Prospección arqueolóxica subacuática no Parque Nacionaldas Illas Atlánticas de Galicia, arquipélagos de Ons, Sálvora eCortegadaMIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

204

206

208

210

213

214

216

218

220

222

224

226

227

228

230

232

233

237

238

239

243

245

246

- 10 -

[327 e 545] Limpeza e sondaxes arqueolóxicas subacuáticas nopecio de Punta Restelos, ría de Corcubión, Fisterra (A Coruña)MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

[387] Sondaxe arqueolóxica na cova de Valdavara, Becerreá(Lugo)MANUEL VAQUERO RODRÍGUEZ e SUSANA ALONSO ......................

[471] Sondaxe arqueolóxica na cova do Xato, Noceda, Folgosodo Courel (Lugo)XOSÉ PEDRO RODRÍGUEZ ÁLVAREZ .................................................

[572] Prospección arqueolóxica cara á delimitación e declara-ción de bens de interese cultural de petróglifos situados na pro-vincia de PontevedraMANUEL SANTOS ESTÉVEZ, FERNANDO QUINTAS GONZÁLEZ eCRISTINA MATO FRESÁN ...................................................................

247

249

251

254

[600 e 601] Prospección arqueolóxica subacuática xeofísica noestreito de Rande e na enseada de San Simón, ría de Vigo (Pon-tevedra)JAVIER LUACES ANCA .........................................................................

IV. A ACTIVIDADE ARQUEOLÓXICA NA COMUNIDADEAUTÓNOMA GALEGA NO ANO 2007

Análise da actividade arqueolóxica no ano 2007 ........................

APÉNDICE

Relación de actuacións autorizadas no ano 2007 .......................

256

261

269

- 113 -

CD 102A 2007/646-0I. PROXECTOS DE CONSERVACIÓN E POSTA EN VALOR · 2. PATRIMONIO CONSTRUÍDO

Levantamento volumétrico e lectura de alzados do conxunto da igrexada Ascensión e forno de Santa Mariña, Augas Santas, Allariz (Ourense)

REBECA BLANCO ROTEA, SONIA GARCÍA-RODRÍGUEZ, PATRICIA MAÑANA-BORRAZÁS, CRISTINA MATO-FRESÁN,ALBERTO RODRÍGUEZ-COSTAS 1

E sta intervención arqueolóxica realizouse con motivo daexecución do proxecto arquitectónico de actuación no

contorno do forno da Santa encargado ao arquitecto ManuelSeoane Feijoo.

Coa finalidade de afondar no coñecemento do edificiocon anterioridade á realización do proxecto, sobre todo nocaso do muro que estaba proxectado desmontar e que habíaque documentar graficamente, a Dirección Xeral de Patrimo-nio Cultural encárgalle á Unidade de Arqueoloxía da Arqui-tectura do Lapa–Laboratorio de Patrimonio, IEGPS-CSIC oseu levantamento volumétrico e a análise estratigráfica dealzados. Os obxectivos fundamentais do proxecto eran osseguintes:

· Realizar unha exhaustiva planimetría do edificio.· Documentar e rexistrar as estruturas que forman

parte do conxunto.· Analizar as técnicas construtivas identificadas.· Determinar a secuencia construtiva do edificio e a

súa funcionalidade.· Datar, de forma relativa, as fases do monumento.

As metodoloxías empregadas foron as seguintes:· Análise do estado da cuestión sobre a basílica da As-

censión e Os Fornos, o castro de Armeá e os monumentos conforno, a partir das fontes bibliográficas existentes.

· Levantamento volumétrico con topografía de alta defi-nición (HDS) mediante tecnoloxía de escáner con láser. Em-pregáronse en campo un láser escáner terrestre, unha estacióntotal topográfica e un GPS para posicionamento global.

· Análise estratigráfica de alzados ou lectura de para-mentos, coa finalidade de identificar a secuencia construtivado conxunto.

RESULTADOS DA INTERVENCIÓN

O levantamento volumétricoOs traballos realizados inclúen a toma de datos topográfi-

cos en campo e a unión dos escaneados obtendo unha volume-tría xeral, a partir da cal se extraeron as plantas da basílica e dacripta, varias seccións, perspectivas e ortoimaxes dos alzados.Actualmente, estanse debuxando en CAD os volumes xeraisdo conxunto.

Dos datos obtidos cabe destacar, por un lado, a posibili-dade de visualizar tridimensionalmente a conexión real entrea basílica e a cripta; por outro, recolleuse a xeometría dosarcos faixóns e das bóvedas da cripta, permitindo rexistrartanto os seus problemas estruturais como a diferenza entre axeometría das bóvedas que cobren os tres tramos do sector 2,que van aumentando de cota a medida que nos aproximamosá zona do forno.

Este último dato é indicativo de que o sector 3 estaríaconstruído con anterioridade ao sector 2 e, para salvar o van dabóveda de medio punto, elévase a altura da bóveda apuntadaque cobre o terceiro tramo do sector 3. Aínda que a bóvedado sector 3 se apoie nunha moldura de similares característi-cas ás molduras do sector 2, parece que nas bóvedas apunta-das se reciclan algunhas cantarías nas que se labra a moldurade bodoques, cando non se reutilizan as propias molduras.

A lectura estratigráficaAínda que é cedo para falar de resultados definitivos,

podemos anticipar unha hipótese da evolución construtiva doedificio e da súa cronoloxía, baseada nos resultados da análiseestratigráfica.

FASE I: ÉPOCA CASTREXA.- Como xa apuntaron varios auto-res, a orixe do conxunto atópase na cripta. Con este primeiro

Situación da basílica de Armeá e Os Fornos en relación cos lugares deAugas Santas e Armeá, o castro ou Cibdá de Armeá e as vías de tránsito

- 114 -

I. PROXECTOS DE CONSERVACIÓN E POSTA EN VALOR · 2. PATRIMONIO CONSTRUÍDOLevantamento volumétrico e lectura de alzados do conxunto da igrexa da Ascensión e forno da Santa Mariña, Augas Santas, Allariz (Ourense)

momento vincúlase a construción do forno (incluíndo asdúas lousas que se localizan na súa entrada), o corte na rochapara construír unha canle que continúa baixo o muro leste dabasílica cun muro de cachotaría irregular, unha laxa a modode pontella sobre a canle e os restos dun muro tamén decachotaría irregular. Polo tanto, como hipótese de partida,poderiamos dicir que son os restos dun monumento conforno.

Tendo en conta a bibliografía consultada, os monumentoscon forno constan dunha serie de estruturas como o forno,dúas estancias que o anteceden, a pedra formosa, un depósitode auga e unha canle, entre outras. Estes elementos estánpresentes na cripta, porén, parece que a pedra formosa sereutilizou nunha fase posterior, aínda que tería unha claravinculación orixinaria co forno. O actual depósito de augatamén sería posterior.

FASE II: POSIBLEMENTE ALTO MEDIEVAL.- Nun segundomomento, pode que vinculado coa difusión da lenda do mar-

tirio de Santa Mariña e coa reutilización e cristianizacióndeste espazo, constrúese a estancia localizada diante doforno, unha estancia de planta retangular con muros decantaría moi irregular con materiais reciclados.

No alzado leste desta estancia recíclase a pedra formo-sa, aínda que non se pode asegurar sen unha escavaciónarqueolóxica que esta non se atope in situ 2. Esta frontepéchase ao norte da pedra formosa cun muro de cachota-ría irregular e polo sur cunhas grandes lousas. Neste murosobresae un cano cuxa boca se restaurou con posteriorida-de ao ano 19523, e que é coetáneo ao propio muro. Vertenun depósito de auga, realizado tamén con grandes lou-sas, aínda que non podemos asegurar se este depósitodebe incluírse nesta etapa ou nunha posterior.

Dentro desta fase inclúese unha segunda canle quecorta a da fase I, de sección cuadrangular, e parcialmentecuberta por grandes lousas, que parte do depósito de augaactual e, polo tanto, vinculada a el.

FASE III: POSIBLEMENTE ENTRE O SÉCULO X E O XII.-Neste momento, cóbrese a estancia da fase II cunha bóve-da de canón de medio punto realizada en cantaría degranito. Descansa nunha moldura de bodoques caracterís-tica do románico galego.

Para a construción desta bóveda elévase o alzado lestedo forno cun muro de cachotaría irregular, imitando aoaparello do forno pero sen morteiro, onde se recicla unhamoldura achaflanada. Tamén se corta tanto a pedra for-mosa como as lousas do seu lado sur para encaixar aspezas sobre as que se apoia a bóveda.Incluímos nesta etapa, aínda que con dúbidas, os cortes

na rocha das escaleiras do lado norte sobre os que se apoianos chanzos actuais, que puideron formar parte dunha estrutu-ra de baixada anterior.

FASE IV: FINAIS DO SÉCULO XIII – PRINCIPIOS DO SÉCULO

XIV.- Dentro desta fase identificáronse dúas etapas, queposiblemente correspondan ao mesmo programa construtivo.

Corresponderíanse coa construción da basílica da Ascen-sión sobre as estruturas anteriores, datada por diferentes au-tores en torno a finais do século XIII ou principios do XIV,data que parece corresponderse coas técnicas, o sistema cons-trutivo e a decoración documentada no edificio.

Etapa IVa: Construción dos muros e da bóveda do sec-tor 2 e os muros inconclusos da basílica na planta superior.A continuidade construtiva entre a cripta e a basílica apré-ciase na relación directa entre os muros da cabeceira e asesqueiras, no tipo de aparello, na decoración e nas marcas decanteiro.

Superposición das plantas da cripta e da basílica coa indicación dos sectoresde traballo. Na parte baixa da figura recóllese un debuxo en perspectiva dacripta realizado a partir do escaneado do conxunto

- 115 -

I. PROXECTOS DE CONSERVACIÓN E POSTA EN VALOR · 2. PATRIMONIO CONSTRUÍDOLevantamento volumétrico e lectura de alzados do conxunto da igrexa da Ascensión e forno da Santa Mariña, Augas Santas, Allariz (Ourense)

NOTAS1 LAPA - Laboratorio de Patrimonio, IEGPS-CSIC.2 Esta zona xa foi escavada con anterioridade, polo menos por Chamoso

Lamas (1955: 59-60).3 Tanto Lorenzo Fernández (1948: 179) coma Chamoso Lamas (1955:

60) sinalan que a boca do cano se encontraba rota a rentes do muro. Estapeza foi reposta, para o cal se corta parcialmente a lousa dende a que seasoma para introducir o cano.

Etapa IVb: Os arcos faixóns do sector 2 da cripta nonserían coetáneos ao abovedamento xa que para a súa coloca-ción se practican unha serie de cortes tanto nos alzados comanas bóvedas. Posiblemente, ao iniciar a construción da plantasuperior, se decida reforzar as bóvedas da cripta.

Por outra banda, o actual enlousado deste sector, aíndaque está modificado en época contemporánea, sería coetáneoou posterior a esta fase, xa que as diferentes pezas que oconforman péganse aos arcos faxóns e aos alzados e bóvedasda etapa IVa.

Xa en época contemporánea, documéntanse distintas re-paracións e reformas puntuais, como no enlousado, na bocado cano que verte ao depósito, a tapia con cemento de varias

fendas, a reposición de pezas no coroamento dos muros dabasílica, a colocación das rexas de ferro nas entradas ou agabia que circunvala exteriormente parte do edificio.

- 291 -

9 788 445 34 749 2 >