Charles Baudelaire

Haxixaren poema

euskaratzailea: Oier Alonso

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.

Liburu gehiago eskuratzeko:http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Oier Alonso.

Euskarazko edizioa: Infomart, 1998Jatorrizkoaren data: 1858

Charles Baudelaire euskaraz:http://ekarriak.armiarma.com/?i=146

Informazio gehiago:http://armiarma.com/emailuok/?p=1196

HitzaurreaBada literatura eta artea noizbait hil zirela

uste duenik. Baina duela gutxi jaio direla ereesan daiteke, ez baita denbora gehiegi igaro egi-lea bere lanaren izaeraz erabat ohartu denetik.Indarra mantentzen duen ikuspuntu honek Erro-mantizismoan izan dezake jatorria. Sinbolistekhonen hazia jaso eta hona hemen Baudelairebezalako artista, apika poesia modernoaren aita,Rimbaud eta beste idazle sorta bat baztertubarik. Hauen artean bere lanean eragin nagusiaizan zuen Poe dugu aipatu behar, baina lanhonetan Thomas de Quinceyrena argiago gera-tzen da. Literatura norberaren gogo sortzailea-ren adierazpen gisa eratzen lagundu zuten idaz-le hauek.

Honako Haxixaren poema hau dugu Baude-laireren emariaren froga. Bere poesia klasikoa-goari esker ezagutzen bada ere, prosa eta poe-siaren arteko nahasketaren ideia zor dio literatu-raren historiak, lan hau eta Petits poèmes enprose izan zirela medio. Hortaz, izenburua ain-

tzat harturik, zentzu poetikoa eman diezaiogunliburuxka honen irakurtzeari. Idazketaren formakiruzurtuta jarduten badugu, agian tratatu mora-lista bat besterik ez baitugu sumatuko, etazalantzazko modernotasun batek lagundurik,Pepito Grilloren kargua leporatuz, egilea konde-natuko dugu. Epaile itxurako aurpegi zorrotzapoetaren mozorro hutsa da. Beraz ezin dugupoesiaz horditurik baino ulertu poesia hau. Gauregungo idazlearen jarrera anbiguoak, Baudelai-reren anbiguotasuna aitzindari izanik ere, bestegauza batera ohituta gaitu, anbiguotasuna naba-riago agertzen baitigu. Literaturari ekarri dionpentsatzeko askatasunarekin esker onekoakizan gaitezen eta ez dezagun egin berak gorrotozituen moduko judiziorik.

Baudelaireren garaia zentzu guztietan izanzen iraultzaile. Idazleak, mundua jasaten ari zenitzelezko aldakuntzak asimilatu nahian zebiltzan.Denbora eta espazioaren arteko proportzioenideia zeharo aldatu zen, garraioak eta besteasmakizun miragarriak zirela-eta. Honek erreali-tateari nolabaiteko kutsu kaotikoa ematen zion.Einsteinen erlatibitatearena usaindu egin bai-

luen, Baudelaire pertzepzio berrien behaketanmurgiltzen da, eta hortik hain modernoa zenbidaiaren gaia jorratu zuen. Baina ez anglosa-xoiek egokiago zuten bidaia fisikoa (Steven-son...), baliorik gabe geratu zitzaion frantsesariexotismo erromantikoa. Baudelairek barnebidaiari ekin zion eta irudimena bihurtu zuenjarraibide. Beste bidaietarako trena asmatu zenbezala drogen lasterbidea azaldu zitzaion idaz-leari gogoaren bidaiari aurre egiteko. Egun,horrela deitzen dio jende askok horditasunari,bidaia, baina benetan ez dakit zenbaterainokozerikusirik daukan egilearen bidaia izpiritualare-kin. Hark irudimenaren bidea hartu zuen izutubarik, eta, bizitza egunero asmatzeko, zuenjarrera sortzailea begitantzen zait ezberdintasunnagusia.

Argi geratzen ez den beste gauza bat Baude-lairek drogak maite zituenentz da. Zinez maitezuena bizitza zen, eta esaldi hau drogaren aur-kako kanpainetan erabiltzen bada ere ez dahorren kontrajarrera gordinik agertzen poemahonetan. Drogak eskaintzen duen paradisua arti-fiziala dela salatzen du, baina nolabait bizitzan

den orori atxikitzen dio hau, Pessoak geroagoegingo zuen erara, eta paradoxa biribiltzeko,bizitzari artifizioa eransten saiatu zen Baudelai-re, gizartearen azpikeria borrokatuz aldi berean.Drogaren sasi gaitzespen hau malenkoniaz bete-rik eratu zuen, Tempus fugit klasikoaren jorratzemodernoa aurkeztuz. Azken finean ergelkeriaeta mitifikazio itsua borrokatzen zituen, gauzakbere neurrian ulertu behar direla argudiatuz.Bizitzan gauza oro da zoragarri, ondo profitatzeagelditzen da gure esku, surrealistek ikasbideederra eduki zuten hemen. Askatasunaren aldelan egitea proposatzen digu. Ildo honetatik gaiz-ki-ulertu anitz jasan du lan honek. Batzuentzatintolerantea suertatu da, besteentzat eskanda-luzkoa, eta aurreiritzi barik ulertu nahi duenaren-tzat aldiz poesia hutsa.

Bizitza maite zuela esaten dudanean, bereosotasunean maite zuela esan nahi dut, Infini-tuaren gutizian ederto adierazten duen moduan.Erabateko desirak zituzten garaiko idazleek, era-bateko maitasuna, erabateko jakinduria... Eta ezbazuten ulertzen prosa eta poesian banaturikoliteraturarik, nolatan onartu behar zuten mun-

dua eta bizitzaren ezagupena inola ere zatitzea?Hortaz, letra-gizona izanik ere, Baudelaireri zien-tzia ere bai interesatzen zitzaion oso modu bere-zian. Ez zitzaion inoiz bururatuko kaxoi isolatue-tan sartzea gauza biak, biek osatzen baituteneurri berean bizitza. Horregatik izugarri mires-ten zuen natura, bertan dena dagoelako, etaLautreamontek hegaztiak deskribatzen zituenmodura, Baudelairek ez du beldurrik zientziapoesia bailitzan aurkezteko. Horrelako mugarikez zuten onartzen.

Ez dakit Baudelaireren estilo hanpatua itzul-tzerakoan asmatu dudan, gure hizkuntza ezbaita egokiena erromantzeen apaindurak adie-razteko, modu ulergarri eta apalean jardutensaiatu naiz besterik gabe.

Bukatzeko, aipaturiko hanpatasuna gaindi-tzea besterik ez diot eskatuko irakurleari. Poe-siaz horditu (edota ardoz edo bertutez...) etaondo pasa!

Oier Alonso

Haxixaren poema

I.— INFINITUAREN GUTIZIABere burua behatzen jakin eta inpresioen

memoria gordetzen dutenek, euren barometroizpirituala eraikitzen jakin dutenek, Hoffmannenmodura, sasoi ederrak, egun zoriontsuak etaminutu zoragarriak dituzte apuntatzeko pentsa-menduaren behatokian.

Egun batzuetan gizona jeinu gazte etakementsua duela esnatzen da. Betazalak ixtendituen loguraz libratu orduko, kanpoko munduaindar itzelez agertzen zaio, ingeradak garbi etakolore aberastasun miresgarriaz. Mundu mora-lak bere perspektiba ederrak zabaltzen ditu,argitasun berriz beteta. Gizona, zorion haueskertuz, zoritxarrez bitxi eta pasakorra, artista,eta zuzenagoa ere sentitzen da aldi berean,prestuago, hitz batean esanda. Baina gogo etazentzuaren egoera aparta honetan, exajeratubarik paradisukoa deitu ahal dudana, egunorokobizitza arruntarekin konparatuta, zergati nabarieta defini errazaz ez dena sortu, litzateke gauza-rik bereziena. Higiene onaren eta erregimen

zuhurraren ondorioa al da? Hau da gogoari ema-ten zaion lehen azalpena. Baina onartu beharradugu, askotan gauza harrigarri hau, nolabaitekomirari hori, goi-mailako indar ikustezin batenefektua balitz bezala gertatzen da, gizonaz kan-poko indarra, honek bere ahalmen fisikoak den-boraldi batean gehiegi erabili eta gero. Ardurakootoitzaren eta irrika izpiritualaren sena dela esandezakegu? Desioaren areagotze jarraia, gogoa-ren indarrak zerurantz duen tirabira liteke erre-gimen egokiena moralezko osasun hau sortzeko,hain da nabari eta ospetsua. Baina orduan, nola-tan agertzen da egoera hori irudimenaren orgiaerrudunaren ostean, arrazoiak gehiegikeri sofis-tak jasan eta gero? Arrazoiaren erabilera hau,erabilera zintzo eta zentzudunaren aldean, itzu-lipurdika ibiltzea bezala da, gimnasia sanoarekinparekatzen badugu. Horregatik nahiago dutgogoaren ezohizko egoera hori benetako dohai-na dela pentsatzea, gizona bere burua ederraikustera gonbidatzen duen ispilu magikoa. Hauda, berez izan beharko lukeen bezala, aingeru-asaldura antzeko bat, aldatzeko abisua era kon-plituegian. Halaber izpirituaren eskola bat, Inga-

laterra eta Amerikan ordezkariak dituena,mamuen agerpenen gisako naturaz gaindikogertakariak Jainkoaren adierazpenak direla pen-tsatzen dute, gogoaren errealitate ikustezinakpizteko erne dagoen jainkoa.

Bestalde, egoera xarmant eta berezi hone-tan, indar oro orekatzen da, irudimenak ahalmenmiragarria izanik ere, ez du zentzu moralik sor-tzen abentura arriskutsuen ostean, nerbio gaixo-ek ez diote sentikortasun finari oinaze gehiago-rik egiten, krimena eta etsipenaren kontseilaridiren nerbioak. Egoera honek ez dauka aldezaurreko sintomarik. Mamu bat bezain ezustekoada. Obsesio antzeko bat da, baina aldizkakoobsesioa. Zentzudunak bagina, bizitza hobebaten ziurtasuna aterako genioke obsesio horri,borondatearen egunoroko jardunaren bidez lor-tzeko esperantzaz. Pentsamenduaren zorrozta-sun hau, zentzuen eta gogoaren berotasuna,lehen ondarea bezala agertu zaio beti gizonari.Horregatik berehalako gozamena besterik ez dukontuan hartu, eta bere gorpuzketaren legeakhausteagatik kezkatu barik, zientzia fisikoanbilatu ditu bere lokatzezko etxetik ihes egiteko

baliabideak, ordu batzuk pasatzeko baino ezbada ere, eta Lazare idatzi zuenaren modura«paradisua behingoan eskuratu», likore latz etausain sarkorren bidez, klima eta garai guztietan.Ai ene! Gizonaren bizioak, ustez atsekabez bete-ta, bere infinituaren gutiziaren froga dira, (frogahori bizioen hedapen hutsa ez balitz ere!) sarri-tan bidea tronpatzen duen gutizia da. Bide guz-tiek Erromara eramaten dute esaera arruntazentzu metaforikoan har genezake eta mundumoralari erantsi. Gauza orok sana edo zigorraematen digu, betikotasuneko forma biak. Gizagogoa grinaz beterik dago, saltzeko moduandago, esamolde arrunta erabiltzen badugu etazoritxarreko gogo hau, zeinaren berezko ustelke-ria eta bere barra-aldirako gaitasuna bezainba-tekoak diren, gaitasun la paradoxikoa, karitateeta dohain zailenetan gainezkako grina honenhustubidea gaiztakeriatan erabiltzen uzten dionparadoxetan oparoa da. Bere burua saltzen due-nik ez du uste inoiz. Harropuztuta, ahaztu egitendu bera baino maltzur eta indartsuagoa denaarbuiatzen duela. Eta gaizkiaren izpirituak, ilebat baino ez zaionean ematen ere, burutzen

bukatzen du beti. Izaera ikuskorreko jaun ikuskorhonek (gizonarekin ari naiz) paradisua botikarenbitartez lortu nahi izan du,edari hartzituekin,altzari sendo eta benetako lorategiak oihaleanmargotutako eta markoan ipinitako dekoratue-kin ordezkatzen dituen zoroaren pare. Infinitua-ren zentzuaren ustelkeri honetan datza, nireustez, gehiegikeri errudun guztien arrazoia. Baiidazlearen kasuan, bere horditasun bakarti etakontzentratutik hasita, min fisiko batendakolasaitua opioan bilatzera behartuta agertzendenean, gozamen erigarrien iturri bat aurkituz,pixkanaka erregimen bakarra eta bizitza izpiri-tualaren eguzki bihurtzen zaio-eta opioa. Eta baibehe auzoko mozkorkeria higuingarriarenkasuan ere, bideko lohietan barregarri lorrintzendena, burua irrikaz eta handitasunez beteta.

Ideal artifiziala deitzen dudana sortzeko,droga egokien artean, amorru fisikoa piztu etagogoaren indarra lurrera botatzen duen alkoholaeta usaintzekoak alde batera utzita, irudimenazolitu egiten badute ere indar fisikoa apurka-apurka ahitzen dutenak, substantzietatik adore-tsuenak, eskueran daukagunak eta erosoak era-

biltzeko, haxixa eta opioa dira. Droga hauek sorditzaketen ondorio misteriotsu eta gozamen eri-garrien behaketak, drogak luzaroan erabiliz geroematen diren ezinbesteko zigorrek eta, azkenfinean, ideal faltsu baten jazarpenari dagokionmoraltasunik ezak ere osatzen dute azterlanhonen xedea.

Opioaren gaineko lanari ez diot ezer erantsi-ko, modu bikainean jasota baitago, bai aldemedikoa eta alde poetikoa ere. Beraz, liburuparegabe honen behaketa besterik ez dut egin-go beste ikerlan batean, Frantzian ez baita oso-rik itzuli. Egilea, gaur egun bakarti eta isil, gizonospetsua da, irudimen bortitzekoa. Opioan topa-tu dituen gozamen eta oinazeen kontakizunaegiten ausartu da, xalotasun tragikoaz, eta libu-ruko atalik dramatikoenean azaltzen ditu boron-datearen ikaragarrizko ahaleginak, zuhurtzigabehartu zuen kondenaziotik libre geratzeko.

Egun haxixaz baino ez dut hitz egingo, datuugari eta zehatzen arabera: idatzien laburpenakedota haxixaren menpe aspaldi dauden gizonazkarren konfidentziak. Monografia antzekobaten gainean eraikiko ditut era desberdineko

agiriak, arima bat aukeratuz, azaldu eta defini-tzeko orduan erraza, izaera honetako esperien-tziak izateko pertsona aproposa.

II.— ZER DA HAXIXA?Marco Poloren kontakizunek barre anitz sortu

dute, beste bidaiari zahar batzuen modura,baina jakitunek baieztatuta izan dira eta guksinestea merezi dute. Ez dut kontatuko, paradi-suko ideia irakasteko, zeuzkan jarraitzaile gaz-teenak, nola entzerratu zituen mendiko zaha-rrak, atseginez beteriko lorategi batean haxixez(hemendik sortu da haschichins edo asasinohitza) mozkortu eta gero, pentsatu gabeko obe-dientziaren sari erdizka ikusia bailitzan, nolabaitesatearren. Irakurleak, haxixaren mundu sekre-tuari dagokionez, Hammer-en liburua eta Silves-tre de Sacy-ren memoria begira dezake, etaassasin hitzari dagokionez Moniteur-eko erre-daktoreari bere gutuna, 1809. urteko 359. zen-bakian sartuta. Herodotok kontatzen duenez,eszitek kalamuaren hazia batu eta suan gorritu-riko harrien azpian ipintzen zituzten. Herri harkGreziako edozein lurrinketa baino usain-bainuperfumatuagotzat zuten, izan ere gozamenbiziak poztasun oihuak ateratzen baitzitzaizkien.

Haxixa, hain zuzen, ekialdetik datorkigu,kalamuaren ahalmen bizigarria ondo ezagunazen antzinateko Egipton, eta erabilpena osozabaldua, izen ezberdinekin, Indian, Aljerian etaArabia zoriontsuan. Baina gertu dauzkagu, begi-bistan, landare emanazioek eragindako lilural-diaren adibide bitxiak. Umeen kasua aipatubarik, luzerna ebakiko mordoetan jolastu etairaulkatu eta gero bertigoa pairatzen dutenean,jakina da kalamuko uzta jasotzen denean, langi-leek, gizon eta emakumeek, antzerako efektuakjasaten dituztela. Uztatik gora buruak aztoratzendituen miasma gaizto bat irteten dela esangogenuke. Biltzailearen burua zurrunbiloz gainezkaipintzen da, zenbaitetan ametsez beteta. Unebatzuetan gorputzadarrak ahuldu egiten dira etaez dute lan egin gura. Nekazari errusiarrenartean maiz ematen diren sonanbulismo krisiakentzunak ditugu. Zergatia janarietako kalamuhaziaren erabilerari atxikitzen zaio. Nork ez dituezagutzen kalamu haziak jandako oiloen bitxike-riak, baita zaldien garra nekazariek kalamu hazierrazio batekin prestatzen dituztenean, maiz

ardoz lagunduta, ezkontza eta jaietako lasterke-tetan.

Frantziako kalamua ordea ez da haxixa egite-ko egokia, esperimentu ugarien arabera, haxixabezain droga indartsua emateko desegokia da.Haxixa edo kalamu italiarra, cannabis indica,asunen familiakoa, gure klimako kalamuarenguztiz parekoa da, altuera berdina ez dutela izanezik. Aparteko ahalmen liluragarria dauka etaorain urte batzuk jakintsuei eta jende mundu-koiari deigarri gertatu egin zaio. Jatorri ezberdi-nen arabera estimatzen da. Bengalakoa hasiberrien artean da preziatuena; aldiz, Egipto,Constantinopla, Pertsia eta Aljeriakoek propieta-te berdinak dituzte, baina neurri txikiagoan.

Haxixa (edo belarra, hau da, landare nagusia,plazer materiagabe ororen iturria landare nagu-sitzat baitute arabeek) izen ezberdinak ditu, osa-keta eta jatorrian izan duen prestatze moduarenarabera: Indian bangie; Afrikan tenaki; Aljeriaeta Arabia zoriontsuan madjound eta abar. Ez daberdin urteko edozein sasoian jasotzea. Loretandagoenean dauka indar gehien, beraz loredun

puntek osatzen dute komentatuko ditugun pres-takinetan erabiltzen den partea.

Haxixaren estraktu koipetsua, arabiarrenerara prestaturik, landare moztu-berriaren pun-tak ur apur batekin gurinetan irakiten lortzen da.Hezetasun guztia lurrindu eta gero, iragazi egi-ten da eta kolore hori berdexka duen pomadaitxurako prestakina lortzen da. Honek haxix etagurin kerratuko hatsa du. Era honetan, bitik laugramo arteko bolatxoetan prestatzen da, bainageroz eta sakonagoa den kiratsa dela-eta, ara-beek konfituran sartzen dute estraktu koipetsua.

Konfituren artean usatuenak dawameskizena du. Estraktu koipetsua, azukrea eta hain-bat usainen nahasketa da: bainilla, kanela, pista-txoak, arbendolak edo musketa, adibidez.Batzuetan errauli pixka bat botatzen zaio, bainahonek ez du zerikusirik haxixaren ohiko emaitze-kin. Modu berri honetan haxixa ez da bateredesatsegina eta.15, 20 eta 30 gramoko dosiakhar daitezke bai ostia orri baten bilduta eta baikafe kikara batean ere.

Smith, Gastinel eta Decourtive-ren esperi-mentuen xedea haxixaren osagai aktiboen aurki-

kuntza da. Baina hala ere ez dakigu ondo zeinden bere osaera kimikoa. Normalean neurri han-dian daukan erretxina bati atxikitzen zaizkiobere propietateak, ehuneko hamarreko propor-tzioaren inguruan. Erretxina lortzeko landareidorra birrindu egiten da nahiko lodi, eta aldiaskotan garbitzen da, segidan distilatuko denalkoholean. Alkohol hau hein batean kendukoda, estraktu bihurtu arte baporatzen baita. Uradela medio goma antzeko substantzia anitzakdesegiten dira eta erretxinak purutasuna lortzendu.

Emaitza biguna da, berde iluna eta haxixarenusain berezia dauka neurri handian. 5,10 edo 15zentigramo nahiko dira efektu harrigarriak ema-teko. Baina haxixinak, txokolate pilula edo jengi-brezko pilula bezala ematen dena, dawameskedo estraktu koipetsuaren moduan, hainbatizaera ezberdineko efektu bortitz edota motela-goak ditu, beti norberaren jitearen eta nerbio-minberatasunaren arabera. Are gehiago, pertso-na berak ere efektu ezberdinak paira ditzake.Eutsi ezineko poztasuna izan daiteke batzuetan,gustura eta bizitzaren osotasunean izatearen

sentsazioa bestetan, edota ametsez beterikoloaldi nahasiak ere bai. Dena den, badira sarrierrepikatzen diren fenomenoak, antzeko hez-kuntza eta jiteko pertsonen artean, batez ere.Baina aniztasun honetan badaukagu nolabaitekobatasuna aipatzerik eta honi esker, lehen esandudan horditasunaren monografia aise idatzikodut.

Konstantinoplan, Aljerian eta Frantzian ber-tan ere bai, badago haxixa tabakoarekin nahas-tuta erretzen duenik, baina oso motel, eta nola-bait esatearren, nagi agertzen dira aipaturikofenomenoak. Egun ezagutzen den prestakin orobaino ahalmen askoz handiagoko olio hegazko-rra erauzi egiten diote haxixari duela gutxi.Baina inork ez du aztertu ondorioei buruz hitzegiteko beste. Kafeak edo alkoholak misteriozkohorditasun honen zabaltzeari sendo laguntzendiotela ez dago esan beharrik.

III.— SERAFINEN ANTZERKIAZer sentitzen da? Zer ikusten da? Gauza

zoragarriak, ezta? Aparteko ikuskizunak? Ederraal da? Izugarria oso? Eta arriskutsua? Horrelakoada ezjakinak adituari egiten dion galdekizuna,beldurrarekin nahasturiko jakinminez. Umeenjakiteko ezinegona dela esan liteke, supazterre-tik aldendu ez den jendearenaren antzekoa,herrialde urrun eta ezezagunetatik datorrengizon baten aurrean aurkitzen denean. Herrialdemiragarri baten gisa irudikatzen dute haxix hor-ditasuna, inkamina eta prestidigitazio antzerkihandia bailitzan non gauza oro mirari eta ezuste-koa den. Aurreiritzia da hau, erabateko nahas-tea. Irakurle eta galdetzen dutenei haxix berbakmundu arrotz eta nahasi baten ideia ekartzendienez, amets miragarrien zain (haluzinazioakesatea zuzenagoa litzateke, eta hauek ere ustedena baino gutxiagotan ematen dira) geratzendira. Haxixaren ondorio eta ametsaren fenome-noen arteko ezberdintasunak azaldu egingoditut orain. Gaueroko bidaia ausarta den ame-

tsean mirarizko gauza positiboren bat badago,puntualtasunak mirariari misterioa eranztenbadio ere. Gizonaren ametsak bi motatakoakdira. Batzuk, eguneroko bizitzaz beteta, kezkaz,nahiez eta bizioz, egunetik zehar erdikusitakogauzekin nahasten dira nolabaiteko modu arra-roan, gauza hauek oroimeneko oihal zabaletanzentzurik gabe finkatu egin baitira. Azken hau daberezko ametsa, gizona bera dena. Baina bestemotako ametsa! Amets burugabea, ezustekoa,lo egiten duenaren bizitza eta grinekin, izaerare-kin zerikusi eta loturarik ez duena! Hieroglifikodeituko dudan amets honek bizitzaren naturazgaindiko aldea irudikatzen du argi eta garbi. Etaburugabea delako, hain zuzen, dibinotzat hartudute aintzinakoek. Berezko zioen bidez ulertezi-na izaterakoan, gizakiarengandik kanpoko arra-zoi bat atxiki izan diote. Are gehiago gaur egun,neorromantikoak alde batera utzita, bada ame-tsetan gaitzespena edo aholkua ikusten duenfilosofi-eskola bat, azken batean amets egitenduenaren gogoan sortzen den koadro sinbolikoeta morala. Ikertu beharreko hiztegia da eta hiz-

kuntza honen gakoa adituek besterik ezin dutelortu.

Haxix horditasunari dagokionez, ez daukaantzekorik ezer. Amets naturaletik ez gara irten-go. Horditasunak irauten duen bitartean ez daegundoko ametsa baino izanen, koloreen bizita-sun eta asmatzearen bizkortasunari esker. Bainagizabanakoaren tonu berezia betiere mantendu-ko da. Gizonak amets egin nahi izan du eta ame-tsak gizona gobernatzen du, baina amets haubere egilearen fruitua izango da. Laxo dagoengizona naturaz gaindikoa dena bere bizitzan etapentsamenduan sartzen konpondu da. Bainaazken finean eta gizon horrek sentitzen duenahorrenbeste indarra izanik ere, gizon bera izatenjarraitzen du, handitua, sekulako indarrez haziegingo bailitzan. Azpiraturik geratzen da, bainazoritxarrez bere buruak azpiratua, alegia, berebaitan duen alde menperatzaileak. Aingeruarenaegin nahi izan du eta piztia bihurtu da, une batezoso indartsua, baldin eta gehiegizko sentikorta-sunari indarra deitu ahal bazaio. Gainera indarhori ezin denean ez ustiatu eta ez kontrolatu.

Jakin dezatela jende mundukoiak eta ezjaki-nek, plazer apartak ezagutu nahian badira, haxi-xari ez diotela mirarizko ezer topatuko. Ezer ez,naturala dena gehiegizko heinean baino. Haxi-xak eragindako buru eta organismoetan ez diraemango ohiko gertakariak baino. Bereziak, neu-rri eta indarrean handituak, hori bai, baina betie-re euren jatorriarekin bat. Bere jite fisiko etamoralaren zoritxarrari ez dio ihes egingo gizo-nak. Haxixa gizonaren uste eta gogoeta arruntenhanditze ispilua izanen da, baina ispilu hutsabesterik ez.

Hona hemen droga, begi-bistan: konfituraberde apur bat, intxaur baten tamainakoa, izu-garri usaintsua, nolabaiteko nazka eta goragaleaeragin arte, baina usain fin eta atsegin orokantzera egingo luke bere indar eta mami guztia-rekin emanez gero. Laga iezadazue esaten, bidebatez, proposamen honi buelta eman ahal zaiolaeta usainik nazkanteena, okaztagarriena atseginbihur daitekeela neurri eta hedapen txikianbada. Hona hemen zoriontasuna! Koilara txikibaten edukiera betetzen du! Zoriona bere hordi-tasun guztiekin, bere zoramen guztiekin eta bere

umekeri guztiekin. Beldur barik jan dezakezu,horrek ez du inork hiltzen. Zure gorputzeko orga-noek ez dute erasorik jasoko. Agian beranduago,sorginkeria gehiegitan eginez gero, borondateamurriztuko zaizu, gaur baino gizontasun gutxia-go izango duzu. Baina hain da urruti zigorra, etahain zaila geroko hondamenaren izaera zehaz-tea! Zer jartzen duzu arriskuan?

Biharko nerbioak pixka bat nekatu. Ez alduzu zigor handiagorik arriskatzen sari txikiago-ak jasotzearren? Beraz, esan bezala: drogariindar eta hedapen handiagoa emateko estraktukoipetsua kafe huts kikara batean urtzera ailega-tu zara. Tripa hutsik edukitzen arduratuzara,gaueko bederatziak edo hamarrak arteatzeratuz funtsezko janaria eta horrela lan egite-ko askatasuna emateko pozoiari. Asko jota zopaarin bat hartuko duzu ordu baten buruan. Sabe-la prest daukazu orain bidaia luze eta berezira-ko. Bapore-makinak adarra jo du, ontziko belakzuzendu dituzte eta ohiko bidaiarien aldean norazoazen ez jakitearen abantaila bitxia duzu. Zuknahi izan duzu, gora zoritxarra!

Menturazko bidaia honetarako une egokiahautatzen arduratu zarela espero dut. Lasaikeriaperfektuak aisia perfektuaren beharra du. Bes-talde, badakizu haxixak exajerazioa sortzenduela eta ez bakarrik gizabanakoarena, baiziketa egoerarena eta inguruarena ere bai. Ez duzupuntualtasun edo zehaztasuna eskatzen duenbetebeharrik. Ezta famili-atsekaberik edo maita-sun penarik ere. Erne ibili behar da. Atsekabea,kezka, minutu jakin batean zure borondate etaarretak eskatzen duten beharra gogoratzeakkanpai baten moduan joko du zure horditasu-nean barrena eta zure gozamena pozoituko du.Kezka estualdi bihurtuko da eta atsekabea oina-ze. Esandako baldintza guztiak betetzen badira,eguraldia ederra bada, inguru egokian baldinbazaude, alegia, paisaia goxo bat edo poesiazapaindutako apartamentu bat, gainera musikapitin bat entzun ahal baduzu, orduan dena dagoprimeran.

Orokorrean hiru fase dauzka haxix horditasu-nak, bereizteko nahiko errazak. Gauza bitxia dahasi-berrien artean lehengo fasean ematen dirensintomak behatzea.

Haxixaren efektu zoragarriei buruz zerbaitentzun duzu, zure irudimenak ideia zehatzaeratu du aldez aurretik, horditasunaren eredubaten antzekoa. Errealitatea zure itxaropenarenparekoa den jakitea falta zaizu orain. Nahikoa dahau hasiera batetik erabat larrituta izateko etahonek pozoiaren izaera menperatzaileari lagun-tzen dio. Lehen hastapenetan hasi-berri gehie-nek efektuen geldotasuna salatzen dute, ume-ezinegonaz itxaroten dituzte. Drogak ez dueneznahi bezain azkar eragiten, arrandia sinesgogo-rretan dihardute haxixa menperatzen duten adi-tuek barre egiten duten bitartean. Lehen eraso-ak, aspaldi dudatsu dabilen ekaitzaren seinale,sinesgabezia horren baitan agertu eta ugaltzendira. Lehenik zure jabe egiten den halako barrebat izaten da. Burugabea da eta ezin da eutsi.Arrazoirik gabeko pozaldi hauek lotsa apur batematera iristen dira eta sarri anizten dira zureharriduran lasaitu nahiez zauden bitartean. Hitzxume eta ideia hutsalek itxura bitxi eta berriahartzen dute, ordura arte hitz arruntak zirelapentsatu izanak ere harritu egiten zaitu. Zeureburuak parekotasun eta konparaketa zentzuga-

beak egiten ditu, hitz joko bukaezinak eta hitzer-di barregarriak dauzkazu jario etengabean, dea-bruak harrapatu egin zaitu, kilimak bezain min-garri den barrearen kontra setatzea alferrikakoada. Noizbehinka zure buruari egiten diozu barre,zure ergelkeria eta zoramenari. Zure lagunak,baldin badituzu, barrezka daude zure egoera etaeurena direla eta, baina maleziarik ez dutenezez zara amorratzen.

Poztasun hori aldizka hildu eta zorrotza iza-ten da. Ondoez alai hori, segurtasun gabezia,gaitzaren ezbai honek nahiko denbora motzairauten du orokorrean.

Ideiak berehala lausotzen dira oso, eta hainmehe bihurtzen da zure pentsamenduen haria,ezen zure kideek baino ezin baitzaituzte uler-tzen. Gainera honi buruz ere ezin da ezer egiaz-tatu, agian ulertzen zaituztela uste dute etabegitazio bera duzue alde bietan. Eromen etabarealdi hauek, leherketen parekoak, benetakozoramenduaren antzera agertzen dira gutxienezzure egoera berdinean ez dauden guztien begie-tara, ergeltze maniako bat bezalakoa izaten da.Halaber zuhurtasuna eta zentzua, horditu ez den

lekuko burutsuaren gogoeten normaltasunak erepoztu eta barregura ematen dizu erotasun motaberezia bailitzan. Rolak behekoz gora jarri dira.Burutsuaren odol-hotzak ironiaren azken mutu-rreraino eramaten zaitu. Bere lekuan ez dena-rentzat ulertezina den poztasuna dastatzenduen gizonaren egoera, ez al da barregarri etamisteriotsua? Eroa zuhurraren erruki da, etaordutik aurrera bere nagusitasunaren ideia gai-lentzen hasiko da bere adimenaren ikuspegian.Berehala haziko da, handitu eta meteoro batenmodura lehertuko da.

Ikuskizun mota honetako baten lekuko izannaiz, eta egia esateko, urrunegi ailegatu zen.Substantziaren efektuak eta ustez berdin direnbi adimenen arteko diapasoi desberdintasunhandia ezagutzen dutenek bakarrik ikusten zio-ten alde barregarria eszenari, beste baten beha-ketaren bitartez ezagutzen bazuten ere. Haxixa-ren ezaugarririk ezagutzen ez zuen musikariospetsua, agian aipatzerik ere ez zuena inoizentzun, droga hartzen zuen jende talde bateansuertatu zen. Efektu zoragarriak ulertaraztensaiatzen ziren besteak. Kontaera miragarriak

entzuterakoan irribarre egiten zuen xelebre,ondo geratzearren, minutu batzuetan posatunahi izan bailuen. Pozoiak zorrozturiko adimeneksegidan asmatu zioten sentitzen zuen destaina,eta euren barreak min egin zioten. Barrealdia,hitz jokoa eta giro kaltegarriak amorratu eginzuten gizona eta esan nahi ez zuena esatera iri-tsi zen: «Artista izaera hau ez da ona eta negar-garria izan behar du eraman behar duenaren-tzat». Barreak izpiritu oro argitu zuen, tximista-ren pare. «Zama hau ona izan daiteke zuentzat,baina ez niretzat.» «Guretzat ona izanik nahikoadugu», erantzun zuen gaixoetariko batek, bere-koi. Benetako eroak ziren ala itxurak egiten ariziren jakin barik, gure gizonak erretiratzea ustezuen zela zuhurrena. Baina norbaitek atea itxieta giltza ezkutatu zuen. Beste batek, bereparean belauniko, barkamena eskatu z.ion tal-dearen izenean, eta lotsagabe baina negarbatean esan zion bereganako adiskidantza sako-na sentitzen zutela, gupida ematen zuen beretxikitasun izpirituala kontuan izanik ere. Etsituta,geratu egin zen eta musika apur bat egitera ereiritsi zen, behin eta berriz eskatu ziotelarik.

Baina biolinaren soinuak, beste kutsatze batbezala zabaldurik etxetik zehar, gaixo bat zeinbestea atzitu (hitza ez da bortitzegia) egitenzituen. Hasperen erlatsak ziren, tupustekonegar-zotinak, malko isiletako errekak. Musika-riak eten egin zuen ikaraturik eta zorion asalda-tuena sentitzen zuenari, asko sufritzen zuen etamina kentzeko zer egin behar zen galdetu zion.Bildutako batek, gizon praktikoa, limoi-edariaeta jaki garratzak proposatu zituen. Baina gaixo-ak, begiak liluraturik, erdeinu ikaragarriaz begi-ratzen zien guztiei. Bizitza gehiegiz gaixotutakogizona sendatu nahi izatea ere... Pozez gaixotu-ta!

Pasadizo honetan ikusten denez, onginahiakgarrantzi nahiko handia dauka haxixak sorturikosentsazioen artean, onginahi nagia, mutua etanerbioen hunkipenetik datorrena. Adierazpenhoni lagunduz, pertsona batek horditasun motahonetan gertaturiko abentura kontatu zidan.Sentsazioen oroipen zehatza izan zuenez, edertoulertzen dut lehen esandako diapasoi eta mailadiferentziak zer nolako enbarazu barregarri etaaskaezinean jarri zuen. Ez dut gogoratzen gizon

horren lehen ala bigarren esperientzia zen.Gehiegizko dosia hartu al zuen ala haxixak efek-tu kementsuagoak sortu al zizkion, inongo zerga-ti nabarmenik gabe (maiz gertatzen dena)? Kon-tatu zidan, bere gozamenaren bitartez, bizitzazbeterik sentitu eta bere burua jeinuz beterikikustearen goreneko gozamenaren bitartez, ika-razko arrazoi bat aurkitu zuela bat-batean. Sen-tipenen edertasunak itsuturik geratu zen lehe-nik, behingoan izutua geratzeko gero. Bere adi-mena eta organoei zer jazoko zitzaien galdetuzion bere buruari, naturaz gaindikoa bihurtzenari zen egoera okerragora joango al zen, nerbio-ak geroz eta hauskorragoak bihurtuko al zitzaiz-kion... Gaixoaren begi izpiritualak duen handitze-ko ahalmena dela-eta, oinaze kontaezina izandaiteke beldur hau. «Zaldi zoroaren modukoanintzen ni, esaten zuen, amildegirantz korrika,geratu nahian baina ezinik. Arrapalada ikaraga-rria zen, hain zuzen, eta gorabehera, inguru,ustekabe eta halabehar hitzari dagokion guztia-ren esklabo bihurtu zen nire pentsamendua, rap-sodiaren norabidea hartu zuen erabat. Beran-duegi da! Esaten nion nire buruari behin eta

berriz, etsipenez. Sentikortasun modu honeketen egin zuenean, agian minutu batzuk besterikez zuena iraun baina izugarri luzea iruditu zitzai-dana, zorionean murgildu ahal izango nintzelapentsatu nuenean, ekialdekoek gogoko dutenzoriona eta fase sumintsu baten atzetik datorre-na, atsekabe berri batek itoa izan nintzen. Kezkaberria, umekeria hutsala niregana amildu zen.Afari batera gonbidatua nintzela gogoratu nuentupustean, gizon agurgarrien artean gaua pasa-tzera. Aldez aurretik jendetza zuhur eta zentzu-dunen artean ikusi nuen sartua nire burua, nor-bera bere buruaren jabe, nire gogoaren egoeraezkutatzera behartuta nengoelarik, argi ugariekitsututa. Ondo aterako zitzaidala uste nuen,baina aldi berean behar nuen borondate ahalegi-na pentsatzeak ahitu egiten ninduen. Ez dakitzein ustekabe zela-eta ebanjelioko hitz hauekbururatu zitzaizkidan: Eskandalua jazotzen zaio-narentzat ezbeharra. Berba hauek ahantzinahiez eta benetan ahaleginduz, gogoan errepi-katzen nituen etengabe. Nire ezbeharrak (egiaz-ko ezbeharra nuen eta) egundoko neurria hartuzuen. Ahul izanik ere adorez ekitea eta botikari

bati galdetzea erabaki nuen, erreaktiboak eza-gutzen ez nituenez. Burujabe eta erne nahi nuenjoan nire betebeharrak deitzen ninduen mundu-ra. Baina botikako ataurrean bat-bateko gogoetabatek harrapatu egin ninduen, une batez gelditueta pentsarazi eginez. Nire burua ikusi berrianuen erakusleiho baten ondotik pasatzerakoaneta harritu egin ninduen nire aurpegiak. Zurbilta-suna, ezpain estutuak, begi handituak! Kezkatueginen dut gizona! Pentsatu nuen. Huskeriabategatik. Horri barregarri geratzea saihestunahi nuela gehitu behar zaio, farmazian jendeatopatzeko beldurra. Baina botikari ezezagunare-kiko nuen tupusteko onginahia zen nire senti-menduen artean nagusi, zorigaitzeko une hartanni bezain sentibera irudikatzen nuen gizona etabere belarri eta arimak neureen modura dar-daregingo zutela imajinatzen nuenez, farmaziaraoin-puntetan sartzea erabaki nuen. Ez naiz inoizzuhurregi arituko laguntza eskatu behar diodangizonaren etxean, pentsatzen nuen. Nire ahotse-ko soinua nire pausoen zarata bezala moteltzeaerabaki nuen. Ezagutzen al duzu haxix ahotshori? Baxua eta sakona, eztarrikoa, opiojale

zaharrenaren antzekoa. Lortu nahi nuen kontra-koa izan zen emaitza. Botikaria lasaitzen eraba-kita izutu egin nuen. Gaixotasun honen gaineanez zuen ezer ezagutzen, ezta aipamenik entzunere. Bitartean jakingura eta mesfidantzaz begi-ratzen zidan aldi berean. Zoro, gaizkile edotaeskaletzat hartzen al ninduen? Dudarik gabe, ezhau eta ez bestea, baina zentzugabeko ideiaguzti hauek nire burua zeharkatzen zuten. Kala-mu konfitura zer zen eta zertarako balio zuenluze azaltzera behartua izan nintzen (a zenekea!). Inongo arriskurik ez zegoela errepika-tzen niolarik, artegatzeko arrazoirik ez zeukalaeta ez nuela sosegu edo erreakzioa lortzekobaliabidea besterik nahi. Enbarazu egiteak ema-ten zidan atsekabea benetakoa zela ere errepi-katzen nion. Azkenik, eta hitz egiterakoan ipininuen beheramendu guztia ulertu behar duzu,erretiratzeko eskatu zidan, besterik gabe. Hauizan zen nire gehiegizko karitate eta onginahia-ren saria. Afarira joan nintzen eta ez nuen inorasaldatu. Inork ez zuen asmatu mundu guztiarenantzekoa izateko behar izan nuen ahalegin itze-la. Eta inoiz ez ditut ahaztuko horditasun ultrapo-

etiko baten oinazeak, begiruneak gogaitua etabetebehar batek nahigabetua baldin bada!»

Irudikapenetik sortzen diren atsekabe guz-tiak begiko baditut ere, istorio honekin ezin dutbarre baino egin. Kontatu egin zidan gizona ezda oraindik zentzatu. Bere baitarik topatu beharzukeen kitzikapena konfitura madarikatuarieskatzen jarraitzen du. Baina gizon zentzudunadenez, neurritsua eta munduko gizona, dosiaktxikiagotu ditu eta honek maiztasuna handitzealaga dio. Bere higienearen fruitu ustelak beran-duago jasoko ditu.

Horditasunaren ohiko garapenera itzulikonaiz. Ume pozaldi hau eta gero une batekobarealdia dator nolabait. Baina gorputzadarretansentitzen duzun freskotasunak (egundoko hotzaere bihurtu daiteke batzuetan) eta berealdikoahuleziak jazoera berriak igartzen ditu berehala.Gurinezko eskuak dituzu, eta buruan, zure izateguztian, harridura eta espantu deserosoak senti-tuko dituzu. Zure begiak handitzen ari dira, esta-si anker batek alde guztietatik tiratuko bailien.Zure aurpegia zurbildu egiten da. Estutu egitendira zure ezpainak, aho barrurantz sartuz, irrika

mugimendua eginez, ekintza handiek kezkatuaden gizonak duen handinahiaren ezaugarri denmugimendua, gogoeta astunek zapaldua edotaindarra hartzeko arnasa hartuz. Eztarria itxi egi-ten da, nolabait esatearren. Egarriak ahosabaialehortzen du eta gustura asetuko zenuke nagia-ren gozamena atseginagoa ez balitz eta gorpu-tzaren mugimendu txikienari ere traba egingo ezbalio. Zure bularretik hasperen erlats eta sako-nak ateratzen dira, zure lehengo gorputzakarima berriaren nahia eta jarduera jasango ezbalitu bezala. Noizean behin astinaldi batekzeharkatzen zaitu eta nahi ez duzun mugimen-dua agintzen dizu, zeharo lokartu aurretik izatendiren bihotz iraulien pare, lanegun luze batenostean edo ekaitz gau batean.

Urrunago joan aurretik, lehen esandako fres-kotasun sentsazio horren gainean pasadizo batkontatuko dut. Bide batez pertsonaren araberazein efektu ezberdin sor daitekeen azalduko dut,efektuak erabat fisikoak izanik ere. Oraingoanidazle batek hitz egiten du, kontakizuneko pasar-te baten jite literarioaren arrastorik erraz aurki-tuko dugu.

«Neurriz hartu nuen estraktu koipetsua, esa-ten dit hark, eta dena primeran ari zen irteten,pozaldi erigarriak denbora gutxi iraun zuen. Iazoriona den ahuldade eta harridura egoerabatean nengoen. Kezkarik gabeko arratsaldelasaia espero nuen. Zoritxarrez, halabeharrakikuskizun batera norbaiti laguntzera derrigortuninduen. Adorez hartu nuen nire zeregina, nirenagi eta ez mugitzeko gutizia itzela ezkutatzeaerabakita. Nire auzoko kotxe guztiak hartutazeuden, ibilbide luzea egiteko konformatu beha-rra neukan. Kotxeetako zarata deseginen arteaniragan, pasatzen ari zirenen elkarrizketa lerdoakentzuten nituen eta ezin konta ahala huskeriazinguraturik nengoen. Hatz puntetan freskotasunpixka bat sentitu nuen eta segidan hotz biziabilakatu zen, eskuak ur izoztuaz beteriko ontzibatetan sartuta banitu bezalaxe. Baina ez nuensufrimendurik, gozamen baten antzera zeharka-tzen ninduen sentsazio ia zorrotz hark. Bitarteanhotzak geroz eta estuago harrapatzen ninduelairuditzen zitzaidan, amaigabeko bidaiaren arabe-ra. Bizpahiru aldiz galdetu nion lagunari hotzhandia egiten zuenentz, aitzitik tenperatura

epela baino epelagoa egiten zuela erantzunzidan. Azkenik aretoan ondo jarrita, niretzat gor-detako palkoan sartuta, aurretik atseden, hiruz-palau ordu nituela, agindutako lurrera iritsia nin-tzela pentsatu nuen. Bidean ukatutako senti-menduak oldarka sartu ziren nire baitan une har-tan nuen indar ahul guztiarekin eta nire frenesiahularen aurrean axolagabetu egin nintzen.Hotza berriz ere handitu zen eta nik aldiz jendeaoso arin jantzita ikusten nuen, baita kopetakoizerdia zapi batez xukatuz ere, tankera neka-tuaz. Ideia pozgarria otu zitzaidan, gizon pribile-giatua nintzen ni, ikuskizun areto batean ni nin-tzen udan hotz izateko eskubidea zuen bakarra.Hotza beldurra eman arte ere areagotu zen,baina zein punturaino jaitsi ahal zen jakitearennahiak menperatu ninduen. Nolabait esatearren,hain izan zen erabatekoa, zabaldua, non ideiaoro izoztu egin baitzidan. Izotz mordo pentsala-ria nintzen, izotz bloke batetik landutako esta-tuatzat nuen nire burua. Harrotasuna ematenzidan haluzinazio eroak, definitzen ez dakidanongizate morala esnatzen zidan. Ikusle guztieta-tik inork ez zuela nire egoera ezagutzen eta

eurenganako nuen nagusitasunaz berririk ere ezzutela jakiteak nire gozamen higuingarria area-gotzen zuen. Gainera nire jabe ziren sentsazioarraroetaz laguna ez ohartzeak zoriontasun han-dia ematen zidan. Disimuluaren saria gordetzennuen eta nire gozamen aparta benetako sekre-tua zen.

Bestenaz, nire palkoan sartu bezain prontohotzaren ideiarekin nolabaiteko zerikusirik zeu-kan iluntasun inpresio batek nire begien kontraegin zuen. Ideia bi hauek indarra elkarri emateaere posible da. Badakizue haxixak argiaren han-ditasunak eskatzen duela beti, distira loriatsuak,urre likidoko turrustak, argitasun orok on egitendio. Argitasun hau ur-jausian isurtzen da etapunta eta laztasunetara heltzen dira, lentejuelenantzera. Areto handiko zutargiak, Mariaren hile-ko kandelak, eguzkia sartzen denean ematendiren arrosa koloreko uharrak. Itxura denez,argi-armiarma kaskar hori ez da argitasun ega-rria asetzeko beste. Esan dizudan bezala, itzalmundu batean sartzen nintzela pentsatu nuen,pixkanaka trinkotzen ari ziren gainera itzalhoriek, gau polar eta betiereko neguekin amets

egiten nuen bitartean. Eszenatokiari dagokionez(antzezlan barregarri baterako zegoen presta-tua), leku argidun bakarra zen, izugarri txikia etaurrun, oso urrun kokaturik. Estereoskopio erral-doi baten bukaeran bezala ikusten nuen. Ez dizutesango antzezleak entzuten nituenik, badakizuhori ezinezkoa dela. Nire gogoak noizbehinkaesaldi zati bati heltzen zion eta dantzari trebebaten pare, tranpolintzat hartzen zituen urrutikoametsetarantz salto egiteko. Antzezlan batek,pentsa genezake, modu honetan entzunik, ezdauka ez logika eta ez loturarik. Begiak zabaldu!Ene distrazioak sortutako istorioari oso zentzuzorrotza asmatzen nion. Ezerk ez zidan atentzioaematen. Esther lehengo aldiz antzezten ikusizuen poetaren antz apur bat neukan, Amanekerreginari maitasuna aitortzen zionean ez bai-tzen batere harritzen. Bistakoa denez, Aman Est-herren aurrean makurtzen deneko pasarteaz arinaiz, bere krimenagatik barkamen eske dabile-nean. Antzezlan guztiak metodo honi jarraituzentzunez gero, edertasun handiagoa lukete,Racineren lanak barne.

Antzezleak txikiegiak iruditzen zitzaizkidan,ingurune zehatz eta zaindu batek setiatuak,Meissonier-en irudien antzekoak. Ez nituen jan-tzien xehetasun txikienak bakarrik ikusten, oiha-len marrazkiak, josketak, botoiak eta abar, baiziketa gezurrezko eta benetako aurpegien artekobereizketa marra, txuria, urdina eta gorria, etamakillaje baliabide guztiak ere bai. Eta Liliputekogizontxo haiek argitasun magiko batez estalitaagertzen ziren, olio-pintura bati beira oso gar-biak ematen dionaren modukoa. Azkenik, itzalizoztuen zulotik irten ahal izan nuenean, etabehin barneko fantasmagoria lasaitua izan zela,nire senera itzuli nintzen, inoiz derrigorrezko lanastunak eman didan baino neke handiagoa sen-titu nuen.»

Horditasuneko aldi honetan ematen da, hainzuzen, fintasun berri bat, sentimen guztienzorroztasun handiagoa. Usaimena, ikusmena,entzumena eta ukimenak aurrerapen honetanparte berdina hartzen dute. Begiek infinitua ikus-ten dute. Belarriak zalaparta handienean harra-patu ezin diren soinuak ere sumatzen ditu.Orduan hasten dira haluzinazioak. Bata bestea-

ren atzetik, kanpoko objektuek itxura berria har-tzen dute pixkanaka, deformatu eta eraldatuegiten dira. Gero nahasteak datoz, hutsegite etaideien trukaketa. Soinuak kolorez estaltzen diraeta koloreek ere musika daukate. Hau oso gauzanaturala dela esango du norbaitek, buru poetikoorok erraz asmatzen baititu parekotasun hauek,egoera osasuntsu eta normalean. Baina irakur-lea abisatuta dago, haxixaren horditasunak ezdu naturaz gaindikorik ezer. Parekotasun hauekohikoa ez den bizitasuna daukate, besterik ez.Burua nahasten dute, ahituz, eta gogoa nahas-ten dute era despotikoan. Musika notak zenbakibihurtzen dira, eta zure buruak erraztasun pitinbat baldin badu matematikarako, doinua,entzundako harmonia, guztiak atsegineko izaerasentsuala mantentzen badu ere, dena bihurtzenda eragiketa aritmetiko. Zenbakiek zenbakiaksortzen dituzte eta hauen faseak eta sorreraadierazi ezin den erraztasunez jarraitzen dituzu,jotzen duenaren trebetasun berdinarekin.

Batzuetan izaera desagertzen da eta poetapanteistek berezko duten objektibotasuna moduarraroan hedatzen zaizu. Kanpoko objektuak

begiratzeak zure existentzia ere ahantzaraztendizu, zure burua eurekin nahastera ailegatuz.Zure begiek haizeak okertzen duen zuhaitz har-moniatsu batean ipini dute arreta. Segundobatzuen buruan poeta batentzat oso konparake-ta naturala litekeena errealitate bihurtuko dazuretzat. Lehenik zure grinak emango dizkiozuzuhaitzari, zure desirak eta malenkonia, bere ulueta kulunkak zeureak bihurtzen dira, eta lasterzuhaitza bera izango zara zu. Halaber, gizakiengauzen gainetik hegan egiteko gogo hilezkorra-ren irudia izango da, ortziko hondoan hegakadabilen txoria. Eta jadanik txoria bera zara zu.Eserita eta erretzen asmatzen zaitut. Zure arre-ta denbora luzean ipiniko da zure pipak jariatzendituen laino urdinduetan. Lurrinketa baten ideiakzure gogoa menperatuko du. Lurrinketa motela,geldiezina, betierekoa, eta laster ideia hau zuregogoetari atxikiko diozu, zure materia pentsala-riari. Nahaste bitxia dela-eta, qui pro quo intelek-tualaren trukatze moduko bat, lurrintzen arizarela sentituko duzu, eta zure pipari (zeinetantabakoaren erara uzkurtu eta batuta sentitzen

zaren) zu erretzearen ahalmen arraroa atxikikodiozu.

Zorionez, irudikatze bukaezin honek ez duminutu bat baino iraun, ahalegin handia eginez,argitasun tarte batek erlojuari begiratzen utzibaitizu. Baina beste ideia jario batek eramatenzaitu oraingoan, beste minutu batez izango zaitubueltaka zurrunbilo bizian, eta beste minutu hauere eternala izango da. Denboraren eta izatea-ren neurriek sentsazioen eta ideien aniztasuneta indarrak nahasten baitituzte. Ordu baten tar-tean gizon askoren bizitzak bizi ahal direla esangenezake. Nolabait idatzi izan beharrean biziegiten den eleberri fantastiko baten parekoazara. Jadanik ez da organu eta gozamenen arte-ko ekuaziorik. Pentsatze honetatik dator batezere askatasuna desagerrarazten duen jardueraarriskutsu honi egin ahal zaion gaitzespena.

Haluzinazioei buruz ari naizenean, ez dagohitza bere zentzu hertsienean hartu beharrik.Medikuek sarritan aztertzeko aukera duten halu-zinazio hutsa eta haxixak eragindako zentzuennahasteak eragindako buruaren egoerarenartean xehetasun garrantzitsu batek egiten du

desberdintasuna. Lehengo kasuan, haluzinazioabat-batekoa da, perfektu eta saihestezina. Gai-nera ez du kanpoko objektuen mundutik aitza-kiarik hartzen. Gaixoak ikusten duen irudia,entzuten dituen soinuak hutsetik ateratzen ditu.Bigarren kasuan haluzinazioa pixkanaka dator,ia gaixoaren borondatez, eta ez da perfektubihurtzen, ez du imajinazioak baino garatzen.Aitzakia bat dauka azken finean. Soinuak hitzegingo du, gauza diferenteak esango ditu, bainabazegoen soinu bat. Haxixak harrapatutakogizonaren begi hordiek irudi bitxiak ikusiko dituz-te, baina bitxi edota izugarriak izan aurretik,irudi hauek xalo eta naturalak ziren. Indarrak,haluzinazioak horditurik hitz egiten duen bizita-sunak ez du jatorrizko desberdintasuna murriz-ten. Haluzinazio honek ingurunean eta orainal-dian ditu sustraiak eta besteak ez.

Imajinazioaren irakite hau hobeto esplikatze-ko, ametsaren osatze hau eta haxixak kutsaturi-ko buruak dakarren argiztapen poetikoa azaltze-ko, beste pasadizo bat kontatuko dut. Oraingoanez du egonean izaten den gizon gazte batekberba egiten, ezta letra-gizon batek ere. Emaku-

mea da, emakume pixka bat heldua, ikusmina,gogoa erraz asaldatzen zaiona. Pozoia ezagutze-ko nahiari amore eman eta gero, horrela adie-razten dio beste dama bati bere begitazio nagu-sia. Hitzez hitz idatziko dut:

«Oso arraro eta berriak izanda ere, nirehamabi ordutako (hamabi ala hogei? egia esate-ko ez dakit) eroalditik ateratako sentsazioak ezditut berriz dastatuko. Gogoaren kitzikapenabiziegia da, ematen dizun nekea handiegia etadena esatearren, umekeri honi zerbait kriminalaere topatzen diot. Azkenean jakinahiak irabaziegin zidan. Gainera taldean egiteko zorakeriazen, lagun zaharren artean duintasun apur batalde batera uzteari ez nion ezer txarrik ikusten.Ezer baino lehenago haxix madarikatu hori subs-tantzia zitala dela esan beharra daukat. Hordita-sunaz libratu zarela uste duzu batzuetan, bainagezurrezko barealdia besterik ez da. Geraldiaegin eta jarraitu egiten du atzera ere. Horrela ba,gaueko hamarrak aldean, honako egoera iragan-korra pasatzen ari nintzen. Libratu egin nintzelauste nuen bizitza oparotasun hark eman zidangozamenaz, eta gozamena izan zen baina kezka

eta beldurrez lagunduta etorri zen. Gustura hasinintzen afaltzen, bidaia luze batetik nekatuaizango banintz bezala. Ordura arte ez nuenbadaezpada ezer jan. Baina, mahaitik jaiki aurre-tik, ene eldarnioek ostera ere harrapatu nindu-ten, katuak xagua harrapatzen duen modura.Pozoia berriz hasi zen nire buru gizagajoarekinjolasten. Nire etxea gure lagunen etxetik gertuegonda, eta kotxe bat nire zerbitzuan izanik ere,amets egiteko eta zoramenaren aurrean ardura-gabetzeko beharrak liluratu egin ninduen etapozez onartu nuen hurrengo egunera arte gera-tzeko gonbidapena. Gaztelua ezagutzen duzu,badakizu jabeek erabiltzen duten zatia konpon-du egin dutela, baina normalean erabiltzen ezden partea zegoen moduan utzi dute, estilo etadekorazio zaharrak mantenduz. Gazteluko aldehonetan niretzako gela momentuan prestatukozidatela erabaki zuten eta gelarik txikiena auke-ratu zidaten. Logela higatu eta zaharra zen bainaez zuen horregatik xarmarik galtzen. Nola edohala deskribatu egin behar dizut logelan jasannuen irudipen bitxia uler dezazun. Gau osoa

iraun zuen, baina ez nuen orduen alde egiteazohartzeko paradarik

Logela oso txikia da, estua. Erlaitzaren altue-ran borobildu egiten da sabaia, ganga eginez.Hormak ispilu estu eta luzez estaliak daude etahauen artean dekorazio estilo arina duten pai-saiak daude panel batzuetan pintatuta. Erlaitza-ren altueran, lau hormen gainean, zenbait irudialegoriko dago, batzuk atsedeneko jarreraz,beste batzuk korrikan edo bueltak ematen.Hauen gainetik hainbat txori distiratsu eta loreakere badaude. Sabaiak duen berezko kurbarekinbat burdin-hesi itxura duen pintura bat dago, iru-dien atzean. Sabaia urre kolorekoa da. Halabada, moldura eta zirrikitu guztiak ere urrezestalita daude eta horren erdian itxurazko bur-dinsare geometrikoak banatzen du urrea. Ikus-ten duzunez, oso kaiola dotorea ematen zuen,txori handi batentzat kaiola ederra. Gau benetanederra zela ere erantsi behar dut, gardena oso.Ilargia bizia zen. Kandela itzali eta gero eredekorazio guztia ikusi ahal nuen. Ez ordea, gogo-aren begiak argiturik, imajinatu dezakezunez,gau ederraren argitasunaz baino. Bere distirak

urrezko bordatuetara heltzen ziren, ispilu etakolore anitzetara.

Nire aurrean gune zabalak ikusterakoanharritu egin nintzen hasieran, nire ondoan zeu-den, alde guztietan. Ibai garbiak eta ur bareetanisladatzen ziren paisaia berdeak ziren. Ispiluetanemendatuko panelen efektua imajinatuko duzu.Begiak altxatzerakoan, hozten ari den metalurtuaren antzeko eguzki sarrera ikusi nuen.Sabaiko urrea zen baina burdin-hesiak kaiolabatetan edota alde guztietatik zabaldutako etxebatetan nengoela pentsarazi, nire espetxe zora-garriko barroteek gauza miragarri orotik bana-tzen ninduelarik. Lehenik nire begitazioari barreegin nion, baina begiratzen nuen heinean magiahanditzen zihoan, biziago egiten zen, mirariakzeuzkan gardentasuna eta errealitate zapaltzai-lea areagotuz. Ordutik aurrera itxialdia izannuen gogoeta nagusi. Baina egia esateko horrekez zidan eragozten nire inguru eta gainean nuenikuskizunetik ateratako gozamenak dastatzea.Nire burua kaiola dotore hartan denbora luzeansartuta ikusten nuen, milaka urtetan apika, pai-sai magikoen eta zeruertz zoragarrien artean.

Basoko loti ederrarekin amets egin nuen, baitaerruen ordaintze eta garbitzearekin ere. Tropiko-ko txori distiratsuak jira biraka ari ziren nire burugainetik. Nire belarriak urrutian ikusten zen bidehanditik zebiltzan zaldien txilinak sumatzenzituen eta gauza biak elkartuz ideia bakarra egi-nik, txoriei kobrezko doinu misteriotsua atxiki-tzen nien eta metalezko eztarriaz kantatzenzutela uste nuen. Niri buruz ari ziren solasean,jakina, eta nire gatibutza ospatzen zuten. Tximi-noak zilipurdika eta bufoi lizunak etzanda zego-en presoari barre egiten ziotela ematen zuen,mugitu ere ezin zuelarik egin. Baina jainko mito-logiko guztiek irribarre xarmantaz begiratzenzidaten, sorginkeria lasaitasunez jasateko ado-rea ematen bezala, eta begi guztiek keinu egitenzidaten nire soaren bila. Nire aspaldiko erruak,ezagutzen ez nituen bekatuek zigor pasakor horieskatzen bazuten, goiko ontasun batek lagunduahal zidala erabaki nuen. Hark, zuhurtzia inposa-tzeaz gain, gure gaztedia betetzen zuzen umegozamenen ordez beste ganorako plazer batzukeskainiko lizkidake. Ikusten duzunez, arduramoralak ez ziren nire ametsetik at. Baina irudi

eta kolore distiratsu hauek begiratzeak ematenzidan gozamenak, eta drama fantastiko batenardatz izatearenak ere, beste gogoeta guztiakbaztertzen zizkidatela aitortu behar dut. Egoerahonek luze iraun zuen, agian luzeegi... Goizeraarte iraun al zuen? Ez dakit. Bat-batean goizekoeguzkia ikusi nuen nire gelan sartuta. Bizikiharritu nintzen eta nahiz eta oroimena benetansaiatu, ezinezkoa izan zait lo egin ala insomniozoragarria jasan nuen jakitea. Oraintsu gauazen, eta orain eguna! Eta luze egin zitzaidanordea, benetan uztea! Behin denboraren kon-tzeptua, edo hobeto esanda denboraren neurriadeuseztuz gero, gau hura nire gogoeten anizta-sunaren arabera baino ezin dut neurtu.Oso luzeizan zela pentsatuta ere segundo batzuk beste-rik ez zuela iraun iruditzen zait, edota eternita-tean ez zuela lekurik hartu.

Eta nekeari buruz zer esanik ez... Sekulakoaizan zen. Esaten dutenez, bizi nuena poeta etasortzaileen liluraren antzekoa izan zen, jendeahunkitzeaz arduratzen direnek jite lasaikoak izanbehar zutela uste banuen ere. Baina eldarniopoetikoak konfitura koilaratxoak eman zidana-

ren antzik baldin badu, poetek publikoaren goza-mena larrutik ordaintzen dituztela pentsatzendut. Eta ni neu nire baitan sentitu nintzenean,nire sen intelektualean, egiazko bizitzan esannahi dut, ondo sentitu nintzen, asetasun prosai-koz.»

Emakume zentzuduna dugula argi dago.Baina haxixak eragiten dituen sentipen nagusienazaleko deskribapena osatzerakoan ohar balia-garriren bat ateratzeko besterik ez dugu erabili-ko bere kontakizuna.

Afaria une egokienean iritsitako gozamentzathartzen du andreak. Behin-betikoa zirudienbarealdi pasakorrak benetako bizitzara itzultzealaga behar zion une berean. Esan dudan bezala,iruzurreko barealdiak, hain zuzen, aldizka ema-ten dira, haxixak maiz eragiten du gose bizia etaia beti gehiegizko egarria ere bai. Baina afal-tzeak edo edozein jateak ere, behin-betiko atse-dena sortu ordez areagotu egiten du. damahonek salatzen zuen zorabioa, zorionez etaborondatez onartu zituen sorginkeriako begita-zioak erakarriz. Nolabaiteko lazturaren kutsuaizaten dute begitazio hauek. Menpetzen duten

gose eta egarria ez dira hainbat ahalegin etagero baino asetzen. Gizona materiazko gauzengainetik sentitzen denez edota hain hordituriksentitzerakoan, adore handia erabili behar iza-ten baitu botila bat edo sardexka bat mugitzeko.

Jakien liseritzeak ekartzen duen behin-betikokrisialdia, hain zuzen, oso bortitza da. Ezin daborrokatu. Horrelako egoera ezin izango zen pai-ratu luzeegi balitz eta hordialdiko beste fasebatek ez balu erraztuko. Aipaturiko kasuan bel-dur goxoa ematen duten irudipen ederrak diraemaitza, aldi berean kontsolagarri diren irudiak.Ekialdekoek kief deitzen duten egoera da hau.Jadanik ez da gauza asaldatu eta nahasia, zorionlasai eta geldia da, etsipen loriatsua. Zure burua-ren jabetza galdu duzu orain dela asko, bainajada ez zara samintzen. Mina eta denborarenideia desagertu egin dira. Behin edo behin ager-tzen ausartzen badira, sentsazio nagusiak eral-datzeko izango da eta bere ohiko izaerarekin ezdu poesiaren malenkoniak min onuragarriarekinduen baino zerikusi handiagorik.

Baina andre honen kontakizunean (horreta-rako idatzi dut) haluzinazioa endekatu samarra

dela azpimarra dezagun batik bat. Izateko zioakanpoko ikuskizunetik ateratzen du haluzinaziohonek, gogoa ez da ingurua bestela islatzenduen ispilua baino. Ondoren, nik haluzinaziomorala deituko nukeena ikusten dugu lanean:erruen ordaintze baten menpean dagoela ustedu droga hartzen duenak. Baina emakumezkoa-ren jiteak gauzak aztertzea gogoko ez du eta ezdio laga haluzinazioa delakoaren izaera baikorraikusten. Olinpoko jainkotasunen begirada onbe-rak funtsezko poesia kutsu haxixtar bat jasotzendu. Ez dut esango emakume honek aladurasaihestu duenik. Baina nire gogoetek, une batezmalenkonia eta damuari begira, laster hartudute itxaropenaren kolorea. Berriz ere frogatuahal izango dugun burutapena da hau

Biharamuneko nekeaz ere berba egin duandreak. Neke handia da, bai, baina ez da bere-hala ematen eta igartzea baino ez daukazuneanharriduraz igartzen duzu nekea. Lehenik, zurebizitzako zeruertzetik egun berri bat irten delaikusten duzunean izugarri ondo sentitzen zara,zure gogoak arintasun zoragarriaz gozatzenduela uste duzu. Baina zutitu orduko horditasun

arrasto batek jarraitu eta alfertzen zaitu, menpe-kotasun berriaren kate bezala. Zure zango ahu-lek ez zaituzte herabeki baino eramaten etaobjektu hauskor baten modura apurtzeko beldurzara. sekulako moteltasun honi xarmarik ez zaio-la falta esaten duenik ere bada. Zure gogoazjabetzen da eta zure ahalmenetatik zabaltzen dalainoa paisaiatik zehar bezala. Hemen zaude,oraindik ordu batzuetarako, ez zara gauza, lanegin, ekintza edo kemenerako. Nerbio-kinadaoparotasun lotsagabez alferrik galtzeagatik zigo-rra da. Zure nortasuna lau haizetara zabalduduzu, eta orain izugarri kostatzen zaizu atzerabildu eta bat egitea!

IV.— JAINKO-GIZONAHaur buruberoek sorturiko esku-joko eta txo-

txongilo handi hauek baztertzeko ordua dugu. Ezal dugu hitz egiteko gauza benazkoagorik? Ale-gia, giza sentimenduen aldakuntza eta hitzbatean, haxixaren moralari buruz.

Oraindaino ez dut egin horditasunaren mono-grafia laburra besterik, ezaugarri nagusiak baka-rrik azpimarratu ditut, batez ere ezaugarri mate-rialak. Baina gizon izpiritualarentzat, nik uste,garrantzi handiagoa dauka pozoiak gizonarenalde izpiritualean egiten duena ezagutzeak. Hauda, ohiko sentimendu eta hautemate moralarenhanditze, deformazio eta gehiegikeria, giro apar-tan egiazko errefrakzio fenomenoa eragitenduena.

Aspaldidanik haxix edo opioari emanda,morrontzaren ohiturak ahulduta dagoena etabertatik irteteko indar nahikoa lortu ahal izanduena, ihes egin duen presoa iruditzen zait. Ten-taldia beti saihesten arduratu den hutsik gabekogizon zuhurra baino gehiago miresten dut. Inge-

lesek, opioa hartzen dutenentzat maiz erabiltzendituzten hitzak, gainbehera honen kalteak eza-gutzen ez duen errugabeei gehiegizkoak irudi-tzen zaizkie: enchained, feetered, enslaved!Kateak bai, eta hauen aldean beste guztiak,beharraren kateak edota maitasun debekatuare-nak ere ez dira gasako bilbea eta armiarma-sarea besterik! Gizonak bere buruarekin egitenduen ezkontza izugarria! «Opioaren esklabobihurtu nintzen, harrapaturik ninduen eta lan etaasmo guztiek nire ametsen kolorea hartu zuten.»dio Ligeiaren senarrak. Edgar Poe gogoaren gai-xotasun misteriotsuei dagokienez beti aipatubeharra dago. Poeta paregabe eta filosofo ezta-baidaezin honen pasarte zoragarri guztietanagertzen dira opioaren itzal eta distira erakusga-rriak. Berenice argitsuaren maitale den Egeusmetafisikoak bere ahalmenen aldaketaz hitz egi-ten du. Honek gauza arruntei ezohiko balio itze-la ematera behartzen du. «Ordu luzeetan nekebarik pentsatu, liburu baten marjinako edozeinohar ziztrin edo testuan arreta finkaturik, - udan,egun ia osoa tapizeria edo lurreko itzal arrarobatean murgildurik geratuta, - gau oso batez

nire burua ahantzi lanpara baten sugar edosupazterreko txingarrari begira, - egun osoaklore baten usainarekin amets egin, - berbaarrunt bat behin eta behin errepikatu, soinuakbehar duen ideia adierazteari uzten dion arte,errepikatzearen poderioz. Hauek ziren nire buru-ahalmenak jasaten zituen aberraziorik normaleta kalte gutxienekoak. Aberrazio hauek, duda-rik gabe, badute beste eredurik, baina azalpeneta azterketa oro baztertzen dute.» Eta AugusteBedloe urduriak goizero, paseatu aurretik bereopioko dosia jaten du, eta eguneroko pozoitzea-ri ateratzen dion probetxu bakarra zera da,gauza guztiak, baita huskeri txikiena ere, inte-resgarri gertatzen zaizkiola.: «Opioak aldiz, bereohiko efektua sortu zuen, alegia, kanpokomundu guztia interes berri batez jantzi. Orribaten dardara, - belar-izpi baten kolorea, - hirus-ta baten forma, - erle baten burrunba, - ihintztanta baten distira, - haizearen hasperena edotabasotik datozen usain arinak direla-eta inspiraziomundu oso bat ematen da, rapsodiako gogoetanahasi errenkada apart eta nabarra.»

Horrela adierazten da, bere pertsonaien aho-tik, izugarriaren maisua, misterioaren printzea.Opioaren bi ezaugarri hauek haxixari edertoatxiki ahal zaizkio. Kasu baten zein bestean,orainago libre zen adimena esklabo bihurtzenda. Baina rapsodia hitza, kanpoko mundua etazoriak pentsatu eta agindutako gogoeta ilarahain ondo azaltzen duenez, haxixaren kasua egiargi eta ikaragarriagoa da. Korronte guztienmenpe den hondarra besterik ez da arrazoia, etagogoeta ilara infinituki bizkorrago eta rapsodiko-ago. Hau da, nahiko argi ikusten dut haxixaopioa baino askoz sutsuagoa dela berehalakoefektuari dagokionez, bizitza ordenatuaren etsaihandiagoa da eta hitz batean, askoz ere asalda-riagoa. Haxixarekin hamar urtez toxikatzeak ezdakit opioko hamar urtek dakarten hondamendi-rik sortzen duen, orainaldi eta biharamuneanhaxixak kalte handiagoa egiten duela besterik ezdiot. Bata limurtzaile barea da, bestea aldiz dea-bru eragabea.

Gimnasia arriskutsu eta goxo honek sortzenduen hondamendi morala gura dut definitu etaaztertu azken zati honetan. Hondamendia hain

da handi eta arriskutsua ezen Proteo multifor-mearen zulotik ihes egindako ausartak iruditzenbaitzait borrokatik oinaze gutxirekin itzultzendena, infernua gainditu duen Orfeo bailitzan.Nahi duenak neurrigabeko metaforatzat hartukodu hizkuntza hau, dena den pozoi bizigarriakilunpeetako izpirituak duen gizaki negargarriabereganatu eta menperatzeko biderik izugarrieta seguruenaz gain, bere gauzatzerik perfek-tuenetarikoa ere otutzen zaidala aitortu behardut.

Oraingoan zeregina arintzeko eta azterketaargiagoa izan dadin, pasadizo sakabanatuakkontatu beharrean fikziozko pertsonai bakarbaten gainean egingo ditut esatekoak. Beraz nikaukeratutako arima behar dut. Bere Aitormenakliburuan, De Quincey-k arrazoiez dio opioak gizo-nari lo eragin ordez kitzikatu egiten duela, bainaberezko joerak agintzen dion bidetik baino ez dakitzikatzen. Halatan opioaren gauza miragarriakazaltzeko alferrikakoa liteke itzain bat hartzea,idi eta larreekin besterik ez baitzuen amets egin-go. Hortaz ez dut haxixak hordituriko abeltzaina-ren amets astunik deskribatuko. Nork irakurriko

lituzke gustura? Nork irakurtzea onetsi? Nirekontua idealizatzearren bere izpi guztiak esparrubakarrean pilatuko ditut, polarizatu behar ditut.Eta izpi hauek bilduko dituen esparru tragikoa,esan dudanez, nik aukeratutako arima izangoda. XVIII. mendean arima sentibera edota eskolaerromantikoak gizon ez ulertua deitzen zuena-ren antzeko zerbait, burgesiako familiek originalepitetoaren bitartez distira kentzen diote arimahoni.

Honelako horditasuneko bilakaerarako ego-kiena jite erdi urduri eta erdi behazuntsua da.kulturaz jantzitako burua erantsi diezaiogun,forma eta koloreen ikasketan trebatua. Bihotzsamur eta zorigaitzak nekatutakoa, baina betieraberritzeko prest. Aspaldiko erruak onartzeraere iritsiko gara, nahi baduzu, eta izaera asal-daerraz batean normala denez, zikindu eta txar-to erabilitako denborak eragindako damua erebai, aladura positiboa ez bada. Metafisika intere-satzea eta filosofiak gizakiaren patuari buruzdauzkan hainbat hipotesien ezaguera ere ez diraizango alferrikako osagarriak, ezta bertute-zale-tasuna ere, bertute abstraktua, estoiko edo mis-

tikoa, haur modernoen elikagai diren liburuekoinarri dutena, gailurrera igotzen den arimagorenaren modura. Derrigorrezkoa ez den bal-dintza bezala, aipatu ez dudan sentimen fintasu-na gehitzen badiogu, gizon sentibera modernoa-ren ezaugarri nagusi arruntenak bildu ditudala-koan nago, originaltasunaren forma hutsala deidezakeguna. Ikus dezagun orain haxixak etsiga-be sustatzen duen banakotasunarekin zer gerta-tuko den. Giza irudimenaren bilera hau bereazken zoragarriraino jarrai dezagun, banakoakbere buruaren jainkotasuna sinetsi arte.

Honetarikoa bada zure gogoa, zure hordita-suneko lehen bilakaera zure berezko forma etakolore-zaletasunaren bizigarri izango da. Kolo-reek aparteko indarra hartuko dute eta kemenitzalaz sartuko zaizkizu buruan. Guretzat, erdi-purdiko edo benetan txarrak badira ere, sabaikopinturek ikaragarriko bizitza hartuko dute, osta-tuetako paretak estaltzen dituzten paper margo-tu kaskarrenak ere diorama zoragarriak bailirenharrotuko dira. Haragi distiratsuko ninfek zeruaeta lurra baino begi handi eta sakonagoz begira-tzen dizute. Antzinateko pertsonaiek, apaiz edo

militarrez jantzita, begirada hutsa erabiliz aitor-menak egiten dizkizute. Lerroen bihurguneakgogoaren desira eta asaldura irakurtzeko hizkun-tza erabatekotzat dituzu. Bitartean gogoarenegoera misteriotsu eta pasakor hau garatzen da,non bizitzaren sakontasuna, bere arazo anitzeklaztua, bere osotasunean adierazten baita begi-bistan daukagun ikuskizunean, nahiz eta osonatural eta garrantzirik gabekoa izan. Hemensinbolo bihurtzen da sumatzen duzun lehenobjektua. Fourier eta Swedenborg, bere pareko-tasunekin bata eta bere korrespondentziekinbestea, begietaratzen zaizun animalia eta landa-reetan gauzatu dira, eta ahotsaren bitartez ira-katsi beharrean forma eta koloreen bidez heztendute. Zuk ere ezagutzen ez duzun neurria har-tzen dute adimenak eta alegoriak. Bide batez,pintore kaskarrek arbuiarazi egin diguten alego-riak, poesiaren formarik jatorrizko eta naturale-na izanik ere, berezko nagusitasuna berreskura-tzen du horditasunak argitutako adimenariesker. Haxixa bizitzatik zehar zabaltzen da pintu-ra magikoa bailitzan, horditasunez koloreztatzendu eta bere sakontasuna argitzen du. Paisai

marraskatuak, zeruertz iheskorrak, ekaitzakduen hilotzaren zurbiltasunak zuritutako hirienikuspegiak edo eguzki sarrerak eragindako gal-dek argituak, espazioaren sakontasuna, denbo-raren sakontasunaren alegoria dena, dantza,antzezleen keinu edo deklamazioa, antzoki bate-ra sartu bazara, datorkizun lehen esaldia, liburubat suertatzen bada zure begien bistan, ordurai-no susmatu ere ez duzun aintza berriaz agertzenzaizu izateen unibertsaltasuna. Gramatika astu-na ere sorginkeria deitzaile bihurtzen da. Hitzakhezur-haragiz jantzita berpizten dira, izena berefuntsezko handitasunaz, adjektiboa izena jantzieta koloreztatzen duen lausodura bezala eta adi-tza mugimenduaren aingeru, esaldiari zanbuluematen diona. Hainbat lanetan distrazio biladabiltzan alfer eta izpiritu sakonek mate dutenmusikak zuri buruz hitz egiten dizu eta zure bizi-tzako poema kontatu, zurekin bat egiten du etazuk berarekin ere bai. Ez du zeure gau laxoetanbezala zure grinen gainean berba egiten, moduarin eta zehaztugabean, operan bezala. Oraingo-an egoerarekin bat eginik ukitzen du zure grina,erritmoaren mugimendu bakoitzak zure gogoa-

ren mugimendu ezagun bat agintzen du, notabakoitza hitz bihurtzen da, eta poema osoaburuan sartzen zaizu bizitza hartu duen hiztegibaten antzera.

Fenomeno hauek guztiak gogoan nahasturikematen direla ez dago pentsatu beharrik. Alegia,errealitatearen doinu oihulari eta kanpoko bizi-tzako desordenarekin ez da nahastu behar. Bar-neko begiak dena eraldatzen du eta gauzabakoitzari benetan gustagarri izateko falta zaio-na ematen dio. Funtsean haragikoi eta sentsualden fase honi dagokio ur gardenen maitasuna,korrontean doan eta geratuta dagoen ura erebai. Modu harrigarrian garatzen da hau zenbaitartisten buru hordituan. Egarri izpiritualarenpareko den amets honen aitzaki bihurtzen diraispiluak. Lehenago aipatu dudan egarriarekinbat dator egarri hori, eztarria lehortuz. Ur ihesko-rrak, ur jokoak, urjauzi harmoniatsuak eta itsaso-aren handitasun urdina irauli egiten dira, kanta-tu, lo egiten dute xarma adieraztezinez. Beneta-ko sorgina bailitzan zabaltzen da ura. Eta haxi-xak zoramen amorratuak eragiten dituela sines-tearen oso alde ez banaiz ere, espazioa eta kris-

tala gogoko dutenentzat osin garden bati begira-tzeak arriskurik ez duela ez nuke esango, Ondi-naren alegia zaharra egia bihurtu baita burube-roentzat.

Denbora eta espazioaren handitze izugarria-ren gainean nahikoa hitz egin dudala uste dut.Beti loturik agertzen dira bi ideiak, baina gogoakorain atsekabe eta beldurrik gabe egiten dieaurre. Nolabaiteko atsegin malenkoniatsuz begi-ratzen du urte sakonetatik zehar. ikuspegi infini-tuetan murgiltzen da. Handitze arraro eta zapal-tzaile hau sentimendu eta ideia orori atxikitzenzaiola erraz asmatu daiteke: bai borondate onarizeinaren frogantza ederra eman dudala uste bai-tut, eta baita maitasunari ere. Edertasunarenideiak modu naturalean hartu behar du lekuaasmatu dudan gisako izaera izpiritualean. Har-monia, lerroen zanbulua eta mugimenduenoreka, beharrak bailiren agertzen zaizkio ames-gileari. Betebeharren antzera, baina ez bakarrikkreazioko izate guztientzat, baizik eta amesgileberarentzat ere bai. Honek erritmo hilezkor etaunibertsala ulertzeko ahalmen zoragarria du kri-sialdiaren aldi honetan. Eta gure buru beroak

edertasun pertsonalik ez badu, hori aitortzerabehartu izanda ere, ez pentsatu nota desafinatu-tzat hartuko duenik bere burua, irudimenakasmatutako harmonia eta edertasun munduan.Haxixaren sofismak ugari eta miresgarriak dira.Orokorrean optimismoaren aldekoak izaten diraeta nagusienetariko bat, eraginkorrena, nahiaerrealitate bihurtzen duena da. Dudarik gabe,ohiko bizitzaren kasu anitzetan ere ematen dasofisma hau, baina hemen irrika eta zorroztasunaskoz handiagoz. Bestalde, nolatan egingo lukesalbuespenik edo laidorik bere teorian harmoniaulertzeko, hain izaki trebeak, edertasunarenapaiz antzeko honek? Zenbait ideiak agerikozatarkeria zuzentzen dute, edertasun morala,bere indarrak lagunduta, grazia bere lilurarekineta bokantza bere egitandiekin ere bai. Kontso-latu egiten dute gero eta nagusitza ederto lau-sengatu azkenik.

Maitasunari dagokionez, pertsona askorientzun diot haxixa hartzen dutenengandik infor-matu nahi izatea, ume kuxkuxeroen antzera. Zerizan daiteke maitasunaren horditasuna, berezoso indartsua dena, beste horditasunean sartu-

ta, eguzki bat beste eguzki baten barruan beza-la? Honako galdera hau egingo du jende askok.Mundu intelektualeko begiluzeak iruditzen zaiz-kit niri horrela pentsatzen dutenak. Susmo lizunbati erantzuteko, alegia, egin barik geratzen dengaldera zatiari, Plinioren lana gomendatuko dut.Honek mota honetako ametsak suntsitzekomoduan hitz egin zuen nonbaiten kalamuarenpropietateei buruz. Gainera, nerbioak eta subs-tantzia bizigarriak gehiegi erabiltzen direneanjakina da makaltasuna izaten dela emaitzariknormalena. Hemen ez da ematen bada indareraginkorrik baizik eta emozioa edo minberata-suna. Hortaz, pentsa dezala irakurleak haxixazhorditutako gizon urduri baten irudimena izuga-rri sustatzen dela. Honen indarra mugatzea, ura-kana baretzea bezain zaila izaten da eta berezentzuak neurri berdinean zorrozten dira. Beraz,normala da pentsatzea edozein laztan, tolesga-beena ere, bostekoa ematea adibidez, ehunbider indar dezakeela gogoaren eta zentzuenegoerak. Eta horrela, agian, hilkor arruntekzorionaren mukurua deritzoten sinkope horiemango litzateke. Zalantzarik gabe, maitasun

arazoetaz sarri arduratzen den imajinazioarioroitzapen samurrak suspertzen dizkio haxixak.Minak eta atsekabeak oroimen honen distiraareagotzen du gainera. Gogoaren asaldura honiatseginzaletasun dezente eransten zaio. Etahaxixaren moraltasunik eza frogatzeko nahikoagenuke ismaeldarren pasadizoa (hauen arteanatera ziren asasinoak). Sekta ismaeldar bat Lin-gam inpartzialaren gurtzatik askoz urrunago ereiristen zen, hau da, sinboloaren emakume zatiabakarrik gurtzen zuten. Gizon bakoitza historia-ren irudia izanik, oso naturala litzateke heresializun bat ikustea hemen. Infernuko droga batiemanik bizi den gogo koldarraren baitan sortzenda erlijio nardagarria, bere gaitasunen xahutzea-ren alde agertzen den gogoaren baitan.

Haxixaren horditasunean onginahi bitxiaematen dela ikusi dugu, baita ezezagunekin ere,maitasunez baino errukiz eratutako filantropialitzateke (izugarri garatuko den izpiritu maltzu-rraren lehen hazia dugu hemen). Baina edonorsamintzeko gehiegizko beldurra ekartzen duonginahi honek, are gehiago gaixoaren bizitzamoralean gauza inportanterik egin duen pertso-

nari zuzentzen zaionean sentimentaltasunzehatz hau. Gurtza, adorazioa, otoitza, indarhandinahiez eta suziri baten distiraz zabaltzendira zorioneko ametsak. Argiaz itsutu eta itza-lean deuseztu egiten dira bolbora eta suarensubstantzia koloratzaileen antzera. Haxixarenesklaboak hartu ez dezaken aukera sentimenta-lik ez dago. Babesaren gutizia eta aitatasun sen-timendu bizi eta arduratsua sentsualitate erru-dun batekin nahastuko da, haxixak beti zuritueta barkatu egingo duena. Urrunago iristen dahaxixa. Ariman arrasto saminik utzi duten erruakotutzen zaizkit. Senar edo amorante batek tristu-raz (bere egoera normalean) begiratzen du hon-damenak jotako iragana. Samindura atseginbihurtu daiteke oraingoan. Barkamen beharraktrebe eta erregutzaile bihurtzen du irudimenaeta aladura bera bizigarri izan daiteke eta gogoaindarrez berotu dezake bakarrizketa luzeanematen den deabruzko drama honetan. Aladura,bai! Benetako gogo filosofikoaren aurrean haxi-xa deabruaren tresna perfektu baten moduanagertzen dela esaten nuenean, oker al nengoen?Gozamenaren osagai bitxia den atadura, atadu-

ra beraren begiratze goxoan murgiltzen da.Nolabaiteko azterketa atseginzalea ematen da,eta azterketa hain azkarra izanez, gizonak,edota swedenborgtarren modura esatearren,deabru naturalak ez du azterketa antzematen,nahigabekoa izaterakoan, eta segundotik segun-dora azterketak lortzen duen deabruaren perfek-zioa ere ez du antzematen. Bere aladura mires-ten du eta askatasuna galtzen duen bitarteanharrotu egiten da.

Hona hemen asmatu dudan gizona, aukeratududan arimak lortu dituen poz eta sosegua dire-la-eta bere burua mirestera beharturik gertatzenda. Kontraesan oro desagertu egiten da, arazofilosofiko guztiak garbitu egiten dira edo horrenitxura ematen du behintzat. Gauza oro da diber-tigarri. Momentuan gozatzen duen betetasunakizugarri harrotzen du. Bere buruan ahots batek(zoritxarrez bere ahotsak) esaten dio : «Zureburua beste guztien gainetik ipintzeko eskubi-dea duzu, pentsatu eta sentitzen duzuna ez lukeinork ulertuko, besteek eragiten dizuten asmoona ere ez luke inork estimatuko. Jendeak eza-gutzen ez duen erregea zara zu, zure ustean

bakarrik bizi zara, baina zer axola zaizu? Ez alduzu arima hobetzen duen mesprezua zurealde?»

Hala ere noizbehinka oroitzapen latz batekzoriona zeharkatu eta usteltzen duela asmatudezakegu. Kanpoko gauzek eragindako asmoakiragan latza ekarri dizute gogora. Pentsamen-duen erregeak merezi ez dituen ekintza inozoeta doilorrez beteta agertzen da iragana, duinta-sun ideala zikinduz. Sinets ezazu, gaitzespenmamu hauek adorez borrokatuko ditu haxixahartzen duen gizonak. Gozamen eta hantusteasentitzeko aitzakia berriak aterako dizkio oroi-tzapen zakarrari. Hau da bere gogoeten bilakae-ra: behin hasierako mina pasatuz gero, bere ain-tza lausotzen duen ekintza edo sentimenduakaztertzen ditu. Garai hartan eragin zioten arra-zoiak edota inguruko gorabeherak, eta hortik ezbadu bere errua barkatu edo arintzeko motiborikateratzen, ez da horregatik lur jota geratuko.Kristal garden baten bitartez mekanismo batenjokoa ikusiko banu bezala begitantzen zait berearrazoiketa : «Asalduraz gogoratu dudan ekintzairrigarria, koldar edo doilorra, nire benetako

izaerarekin ez dator bat. Nire oraingo izaerak,nire iragana salatzen duen kemena barne, nirebertute gorenaren gaitasuna frogatzen du,aztertu eta juzgatzeko dudan arreta bereziaklagundurik. Bere burua juzgatu eta gaitzestenduen zenbat gizon trebe eta zorrotz dago mun-duan?» Kondenatu eta laudatu ere egiten dubere burua. Bertute, karitate eta jeinu idealhonek oroitzapen zakarra bereganatzen du etagogoaren orgian murgiltzen du bere burua.Aitortzaren sakramentuari kontra egiterakoan,aldi berean penitentziagile eta aitorlea, benetanerraz barkatzen du bere burua. Edo oraindik oke-rrago, gaitzespenak bere harrokeria puztu egi-ten du. Bere amets eta asmo onen begiratzetikondorioztatzen du gauza onak egiteko itzelekogaitasuna duela. Bere ideala betetzeko adorea-ren frogatzat hartzen du bere amodiozko keme-na, bertutearen ideiari buruz jarduterakoan.Ametsa eta ekintza zeharo nahasten ditu. Irudi-mena geroz eta gehiago berotzen zaio bere izae-raren zuzenketa eta idealizazioaren ikuskizuna-ren aurrean. Bere burua onartu ordez, boronda-te gutxiko eta harroputza, irudi liluragarri bat

hartzen du. Bere gorespena berba garbi eta lauhauekin adierazten bukatzen du, gozamenmundu gogaikarri bat ekartzen dioten berbahauek : «Gizon guztien artean bertutetsuenanaiz ni.»

Ez al dizu honek Jean-Jacques gogoratzen?Nolabaiteko atseginzaletasunez unibertsoarenaurrean aitortu eta gero, ez al zuen berak eregaraipena aldarrikatu (edo oso antzerako zer-bait) egiazkiro eta bere esanean konbentziturik?Bere balore morala erabat goraipatzeko nahikozuen bertutea miresteko sentitzen zuen irrikaedota ekintza onen aurrean eta egin nahi izanzituen ekintza on guztiak pentsatzerakoan hun-kipena sentitzen zuen, negar dut? Pozoiak men-peratua, nire gizonak bere burua unibertsokozentrotzat nola hartzen duen esplikatu beharkodit? Gizona, pasioa bere buruaz besterik ez delaarduratzen ematen duen atsotitzaren bizia nolabihurtzen den, alegia. Bere bertute eta jeinuazziur dago. Ez al duzu bukaera asmatzen? Inguru-ko objektuek gogoeta mundu bat eragiten dute.Inoiz baino gogoeta koloredun, bizi eta zorrotza-goak, estalki magikoa dutenak. «Eraikinak deko-

ratu bat bezala mailakatzen diren hiri zoragarrihauek, pentsatzen du gizonak, badiako urakaisialdi nostalgikoan kulunkatzen dituen untzilerrak, eta gure pentsamenduen esanahi eman-go bailigun: noiz abiatuko gara zorionerantz?Forma eta kolore hordigarriz beteak daudenmuseo horiek, - zientziaren lanak eta Musarenametsak pilatzen dituzten liburutegiak, - kon-tzertuan ahots batez hitz egiten duten instru-mentuak, - xarmatzen duten emakumeak, arexarmantagoak apaintasuna eta begirada neur-tzeari esker, - honako gauza hauek guztiak nire-tzat sortu dira, niretzat, niretzat! Gizakiak bere-tzat lan egin du, beretzat jasan ditu oinaze etasakrifizioa, nire emozio, ezagupen eta edertasungosea asetzeko pabuluma bezala!» Aurrera egin-go dut, laburbilduz. Ameslariaren burutik atera-tzen den azken gogoeta gorenak ez du inorharrituko : «Jainko bat naiz!» Aldarrikatzen dubere bularretik, sutsu. Gizon hordituaren nahieta sinesmenak benetan eraginkorrak izanenbalira, zeruko bidetik zehar dabiltzan aingeruakere irauliko lituzke bere oihuak, hain da kemen-tsu eta bortitza : «Jainko bat naiz!» Baina harro-

keri zurrunbiloa laster bihurtuko da zorion lasai,mutu eta pausatu. koloreanitz eta sufrezkoegunsenti batek argituko bailuen agertuko daorain izakien unibertsaltasuna. Gizon zoriontsueta negargarri honen gogotik oroitzapen lausobat halabeharrez pasatuko balitz: ez al zen bestejainko bat? Honi hitz egingo lioke bere nahiakeztabaidatzeko inongo beldur barik. Alemaniakodoktrina modernoei iseka egiteko zera esatenzuen filosofo frantsesa nor den ez naiz gogora-tzen: «Txarto afaldu duen jainkoa naiz.» Burlahonek ez du hunkituko haxixak harrapaturikobihotza. Honek lasai erantzungo luke : «Agiantxarto afaldu dut, baina jainkoa naiz ni.»

V.— MORALABaina biharamuna! Biharamun izugarria!

Organoak bigunduta, nerbioak motelduta etanegargura izango dituzu, dardaraka. Lan batezsegidan arduratzeko ezintasunak joko debeka-tuan aritu zarela esango dizu. Bezperako argiakkenduta, jai baten arrasto malenkoniatsua hartu-ko du natura ikaragarriak. Ahalmen guztienartean estimatuena, borondateak hartzen duminik handiena. Badiote substantzia honek ezduela gaitz fisikorik ematen, gaitz larririk ezbehintzat eta nolabait egia da. Baina ekintzara-ko gauza ez den gizona, ametsetarako bakarrikbalio duena, behar den moduan portatuko al da,gorputzadar guztiak egoera onean izanik ere?Hortaz, eta giza izaera apur bat ezagututa, kon-fitura pitin batez zeru eta lurreko ondasun oroberehala lortzen duen gizonak ez dio lanari ezeraterako. Hiritar guztiak haxixez horditzen direnestatua imajinatu dezakegu. A zer nolako hirita-rrak! Nolako gudariak! Nolako legegileak? Ekial-dean, usantza hain zabaldua izanik ere, debeka-

tzeko beharra ikusi du gobernu zenbaitek. Izanere gizonak debekatua du bere izatearen fun-tsezko baldintzak hondatzea edota bere ahal-men eta hauen inguruaren arteko oreka izorra-tzea. Hitz batean, ezin du bere patua hondatubeste mota bateko halabeharra hartzeko. Mel-moth gogora dezagun, eredu miresgarria. Dea-bruarekin itun baten bidez berehala lortu zituenahalmen zoragarrien eta Jainkoak deitua izanikjasan behar zuen egoitzaren artean dagoenaldean datza bere egundoko sufrimendua. EtaMelmothek bereganatu nahi duen jendearenartean inork ez dio bere abantaila ikaragarriaerosi nahi baldintza berdinetan. Hain zuzen ere,bizitzaren baldintzak onartzen ez duen gizonorok arima saldu egiten du. Poeten sortze sata-nikoek, bizigarriei emaniko gizaki bizidunekinduten harremana bereiztea gauza erraza da.Gizonak Jainkoa izan nahi du eta menperatu ezindu lege moral bat dela-eta, bere benetako izae-raren azpitik desbideratzen da. Txikizka saltzenden arima da.

Borondateari uko egin baino lotsa handiago-rik eta oinaze biziagorik ez zela uste zuen Bal-

zac-ek. Haxixaren efektu miragarriak eztabaida-tzen zituen bilera batean ikusi nuen behin. Arre-ta eta bizitasun dibertigarriz entzun eta galde-tzen zuen. Idazlea ezagutzen zutenek interesa-turik zela uste zuten. Baina bere buruaren kon-tra pentsatzeak sekulako espantua ematen zion.Dawameska eskaini zioten eta berak aztertu,usaindu eta ukitu gabe bueltatu zuen. Bere umejakingura eta abdikazioari zion nazkaren artekoborroka aurpegian igarri zitzaion. Duintasunarengutiziak menperatu egin zuen idazlea. Izan ere,borondatearen teorizatzailea Louis Lambertbezain izpirituala imajinatzea zaila da, substan-tzia honen zati bat baztertzen duenean.

Eterrak eta kloroformoak zerbitzu miresga-rriak egin dituzte. Baina izpiritualismoaren filoso-fiaren ikuspuntutik, gizakiaren askatasuna etabeharrezkoa den mina murrizteko egin direnasmakizun guztiei atxiki ahal zaie ustelkeriamoral berdina. Nolabaiteko mirespenez entzunnuen ofizial batek kontatu zidan paradoxa. Jene-ral frantses bati operazio latza egin zioten El-Agouat-en eta kloroformoa harturik ere hil eginzen. Oso gizon ausarta zen jenerala, eta are

gehiago, giza-legetsu hitza eman ahal zitzaion.«Ez zuen kloroformoa behar, kontatzen zidan,baizik eta armada osoa berari begira eta erregi-mentuen musika. Agian horrela bizirik atera zite-keen!» Zirujauak ez zuen ofizialaren iritzia bainaseguruenik kaperauak sentimendu hauek mire-tsiko zituzkeen.

Gogoeta hauen ostean haxixaren moraltasuneza azpimarratzea ez da beharrezkoa. Buru-hil-tzearekin parekatzen dut nik, buru-hiltze motela.Beti odoltsu eta zorrozturik dagoen arma, zen-tzudun den inork ez du kontrakoa esanen. Sor-ginkeriarekin konparatzen dut, gizonak galaraziaduen eremua bereganatu nahi duen magiarekin,alegia, egokia ez den gizonari galarazia behin-tzat. Horretarako materia eta arkanoen bidez lanegiten dute sorginkeriak eta magiak, faltsukeriaala eraginkortasuna frogatu barik. Arima filosofi-koa duen inork ez dit konparaketa hau gaitzetsi-ko. Elizak magia eta sorginkeria kondenatzenbadu Jainkoaren asmoen aurka borrokatzendutelako da. Denboraren lana deuseztu eta gar-bitasuna eta moraltasuna balio barik utzi nahidute. Elizak ez baititu legezkotzat hartzen ardu-

rako borondate onez irabazitako altxorrak baino.Iruzurgile deritzogu beti irabazteko moduaasmatu duen jokalariari. Txanpon batzuen trukezoriona eta jeinua erosi nahi duenari nola deitu-ko diogu? Hutsezin izatean datza baliabidearenmoraltasun eza. Magiari ere hutsezintasunhonek ematen dio infernuko estigma. Gozamenbakarti guztien modura, haxixak gizabanakoagizonentzat alferrikako bihurtzen duela erantsi-ko dut. Baita gizartea gizabanakoarentzat ere.Bere burua etengabe mirestera behartuta gera-tzen da eta bere Nartziso aurpegia mirestenduen amildegirantz jausten doa.

Eta bere duintasunaren truke, bere prestuta-sun eta hautamenaren truke, gizonak haxixariatarramentu izpiritual handia atera ahal izangobalio? Pentsatzeko makina lortuko genuke etagizona baliabide emankor bihurtuko litzateke.Maiz entzun dudan galdera da hau eta erantzunegingo dut. Hasteko, luze esplikatu dudan beza-la, haxixak ez dio gizabanakoari bere buruabaino ezagutarazten. Egia da gizabanakoa zeha-ro handitua izaten dela eta orgiaren osteaninpresioak gogoratzen direnez jende praktiko

honen itxaropena ez dirudi guztiz zentzugabea,gutxi begiratzen bada. Baina gogoeta hauei pro-betxu handia ateratzea espero dute, eta ematenduten bezain ederrak ez direla esango nieke.Behin-behineko mozorroak eta oropel magikokoestalkiak ematen diote kutsu hori. Lurretik zeru-tik baino gehiago hartzen dute pentsamenduhauek eta urduritasunari zor diote edertasunparte handia, gogoak sentitzen duen irrikari.Itxaropen hau gurpil zoroa da gainera: onardezagun une batez haxixak jeinua eman edohanditu egiten duela behintzat, haxixaren izae-rak borondatea murrizten duela ahazten duteeta horrela alde batetik ematen ari dena beste-tik ari da kentzen. Hau da, irudimenari ez dioprobetxurik ateratzen. Azkenik eta borondateasano mantentzeko gizon trebe eta kementsurikdagoela suposaturik, menpekotasun orok daka-rren zorigaitzeko arriskua daukagu. Ohiturak biz-kor bihurtzen dira behar. Pozoiaz pentsatzekobaliatuko dena ezin izango du pozoirik gabe pen-tsatu denbora gutxiren buruan. Imajinatzen alduzu irudimena bertan behera utzita duen gizo-

naren zoritxarra, haxixa edota opioaren laguntzabarik funtzionatu ezin duenean?

Ikerketa filosofikoetan, gizakiaren gogoakabiapuntura itzultzen den bide bihurria jarraitubehar du, argizagien ibilera imitatuz. Burutzeazirkulu bat ixtean datza. Giza gogoa grazia bere-zi batek sustatua bailitzan agertzen duen egoerazoragarriari buruz jardun dut hasieran. Itxarope-nak berpiztu eta infiniturantz goratu nahiezsubstantzia ororen gutizia eman dela esan dut,baita arriskutsuenena ere. Hauek, norberarennortasuna asaldatuz, bigarren eskuko paradisuaeskain dezakete, desira guztien xede den para-disua. Eta azkenean menturazko izpiritu horiinfernura iristen da konturatu barik, bide-batezbere jatorrizko handitasunaren berri emanez.Baina gizona ez da farmazia eta sorginkeriarilaguntza eskatzeko bezain premiaturik, badituzerua irabazteko baliabide zintzoagoak. Hurienlaztan hordigarriak eta adiskidetasuna ordain-tzeko ez dauka bere arima saltzeko beharrik. Zerda betiereko osasunaren truke erosten den para-disua? Izpiritualtasunaren olinpoan dagoen gizonbat irudikatuko dut (brahmana, poeta, filosofo

kristaua...). Bere barau luze eta ohiko otoitzakarintzeko Rafaelo eta Mantegnaren Musak dituinguruan, dantza jatorrak egiten dituzte, begira-da goxoak eta irribarre distiratsuak botatzen diz-kiote. Dena dakien Apolo gorenak (berdin dioFrancavillarena, Albert Durer-ena, Gotziusenaedo beste edozein Apoloa izatea, ez al da Apolobat merezi duen gizon ororentzat?) bere arkukosokarik sutsuenak laztantzen ditu. Bere azpian,mendi-hegalean, sasi eta lokatzaren artean,gizaki mordoak, esklabo taldeak, gozamenekokeinuak egin eta pozoiaren haginak eragindakoorroak botatzen dituzte. Eta poetak goibel esa-ten du: «Ez otoi eta ez baraurik egin ez dutenzoritxarreko horiek lan ematen duen eroskun-deari uko egin diote, eta naturaz gaindiko esis-tentziara zuzenean goratzeko baliabideak eska-tzen dizkiote. Magiak engainatu egiten ditu etagezurrezko zorion eta argia pizten die. Poeteketa filosofoek lan jarrai eta gauzak begiratzearenbitartez gure arima onera ekarri dugun bitar-tean. Borondatea maiz landu eta asmoa zintzomantenduz egiazko edertasuna duen lorategiasortu dugu. Fedea mendiak mugitzeko gauza

dela esaten duten hitzei jarraituz, Jainkoak bai-mendu digun mirari bakarra egin dugu.