chan do monte dixital 0
DESCRIPTION
Revista do EDLG do Colexio San NarcisoTRANSCRIPT
CHAN DO MONTE DIXITAL. Nº 0
CHAN DO MONTE CHAN DO MONTE CHAN DO MONTE CHAN DO MONTE dixitaldixitaldixitaldixital curso 2009curso 2009curso 2009curso 2009----2010201020102010 nº 0nº 0nº 0nº 0 edita o edita o edita o edita o edlgedlgedlgedlg do cdo cdo cdo cpr.sannarcisopr.sannarcisopr.sannarcisopr.sannarciso
monográfico:monográfico:monográfico:monográfico: O CAMIÑO QUE NOS IDENTIFICA
ONTE CUMPRÍN 15 anos
AQUÍ
PODERÁS
COÑECERME MELLOR
SUMARIO
Editorial: CHAN DO MONTE E O EQUIPO DE NORMALIZACIÓN
CHAN DO MONTE EN BRANCO E NEGRO
15 ANOS DO EQUIPO DE NORMALIZACIÓN
DECÁLOGO DA ORIXINALIDADE
AULA DO TEATRO: NARCISO NA PROCURA DO EU
Edita: EDLG xuño 2010
Coordina: Héctor Silveiro. Maqueta: Darío Suárez.
Equipo de redacción: Adolfo Caamaño, Teresa González.
Colaboran: Os profesores: -Xosé Tilves, (en calidade de antigo director da Revista Chan do Monte).
-Julio Santos Pena
-Mª Ángeles Calvar Fuentes.
Os Alum@s: Alba Amoedo
Lucía Melgarejo
Jorge Pazos
Lucía Pereira
Ana Pérez
Juan Rosales
Carolina Suárez
María Torres
Andrea Rodríguez Cabanelas
Edición realizada coa colaboración de:
EDITORIAL
CHAN DO MONTE E O EQUIPO DE NORMALIZACIÓN
CHAN DO MONTE, a revista do San Narciso, foi dende o seu nacemento unha especie de anel,
como o das árbores ou como o dos peixes, que vai deixando a marca indeleble para que como contamos os
anos das árbores polos seus aneis, poidamos a través das súas páxinas facer memoria do que acontece en
cada curso.
A nosa revista pasou por distintos
momentos e distintos enfoques. Nun
primeiro momento era a revista do
Departamento de Galego. Foi Xosé Tilves,
como profesor de galego quen estivo ao
fronte da mesma na primeira etapa e no
momento en que se crea o Equipo de
Normalización Lingüística (ENL) o primeiro
coordinador deste Equipo quen tamén se
fixo cargo da revista e do propio ENL
sendo el o que ata o ano 1997 era o seu
principal dinamizador.
Quixemos celebrar este ano o 15
aniversario do ENL (1994/95-2009/10)
porque é bo, de cando en vez, facer
memoria, observar os distintos aneis da
nosa vida para mirar con outros ollos cara
o futuro. O ENL no curso 95/96
encárgase pois da Revista que inaugura así
a súa segunda etapa. Foi tamén este curso
cando nacerá a nosa revista irmá, a dos
pequenos, a de Primaria, que leva o nome
de PEQUECHÁN.
Cando Xosé Tilves marchou do
Colexio no curso 97/98 abriríamos unha
terceira etapa na revista a cargo do novo
coordinador do ENL e novo profesor de
galego Adolfo Caamaño. Pero quen case que sempre dende a súa incorporación ao centro quen estivo
realmente detrás da montaxe e a presentación final de cada número foi Darío Suárez. Chegado o curso
1999/2000, co novo milenio prodúcense un novo cambio pasando a ser Héctor Silveiro quen coordina o
ENL e tres anos despois a revista Chan do Monte, que seguía dirixida por Adolfo Caamaño, entra nunha
crise formal ou de formato pois coa introdución das novas tecnoloxías comeza a estudarse un proxecto de
revista dixital. Nesta etapa é na que estamos. Colgándoa na rede e dando paso así a que quede na nosa
memoria e para o futuro outro anel, un anel máis na vida desta revista escolar de Secundaria que coma as
árbore, ou os peixes, vai medrando curso a curso.
SUMARIO
Editorial: CHAN DO MONTE E O EQUIPO DE NORMALIZACIÓN
CHAN DO MONTE EN BRANCO E NEGRO
15 ANOS DO EQUIPO DE NORMALIZACIÓN
DECÁLOGO DA ORIXINALIDADE OU DA NOSA IDENTIDADE:
Somos orixinais por: - A Xeografía e a historia
- A fala e a lingua galegas
- “Toponimia MADE IN GALICIA” a metade dos topónimos da península están en Galicia.
- Mitos: Mouros e mouras.
- Galicia: País dos Mortos.
- O Nadal peculiar dos cumios do Caurel:
- Os lobishomes galegos.
- O entroido entre os máis orixinais do mundo.
- De Maio a San Xoán: outro período vivo e particular .
- O Camiño a Santiago para a construción de Europa.
Contraportada: AULA DE TEATRO: NARCISO NA PROCURA DO EU
CHAN DO MONTE EN BRANCO E NEGRO
por Xosé Tilves*
Como pasa o tempo. Máis que correr, voa. Parece que foi onte
pero xa pasaron máis de vinte cinco anos dende que empecei a
traballar en San Narciso. Dos meus quince anos que pasei aí gardo moi
gratos recordos pero tamén me lembro do moto que traballei, sobre
todo na elaboración da revista colexial Chan do Monte, na
organización das actividades do Equipo de Normalización Lingüística –
agora creo que xa non se chama así- especialmente para conmemorar
cada ano o Día das Letras Galegas. Tamén na colaboración co grupo de
teatro que dirixían Manuela e Héctor, e en xogar no equipo de futbito
de colexio, xunto con Darío, Alfonso, Xulio e outros, que participaba
na Liga de Profes do Morrazo. ¡Que tempos aqueles! Tamén é certo
que un era máis xove e tiña máis azos, iso si, a custa de deixar un
pouco desatendida á familia, pois pasaba no colexio moitas horas.
Do meu labor como redactor da revista Chan do Monte gardo na memoria varias imaxes: a revista eras
artesanal no máis amplo sentido da palabra, había que escribir a maquina –daquela non había
ordenadores, os artigos e logo pedirlle a Manolo Otero que debuxase a portada, cousa que facía moi ben, e
que lle puxese unhas letras ben bonitas a cada artigo ou poema. Máis tarde chegaron Darío e Héctor e
botáronme unha man na composición da revista.
Lémbrome que para conseguir as colaboracións dos
alumnos/as había que presionalos, subornalos e
incentivalos prometéndolles puntos para que así
entregasen algo. A verdade, a maioría para saír do paso
e beneficiarse da “axuda” extra entregábanme chistes
ou pasatempos, moitos deles sacados doutra
publicación, malia que na convocatoria sempre se lles
pedía que as colaboracións fosen “orixinais e inéditas”.
E tamén había que insistir cos compañeiros/as para que
fixesen algo para a revista.
Moitos días teño quedado despois de xantar só na secretaria escribindo a máquina os devanditos
artigos, chistes, poemas, xeroglíficos... e redactando eu mesmo o saúdo de cada novo número que saía da
revista procurando ser orixinal e non dicir sempre o mesmo. Agora lembro todo aquilo con agarimo, pero
daquela estaba bastante agobiado co choio, pois sempre andabamos moi xustos de tempo para acabar a
revista e facer as fotocopias. Si, ao principio non eran máis que simples fotocopias grampadas, logo a cousa
foi cambiando e as “novas tecnoloxías” permitíronnos mellorar a encadernación. En fin, volvendo a vista
atrás un non deixa de asombrarse do moitos que faciamos coa escaseza de medios de que se dispuña
daquela. Espero e desexo que a revista Chan do Monte siga saíndo puntualmente cada curso, pois xa é un
sinal de identidade, xunto cos Chaneiros, a Aula de Teatro, ou as actividades deportivas do Colexio San
Narciso de Marín, onde pasei uns anos de traballo e aprendizaxe. E máis nada, un saúdo para todos, os de
antes, os que seguen e os novos.
*Pepe Tilves ( antigo profesor de galego en secundaria e responsable da revista e do ENL)
15 ANOS DO EQUIPO DE NORMALIZACIÓN
por Héctor Silveiro*
O novo decreto aprobado recentemente (20 de maio do 2010) polo goberno da Xunta de Galicia vai
provocar entre outras cousas un cambio de nome no Equipo de Normalización Lingüística (ENL), que xa
sufrira un lixeiro cambio hai uns, pasara a ser chamado ENDL engadíndolle un D de Dinamización. Agora
pasará a denominarse EDLG, é dicir, Equipo de Dinamización da Lingua Galega. Xa antes de saber que ía
cambiar de nome pensamos que era unha boa idea facer memoria dos 15 anos da nosa pequena historia
que viña a consolidar outra idea, esta relacionada coa redacción e o formato da nosa revista. Abrir unha
nova etapa do Chan do Monte en formato dixital e desenvolvendo temas monográficos senón en todas as
súas páxinas si nunha boa parte delas. Esta é a razón pola que presentamos con estes criterios esta nova
etapa.
UN CHAN DO MONTE DIXITAL E MONOGRÁFICO
Dous elementos acordamos
destacar neste número da revista: Por
un lado, aquel que falase dos 15 anos de
normalización, polo outro, un Decálogo
da Orixinalidade, unha serie de artigos
que funcionasen coma un único traballo
monográfico ( entrevistas, reportaxes,
artigos de opinión) realizado por
distintos alumn@s de 1º da ESO
fundamentalmente ( aínda que hai
tamén traballos doutros cursos) coma
unha especie de obradoiro de escrita. O
fío condutor deste traballo será o do
lema: O CAMIÑO QUE NOS IDENTIFICA.
Este lema quere facer fincapé nunha serie de feitos que nos fan orixinais no mundo. Partimos como
non podía ser doutro xeito do lema didáctico que o noso centro escolle para cada curso, este ano, o da
AUTOESTIMA, para logo ligalo aos obxectivos propios do Equipo de Normalización. Son elementos todos
da nosa cultura que fomos traballando na aula de xeitos ben distintos, procurando evidencialo a través das
vivencias, o máis próximas posibles a estes fitos que nos identifican. Traballamos para elo sobre un
DECÁLOGO DA IDENTIDADE OU DA ORIXINALIDADE.
A continuación podedes ver unha fotocomposición acompañada de breves textos explicativos que
conforman a EXPOSICIÓN: O CAMIÑO DA NODA IDENTIDADE que o EDLG colocou tanto na entrada
principal do San Narciso a carón da Secretaría como no taboleiro de Normalización. Son unha serie de
paneis destinados a difundir o noso labor no centro e a facer memoria destes 15 anos de vida cargado de
iniciativas, experiencias e lembranzas inesquecibles que quixemos compartir co conxunto da Comunidade
Educativa do Colexio San Narciso, xusto no momento en que se cumpría o noso décimo quinto aniversario.
* Coordinador do Equipo de Dinamización da Lingua Galega (EDLG 2010)
PANEIS
Nestes paneis podedes apreciar o variado conxunto de actividades que se comezaron a
realizar no centro unha vez que se constituíu o ENL, que é como se chamaba daquela oficialmente
aos Equipos de Normalización nos centros de Ensino de toda Galicia. Iso tamén quixemos que
quedara claro como existe unha Lei de Normalización que é da que parte este mandato que logo
se fai palpable en cada centro de ensino. Tamén deixamos constancia das funcións e como se
integra na estrutura académica do centro. Pero o que resulta máis vistoso e atractivo son as
imaxes: As revistas, os taboleiros, os magostos, a radio escolar, a pegatina,os maios, a noso
traballo coa Aula de teatro e os espectáculos de fin de curso. Foron 15 anos de traballo intenso de
incorporar novas propostas ao calendario escolar con clara intención docente que chegase ao
conxunto da comunidade Escolar do San Narciso.
O DECÁLOGO DA ORIXINALIDADE OU DA IDENTIDADE
Somos orixinais por:
1- A Xeografía e a historia
2- A fala e a lingua galegas
3- “Toponimia MADE IN GALICIA” a metade dos topónimos da península están en Galicia.
4- Mitos: Mouros e mouras.
5- Galicia: País dos Mortos.
6- O Nadal peculiar dos cumios do Caurel:
7- Os lobishomes galegos.
8- O entroido entre os máis orixinais do mundo.
9-De Maio a San Xoán: outro período vivo e particular .
10- O Camiño a Santiago para a construción de Europa.
O QUE NOS FAI SER OUTROS
por Adolfo Caamaño *
Se antano Galicia fose un deserto, a palabra auga só sería a
palabra auga e inventariamos a palabra oasis. E se Galicia estivese
no Ártico, a auga só se chamaría xeo. O galego ten moitísimas
palabras do campo semántico da auga porque aquí a chuvia é filla
do noso clima atlántico, e, polo tanto, tamén é consubstancial coa nosa vida. A paisaxe onde nos tocou
nacer e medrar como pobo galego é o eido xeográfico no que se desenvolveu a nosa historia, a nosa lingua,
a nosa cultura, todo iso que nos fai diferentes como un pobo máis no medio dos diversos pobos do mundo.
Os celtas viaxaron ata o ocaso do sol, ata a fin do mundo e trouxeron a súa lingua e a súa cultura onde o
culto ás árbores, ás augas, ás montañas e ao máis alá ficou prendido no noso xeito de ser galegos. As
montañas do leste marcaron a nosa fronteira natural e foron claves para que o latín que trouxeron os
romanos comezase aquí a falarse de xeito diferente ata que
acabou sendo a lingua galega. Os suevos, cando crearon en
Galicia o primeiro reino europeo independente de Roma,
trouxeron moitas palabras novas que, séculos despois,
acabaron estando na nosa lingua. E viñeron topónimos e
apelidos que só son nosos, que só puideron ser aquí.
Visto o mundo así, as paisaxes e paisanaxes diversas
que contén están intimamente ligadas á xeografía onde se formaron e á historia que viviu cada pobo.
Semella que cada pobo tiña reservada unha parte do mundo onde botar a andar o seu propio imaxinario
cultural para conformar a enorme variedade de culturas e linguas que o mundo ten. Todo o que nos une
fainos tamén diferentes. Únenos o planeta, a casa de todos, pero o planeta ten múltiples habitacións
diferentes, unhas están expostas ao sol do deserto, outras ás sombras das selvas, outras adaptáronse ás
friaxes boreais… A nós, aos galegos, tocounos falar con esta parte do mundo onde se inventou a palabra ría,
ese carreiro de auga que entra no interior da nosa Terra a medida que vai mesturando mar e río. Nós, os
galegos, tivemos que vivir nos cumios dos outeiros en casiñas circulares, e aprendemos a facer dos vales
uns lugares amables onde todo podía ser cultivable, desde a vide ata o Kiwi. Nós, os galegos, somos
debedores das nosas paisaxes e paisanaxes, dos lugares de Galicia e das xentes que os habitan, de cómo lle
chamamos ás cousas que nós importan para seguir sendo unha parte peculiar deste eido do mundo en que
nos forxamos como pobo diferente, xeográfica, histórica, cultural e lingüisticamente.
* Adolfo Caamaño é profesor de Galego e Xeografía e Historia en ESO e BACHARELATO.
Arbores, arbres, árbores, albre, arbes. Tamén de muitos xeitos se chaman en Galicia carballos , castiñeiros, pradairos, bidueiros, nogueiras, pereiras, mazairos, lameiras, loureiros, abrairas, salgueiros, amieiros, chopros, aciñas, faias, carnabudos, teixos, acibros… Sin eles a face da nosa Terra non sería recoñecibile. Entr’iles escribín poemas que sólo poden escribirse na nosa Fala.
UXÍO NOVONEYRA
A FALA E A LINGUA GALEGAS
NON SÓ VIVAMOS COMO GALEGOS, FALEMOS COMO GALEGOS!
Esta é a cuestión inicial coa que comezamos o curso. Os homes fronte aos animais somos unha
especie capaz de falar, pero o que nos caracteriza sobre todo é diversidade de linguas e culturas que nos
fan humanos. Non ve as mesmas cores un esquimó e un galego, sobre todo porque as nomea de xeito
distinto (os esquimós non tiñan na súa lingua palabras que nomeaban a obxectos ou realidades para eles
descoñecidas como, por exemplo, ás árbores). Nós non temos máis que unha cor branca namentres que
eles distinguen, polos condicionantes da súa xeografía e da súa climatoloxía, ata nove maneiras distintas de
nomear a neve. Nós tamén temos moitos xeitos particulares e únicos de ver e nomear a choiva.
Houbo un anuncio feito en Galicia e por xentes galegas que insistía na idea de “vivir como galegos”.
Nós descubrimos tamén nos primeiros días deste curso que non era o mesmo ser galego-habitante que
galego-falante. Se analizamos polo miúdo o segundo dos anuncios, o famoso “malo será!”, que utilizamos
nas Xornadas de sensibilización sobre a AUTOESTIMA, veremos que a palabra é un alimento, como o leite
para un meniño, é realmente a que nos permite ser orixinais no mundo. Temos ese dereito como persoas
nun mundo diverso e complexo ao que ofrecer con dignidade o noso acervo cultural en liberdade. A
ninguén lle gusta ser copia, un mero imitador do outro: “Eu sempre preferirei ser eu mesmo”. Uxío
Novoneyra, homenaxeado este mes de maio no Día das Letras dicíao así:
“A Fala é o único sitio onde seguen vivos os antepasados…esa Lingua que nos fixo e na que logo
quedaremos…”
GALLAECIA UN TOPÓNIMO BEN ANTIGO
por Héctor Silveiro
Gallaecia é o nome que os romanos lle puxeron ao que agora chamamos Galicia. O nome de
Gallaecia deu lugar ás actuais formas Galicia/Galiza. Pero non son sinónimos. Pois o territorio ao que os
romanos denominaron “Gallaecia” era maior do que hoxe coñecemos como Galicia. Gallaecia ocupaba o
actual norte de Portugal ata chegar ao río Douro polo sur, sendo máis discutidos os lindes orientais, que
incluían para algúns unha boa parte das actuais Asturias, León e Zamora. Era un territorio onde floreceu a
cultura castrexa entre os séculos VI a.C.. Daquela o nome que os seus habitantes daba a esta parte da
península non se sabe ao ser una cultura probablemente ágrafa e non ter ningún texto nin referencias desa
época. A chegada dos romanos no ano 137 a. C. a estas terras foi traumática.
Un tal Décimo Xunio Bruto realiza unha operación de castigo contra os lusitanos e galaicos que
acudirán en axuda dos primeiros. O 9 de xuño daquel ano, preto do Douro, o xeneral romano venceu a un
exército de 60.000 galaicos, matando a un gran número deles e facendo prisioneiros a varios milleiros. Este
pobo castrexo, situado seguramente no sur ou leste do río Miño daría o nome a nosa terra, porque o
xeneral despois de ser o primeiro romano en cruzar o río Limia (que como veredes
máis adiante era un río que os gregos e romanos asociaban co río do Esquecemento
que levaba ao mundo dos mortos) volveu a Roma celebrando un gran triunfo
militar. Bruto presentouse en Roma como vencedor deste pobo co curioso título:
“Gallaicus” que provocou que os romanos denominasen a partir da vitoria así por
extensión a todo o territorio ao norte do Douro. O nome de Galicia é, segundo
parece unha raíz céltica que viría a significar "terra de montañeses"
Gallaicus ou callaicus, é pois o nome que recibía un dos pobos que habitaban entre o Miño e o
Douro á chegada dos romanos. É un xentilicio, o nome das xentes que habitan un territorio ocupado polos
pobos castrexos, con clara influencia celta, e que os romanos xeneralizaron para denominar a calquera dos
habitantes das distintas tribos castrexas tanto do norte do Miño como do Sur ata chegar ao Limia ou
mesmo ao Douro. O sufixo aic-, aec- que evoluciona a -ego é moi característico do noroeste peninsular e
está moi presente en multitude de xentilicios e topónimos.
Para a cultura popular, para os nosos labregos, os habitantes dos castros, os máis antigos habitantes de Galicia foron sempre "os mouros e as mouras" encantos que viven debaixo dos castros e non se deixan ver facilmente.
Para os primeiros investigadores
Murguía ou Benito Vicetto falaban dos celtas como poboadores dos castros, nese afán diferencialista que lle querían conferir a Galicia estes historiadores galeguistas. Logo virán interpretacións máis precisas que falan dunha cultura de diversas compoñentes, pero o certo é que "celtismo" será unha constante no debate sobre o mundo castrexo ao que non se lle pode negar como mínimo unha importante influencia da civilización celta.
Observa agora estes antigos textos escritos en latín sobre o tema, pois podería ser outro nome, ben distinto, o que recibía esta terra antes da chegada do imperio romano, cuxa tradución ao galego será:
"Ofiusa proxectase tanto cara adiante coas súas costas como oes dicir que a illa de Pélope se estende no territorio grego. Foi chamada, ao principio, Oestrimnis, porque os estrímnicos poboaban as súas paraxes e cabos; despois, unha multitude de serpes fixo fuxir aos seus habitantes e deixou o territorio privado do seu nome." (Ora Maritima, Avieno 152-157)
E a tradución deste segundo anaco de texto latino de Avieno, autor do século IV d. C.:
"Os cempsos e os saefes ocupan os abruptos cumios do territorio de Ofiusa. Cerca deles se estableceron o rápido luso e a prole dos draganos, en dirección cara o septentrión de abundantes neves. Pero a isla Petania está dirixida cara Sefumo, e nel un porto extenso agóchase. A continuación, os pobos cinetas son colindantes dos cempsos. Logo, o cabo Cinético, por onde se produce a caída da luz sideral, erguéndose altivo como último bastión da rica Europa, cando ésta se precipita nas ondas do Océano poboado de monstros."
(Ora Maritima, Avieno 195-204)
Sería finalmente Ophiusa ou
Oestrimnia o nome máis antigo de
chamar a este territorio? Serían
estas denominacións tan só nomes
de tribos concretas. Posiblemente
iso nunca o saberemos.
Por outra banda, Galicia pola
súa peculiaridade xeográfica e
económica dende a antigüidade
(non esquezamos que sempre se fala
dun número non menor aos 5000
castros no noso territorio) ata hoxe
é de destacar a abundancia de
núcleos de poboación existentes en comparación con outros territorios peninsulares. Galicia a día de hoxe
ten a metade dos núcleos de poboación que se rexistran en todo Estado Español, máis de 33.000 nomes de
lugar, sen contar os denominados
microtopónimos referidos, por exemplo, ás
terras de cultivo, montes ou lugares da ría,
no mesmo mar, cons e areais, que teñen o
seus nome propio. Un padre paúl Elixio
Rivas publicou hai anos un moi bo libro
sobre este tema titulado Toponimia de
Marín, un dos primeiros estudos realizados
por en Galicia por localidades. A toponimia
é outra peculiaridade e outra riqueza
particular que nos identifica, que debemos
coñecer, conservar e difundir.
OS MOUROS E AS MOURAS, ESTÁN PERO NON SE VEN
por Ana Pérez Davila (1º ESO)
Os mouros din que son de pel morena aínda que como son invisibles, só os poden ver ós que eles
queren e cando a eles lles pete non sendo a xente que teñen poderes. En ocasións para velos utilízase unha
untura. Velos é moi perigoso xa que son capaces de deixarche cego. Rara vez pódense ver os seus
marabillosos castelos por un tempo e, ao día seguinte, xa non están. Os mouros adoitan saír pola noite e
gardan tesouros grandes e fermosos aos que nin sequeira lles teñen aprecio. A pesares de ser criaturas
máxicas fan cousas coma calquera de nós. Se axudas a un mouro podes obter gran parte dos seus tesouros.
Ás veces vólvense caníbales e raptan aos
nenos para comelos ou a nenas ás que encantan
e as converten nas súas esposas. Non é
conveniente facer tratos con eles xa que se non
gardas o segredo moitas cousas malas che poden
pasar. Se te fas amigo dun mouro ou dunha
moura é preciso que non o digas a ninguén xa
que se o descobren pódente raptar e nunca máis
che deixaran saír do seu máxico mundo.
Por outro lado, as mouras son as esposas
dos mouros e son mulleres belísimas. Están
encantadas. Normalmente só as ven as nenas ou
os mozos inocentes, quen de vez en cando son capaces de desencantalas. Son moi fachendosas e gústanlle
os cumpridos. Reciben moitos nomes e son iguais ás “hadas”: teñen cabelos louros, pel branca e visten
marabillosamente. Adoitan quedar con homes aparecendo como mulleres guapas e ao día seguinte
convértense en cobras. Para desencantalas hai que darlles un bico e os poucos homes que o conseguen
obteñen grandes riquezas. Gústanlle comer nenos fritidos cando se volven caníbales e tamén lles gusta
poñer os seus tesouros á asollar ás beiras das fontes. En Galicia hai moitos mitos que nos falan sobre eles.
A dama do castro que trata dunha moura boa que viste sempre cunha túnica branca, vive nun castelo de
cristal e sempre protexe ós nenos. Outro destes mitos é o da raíña Lupa, unha moura xigante que non para
de comer ata que os servos a mataron tirándoa polo balcón. Cando a enterraron puxéronlle 7 millóns de
ouro nos pés e outros 7 na cabeza. Dicían que habitaba o Pico Sacro e outros montes como o monte Pindo.
Mouras e mouros habitan na Mourindade, un
espazo máxico que está situado debaixo dos castros ou da
auga. Comezaron a vivir soterrados despois de que
Carlomagno os vencera e os encantara. Este mundo é un
complexo labirinto de túneles e galerías. A maioría destes
conectan con ríos e fontes para que os mouros poidan
beber. Estes túneles son moi grandes, por exemplo, hai
un que vai dende Xermade ata Santo André de Teixido ou
no Morrazo por baixo do mar dende Moaña á illa de Ons.
Este mundo é moi importante en Galicia xa que hai máis
de 5.000 túneles, tantos coma castros.
Se queres saber máis podes consultar http://www.galiciaencantada.com/dentro.asp
GALICIA, PAÍS DOS MORTOS
por Jorge Pazos Carregal (1º ESO)
GALICIA, PAÍS DOS MORTOS E A ILLAS DO ALÉN: DE ONS A CÍES
Conta unha lenda que do Chan de Arqueda en Moaña a Ons hai un túnel por baixo do mar. Pero o burato
máis coñecido sen lugar a dúbidas é o que chaman “Cova ou burato do Inferno”. Din que é a entrada ao mundo dos
mortos esa que gregos e romanos pensaban que estaba no confín do mundo coñecido por eles, onde morría o Sol na
Fin da Terra ( de onde Fisterra que procede do latín “finis e terra”). Son multitude as referencias de tradición oral que
nos contan como a Compaña atravesa o mar dende a Lanzada para dirixirse a Ons. Vai na procura do Alén , é dicir, o
Máis Alá ou tamén o mundo do mortos. É un barqueiro coma na tradición grecolatina o que traslada as almas dos
mortos. Se miramos ás Cíes atopámonos unha historia moi orixinal que hai a quen lle lembra unha famosa película
titulada “Piratas do Caribe”, mais a nosa historia sabemos que é orixinal. Nas noites de trebón na Punta Cabalo vese
un bergantín pirata, a tripulación core desesperada e berra loitan por librarse do afundimento. É en realidade un
bergantín pantasma e quen teña o valor de achegarse nunha noite brava de invernía pode comprobalo, é cando se
deixa ver entre as enormes ondas. Seica ía cargadiño de moedas de ouro e agora repousa no fondo por iso o lugar
recibiu o nome da Furna do Pesos.
Non debe parecernos estraño todo isto. Se cadra é unha forma pouco divertida de ser orixinal no mundo,
pero o certo é que dende a antigüidade ata hoxe Galicia vén sendo o país dos mortos.
Unha proba de que os pobos antigos do Mediterráneo crían
que era esta terra occidental o fin do mundo é a seguinte: Os
romanos que acompañaban ao xeneral Décimo Xunio Bruto, din que
non querían atravesar o río Limia que debían vadear para proseguir a
súa conquista cara o Norte. Non o querían cruzar porque pensaban
que era o Río Leteo ou do Esquecemento, un dos ríos que conducen
cara o mundo subterráneo onde habitan os mortos, un río que levaba
augas que ao contacto con elas, facían esquecer todo o que fixeches
en vida. Contan que o xeneral romano meteuse no río Limia e para
demostrarlles que aquelas augas non producían tal efecto dende a
outra beira comezou a chamar un por un aos seus soldados.
Son moi coñecidos o refrán e a lenda do Santo André de Teixido “ vai de morto quen non foi de vivo” ou de
que no Pico Sacro ou en Compostela hai un burato polo que hai que pasar á forza, senón é de vivo, é de morto, a idea
de que o Camiño de Santiago, como o camiño á Fisterra, son camiños xa practicados polos celtas de centroeuropa cara
o mar, camiño que se debe facer en vida para non telo que andar unha vez falecido son crenzas que asocian de vello
Galicia coa morte e co seu mundo.
Na illa de Ons está o Burato ou a cova do Inferno que din que é unha entrada ao mundo dos mortos e logo
están todos os mitos que nos falan da Compaña, esa procesión de ánimas en pena que son aviso de morte tamén, a
morte branca e a morte moura, o paxaro da morte e as lendas das cidades asolagadas ou as illas do Alén, o destino
final das ánimas en pena que andan purgando penas para poder deixar definitivamente este mundo.
NOTA: Hai tres cursos no ano 2006/07 houbo un alumn@ que nos deixou narrado e seguinte episodio:
Unha testemuña da visión da Compaña en Mogor, unha veciña moi criticona da miña avoa, que ten agora 58
anos, díxolle un bo día que na noite anterior como había ruído mirara pola ventá e vira unha luciña arredor da casa
doutra veciña e que ela pensaba que era aviso da morte, a miña avoa non a creeu , pero días despois aquela veciña da
casa onde aparecera a luciña morreu.
IMAXES DE “AQUÍ, ALÓ E ACOLÁ”
por Teresa González*
Cada momento histórico presenza o nacemento duns xeitos
particulares de expresión artística, que corresponden ás maneiras de pensamento e ós gustos da época,
formados en función dunhas condicións de vida definidas que caracterizan a estrutura social dunha etapa.
Cada sociedade, por tanto, produce unhas formas claras e concretas de expresión artística, que na maior
parte das veces, aliméntanse das súas tradicións.
Dende o seu nacemento, no 1826, a fotografía convértese na máis estendida, primeiro, pola súa gran
proximidade (tanto que mesmo pasa a formar parte da vida cotiá) e segundo, pola súa aceptación dende
calquera capa social. Débense estas propiedades ó seu gran poder para reproducir, moi fiable a realidade ,
outorgándolle así un carácter documental de gran valor, e presentándoa coma o procedemento de
reprodución máis fiel e imparcial da vida social.
Chamamos realismo poético ás imaxes que mostran as pequenas cousas da vida, ás intranscendentes
situacións, que reproducen os obxectivos duns fotógrafos que durante os anos 50, despois de Guerra
Mundial, se dedicaron a retratar imaxes cotiás. Realismo que mentres en Europa (sobre todo en Francia)
mostraba o lado alegre da vida, dentro da gran expansión urbana; en Galiza, retratará as condición
políticas, sociais e sobre todo económicas, que se estaban a sufrir; funcionando coma inxenuas testemuñas
que fotografaban a tupida peneira da modernidade. Danse así, neste lugar e neste momento, tres
exemplos magníficos e diferenciadores:
� Aquí aparecen (coma fotografías artísticas) empeñadas en presentar unha visión romántica da terra, as aldeas, os piñeirais, as corredoiras... en fin, a nosa paisaxe nos seus múltiples aspectos; e tamén, as nosas escenas máis tradicionais: as romarías, as feiras e procesións, que botan froito con tremendas imaxes que non mostran máis que o descarnado rol feminino dentro dunha sociedade aínda por desenvolver.
� A difícil situación que se está a vivir, e a súa directa consecuencia, a diáspora, fai que un inxente número de persoas, case sempre varóns, se vexan na obriga de buscar lonxe novas subsistencias. Aló marcharon, acompañados unicamente pola despedida da propia esencia, do propio ser, en forma de fillo, e dicindo adeus ás propias viúvas.
� A correspondencia que manteñen os que aquí quedan, cos que aló marchan, analfabetos uns e outros; vai a atopar no retrato (de acolá), ese medio directo e verdadeiro de comunicación, portador de malas novas, xustificador de reparto de bens, reproche da ausencia... que nos trae de novo e máis que nunca, de volta a esa fotografía documental que sempre nos leva a dicir que unha imaxe vale máis que mil palabras.
*Teresa González (profesora de Plástica e Visual do centro e membro do EDLG).
O APALPADOIRO: O NOSO PARTICULAR PAPÁ NOEL
por Lucía Pereira (1ºESO)
Xesús Taboada Chivite refire o costume que denomina "a noite de apalpadoiro" e que consiste en
palpar o ventre das persoas na noite de fin de ano por ver se comeron ou non para todo o ano que entra.
Semellantes testemuños a este procedentes de diferentes lugares da montaña de Lugo refiren o mesmo
hábito, ou rito, denominado "apalpadoiro" ou "apalpadoira" que se facía na noite de fin de ano. Consistía
en apalpar o ventre, sobre todo o de nenos e nenas, para saber se comeron o suficente para que o ano que
entra non sexa de fame, senón de fartura.
O investigador José André Lôpez Gonçâlez publicou en AGAL-GZ, Portal Galego da Lingua, no Nadal
do ano 2006 un artigo titulado “O Apalpador. Personagem mítico do Natal galego a resgate” onde dá a
coñecer unha serie de informacións procedentes de testemuñas das terras luguesas de Loúzara, O Courel e
O Cebreiro recompiladas xa en 1994.
Neste artigo dise que o
Apalpador é un xigante, carboeiro que
mora nas devesas, que usa boina, casaco
esfarrapado e remendado, fuma en pipa,
que se alimenta de bagas e xabaríns.
O día 31 de decembro baixa da
montaña e visita os nenos, despois de
quedaren durmidos. Entón apálpalles a
barriga por ver se están cheos ou se
teñen fame.
De teren a barriga chea, di: “Así,
así esteas todo o ano “ e déixalles unha
manchea de castañas. De ver que teñen
a barriga baleira, non di nada, mais tamén deixa unha presada de castañas.
Achega tamén José André Lôpez Gonçâlez cantigas recompiladas na mesma zona e que se usan
para acalmar os cativos, excitados pola chegada do Apalpador.
Jerónimo de Vicente, desde Ourense, achéganos estes versos “”que teño ouvido e que lle cantaban
os pais ós seus fillos a noite que baixaba”:
Hoxe é noite de Nadal,
vaite ninín á camiña
que vai vir o apalpador
a palparte a barriguita.
Trátase pois dun personaxe a incorporar ao noso conxunto de seres máxicos que nos fan máis
peculiares, máis orixinais porque son personaxes que andan polas nosas montañas e aldeas traendo como
agasallo humilde, pero cargado de simboloxía, as castañas, froitos da nosa terra. Estes seres imaxinarios
que nos serven para entender quen somos e como nos relacionamos ao longo do tempo co noso entorno.
GALICIA TERRA DE LOBISHOMES OU DOS LOBOS DA XENTE
Por Lucía Melgarejo (1ºESO)
Os lobishomes son os protagonistas de moitas
lendas. Na crenza popular as metamorfoses obedecen a
diferentes motivos: á maldición do pai, ao ter nado o 24
de Nadal, noite do nacemento de Cristo; a ser o sétimo fillo
varón (noutras versións, o noveno). Tamén existe a tradición
que sinala que un matrimonio que teña sete fillas, e ningún
home, ten a obriga de entregar a súa filla, que se converterá
en pieira ou peeira dos lobos; tamén pode caer a fada por
envexa, bruxería ou mal de ollo que lle fagan a un, ou por
unha soberbia que botase el mesmo.
O Lobishome, de noite cámbiase en lobo de distintos
xeitos, os primeiros síntomas da doenza preséntanse en
forma de fonda tristura. A seguir, nun día determinado,
xeralmente un venres ás doce da noite, foxe da casa e
prodúcese a transformación. Fai entón toda clase de ruindades e crimes, especialmente con seres
humanos. Namentres anda de lobo, non hai pau, nin pedra, nin arma branca, nin bala que o poida ferir.
Pódese crebar a malafada de varios xeitos: facéndolle sangue; quitándolle a pel de lobo que leva e,
principalmente, queimándolla; sorprendéndoo e descubríndoo cando se envorca na poeira.
O máis corrente é que o lobishome soamente ande convertido en lobo por tempadas, ou polas
noites, ou durante certos días, e a fada pódelle durar máis ou menos anos.
Do lobishome correron por Europa centos de historias,
unha delas a de Romasanta , un lobishome que vendía unto de
persoas tras matalas el mesmo. Logo foi detido e segundo
parece morreu no cárcere cumprindo unha pena de cadea
perpetua conmutada pola de condena a morte.
En Galicia a tradición sinala que se un matrimonio ten
sete ou nove fillos varóns sen que nacese femia ningunha polo
medio, o último queda marcado polo estigma da fada,
converténdose en lobishome, foxe para o bosque por un
período de sete anos. Tempo non pode ser ferido nin
capturado. Con todo, na tradición galega tamén existe o neno
que nace xa cos síntomas do lobishome e que padece
ciclicamente os síntomas.
O ENTROIDO GALEGO, MOI ORIXINAL por Juan Rosales 1º ESO
O Entroido é unha festa popular que na súa orixe era a chamada da fin do inverno e o comezo da
primavera. Nel conflúen rituais cristiáns e pagás, sendo a época na que se poden romper todas as normas,
cambiar de personalidade ou identidade e ironizar sobre as institucións máis asentadas. É, sen dúbida,
unha das festas máis coñecidas do calendario galego.
O Entroido é celebrado dende épocas descoñecidas. Non se sabe con certeza a súa procedencia .
Algúns pensan que vén da tradición celta, outros afirman que os comezos desta festa, pódense atopar na
adoración a Baco.
A orixe da palabra que denomina esta festa é o termo latino
“Introitum"(que significa "a entrada á Coresma") do que vén a
palabra "Entroido"ou "Antroido".
-Xoves de Compadres -Domingo Corredoiro
-Xoves de Comadres -Santo Entroido:
-Domingo de Entroido -Luns de Entroido
-Martes de Entroido -Domingo de Piñata.
As primeiras destas tradicións case non perduran na
actualidade mentres que as últimas seguen sendo practicadas aínda
hoxe.
O entroido galego evolucionou conservándose dunha maneira aceptable ata o día. Os entroidos
galegos de Ourense destacan de entre os demais pola súa especial orixinalidade:
Os Cigarróns que son personaxes enmascarados e adornados (coma en Verín), as Pantallas que
amolan ós viandantes con dúas vexigas cheas de aire (moi común no Entroido de Xinzo da Limia).
Os Peliqueiros (coma en Laza), personaxes que se distinguen pola súa animalización: non falan,
levan chocas coma os animais, zorregan á xente e levántanlle a saia ás mulleres, animais como pode ser
unha vaca, o burro ou o galo, xa sexa reais ou simulados simbolizan o Entroido en si e interveñen na festa,
ben para ser burlados e escarmentados, ben para actuar activamente facendo falcatruadas.
Os dous entroidos son, en verdade, os que fan especial a nosa terra.
Respecto a Marín tódolos marinenses e demais visitantes bótanse á rúa cos seus disfraces a
celebrar o entroido. Conta con numerosas actuacións nas súas rúas, ademais de desfiles e concursos. Cabe
destacar como día grande de este entroido, o Enterro da sardiña, onde disfrazados cos traxes de loito e
cunha gran pena se despiden do defunto animal. Son destacables tamén nestas festas as charangas, que
compoñen cancións e críticas de temas da actualidade.
Enquisas feitas en diversos artigos de revistas en varias páxinas na internet… sitúan ó entroido
galego coma un dos dez máis orixinais en todo o mundo xunto coma outros moi coñecidos, coma, por
exemplo, o de Brasil ou Venecia.
ENTROIDO EN OURENSE
por Carolina Suárez 2ºESO
Nos días de Entroido, toda a provincia vístese de festa para celebralo. Nela, hai tres núcleos
principais: Verín, Laza e Xinzo de Limia, nos que se vive intensamente esta festividade.
En Verín, o disfrace principal é o cigarrón, moi parecido ou igual ao peliqueiro de Laza. O
traxe está composto por unha máscara, que cubre a cabeza cunha carauta que se prolonga nunha
mitra decorada con motivos animais. O traxe compono unha camisa branca, unha gravata, unha
chaqueta curta e nos ombreiros, un pano. Logo, leva unha faixa que suxeita os pantalóns e nas que
se colocan as chocas. Nas pernas, medias brancas e ligas.
Aínda que persoalmente non imos a esta festa, os principais días de Verín son o xoves de
comadres, nas que todo o mundo se viste de muller e o día do desfile dos cigarróns.
Por outra parte, cerca de Verín, atópase a poboación de Laza, que ten como disfrace
principal o peliqueiro. O día principal en Laza é o luns de entroido, nel, a xente máis “tola” e máis
festeira desprázase desde moitos lugares para disfrutar da farrapada, as formigas e a morena. Na
farrapada, como o nome indica, tíranse farrapos cheos de barro. A xente lánzaos mutuamente,
facendo que todo o mundo acabe marrón. Un pouco máis tarde, pasan a acción as formigas. Bo,
elas non, senón a xente que as tira ao público, así, todos se poden levar un recordo do entroido en
Laza. Cara o final, aparece a morena, unha persoa vestida de vaca, que vai atravesando as rúas de
Laza con toxos, espantando a xente, para que os peliqueiros teñan un bo sitio por onde pasar.
No entroido de Laza todo o mundo
leva un regalo, ou barro ou formigas, pero
ninguén queda limpo.
Para rematar, vou falar do entroido
que a nós máis nos gusta, xa que somos desa
zona, o entroido de Xinzo. Todas as festas de
entroido adoitan durar pouco, pero nesta
pequena vila, duran cinco domingos.
O primeiro, é o fareleiro, no que todas
as xentes de Xinzo e os arredores, van tirar
fariña a quen se atopen primeiro. O segundo domingo tócalle ao oleiro, onde hai un diálogo
sarcástico entre dúas bandas que acaban tirando olas ao aire. O seguinte é o corredoiro, no que se
trata de correr para non ser pintado, manchado etc., onde xa saen as pantallas á rúa. Logo o gran
domingo de entroido, onde as pantallas fan que os que non están disfrazados os inviten a tomar
algo. O desfile faise o martes de entroido, vendo todas as pantallas camiñar por Xinzo e as
diferentes carrozas dos diferentes pobos, e tamén as comparsas dando vida á vila. E o último
domingo, é o domingo de piñata, día no que a xente se nega a aceptar que acaba o entroido, polo
que volven saír as pantallas.
En canto ao disfrace, o principal é
a pantalla. Está composto por camiseta e
pantalóns brancos, suxeitos a unha faixa
na que se colocan as campás. Tamén, ten
unha capa, que pode ser negra, vermella
ou azul, con lazos de diferentes cores
atravesándoa de arriba a abaixo. Na
cabeza, a decisión do que se disfrace,
pódese levar unha máscara, máis sinxela
que a do peliqueiro pero tamén bonita.
Cando xa se está vestido, no desfile moita
xente leva vexigas de vaca e vainas
batendo a vez que fan ruídos coa boca.
A parte deses tres grandes entroidos, nós tamén
vivimos moito o do noso pobo: Sarreaus, preto de Xinzo. O
principal disfrace é o vergalleiro, aínda que por desgraza, cada
día se está perdendo máis a costume de levalo.
O típico deste entroido é ir
coas comparsas desfilando e bailando
coa música. E logo, como non, unha
boa cea.
Penso que o entroido de
Ourense merece a pena vivilo, hai
moita festa, e toda seguindo a bonita
tradición que sempre se levou.
O ENTROIDO EN MARÍN
por Alba Amoedo 2º ESO
Nas terras de Marín, ten moita importancia o
enterro da sardiña, que pecha a etapa do Entroido. É unha
boa maneira de pasar o tempo cos máis achegados, e ao
mesmo tempo, manter esas tradicións tan antigas. Todos
se involucran moito, pero cómpre destacar ás mulleres, que
se visten de viúvas para despedir a sardiña.
De feito, este ano, puiden vivir esta experiencia
marabillosa. Foi incrible e penso repetilo o próximo ano. Dende o meu punto de vista, é unha
desas experiencias que hai que facer polo menos unha vez na vida, e animo a todos a vivilo.
Tamén se lle atribúe gran importancia
ao desfile. Toda a xente desta vila mariñeira
vólcase neste acontecemento, pero son os
máis pequenos os que enchen as rúas de
ledicia. Persoalmente, coñezo moita xente
que participa no desfile, e todas elas esperan
ansiosas cada ano a chegada desta festa,
aínda que logo rematen moi cansos de tanta
troula. Están as comparsas, xente que vai por
separado..., pero iso si, nunca falta unha boa orquestra de gaiteiros con ganas de festa.
E por último, cómpre destacar o día do Entroido en Lameiriña, onde pequenos, e incluso
maiores, convértense nos seus heroes e ídolos por un día. Moitos destes disfraces son únicos e
inimaxinables, aínda que cada ano, sempre hai un que está moi de moda. Nos días previos, as
mozas e mozos preparan a súa vestimenta para abraiar a todos. A mocidade é a principal
protagonista deste acontecemento. A min, gústame disfrazarme tódolos anos, aínda que xa non
sexa tan nena. Estas festas non se deben perder nunca, e anímovos a todos vos a participar nelas,
xa que forman parte da tradición galega.
O MAIOS NO SÉCULO XXI
por María Torres (1ª ESO)
O Ciclo de maio comeza a mediados do mes de Abril e remata a primeiros de Maio. É unha
celebración moi antiga, anterior á relixión cristiá. Trátase de louvar á natureza, á floración, á
explosión do mundo vexetal ... aquí en Galicia levámolo facendo dende tempos remotos e estes
costumes seguen vivos e moi enraizados en pleno século XXI.
Os antigos gregos contaban historias de Deuses e Deusas para explicar o ciclo de maio,
como a historia do rapto de Perséfone por parte do deus do mundo Subterráneo, Hades. Tamén
sabemos que os Celtas celebraban esta festividade bailando arredor dun lume, semellante ao que
facemos a noite de San Xoán.
En Galicia, debido á nosa orixinalidade, temos diversas formas de celebrar o ciclo de maio.
Alumear o pan axuda a ter unha boa colleita. Realízase na noite do 30 de abril xuntándose a
parroquia nas terras de cultivo onde se acenden fogueiras que espanten o mal sobre o que se
plante. As maias era un costume moi estendido dende a Idade Media e que por desgraza xa non
se conserva, e logo, como non, os famosos maios.
Na nosa terra, en Galicia, temos ata tres tipos de maios. Por un lado, están os maios
humanos,que foron os tradicionais en lugares como Lugo, Santiago e que foron desaparecendo ata
que hoxe só se conservan en lugares como Viveiro, Portomarín ou Vilafranca do Bierzo. Estes
maios son as persoas quen se visten con follas e camiñan pola rúas pedindo castañas e diñeiro.
Logo están os maios cónicos. Son estruturas en forma de cono moi vistosas adornadas con
espadana, pampullos,
margaridas, poden levar
no cumio unha coroa
tamén feita con flores.
Marín é lugar de referencia
para este tipo de maios,
xunto con Redondela ou a
capital Pontevedra, as tres
famosas vilas polos seus
concursos de maios aos
que acode cada ano o noso
colexio. Tras unha semana
de ensaios, preparación e
moito traballo, as nenas do
San narciso baixamos a
Marín co noso maio "O
maio da Bruxa" á praza da
nosa vila, onde cantamos
as nosas coplas e
participamos nun
concurso. Como estamos
nunha vila mariñeira
temos tamén un barco,
feito a man arredor do cal
os nenos cantan con temas
que teñen que ver co mar.
Noutros lugares como
Ourense os maios tamén
son estruturas semellantes.
E por último, pero non por iso menos importantes, están os maios figurados, representan
diversas e variadas figuras de creación libre son coñecidos os de Vilagarcía, o que máis destacan
destes maios son as súas cores.
O ciclo de maio é unha das moitas cousas que afirman que Galicia é orixinal, e os galegos
temos que estar orgullosos de selo.
OS MAIOS NO COLEXIO SAN NARCISO
por Julio Santos Pena* (Xun.2010)
É unha historia moi longa. Alá polo ano
1973 incorporeime ao Colexio San Narciso como
mestre. Viña da Illa de Ons onde desempeñara a
mesma tarefa dende tres anos atrás. Alí ninguén
coñecía a tradición dos maios entre outras
cousas porque dende moitos anos antes estaba
prohibida calquera manifestación folclórica que
tivese o Galego como base. Nembargantes eu
tiña ben gardado dende a miña infancia a
afección polos maios porque, no meu pobo, aquí
en Marín, aínda que vixiada polos comisarios da
Ditadura, a tradición mantívose e grazas a
mestres como Manuel Torres, Felix Davila, Víctor Corcoba, Carlos Paratcha… e algúns veciños como José “O
Montuno”, Antonio “Xan do Río”, Paco “Carballeira” e outros moitos, sempre había maios mellor ou peor
feitos, pero os nenos saiamos ao monte na procura de fiúncho, espadaina, pampullos… e todo o que
atopábamos para adornar o noso maio e saír a cantar o día un, e repetir o día 15, festa da Ascensión; na
que volvíamos a rúa cos nosos maios e barcos.
Deuse o caso de que estando eu na Illa de Ons no ano 1972 entereime de que aquel ano non tiña
pensado saír á rúa ningún maio nin barco e polo tanto, non habería o tradicional concurso. Pensei que
aquilo era pouco menos que unha desgraza para a cultura do meu pobo e en poucos días artellei cos nenos
illáns da escola un maio, “O Illeño de Ons” e aquel primeiro de maio con bastante temporal viñemos nunha
motora coa miña ledicia de non deixar perder aquela fermosa tradición.
Un ano despois volvín a traer aos
nenos da Illa, pero coa colaboración dos
meus alumnos do San Narciso que foron
os que fixeron en realidade o maio,
reprodución dun faro como o de Ons,
aportando os materiais necesarios.
Ao ano seguinte traballando
aínda no colexio vello, empezou para o
“San Narciso”o que ao longo do tempo
sería toda unha historia do noso colexio
relacionada con esta marabillosa festa da
primavera. Chegado abril empezamos a explicarlle aos nenos o significado da tradición e foron tantos os
que se ilusionaron que tivemos que facer dous maios: o “Pendelleiro” e “A Bruxa”. Ámbolos dous saíron, a
partir daquela, case sempre e mesmo a súa fama chegou ata autores como Clodio González que recolle na
súa obra mestra “A Festa dos Maios en Galicia”, as coplas de varios anos e analiza a progresión da mellora
do emprego da nosa Lingua, ano a ano.
Dende aquela ata hoxe o Colexio San Narciso estivo presente en todos os concursos de maios e
barcos e, se os maios “Pendelleiro” e “Bruxa” foron os que saíron sempre, non podemos esquecer a outros
moitos que, polo interese que ían amosando os nenos curso a curso, tiñamos que preparar. Así, saíron
deste colexio os maios “Pequeniño”, “Peseteiro”, “Criticón”, “Candidato”, “Dos Ovos”, “Das Volvoretas” e
“Mariñeiro”.
Pero Marín conta tamén cunha tradición especialmente singular como é a dos barcos. O mesmo día
un de maio saen grupos de rapaces con reproducións de barcos pesqueiros arredor dos cales cantan
cancións relacionadas co mundo do mar e da pesca; as súas grandezas e miserias, e non podíamos neste
colexio quedar á marxe desta realidade. E foi no ano 1983 cando decidimos que había que facer un barco
ao vello estilo da miña infancia, cunha estrutura sinxela de madeiras recuberta con cartóns pintados e
engadíndolle reproducións de elementos propios dun barco de pesca. Foi o noso primeiro barco e
chamábase “Mariñeiro” e saímos con el un ano no que non se presentou ningunha outra embarcación co
que conseguimos que non se romperá o fío da tradición.
A partir de aí convertémonos en verdadeiros “armadores” construíndo varios barcos dos que hoxe
nos quedan catro: “Mareiro”, “Tenlo” , “Garsa” e “Chan do Monte”, este último unha reprodución a escala
dos barcos de carbón de principios do século pasado.
O “Colexio San Narciso” ten a honra de ser o centro escolar que recuperou plenamente a festa dos
maios en Marín. Escudriñando nos arquivos do Ateneo Santa Cecilia, entidade que mantén a convocatoria e
a organización da festa dende hai máis de 60 anos, pódese comprobar cómo, a principios dos anos oitenta,
non había na rúa o primeiro de maio máis grupos que os do noso colexio do que teñen saído ata sete (cinco
maios e dous barcos) nalgún ano engadíndose despois outros colectivos como as asociacións culturais de
San Xulián ou os veciños de Mogor (por certo, estes levan varios anos sen participar) e, esporadicamente,
outros colexios aínda que agora
parece que volve a arraigar neles a
afección a esta festa.
Se puidésemos reunir un día
a todos os nenos e nenas que
participaron nos nosos maios e
barcos é posible que pasaran do
milleiro porque en cada maio
sempre cantaron de 20 a 30 nenos e
nenas. Todos eles poden estar
orgullosos de ter compartido,
seguramente sen decatarse, un
traballo polo que hoxe a festa segue
viva.
Pois noraboa a todos e todas.
*Julio Santos Pena é mestre do Colexio San Narciso e un dos maiores dinamizadores de tradicións tan
marinenses como o Entroido e os maios, sen dúbida o máximo responsable de que o Colexio incorporase
este tipo de actividades ao seu calendario didáctico.
AS NOSAS LETRAS TAMÉN SON ORIXINAIS
Acertadamente a Academia Galega decidiu celebrar este DÍA DAS LETRAS GALEGAS a partir do ano
1963 unha data para homenaxear e difundir a nosa literatura, os nosos autores e autoras( lembremos que a
primeira foi Rosalía de Castro). Dende o ano 1963, tempos difíciles para o galego relegado como lingua
familiar e coloquial en plena ditadura e con graves prexuízos abafando o seu desenvolvemento natural ao
2010 foi tomando corpo esta conmemoración e a día de hoxe , ademais de ser festivo e ser un día de
exaltación da identidade a través da lingua e da literatura é xa algo máis que un fenómeno mediático e
revulsivo editorial. É un elemento dinamizador nos centros de ensino, para moitas asociacións e colectivos
culturais que organizan actividades arredor desta data e converteuse tamén nun elemento destacado de
dignificación e toma de conciencia, de valoración da nosa literatura.
DO COUREL A COMPOSTELA
Este é o libro que xunto cos Eidos soaron en
centos de actos e charlas, en auditorios e aulas do
territorio galegófono. Unha homanaxe ao poeta
integral que foi Uxío Novoneyra. El deixou dito:
“ Por que escritor?... Quizabes por unha
desmesura do soño. Por un desmandarse, por un
anteporse dos soños máximos…
Grande é a soidade e por iso tamén grande é a
tentación de pecharse a soñar. Ou de abrirse a soñar. E
máis cando toda a segunda infancia, toda a
adolescencia, toda a mocidade, “ as sete mocidades”,
quedaron inscritas na Ditadura…
Xa está dito que soñar é crear. Máis cómpre
reasumilo. Soñar é descubrir posibilidades certas. Case sempre soñamos posibles necesarios. Case nunca
soñamos imposibles, aínda que só sexa por esa discreción que nos impón a Historia.
Posibles necesarios e difíciles. Difíciles só porque están en choque con intereses creados e coa
simple inercia…
Un poeta pouco máis precisa se o alenta a plenitude interior. Se está ben asistido pola memoria
individual, pola memoria colectiva, pola memoria profunda, polo soño do futuro, pola potencia da
mocidade.
Os poetas gozamos e sufrimos dunha incurable mocidade. E máis se, por riba de todo iso, un ten un
nó, o problema de pertencer a un pobo sen estado de patria-lingua ameazada. Entonces si que xa se
xustifica toda a desmesura no soño e na renuncia por transformar o Mundo e salvar o Seu Común, o Noso
Común.
Amais de estar posuído polo soño da plenitude humana e da liberdade, polo soño de cambiar o
Mundo, un está secuestrado pola patria. E isto si que o pon en forte punto. E máis por tratarse dun poeta
que é o ser máis dependente da propia Lingua.”
UN TIPO LISTO de XOSÉ MONTEAGUDO
Como todos os anos e, especialmente con motivo da dinamización da Biblioteca de Secundaria do
centro procuramos ao longo do curso institucionalizar una serie de encontros coa nosa literatura que no
mes de maio materialízase na figura dun autor co que compartimos a lectura dun dos seus libros. Este ano
foi Xosé Montegudo quen nos visitou. Limos a súa maxistral e premiada novela, “Un tipo listo” para logo ter
un encontro con el e afondar nas entrañas do texto que el como autor e os demais ( cursos de 4º da ESO e
Bacharelato) realizamos con sumo pracer. Dáse a casualidade de que o autor foi ademais nos seus tempos
de adolescente alumno do San Narciso o que engadía á charla que tivemos na biblioteca unha carga aínda
maior de emotividade e proximidade.
Adolfo Caamaño, profesor, escritor e amigo
persoal do autor foi quen destacou que Xosé pasou
polas aulas do San Narciso nos anos 70 e esta
referencia retomouna el mesmo ao dicir del que era un
alumno máis ben tímido e calado e que foi na
adolescencia onde tomou contacto coa literatura e foi
tamén tomándolle gusto a iso de escribir. Mais sería un
premio, anos despois, no 2003, con ocasión da edición
da súa primeira novela, nada máis e nada menos que o
Premio Blanco Amor, un dos máis prestixiosos de
Galicia quen o daría a coñecer ao gran público da
Literatura en Galego. Posteriormente o premio García Barros do ano 2009 coa súa terceira novela o que o
consagra entre os autores contemporáneos das nosas Letras.
Logo dunha breve introdución sobre os motivos que o levaron a creación da novela Un tipo listo o
propio autor deu paso a un diálogo cos seus lectores. Foron saíndo así temas como quen viña sendo o "tipo
listo" na novela, e como aínda que aparece na páxina 207 a seguinte afirmación: " máis de dous mil millóns
é unha cifra o suficientemente importante como para que calquera o cualifique hoxe coma un tipo listo", o
certo é que os lectores sabemos que este cualificativo ben se pode aplicar a outro personaxe, ben pode ser
un cualificativo cargado de ironía, como indicou o seu creador. Saíron tamén nas cuestións o sentido
irónico dos títulos e partes nas que está divida a novela e que fan aparentemente referencia a termos de
economía como: investimento, plusvalía ou auditoría interna que se deben aplicar as propias historias
vividas polos personaxes.
Dos valores que transmite a obra falouse do diñeiro que transforma e provoca verdadeiros
imprevistos e como hai momentos da nosa historia recente como o franquismo nos que a corruptela e o
desfalco estaban incrustados na sociedade e na "realidade do Sistema". Reflexionamos sobre personaxes
como Don Caetano, un home do réxime que "educa" a Manolo Cortizo como o seu verdadeiro "afillado",
traxectoria que imos descubrindo por boca do fillo deste a medida que a retrospección, recurso reiterado,
vai levando ao lector cara as raíces do proceder modélico do seu pai recentemente finado.
O Encontro con Xosé Monteagudo, como non podía ser doutro modo, rematou coa sinatura de
exemplares da obra editada por Galaxia e permitiu un último achegamento ao escritor antes de
despedirnos ata outra ocasión lembrando que un ex-alumno do San Narciso, dalgunha forma sempre ten
unha razón pola que volver ás aulas polas que pasou, porque segue sendo algo de seu, ou mesmo para
saudar aos seus vellos profesores e lembrar con certa nostalxia os tempos idos da impetuosa adolescencia.
POLO SAN XOÁN… por Mª Ángeles Calvar*
Aquela tardiña, véspera de San Xoán,
era un rebumbio na casa dos meus avós.
Comezaban as vacacións de verán, rematara a
escola, a familia xuntábase toda. Os rapaces
andabamos atrás dalgún grande que nos
levara polas corredoiras á procura das herbas.
A lista era longa, a ver, tedes que
buscar vós, de aquí collede folla de figueira,
de limoeiro, de laranxeira, de noceira e de
vide. E agora imos polo camiño da fonte, a
ver se atopámolo resto.
Miña avoa armábase de paciencia e
detrás dela íamos todos os netos, eu, a máis
vella, encabezada a expedición…
Mirade ben polos valos, subide aí a
ese muro, hai un chopo grandísimo para
botar no tellado da casa…
Os poenxos hainos que buscar onde anda a auga, por aí, por ese rego ha de haber…
A herbaluisa imos pedirlla á tía Amalia que ten unha árbore grande dela…
A carrasquiña atopábase no monte Caeiro, despois imos, hai que mirar ben nas pedras sempre está
pegada a elas, veredes o que cheira. ( Nós quedabamos parvos…)
A ruda e a malvarosa tena sempre siña Matilde, imos pedirlla!...
Aínda nos queda a menta e o mentraste, ese co que rascades na pel cando vos estrugades; e hai
outra que semella unha estruga, pero cheira moito a limón é a folla de limón.
Despois de facer “a ruta das herbas” por toda a aldea, chegabamos á
fonte que estaba ó lado da casa, e aí lavámolas ben naquel chorro de auga fría,
fría.
Xa ben limpiñas ían ó balde da auga que un home da casa subía á azotea ó serán,
ó resío.
Cando todo isto estaba listo viña sendo a hora de plantarlle lume á
fogueira.
Pingaban no pan…por San Xoán…
Deitabámonos tarde, había que lidar moito, cantar e saltar a fogueira…
De mañá miña avoa xa tiña o balde preparado no baño, ó lavarnos a cara cantaba:
“Coa aghuiña do cu lavámola cara por culpa do miniño e da mala ollada.
Coa aghuiña do cu lavámola cariña por culpa do miniño e da mala olladiña”.
Cantóunolo a min, ás miñas irmáns, ós meus curmáns, ós meus fillos…
* Mª Ángeles Calvar é profesora de Lingua e Literatura Española.
O CAMIÑO DE SANTIAGO, OUTRO SINAL DE IDENTIDADE
por Héctor Silveiro
O Camiño a Compostela é un fito relixioso de gran repercusión e transcendencia para o
mundo cristián. Roma ou Xerusalén comparten no Mundo católico con Santiago ser os centros
referenciais de grandes peregrinacións dende hai centos e centos de anos, de milleiros e
milleiros de persoas crentes que coma a auga dos ríos enchen co seu andar este camiño cara a
costa Atlántica a máis occidental de Europa.
Mais como quedou dito máis arriba, o Camiño é algo máis que un feito relixioso de
primeira magnitude é tamén un feito cultural que lle confire identidade á mesma Europa e que
nos sitúa aos galegos e a nosa terra ante o mundo diverso como un punto de encontro, un lugar
para andar e pensar, de chegada e de partida, tamén un lugar con carácter e identidade.
Para os milleiros de peregrinos que nos visitan Galicia, Compostela non hai máis que
unha, é a terra do Apóstolo, unha terra verde de montes, ríos e mar. Para moitos visitantes e
turistas é referente de sabores e gustos exquisitos en carnes e viños , en peixes e mariscos.
Todos eles admiran a fachada barroca do Obradoiro e marabíllanse ante a xoia do románico, o
Pórtico da Gloria, monumentos en pedra da nosa cultura. Son menos os camiñantes que reparan
na riqueza e frescura da nosa lingua, esencia monumental da nosa identidade, pero aí está nas
palabras que pronuncian ao percorrer o seu camiño: Pedrafita do Cebreiro, Portomarín, Lugo,
Melide, Lavacolla, Compostela e Fisterra. Pero tamén pode e debe ser un camiño que nós
mesmo sexamos quen de percorrer e valorar.
Andemos o camiño da nosa identidade!
PASADAS tódalas Francias por Ocitania ou Gascuña ou de París a Iruña xa diluídas distancias. A Aragón por Cataluña ou polo Norte por Son. En pasádalas Navarras as cadeas e as barras. Pasados León e Castela por Castela a León. En pasado Monte Irago e xa en Lingua de Galicia Ponferrada e Vilafranca deixando a chaira estanca e nas mesmas portas dela. O Valcarce e sin perguicia / as penas de garamela / apeitar para o Cebreiro polo marcado carreiro
que a neve volve vago. Encarar o porto incerto o longo cerengo aberto. A un lado i autro del todo o horizonte en vela os Ancares i o Courel. Pasada Triacastela do Iribio as faldras fago. E por Samos Sarria a Lugo. Oh Lugo a ti me adugo e solo por ti me arredo que ben mereces desandes! Ver a Ponte a antiga vía a Muralla a Catedral de Dona Santa María o Coro e o Grial. E ver fincadas rezar coma co antigo medo poñer a súa alma núa didiante dos Ollos Grandes. E despois de rodear de rodear e de estar que non se fai o Camiño solo para o rematar cruza e debruza no Miño: Portomarín sulo lago. Palas Melide Arzúa. E logo xa Compostela / Monxoi! Eoi! Ei Santiago! / e párame á vista dela mirar como eu o fago.
Uxío Novoneyra
Chegamos á fin da viaxe deste DECÁLOGO DA
ORIXINALIDADE NO CAMIÑO QUE NOS IDENTIFICA e que, como todos os camiños poden ser de
ida e de volta, mesmo non rematar nunca aquí queda para poder facer memoria. Unha viaxe a
través algúns dos fitos da nosa identidade eses que, sen lugar a dúbidas, nos fan orixinais aos
galegos e a Galicia.
ENTREVISTA A ANDREA*
por Lucía Pereira (1º ESO)
A modo de despedida escollemos de entre os que se van do centro a unha compañeira de 2º de Bacharelato e da Aula de Teatro. 1-¿Cómo te chamas? Andrea Rodríguez Cabanelas.
2-¿Que che gustou máis deste colexio? Os anos de primaria porque non hai tanto para estudar e hai máis actividades.
3-¿Que queres facer despois do colexio? Rematar o selectivo e despois maxisterio.
4-¿Que destacas máis da primaria? As excursións a Huelva e Cantabria e as actividades de xogo limpo.
5-¿E da secundaria? Actividades como teatro porque fas moitos compañeiros e amigos e perder clase ensaiando. É unha experiencia moi bonita que non se esquece.
6-¿Animarías a outras persoas para que participaran no teatro? Si.
7-¿Que recordos tes dos mestres? Dalgúns mellor que doutros. Dos de primaria mellor porque mandaban estudar menos e facían máis actividades e dos de secundaria peor porque rifaban máis.
8-¿E dos compañeiros? Vivimos moitas experiencias xuntos e algúns amigos, algúns quedaron atrás e é imposible esquecelos despois de todo.
9-¿Cal é o momento máis difícil polo que pasaches? O que estou vivindo agora porque é un momento decisivo e no que hai que estudar.
10-¿Se puideses quedarías máis anos neste colexio? Si, aínda que teño gañas de cambiar de vida, pero polo que din, o que me espera é máis difícil.
11-¿Por que te quedarías? Porque aínda que agora non valoremos o que fan os mestres e os nosos pais, nos axudan moito e agora só me queda independizarme.
*Andrea vén de aprobar o selectivo e agora está a piques de comezar unha nova da súa vida que desexamos de corazón, sexa feliz como o foi a súa estancia no noso centro.
NARCISO NA PROCURA DO EU
Vimos ao teatro a ver, porque a vida é mirar, unha mirada reflexiva que o
teatro reflicte como un espello. Un actor e un personaxe son realmente espellos de
nós mesmos.
Narciso é un dos mitos máis dramáticos da mitoloxía grega, un fermoso eco
das crenzas que había na antigüidade arredor do misterio da floración en primavera,
ese rexurdir cíclico das plantas.
Pero aquel Narciso foi medrando e acumulando simbolismos que nos levan a
reflexionar hoxe, sobre a propia evolución do “homo sapiens” coma un proceso de
coñecemento constante de si mesmo que tal vez nunca deberá culminar. O ser
humano debe superarse día a día sabéndose finito e limitado, nunha eterna procura
da súa identidade.
Falamos sobre a interioridade e a
autoestima, reflexionamos sobre o absurdo do EU
sen un NÓS. Por iso aparece Eco a carón de Narciso,
para evidenciar esa necesidade. O amor é unha das
mellores e máis habituais vías para explorar esa
proxección do eu nos demais.
Logo está o tema do espello, da imaxe que
de nós mesmos temos, ou do que de nós mesmos
descoñecemos, a pesar de mirarnos a ese espello
cada mañá.
Textos de Platón, Ovidio ou Cortázar e tamén o fermoso traballo
discográfico de Guadi Galego e Guillerme Fernández titulado ESPIDO,
contribuíron a dar forma a esta persoal e singular adaptación coral do
mito grego de ECO e NARCISO.
AULA DE TEATRO SAN NARCISO 09/10 Narcisos: Ángel Rodríguez, Noel Fandiño, Alejandro Roldán, Iván Santiago, Samuel Acuña, Manuel Moliner. Ecos: Paula García, Jessica Pastoriza, Andrea Rodríguez, Enma Moure, Sabrina Melgarejo, Jessica González. Coreografía: Ángeles Marín. Vídeos e voz en off: Adrián Davila, Raquel Devesa, Breogán Veiga, Flor Corvalán, Belén Diz e Sara Pereira coordinados por Darío Suárez. Luz e Son: José M. Lafuente, Rodrigo Bouzas, Marcos Fdez e Conchi Pérez. Dirección: Manuela Rodríguez e Héctor Silveiro.