carlos martinez gamba - pláta yvyguy

i i . 1

PLÁTA YVYGUY

! ' 1

1:

11 '1

11

1

1 ' 1

1 1 '.

Carlos Martínez Gamba

CARLOS MARTÍNEZ GAMBA

PLÁTA YVYGUY

Jt? l:.ector

l.

1 1 '

li i ~ 'NANDE HAIHARA GUASU AVANE'EM E ~. B r--=---------····-;---------- - _----_ --------------~

:: 1 GRANDES AUT OR ES DE LA LIT ERATURA EN GU ARA NÍ

! ;

11

i i1

i

i 1

1 i

11

1

'1 1 i i:

1 1' 1 .

' . i 1 i

! . ..

P LÁTA YVYGUY

Carlos Martínez Gamba

© El Lector

Director Editorial: Pablo León Burián

Coordinador Editorial: rnaurolugo

Diseño Gráfico: Denis Condore tty.

Hecho el depósito que marcha la Ley 1328/98

I.S.B.N. 978-99953-1-074-5

El Lector I: 25 de Mayo y Antequera. Tel. 491 966 El Lector II: San Martín e/ Austria. Tel. 610 639- 614 258/9 www.ellector.com. py

Segunda Edición: El Lector Esta edición consta de 2.000 ejemplares

P LÁTA YVYGl/Y

Prólogo

"Pláta Yvyguy" pe, Carlos Martínez Gamba ñanemboguata jey pe tapére oikuaauka va'ekue i "Pychaichi"pe. Morangu tetagua rembiroviaháre ojejapokói, ha upe guive oma'e pypuku hekove rehe, sapy'ánte pukara pa'uipi.

Ombyaty ko'ága umi jehupyre ika'avovéva. Mokoi hendápe ombopurahéi (ha topyta jekuaa katu ichugui) pe "Entierros" ha "Pláta yvyguy", Rafael Barret ha León Cadogan roguekuatiapygui. Oiméramo ñambohory'ara ko tembiapópe -ipu ha ipypuku amóngotyo-, jahekáne umi mombe'upy ñembohysyipe, henda itépe ohechaukáva ñandéve pláta yvyguy ypy, ñorair6 guasúr6, o u peve oiko chugui heta kili' i íchagua oiporúva, hapichakuérare oñembohorységui.

Jaroviava'era ko purahéi puku tetagua apytépe isarambíne hagua, oñemo1gui pe ñe'e ha' e oiporúvape . Ko karia'y opurahéi tetaitápe guara, he'ívare, he'iháichare ha oiporúgui avañe'e.

7

1¡

'1

1:,, 1'·' '1 ~ ! i ji i!

1. 1 .,

1'

C ARLOS MARTÍNEZ GAMBA

Oimérarno añete tetaguápe oñehekornbo' ese, ojehesapese, ndaikatúi ñambo'yeke pe ñe'e ha'e oñandúva ha oñepy'amongetávape.

Ñane retame ñaikoteve hetáre omoiru'ara ko kuirnba'e apopy.

M.T

Buenos Aires/4/jasyryvytu/1970

8

P lÁTA Y VYGUY

Maiteimímante

Paraguái ñe'eporahaipyre ningo jaikuaaháicha ha'e gueteri petei kapuéra pyahu pora oikoteveva tapicha arandu oñemitysévare ipype, hetamíko oihína umichagua -isararnbipánteko-, umi máva ha'ehína ymaite guivéma ohyvykóiva ñe'epora yvy ha ohapyaty katuíva hemiandu ra'yi heñói va'ekue tape ku'áre, umi kuña ha'e ... kuimba'e paraguái niko oipyaha mbeguekatu oúvo ñane reta ñe'epora guaraní ñe'emegua.

Ñane avañe'e hetaitéma ho'a ha opu'a rire, oguerujey sapy'a ipytu ha oñemoi ogueraha ipéchore karaguataty vai opororopava'ekue haperame, EL LECTOR ndohechagíri ñane reta ha ñane ñe'eporahaipyre remikoteve osapukáiva ojerurévo oñemono'6mbami ha oñemoherakua hagua, upéichar6rnantepy avei avañe'e poty oguatáta tape pyahu poti asy ymaitérna oikoteveva rehe, jahechápa hetesoro ha ipotyjera ko'ereíre.

maurolugo

9

:¡¡ 1

i '1 ¡':

'.1! i i

1 ! 1 ':1

'[1 1' '¡,

: j ¡ ',1

1 :¡ '

! '

1 ' ~

10


Dóña Huána ñiire hoke kuéra pyhare omboty;

ápe ha amo osapymi tata rendy.

Ysyry rembe'yre ipoyvi mimbi oipyso ysoindy.

Ñasaindyre ohasa ñakiiriitii veve; ysapy omohe' 6 ñepyru

kurupika'y raka; kuarahy reike kotyo purahéi omombe'u

pe kambuchígui hoi'u haguépe ára toguekuiha.

Yvágare hory jasytata guasu ka'arugua.

P LÁTA YVYGUY

-Arakuépe, kuimba'e ha kuña kuéra rekove osyry;

pyhare vove katu te' 6 ojepovyvy,

jasy omyasái aja hataindy ro'y.

-Ha u pe kuévo opii'ámba joa umi ñande py guype oguerekóva ijyvykua.

- Anichéne lasánima, oje'eháicha upérupi,

ára yma guarépente oñepyru. Katuetei oiméne

ko árape avei hoi'u.

- Mba' erapa jaikuaase mamópa hapo ypy anguéra marandu.

11

Jll i;

i . . p, ! '

! ·h

12

C ARLOS MART ÍNEZ G AMBA

- Eñangarekóke nderatáre, ani ogue;

ha y haku aja tamombe'u peeme mba'éicha rupípa, lasánima, oikovéva

apytépe oike.

Tase puku jojáicha oñehendu mita mimi ahy'o ryr:yi:

-Mua, mua, eju ja'u avatiky.

Otimbo ha opiriri ipópe kuéra tata'y.

- Aniangátei pei1emomombyry, cháke mua jaryi.

P lÁTA YVYGUY

- Ñodiir6 ijojaha'yva, raka'e, pe Lóma Valentína gua,

oñehenóiva avei Ita Yvate.

Soláno Lópe upér6 ñorairo omo'aka.

Ipytyv6hára kuéra ijykére ho'a joa.

Pok6i ára ha pyharekue osapukáihaipyaheva

mante oñehendu, kañ6 k5r6r5

ha kavaju pysape ryapu.

- Mbaupépa umi ára vai guasu etégui ñamo sarambi jeyne

itanimbu.

Mita kyryi mimi, tyryryhápe, kuartel henerálpe oñemoguahe.

Oñandu vove te' o ipojái hesekuéra, yvyre ojeity omano hagua kidrihápe ete.

Valói Rivaróla, karia'y oje'eha,

13

. !

¡ 1

!

14

' ·

CARLOS MAR TÍNEZ G AMBA

ne'1:ra gueteri okueráva Avay jejapikuégui, hupágui opo, í1orair6me ojehe'a.

Voi ojevy: Kiritóicha huguy t6r6r6,

iñaka ojopy ; ikua pa'uipi

iñapytü'ií osyry.

Lepati Escobar, ñorair6 opa rire,, hasyva, ojejapi téra ojekutu va'ekuepe

Ypekua karagua rupi oguen6he.

Hapykuéri oje'ói avei kuña ha mitamimi.

Ha upéicha, Cerro Leónpe oñemogilahe, Soláno Lópe rendápe,

ñande ehérsito rembyre.

······ ············ ········· ······· ·· ··· ·························

Cerro Leónpe, Mariskal ehérsito pyahu omopu'a jey.

Mita, tuja, hesaiva ha hasyva, poyvi pyta, m6r6ñ ha hovyva guype

P!Á TA Y vYG UY

oñembyaty.

Upér6 kañ6 Yvyku'ípe, ojejapo gueteri:

tupao kampánagui ojepe'a vrónse rembyre mimi.

Pólvora ipokama; hi'upyra, upéichante avei.

Kokuépe ndaiporivéima oñemityva kuimba'e, kuña ha mita,

ñande ehérsito rapykuéri oje'ói pa.

Cérro León guive Cérro kora peve ñorair6me ñande ruguyho,

140 légua pukukue jave.

Pirivevúipe, agosto 12 k6'eme, ita, yvyku' i, vidrio rembyre,

kañ6me ojepuru.

Kuñakuéra oñorair6 avei; kambáre ondyvu,

15

1

11¡111 1

ji'

ji.

il .

1' . !;'¡ ' ¡'., . . ,.

1

1 1' 1 : 1

1 .11 i

¡(1 1,1 'i·' 1

1111

1

1 1¡¡

1 J· 1

! l; 1 . ·. '

1

1\ . 1

ill,'

11''· '' ! 1

1 1• 1 .

! : 1 1

16

C ARLOS M ARTÍNEZ GAM BA

ohesa aty, oikarai, oisu'u.

Aípo kónde d'Eu, vrasiléro mburuvicha,

Pedro Pablo Caballerope oahy'o mondorouka.

Ha opitálre, o'imba'yva ha omanombotávagui henyheva,

ojatapy.

Naíno Caballero, mita mimi reheve, -tendyva guasu gua'u-

teta mandu'arame omoinge Acósta Ñü.

Kañ6 rendyvu oñaka'o Florentín Oviedo kavaju,

oúva, omombyta rire iñani, yryre ojejoso,

tuícha mboka ryapu ha sáule parara reheve

ha tuguy chororo.

PLÁ TA Y VYG llY

Karnbakuéra, kapi'itindyre omboja tata.

Sapukái ha pyahe rnante oñehendu, mita rete eh yryry,

tata sunünu. Yvága ojaho'i tatañna.

Lópe ykére tetagua oñorair6,

oñ.andúgui ho'ópe ñane reta ojehaitypo

ha hendive, ipaha peve tekoteveha ojepytaso.

Vílla Kuruguatype, Lópe he'í jey partiku kuérape, anive hagüa

hapykuéri otyryry.

Jepeve upéicha, ka raí guas u ñe' e

tesaráipe upér6 ojeity.

17

i :1 ! ..

1

1 ' - · i•

18

C A R LOS M AR TÍNEZ GAMBA

Ndaipóri kuña hembiayhúpe ohejaséva; itúva ha isy rapykuéri hase mita mimi.

Yvypóra o"Iháicha, Soláno Lópe oguaheha peve oguahese avei.

Soláno Lópe omano rire mba'e ikatu paraguái memby, omano'yro,

ñorairogui opytu'u.

Lópe oikove aja, omanova'ekue jepeve opü'a jeyne

kambakuéra renondera.

Ha upéi Lópe oisu'u, ipaharame,

Cerro korápe, tetaygua yvy akyta ruguy.

P LÁTA Y FYG UY

Pe je'ói asy ete pa'uipi, umi oguerekóva gueteri

hembirepy rembyre, yvykuápe ojaty

ou hagila ipiári fiorair5 opa rire .

Ndaikatuvéima ati'ype ojegueraha lívra ha ónsa karamegua.

Hi'ári eteve, juky ku'í órogui ojepotave.

Tape ykére, yvyra yvate poguasu guype,

heta kambuchi renyhe oñefioty; oimeháichareínte,

oimémagui kambakuéra renda

omboryryi oúvo yvy. oimeha rupi rei itaju takype opyta

oha'arovo ijára hesekuéra imandu'a, téra tekove ipo'áva

mbo vy'ara.

19

i ': '¡ '

,, 1 ,, .,

/t:i ;' 1 111, i

'¡ ·· ' ! 1¡¡" 1

i (' 1 ,, .11

i¡ ' ¡··1' 1, 1 i .

!! :"· ' ,,1

'1 ; ; '

' •'¡·'

¡: ''. 1 .

1 '!

1 !

1:

i i 20


-Che jaryimi omombe'u isy he' i hague ichupe:

"Soláno Lópe, kuarénta karrétape, ohupika pláta ha óro teta mba'e

pe ñorairo Pirivevúi rire;

Karréta kuéra oñembotyryry Mbarakaju ru'a meve

ha yvykua hugua'yvape ojeity".

- Upéi, ndaje, umi karrérope ojejuka, ani ha gua omombe' u teta rembirepy renda.

PLÁTA YVYGUY

Ndaikatúiva oje kuaa

mamoitépa umi karréta

oñembojaparo.

Ñemimante hi'ári kuéra ojepyso.

Ha péicha, ára rysyire, guaimi mornbe'uraro,

tataypype, ou oiko.

Hetaite jepe ojeheka, gérra guasu opa rire,

pe kuára karréta mokoha.

-01 he'íva avei umi siéte vaporkue,

Yaguy Guasu peguápe, teta rembirepy

Lópe oñapyrnika hague.

21

i . 22

i 1;

---- ---------------·-C ARLOS MARTÍNEZ GAMBA

-U mi tembirepy oha'aro, y téra yvy guype, ousévape ojo'o.

Tapicha hekove kané' ova, ojehechaséva mba'ejára guasu, itarovaite umi ñotymby rekávo

ou'ara hekovégui omboje'o mboriahu.

Pláta yvyguy ñeguenohe, opáichagua kuimba'e ha kuña

rembiechaga' u ...

Ndaikatuichénepa che avei, heta aiko rire mba'e ñeminguére

ajesareko, ahupyty kuarepotiju ha itati ku'i kuemi.

PLÁTA YVYGUY

Kapi'ipe ha ñanandy oñañüa hogue ha hapópe

pláta yvyguy.

Mba'erapa pe yvyre oñe mba'apóta oimémaro hyepype heta temity mono' o,

memupyréma, ohekakuaávape oha'aro.

Upévagui, kuimba'ekuéra, tekápe itarovapa joa;

yvy sóndape oikuht, ipyahevare ojapysaka.

Pyhare ratare ojesareko ha pe hendy hague etépe,

aka raku reheve, ojo'o.

23

,i '

! ' · !:

' ¡ '1

24


-U mi ohekáva pláta yvyguy, kuarahy ymaguare tupaitüme

hekove kuéra ombojevy.

-Ndaikuaái che aipo kuarahy tupaitümepa umi ñande rapichakuéra ojevyse. Ikatu mba'éne Lópe kuéra árar5,

ñorair5 guasu mboyve, tyva.ta ha vy'apópe ñane retame

ojeikóro guare.

- Umi áraro, -kuatiañe'e omombe'u-

chaléko voto eterlína ojepuru.

-Ha kuña kuérare, henypy'a peve osaingo

mbo'y anambusu.

PLÁTA YVYGUY

-Che ahechaháicha, a tapicha pláta yvyguy mba'ekuaárente

hekovekuéra omboguata.

-Oguata vaicha hikuái koty ñembotypyre, oñeñongatuhápe

mba'e jojaha'y, ha upéva rekápente ombohypa

hekovekuéra syry.

Á tapicha ñaimo'ante ojesarekóva ikatu'yvare oñembohéra ha ojekuaa.

Oimo'ata mba'e niko hikuái yvy ojekuaa'yva reheguápe oiketaha.

Umi ñotymby rendápe ete, ndaje, ojevy

ijarakuéra angue.

25

¡·:,.; ... , .. 1¡1; '

l, ~ :: .

¡, '·'

1 ··:

'·' '•¡1_

'-¡·: ....

·, . 1 t.i

o ;

1'

26


-Narnornba'e guasúi che upéva: oikovéva téra ornano va' ekuépe

pira pire vera ornbotyryry.

-Ha rnba'éguipa anichéne oirnéro añete, kuarahy, ornboje'o yvyre ha'anga

hese ojerekuévo.

-Ha ha'égui kuarahy Ñandejára jehechaukaha, kuirnba'e ñe'a ha'eháicha

kuarahy ra'anga, itajúpe

Ñandejára jaikuaa.

Anguéra ornornyise ijitaju okéva yvy guype,

guenoheha ojapoukátagui katuete -upéicha oñernornbe'u

rnísa hese kuéra, jahechápa ndohupytyi hikuái,

hasypeve, pytu'u.

P LÁ TA YvYGUY

Aña katu ndoipotái ojetopa pláta yvyguy, hi'agui ijára anguépe,

ára apyre'yre, ornbopoguy.

- Upévagui heta pláta entiérro rekaha, aña ornondyi rire, opyta itarova.

Mba'épa peje ko íi.orairome: aña ndoipotái pláta yvyguy ojejo'o,

ha pláta jára angue ka tu irnbopytu'ura rapykuéri oiko.

¡Ha!, anguéra, oñeha'ambaitéva jehoverehágui ose hagua.

¡Ha!, itaju ha itatl, ornboyvytuséva ijyvy kua.

Mbarete okéva guive oñernornyi pende saso jerurera.

27

j\!¡ 1

-~ '·' l.i; r~ : ·' '

·~~~ i ,, 1,.

' ,. ··.•. :. '

' ·~

'·;'11,

,, !¡ ' '

,, ' ' •.·

1 ', ...

.':1

'1

''

1!,

28

.... , _, __ · -~-.. - - -----

CARLOS MARTÍNEZ GAM BA

Ñandejára mba'éva ha aña mba'éva, hendaitépe oiva ha hendape'yme,

mba'e p6ra ha mba'e vai kuimba'e ha kuña rekovére ojáva

ojotopa manterei.

Tupa ñe'engue ha kuimba'e tembiapokaupy ári, arandu ha mborayhu mboypyri,

anguéra oñemongu'e.

-Oiméramo ndapekéi, yvága rata rendy ojajái p6tive jave,

pe hendúne ayvu vevúi pehendu'y haguéicha araka'eve.

Ndaha'éi lembu téra kyju ryapu, ndaha'éinte avei yvyra rogue

omyatymóiva yvytu.

PLÁ TA YVYGUY

- Mba'e tepa upéichar6.

Tekove ñe'angeru; kirirThágui ojepe'o va'ekue

jahe' o poriahu.

Oke ojepe'a vevúi asyete pytumbype.

01 petei kotypype oúva oike.

- Mávanepa oime.

Óga mopu'ilia ñorair6 guasu mboyve.

Kotyre o jeporeka; oke oTháicha

omboty, oipe'a. Upéi, korapyrema

o guata.

29

¡; .¡

,; 1

'!

1 '

.'f

' '~ 1 ! :

.L., ,i

¡il.

. '\ .. ,

¡,

- 11

30

CARLOS MAR TÍNEZ GAMBA

-Mba'épa oikóne o heka ...

Rondána kychy'yi oñehendu.

-Oirne rnba'e piko lasánirna pii'a ijuhéi, térapa poso ruguápe

okañy urni ónsa ha lívra sa'yju.

-Ornano va'ekue opu'a jey ha ou ohekávo pláta yvyguy.

-Ikatu mba'éne oñernornandu'ase urni áragui

oikovér6 guare.

P LÁTA YVYGUY

Anínte re pü'a; jepeve ndepya'e,

anguérape ndaikatúiri jahecha.

Eñepy'aporandu noimeichénepa póso ruguápe

entiérro oñeñongatu.

Marnópa jaikuaa ndépa ndaha' éi

pláta yvyguy guenohera.

Ñane retarne heta kuarepotity kuára oi. Anguéra, lívra ha ónsa renda

ikatukuaa ñandéve he'i.

Ejapysakáke hesekuéra, yr6 oñehendukáne

oirneháieha rei.

31

1 ,1 1

1 •• 1 •

• 1 1. 1 1 1

1 11 : . ,, '

1 1

"11 ~ 1 ...

. · ,¡ .. '1

:q: .. ;

•l.· i·

l.}

32

CA RLOS MARTÍNEZ G A MBA

Ouva'era nde rekovépe ojehaitypo, nde kérare oguata, ndeati'yre opoko.

Reñandúne ma'e hesayva ne apytu' ure o has a.

Ipahápe oñemboheténe ha arakuépe ojehechauka.

- Terehecha rehechaháicha, pe anguépe resene reporandu,

yvy akyta pehenguépe rejaty rire nde juru :

-Ndépa ko yvy apéregua kritiáno, térapa Ñandejára nembou.

PLÁ.TA YlfYGUY

Ani rekyhyje; a mba'e ani ndereroviaséi gua'u.

Ani re mbotove pe sapy'a ikatu'ara ojapo ndehegui

karai guasu

-Kóva che mbyetia'e ... Mba'e pejér6.

Lagúna Hu póragui amombe'use.

- Aipóvagui ahendúmi che michimír6 ha tuichaitémi chembokyhyje .. .

- Upéicharamo iporane che y pupuháre ajatapyñái.

33

1 ,,

1

'1: !:

•.;.

1 ·¡ ' ·n:: .. 1.

1 d .,

• 1 . ¡

, .. ,. ·'i

34

CARLO S MARTÍNEZ GAMBA

-Ha embopyahu jeymandi pe ka' a. - Lóvo rnarin ryapu pa'üipi,

Lagúna Hü rembe'yre oseva oñembojaru,

pete! sapukái oporomopiñmbáva sapy'ánte oñehendu.

Upe sapukái ndaje, opoi Aguírre rembirepy ñangarekoha, tembirepy oha'ar6va yruguápe

ousévape oheka.

Ñembo'e rnante, téra tupamba'e ñe me' e, pe tujamíme ikatúta

ornanóva pytu'úpe omo'inge.

PLÁTA YVYGUY

(Yvyty kupépe ñasaindy okañy jey. Gállo kuéra, pyhare pytére,

isapukái omboryryi).

- Karréta petei, ose va korapy ñernbotyháre,

"Pindoty" óga atyre ohasa.

Kiriri ojaho'i opa oiva; opyta rnandu'arame pe ayvu tapiaitegua.

Yvágare ojoasa aravera ha aratiri .

Mombyryhápe, Ñandejára oityvyro ivakapi.

35

'1

i 1

11 !' ¡ (

. i l

.,, i

! ¡ ' 36


Kuarahy reiképe, "Pindoty" óga aty, vy'a'y mante ome'e ho'akuévo pyrumby.

Mbohapy jey tajasu guyra "Pindoty" ári oveve. Haseme omombe'u

iñaguiha pane.

Óga guasu, inandi hápe he'i ndojavyiha

pe guyra oikuaáva ha omotenondéva teko mara.

Karréta, mbegue katu ete, oheka Lagúna Hu,

oikohápe mbói jagua ha kuriju.

PLÁTA YVYGUY

Aguírre rembirepy ipype ogueraha,

ha umi irundy karaguata a órogui ombojeguámiva hupa.

Pa pakova haka plátava, hi'a órova ogueraha avei, tuichaite herakua va'ekue

opárupi rei.

Kavaju arigua petei karréta rapykuéri itindy. Aguírre, hembiaporégui oñembohapykuere kañy.

Héta ndive oja'yvere. Oimér6 oje topa

ojejukáta katuete.

37

'¡j . '¡

~ ., ¡ 1 • ·,: ~ ,,

l. <.

q¡ p

1'

.!! !

} 1

1 '! " 11

1'

38

CAR LOS MARTÍNEZ GAMBA

Ikakuaahare ohejakuévo

Aguírre oimo'a te'6 ohape'arovágui ojehete rekyitaha.

·············· ······· · ··· ··························· ········ ····

Pindotype oguahe rire Aguírre rekaha kuéra, ndotopáiri mba'eve.

Karréta, ñu mbytére, nandi ha ha'eaño. Hapykuere katu ama omboje'o.

Oimér6 gueteri mandu'a umi irundy karaguata a rehe

ha pe pakova, ou pe tujamígui

karréta ñapytiha.

PLÁTA Y VYGUY

Aguírre, ndaje, kysépe, iñe'a sare ojepoguyguy, ani ha gua omombe' u

hembirepy kañy.

Hi'angue, oguahevo ikuarahy jere,

yvágare omboryryi isapukái ha py'aporiahu verekóre ojerure.

- Ko káso Lagúna Huichagua oimeraeva yvyty pa 'üme

ojetopa.

Ndaipóri voi táva oguereko'yva ipláta yvyguy:

tata rendy yvy ryepygui oseva ha upéi oguejey.

Póra angue, jagua iñaka'yva,

oiko'ara ojere pláta yvyguy

oñeguen6he peve.

Oimér6 angue ñemomyi opa, oiméne katuete oúgui

entierro jo'oha, ha iñembo'e ha itupamba'e ñeme'éme

ohovasa.

39

~ ----

:¡1

1.: CARLOS MARTÍNEZ GAMBA '•

·r·

''

~ ~ . '1 '!

'! ' 1: .'

1' 1 ' ., ¡, 1'' '

1,

1

' '¡ ,i

¡, 1

-Ha o'in1érarno amoite naranhatype, pe tape ykére,

residénta guatahare, ndaiporivéirna sapukái

tata rendy, pyahe, oiméne pe kambuchi

Kárlo Kuárto renyhegui otopa va'ekue, mísa ipurahéi jojáva

ojapouka hese.

··············· ······················································· ······················· ··· ···························· ················

40

- Mba' éicha piko umi guaimi ñe' engue pejúta perovia.

Mboriahúgui rei paraguái apytu'ume pláta yvyguy rerakua ipotyjera.

Mboriahúgui reí tetagua akame oike entiérro jejo'o mante ikatutaha

ichupekuéra teko'asygui oguenohe.

Pláta yvyguy, añete ha'e ndéve, che ryvy,

rnboriahu py'aropúpente hapo ypy.

Ta'ar6 reí, jerovia'y ha tembiechaga' u jeharu

ornokañy hyepype pláta yvyguy.

PtÁTA YVYGUY

Upéicha rupi pehecháne pláta yvyguyre iñaka ku'éva hetaveha,

ñane retarne ipohyive jave teko'asy, pytagua jeheka ha urni verde'o aty ai

rnboriahu ry'ái pyteha.

Á árape, ñande rekove ñande pógui osyryry

ha tetaguá remimornbe'ura rapére otyryry.

-Che aikuaa pete! kuirnba'e pláta yvyguy rérape

oñemboviru heta va'ekue.

- Ernornbe'úpy oréve aipóvagui ha ani ndejapuete.

-ojejapo vove pe tape Encarnación-Paraguay,

ornba'apo urni vríngo kuérandive pete! karia' y joha' y.

41

, , ' ¡

=,1

,'

42

1

CARLO S MARTÍNEZ GAMBA

Kili 'i héra. Hóga oguereko

namornbyryi mákina kuéra oñepyru haguépe oyvy jo' o.

Sa'i umi vríngo tapicha paraguái ry'ái ombohepy. Hi'ári ete ikanguero joa

ha iñe'epohyi umi isy mernby.

Tahachi ha verde' o ruvicha, oiméro mba'apohára kuéra

hemikotevere ojerure, ombou konkríto ha mboka,

mboriahu pu'amby mokidrira.

Petei árape, Kili' i, omba'apopa rire,

ivosápe omoinge petei takuru, oipokuaágui kupi'íre

iryguasu mimíme omongaru.

Hapichakuéra ohecha vai vai ichupe ha kambuchi pláta yvyguy

reheguaháma oimo'a. Kili'i po'a ko'e hague, pya'e opárupi herakua.

PLÁTA YVYGLIY

Hóga rapére oguata joa kuña ha kuimba' e :

- Eremína oréve, Kili'íto, añete piko piáta entierro reguenohe.

Okiririnte Kili'i; oúvape guive omohü mohu ha ivosa juru mante rei ojora

ha oñapyti su'u.

Upéi katu he'i Paraguaype ohotaha oguerekóguiupépe

hembiapora : -K o vos a pohyiete, tekoteve

amohenda.

Chive, ta'yra rupiha ha presidénte seysional kolo'o, oikuave'e ichupe

ipasahera ha kuatia pyrague.

43

r: ;

1 ;1

¡· 44

CARLOS M ARTÍNEZ GAMBA

HCínta Munisipalgua

oñekiia avei: - Aiporukáta ndéve

pira pire ku' imi ha aháta nendive Paraguaype,

ani upérupi rekañy mba'e, Kili'i.

Ipytyv6seha Kili'i ohiia'i. Viru oñekuave'evare guive

ha' e ikiia cha'i

Hóga ypypegua kuéra he' i: - Ojevy rire Paraguaygui,

ikatúne ilívra rykue ñande apytépe oñami.

Heta ákoty ha pékoty viru omono' 6 rire,

Kili' i Posádape oh asa, Paraguaype ohorangue.

PLÁTA YVYGUY

Ha Posádape

oñembovolícho p6raite.

- Ajépa pe tekove tie'y pláta yvyguy rérape

ojehekakuaa.

- Perurima jeyntema pe aña mbaraka.

-Pe hecha piko mamópa ko lasánima ha pláta yvyguy

ñemongetápe ñase.

-N de káso, cheirii, ha'emítamante ndéve, cheargelaite.

45

i

1 ;

:1

46


--Che, k6'er6 mba'e amornbe'úne pe aikuaamíva. -Ha ko'aga jahapa jake.

Doña Huána ñure, yvytu kangy

oguerojyva Yvytyrusu, kapi'itindy omoñeakayvy.

(Ynambu sevói potykuru jera, ára ymaguarépeicha,

ombohykue jey!ne ñande vy'a).

(Heta aiko rire árupi ha pérupi, ahechase jey pe yvyty

ipoty haguépe tajy pyta).

PLÁTA YVYGUY

(Apytánte mora'e penendive ha ndahejái

che yvytypa'ii jere).

(Opáichante, añandu che jevy, yvytu pepóicha,

operere jey).

(Upe árape atopáne katuete pláta yvyguy

ombyetia'e pyahu'ara che rekove).

(Oñemornbe'úva chéve ndoje' osevéivaha

yvytúgui che ra'anga).

47

48


(Ha ouva'ekue che rapykuéri pe ára, ikuarahy

ha ikarnbuchi ryakua),

Yvágare ornirnbi jasytata guasu

oguerúva k6'et1.

Ysapy, tanirnbu,

tetape'apy, ojaho'i

gua'i rataypy.

Buenos Aires/26/jasyro'yete/1970

PLÁ TA YVJ'GUY

Ojejapopa parundy árape jasy'ypygui, rna porundysa ha

pok6ipate1 arajerépe, kuatiañe'e Nohehára Dinizo rógape,

Caseros, Provincia de Buenos Aires.

49

~ ' 1 1 1

1

1

1

1' :¡

1

·.[ ,,


50

Biografía

PLÁTA YWGUY


Ñe'yvotyjára paraguái Carlos Martínez Gamba hi'arapáy petei 13 jasykoi jave 1939-pe Villa Rica távape. Ko kuimba'e villarrikagua yma diytadúraramo oñemose ñane retagui ha oho oiko Guenosáirepe rae, upéi Posádape ha ipahaitépe ova Puerto Rico táva, Misióne, Argentínape, oikohaguépe omanoite peve. Hekove pukukue jave omba'apo ñane ñe'e guaraní re.

Hembiapokue: "Pychaichi" (1970), "Pláta yvyguy" (poesía; 1971), "Ikakuaaharépe ojevyva" (cuentos; 1973), "Yvoty aty poravo pyre" (1973); "Tapekue ka'a" (1975), " iño arapegua purahéi" (poemas; 1978), "Purahéi mita ñembotorore ha ñemongera" "Pychaichi rembihasakue Karai RRéi ha Sariare ipu'akáramo guare" (poemas; 1980; (poemas; 1984), "Ta'anga vera rendy" (cuentos; 1987) y "Jagua ñetü'o" (cuentos; 1989); "Pychai ~arande~o" [Historia del Piquento] (1991); Norairo Nemonbe'u Gérra Guasúro Guare (Crónicas rimadas de las batallas de la guerra grande). Omano petei 21 jarundy jave 2010-pe.

51

carlos martinez gamba - pláta yvyguy

Documents