BLOQUE I: CORPO HUMANO E NUTRICIÓN

1 A organización do corpo humano 4

1. O ser humano, un ser vivo 52. Da célula ao organismo 63. Tecidos e órganos 84. Aparatos e sistemas 95. Relación entre aparatos e sistemas 11Ideas claras 12Desenvolvemento de competencias básicas 13Actividades 14

2 Alimentación e nutrición 16

1. Alimentos e nutrientes 172. As necesidades nutricionais 223. As dietas 244. Conservación e hixiene dos alimentos 305. Hábitos alimentarios 34Ideas claras 36Desenvolvemento de competencias básicas 37Actividades 38

3 Aparatos dixestivo e respiratorio 40

1. A nutrición humana 412. O aparato dixestivo 423. A preparación do proceso dixestivo 434. O proceso dixestivo 465. O aparato respiratorio 526. O intercambio de gases 547. A ventilación pulmonar 55Ideas claras 56Desenvolvemento de competencias básicas 57Actividades 58

4 Aparatos circulatorio e excretor 60

1. O medio interno 612. O sangue, o fluído da vida 623. Os vasos sanguíneos 644. O motor da circulación 655. A circulación do sangue 666. O sistema linfático 707. O aparato excretor 72Ideas claras 76Desenvolvemento de competencias básicas 77Actividades 78

Avaliación de competencias 80-83

BLOQUE II: RELACIÓN E REPRODUCIÓN

5 Sistemas nervioso e endócrino 84

1. A función de relación 852. O sistema nervioso 863. A neurona 874. A corrente nerviosa 885. O sistema nervioso central (SNC) 896. O sistema nervioso periférico (SNP) 947. Os actos nerviosos 978. O sistema endócrino 98Ideas claras 100Desenvolvemento de competencias básicas 101Actividades 102

6 Receptores e efectores 104

1. Os receptores sensoriais 1052. O ollo 1063. O oído 1084. A pel, o órgano do tacto 1105. O gusto e o olfacto 1116. Órganos efectores: a locomoción 112Ideas claras 118Desenvolvemento de competencias básicas 119Actividades 120

7 A función de reprodución 122

1. Reprodución e sexualidade 1232. O aparato reprodutor masculino 1243. O aparato reprodutor feminino 1264. Gametoxénese 1285. A vida reprodutora 1326. A unión dos gametos:

a fecundación 1337. A formación dun novo ser:

a xestación 1348. O nacemento 1369. Esterilidade e técnicas

de reprodución asistida 13710. Os métodos anticonceptivos 138Ideas claras 140Desenvolvemento de competencias básicas 141Actividades 142

Avaliación de competencias 144-147

BLOQUE III: SAÚDE E ENFERMIDADE

8 A saúde e a enfermidade 148

1. O ser humano e a saúde 1492. Tipos de enfermidades 1513. As enfermidades infecciosas 1524. As enfermidades non infecciosas 1605. As drogodependencias 1626. A asistencia sanitaria 1647. Os transplantes 165Ideas claras 166Desenvolvemento de competencias básicas 167Actividades 168

Avaliación de competencias 170-173

BLOQUE IV: MEDIO NATURALE INTERACCIÓN CO SERHUMANO

9 Actividade xeolóxica externa da Terra 174

1. A enerxía solar na Terra 1752. Dinámica atmosférica 1763. Os procesos xeolóxicos externos 1784. A acción dos axentes externos

sobre o relevo 1815. A influencia da litoloxía no relevo 1896. Influencia do ser humano na paisaxe 1907. Carbón, petróleo e gas natural 192Ideas claras 194Desenvolvemento de competencias básicas 195Actividades 196

10 O ser humano e o medio 198

1. Os recursos naturais 1992. Recursos enerxéticos 2023. Recursos hídricos 2084. Problemas ambientais 2125. Os residuos 2186. Desenvolvemento e medio 222Ideas claras 224Desenvolvemento de competencias básicas 225Actividades 226

Avaliación de competencias 228-231

GALICIA

11 O medio natural galego 232

1. Factores que determinan a paisaxe galega 233

2. As paisaxes galegas 2363. A protección da paisaxe galega 249Ideas claras 254Actividades 255

AnexosEnfermidades e hábitos saudables 256Técnicas de traballo 267Índice analítico 276

22

001-003 0S3BGLA_11.00v7.qxp 28/3/11 10:41 Página 2

3

Cada unidade está estruturada en cinco partes:� Unha páxina de presentación.� Varias páxinas de desenvolvemento.� Unha páxina de ideas claras.� Unha páxina para o desenvolvemento de competencias

básicas.� Unha dobre páxina de actividades.

PresentaciónA unidade comeza cunha fotografíarelacionada cos contidos que vasestudar. Intenta contestar as cues-tións que se formulan e poderásvalorar os teus coñecementos pre-vios sobre os devanditos contidos.

DesenvolvementoNestas páxinas expóñense os contidos esenciais e propóñense activi-dades para que apliques os teus coñecementos.

Ademais, nelas atoparás contidos importantes resaltados cun fondo decor, curiosidades científicas, vocabulario, datos para lembrar,..., así comoactividades para pensar e avanzar na túa aprendizaxe (Reflexiona).

Avaliación de competenciasAs unidades agrúpanse en bloques temáticos e inclúese unha Avaliaciónde Competencias en cada un deles. Con estas actividades comprobarás atúa competencia para aplicar os coñecementos adquiridos en situaciónsque reflicten o mundo real.

Ideas clarasNesta páxina resúmense os contidos fundamentais da unidade. Leadespois das páxinas de desenvolvemento e repásaa con frecuenciapara manter frescas as ideas principais.

Desenvolvemento de competenciasTrátase dun conxunto de actividades formuladas a partir da lectura detextos motivadores e destinadas ao desenvolvemento das competen-cias que os alumnos deben alcanzar ao longo de todas as unidadesdidácticas do libro.

ActividadesAquí atoparás actividades para repasar os coñecementos que adquiri-ches, así como para ampliar algúns aspectos tratados ao longo dodesenvolvemento da unidade. En cada unha indícase o seu nivel dedificultade: baixa (�), media (��) e alta (���).

Desde que María viu esta fotografía, só pensa enviaxar a ese precioso val con impresionantes ferven-zas caendo polas paredes verticais. Decatouse de quese trata do Lauterbrunnen, un famoso val do Alpessuízos.

Observa a fotografía detidamente. Cal é a orixe do valde Lauterbrunnen?

María buscou información sobre o lugar onde seatopa este val e comprobou que está preto do macizodo Jungfrau (4 158 m), onde se localiza o gran glaciarAletsch que, cunha lonxitude de case 24 km e unhaárea de 118 km², é o de maior tamaño e o máis longode Europa.

María contempla a fotografía do Aletsch con entusias-mo e convéncese definitivamente de que ten que visitarSuíza, pero na fotografía hai algo que non comprende.

Que son esas liñas paralelas e escuras que se aprecianna lingua do glaciar?

Podes deducir se o xeo deste glaciar se acumulou nunúnico circo ou en varios?

1

2

3

Os materiais que arrastra un glaciar poden diferenciar-se facilmente dos que arrastra un río. En que te debes fixarpara diferencialos? Como son o aspecto e a forma duns eoutros?

María sabe que algúns glaciares desembocan direc-tamente no mar e se fragmentan en grandes bloquesde xeo, chamados icebergs, que flotan na auga ata queafondan. O xeo do Aletsch non chega ata o mar, senónque se funde para dar lugar a un río. Nesta fotografíapodes apreciar como nace o río Ródano a partir dafusión doutro glaciar suízo, o Rhoneglacier (ou Rhone-gletscher).

Como evoluciona o perfil transversal dun val desdeque o glaciar se funde ata que a auga chega ao mar?

María vive en Murcia, unha rexión onde non existenríos tan caudalosos coma o Ródano e onde o axentemodelador da paisaxe non é a auga. En Bolnuevo, pretoda súa cidade, existen unhas formacións xeolóxicas moicuriosas, como podes observar na fotografía:

Cal cres que foi o axente xeolóxico máis implicado naformación desta paisaxe?

4

5

6

Actividade xeolóxica externa da Terra 195

A enerxía solar na TerraA enerxía solar é o motor dos axentes xeolóxicos exter-

nos e é responsable da dinámica atmosférica.

Dinámica atmosféricaA atmosfera contribúe a regular a temperatura do pla-

neta.

A variación da insolación controla os climas e o tipo demodelado asociado.

Os procesos xeolóxicos externosOs axentes xeolóxicos externos son o xeo, o vento e a

auga nas súas distintas formas (de arroiada, de torrentes,de ríos, do mar e subterránea).

Os procesos xeolóxicos externos transforman a superfi-cie por medio da meteorización, a erosión, o transporte e asedimentación.

A meteorización pode ser física (debida aos cambiosde temperatura), química (por acción da auga e os gasesatmosféricos) e biolóxica (causada pola acción dos seresvivos).

Formación das rochas sedimentariasOs axentes xeolóxicos externos destrúen as rochas da

superficie e forman partículas que trasladan e depositan encuncas sedimentarias.

As rochas sedimentarias orixínanse pola diaxénese(compactación e cementación) dos sedimentos.

As rochas sedimentarias clasifícanse en detríticas, deprecipitación química e organóxenas.

A acción dos axentes externos sobre o relevo

O modelado glaciar caracterízase pola presenza devales en forma de «U» e morenas.

A acción modeladora das augas salvaxes e os torrentesvese favorecida pola ausencia de cuberta vexetal.

O modelado fluvial depende do tramo do río. No cursoalto predominan a erosión e o transporte; no medio-baixo, otransporte e a sedimentación, e na desembocadura prevale-ce a sedimentación.

O modelado costeiro consiste en formas erosivas, comoos acantilados, e de depósito, como as praias.

A acción xeolóxica das augas subterráneas nas zonascon rochas solubles dá lugar ao modelado kárstico.

O modelado eólico ou desértico é orixinado pola accióndo vento.

A influencia da litoloxía no relevoA disposición das capas resistentes provoca a aparición

de distintos relevos estruturais: de estratos horizontais,inclinados e verticais.

Influencia do ser humano na paisaxeO ser humano transforma a paisaxe actuando directa-

mente sobre ela ou modificando a acción dos axentesxeolóxicos externos.

Carbón, petróleo e gas naturalO carbón e o petróleo fórmanse por acumulación de

materia orgánica en ambientes carentes de osíxeno.

Son moi importantes como fontes de enerxía.

194 UNIDADE 9194

Elabora un mapa conceptual cos principais contidos da Unidade.

�� Cres que é importante que se imparta educaciónsexual nos centros docentes? Xustifica a resposta.

� Que representa o seguinte esquema?

Identifica os elementos que se sinalan no debuxo e indi-ca en cal deles se produce:

a) A formación de hormonas sexuais.

b) A maduración dos gametos.

c) A formación dos espermatozoides.

d) A secreción de líquido espermático.

� Que representa o seguinte esquema?

Identifica os elementos que se sinalan no debuxo e indi-ca en cal deles se produce:

a) A fecundación.

b) A xestación.

c) A formación de hormonas sexuais.

d) A nidificación.

� Nomea as células, moléculas ou estruturas do apa-rato reprodutor masculino que equivalen no feminino ásseguintes:

a) Óvulos.

b) Estróxenos.

c) Ovarios.

� Que substancia segregan as seguintes glándulas?

a) Vesículas seminais.

b) Próstata.

c) Glándulas de Bartholin.

d) Glándulas de Cowper.

� Que células dos aparatos reprodutores teñencilios? E flaxelos? Que funcións desempeñan estas estru-turas en ambos os dous casos?

�� Que vantaxes teñen as seguintes características?

a) A alcalinidade do líquido seminal.

b) A estreiteza das trompas de Falopio.

c) A localización dos testículos fóra da cavidade abdo-minal.

d) O elevado número de espermatozoides en cadaexaculación.

e) A presenza de substancias de reserva no óvulo.

� Describe o percorrido dun espermatozoide desdeque se forma nos testículos ata que fecunda un óvulo.

� Copia no teu caderno e completa este cadro:

� En que proceso interveñen as seguintes hormo-nas?

a) Proxesterona.

b) Hormona luteinizante.

c) Hormona estimulante do folículo.

Cal é a función de cada unha delas?

10

Proceso (continuoou descontinuo)

Cantidade degametos (moitosou poucos)

Momento da vida en que remata

Espermatoxénese Ovoxénese

B

D

C

A

G

C

D

A

I

E

F

BH

9

8

7

6

5

4

3

2

1

142 UNIDADE 7142

�� Se a xestación dura 36 semanas, por que os xine-cólogos contan 40 semanas desde o comezo da últimaregra para calcular a data probable do parto?

�� Este esquema representa o ciclo menstrual:

� Cal será o período fértil? En que días é máis probableque se produza a ovulación?

� En que momento do ciclo é máxima a concentra-ción de proxesterona no corpo da muller? A que cresque se debe isto?

� En que momento do ciclo é máis groso o endo-metrio? ¿Por que?

� Que lle ocorre ao endometrio se non se producea fecundación do óvulo?

� Que se desprende durante a fase menstrual? Calé a causa dese desprendemento?

�� Canto tempo transcorre desde a última mens-truación ata o parto?

� Que función desempeña a placenta durante oembarazo? Que destino ten cando remata o parto?

� Indica os cambios que lles son comúns a ambosos dous sexos durante a adolescencia e os que sonespecíficos dos rapaces e das rapazas.

�� Son posibles as seguintes circunstancias?

a) A gametoxénese sen meiose.

b) A formación de seme sen espermatozoides.

c) A menstruación sen ovulación previa.

d) O desenvolvemento completo dun embrión nastrompas de Falopio.

� Por que non hai menstruación a partir do embara-zo? Cando continúa? Por que?

��� Investiga: que é un embarazo ectópico?

�� Que vantaxes teñen as seguintes característi-cas?

a) O crecemento e a vascularización da mucosa do úte-ro días despois da ovulación.

b) A necesidade que experimenta unha muller embara-zada de incrementar o consumo de calcio.

c) A necesidade de que o óvulo e o espermatozoide seidentifiquen antes da fecundación.

d) A existencia do amnio.

�� Que é a rotura de augas? A que se debe?

�� Onde se sitúa o endoderma dun embrión?

� Que é a esterilidade? Cita algunhas das causas deesterilidade feminina e de esterilidade masculina.

� Que técnica de reprodución asistida cres que sedebería empregar cando a causa da esterilidade é queos espermatozoides do home presentan unha incapaci-dade para fecundar o óvulo da muller?

�� A fecundación in vitro é unha técnica de repro-dución asistida coa cal se producen con frecuenciaembarazos múltiples. A que cres que se debe?

��� Debatede na clase sobre os problemas éticos esociais que se xeran como consecuencia da produciónde embrións sobrantes na fecundación in vitro.

�� Son xemelgos idénticos os bebés nados dunembarazo múltiple por fecundación in vitro? Xustifica aresposta.

� Por que se fala de métodos anticonceptivos natu-rais e artificiais?

�� Pode o uso de anticonceptivos hormonais pro-ducir problemas a longo prazo? Razoa a resposta.

�� Que podes deducir dos datos que achega oseguinte cadro?

Método anticonceptivo Porcentaxe de fallos

Método do ritmo ou Ogino 26-25

Coitus interruptus 8-17

Preservativo 2-15

Difragma 2-15

Esterilización masculina 0-0,2

Esterilización feminina 0-0,5

Pílula 0,2-1

DIU (dispositivo intrauterino) 0,3-4

12

15

14

13

19

18

17

16

33

32

31

30

29

28

27

26

25

24

23

22

21

20

11

A función de reproducción 143

menstruación

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17

16

15

14

13

12

28

comeza opróximo ciclo

171

Segundo podes deducir da ilustración e do texto, o ciclo vital do Plasmodium falciparum é moi complexo.Podería transmitirse a malaria por infección entre humanos sen a colaboración do mosquito Anopheles?

a) Si, por exemplo, reutilizando xiringas usadas por un enfermo de malaria.

b) Non porque parte do ciclo vital do Plasmodium ten lugar no tubo dixestivo do mosquito.

c) Non, porque os humanos non se inxectan saliva uns a outros.

d) Si, o simple esbirro dun enfermo con malaria poría en perigo de contaxio as persoas que se atopencerca.

Un síntoma da malaria é unha fatiga moi acusada. Tendo en conta o ciclo vital do Plasmodium, a quepode deberse a fatiga destes enfermos?

a) Á destrución das células hepáticas (hepatocitos).

b) Ao extremado cansazo que produce a loita contra a enfermidade.

c) Á destrución dos glóbulos vermellos.

d) A que o Plasmodium tamén coloniza os pulmóns.

Outro dos síntomas da malaria son as febres recorrentes, que coinciden co momento no que os eritroci-tos rompen e liberan miles de merozoítos no torrente sanguíneo: cada dous ou tres días o paciente pre-senta calafríos seguidos de febre alta; horas despois, presenta sudación abundante e desaparece a febre.Cal é o papel da febre no transcurso da malaria e doutras enfermidades?

VACINA CONTRA A MALARIAA vacina contra a malaria poderá apli-

carse de forma eficaz a escala mundialdentro de catro ou cinco anos, segundoafirma o doutor Pedro Alonso Fernández(Madrid, 1959), investigador do Centrode Saúde Internacional do Hospital Clinicde Barcelona, con sede en Mozambique.

A compañía farmacéutica GlaxoS-mith-Kline (GSK) anunciou o inicio dunestudo en fase III para comprobar a efica-cia da vacina fronte á malaria que estádesenvolvendo no que participarán untotal de 16 000 nenos de entre 6 semanase 17 meses de vida de sete países africa-nos (Burkina Faso, Gabón, Ghana, Kenya,Malawi, Mozambique e Tanzania).

O ensaio foi deseñado co consentimento das autoridades sanitarias perti-nentes da Unión Europea, Estados Unidos e os sete países africanos partici-pantes, xunto coa Organización Mundial da Saúde (OMS). Cada un dos paí-ses onde hai un centro no que se está realizando o estudo da vacina estáfacendo revisións independentes para asegurar que o ensaio cumpre osestándares nacionais legais, éticos e de seguridade para investigación médica.

Por este proxecto, Pedro Alonso Fernández, xunto cos responsables doKintampo Health Research Centre de Ghana e o Ifakara Health Institute deTanzania, foi galardoado co Premio Príncipe de Asturias de Cooperacióninternacional en 2008.

EUROPA PRESS, 4 de novembro de 2009

5

4

3

Avaliación de com

petencias

UNIDADE 8

170170

Le os seguintes textos e contesta as preguntas que se fan a seguir:

A MALARIAA malaria, tamén chamada paludismo, é unha enfermidade causada por

un parasito denominado Plasmodium (reino Protista, filo Apicomplexa, claseSporozoa, orde Haemosporida, xénero Plasmodium, especie P. falciparum).

O parasito transmítese a través da picadura de mosquitos do xénero Ano-pheles infectados. No organismo humano, os parasitos multiplícanse no fíga-do e despois infectan os glóbulos vermellos. Os primeiros síntomas destaca-dos da malaria son a febre, as cefaleas e os vómitos.

Entre as intervencións fundamentais para controlar esta enfermidade ató-panse o tratamento con artemisinina —un produto natural da medicina tra-dicional chinesa—, o uso de mosquiteiros impregnados en insecticida e afumigación dos espazos pechados con insecticidas de acción residual, co finde controlar os mosquitos vectores. Para evitar a aparición de resistencias áartemisinina, a OMS recomenda a súa aplicación en combinación con outrosantimaláricos sintéticos, como a cloroquina.

Cada ano diagnostícanse no mundo entre 300 e 500 millóns de casos demalaria (o 90% en África), que provocan ao redor de dous millóns de mortesanuais, das que a metade son nenos menores de cinco anos.

Enumera as medidas que se propoñen no texto para loitar contra a malaria.

No texto dise: «Para evitar a aparición de resistencias á artemisinina.. » ". Que significa o termo resistenciacando estamos a falar dun medicamento e unha enfermidade?

Plasmodium necesita parasitar a Anopheles para reproducirse sexualmente,xa que a fecundación dos seus gametos só se pode realizar no estómago domosquito. A súa reprodución sexual non é imprescindible para producir aenfermidade nos humanos, posto que Plasmodium pode reproducirse asexual-mente no noso sangue repetindo incesantemente o ciclo eritrocítico dosmerozoítos.

2

1

Ava

liaci

ón d

e co

mpe

tenc

ias BLOQUE III: SAÚDE E ENFERMIDADE

cigotoestómago

gametocitos

ooquisteesporozoítos

esporozoítos

glándulassalivares

merozoítos

fase asexualeritrocítica

fesa tisularhepática

Ciclo infectivo da malaria.

Plasmodium falciparum parasitandoeritrocitos.

1. Define os termosreprodución e sexualidade.Que relación existe entrambosos dous?

2. En que se diferencia ungameto doutras células?

3. Que funcións desempeñanas hormonas sexuais?

4. Que é o ciclo ovárico? E ociclo menstrual?

5. Que son os métodosanticonceptivos?

CUEST

IÓNS

A función de reprodución

O aparato dixestivo

O aparato dixestivo está constituído polo tubo dixestivo e as glándulasaccesorias:

� O tubo dixestivo é longo (mide preto de 8 m) e presenta unha formavariable ao longo do seu percorrido, xa que se ensancha nalgúns tra-mos e se estreita noutros. Comeza na boca e remata no ano, e nel dife-réncianse as seguintes partes: cavidade bucal, farinxe, esófago, estó-mago, intestino delgado e intestino groso.

� As glándulas accesorias son órganos que verten as secrecións1 notubo dixestivo. Estas glándulas son as salivares, que se localizan naboca; as gástricas, no estómago e as intestinais, no intestino. O f íga-do e o páncreas son, así mesmo, dúas glándulas de maior tamañoque verten as secrecións dixestivas no tubo intestinal.

Actividades

Como é posible que o tubo dixestivo, que mide máis de oito metros de lonxi-tude, caiba no interior dun ser humano?3

2

42 UNIDADE 342

Aparato dixestivo humano.

boca

glándulas salivares

esófago

diafragma

estómago

intestino delgado

páncreas

intestino groso

fígado

vesícula biliar

recto

ano

apéndice

faringe

glándula salivar

Estrutura do tubo dixestivo

O tubo dixestivo está composto porunha capa celular interna, denomi-nada mucosa (cuberta, á súa vez,por unha substancia protectora elubricante, o moco), e por capasmusculares que, cando se contraen,fan avanzar o alimento ao longo del.

Sección do tubo dixestivo. Ao longo dotubo dixestivo atópanse dúas capasmusculares (unha lonxitudinal e outracircular), agás no estómago, onde haiunha capa máis (oblicua).

luz do tubo

capa mucosa

capas musculares

1secreción: substancia producida polascélulas secretoras ou glándulas e libera-da ao interior dun tubo ou ao sangue.

A preparación do proceso dixestivo

Para que as substancias que forman os alimentos poidan ser utilizadaspolas nosas células cómpren certos procesos mecánicos e químicos que astransformen en compostos máis sinxelos.

A preparación dos alimentos lévase a cabo no aparato dixestivo. Grazas áacción dos encimas dixestivos, que o organismo produce e que se mesturancos alimentos no tubo dixestivo, teñen lugar unha serie de reaccións quími-cas. Este proceso recibe o nome de dixestión.

A dixestión propiamente dita comeza no estómago, pero antes de quealcancen este órgano os alimentos sofren tres procesos: a insalivación,a mastigación e a deglución.

A insalivación

Cando introducimos un alimento na boca e, ás veces, simplemente convelo ou ulilo, comezamos a producir saliva.

A saliva é un líquido acuoso que segregan as glándulas salivares, situadasdebaixo da lingua e a ambos os dous lados da cavidade bucal.

As funcións da saliva son as seguintes:

3

Aparatos dixestivo e respiratorio 43

1. Pon na boca un anaco de pan. Que sabor ten?

2. Mastiga devagar o pan durante uns minutos, sen tragalo, para que semesture coa saliva. Notas algún sabor especial? A que se debe?

Ref lex iona

Os encimas dixestivos

Os encimas dixestivos son proteínascuxa misión é acelerar a rotura dassubstancias que forman os alimen-tos para orixinar os seus compo-ñentes máis sinxelos, os nutrientes.

A lingua

Ademais de constituír o órganoonde se aloxan as células do gusto(como verás na UNIDADE 6), a linguafacilita, cos seus movementos, amastigación e a mestura dos ali-mentos coa saliva.

parótide

submaxilarsublingual

1. Inicia a dixestión das moléculas de ami-dón presentes en numerosos alimentos(pan, patacas, arroz,…) transformándoas enazucres máis sinxelos, pois contén amilase,un encima dixestivo.

3. Facilita o paso do bolo alimentariocara á farinxe e o esófago.

2. Destrúe algunhas dasbacterias que existen nosalimentos.

Posición dos tres pares de glándulas salivares: parótides, submaxilares e sublinguais.

001-003 0S3BGLA_11.00v7.qxp 28/3/11 10:41 Página 3