bertiz jauregia natur parkea. (12 eta 16)

Etorri Kantauri aldeko ibarretara

“Bertiz Jauregia”Natur Parkea

D.B.H. (1. eta 2. ziklokoak, 12 eta 16 urte)

Ingurugiro–hezkuntza koadernoak

Ingurumena




Bertiz 3

Ingurumena

Material hauek AIANSORO S.L. enpre-sak (Ana Varela eta Isabel Ibarrola) presta-tu eta diseinatu ditu, Bertizko ParkeNaturalerako. Cristina Alfonso Seminarioketa Alberto Giménezek, biak OSTADARIngurumen-Hezkuntzako Elkartekoak,materialak berrikusi eta ideiak nahiz irado-kizunak eman dituzte.

Diseinua: HEDA-Comunicación

Bertiz Aurkezpena5

Ingurumena

Nafarroako Gobernua, 2000ko martxoan, “IngurugiroHezkuntzako koadernoak” seriea hasi zen argitaratzen.Lehen argitalpena 8 eta 16 urte bitarteko ikasleei zuzendu-ta zegoen, eta 10 izenburu desberdin bildu zituen.Arrakasta handia izan zuen, argitaratutako 1.500 aleak bere-hala agortu izanak horren froga delarik. Horren gaineko inte-res handia Nafarroako Komunitateko hezkuntza zentroekzein Espainiako beste leku batzuek erakutsi dute. Jadanik,Interneten ere daude eskura koadernoak.

Eskuan duzuen testu hau aipatu ildotik doa, Ingurugiro, LurraldearenAntolamendu eta Etxebizitza Departamentuak ingurugiro hezkuntza gizarte alorguztietan sustatzea helburu duen bere politika globalaren barruan. BertizkoJaurerriko ingurugiro hezkuntzako koaderno honek Nafarroako iparreko leku ederhori ezagutzeko aukera ematen du. Bertiz leku berezi-berezia da, dudarik gabe,ingurugiro ezaugarriak kontuan harturik. Izan ere, Nafarroak izendatutako lehennatur parkea izan zen. Ordutik hona, hau da, 1984tik, gure herrialdean dauden arte-an bisitari gehien jasotzen duen gune babestua da.

Foru Gobernuak ingurugiro hezkuntza langai duen beste material berri bat argi-taratu du, ikastetxeentzat zein horretan interesaturik dauden guztientzat. Ez dunahi, hala ere, koadernoak ezaguerak eskualdatzeko funtsezko helburua soilikbetetzea. Izan ere, irakurri eta aztertuko dituzten horiek ingurugiroa gizon-emaku-

mezkoen gizarte eta ekonomi kulturaren barruan sartzearen defendatzaile sutsu bihurtzea nahi-ko genuke, Nafarroak biltzen duen natur biodibertsitate zein oparotasunarekiko begirunea era-kutsiz beti ere. Ingurumena babestu eta zaintzeko jarrera eta ohiturak garatu beharrean gaude,zerbait errespetatzeko, ezagutu eta maitatu behar baita lehen.

Javier Marcotegui RosIngurugiro, Lurraldearen Antolamendu eta Etxebizitza

Departamentuaren kontseilariaNafarroako Gobernua

au

rke

zpe

na

1 Ingurugiro hezkuntza

Bertiz Aurkibidea7

Ingurumena

au

rkib

ide

a1. Aurkezpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

2. Gida didaktikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

2.1. Norentzat den . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112.2. Materiala nola antolatu den . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112.3. Denbora nola banatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112.4. Metodologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112.5. Arloak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122.6. Parkeko bisita nola antolatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122.7. Ohar eta aholkuak bisitarako . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132.8. Helburu orokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132.9. Helburu berariazkoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132.10. Edukiak: kontzeptuak, prozedurak, jarrerak . . . . . . . . . . . .142.11. Curriculumari txertatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162.12. Jarduerak nola egin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

3. Jardueren koadernoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

4. Informazio dosierra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

4.1. Bertizko Parkeko ekipamendua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .614.2. Materiala eta informazioa, jardueren lagungarri . . . . . . . . .634.3. Parkea bisitatzeko aholkuak eta arauak . . . . . . . . . . . . . . .634.4. Informazioa, Kantauri aldeko ibarretako hezkuntza arloko

beste baliabide batzuei buruz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .644.5. IHko beste ekipamendu batzuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .654.6. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

Bertiz

Bertiz 9

Ingurumena



Gida didactikoa

Bertiz Agurra10

Ingurumena

Nafarroan Natur Parke deklaratu den lehena izan da Bertizko Jaurerria, eta ordutik, 1984.urtetik, jendeari zabaldu zenetik, hain zuzen, ikasle talde ugarik programatu dute urtero jar-dueraren bat naturgurne babestu honetan.

Azken urteotan, ez du gora egin Bertizera datozen ikasle kopuruak. 15.000 inguru dira:garrantzi handiko kopurua da, Parkera guztira datozen bisitarien kopuruarekin alderatuta.

Horregatik, gune honen erabilera publikoa kudeatzeko, helburu nagusietako bat izan daHezkuntza Programa koherente bat ezartzea, eskola talde bakoitzari bere mailari egokituta-ko eskaintza egin ahal izateko.

Duela gutxi, Parkea bera arduratu da hezkuntza materialak argitaratzen LehenHezkuntzarako, eta orain, beste material berri hauek aurkeztu nahi dizkiegu DerrigorrezkoBigarren Hezkuntzako ikasleei eta irakasleei.

Hezkuntza Programaren bidez, naturgune honen eta, oro har, Kantauri aldeko ibarren gai-neko jakingarriak helarazi nahi dizkizuegu, eta zuen interesa piztea bertan parte hartzeko.

Bertizko Natur Parkean, ag

urr

a1

¡Zuen bisitaren zain gaude!

Bertiz Gida didaktikoa11

Ingurumena

2.1. NORENTZAT DEN

Material hauek Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 1. eta 2. zikloetako eskola-elkartea-rentzat prestatu dira. Beraz, 12 eta 16 urte bitarteko ikasleentzat.

2.2. MATERIALA NOLA ANTOLATU DEN

Honela antolatu dira materialak:

Irakasleentzat:

Gida didaktikoa: irakasleak behar duen informazio metodologikoa jasotzen du, bere pro-gramazioaren barrenean irakasgai batean baino gehiagotan erabil dezan.

Baliabideak: informazio dosierra eskaintzen dugu. Atalez atal, ikasgelako eta bisitaldikojarduerak prestatzen eta aurrera eramaten lagundu nahi da. Osagarri gisa ere balioko dute.

Ikasleentzat:

Jardueren koadernoa: Natur Parkeko bisitaren inguruan egin daitezkeen jarduerak biltzenditu.

Material hauek bi gai-multzo lantzeko aukera ematen dute "Naturgune babestuak"

eta "Biodibertsitatea", jarduera komunen inguruan, bi-biak.

Talde bakoitzak multzo horietako bat aukeratu beharko du, lantzeko.

2.3. DENBORA NOLA BANATU

Jarduerak zenbait lan-saiotan banatuko dira. Ikasgelan motibazioa landuko da, Parkera etorriaurretik, ikasleak dakienari heldu eta gehiago ikastera bultzatzearren, batez ere. "Naturgunebabestuak" edo "Biodibertsitatea" aukeratu, 4 edo 5 saio egin beharko dira, 50 bat minutukoabakoitza.

Bertizko Jaurerriko Natur Parkera etorrita, programako edukiak landu eta ikasiko dira.Ikasgelara itzulirik, gogoeta eta sintesi lana eginen da 4 saiotan, edo besteren bat gehiagotan,

gaietako batean sakontzea erabakiz gero, "simulazio-jokoan" esate baterako (IX. jarduera).

2.4. METODOLOGIA

Behaketan eta ikerketan oinarrituta diseinatu dira jarduerak, naturarekin harreman zuzena eta atseginabilatuz. Horrela, jokabide koherenteak eta naturaren aldeko jarrerak sustatuko dira ikasleen baitan.

gid

a d

ida

kti

ko

a2


Ingurumena

Taldeko lana bultzatuko da (informazioa eta esperientziak elkarri pasatuz), eta denek parte hartzea jar-duerak antolatzen eta aurrera eramaten, baita erabakiak hartzen ere; halaber, ikuspegi guztiak baloratu etaerrespetatzea.

Parkeko jardueretan saiatuko gara gaiak deskubritzen eta haiei azalpena ematen. Betiere, pentsarazterabehartuko gaituzte.

2.5. ARLOAK

Arlo askotan landu daitezke gaiok: Natur Zientziak, Plastika eta Ikus-Hezkuntza, Gorputz Hezkuntza,Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia, Gaztelania edo Euskara eta Literatura.

2.6. NATUR PARKEKO BISITA NOLA ANTOLATU

Parkeko bisitak 4 ordu irauten du, gutxienez, eta 60 ikaslek hartzen dute parte, gehienez. Jardueretarako,20 laguneko hiru talde egiten dira, txandaka aritzeko.

Ordutegia eta denbora banaketa:

10'00 Harrera taldeari. Gosaria.

10'30 Taldeak egitea. Jarduera aurkeztea Erabilera Anitzeko Gelan.

10'45 Jarduera, Naturaren Interpretazio Zentroan.

12'00 Ibilbidea, oihanean barna.

13'45 Bateratze-lana eta jarduera ebaluatzea.

14'00 Bazkaria.

16'00etatik aurrera, lorategiko bisita autogidatua. Badira jokoak eta ibilbideak zueneskura(Aukerakoa).


Ingurumena

2.7. OHAR ETA AHOLKUAK BISITARAKO

- Autobusak aparkatzeko: Bertizko Jaurerriko Natur Parkearen aparkalekuan.

- Bazkaltzeko tokia: askaldegi estalia edo belardia eta josteta aldea.

- Aldagelak: arropa erosoa ekarri, baita botak eta zira ere.

- Behar den materiala: Jardueren Koadernoaz gain, ikasleak arkatzak ekarriko ditu, zorro batean.

2.8. HELBURU OROKORRAK

1- Ikasleek Bertizko Jaurerriko Natur Parkea eta Nafarroako Kantauri aldeko Ibarren ingurunea ezagutzea.

2- Naturgune Babestu honetako eta, oro har, naturako ondasun eta balioak ulertzea, eta horiek zaindueta kontserbatzeko grina piztea.

3- Naturgune babestuen ezagutza ikasleei hurbiltzea; duten eginkizun soziala eta kulturala eta nola kude-atzen diren aztertzea.

4- Egun batez ikasleak naturan gozatzeko aukera ematea.

2.9. HELBURU BERARIAZKOAK

1- Bertizko ezaugarri fisikoak ezagutzea.

2- Haren historiako zenbait xehetasun ezagutzea.

3- Naturguneak babesteko moduak ezagutzea; zergatik eta zertarako babesten diren, eta haien sailka-pena.

4- Bertizko Natur Parkearen kudeaketa ezagutu eta aztertzea (araudia eta kontserbazioari kalte egiten ezdioten jarduerak: turismoa, kirola, etab. eztabaidatzea.

5- Ikasleak dibertsitate biologikoaren kontzeptua ezagutzea eta haren garrantzia eta balioak deskubritzea,norberaren jarreraz gogoeta egitera bultzatuz.

6- Zenbait bizidun ezagutu (animaliak eta landareak), haiek bereizteko irizpideak ezarri, eta ingurune fisi-koarekin duten lotura eta beren arteko harreman trofikoak aztertzea.

7- Natur baliabideen erabilera razionalaz jabetzea, erabilera tradizionalak aztertuz.

8- Naturaz gozatzea.

9- Natur Parkea baloratzea, bai haren ezaugarri biofisiko bereziak bai baliabideak ezartzen egiten den aha-legina, Bertizen eta bere ingurunean parte-hartze soziala eta ingurumenari loturiko informazioa zabal daite-zen.


Ingurumena

2.10. EDUKIAK

Kontzeptuak:

- Ezaugarri fisikoak (erliebea, klima…), Bertizko eta Kantauri aldeko ibarretako paisaiaren eragileak.

Bertizko Jaurerriaren historia; gertaera historiko garrantzitsuenak, azken mendekoak batez ere (gauregun bitartekoak).

- Naturgune Babestuak; helburuak, Nafarroako NBen motak, erabilera eta kudeaketa.

- Natur Parkea kudeatzeko Plana.

- Biodibertsitatearen kontzeptua.

- Biodibertsitatea Nafarroan.

- Natur Parkeko bizidunak, ezaugarriak, habitata eta harreman trofikoak.

- Oihaneko lanak eta erabilera tradizionalak.

- Naturari loturiko jarduerak.

- Erabilera publikoko baliabideak Natur Parkean.

Prozedurak:

- Informazioa bilatu eta aukeratzea liburuetan, Interneten, eta, oro har, ikastetxeko baliabideetan.Halaber, Parkeak eskaintzen dituen ekipamenduetan.

- Planoak, grafikoak, etab. egitea, aipatu baliabideetan hartutako informaziotik abiatuz.

- Parkeko bisitan, jardueren koadernoan hartutako apunteak.

- Klabe errazak prestatu eta erabiltzea, espezieak identifikatzeko.

- Zuzenean behatu eta ingurunea aztertzea zentzumenak erabiliz.

- Lantaldeetan parte hartzea, bai bisita prestatzean bai bisitan berean eta ondoko analisian.

- Ibilbideak egitea.

Jarrerak:

- Natur Parke honen eta, oro har, naturaren dibertsitate, ondasun eta edertasunaz jabetu eta baloratzea.

- Animaliak, landareak eta, oro har, inguruneko elementuak, zaindu eta errespetatzeko konpromisoa.

- Landutako gaien ezaugarriak behatu eta aztertzeko jakinmina eta interesa.

- Ingurune honetako eta beste edozeinetako elementuekiko sentsibilizazioa, eta zenbait jarduerarenondoriozko arriskuaz jabetzea.


Ingurumena

I

II, IV, V,

XIV

III, V

VI

VII,VIII,

IX

X, XIV

V,XI,XII

,XIII,XI

V, XV

XVI,

XVII

VII,XIV

III, VI,

VII,X,

XI,

XVIII

Helburuberariazkoak

Kontzeptuzkoedukiak

Prozedurazkoedukiak

Jarrerazkoedukiak

Jardu-erak

Aldez aurreko ideien jarduera.

Bertizko ezaugarri fisikoak ezagu-tzea.

Haren historiako xehetasun batzukezagutzea.

Naturguneak babesteko moduak,zergatik eta zertarako babestendiren eta haien sailkapena ezagu-tzea.

Bertizko Natur Parkearen kudeake-ta ezagutu eta aztertzea (araudiaeta kontserbazioari kalte egiten ezdioten jarduerak: turismoa, kirola,etab. auzitan jarriz).

Ikasleak dibertsitate biologikoarenkontzeptua ezagutzea eta harengarrantzia eta balioak deskubritzea,norberaren jarreraz gogoeta egiterabultzatuz.

Zenbait bizidun ezagutu (animaliaketa landareak), haiek bereizteko iriz-pideak ezarri, eta ingurune fisikoa-rekin duten harremana eta berenarteko harreman trofikoak azter-tzea.

Natur baliabideen erabilera raziona-laz jabetzea, erabilera tradizionalakaztertuz.

Naturaz gozatzea.

Natur Parkea baloratzea, bai harenezaugarri bereziak bai baliabideakezartzen egiten ari den ahalegina,Bertizen eta bere ingurunean parte-hartze soziala eta ingurumenariloturiko informazioa zabal daitezen.

Informazioa bilatu etaaukeratzea liburuetan,Interneten, eta, oro har,ikastetxeko baliabide-etan. Halaber, Parkeakeskaintzen dituen ekipa-menduetan.

Planoak, grafikoak, etab.egitea, aipatu baliabide-etan hartutako informa-ziotik abiatuz.

Parkeko bisitan, jardue-ren koadernoan hartutakoapunteak.

Klabe errazak prestatueta erabiltzea, espezieakidentifikatzeko.

Zuzenean behatu etaingurunea aztertzea zen-tzumenak erabiliz.

Lantaldeetan parte har-tzea, bai bisita prestatze-an bai bisitan berean etaondoko analisian.

Ibilbideak egitea.

Natur Parke honen eta,oro har, naturaren diber-tsitate, ondasun eta eder-tasunaz jabetu eta balo-ratzea.

Animaliak, landareak eta,oro har, inguruneko ele-mentuak, zaindu etaerrespetatzeko konpromi-soa.

Landutako gaien ezauga-rriak behatu eta aztertze-ko jakinmina eta interesa.

Ingurune honetako etabeste edozeinetako ele-mentuekiko sentsibiliza-zioa, eta zenbait jarduera-ren ondoriozko arriskuazjabetzea.

Ezaugarri fisikoak (erlie-bea, klima…), Bertizkoeta Kantauri aldeko iba-rretako paisaiaren eragile-ak.

Bertizko Jaurerriaren his-toria; gertaera historikogarrantzitsuenak, azkenmendekoak batez ere(gaur egun bitartekoak).

Naturgune Babestuak;helburuak, NafarroakoNBen motak, erabileraeta kudeaketa.

Natur Parkea kudeatzekoplana.

Biodibertsitatearen kon-tzeptuaBiodibertsitateaNafarroan.

Natur Parkeko bizidunak,ezaugarriak, habitata etaharreman trofikoak.

Oihaneko lanak eta erabi-lera tradizionalak.

Naturari loturiko jardue-rak.

Parke NaturalarenErabilpen PublikorakoEgitarauaren Baliabideak.


Ingurumena

2.11. CURRICULUMARI TXERTATZEA

Material hauen bitartez, proposamen didaktikoa eskaintzen dugu, Bigarren Hezkuntzarako ezarritakocurriculumaren helburuak eta edukiak garatzeko.

Etapako helburu orokorrak: *c) Informazioa eskuratu eta aukeratzea, egon ohi den tokietatik; modu autonomo eta kritikoan tratatu,

ezarri den helburua lortzeko; besteei txukun eta ulertzeko moduan ematea.

d) Problemak identifikatu eta ebazteko estrategiak prestatzea jakintzaren eta esperientziaren arloetan,intuizioa eta arrazonamendu logikoa erabiliz, estrategia horiek alderatzea eta jarraitutako prozesuaz gogoe-ta egitea.

i) Ingurune fisikoaren funtzionamendua arautzen duten oinarrizko mekanismoak aztertu, giza jarduerakhaiengan duen ondorioa baloratu eta ahal dena egitea hura defenditu, zaindu eta hobetzeko, bizi kalitatea-ren elementu erabakigarria denez.

Bigarren Hezkuntzako arloen helburuak eta edukiak: *

Natur ZientziakHelburu orokorrak:

3. Problemak ebazteko, Zientziaren prozedurekin bat heldu diren estrategia pertsonalak aplikatzea: pro-blema identifikatzea, hipotesiak formulatzea, plangintza egitea eta jarduerak burutzea, gero alderatzeko,emaitzak sistematizatu eta analizatzea eta haien berri ematea.

7. Elementu fisikoei eta bizidunei buruzko ezagupenak erabiltzea natura zaintzeko eta hartaz gozatzeko,baita hura zaindu eta hobetzeko ekimenak proposatu, baloratu eta haietan parte hartzea ere.

Edukiak:

3. Energia

5. Lurzoruko materialak eta haien dinamika

Kontzeptuak Prozedurak Jarrerak

9. Ondorioak atera eta emaitzenberri ematea txostenen bitartezeta eztabaidak eginez.

1. Energiak eguneroko jardueretanduen garrantzia baloratzea, baitaharen eragina ere bizi kalitateaneta garapen ekonomikoan.

2. Energia baliabideen mugazjabetzea.

* (Hezkuntza eta Kultura Departamentuak argitara eman eta Hezkuntza eta Zientzien Ministerioarekinbatera argitaratutako ondoko lan honetan oinarritu gara “DBHko materialak: Erreformarako Materialak”.).


Ingurumena

6. Bizidunen dibertsitatea eta batasuna

8. Naturako osagai abiotiko eta biotikoen arteko eragina

9. Naturako aldaketak. Gizakia, aldaketaren eragile nagusi


2. Datu meteorologikoak jaso etagrafikoan adieraztea, fenomenometeorologikoei eta eguraldia-ren pronostikoei loturiko neur-gailuak, taulak, grafikoak etamapak erabiliz.

1. Uraren garrantzia baloratzea, etajarrera kritikoa giza jardueraksortutako kutsaduraren etakontsumokeriaren aurrean.

4. Lurzoruak, haren kontserbazioaketa lehengoratzeak giza jardue-retarako duten garrantzia onar-tzea.


1. Bizidunak eta haien dibertsita-tea.

1. Animalia eta landareen eredutaxonomiko nagusiak identifika-tzea, haien ezaugarriak behatuzeta klabeen laguntzarekin.

4. Animalia eta landareen bizi ziklo-ak behatu eta deskribatzea.

1. Biziaren forma guztiak zaindueta errespetatzea; batez ere,desagertzeko zorian daudenak.


1. Ekosistema eta bere dinamika.Osagaiak eta beren arteko eragi-na. Harreman trofikoak.

2. Maketak interpretatzea.3. Naturaren datu fisikoei buruzko

grafikoak prestatu eta interpre-tatzea.

4. Animaliak eta landareak sailkatueta interpretatzea, klabe etagidez lagundurik.

1. Ingurune fisikoa eta bizidunakmantentzeko zainketa eta erres-petua, giza ingurunearen fun-tsezko osagaia den aldetik.

2. Ekosistemaren osagaiek bete-tzen duten funtzioaz eta harenorekarekin duten zerikusiaz jabe-tu eta balorazioa egitea.


Ingurumena

Plastika eta Ikus-hezkuntza

Helburu orokorrak:

2. Inguruneko irudi eta formez ohartu eta haien interpretazio kritikoa egitea, ezaugarri plastiko, estetikoeta funtzionalei erreparatuz.

Edukiak:

1. Ikusmenaren bidezko pertzepzioa eta komunikazioa


1. Ekosistemetako berezko aldake-tak. Populazioetako aldaketak.

2. Gizakiak ekosistemetan eragin-dako aldaketak. Desoreka aurre-ikusi eta zuzentzeko neurriak.

1. Zenbait jarduera egitea, natura-ko zenbait aldaketaren zergatiko-en azalpenak frogatzeko.

2. Gizakiak ingurunean egitendituen esku-hartzeen azterketakritikoa, toki batetik baino gehia-gotik datuak hartuz.

1. Ingurumena defenditzea argudiooinarritu eta frogatuen bidez,gizakiaren jarduera kutsagarrieta hondagarrien aurrean.

2. Eskualdeko landare eta anima-lien populazioek izandako alda-ketak ezagutzeko interesa, baitaaldaketa horiek gizakiaren bizi-tzan duten ondorioak ezagutze-koa ere.


1. Inguruneaz ohartzeko moduakesperimentatzea.

3. Ikusmenaren bidezko komunika-zioaren elementuak lan espresi-bo eta deskriptiboetan aplika-tzea.


Ingurumena

Gorputz HezkuntzaHelburu orokorrak:

6. Gorputzaren ahalmen espresiboaz eta mugimenduaz jabetu, haiek baloratu eta jarduera eta agerpenkultural eta artistikoetan erabiltzea, komunikatzeko eta adierazpen sortzaile gisa.

Edukiak:

3. Jokoa eta kirola

5. Naturari lotutako jarduerak


3. Kirol jarduerak egitea: aisiakokirol jokoak.

5. Besteei jokoetan aurre egitea,lehia garbian eta arerioa gutxie-tsi gabe, eta borondate ona era-kutsiz.


3. Jarduerak egitea: bidez bideibiltzea.

2. Ohikoez bestelako inguruneetankonfidantzaz baliatzeko gaitasu-na, eta behar diren segurtasuneta babes neurriak hartzea.


Ingurumena

Gizarte Zientziak, Geografia eta HistoriaHelburu orokorrak:

5. Gizarteak, hainbat mailatan, espazioaren erabileran eta natur baliabideen aprobetxamenduan dueneragina identifikatu eta aztertzea, eta ekonomian, gizartean, politikan eta ingurumenean sortzen dituenondorioak baloratzea.

7. Ondare natural, kultural, linguistiko, artistiko eta soziala baloratu eta errespetatzea, hura zaindu etahobetzeko ardura bere gain hartzea, gozabidetzat eta norberaren zein jendearen baliabidetzat hartzea.

Edukiak

1. Geografiaren ezagupena eta natura

2. Biztanleak, landa eremua eta hiri eremua


2. Natura eta bere kontserbazioa:Ingurure fisikoaren ezaugarrinagusiak: klima, ura, lurzorua etalandareak.

Informazioaren trataera

2. Hainbat ezaugarri eta eskalatakoplano eta mapak irakurri etainterpretatzea.

3. Zenbait bitartekoren bidez (zuze-neko behaketa, aireko argazkiak,estatistikako datuak, datu-baseaeta beste informazio batzuk) lor-tutako informazioan oinarriturik,krokis, plano eta mapak egitea.

5. Informazio desberdinak (mapak,planoak, irudiak, argazkiak, datuestatistikoak, grafikoak, artiku-luak, txostenak, zientziako tes-tuak, literaturakoak, eta abar)erlazionatzea.

Arrazoiak azaltzea

7. Ingurunearen eta giza jarduera-ren arteko eragina azaltzea.Nabariak dira agerpen eta proze-su geografiko batzuetan, halanola paisaiaren degradazioa etakutsadura, zenbait gertaera geo-grafikoren lokalizazioa eta bana-keta.

4. Natura giza-taldeen bizi kalitate-rako baliabide garrantzitsu gisabaloratzea, eta natura kontserba-tu eta defenditzeko jarrera iza-tea.


Nafarroako paisaia natural desber-dinak, landa eremukoak, balora-tzea; zaindu beharreko ondasunnatural eta kulturaltzat hartzea.


Ingurumena

3. Jarduera ekonomikoa eta esparru politikoa

10. Bizi morala eta gogoeta etikoa

Gaztelania eta bere literaturaEuskara eta bere literatura

Helburu orokorrak:

9. Hizkuntza gauza gehiago ikasteko tresna gisa erabiltzea, errealitatea ulertu eta aztertzeko, pentsaerafinkatu eta garatzeko eta norberaren jarduera arautzeko.

Edukiak:

6. Hizkuntza eta ikasketak


6. Zenbait lan egiteko, informazioiturriak hautatu, atzeman, kon-tsultatu eta aprobetxatzea, haiekidatzita, ahoz, ikus-entzunekoe-tan edo informatika bidezeskaintzen direla.


5. Hirugarren sektoreko jardueraketa espazioa antolatzeko duteneragina: aisia eta denbora libre-ko jarduerak.

9. Eztabaida eta simulazioak pres-tatu eta egitea, jarduera ekono-mikoek sor ditzaketen arazoberezien inguruan.

2. Zenbait jarduera ekonomikokingurumenerako duten arriskuezjabetzea eta natura babestubeharreko ondasun garrantzi-tsutzat hartzea.


7. Forumak eta eztabaidak presta-tzea edo erabakiak hartzekosimulazioak egitea munta handi-ko problema etiko bati buruz,jarrera batzuen eta besteen aldeonei eta txarrei antzemanez,ondorio moralak ateratzeko.

3. Natura jendearen bizimodu duineta egokirako behar den baliabi-de eta elementu gisa baloratzea,eta hura kontserbatu eta defen-ditzeko jarrera hartzea -giza bizi-tza, batez ere- fase eta egoeraguztietan.

7. Problema ekologikoei buruzkomezuaren egokiera onartu etabaloratzea, eta etikaren argitasu-nera jotzea balorazioko jarraibidegisa, erabakiak hartzeko tenore-an.


Ingurumena

2.12. JARDUERAK NOLA EGIN

Material hauek bi gai-multzo lantzen dituzte "Naturgune babestuak" eta "Biodibertsitatea", zenbait jar-duera komunen bitartez. Ondoren azaltzen diren jarduerak honela egiteko pentsatu dira:

ikasgelan, Parkea bisitatu aurretik

Bertizen, bisitaldian

ikasgelan, Parkea bisitatu ondoren

I. “Naturgune babestuak” multzoa aukeratu baduzuI. “Biodibertsitatea” multzoa aukeratu baduzuJarduera honek helburu bat baino gehiago ditu; alde batetik, programa aurkezteko behar du balio, ikas-

leei landu eta bisitatu beharreko gai eta tokien aldeko interesa pizteko, eta bestetik, irakasleek ikasleekdakitenaren berri izan dezaten.

Ikasle bakoitzak bere aukeratutako fitxa bete beharko du jardueren koadernoan. Jarduera bukaeran ereeginen da galdesorta, ikasketa prozesua ebaluatzeko, bai parkeari buruzko ezagupen orokorren gainean, bailandutako gai-multzoen gainean.

II. Kantauri aldeko ibarretarantzJarduera honen helburuak dira, alde batetik, Bertizko Jaurerria Kantauri aldeko ibarretan eta Nafarroan

kokatzea, ikastetxe bakoitzeko herritik egin beharreko ibilbidea diseinatu eta bideko elementu, ezaugarriedo toki interesgarriak identifikatzea.

Parkera etorri aurretik, ikasleek (taldeka), ikasgelan, mapa topografikoak, errepidekoak, BertizkoPartzuergo Turistikoarena, etab. erabil ditzakete, Parkera etortzeko eginen duten bidea zehazteko.Ibilbidearen profil topografikoa ere egin dezakete. Sestra kurbez eta eskalaz hornitutako mapen laguntzaz,altuerak eta distantziak aterako dituzte, profil topografikoa egiteko, eta "Kantauri aldeko ibarretarantz" fitxanpasadizoko toki interesgarriak adieraziko dituzte (nondik datozen, nora doazen eta abarrez gain).

Bisita egunean, bidearen gaineko informazioa osa daiteke, tokian berean, eta zalantzarik bada, NIZenberean argitu genezake.

III. Oroit gaitezen!Bertizko Parkea geografian kokatua dela, ona litzateke ikasleek finka berezi honen gaineko historiaren

aipamen nagusiak jakitea. Horixe da jardueraren helburua.

Ikasgelako beste saio batean, bisita aurretik, eta taldeka orain ere, ikasleek "Oroit gaitezen!" fitxa bete-ko dute, informazio dosierrean eta Ingurumen Departamentuaren web orrian aurkituko duten laguntzarekin(fitxan adierazita dago helbidea).

Aurreko jardueran bezala, Parkeko bisitan osa daiteke fitxa hau ere. Ikus-entzunezkoa NIZen ikusi ondo-ren eta panelek, ordenagailuek, Dokumentazio Zentroak eta monitoreek lagundurik, zalantzak argituta geldidaitezke.

IV. Erortzen den ura ...Bertizko eta inguruneko ezaugarri klimatiko bereziak deskubritu eta aztertzea da jardueraren helburua.


Ingurumena

Saio batean baino gehiagotan egiteko pentsatu da jarduera hau. Bertizera etorri aurretik, bisita presta-tzeko, iragarpen meteorologikoak kontsulta ditzakegu "Navarra Meteorología y Climatología" internetekoorrialdean (helbide honetan http://www.cetenasa.es/meteo/BIN/INDEX.CFM). Hortik, beste helbide ba-tzuetara jo dezakegu eta irudiak aurkitu satelite edo meteosat bidez. NIZen, bisita bitartean, ikus-entzu-nezkoaren ondotik, zenbait panelen eta monitorearen laguntzarekin, taldeak "Erortzen den ura..." izeneko fit-xan, ezaugarri horiek zehazteko datuak bilduko ditu, baita horren arrazoiak ere. Jardueran, Bertizko inguru-neko ezaugarri klimatikoak eta Iruña ingurukoak alderatzen dira, baina taldeak bere herriko ezaugarriekinaldera dezake (ikasgelan, Bertizko bisita ondoren). Aipatu internet orrialdea kontsultatu ondoren, ikastetxe-tik hurbilen den estazio meteorologikoko datuak eskura daitezke. Azkenik, toki baten eta bestearen artekodesberdintasun eta antzekotasunen gaineko gogoeta egin daiteke.

V. Ikus-entzunezkoaren proiekzioaIkus-entzunezkoaren bidez, taldeak Bertizen ikuspegi orokorra hartuko du: haren historia, ingurune fisi-

koa, biodibertsitatea; baita ingurunearen liluramendua eta xarma ere.

1. Gai-multzoa: NATURGUNE BABESTUAK.

VI. Naturgune babestuakJarduera honek bi parte ditu, taldea Bertizko Parkera etorri aurretik eta bertan dela egitekoak.

Lehen partean, ikasleek Naturgune babestuaren kontzeptua berenganatzea nahi genuke (Nafarroanbabesteko moduak bakarrik aipatuko dira).

Zenbait baliabidetan informazioa bilatuz deskubritu behar dute zer diren NBak, zertarako balio duten, nolababesten diren eta, lana amaitzean, baita Nafarroako Foru Komunitatean diren kategorien arteko oinarrizkoaldeak ere.

Taldeka egin daiteke, ikasgelan, informazioaren bilaketa, eskura dituzten baliabideen bitartez:

- Liburuak edo dokumentuak (bibliografia atalean daude bilduta).

- Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuaren web orria (www.cfnavarra.es/Medioambiente).

- Internet (hitz giltzarrien bidezko bilaketa).

- Bertizko Parkeko Dokumentazio Zentroa (Erronkariko eta Otsagabiko NIZetan ere bai.).

Informazio hori bilatzen lagundu eta jasotzeko (ikasgelan, Bertiz ikustera etorri aurretik) jardueren koa-dernoko "Naturgune babestuak (1)" fitxa erabiliko da.

Jardueraren bigarren parterako, Parkea bisitatzean, alegia, babes modu hauek aztertuko dira sakonago.

Lehen parteari lotuz, eta informazioa osatzeko edo ikasgelan sor daitezkeen zalantzak argitzeko, neska-mutikoek ikertzen jarraitu behar lukete NIZen (panel eta ordenagailuetan) babesteko dauden kategoriak,haien arteko aldeak, Nafarroan (eta hurbileko erkidegoetan) deklaratuta dauden guneak, non diren, haienezaugarriak, etab. ulertu arte. Informazio hori "Naturgune babestuak (2)" fitxan jasoko da, jardueren koa-dernoan.

* Taldea Euskaditik edo beste autonomia erkidego batetik etorri bada, bere erkidegoko informazio itu-rrietara jo lezake kontsultatzera.

VII. Bertizko Natur Parkea. KudeaketaNB batean, Bertizko Natur Parkean zentraturik, NB honek nola funtzionatzen duen, nola kudeatzen den


Ingurumena

jakitea da helburua.

Horretarako edo, gutxienez, saiatzeko, ibilbide bat proposatzen dugu Parkeko eremu guztietan barna.Horrela, tokian berean ikusiko dira eremu bakoitzeko ezaugarriak:

- ezaugarri fisikoak, biologikoak, giza erabilerari dagozkionak...

- eremu bakoitzean gaur egun egiten diren jarduerak.

- araudia, etab.

Posterraren laguntza izanen dugu eta jardueren koadernoko "Bertizko Natur Parkea. Kudeaketa" izenekofitxan jasoko dugu informazioa, baina, aldi berean, ibili bitartean, eztabaida edo gogoeta eginen da zenbaitarazoren gainean, hala nola:

- eremuko balioak zaintzearekin batera egin daitezkeen jarduerak.

- eremuko balioak zainduko badira, ezin egin daitezkeen jarduerak.

- zer araudi proposatu horretarako (dagoena aldatuz edo hartaz gain), etab.

- beste proposamen batzuk, etab.

Parkeko maketak, "Kotxeran" baitago, errepaso gisa balioko du jarduera bukatutakoan, baita eremubakoitza Parkearen ikuspegi orokorraren barrenean kokatzeko ere.

VIII. Lagundu kudeatze-lanetan!Lana ikasgelan egin eta Bertizera etorri ondotik, ikasleek informazio handia dute NBei buruz, oro har, eta

Bertizko N.P.ari buruz, bereziki. Horregatik proposatzen dugu ikasgelan, bisita ondoren, eztabaida edo bate-ratze-lana antolatzea gai honi buruz.

Jardueren koadernoko “Lagundu kudeatze-lanetan” fitxa erabiliz, taldeak bere ondorio, iritzi edo oharrakbidaltzen ahal dizkigu Parkekooi, landutako gaien inguruan egoki ikusten dituenak (nork bere proposamenaere igor dezake).

Jarduera osatzeko, neska-mutikoek, taldean edo banaka, Parkearen funtzionamenduaz duten ikuspegia(ikasleek osatzeko bertsio erraztua da) "errepresentatu edo antzezten ahal dute" Bertizko posterrean, mate-rialei erantsi zaion horretan. Nahi izanez gero, kopia bat bidali Parkera; proposamenak, iritziak eta abarlagungarriak izan daitezke kudeatze-lanetan.

IX. Simulazio-jokoaNBei buruzko jarduera bat baino gehiago landu ondoren, ikasleek nahikoa ezagupen dute eta gauza dira

beren iritziak izateko. Horregatik, Parkeko bisita amaiturik, jarduera hau plantea daiteke ikasgelan.

Rol joko bat da, non, NB honen kudeaketa hobetzeko, Parkeko Patronatua izatera jokatuz, haren bilkurabateko planteamendu eta interesak eztabaidatu eta aztertuko baitira.

Materialetan azalduta dago jarduera nola eraman aurrera.

Aurreko jardueretan erabilitako poster berak balio du jokorako; talde bakoitzak bere proposamenak egineta besteenak azter ditzan.

2. Gai-multzoa: BIODIBERTSITATEA.

X. Zer ote da biodibertsitatea?Jarduera honen bitartez, ikasleak biodibertsitatearen kontzeptua bereganatuko du eta, horretarako, infor-


Ingurumena

mazioa hainbat baliabidetan bilatzea planteatu dugu:

- Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuaren web-orria (www.cfnavarra.es/Medioambiente).

- Internet (hitz giltzarrien bidez bilatzea).

- Bertizko Parkeko Dokumentazio Zentroa (Erronkariko eta Otsagabiko NIZetan ere bai).

Informazio horrekin eztabaida txiki bat egin daiteke ikasgelan eta, amaitzeko,”Zer ote da biodibertsita-tea” izeneko fitxa bete.

Ikasgelan abia daiteke ikertze-prozesu hori (eskura daitezkeen baliabideen arabera) eta NIZen osatu.

Jardueraren bigarren partean, dibertsitate biologikoaren inguruko gogoeta eginen da, taldeko kidebakoitzak ikusten dituen balioak, eta dituen jarrera eta konpromisoa aztertuz. Bisitaldian egiteko jarduerada, baina amaitzen ez bada, ikasgelan bukatzen ahal da.

XI. Bidasoako erregeaNIZeko lehen estaian egiteko dago pentsatua jarduera hau, izokinak zer bizimodu duen, zer ezaugarri eta

bilakaera izan duen Bidasoan (ugaltze plana, gaur egungo egoera, etab.) ezagutzeko.

Monitorearen azalpenekin eta laguntzarekin eta panelei esker, "Bidasoako erregea" izeneko fitxa betekoda, jardueren koadernoan.

Taldeak interesa izanez gero, informazio gehiago emanen da informazio buletinera eta NIZekoDokumentazio Zentrora joz gero.

XII. Uraren ekosistemaJarduera honen bidez, ikasleak ekosistemaren kontzeptua landuko du, eta haren osagaien arteko harre-

man sarea deskubrituko.

NIZeko lehen estaian eginen da jarduera. Monitoreak, panelak lagungarri dituela, gidatuko du jarduera,eta taldeko kide guztiak ordenagailuaren jokoan jostatuko dira, ekosistema konplexu horretako osagaiekinkatea trofikoa burutzeko. Ikasle bakoitzak materialei erantsitako "Uraren ekosistemaren lamina" izeneko fi-txan adieraziko ditu harremanak.

Oihanean barnako bidean zenbait joko eginen dira, NIZen ekosistemei buruz landutako kontzeptuaksendo daitezen.

Ikasgelan uraren ekosistemaren laminan adierazitako emaitzak ikusirik, ikasleek ekosistemako harrema-nak errepasatuko dituzte, edo bateratze-lana eginen dute. Taldeka antolaturik, "Uraren ekosistema" izenekofitxa beteko dute, errekaren ekosistemako osagaiak sare usu horren barrenean duten eginkizunaren ara-bera sailkatuz.

XIII. Kontsultako geure gidaliburuaJardueraren lehen parteari esker, ikasleek gauza izan behar dute irizpide morfologiko batzuk ezarri eta

antolatzeko, eta horren bidez, zuhaitz eta zuhaixken espezieak sailkatzeko (Parkeak bere-bereak dituenak).

Ikasgelan, Bertizera etorri aurretik, taldeka edo banaka eta liburuen, giden eta jardueren koadernoko“Kontsultako geure gidaliburua” izeneko fitxaren laguntzarekin, neska-mutikoek klabe erraz bat egin behardute, gero, Parkean barna oinez doazenean, erabil dezaten. Ikasgelan egiten ez bada, Parkean eginen dugu,eta jardueraren bigarren partea (ondoren azaltzen dena) egin gabe utziko da.

Bigarren partearen helburua ikasleek Bertizko eta Kantauri aldeko ibarretako berezko zuhaitz batzuen


Ingurumena

izenak ezagutu eta haiek bereizten jakitea da (beren ezaugarri morfologikoak eta abar kontuan hartuta).Parte honetan pista joko bat beharko da asmatu, NIZeko lehen estaian den oihanaren moduluan, Parkeabisitatzean. Bertako espezieen errepresentazioek (azalen moldeak, hostoak, siluetak, eta abar), eta jardue-ren koadernoko "Oihana zer nahasia den! izeneko fitxan azaltzen diren pistak nahikoa dira parte-hartzailebakoitzak izenak deskubritu eta apuntatzeko, baita hosto bakoitzeko marrazkia egiteko ere (gero, oihaneandabilela, zuhaitzak ezagutzeko balioko du).

XIV. Oihanean barna Oihaneko ibilbidean barna, monitoreak jokoak eginen ditu taldearekin, ikasgelan (bisita aurretik) eta

NIZen bertan landutako gaiak modu atseginean, eta naturan zuzenean, sakontzeko.

Ikasgelan prestatutako klabea “Kontsultako geure gidaliburua” ere erabiliko da, bidean aurkitzen ditugunespezie autoktonoak identifikatzeko.

XV. Letra-zopaJarduera honetan joko ezagun bat, "letra-zopa" bat, proposatzen dugu, ikasle bakoitza, ikasgelan (Parkeko

bisitaldia eginik) Parkean bizi diren hamar animali eta landare espezie aurkitzen saia dadin. Gero, ikasleekelkarri jakinaraziko dizkiote emaitzak.

XVI. Erabilera tradizionalak: gisu-labeaJarduera honen bidez, ikasleek antzinako gisu-labeak ezagutuko dituzte, hain ugariak Kantauri aldeko iba-

rretan eta Nafarroaren gainerakoan (baita beste erkidego batzuetan ere).

Oihanean barna gabiltzala egiteko jarduera da, antzinako gisu-labe bat, zaharberritua, aurkituko baitugu.Eraikina ikusirik, kareharria kare bihurtzeko eraldaketa nola egiten zen deskubritzen saiatuko gara, antzina-ko lanbide gogor horren inguruabarrak, lortzen den produktuaren erabilera, eta abar. Horrek gaur egungoegoeraz pentsaraztera behartuko gaitu, produktu natural horren ordezkoak, horren ondorioak, eta abar.

Zuzeneko behaketaz eta monitorearen azalpenez gain, "Erabilera tradizionalak: gisu-labea" izeneko fitxadugu bisitaldian berean edo gero, ikasgelan, betetzekoa.

XVII. Erabilera tradizionalak: txondorrakAzken jarduera honetan, aurrekoaren helburu bera bilatzen dugu, baina beste erabilera tradizional baten

bitartez: egurra egur-ikatz bihurtzea, lan oso errotua eskualdean.

Oihanean barnako bidean, txondor baten erreprodukzioarekin eginen dugu topo. Horren bidez, egurraikatz bilakatzeko prozesua ikusiko dugu, urratsez urrats. Prozesuaz gain, lanbide bat eta bizimodu bat des-kubrituko ditugu.

“Erabilera tradizionalak: txondorrak” izeneko fitxak laguntza emanen du informazioa jasotzen eta pro-duktu horrek izan dituen erabilerei, gaur egungoei, haren ordez sartu diren produktuei eta abarri buruz gogo-eta egiten.

XVIII. Bateratze-lanaIkasgelan, Parkera etorri ondotik, "amaierako saioa" antola daiteke bateratze-lan baten gisa, programak

eman duena aztertzeko; hasierako ezagupenak, Parkera etorri aurretik ikasgelan egindako lana, Bertizkobisitaldia bera eta ondoko lana.


Ingurumena

Ikasgelako talde batzuek gai-multzo bat landu badute eta beste batzuek bestea, saioa mamitsuagoa iza-nen da, eta talde bakoitzak bere lana besteei azalduko die.

JARDUEREN ZERRENDA

Material hauekin bi gai-multzo lantzen dira "Naturgune babestuak" eta "Biodibertsitatea", zenbait jardue-ra komunen bitartez. Talde bakoitzak multzo horietako bat beharko du hautatu, baita egin gogo dituen jar-duera komunak ere.

* Ikasgelan, landa koadernoa prestatuko du ikasle bakoitzak, Parkeko bisitaldian eginen dituen fitxenfotokopiekin.

* Talde bakoitzeko irakasle arduraduna Parkeko monitoreekin jarriko da harremanetan (bisitan etorriaurretik), Bertizen egin gogo diren jardueren berri emateko. Horrela, bisitaldiaren plangintza egokiagoa iza-nen da.

I I multzoa aukeratu baduzu II multzoa aukeratu baduzu

II Kantauri aldeko ibarretarantz

III Oroit gaitezen

IV Erortzen den ura...

V Ikus-entzunezkoaren proiekzioa

VI Naturgune babestuak

VII Bertizko Natur Parkea

VIII Lagundu kudeatze-lanetan!

IX Simulazio-jokoa

X Zer ote da biodibertsitatea?

XI Bidasoako erregea

XII Uraren ekosistema

XIII Kontsultako geure gidaliburua

XIV Oihanean barnako ibilbidea

XV Letra-zopa

XVI Erabilera tradizionalak: gisu-labea

XVII Erabilera tradizionalak: txondorrak

XVIII Bateratze-Lana

zk. Naturgune babestuak Biodibertsitatea

Bertiz 29

Ingurumena



Jardueren koadernoa

Bertiz Jardueren koadernoa31

Ingurumena

Koaderno hau zuen eskura iritsi orduko,Bertizko Jaurerriko Natur Parkearen berriizango duzue jadanik, ziur aski. Litekeenada, era berean, parkea inoiz bisitatuizana. Horregatik, proposamen desberdinbat egin nahi dizuegu; izan ere, ariketabatzuk jarriko dizkizugu eskura, zuk etazure ikaskide guztiek natur gune babestua,inguruko haranak, paisajeak, jendea etaantzinako kultura ezagut ditzazuen. Etahori guztia era dibertigarri batean,jarduerak prestatu eta jorratzerakoan zeinlaster batean egingo diguzuen bisitaegiterakoan.

Zain gaituzue.


Ingurumena

Zure datuakkuaderno honetan

apuntatuditzazkezu,zurea delajakiteko

Izena

Eskola

Herria

Maila


Ingurumena

“Naturgune babestuak” multzoaaukeratu baduzu

... Ongi etorria izan, ezen badirudi baietz, Bertizko Natur Parkearen etaNafarroako Kantauri aldeko ibarren gaineko material hauek landuko dituzula.

Gogotik lan eginen duzunez, ahaleginak eginen dituzunez… hasieratik hasikogara eta komeni da kontuan hartzea ea ezagunak egiten zaizkizun saio batzue-tan landuko ditugun gauzatxoak (Bertizko bisitaldia barne).

Inguratu marra biribil batez zure erantzuna eta erantsi egoki iruditzen zaizkizunoharrak.

1. Zerbait aditu duzu Kantauri aldeko ibarrez? BBAAII EEZZ

2. Badakizu non dagoen Bertizko Natur Parkea? BBAAII EEZZ

3. Zerbait aditu duzu Parkearen historiaz, jabeez...? BBAAII EEZZ

Eta badakizu zer egiten den gaur egun Parkean, zertarako erabiltzen den?

4. Badakizu zerbait Naturgune babestuen gainean? BBAAII EEZZ

Zer dira?

Zertarako balio dute?

Badakizu nola diren?

Horrelako bat ezagutzen duzu? (telebistaren bidez, liburuetan, etab.) BBAAII EEZZ

Horietako batean izan zara? BBAAII EEZZ

Izenaz oroitzen zara?

Oso enteratua ez bazaude, ez kezkatu. Gai hauetaz guztietazmintzatuko gara, landuko ditugu, jolas eginen dugu ...


Ingurumena

“Biodibertsitatea” multzoaaukeratu baduzu

... Ongi etorria izan, ezen badirudi baietz, Bertizko Natur Parkearen etaNafarroako Kantauri aldeko ibarren gaineko material hauek landuko dituzula.

Gogotik lan eginen duzunez, ahaleginak eginen dituzunez… hasieratik hasikogara eta komeni da kontuan hartzea ea ezagunak egiten zaizkizun saio batzue-tan landuko ditugun gauzatxoak (Bertizko bisitaldia barne).

Inguratu marra biribil batez zure erantzuna eta erantsi egoki iruditzen zaizkizunoharrak.

1. Zerbait aditu duzu Kantauri aldeko ibarrez? BBAAII EEZZ

2. Badakizu non dagoen Bertizko Natur Parkea? BBAAII EEZZ

3. Zerbait aditu duzu Parkearen historiaz, jabeez...? BBAAII EEZZ

Eta badakizu zer egiten den gaur egun Parkean, zertarako erabiltzen den?

4. Badakizu zein diren Bertizko Parkeko zuhaitz espezierik ugarienak?

5. Eta animalia ugarienak?

6. Premiazkoa iruditzen zaizu espezie bizidun guztiak, animaliak zein landa-reak, kontserbatzea? BBAAII EEZZ

7. Uste duzu espezie bat desagertzeak beste espezieak kaltetu edo arriskutanjartzen ahal dituela? BBAAII EEZZ

Oso enteratua ez bazaude, ez kezkatu.Gai hauetaz guztietaz mint-zatuko gara, landuko ditugu, jolas eginen dugu ...


Ingurumena

Pista batzukemanen dizkizuegumapa bat egiteko etaarazorik ez izatekozuen herritik BertizkoNartur Parkeraetortzeko ibilbideaegiterakoan.

Bidenabar, galdu “samarzabiltzatenok”, pittinka-pittinka, gai hauetazjabetzen hasikozarete.

Kantauri aldeko ibarretarantz

1000

800

600

400

200

0

Altuera (m)

Distantzia (Km)

2 0 4 0 6 0 8 0 100 120

Zure herria 0 puntuan jarri eta Bertizko Parkera iristeko egin behar duzun ibil-bidearen profila marraztu. Interesekoak iruditzen zaizkizun ibilbideko tokiakedo elementuak adieraz ditzakezu (mendiak, ibaiak, etab.).


Ingurumena

Oroit gaitezen ...

Bertizko Natur Parkean agertu aitzin, komeniko litzaizueke finka berezi honekhistoria aldetik dauzkan berezitasunak ezagutzea.

Informazio hau osatzeko, informazio-txostena kontsultatzen ahal duzue, baita(http://cfnavarra.es/medioambiente/RNat2000/ParqNatu/Bertiz/Bertiz0.htm)web-orria ere.

Bertizi buruzko lehen-biziko aipamena

Mende askotan finkafamilia batena izandenez gero, jauzi handibat egin eta

Azkenahaleginaeginda,jakinen duzuezer gertatuzen ● ● ● ● ● ● ● ●

urtean …

urtea zinez inportantea izan zen baiBertizerako, baita Nafarroarako ere.Zera gertatu zen …

Baita

urteko ekainean …

urtekoa da …Urtera pasatuko gara.Urte hartan ...

urte ospetsuan ere ...


Ingurumena

Bertizko klimaren eta Iruñekoaren artean dauden aldeak egiaztatu ondoren,"gai" honetan erabakigarriak diren pare bat eragile aipatzen ahal dituzu…

1.

2.

Hona hemen beste pista bat ...

Urteko batez besteko prezipitazioak (mm =litro/m2ko)

Urteko tenperatura gorena (ºC)

Urteko tenperatura baxuena (ºC)

Urteko laino-egunak

Interesgarri iruditzen zaizkizun datuak ere konparaditzakezu:

-

-

Zer klima mota da?

Adierazi paisajearen ezaugarri batzuk

Bertiz Iruña

Erortzen den ura...

Zenbaitetan, oso tarte txikietan, klima nabarmen aldatzen da (eta horrekinbatera paisaia, landaretza, bizimoduak, etab.). Ikusi besterik ez, zer alde dagoenBertiz eta Iruña artean …

NIZak eskaintzen dizkizun datuak ikusita, beheko taula bete dezakezu.(Konparaketarekin segi dezakezu zure herriko datuak erantsiz).

(osatu marrazkia eta kokatu zure herria edo hiria)


Ingurumena

(Beste Autonomia Erkidego batetik etorri bazara, segu-

raski beste sigla batzuk izanen direla. Erantsi horiek ere zerrenda honi)

Nola babesten dira?Zer esan nah

i dute sigla

hauek?

N.P. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . .

E.N. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . .

E.I. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . .

L.N. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . . . .

A.N.E. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

. . . .

H.B.B.E. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

.

B.F.B.E. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .

.

Zertarako balio dute?

Naturgune babestuez zerbait entzunen zenuenhonezkero, baina, zer dakizu toki horietaz?Horietako bati buruz lan eginen duzunez etaseguraski bisitan etorriko zarenez, komeni

zaizu informazioa biltzea.

Zer dira?

Naturgune babestuak (1)


Ingurumena

Naturgune babestuak (2)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1 0

N.P. Bertizko Jaurerria

Orain toki horien gainean informazio askoduzu, baina, badakizu non dauden? NIZekoordenagailuaren eta panelen laguntzaz, etakontatzen ahal dizugunaz baliatuz, horietakobatzuk kokatzen ahal dituzu.Hasi zaitezke Kantauri aldeko ibarretako N.B.(naturgune babestuak) zein bere tokian koka-tzen eta segi dezakezu interesgarri iruditzenzaizkizunekin.

Zk Sigla Naturgunearen izena Ezaugarri nabarienak


Ingurumena

Bertizko Parkea 5 eremutan dago banatua eta ibilbidean zeharbisitatuko dituzu.

Zuk zeuk ikusitakoarekin eta guk kontatutakoarekin ongi uler-tuko duzu banaketa hau zergatik eta zertarako egin den..

1. Harrera eta argibideen gunea2. Lorategia3. Interpretazio gunea4. Trantsizioko gunea5. Interes ekologiko bereziko gunea

Harrerako zonan (1), "bereziki babestutako"pertsonaia bat dago

zer da?

nola izendatu da?

zer dela-eta, bereizkuntza hori?

1

2

3

4

5

Gunea Ezaugarriak Araua OharrakBaimendua Baimendu gabea

Bertizko Natur Parkea. Kudeaketa


Ingurumena

Lagundu kudeatze lanetan!

Ikasgelan egindako lanari eta Bertizera eginiko bisitari esker, informazio han-dia duzu, orokorrean Naturgune babestuez eta, bereziki, Bertizko Natur Parkeariburuz.

Saia zaitezte gelan iritziak bateratzen eta igorri iezazkiguzue ateratzen ditu-zuen ondorioak, iritziak edo iradokizunak. Izan ziur kontuan hartuko direla.

Ziur gaude zuen ideiak lagungarri izanen zaizkigula kudeaketa lanetan. Milaesker zuei!

Ikastetxea: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Taldea (gela, maila, etab.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Helbidea: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herria: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tel.: . . . . . . . . . . . . . Faxa:. . . . . . . . . . . . . . E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

OHARRAK:

NATURGUNE BABESTU deklaratu beharko litzatekeen tokirik ezagutzen duzue? . .

Non dago? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nola du izena? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zuen ustez zein dira haren balioak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Naturaren Interpretazio Zentroa

Bertizko Jaurerriko Natur Parkea

31720 OIEREGI (NAFARROA)

Tel.: 948 59 24 21 / Faxa: 948 59 24 22

e-mail: [email protected]

Igorri hona:


Ingurumena

Simulazio-jokoa

Jakinen duzuenez, Bertizko Jaurerria betidanik finka partikularra izan da, hasiXVI. mendetik eta XX.eko erditsura arte. Azken jabeak, Pedro Ciga Mayok,Jaurerria Nafarroako Gobernuari laga zion eta honek 1984an finka "Natur Parke"izendatu zuen, Nafarroan lehenbizikoa.

Parke hau berezi samarra da, izan ere, lursail partikularrik ez eta komunalikez dagoenez (herri mugakideek batean dituztenak, alegia), bere kudeaketarenardura Nafarroako Gobernuaren eskutan dago.

Nahiz Ingurumen Departamentuak Parkea kudeatu, bada Patronatu bat,laguntza ematen diona. Patronatuaren partaide dira Gobernuko kide batzuk,eskualdeko Udalak, talde ekologistak, etab.

JJookkooaarreenn ddeesskkrriippzziiooaa:: Ondoren joko bat proposatzen dizuegu, BERTIZKOPATRONATUaren bilera bat antzeztea. Joko honetan parte hartuko duzue,hainbat pertsonaren ordezkari gisa, eta haien papera zein den azaldu eta zeuengain hartuko duzue.

HHeellbbuurruuaakk:: Parte hartzen duten taldeen proposamenak eztabaidatzea etaaztertzea, azkenean, Parkearen kudeaketa hobetuko duten erabakiak hartu ahalizateko.

NNoollaa eeggiinn:: Talde bakoitzak 15-20 minutu izanen ditu jokatu behar duen pape-rean "sartzeko" eta bere estrategia eta jarrera diseinatzeko. Txartelean behardituen pistak izanen ditu, eta ez da beste taldeekin horretaz mintzatuko.

Gela antolatzerakoan, moderatzaileak erdian eta taldeak inguruan jarriko dira,partaide guztiek elkar ikusten dutela.

Eztabaidaren ondoren, hartzen diren erabakiak irakurriko dituzte moderatzai-leek eta bilkurari bukaera emanen zaio.


Ingurumena

✂

Laukiak fotokopiatu eta ebaki, talde bakoitzak dagokion papera azter dezan

Ingurumeneko ordezkaria: Bertiz zaindu behar deladefendituko du, bertakoanimalia etalandareentzat kaltegarriizan daitezkeen jarduerakdebekatuz. Naturgunea du

kezka nagusi, baina, aldiberean, saiatu behar da Parkekobisitariak pozik geldi daitezeneskaintzen zaizkien zerbitzuekin.

Turismoko ordezkaria:Defenditu behar du tu

risten-

tzako jarduera eta zerbitzu

gehiago izan dadila.

Turismoaren ustiapenari

lehentasuna ematen dio,

naturgunea babestearen gai-

netik.

Ibilgailuak Aizkolegira pasatzen uztea

nahi du, baita Parke osoan ere, eta, oro

har, turismoa bultzatea.

Eskualdeko herri bateko alkatea:Parkearekin muga egitenduten herrietako alkateguztien proposamena dakar.Eskatzen dute baimena emandakiela Bertizekin mugakidediren baserriei Parkeanazienda sartzeko, ezkurrak,gaztainak, etab., jan ditzaten, PedroCiga Mayok, azken jabeak baimentzen zuenbezala.

Eskualdeko zurgintza arloko enpresaria:

Parkean zuhaitzak botatzeko

baimena eman dadilaproposatzen du, gero, hortik

ateratzen den diruarekin

beste jarduera batzukantolatu ahal izateko.

Gainera, eskualdean oihan

bakarra da, gaur egun ere, zuhaitzak

botatzeko eta aprobetxatzeko erabiltzen ez

dena.

Moderatzaileak:Hauen eginkizuna bilerazuzentzea da, ordena batean,arazorik gabe eta beharrez-koa denean bakarrik modera-tuz. Hizpideen hurrenkeraerrespetarazi behar du, eta

dena ongi joan dadin ahalegindu.Ezin du hitza hartu jarreraren bat defen-datzeko.

Eskualdeko turismo-enpresaria:Aizkolegi berritzea proposa-tzen du, turistentzakojatetxe-kafetegi bat egite-ko. Horretarako, ibilgailuenzirkulazioa baimendu beharkolitzateke (autoak, motorrak,

etab.), orain debekatua baitago.Hortik aterako den etekina kaltea bainohandiagoa izanen dela dio. Talde ekologistaren ordezkaria:

Taldearen kezka nagusia daanimaliak eta landareakbabestea, eta, oro har,naturgune osoa.Aizkolegirako proposatzen

du hegaztien behatoki bateraikitzea eta hara sartzeko

baimena zientzilariei eta zaletasunhandiko jendeari baizik ez ematea.

✂

✂

✂

✂

✂

✂

Zer ote da biodibertsitatea?

Ingurumen Departamentuaren web-orrian gai honetaz informazio franko aurkidezakezu, baina sartzerik ez baduzu, Parkeko Dokumentazio Zentroan eskatzenahal diguzu.

http://www.cfnavarra.es/medioambiente/biodiversidad/bioindex.htm

Pixka bat ikertu ondoren, gai hau hobeki ezagutuko duzula iruditzen zaigu.Komeniko litzateke gelan eztabaidatzea. Gero, ondoko galdera hauei

erantzuten ahal diezu:

Zer da BIODIBERTSITATEA?

Zergatik uste duzu ematen zaiola horrenbesteko garrantzia?

Badakizu zergatik duen horren maila altua Nafarroan?

Nafarroako biodibertsitateaz egin den balorazio ekonomikoarendatuetan arakatzen baduzu, harrituta geldituko zara Bertizko Natur

Parkeak zenbat diru balio duen jakitean, adibidez.

Bertizek ........................................ pezeta balio du

Orokorrean gure Lurrak eta bereziki herrialde bakoitzak, ondasun materialak,kulturalak eta biologikoak ditu. Gehienetan bi lehenengoei ematen diegugarrantzia eta, maiz, aberastasun biologikoaz ahanzten gara.

Bazenekien Nafarroak estrategia bat diseinatu duela gure Erkidegoko dibertsi-tate biologikoaren kontserbazioa bermatu ahal izateko?

Lan honetan Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuak azterlanhauek burutu ditu:

1. Egungo egoeraren azterketa: dibertsitate biologikoa ezagutzea, kontserba-zioaren egoera ebaluatzea eta kontserbazioa sustatzeko tresnak berrikustea(programak, legeak, etab.)

2. Helburuak eta xedeak: kontserbazioa bermatzeko.

3. Ekintzen plana: 1999-2004 urteetarako


Ingurumena


Ingurumena

Aberastasun hau dastatu eta kontserbatu ahal izateko, egiten diren azterlanezeta politikoek hartzen dituzten erabakiez gainera, ezinbestekoa da gutako bakoi-tzak geure jarrerak eta baloreak berrikustea. Apuntatuko zara?

Etikoak: Bizidun guztiok bizitzeko eskubideadugu.

Estetikoak: Natura ikustea, hala izaki bizidunakbanan-banan nola paisaia baten barnean, ederta-sun iturri etengabea da.

Ekonomikoak:

■ Baliabideen ustiapena: (zurgintza, kautxoa, ...)■ Sendagai-iturria: sendagaien herenaren osa-

gaiak basa-landare, onddo eta abarretatik ate-reak dira.

■ Elikagai-iturria: 75.000 bat landare jangarriakdira, nahiz eta oraingoz 3.000 inguru besterikerabiltzen ez ditugun.

■ Erreserba genetikoa: espezie bakoitza elemen-tu bakarra da naturan (interes handiko basaespezien banku genetiko naturala eratu dalaboreak hobetzeko, gaitzak eta klima aldake-tak jasaten dituzten barietateak ekoizteko).

■ Bizi-kalitatea: izaki bizidun orok bere eginkizunabetetzen du Lurraren ekosisteman. Espezieakdesagertzeak edo populazioen arteko desore-kak, habitatak aldatzeak eta abarrek eragina iza-ten dute gizakiengan eta bere bizi-kalitatean.

Balioak Hemen agertzen ahal duzu zeureiritzia,salatu nahiko zenukeen

egoeraren bat,kasu ezagun batzuk, etab.


Ingurumena

Bidasoako erregea

Bazenekien Bidasoa ibaiak espezie bat duela, hagitz berezia eta interesantea?Bai, bai… izokina da, Bidasoako pertsonaia ibiltariena.

Oraintxe bertan ikusiko duzunez, izokinaren bizitza aztoratuan kontuan har-tzeko egun batzuk daude...

Europan eta Ameriketan izokin kopurua gutxitu da mende honetan, eta horrenondorioz, urtean harrapatzen diren izokinen kopurua ere murriztu egin da. Jakinezazu XVII. mendean 1.500 izokin harrapatzen zirela urtean, XX. mendearenhasieran 1.000 baizik ez, eta azken 10 urteotan, 27tik 61era bitarte atzeman diraurtean; bada aldea, alajaina!

Emaitza horiek ikusita 1988. urtean Nafarroako Gobernuak abian jarri zuenBidasoako izokina ugaltzeko proiektu bat. Gai honek kezkatzen bazaitu, NIZekoDokumentazio Zentroan aukera duzu proiektu interesgarri horren emaitzak,bilakaera, etab. kontsultatzeko.

1

2

3

4

5

Urtaroa Urtea Adina Tokia Oharrak...


Ingurumena


Ingurumena

Uraren ekosistema

Erreka da animalia eta landare askoren habitata. Batzuk segido bizi dira ingu-rumen horretan. Beste batzuk, berriz, elikatzeko baizik ez dira hurbiltzen, baina,dena den, guztiek parte hartzen dute harreman trofikoen sarean: jatea edo janakizatea.

Egin dezagun sare hori.

Landareak

Belarjaleak

Haragijaleak

Deskonposatzaileak


Ingurumena

Kontsultako geure gidaliburua

Liburuak, gidaliburuak, etab., erabiliz zeure klabea egiten ahal duzu, gero,Bertizera etortzen zarenean inolako arazorik gabe ezagut ditzazun Parkekozuhaitz espezie “ospetsuenak”.

Iker itzazu espezieen arteko berezitasunak eta antolatu nahi duzun moduan.(Hona pistaren bat edo beste: hostoaren ertza, erorkorra edo iraunkorra, fruitumota (baldin badauka), hostoaren egitura, etab.).

Bost pertsonaiaren ezaugarriak arakatzen hasiko gara, baina animatzen baza-ra, klabea osatzen ahal duzu Parkeko beste espezie batzuekin.

Ezaugarriak Marrazkiak(hostoak, fruituak, etab.)

1

2

3

4

5


1

2

3

4

5

Izen arrunta: Pagoa Izen zientifikoa:

Izen arrunta: Haritza Izen zientifikoa:


Ingurumena


1

2

3

4

5


1

2

3

4

5


1

2

3

4

5

Izen arrunta: Gaztainondoa Izen zientifikoa:

Izen arrunta: Haltza Izen zientifikoa:

Izen arrunta: Gorostia Izen zientifikoa:


Ingurumena

Oihana zer nahasia den!

1. Udazkenean hostorikgabe gelditzen naiz eta osoezaguna naiz alde honetan.Nire fruituak txapela izate-az gainera asko guztatzenzaie basurdeei, urtxintxei…

Ni naiz ...

4 . Hostoiraunkorra naizeta denek beldurra dida-te: hagitz pozoitsua nai-zela diote. Hostoak luze-ak eta estuak ditut.

Ni naiz ...

2 . Hosto luzeak eta horztunakditut, eta niri ere udazkeneanerortzen zaizkit. Denak lehiatzenzarete nire fruituen atzetik(gizakiak, basurdeak, txerriak…)

Ni naiz ...

5 . Bertizen guztiz ospetsuanaiz, eta basoko gainaldeanbizi naiz. Azala gris argiadaukat eta urteko zati bateanhostorik gabe gelditzen naiz.

Izena dut ...

3 . Nire hostoak gogorrak dira,distiratsuak eta arantzadunak.Urte osoan irauten dute.Ah!Legeak babesten nau.

Deitzen didate ...

Zuhaitz-labirinto honetan galdu ez zaitezen, pista ba-tzuk emanen dizkizugu zure laguntzarako. Zorte ona izan!

Hosto bakoitza marrazten ahal duzu


Ingurumena

Letra-zopa

Bilatu nahaste-borraste honetan hamar animali eta landare-espezieren izenak(5 eta 5), Bertizen bizi eta Naturgune babestu honen adierazgarri direnak.

A R I T Z A T A Ñ O R PZ G O R O S T I A O L IK S S C B A S U R D E AO A O I I L M H H N O ZN P A G O A E Z A O I TA U E I O A T A L N A LR X D L R A N Z T I Z ER A C E L O A T Z A R BA R T E A L B A A T O LR S P I J A S K I Z C IA A P A S F E R E A I KZ S E N O M L O S G M O

* Ongi begiratzen baduzu, lurralde hauetakoak ez diren animalia bat etazuhaitz bat ere aurkitzen ahal dituzu.


Ingurumena

• Kantauri aldeko ibarrak

• Ibar piriniarrak

• Erdialdea

•...........................

•..............................

Erabilera tradizionalak: gisu-labea

Nafarroan gisuaren balioak XVIII. mendeko lehenbiziko urteetatik dira ezagu-nak.

Gisuaren erabileraz ez dugu datu askorik, baina jakin badakigu ondoko eskual-deetan erabiltzen zela.

Urte haietan, artoa eskualde hauetan landatzearekin eta gisua erabiltzearekinnekazaritza etekin handiak ateratzen hasi zen. Arto uzta on-onak izan ziren etahorrek bultzada ederra eman zien gizarteari eta ekonomiari.

PAMPLONA

Elizondo

Altsasu/Alsasua Roncal

Sangüesa

Tafalla

Estella

Tudela

Adierazi mapan zure herria non dagoen


Ingurumena

Gisu-labe guztiak karelurren inguruan eraikitzen ziren, lehengaia, hots, kare-harria labera erraz garraiatzeko (abereek tiratutako gurdiak erabiltzen baitziren).

Labe-maisua


Ingurumena

Kareharria eraldatzeko prozesuan, erregaia beti izaten zen jatorri begetalekoa,inguruetako zuhaixkak edo zuhaitzak aprobetxatuz.

Gisua egin ondoren, labealdia deskargatu eta berehala erabiltzen zen...

Gisua erabilita nekazaritzako etekinak hobetu ziren, gisuaren bitartez lurrarenmineralak hobeki aprobetxatzen direlako.

Baina lehengo nekazari haiek laster ohartu ziren gisua ez zela behin betikoirtenbidea. Zergatik uste duzu?

Nekazaritza aunitz garatu da XX. mendean. Gaur egun, nekazariek lurrenemankortasunari eutsi diote. Zure ustez, zertaz baliatzen dira emankortasunazaintzeko?


Ingurumena

Erabilpen tradizionalak: txondorrak

Nafarroan mende honen erdi aldera arte arrunt lanbide zabaldua zen egur-ikatza egitearena.

Hona non egiten zen egur-ikatza Nafarroan. (Adierazi mapan zure herria nondagoen).

1. Baztan-Bidasoa (Kantauri aldeko ibarrak)

Pagoa, haritza

2. Kantauri aldeko ibarrak

Pagoa, pinua, izeia

3. Eugi: Pagoa

4.Aralar mendia: Pagoa

5.Urbasa mendia: Pagoa

6.Andia mendia: Pagoa

7. Lokitz mendia: Pagoa, haritza

8. Lanaibar: Artea, erkametza

9. Kodes mendia: karraska, erkametza

10. ...

11. ...

Eskualdeak eta zer egurmota erabiltzen zen

1

2

34

5 6

78

9


Ingurumena

Egurra osorik ez erretzean bihurtzen da egur-ikatz. Egurrarekin alderatuz,egur-ikatzak bero-ahalmen handiagoa du (pisu berdinean, ikatzak bero gehiagoematen du egurrak baino) eta horregatik erregai hobea da. Egur-ikatzari, bestal-de, materia bizigabea denez, onddoek, intsektuek edo agente atmosferikoek ezdiote erasotzen, egurrari ez bezala.

Ikatza gure aiton-amonentzat benetako iraultza izan zen, geroago petrolioaizan den bezala. Badakizu zertarako erabiltzen zuten ikatza?

Gaur egun, munduan ateratzen den egurraren % 60 erregaitako da. Kopuruhorren laurdena (% 15) egur-ikatza egiteko erabiltzen da. Garapen bidean direnherrialdeetan erregai inportantea da etxerako eta industriarako; aurreratutakoherrialdeetan, ordea, aisiako jardueretan erabiltzen da (barbakoak, grill-ak…)

Gure eguneroko bizitzan zer energi iturri erabiltzen ditugu?

Energia hau nondik datorrela iruditzen zaizu?

Ezagutzen duzu gaur egungoen ordez erabil dezakegun energiarik?


Ingurumena

Ikazkina oihanera joaten zen eta ...

...astebete baten buruan,gutxi gorabehera, ikatzaekartzen zuen.

Bertiz 59

Ingurumena



Informazio dosierra

Bertiz Informazio dosierra61

Ingurumena

4.1. EKIPAMENDUA

Naturaren Interpretazio ZentroaHezkuntzako baliabide bat da, natura

eta Bertizko ekosistemen funtzionamen-duaren oinarrizko prozesuak hobeki uler-tzen laguntzen duena. Bi parte ditu, ongibereiziak: informazioa eta interpretazioa.Alde batetik, Bertiz osatzen duten ele-mentuen deskripzio soila, haren inguru-nea, Kantauri aldeko ibarrak, eta Nafarroa,oro har; bestetik, elementu horien zerga-tikoa, beren arteko harremanak eta fun-tzionamendua, azken batean. Gainera,

interpretazioak bi atal ditu. Batetik, interakzioko erakusketa, Bertizko naturaren ezaugarrinagusiei buruz. Bestetik, multimediako ikuskizuna, aztertutako gai guztien sintesia erakus-ten duena, Bertiz osotasun batean ulertzeko lagungarri.

Dokumentazio ZentroaLaster, beste ekipamendu batez hornituko da Bertiz: Ingurumen Departamentuko infor-

mazio eguneratua izanen du, egiten diren plan, programa eta ekintzei buruz (Oihan plana,Biodibertsitatearen estrategia, eta abar); eskualdeari buruzko bibliografia eta ingurumenariburuzko gaiak izanen dira eskura (landako gidaliburuak, artikuluak, aldizkariak, etab.).

Jauregiko Erakusketa AretoakUrtean zehar, Parkeak aukera ematen du naturari eta etnografiari lotutako gaiei buruzko

erakusketak ikusteko.

Erabilera Anitzeko GelaBertan dago Parkearen maketa eta, aldi berean, proiekzio aretoa ere bada. Orain dela

gutxi, bideo kanoia ezarri da, Bertizko ikus-entzunezkoa eta naturaren inguruko bideo bildu-ma bat ikusteko aukera ematen duena. Gainera, laneko tokia ere bada klimatologia txarradenean. Panel edo hormirudi bat bada bertan, Bertizko informazio eguneratua, Kantauri alde-ko ibarren natur ingurunearena eta Nafarroako Gobernuko beste ekipamendu batzuenajasotzen du.

Landa Turismoko BulegoaKantauri aldeko ibarren maketa handi bat du. Gainera, eskualdeko baliabideei, kulturari

eta abarri buruzko informazio zabala.

Helbidea: Bertizko Jaurerriko Natur Parkea. Harremanetarako telefonoa: 948 592 386

Info

rmaz

io d

osie

rra

4


Ingurumena

AskaldegiaParkeko Harreraleku aldean, bada askaldegi bat, estalia, zenbait

mahai eta eserlekurekin. Hemen gosaldu eta bazkaltzen dute taldeek,baina lanerako ere erabil daiteke, jarduera bat edo beste egiteko, edoeuriak naturan lan egitea galarazten duenean.

Josteta aldea eta belardiakParkeko Harreralekuan dago josteta aldea, haurren jokoetarako zenbait egitura eta modulurekin, baita

belardi zabal bat, jostatzeko eta aisiarako.

Zabala EtxeaBerritu eta egokitutako baserria da Zabala Etxea. Naturgaien gela

da, 35 lagun hartzen dituena, gehienez ere. Parkearen barreneandago, sarrera nagusitik 500 bat metrotara, eta taldeek eska dezake-te Naturari buruzko ingurumen hezkuntzako programa, NaturParkeko Zuzendaritzak onartua, aurkezten badute.

LorategiakErrektangelu itxurako esparrua da Bertizko lora-

tegia. Burdinazko hesi batez inguratua dago etalandare espezie ugariz hornitua (exotikoak horieta-ko asko). Lorategia ikusteko, markatuta daudebide eta bidexkak. Eskatzen duten taldeei"Lorategiko pisten jokoa" ematen zaie, modudibertigarriago batean ezagut dezaten.

Parkeko ibilbide markatuakBat baino gehiago daude Parkean; bada bat

bizikletan egitekoa eta beste batzuk oinezkoen-tzat. Denen informazioa eskatzen ahal da (libu-ruxkak, planoak, eta abar).


Ingurumena

4.2. MATERIALA ETA INFORMAZIOA, JARDUEREN LAGUNGARRI

Parkeari buruzko informazio orokorra Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuaren web orrian:

http://www.cfnavarra.es/Medioambiente/educacion/educaindex.html

http://www.cfnavarra.es/Medioambiente/educacion/cuadernos/index.html

Orrialdearen aurkibidea:

- Natur Parkearen deskripzioa

- Naturaren Interpretazio Zentroa

- Erabilera eta Kudeaketarako plan gidaria

- Bertizi buruzko deklarazioa eta gainerako legedia

- Barreneko eremuak, E.K.P.G.aren arabera

4.3. PARKEA BISITATZEKO AHOLKUAK ETA ARAUAK

Natur Parkea toki ezinhobea da natura aztertu etahartaz gozatzeko; aukera ema-ten dio bisitari bakoitzari beremodura naturaz gozatzeko.Toki egokia da paseatu eta ibi-laldiak egiteko, atseden hartze-ko… Parkeko elementuak hon-datu gabe, bisitariak ahalik etaetekin handiena atera dezan,kontuan hartu beharko diraohar praktiko batzuk.

Bisitari guztiek zaindu behardituzte Natur Parkeko landare-

ak, bizirik eta hazten jarrai dezaten. Horregatik galarazita dago landare, adar edo hostoak hartzea, beste lan-dare batzuk sartzea edo haien hazkuntza aldatuko duen edozein gauza egitea (markak, ebakiak, eta abar).

Babesteko ere, eta faunari dagokionez, debekatua dago arrantzan edo ehizan ibiltzea Bertizen, animaliakuxatu edo haien bizimodua oztopatzea. Jakina, debekatua dago armak, arteak eta landareak hartzeko tres-nak sartzea, baita edozein animalia ekartzea ere.

Ez dago libre, natura babesteko, mineralak, harriak, fosilak edo lurzoruan edo lur azpian diren interesarkeologikoko gaiak edo bestelakoak hartzea. Ura edateko bakarrik da, eta galarazita dago beste edozeinerabilera, hala nola baxera garbitzea, etab.

Parkea bisitatzeko, ez da zilegi ibilgailu motordunen zirkulazioa. Badaude ibilbide markatuak: oinezko-entzat, zaldi edo bizikleta gainean egitekoak.

Jende asko etortzen da Bertizko Jaurerriko naturaren edertasunez gozatzera, eta horregatik ezarri beharizan dira gizabidezko arau gutxieneko batzuk, bisitari bakoitza, naturaz gozatzen ari dela, ez dadin beste bisi-tariekin gogaitu.


Ingurumena

Debekatua dago Parkeko elementu naturalak (landare-ak, animaliak, etab.) edo instalazioak honda ditzakeenguztia. Propio galarazita dago inskripzioak edo edozeinmarka egitea zuhaitz, landare, harri, horma eta abarretan.

Bisitariak naturaren giro lasaia beregana dezan, guztizbeharrezkoa da inork zarata bizi edo gogaikarririk ez egi-tea (irratiak, bozinak, oihuak, etab.).

Askaldegiko errelekuan bakarrik egin daiteke sua.Halaber, paperontzi eta edukiontzietara beharko dira botazaborrak, bildukiak, botilak, etab. Komunak ere badaudebisitarientzat.

Parkearen defentsa bermatzeko, Nafarroako Gobernuak badu eskubidea zenbaitetan bisitari kopuruamugatzeko. Halaber, ez du erantzukizunik bere gain hartzen Bertizko Jaurerriko bisitariek kalte eta galeraksortuz gero.

4.4. INFORMAZIOA, KANTAURI ALDEKO IBARRETAKO HEZKUNTZA ARLOKO BESTE BALIABIDEEI BURUZ

Nafarroako Kantauri aldeko ibarrei buruzko informazioa eskuratu ahal izateko, proposatzen dizuegu bisitaegitea Interneteko ondoko orrialdeetan zehar:

http://www.pirineonavarro.org

http://www.baztan-bidasoa.com

http://www.cfnavarra.es/turismonavarra

HartzuloakUrdazubi Tel.: 948 59 92 41 10etatik 20ak arte

Zugarramurdi Tel.: 948 59 91 70 / 948 59 90 60,

9etatik 21ak arte

ErrotakZubieta Tel.: 948 45 19 26

Urdazubi Tel.: 948 59 92 51

ErakusketakGorrienea Etxea Tel.: 948 58 12 79

Santxotenaren erakusketa

Naturari loturiko jarduerakZaldiak

Elgorriaga Tel.: 948 45 01 32 / 689 70 60 02

Arizkun Tel.: 948 45 30 26 / 616 16 01 15


Ingurumena

Askotariko jarduerakBKZ Tel.: 948 59 21 16 / 948 59 23 22

ORBELA Tel.: 948 45 00 14

Ibilaldiak QUADezQuad gaineko jarduerak (Bera) Tel.: 948 63 05 89

Burkaitzeko Benta (Aritzakun-Arizkun) Teléfono: 948 39

30 00

AterpeakArantza Tel.: 948 63 41 79

Beintza Labaien Tel.: 948 45 00 14 (Orbela)Matxinbeltzenea (Lesaka) Tel.: 948 63 77 96

Bertiz. BKZ (Narbarte) Tel.: 948 592 116 / 948 59 23 22

N.G.aren Gazteen Aterpea (Lekarotz) Tel.: 948 58 10 36

4.5. IHko BESTE EKIPAMENDU BATZUK

Bianako Las Cañas edo Salobre izeneko urtegiko “El Bordón”Hegaztien Behatokia.

Nafarroako Gobernua. Ingurumen-Kudeaketa, Viveros y Repoblaciones de Navarra S.A.Tfnoa.: 699 96 49 04

Pitillasko Aintzirako Hegazti Behatokia Pitillasko Udala – Nafarroako Gobernua Tfnoa.: 619 46 34 50

Erronkariko Naturaren Interpretazio ZentroaNafarroako Gobernua. Ingurumen-Kudeaketa, Viveros y Repoblaciones de Navarra S.A. Tfnoa.: 948 47 53 17. [email protected]

Otsagabiako Naturaren Interpretazio ZentroaNafarroako Gobernua. Ingurumen-Kudeaketa, Viveros y Repoblaciones de Navarra S.A.Tfnoa.: 948 89 06 80. [email protected]

Irunberriko Naturaren Interpretazio ZentroaNafarroako Gobernua. Ingurumen-Kudeaketa, Viveros y Repoblaciones de Navarra S.A.Tfnoa.:948 88 08 74. [email protected].

Urbasako Parke NaturalaNafarroako Gobernua. Ingurumen-Kudeaketa, Viveros y Repoblaciones de Navarra S.A.Tfnoa.: 948 22 03 66

Ilundaingo Fauna Babestuaren Errekuperaziorako Zentroa, Nafarroako Gobernua. Biodibertsitatea Kontserbatzeko Zerbitzua. Harremana: Enrique CastienTfnoa.: 948 29 05 60

Bertiz 66

Ingurumena

Informazio dosierra

4.5. BIBLIOGRAFIAARMENDARIZ MARTINEZ, F.:

“Espacios naturales protegidos de Navarra”

Argitaratzailea: Ingurumen Departamentua. Nafarroako Gobernua. Iruña 1995.

ARROYO, T; JUANBELTZ, J.I. eta beste batzuk: “Geografía de Navarra. Guía de Navarra”

Argitaratzailea: Nafarroako Gobernua. Iruña 1986.

BASCONES, JUAN CARLOS; LOIDI, JAVIER:“Mapa de series de vegetación de Navarra”

Argitaratzailea: Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentua. Iruña 1995.

BERGERANDI ECHEVERRIA, A.:“Especies protegidas y vedadas de Navarra”

Argitaratzailea: Panorama bilduma. Iruña, 1985.

NAFARROAKO GOBERNUKO INGURUMEN, LURRALDEAREN ANTOLAMENDU ETAETXEBIZITZA DEPARTAMENTUA.

Cuaderno de Educación Ambiental “Espacios Naturales Protegidos de Navarra”

Memoria 1999 y memoria 2000

Documentos disponibles en Internet:

- Estrategia Navarra para la Conservación del uso sostenible de la diversidad biológica. Plan de Acción 1999-2004- Plan Forestal- Cuadernos de Educación Ambiental

ELOSEGUI ALDASORO, J. eta beste batzuk:“Navarra. Guía ecológica y paisajística”

Argitaratzailea: Nafarroako Aurrezki Kutxa. Iruña, 1982.

“Navarra, naturaleza y paisaje”


“Navarra, paseos naturalísticos I”


“Navarra, paseos naturalísticos II”


“Atlas de aves nidificantes”


“Navarra desde el aire”


FLORISTAN, A eta beste batzuk:“Itinerarios por Navarra. Montaña”

Argitaratzailea: Salvat argitaletxea. Lizarra. 1978.

GARCIA BONA, LUIS MIGUEL:“Plantas comestibles: Guía de plantas y setas comestibles de desarrollo espontáneo en Navarra”

Argitaratzailea: Nafarroako Gobernuko Lehendakaritza eta Barne Departamentua. Iruña, 1994.

“El paisaje vegetal”

Argitaratzailea: Nafarroako Gobernua. Iruña, 1983.

LARRAÑAGA, JON:“Euskal Herriko fauna”

Argitaratzailea: Elhuyar argitaletxea. Gipuzkoa, 1996.

Bertiz 67

Ingurumena

Informazio dosierra

NAVALLAS REBOLE, A:“Recorridos por Navarra I y II”

Argitaratzailea: Nafarroako Aurrezki Kutxa, Iruña, 1992.

PEJENAUTE GOÑI, JAVIER:“El tiempo en Navarra”

Argitaratzailea: Lehendakaritza eta Barne Departamentua. Iruña 1994.

PURROY, F.J.:“Fauna navarra en peligro de extinción”

Argitaratzailea: Diario de Navarra, Ediciones y Libros, S.A. Iruña, 1972.

BATZUK:“Gran enciclopedia de Navarra (11 liburuki)”


NAFARROAKO GOBERNUKO INGURUMEN DEPARTAMENTUA:“Señorío de Bertiz” Argitaratzailea: Lurraldearen Antolamendua eta Etxebizitza. Iruña, 1994.

BERTIZKO PARTZUERGO TURISTIKOA:“Ibar lasaiak: Baztan, Bidasoa, Malerreka eta Bortziriak” 1993

“Bertiz. Mapa turistikoa” 1995

Legedia:- 165/1991 F.D., apirilekoa, Nafarroako zenbait zuhaitz berezi Naturaren Monumentu deklaratzen dituena.

- Foru Diputazioaren Erabakia, 1984ko martxoaren 25ekoa, Bertizko Jaurerria Natur Parke gisa arautzen duena.

- 67/1991 Foru Dekretua, otsailaren 21ekoa, Bertizko Jaurerriko Natur Parkearen administrazioa eta kudeake-ta arautu eta Batzorde Artezkariaren osaketa eta funtzionamendua aldatzen dituena.

- 140/1991 Foru Dekretua, apirilaren 11koa, Bertizko Jaurerriko Natur Parkeko Erabilera eta KudeaketarakoPlan Gidaria onesten duena.

- 9/1996 Foru Legea, ekainaren 17koa, Nafarroako naturguneei buruzkoa.

- 2/1993 Foru Legea, martxoaren 5ekoa, basa fauna eta haren habitatak babestu eta kudeatzekoa (ekainaren21eko 8/1994 Foru Legeak aldatua).

- 6/1987 Foru Legea, apirilaren 10ekoa, lurraldea babestu eta erabiltzeko herrialdeko hirigintza arauei buruz-koa.

- 289/1987 Foru Dekretua, abenduaren 29koa, apirilaren 10eko 6/1987 Foru Legearen bidez Erreserba Integraleta Natur Erreserba deklaratutako eremuen zedarriztapen grafikoa eta Naturgune interesgarriak seinalizatze-ko diseinua eta ezaugarri grafikoak onesten dituena.

- 72/1989 Foru Dekretua, martxoaren 16koa, Nafarroako lurraldeko zenbait Naturgune Lekune Natural dekla-ratzen dituena.

- 97/1991 Foru Dekretua, martxoaren 21ekoa, Nafarroako lurraldeko zenbait Naturgune Lekune Natural dekla-ratzen dituena.

- 138/1991 Foru Dekretua, apirilaren 11koa, Nafarroako Natur Erreserben Erabilera eta Kudeaketarako PlanenAraudi Orokorrari buruzkoa.

- 164/1991 Foru Dekretua, apirilaren 25ekoa, Nafarroako Natur Erreserben Erabilera eta Kudeaketarako PlanenAraudi Berariazkoari buruzkoa.

- 151/1991 Foru Dekretua, Nafarroako Natur Erreserben Erabilera eta Kudeaketarako Planen AraudiBerariazkoari buruzkoa.

- 307/1996 Foru Dekretua, irailaren 2koa, zenbait Erreserba Integral eta Natur Erreserben inguruko babesgu-neen zedarriztapen grafikoari buruzkoa.

Ingurumena




Ingurugiro–hezkuntza koadernoak

bertiz jauregia natur parkea. (12 eta 16)

Documents