irunerZenbaki berezia.HH-LH.2010eko apirila

berezia

2

ARGITARATZAILEA: TB S. L.Salis hiribidea, 21. Irun.

KOORDINAZIOA eta MAKETAZIOA:Ana Grijalba.

INPRIMATEGIA:Antza

TIRADA:4.900 ale.

LEGE GORDAILUA: SS-230-94

iruner berezia

3

A G U R R A

Esku artean duzun IRUNEROren ale berezi honek ikastetxeetan euskaraz ekoizten denprodukzioaren erakusleihoa izan nahi du. Bertan, Euskararen Hilabetean zehar eginda-ko marrazkiak, denborapasak, elkarrizketak eta abar luzea topatuko dituzu.

Nire aitzinsolas hau txapel bat bailitzan egokitzen da aurtengo txoko-txiki honetara etalehenengo orrialdetik aurrera haurrak ginela oparitzen zizkiguten kaleidoskopioak eka-rri dizkit gogora. Izan ere, tresnak hartzen zuen egokiera edozein zela ere milaka formaeta kolore lehertzen baitziren begien bistara.

Gauza bera gertatu zait IRUNERO hau irakurri dudanean: edozein orrialdetik irekita ere,forma, eduki eta koloreen unibertso anitzak begietan itsatsi zaizkit erremediorik gabe,zuek egindako lanetara arreta eskatuz, sormenaren distiraz gozarazteko.

IRUNERO honen bitartez, zuen kreatibitate eta eskuzabaltasunari esker, zuek bezala-ko beste irundar askok aukera dute orain Irunen euskaraz egiten denaz disfrutatzeko.

Ez zaitezte sormen horretara muga, hala ere. Euskararen unibertsoak egunero beharzaituzte: etxean, herriko zoko-bazterretan, lagunartean…etengabe euskaraz sortuz etasortuz, hitz eginez, euskara plazara eramanez…

Zuen irakasleei ere nire diosala eta esker ona, artista edo sortzailea bezain garrantzitsua baita haren atzean goxo-goxo gidatzen dituzten esku leunak.

Irunen, 2010eko martxoan

Fernando San Martín GubíaEuskara Ordezkaria

4

BELASKOENEAMarrazkia 40Plaiaundi parkea 20Ibarlako mintegia 27Guggenheim 30

DUNBOAMarrazkia 44Pakearen eguna 17Inauteriak 25Gurutzegrama 34

EGUZKITZAMarrazkia 42Nor da nor? 11

ELATZETAMarrazkia 6Animaliak 18Errezeta 22Azken bidaia 37

EL PILARMarrazkia 5Igarle txikientzat 13Horoskopoa 24Gu ere bertsolariak 38

ERAIN TXIKIArratoitxo kaskarina 39

LEKAENEAMarrazkia 9Asmakizunak 15Poemak 29Irun elurrez beteta 32

LA SALLE SAN MARTZIALMarrazkia 43Ezina, ekinez egina 16Komikia 21Gabonetako oporrak 33

SANTA TERESA HHMarrazkia 41

SAN VICENTE DE PAULMarrazkia 7Izenik gabeko erresuma 12Errezeta 23Sorginkeria 35

TOKI-ALAIMarrazkia 10Pailazoak espazioan 19Kirol elkarrizketa 28Gorputzen dilatazioa 36

TXINGUDIMarrazkia 8Asmakizunak marrazkiekin 14Igarkizunak 26Oiasso museoa 31

A u r k i b i d e a

5

El Pilar Mireia Rodrigo, 4 urte. Olga Uruñuela, 5 urte

6

Elatzeta Asier Zapiain

7

San Vicente de Paul Saioa

8

Txingudi Olaia Borreguero

9

Lekaenea 5 urte

10

Toki-Alai Julen, Amaia, Aroa eta Oihane

11

Eguzkitza LH 1

12

San Vicente de Paul LH 1

13

El Pilar Alejandro Vázquez. LH 1 - 2. A

Igarle txikientzat

14

Txingudi LH 1

15

Lekaenea Unax eta Ana - LH 1

16

La Salle San Martzial Delia Medices eta Marta Pedrejón - LH 1

17

Dunboa LH 1

18

Elatzeta LH 1

19

Toki-Alai Patxi Moreno - LH 1

20

Belaskoenea LH 1

Plaiaundi parke ekologikora bisitaHiruhilabete honetan, urriaren 21ean lehenengo eta bigarren mailako ikasleokPlaiaundi Parke Ekologikora goiza pasatzerajoan ginen.

Animalien parkea da eta bertan hegaztiakdaude. Ez dago kolunpiorik, baina oso polita da.Begira zer egin genuen…

“Lehenik buelta bat eman genuen eta dorre batera igo ginen hegaztiak hobeto ikusteko.Egurrezko txaboletatik gauza asko ikusteko aukera izan genuen: laku bat, mendia, Hendaia etaHondarribia.

Hondarribiako aireportua ere oso hurbil zegoen.Eta puskatuta zegoen barku zati bat ere bertanikusi genuen.

Monitoreak barkuaren istorioa kontatu zigun: orain dela urte asko pirata batzukegon ziren eta hori beraien itsasontzia zen.

Buelta eman ondoren museoan sartu ginen eta bideo bat ikusi genuen. Oso interesgarria zen.

Bukatzeko, taldeka txartel batzuk bete genituenikusitako hegaztiak ikasteko: ubarroia, basahatea, kaioa, martin arrantzalea, kopetazuria”.

Oso ondo pasa genuen eta joatea gomendatzendizuegu. Oso toki lasaia da. Gainera eskolatik osohurbil dago eta familiarekin paseotxo bat emanez joan zaitezkete. Anima zaitezte!

1go zikloa

21

La Salle San Martzial LH 2

22

Elatzeta Xabier Alzuri - LH 2

23

San Vicente de Paul LH 2

24

El Pilar Asier Cerdeira eta Marta Sagüés. LH 2 - 4. maila

25

Dunboa LH 2

26

Txingudi Enara Diez. LH 2 - 4. B

27

Belaskoenea LH 2 - 3. maila

Azaroaren 12-an 3. mailakoek irteerabat egin genuen. Irteera bi zatitan banatutazegoen:

-Lehenengo zatia: Ibarlako landareen mintegia.

-Bigarren zatia: Eskolako lorategia.

IBARLAKO MINTEGIAIbarlako mintegira TREN BERDEAZ

joan ginen eta bidaian primeran pasa genuen. Ibarlako mintegian Irungo parke eta

lorategietan jartzen diren landare guztiak lan-datzen dira. Oso mintegi handia da eta azkenteknologiak erabiltzen dira , adibidez: UREZ-TAPEN AUTOMATIKOAK, itzala emetenduten OIHALA BEREZIAK, KRISTALEZKOTEILATUAK automatikoki ireki eta ixtendiren horietakoak etabar.Mintegian bi urtaro desberdinetan landareaklandatzen dira:Udazkenean eta Udaberrian:

UDAZKENEKO LANDAREAK:Landare hauek landatzen dira:

-PENTSAMENDUAK-TULIPANAK-DRAGOI – MUTURRAK ETA ALHELIAK.

UDABERRIKO LANDAREAK: Landarehauek landatzen dira:-ALEGRIAK ETA BEGONIAK.Guk udazkeneko landareak ikusi genituen etalandereei buruz gauza asko erakutsi zizkiguten,adibidez :

-Haziak ereiten direnetik, landareakkaleak edertzeko prest dagoen arte,bi hilabeteinguru pasatzen direla.

-Landareak txikiak direnean, etengabetenperatura , argitasuna eta hezetasuna kontro-latzen zaiela. Temperatura 18 gradu inguruegon behar da.18 gradu baino gutxiagoko ten-

peratura badago , kalefakzioa jartzen da eta 18graduko tenperatura baino gehiago baldinbadago orduan kristalezko teilatuak automati-koki irekitzen dira.

-Mintegi osoan 15.000 landareinguru daudela.

ESKOLAKO LORATEGIAIbarlako mintegitik eskolako lorategi-

ra joateko TREN BERDEA erabili genuen.Lorategia instituto baten ondoan dago

eta lurzoruan margarita erraldoi bat marraztutazegoen. Margaritaren petaloak izugarrizko han-diak ziren eta guk petalo baten gainean landa-reak landatu genituen . Landareak pentsamen-tuak ziren. Landatzen ari ginen bitartean, ziza-re asko aurkitu genituen , badakizue zergaitik?Ba, lurzoruan botatzen dituzten ongarriakongarri naturalak direlako.

Behin landatuz gero, pentsamenduakoparitu zizkiguten etxera eramateko. Horrelabukatu genuen gure irteera polita.

IBARLA: LANDAREEN MINTEGIA ETA ESKOLAKO LORATEGIA

28

Toki-Alai LH 2

Urtarrilak 27an,Irungo ErrugbiTaldeko partai-de batekinelkartu ginengure eskolakog i m n a s i o a n .Iñaki izena dueta gu bezalakogaztetxoei kirolhau erakustenaritzen da.Soinketan, ere,errugbian jolasten aritu gara, oso oinarrizkoarauekin, eta asko gustatu zaigu. Iñakik, bestezenbait arau azaldu dizkigu eta beste egunbatean berarekin praktikan ikusteko geratugara. Gainera, galdera batzuk egin dizkiogu:

Noiztik jolasten duzu errugbira?40 urte daramatzat errugbiaren munduan.

Nolatan hasi zinen errugbian?Bada, 20 urte nituela, hasi nintzen errugbian.Iparraldetik Irun aldera lagun bat etorri zeneta errugbiaz zekiela esan zigun. Honela, egunbatean, errugbian jolasteko proposamenaegin zigun eta Hondarribiko hondartzan hasiginen jolasten.

Non eta noiz entrenatzen duzue?Plaiaundin entrenatzen dugu, han dugu gurezelaia. Zuen adineko haurrekin iganderoelkartzen gara.8 urtetik gorako haurrei errug-bian ondo pasatzen erakusten diegu.

Zenbat taldetan jolastu duzu?Beti jolastu izan dut Irunen. Proposamen askoizan nituen beste taldeetara jolastera joateko,baina Irungo taldean nire lagun asko zeudeneta pena handia ematen zidan haiek hemenutzi eta kanpora joatea.

Zenbat sari irabazi dituzu?

Galdera ona,baina kontutanhartu errugbianez duela jokalaribatek irabazten,baizik eta talde-ak. Izaga kaleandugun elkarterajoan besterik ezduzue, irabaziditugun kopaeta sariak ikus-teko.

Iritsi al da Irungo errugbi jokalaririk taldefamaturen batera?Bada, orokorrean, errugbian ez da jokalarifamaturik egoten futbolean bezala. Taldeosoak ez badu laguntzen, jokalari bat ez danabarmentzen. Hala ere, Irunen errugbianikasi duten askok jokatu dute Euskal Herrikoselekzioan eta espainiar selekzioan.

Zenbat urterarte jolasten da errugbi profesio-nalean?Batzuk 40 urterekin jolasten jarraitzen dute,baina, orokorrean, gorputzak agintzen du. 33-34 urterekin hartzen dute erretiroa.

Ez al da minik hartzen partiduetan sortzendiren jokalari multzo erori horien artean?Orokorrean ez, helburua ez delako min ema-tea. Lurrean dauden jokalariek ezin dutebaloia jolastu. Altxatu arte zain egon behardute. Gerta liteke istripuz edo nahi gabe minhartzea baina ez da ohikoa.

Zein kategoriatan dago Irungo Errugbi tal-dea?Aurten hirugarren mailan gaude baina gureligan lehenengo goazenez, bigarren mailaraigotzeko igoera fasea jokatuko dugu.

ERRUGBIAN EZ DU JOKALARI BATEK IRABAZTEN,BAIZIK ETA TALDEAK

29

Lekaenea LH 2

30

Belaskoenea Verónica. LH 3 - 6. D

Ikasturte honetan 6. mailako ikasleak Guggenheimeko artista batekin eskulanakegiten ari gara.

Hezkuntza-programa honek Lehen Hezkuntzako eskola kurrikuluma osatzen duteikasgaiak sendotzea du helburu arteari buruzko lanak eginez.Artista ikastetxera dator eta elkarlanean aritzen gara Museoko hezitzailerekin baiikastetxeko irakasleekin. Astean behin, ordu eta erdiko saioak izango ditugu, 20astetan zehar.

Ideia hau, orain dela 39 urte, New Yorkeko Guggenheim Museoan sortu zen.Bilbora 1998-an iritsi zen.Artea ikasbide programa honek arrakasta handia du, urte hauetan LehenHezkuntzako mila ikasle baino gehiago hartu bait dute parte.

Gure artistaren izena Maider López da.Orain dela gutxi ikasle txinatar berri bat etorri zaigunez, Maiderrekin egiten arigaren lana Meng Long-i harrera festa bat antolatzea da.

Ikasturtean zehar Guggenheim Museoa bi aldiz bisitatzeko aukera izango dugu.Gure lan osoa, museoan bertan, erakusketa publiko baten bidez aurkeztuko da.Animatzen bazarete, ekainatik aurrera, egiten ari garen lana ezagutzeko aukeraizango duzue.

31

Txingudi LH 3 - 6. maila

Ez dakizula zer den Oiasso? Ez zarabakarra, nik ere ez nekien gehiegioraintsu arte.Kontua da, 6. mailakoak historia ikasten

ari garela: Paleolitoa, Neolitoa,Antzinaroa... nolakoa zen bizitza garaihorretan, nola komunikatzen ziren, nolajolasten zuten...Hau dela eta, irakasleak esan digu erro-matarrek aztarnak utzi zituztela Iruneneta Xantalen ermita eta Oiasso museoabisitatzea proposatu digu. Guk baietz,gustura joango garela erantzun diogu.Lehenengo Xantalen bisitatu dugu, politada, baina niri gehien gustatu zaidanaOiasso izan da.Dirudienez, erromatarrak Bidasoaldenkokatu ziren eta Oiasso hiria sortuzuten. Zergatik egin zuten hori?Besteak beste, baliabide naturalenustiaketa antolatu zutelako, arrantza,meatzaritza (Aiako Harriko meatzeak)...Eta bertako herritarren parte bati inte-gratzen baziren, erromatarren gizarte-ak irabaziak ematen zizkielako, halanola: enplegua, komertzioa, arrakasta

ekonomikoa... hau da bizitzeko kalitatehobea. Nola dakidan hori? Hau guztia erakustenduen pelikula ikusi dugulako museoan.Oiassoko erromatar familia baten egu-neroko bizitza ikus daiteke pelikulan.Halere, termak ezin izan ditugu ikusi, ezbait dituzte ikusgai jarri oraindik.“Alea jacta est” tailerrean parte hartu

dut nire kideekin. Ba al dakizue zeintzukziren garai hartako jolasik ohikoenak?Ba guk jakin dugu: tortolosak, dadoak,hiru lerroan... zirela, baita intxaurrekin(elikatzeaz gain) asko jolasten zutelaere. Antzerkitxo bat ere egin dugu, osoondo pasatu dugu eta antzinako mundurahurbildu gara nahi gabe, eguneroko usa-dio eta ohitura batzuk ezagutzeko auke-ra izanez.Eta honela, bisita, jolas, pelikula... aritugara Irungo historiaren zati bat ezagu-tzen.Animatzen zaituztet, merezi du. Eginezazu zuk ere bisitatxo bat, ziur nagoeskertuko didazula gomendioa.

6. mailakoak

OIASSO

32

Lekaenea LH 3

33

La Salle San Martzial Maria Ramos. LH 3 - 6. maila

GABONETAKO OPORRAKAbenduak 23.Atzo, oso goiz esnatu nintzen, kontzertu batean jo behar nuelako. Kontzertua Mendibilmerkatal zentroan egin genuen, oso ondo atera zen. Bukatu ondoren, bazkaltzera gon-bidatu gintuzten eta azkenik zinemara.Ni ez nintzen zinemara Joan, Galiziara Joanbehar nuelako.Hiruretan abiatu ginen. Padorneloko mendi-portu aldera iritsi ginenean, elurra mara-mara hasi zuen. Nik ez nuen inoiz hainbeste elur ikusi.Hasieran oso polita zen dena,baina pixkanaka-pixkanaka errepidea elurrez estaltzen hasi zenean, oso zaila zen autoa gidatzea. Guk ez geneuzkan elurretako katerik eta ezin izan genuen aurrera egin.Azkenean gelditu egin behar izan genuen. Ordurako errepidea zuri-zuria zegoen etasekulako kotxe piloa. Nire aita kotxetik jaitsi zen besteei laguntzeko. Nahiko denborapasa ondoren, polizi batzuek kotxea elurretatik ateratzen lagundu ziguten. Oso motelgenbiltzan eta ni lo seko geratu nintzen. Esnatu nintzenerako jadanik herrira helduakginen. Kotxetik azkar-azkar jaitsi, eskailerak bat-batean igo, eta begi itxi-ireki bateanohean nengoen.Atzoko eguna benetan zirraragarria izan zen!!!!!

Abenduak 31.Galizian oso ongi pasatu dut astea. Orain Irunen nago.Gaur urtearen azken eguna ospa-tuko dut.Oso goiz esnatu nintzen, eta lehenik (gosaldu eta gero,noski) etxeko lanak egin nituen.Gero ama eta biok etxetik atera ginen erosketak egitera. Leku askotara Joan ginen, etagauza mordoa erosi genituen.Geroxeago, etxera itzuli, bazkaldu eta irakurri genuen.Arratsaldean afarirako mahaia prestatzen hasi ginen. Lehendabizi,mahaia handitugenuen, mantela jarri eta azkenik mahaiko tresnak ipini genituen. Ez genuen afariamomentu horretan prestatu, bestela hoztuko litzateke. Horren ordez, detailetxoakjartzen pasa genuen denbora. Berehala etorri zen aita lanetik. Geroxeago, aitona etaosaba etorri ziren eta ahoa bete hortz geratu ziren mahaia dotore-dotore ikusi zute-nean.Benetan oso polita geratu zitzaigun!Gero bostok afaltzen hasi ginen. Bukatu genuenean, umorezko programa ikusi genuen.Bukatzear zegoenean, bakoitzak bere mahatsak prestatu zituen. Bueno, den-denak ez.Ni mahatsekin beti eztulka hasten naiz, eta horregatik polboroi bat hamabi zatitanbanatu eta itxaroteari ekin nion. Konturatu gabe kanpaikadak hasi ziren, eta ni azkar-azkar hasi nintzen polboroi zatiak irensten. Urte berri on! Esan nien guztiei.Telebistanprograma berezi bat ikusi genuen; abesti, kontakizun eta txiste zaharrak ematen zituenbat. Gero, aitona eta osaba agurtu eta ohera joan ginen, oso nekaturik geundelako.Sekulako eguna izan zen!!!!

34

Dunboa LH 3 - 6. maila

Horizontalak:1. Gabonetan ikatza ekartzen diguna.2. R.RO.OR. Egiptoko jainko bat.3. D. OL.RR.OR. 4.Azken bokala. Musikako nota bat.Txakurrak egiten duena. KR.5. T.I.GAHOO.6.Eskuetan zerbait ibiltzea .” berak” beste modu batera baina h-rik gabe.7. Egiaren kontrakoaz.8. Ikaragarri.9.A. Gauza puntaduna edo gauza bat errepidean nondik joan seinalatzen diguna.10.K.Denbora zati bat. Gure irakasleek egiten dutena.

Bertikalak :A.Denok eskolan daukagu eta orduro zein arlo tokatzen zaigun jakiteko balio digu. B.L. SEZ.C.Lore mota bat, pipak,olioa eta biodiesela egiteko erabiltzen dena. D. _ _ _ _ zaude?. UUGEP.E.T.KRAZE.F.Oso polita, hain polita zoratzeko adina.G.Gauza bat gaizki egiten dugunean sentitzen duguna. Erakuslea h-rik gabe.H.R. Landatzeko behar duguna.L.I.Greba _ _ _ _ _ _ bat dagoenean dena gelditzen da.A. A.J.J. Haitzak baina beste modura esanda.

35

San Vicente de Paul LH 3

Sorginkeria

Bazen behin herrialde urrun batekoerregea. Hau kezkatuta zegoen, beresemeak, Pedro eta Lukas basora baraz-kiak biltzera joan eta oraindik ez zirela-ko etorri. Orduan, Raquel, haien arreba,haien bila joan zen, baina ez zuten etxe-ra joan nahi. Raquel beraiekin joan zen. Bidean inurritegi batekin topatu zireneta Pedrok esan zuen:-Goazen inurriak zapaltzera !Baina Raquel erdian jarri zen eta hau egi-tea eragotzi zien. Gero Lukasek ahateakkaiola batean sartu nahi zituen bainaRaquelek ezetz esan zion. Arratsaldeanerlauntza bat ikusi zuten eta mutilekesan zuten: -Goazen erlauntza hartzera eta ibairabotatzera!Baina Raquelek hirugarren aldiz debeka-tu zuen. Gau hartan jauregi bat topatuzuten, harrizko zaldiz beteta. Han mai-tagarri bat ikusi zuten. Berak afariaprestatu eta jauregian ostatu hartuzuten. Goizean Pedro esnatu zen eta maitaga-rriak jauregia sorginduta zegoela esanzion; sorginkeria hori hausteko hiru

froga egin behar zituen. Pedrok baietzesan zion. -Lorategian mila perla daude -esan zuenmaitagarriak- aurki itzazu eguzkia ezku-tatu baino lehen. Ondoren, aintzirarenondoan dagoen giltza lortu behar duzu.Eta azkenik, jazmin usaina duen arrozalea aurkitu behar duzu. Pedrok perlak bilatu zituen baina ezzituen denak aurkitu. Orduan harrizkozaldi bihurtu zen. Hurrengo egunean Lukas saiatu zen,baina hau ere harrizko zaldi bihurtu zen.Raquelek ere saiatu nahi zuen, bainaberak ez zuela lortuko pentsatzen zuen.Orduan inurri batek esan zion: -Guk lagunduko dizugu. Momentu horretan hainbat inurri ateraziren perlekin. Bigarren frogan, ahateak aintzirarenondoko giltza hartu eta Raqueli emanzion. Eta hirugarren frogan, erle erreginakjazmin usaina zuen arroza aukeratzenlagundu zion Raqueli. Orduan sorginkeria hautsi eta zaldi guz-tiak pertsona bihurtu ziren.

36

Toki-Alai Gorka Bermejo. LH 3

Gorputzen dilatazioa

Ba zenekien?

Gorputz guztiak berotuz gero dilatatzen dira,hauda, beren bolumena haunditzen da.

Gasetan:

Marrazkian ikusten den bezala, matraza puxikabatez itxi eta alkoholezko metxeroaren bitartezberotzen badugu, puxika hasiko da puzten, airea-ren partikulak azkarrago mugitzen hasten direlakoeta espazio gehia-go behar dutelako .

Likidoetan:

Marrazkian ikusten den bezala, matrazaberotzerakoan , barruan dagoen ur tinta-tuaren partikulak azkarrago mugitzen has-ten dira eta espazio gehiago behar dute-nez kristalezko hoditxotik igotzen hastenda.

Solidoetan:

Burnizko bolatxoa , hotza dagoenean eraztu-netik erraz pasatzen da, baina berotu eta geroezin da pasa, dilatatu delako, hau da, berebolumena haunditu da.

37

Elatzeta Olatz. LH 3

38

El PIlar LH 3

39

Erain Txiki Margot Ponte Allen. Ipuina: Arratoitxo kaskarina.

40

Belaskoenea

41

Santa Teresa Peio Marco, Alex Conde eta Maialen Villegas

42

Eguzkitza Ugaitz Soto

43

La Sale San Martzial

Dunboa 5 urte