28. zenbakia2016ko ekainaosatuberri

Barrualde-GaldakaoESIko laborategiakelkartuta, eraginkorrago

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

geure zerbitzuakBarrualde-Galdakao ESIko laborategiak .........4-5

jakin berri /efemerideak.............6kolaborazioa

Naiara Ozamiz .............7urratsak

«Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea».........8-9adituak

Sophe Garcia........10-11atzera begira

Musikari handien osasun-gorabeherak ......12-13aholku medikoak

Minbiziari buruzko zalantzak .....14-15arnasguneak

Karrantza ....16-17unibertsitatetikJesus Prieto Mendaza .....18-19

euskara osakidetzanZuzendaritza Nagusian, euskaraz.....20-21

bizitza lanetik kanpoDionisio Cortina ..........22

denbora-pasak...........23

agenda!UEU, Udako Euskal Unibertsitatearen44. Uda Ikastaroak

Baionan, Donostian, Eibarren, Iruñean…

UPV/EHUren XXXV. Uda Ikastaroak

!Euskararekiko gizarte-erantzukizunaakademiaren eta gizartearen kultura-aldaketan.«Helburuak: Euskal Herriko hizkuntza-egoerari eta izaerari eran-tzun egokia ematea; profesional gaituak sortzen laguntzea; uni-bertsitateak gizarte-mailako hizkuntza-politikan zein plangin-tzan duen rolaren azterketa eta balantzea egitea…».

Uztailaren 5 eta 6an, Bilbon, Abandoibarreko Bizkaia Are-toan.

!Buru-osasuna eta bizi-kalitatea.

«Iraganean buruko gaixotasuna zutenek ez zuten ahotsik izangizartean. Gaixoek eta beren familiek ez zuten parte hartzenerabakietan buru-osasuneko zerbitzuetara jotzen zutenean.Oraindik orain eriek gizartetik baztertzeko eta bizitzako jardue-

ra arruntetan haien erabakimena gutxiesteko arriskua dute. Bu-ruko osasunaren testuinguruan ahalduntzea estrategia nagusibihurtzea da erronka; gaixoak bere terapian eta bizi-jarduneanduen erabakimen-maila indartzea, alegia.»Uztailaren 7 eta 8an, Donostian, Miramar Jauregian.

!Nola bizi dolua eta galerak ikastetxeetan.«Heriotzaren unea eta doluak begiratuz, bizitzari hobeto aurreegiteko, ibilbide bat egingo dugu Hezkuntza Emozionalarenikuspuntutik. Dolu kontzeptua eta dolu-lanak berrikusiko ditu-gu. Era berean irakasleak egin dezakeen lana aztertuko dugu,bai dolu aringarrian (ikastetxean norbait hiltzen denerako proto-koloa), baita prebentziozko doluan ere».Uztailaren 26 eta 27an, Donostian, Miramar Jauregian.

!HITZA BIZI. Sormen tailerra.«Helburuak: eskua askatu eta idazteari gustua hartu; idatzienahozko baliabideak ikusi eta frogatu; irudia eta hitza elkartzekogiltzarriak ezagutu; irudi baterako testua idatzi; idazle eta musi-karien elkarlanetik sortutako kantagintza aintzat hartuta, sasoi,idazle, genero eta sorrera ezberdinetako kantak aurkeztu, koka-tu, aztertu eta kantatu…».Abuztuaren 31tik irailaren 2ra, Donostian, Miramar Jau-regian.

Argitaratzailea: Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - osatuberri@osakidetza.eus

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: SS 1472-2011

ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia: MARISOL RAMIREZ / ARGAZKI PRESS

Zer duzu WhatsApp-en alde, eta zer kontra? (eta II)

Ni, printzipioz alde nago. Oso erosoa iru-ditzen zait; izan ere, erraz, azkar eta laburkomunikatzeko aukera eskaintzen dizu.Baina gauza guztiak bezala, kontua danola edo zertarako erabiltzen duzun, etabatzuek mezuak, txisteak, aholkuak etaabar bidaltzen eta bidaltzen ematen duteeguna. Era horretan erabiltzen bada, oso-oso aspergarria eta gogaikarria iruditzenzait.

Ixa (Zuzendaritza Nagusia)

Alde: mezuak komunikatzeko arintasu-na.

Kontra: gure egunerokotasunean sar-tzeko duen «ahalmena», arrotz ezatsegi-na bilakatu baita, nire ustez.

Dena den, erabileran dago gakoa eta,horretan ere, espero, ikasiko dugu.

Carmen (Donostialdea ESIa)

Ikastolako amen taldekideok garai bere-an instalatu genuen WhatsApp aplika-zioa sakelakoan. Oso erabilgarria iritzigenion taldeko guztiok, seme-alabengaineko kezkak, ikastolako kontuei bu-ruzko zalantzak zein asteburuan familia-planak antolatzeko tresna ezin hobeabaitzen, aplikazioak eskaintzen zuen be-rehalakotasunari esker, batez ere.

Baina, neuk bizi izandako esperientzia-ren arabera, aplikazioari erabilgarri be-zain arriskutsua deritzot. Arriskua bainaez dago aplikazioaren baitan, jakina, ja-bearen baitan baizik. Besteren mende bi-zi garenok berehalakotasunak eskain-tzen duen une gustagarriaren presobihurtzen gara, une hori oso laburra badaere. Eta hain laburra da ezen gehiagorengose izaten garen. Eta konturatzerakoAplikazioaren gatibu gara. Preso. Atxilo.Lagunek noiz erantzungo zain, eta biko-tekideak «maite zaitut» noiz esangoduen zain egoten gara luze… Eta mesfi-dantza sortzen da askotan, whatsapparibegiratu eta elkarrizketarik ez dugulaohartzean…«Ez nau maite izango»…Eta hutsunea sortu eta handitzen da. Ha-sierako berehalakotasunak eragindakoune magikoak hutsunea sentitzera era-maten gaitu sarri.

Baina, egoera horretan bazaude, lasai!Whatsappetik haratago une gustaga-

rriak ere badirela gogoratzen duzunean –benetako uneak, une lurrinduak eta sor-ginduak direnak– egunean 40 aldiz bainoez diozu begiratuko sakelako pantailari,eta askatasunaren gozotasuna antze-mango duzu berriro ere.

Bide batez, zein liteke askatasuna adie-razteko emotikonorik egokiena? Ez duttopatzen…

Iratxe (Barrualde-Galdakao ESIa)

Alde: erabilgarria da momentuko mezumotz eta azkarrak bidaltzeko (mandatubat egiteko edo norbera berandutu be-har dela abisu emateko), merkea da, etanahi den pertsona edo taldea harrapa-tzea errazten du.

Kontra: batzuk zintzilikatuak daude(kontsultan edo saio klinikoan teklea-tzen aritzen dira, telefonoari begira etaurduri bezala); ‘txirrin’ horrek behin etaberriz jotzea deserosoa suerta liteke;teklatua jende askorentzat – batez ereadin bat dugunontzat– txikiegia etadeserosoa da.

Jose M. (Donostialdea ESIa)

Honelako aplikazioak ondo erabiltzenbaditugu, denontzat onuragarri izan dai-tezke; baina beste hainbat gauzarekingertatzen den bezala, denbora gehiegianibiltzen bagara, gure denbora alferrik gal-tzeaz gain besteekiko harremanak eremoteldu ditzakeela pentsatzen dut.

Erabili erabiltzen dut sarritan, eta –halapentsatu nahi dut– modu egokian. Lagu-nen arteko eta ezagunen arteko harre-manetarako erreminta ona da, komuni-kazioa errazten duena.

Ez da telefonozko elkarrizketa bat be-zala, ez dago zertan berehala erantzun.Beste zereginetan bazabiltza ere, elka-rrizketa ez da eteten, eta ahal duzuneanedo nahi duzunean erantzun dezakezu.

Joseba (Araba ESIa)

Alde: erraza da komunikatzeko; edozeinmomentutan eta dohainik, argazkiak, bi-deoak eta audio-mezuak bidaltzeko au-kera duzu.

Kontra: agian gehiegi erabiltzen dugu,beharrean ez gaudenean ere aritzengara, eta beste komunikazio mota ba-

tzuk (elkarrizketa, adibidez) oztopatzenditu.

Maribi (Donostialdea ESIa)

Tresna ikaragarria dela esango nuke. Zer-gatik? Bada, erabiltzen erraza, arina etadoakoa delako. Ene ustez, senideek, la-gunek edo lankideek berriak, txisteakedo irudiak elkarren artean trukatzekobaliabide fantastikoa da. Horren onurakadierazteko, hona nire bi esperientziahauek:

–Gaztetako koadrilan txat bat egin du-gu eta «terapia» gisa erabiltzen duguWhatsapp. Kuadrillako lagun bat gaixo-rik dago, minbiziak jota, eta WhatsApp-eko txataren bidez elkartrukatzen ditugutxisteak eta kuadrillako nobedadeak. La-gun hori protagonista nagusia bihurtu dataldean, eta txata zabaldu genuenetikharreman estuagoak ditugu.

– Gorlizko Ospitalean, txisteak edo be-rriak bidaltzeko erabili beharrean, aldakahautsi duten pazienteentzat eta beraiensenideentzat hasi gara WhatsApp aplika-zioa erabiltzen. Ospitaletik irteten direne-an aholkuak WhatsApp-ez aldizka hela-razten dizkiegu pazienteei eta senideei.35 bideo labur grabatu dira erorikoak eki-diteko trikimailuak azaltzeko, bai etatransferentziak ondo egiteko arauakadierazteko ere, eta, orokorrean, erreha-bilitazio prozesuan segurtasunez aurreraegin ahal izateko aholkuak irakasteko.

Amaitzeko, WhatsApp aplikaziorenkontra, berez, ez dudala ezer ikustenesan nahiko nuke. Orokorrean, hainbateta hainbat gauzarekin gertatzen den be-zala, arazoa ez da aplikazioarena, baiziketa aplikazioaren erabilerarena: momen-tu desegokietan erabiltzea, mezuak bi-daltzen denbora gehiegi ematea edotapribatutasuna zapaltzea ez dira aplika-zioaren arazoak, erabiltzaileenak baizik.

Alberto (Gorlizko ospitalea)

Alde: doakoa da; erabiltzaile asko ditu(sakelakoa erabiltzen duten ia guztiak);irudiak, bideoak… bidaltzeko aukera.

Kontra: erabileraren kontrol ikaraga-rria egiteko arriskua (mezua irakurri du-zun ala ez, konektatuta ote zauden…).

Irene (Donostialdea ESIa)

geur

e zer

bitzu

ak4 osatuberri

2016ko ekaina

Barrualde-Galdakao ESIan, laborategien saila berritueta berrantolatu egin dute. Bertako laborategiakelkartu egin dituzte, eta, hala, laginen ingurukosegurtasuna handitu egin da.

Diagnostiko bat egiteko, me-dikuek odol- edo gernu-ana-lisiak egin ohi dituzte. Medi-

kuen %70ek eskatzen ditu analisiak,beste hainbat probarekin batera,Carmen Mar Medina, Barrualde-Gal-dakao ESIko analisi klinikoetako zer-bitzuburuaren arabera. 330.000 biz-tanleri eskaintzen diote zerbitzua os-pitalean, eta, egunero, 2.000 analisi-eskaera izaten dituzte. Orain artekoantolaketan bata bestetik banandutazeuden larrialdietako, hematologia-ko, biokimikako eta andrologiako la-borategiak. Horiek elkartu eta labo-rategi bakar bat osatu dute, orain,azterketa-gune horiekin guztiekin.

Carmen Marrek esan duenez, la-borategien «kontzeptua» goitik be-hera aldatu dute. «24 orduko labora-tegiak dira oraingoak; alegia, gure la-na etenik gabekoa da, eta, gainera,askoz ere eraginkorragoa». Izan ere,makineria berria ezarri dute, eta han-dik igarotzen dira aztertzeko laginguztiak. Puntako teknologia dutehor, baina Carmen Marrek horri bai-no garrantzi handiagoa ematen dioantolaketari. «Hormek banatzen ezgaituztenez, askoz erosoagoa daorain gure lana. Lehen, larrialdietakolaborategiak soilik egin zitzakeenproba urgenteak, han bertan bainoezin ziren egin; orain, aldiz, momen-tuan bertan egin ditzakegu, makina

berean sartzen baititugu laginak, hauda, leku berean aztertzen dira». An-tolaketa berriari eta makinei esker,azterketak egitea merkeagoa da; be-raz, abantaila ekonomikoa ere ekarridu aldaketak.

Lankideen arteko harremanak ereegokitu egin dira sistema berrira. La-naren ikuspegitik, orain «errazagoa»da informazioa trukatzea. «Langileeksail bakoitzaren funtzionamenduarenberri dute, orain ez baitaude banan-duta». Eta lan-giroa, ezinbestean, ho-betu egin da. Pozik dago horrekin Car-men Mar. «Langile guztiok oraindikelkarrekin lan egiten ohitzen ari gara,baina dagoeneko nabari da geure ar-tean giroa sortzen ari dela». Langilebakoitzaren lana ere zabaldu egin da.

Aldaketa guztietara, ordea, ohituegin behar izaten da, eta Galdakaonoraindik egokitzen ari dira. «Ez dutesango zaila izaten ari denik, baina

Barrualde-Galdakao ESIko laborategiak, Carmen Mar Medina medikua. MARISOL RAMIREZ / ARGAZKI PRESS

«Ohiturak eta lanegiteko modua

egokitu dituzte, etazenbait langileren

jarduna aldatu eginda»

Laborategietakojarduna, gero etaseguruagoa

geure zerbitzuakosatuberri 52016ko ekaina

zeharo erraza ere ez da izaten ari «.Lanerako modu berrira egokitu beharizan dute, eta batzuei lana ere aldatuegin zaie. «Txipa» aldatu behar izandutela dio Carmen Marrek. «Ohituraketa lan egiteko modua egokitu dituz-te, eta zenbait langileren jarduna al-datu egin da». Hala, trebakuntza-saioen bidez saiatu dira egokitzape-narena moldatzen.

Denbora gutxi igaro da antolakun-tza berrian lanean hasi zirenetik. Car-

men Marrek azaldu du obrak egitenari ziren bitartean laborategian lane-an jarraitzen zutela. Urtebete emandute horrela. «Gure eguneroko lanaez da geratu eraberritze-lanak egitenari zirelako; berdin-berdin jarraitu du-gu lanean, eta, azkenerako, luzeaegin zaigu prozesu osoa». Horregatikguztiagatik, Carmen Marrek eskerona adierazi die lankideei: «Ez da ma-kala erakutsi duten pazientzia».

Galdakaoko laborategietako egoki-tzapen-aroa bukatzeke dago orain-dik. Urtebete barru amaitzea esperodute. Osakidetzako gainerakoESIetanere izaten ari dira aldaketak, Galda-kao-Usansolokoaren antzera.

Segurtasunak goraSistema berriari esker segurtasuneansakondu egingo dela nabarmendu duCarmen Marrek. Lagin guztiak lekuberera ekarri behar direlako gertatzen

da hori. Lagin denak, izan larrialdieta-koak izan ohikoak makina berrira sar-tzen dituzte; beraz, «ezinezkoa» daaztertu beharrekoak bidean galtzea.Horrez gain, orain lagin txikiagoakerabiltzen dira, eta, ondorioz, pazien-teari ez zaio odol-kantitate handirikatera behar. Lagina laborategira sar-tzen den momentutik ateratzen denarte, bidea hobeto kontrolatzen duteorain, Carmen Marren arabera. «La-gina «sistema bateratu batean» sar-tzen dugu, eta ez dugu ezertarakoukitzen. Horrenbestez, langileak etamateriala kutsatzeko aukera txikia-goa da. Leku berean, sistema infor-matiko bera erabiliz aztertzen ditugulaginak, guk ongi kontrolatzen ditu-gun ingurune batean, alegia. Lehenmanipulazio handiagoa zegoen, bai-na orain ia ez dago manipulaziorik».Horregatik guztiagatik, pazienteareneta langileen segurtasuna hobea delauste du laborategiko zuzendariak.«Inoiz ere ezin dugu esan ez dugulaarriskurik izango, hori ezinezkoa bai-ta, baina orain, askoz ere arrisku txi-kiagoa dugu».

Ugalketa-laborategiaLaborategiez harago, Barrualde-Gal-dakao ESIa erreferentziazko ospitaleada Osakidetzan. Ugalketa-arloan egi-ten dituzten hainbat zerbitzu han ber-tan baino ez dira izaten. Semen-garbi-keta da adibide horietako bat. Gizo-nak, sexu-trasmisioko gaixotasun batduen kasuetan erabilitako metodoada hori. Carmen Marrek dioenez, az-ken urteetan behera egin dute halakokasuek. «Hiesa daukaten pazienteekhartu izan dute bide hori. Hasieran,urtean 50 bikote baino gehiago iza-ten genituen halako kasuekin, bainaorain, oso gutxitan gertatzen zaigu.Izan ere, hiesa duten paziente gutxidaude ugalketa-fasean». Galdakao-tik kanpoko jendea etorri izan da zer-bitzu horretara, eskaintza zuen erie-txe bakarra zelako.Barrualde-Galdakao ESIko laborategiak, Carmen Mar Medina medikua. MARISOL RAMIREZ / ARGAZKI PRESS

«Lagina «sistemabateratu batean»

sartzen dugu, eta ezdugu ezertarako

ukitzen.Horrenbestez,

langileak kutsatzekoaukera txikiagoa da»

6 osatuberri2016ko ekaina

jakin

berri

• ef

emer

idea

k

EUSKARAZ DAKITEN EDO IKASTEN DABILTZANFISIOTERAPEUTENTZAKO GIDALIBURUASail bereko zazpigarrena da Osakidetzak –oraingoanMutualiarekin batera– argitaratu duen liburuxkahau. Horren aurrekoak ditugu Pediatria, Harrera, Me-dikuntza Orokorra, Larrialdiak, Solairuko Erizaintzaeta Emagintza arloetakoak, eta besterik ere etorrikoda.

Osakidetzako Euskara Zerbitzu Korporatiboa eta Elhuyar arduratu dira tes-tuak apailatzeaz, eta eginkizun horretan ESI batzuetako eta Pakea Klinikako fi-sioterapeuta batzuen ezinbesteko laguntza izan dute.

Gidaliburua fisioterapia-arloko enplegatu elebidunentzat da, batez ere eus-karaz lan egiten ohituta ez daudenentzat edo euskara teknikoan trebaturik ezdaudenentzat. Bertan jasota daude pazienteekiko harremanetan gehien erre-pikatzen diren ekintza komunikatiboen adibideak, baita oinarrizko hiztegi bateta euskarazko komunikazioa hobetzeko hainbat gomendio ere.

OSAKIDETZAKO LANGILEEN PARTE-HARTZE ZABALA IX. ENPRESENLASTERKETANAurreko hilaren 8anegin zen Donostian,8,5 km-ko ibilbideguztiz zelai eta ede-rrean: hasiera-bukae-rak Boulevardean, etaitsasaldeko muturbatetik bestera(Ondarretatik Sague-sera) Parte Zaharreanbarrena. Lau lagune-ko 457 taldek partehartu zuten, horienartean Osakidetzako20 bat taldek, Debabarrena, Donostialdea eta Bidasoa ESIetakoak.

Taldeen ia erdiak mistoak izan ziren, sexu ezberdineko korrikalariz osatuak,eta kategoria horretan Bidasoa ESIkoek 11. egin zuten helmugan. Bejondeie-la!

ARABA ESI-KO IKERKUNTZAKO UNITATEAK ETA LEHEN MAILAKOARRETAK SARIA JASO DUTE VALENTZIAN, TABAKISMOA PREBENITZE-KO ETA KONTROLATZEKO VII. JARDUNALDIANSaritutako lana tabakoarekiko mendekotasuna gainditzeko programa konbi-natu bat da, erretzeari uzteko ohiko aholku sanitarioak eta eskuko telefonoenmezuak elkartzen dituena.

Jardunaldietako Batzorde Zientifikoaren iritziz, Osakidetzako lan-taldearenahozko komunikazioa foro horretan egin den onena izan da, ez bakarrik pro-gramaren eraginkortasuna erakutsi dutelako, baizik eta ohiko praktika klini-kora eramateko orduan bete-betean asmatu dutelako. Hain zuzen ere, saiokliniko horretaz jardun ginen !Osatuberriren 24. zenbakian, SEMFYC elkar-tearen XXXV. Biltzarrean beste sari bat lortu berritan.

efemerideakUztailaren 7aNettie Marie Stevens jaiozen

Genetista estatu-batuarra, Ver-mont-en jaio zen1861ean. Bera etaEdmund BeecherWilson izan zirensexuaren oinarri

kromosomikoa deskribatu zuten le-hendabizikoak, 1905ean, aldi ber-tsuan, baina nor bere aldetik. Hala ere,aurkikuntza hori urte askoan zeharWilsonen izenean agertu izan da,

!Nettie Stevens emakume zientzia-lariaren parte-hartzea bigarren mailabatean utziz.

Uztailaren 30aPertsonen salerosketarenaurkako mundu-eguna

Nazio Batuen Asanblada Orokorrakegun hau aldarrikatzean estatu, era-

kunde, organismo eta gizarteari sale-rosketaren biktima diren pertsonenegoeraren aurrean kontzientzia, uler-men eta erruki handiagoa izateko eska-tzen die, euren eskubideak babestekolarritasuna gogoraraziz.

Mundu-egun honekin bat eginez,Arartekoak orain urtebete zabaldu-tako agirian irmoki gaitzesten etakondenatzen zituen sexu-esplota-zioa, gatibu-lanak, organoak atera-tzea edo beste edonolako esklabota-suna helburu dituzten edozeinmotatako pertsonen salerosketak.«Horiekin amaitzeko eta horiekborrokatzeko neurri koherente etakoordinatuak behar dira, bai nazioar-te-mailan baita eskualde- eta nazio-mailan ere, eta aldi berean lan eginbeharra dago bai biktimen alde(batez ere emakumeak eta umeakbabesteko) bai delituen eta erakundekriminalen kontra, arreta jarriz gizar-teak aiseago onartzen dituen jarrerasalagarrietan, sexu- edo lan-esplota-zioa eragin baitezakete».

Bidasoa ESIko parte-hartzaileetako batzuk. GEMA/M.EUGENIA

Naiara Ozamiz EtxebarriaPsikologian doktorea eta EHUko Medikuntza eta

Erizaintza Fakultateko irakaslea

Mediku-pazienteharremanari buruz

osatuberri 72016ko ekaina

Komunikabide, sare sozial eta aurre-rapen teknologikoen garaianbagaude ere eta jende arteko harre-manak asko aldatzen ari badira ere,guztiok behar dugu pertsonartekokontaktu hurbila, sare sozial batekez baitu inoiz beteko kontaktu fisi-koak, begirada batek, edo hurbiletikentzuten ari zaigun norbaitek bete-tzen duena. Aurrerapen teknologikoasko badaude ere, makina batekinoiz ez du pertsona batek emandiezagukeen berotasuna eta hurbil-tasuna ordezkatuko. Animalia sozia-lak gara, eta pertsonen artean egonbehar dugu, zeren bakardadeak,isolamenduak, ez baitu inoiz ezeronik ekartzen. Horregatik, medikua-rengana doan edonor pertsonabaten bila doa, hurbiltasun horrenbila, bere beldur eta zalantzak argitueta lasaituko dituen norbaiten bila.Ez dago munduan makinarik medi-kua ordezkatuko duenik. Edonorigaldetzen badiogu, guztiok gaudezerbaitetan ados: medikuarenganagoazenean, ondo tratatuak izateanahi dugu, eta asko baloratzendugu medikuaren arreta eta harre-manetarako gaitasuna.

Gaixo egotearen bizipenak sufri-mendu psikologikoa ekar diezaiokepazienteari, eta, beraz, ezinbeste-koa da medikuak gaixoaren erreak-zio emozionalak ulertzea, bere lanaondo egin dezan. Pazienteak nahiizango du medikuak bere igurikape-nei erantzutea, eta, tratamenduare-kiko lotura on bat lortzeko, ezinbes-tekoa izango da medikuaktrebetasun psikologikoak izatea.

Enpatia beste pertsonaren zapa-tak janztea da, eta horiekin ibiltzeansentitzen dena frogatzea. Medikua-rentzat lan zaila da paziente bataurrean jartzen zaion bakoitzeanenpatia izatea. Hala ere, medikuaskok erraz lortzen dute hori, dutenbokazioagatik. Eta zenbat eskertzenduen pazienteak aurrean duen

mediku horrek ulertzen duela etabere azalean ipintzen dela sentitzenduenean!

Komunikazioan badago parte bataskotan ahaztu egiten zaiguna.Komunikatzea ez da bakarrik komu-nikatu nahi duzuna ondo adieraz-tea, entzutea ere komunikazioarenoso alde garrantzitsua da. Entzutenjakitea ezinbesteko jarduera dapraktika medikoan. Pazientea ani-matu egiten da entzuten zaionean;askotan, entzuten diguten bi bela-rrik gehiago laguntzen digute milaaholkuk baino.

Gainera, ez-ahozko komunika-zioa ere badago, eta horrek gauzaasko esaten digu. Begiradak, adibi-dez. Begirada batek lasaitu gaitza-ke, gure aldamenean norbait dago-ela esan diezaguke: konfiantzaarreta eta interesa adierazi diezazki-guke begirada hurbil batek.Momentu konkretu batean jasotzendugun irribarre batek ere hainbatgauza esan ditzake, medikua hordagoela eta gugan interesa duela,esate baterako. Gorputzaren postu-rak eta noranzkoak ere asko esatendigu aurrean dugunaren interesarengainean; haren gorputza gure alde-ra begira dagoenean, entzutendigula esan nahi du. Eta azkenik,distantzia egokia gordetzea garran-

tzitsua bada ere, hau da, bestearenzona intimoan sartzearekin kontuaizan behar bada ere, zenbat esker-tzen den medikuak sorbalda ukitzendigunean. Duela gutxi, minbiziaduen pertsona batek zera esanzidan: «Sorbalda ukitu zidan, eta ezdakizu zenbat lasaitu nintzen!Mediku on baten eskuetan nengoe-la konturatu nintzen».

Azkenik, badago mediku baten-gan euskaldunok asko baloratzendugun zerbait: gure medikuak eus-karaz jakitea. Jende askorentzat eus-kara da hizkuntzarik maitatuenapentsatzeko, sentitzeko, eta bestee-kin komunikatzeko orduan. Euskarada jende askorentzat bere lehen hiz-kuntza, haurtzaroko hizkuntza, bereidentitatea sortzen hasi zeneko hiz-kuntza. Arrazoi intimo horiengatik,mediku euskaldun batekin aurkitzengarenean, harreman estua sortzenda hasieratik.

Amaitzeko, esperientzia pertsonallabur bat kontatu nahi dizuet.Amama hil baino lehenagoko egu-netan, familiakooi bost axola izanzitzaigun amamari zer medikazioematen ari ziren, baina inoiz ez ditu-gu ahaztuko hainbesteko goxotasu-nez entzun ziguten mediku haiek,momentu txarretan gure sorbaldaukitu zuten profesional haiek.

kolaborazioa

8 osatuberri2016ko ekaina

urra

tsak

Ertzetik erdiguneraBizkaiko Osasun Mentaleko Sareak drogenmendekotasunaren inguruan egiten duen jardunabildu dute «Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea»liburuan. Elida Grande Basauriko espetxeko psikiatrakkoordinatu du liburua. «Geure burua aurkezteko etaerdigunean jartzeko ondu dugu liburua»

Elida Grande Basauriko espetxeko psikiatra aritu da 'Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea' liburuaren koordinazio-lanetan. ARAITZ MUGURUZA

Askotariko ertzak ditu Bizkai-ko Osasun Mentaleko Sare-ak. Bere baitan biltzen ditu

espetxeetako psikiatria, egunekozentroak edo psikiatria-zentroak. Ba-koitzak bere lan egiteko modua du,eta, hori azaltzeko helburuz, Adik-zioei laguntza-sare bidez ekitea libu-rua atera dute. Elida Grande Basauri-ko espetxeko psikiatra aritu da lanakoordinatzen, eta Osatuberrik hare-kin hitz egin du. Liburua egitearenarrazoia argi eta garbi adierazten dupsikiatrak: «Elkar ezagutzeko egindugu».

2013an sartu zen Grande Basauri-ko espetxean. Ondo gogoan du ga-rai hura. «Espetxean obrak egin be-har izan zituzten nire kontsulta ko-katzeko, ordura arte ez baitzegoenhalakorik». Garai bertsuan Ararte-koak espetxeetako egoerari buruz-ko txostena kaleratu zuen, eta adie-razi zuen «kezkagarria» zela kartze-letako egoera. Handik birmoldaketasakona iritsi zen Osasun MentalekoSarera, eta Osakidetzak, lehenen-goz, bere gain hartu zuen espetxee-tako psikiatria-zerbitzua. «Ez gaudeohiko tokian, eta guk egiten dugun

lana ez da kalean ikusten dena; ho-rregatik, hasiera arraro samarra izanzen». Eguneroko lanean, ordea, be-rari dagokio Osasun Mentaleko gai-nerako lagunekin harremanak iza-tea, eta, elkarren berri hobeto jaki-teko, liburua egitearen ideia otuzitzaion. «Sarea ezagutzeko ez ezik,gu ertzetik erdigunera eramatekobalio izan digu».

Pentsatu eta egin. Osakidetzarenbarneko plataforma batean eginzuen proposamena, eta «argi ber-dea» eman zioten. Pozarren dio Biz-kaiko Osasun Mentaleko Sareanadikzioen tratamenduan lan egitenduten guztiek idatzi dutela zerbait li-buruaren lanketan. Denen ikuspun-tua dago bilduta. Ofizioari dagokio-nez, parte-hartzaile gehienak medi-kuak dira, baina tartean badiraerizainak eta psikologoak ere.

«Nahita» hartutako erabakia izanzen liburua medikuek idaztearena:«Osasun-sarean lan egiteko moduakmilaka dira, baina medikuok antze-

koa dugu lan-moldea, eta,ondorioz, liburuaren zutabeizan zitekeen. Psikologo ba-tek abiatutako lana balitz,psikologoek idaztea zateke-en zentzuzkoena». Ez horibakarrik, harremanetarakodaude. «Azken batean medi-kuen artean denok ezagu-tzen dugu elkar, denok dro-gek dakartzaten arazoekinegiten dugu lan; beraz, erra-zagoa da».

Mendekotasunak lau ere-mutan aztertu dituzte: osa-sun mentaleko zentroetan,eguneko ospitaleetan —bakarra dago orain Biz-kaian—, espetxeetan etaGaldakao-Usansolo Ospitale-ko Desintoxikazio Unitatean.Toki horietan zer egiten duten etanola egiten duten azaldu dute.

Gidaliburu baten tankerakoa daliburua, osasun-langileen eskarmen-tutik abiatutakoa. Horrekin batera,azken urteetan drogek izan dutenbilakaera ere azaldu dute.

Espetxean, baina espetxetik atGrande psikiatra aritzen da Basauri-ko espetxean, eta presoekin egitendu lan, baina kartzelako dinamikatikbereizita. «Espetxeek badituzteezaugarri jakin batzuk: zigorrarenbidez funtzionatzen dute, eta horrilotuta doa zaintzea. Nire helburuak,ordea, bestelakoak dira. Nik presoekhobera egitea nahi dut, niretzat pre-soak pazienteak dira; funtzionario-entzat, berriz, kondena betetzen aridiren pertsonak». Jakitun da Sarekolangileen artean makurrena beradagoela. «Zaila da oso espetxeanadikzioak gainditzea, sistema beraez baita egokia». Espetxean lan egi-ten duenez, erakunde-barneko bile-retan parte hartzen du. Han bertandago Grande, baina handik kanposentitzen da. «Gure helburuak zeha-

egiten duen orok. Edozeinarrazoigatik etortzen dira tra-tamendu-eske: emazteak utziduelako, lana galdu duelakoeta beste; inoiz ez dira etortzenberek hala nahi dutelako».

Kokaina- eta speed-kontsu-moak harrapatutakoak omendira pazienterik larrienak, etabadira «bizitza osoa» droge-kin daramaten lagunak. «Ba-ditugu 12 urterekin speedakontsumitzen hasi direnak».

Psikologo bat eta erizainbat dira Granderen lankideak.Astea paziente «gogorrene-kin» hasten du, eta hurrengoegunean ohiko kontsultarenzerbitzua ematen du. Harenxedea da drogarik gabe bizidaitekeela erakustea.

Alkohola ere tarteanBada alkoholarekiko mendekotasu-na duen talde handi bat. Paradoxikoairuditzen zaio Granderi. «Alkoholaespetxean kontsumitzen ez densubstantzia ia bakarra da, baina, han-dik kanpo, gehien kontsumitzen de-na da». Alkoholik gabe bizitzen ikas-ten dutenean, gizartearekiko beste«ikuspuntu» bat sortzen zaie espe-txeratuei. Granderen lankide batekegiten du lan horrelako arazoa duentalde batekin, eta haiek omen dirahelburuak «ongien» betetzen dituz-tenak. «Alkoholik gabe bizitzen ikas-ten dute, baina gero, hemendik ate-ratzen direnean, berriz eror daitezke.Kanpoan jarraipena egin behar li-tzaieke». Kartzelako beste kideekinalderatuta, talde hori askoz ere otza-nagoa da. «Gidabaimenik gabe gida-tzeagatik edo gehiegizko alkohol-dosiarekin harrapatu dituztelako es-petxeratu dituzte».

Muga zurrunak izan arren, gusturaari da lanean Grande. «Sistema beramugiezina da oraingoz, eta guk ahalduguna egiten dugu».

urratsakosatuberri 92016ko ekaina

ro desberdinak dira, eta, hala, ezi-nezkoa da erakundearekin koordi-natzea». Bakoitzak bere aldetik egi-ten du lan. Psikiatrak ez dubotere-norgehiagokan sartu nahi,pazienteak beti galtzen ateratzendirelako.

Profil askotako presoak daudeBasauriko espetxean. Terrorismoaegotzita atxilotutakoak —gutxien-goa dira— , droga-trafikoagatikespetxeratutakoak, trafiko-delituenondorioz kartzelan amaitu dutenaketa abar. Tratamendua bakoitzakberea behar du, eta Grandek horrenarabera antolatzen du bere lana.Gertutik zaintzen dute substantziakkontsumitzen ote dituzten. Hainbatanalisi egiten dizkiete horretarako.«Garbi» daudela erakusten bada,espetxe-onurak izaten dituzte. «Ezdezagun geure burua engaina;onura horiek dira haiek gureganaetortzeko arrazoi nagusietako bat».

Grandek dioenez, drogak uztekoerabakia beti dago kanpoko arrazoieiloturik. «Hala izaten da beti, eta gau-za bera esango du adikzioekin lan

10 osatuberri2016ko ekaina

aditu

ak «Kalamuak tabakoakadinako kalteaeragiten du biriketan»

Ezbaian dago, oraindik ere, kalamua erretzeak arnas aparatuaneragin dezakeen kaltea. Sophe Garciak ikerketaesanguratsuenak bildu ditu gai hori azken urteetan landudutenen artetik, eta ondorioa hauxe da: ez dago zalantzarikkalamua luzaroan kontsumitzeak kalte egiten duela biriketan.Hala ere, gaia gutxi landu da, haren ustez, eta ikertzen jarraitubeharko litzateke.

erretzeak ez duela arnas apara-tuan inolako kalterik eragiten.Zertan oinarritu zara ikerketa ho-riek oker daudela erakusteko?Arnas aparatuko kalteak erakustendituzten artikuluak medikuntza-al-dizkari onenetan argitaratu dira. Ho-riek baldintza zorrotzak izan ohi di-tuzte. Ez dago zalantzarik haienegiazkotasunaren inguruan.

Nik aztertutako artikuluen arabera,kalamua noizbait soilik kontsumituzgero, ez dago ondoriorik biriketan;baina epe luzeko kontsumoan ez da-

Ohikoa al da gure gizartean kala-mua erretzea?Gaur egun, Europan, tabakoa bainogehiago erretzen da. Ehun biztanle-tik batek egunero kontsumitzen du.Gazteak, batez beste, 13-14 urtere-kin hasten dira erretzen, eta, oro har,gero eta gehiago kontsumitzen da.Horrek beste kezka bat ere pizten du:izan ere, kalamua erretzen hasteagerora tabakoarekin hasteko pizga-rria ere bada. Kalamua kontsumitzenduten gehienek tabakoarekin kon-tsumitzen baitute.

Gainera, gizarteak, oro har, kala-mua ez dauka droga kaltegarritzat.Gazte asko ez dira arriskuez jabe-tzen. Landare bat denez, uste duteez dela kaltegarria. Pentsaera horioso zabalduta dago, eta ez da egia.Eta, are gehiago, Europan droga-mendekotasunagatik tratamenduahasteko lehen arrazoia kalamua dagaur egun.Beraz, ezjakintasun handiadago.Hala da, bai. Eguneroko kontsumi-tzaileek gainerakoek baino onuragehiago egozten dizkiote, gainera.Horietako hirutik batek uste du kala-

muak eragin mesedegarriak baino ezdituela.Nolako ondorioetara iritsi zarazure ikerketaren bidez?Ikerketak urriak badira ere, argi dagokalamuak tabakoak adinako kalteaeragiten duela biriketan. Aztertu du-dan ikerketa baten arabera, kalamu-zigarro batek bost tabako-zigarrokadinako kaltea eragiten du arnasaparatuan. Izan ere, kalamuaren zu-pada sakonagoa izaten da tabakoa-rena baino.Artikulu askotatik jasotako in-formazioa erabili duzu ikerketaegiteko. Nola egin duzu lan?Bibliografia-bilketa batean oinarrituda ikerketa. Helburua izan da ebi-dentzia zientifikoak aurkitzea birike-tako arazoak dituztenak kalamuarenkontsumoarekin lotzeko. Oro har,oso gutxi dakigu gaiaren inguruan.Horregatik, garrantzitsua zen orain-daino egin diren ikerketak ezagu-tzea. Batez ere, luzaroan kontsumi-tzeak dakartzan ondorioei errepara-tzen dietenak.Kalamuak biriketan duen eragi-na eztabaidagai da, oraindik ere.Ikerketa batzuek diote kalamua

sophe garciaAraba ESIko Santiago ospitale-eraikineko pneumologoa

osatuberri 112016ko ekaina

adituak

go zalantzarik: eragina kaltegarriada. Hala ere, egia da oso gutxi aztertudela arlo hori. Hemendik aurrera, pix-kanaka, gehiago jakingo dugu.Lehen aipatu dugu kalamuareninguruan ezjakintasun handiadagoela. Gehiago ohartarazi be-harko litzateke, beraz?Bai, noski. Eta, batez ere, gazteei.Gero eta lehenago hasten baitirakontsumitzen. Horregatik, oso ga-rrantzitsua da informatzea kalamuaez dela droga bigun bat. Luzaroanerretzeak birikei eragiten die; eta ar-

nas aparatutik harago joanez gero,eskizofrenia eta halako gaixotasunakgaratzeko arriskua eta adimen- etaoroimen-arazoak areagotzen ditu.Gainera, lehen esan bezala, gehiene-tan tabakoarekin erretzen denez,gero tabakoa erretzen hasten dirahorietako gazte asko.

Guk, Osakidetzak, badaukagu in-formazio hori zabaltzeko ardura-za-titxo bat. Baina gizarte guztiak hartubehar du bere gain informazio horihedatu eta bereganatzeko erantzu-kizuna.

Kalamua medikuntzan ere erabil-tzen da, ordea.Bai, eta oso garrantzitsua da desber-dintzea: gauza bat da kalamu ludi-koa, eta bestea medikuntzan etaikerketan erabiltzen dena. Kalamuakmedikuntzan ekarpenik egin bade-zake, guztiz ustiatu beharko litzate-keela uste dut. Ikertzen jarraitu be-harko litzateke.Ba al dago kalamuak duen etaoraindik ikertu ez den onurarik?Ikerketa batzuek diote kalamuakasma senda dezakeela. Ikerketa ho-rietan ez da aztertu kalamua luzaro-an erretzeak zer-nolako kalteak izanditzakeen arnas aparatuan; alderan-tziz baizik: epe laburreko efektuaksoilik ikertu dituzte. Eta badirudi epelaburrean efektu bronkodilatadoreaduela. Ez dakigu zergatik, arlo horre-tan ia ez da batere sakondu. Gauregun pneumologian ez dago kala-mua tratamendu gisa erabiltzenduen ikerketarik. Eta interesgarriaizan daiteke efektu positibo horri zu-kua ateratzea. Noski, ez litzatekeerretzeko eman beharko, baina lu-rrunaren bidez-edo saiatu beharko li-tzateke kalamuaren alde txarraksaihestu eta efektu onuragarriaaprobetxatzen.Aspaldi honetan, asko hitz egi-ten da kalamua legeztatzeaz.Ni ez nago ez alde eta ez aurka. Bai-na ez dut batere gustuko komunika-bide batzuek eta gizarteko zenbaitsektorek legeztatzeaz hitz egitekoduten modua: badirudi legeztatzea-ren alde dauden guztiek uste dutelakalamuak onurak besterik ez duela.Hori ez da egia. Nik uste dut, legezta-tzeak informazio gehiago izatekoeta kontsumoa murrizteko baliobadu, baikorra izan daitekeela. Me-dikuntzan ematen zaion erabileraonuragarria dela uste dut. Erretzaile-ek eta herritarrek kalamuaren aldeonak eta txarrak ezagutu beharko li-tuzkete.

LOREA SEGUROLA.

12 osatuberri2016ko ekaina

atze

ra be

gira

Historiako artistahandienetako askok(idazleak, margolariak,musikariak eta abar)beren bizitzan zehargaixotasunak jasanzituzten, bai mentalak,bai organikoak.

Jakina denez, era horretako sor-tzaileek 18 aldiz probabilitategehiago dituzte suizidatzeko, 8-

10 depresioa izateko edo 10-20 psiko-si maniako-depresiborako. Beraz,pentsatzekoa da halako gaitzek era-gingo zutela lehen aipatutako artistensortze-prozesuan; baina beti modunegatiboan?

Jarraian, lau konpositore ospetsurenkasuak ikusiko ditugu.

RAVELBoleroa-ren sortzailea pertsona psiko-logikoki ez-egonkorra zen, baina aldiberean langile zehatz eta zorrotza. Ho-

rregatik deitzen zion Erlojugile musi-karia Stravinsky bere lagunak. Amarenheriotzak, 1917an, izugarrizko eragi-na izan zuen Ravelen gogo-aldartean.Horrek, hala ere, ez zion galarazi seku-lako obra musikalak konposatzea. Lanhori eskertuz, Frantziako Gobernuak«Ohorezko Legioa» eman zion, bainaberak uko egin zion.

Ravelen heriotzaren kausari buruzasko espekulatu da. Argi dago nahas-mendu neurologikoren bat izangozuela, zeren 1927an, Boleroa konpo-satzen ari zen bitartean, sintomaneurologikoekin hasi baitzen: afasiaeta ataxia, besteak beste. Sendagilebatzuek uste zuten garuneko minbi-zia zuela, baina autopsian garunekoatrofia bakarrik aurkitu zuten. Halaere, nahiz eta sintoma horiek izan,bere lanik ospetsuena bukatu ahalizan zuen: Boleroa; aditu batzuen us-

tez, Ravelek jasaten zuen neurosi ob-sesibo-konpultsiboaren ondorioa de-na.

SCHUMANNErromantizismoko konpositorerik han-dienetako bat izan zen. Hala ere, beregaixotasun psikiatrikoa zela eta, betiatsekabez bizi izan zen.

Kay Redfield Jamison doktoreak inte-res handia izan zuen Schumannen bizi-tzan, eta gaixotasunak haren laneanizan zuen eragina aztertzea erabakizuen. Horretarako, konpositorearen bi-zitzaren eta sortu zituen obren kronolo-gia bat egin zuen, eta argi erakutsi zuennolako eragina izan zuen gaitzak harenlanean.

Schumannek nahasmendu bipolarrazuen, eta, Kay Redfield Jamisonek ikusizuenez, haren musika-produkzioa boz-kariozko denboraldietan ugari eta alaiazen; goibelaldietan (1841-43), berriz,oso gutxi konposatu zuen. 1854an, be-re buruaz beste egiten saiatu zen, etaharrezkero utzi egin zion sortze-lanari.

Aditu askok Schumannen PianorakoKontzertuan gaitzaren arrastoak ikus-ten dituzte. 1856an hil zen, depresioakjota zegoela, Alemaniako psikiatrikobatean.

Musikari handibatzuen osasun-gorabeherak (l. atala)

Ravelen jaiotetxea, Ziburun (Lapurdi).DANIEL VILLAFRUELA

JUAN CARLOS GARMENDIA LARREADonostia Unibertsitate Ospitalekomediku urologoa

Medikua eta historiazalea, doktore-tesia Gipuzkoako Segura herriko me-dikuntzaren historiaz egina du.

osatuberri 132016ko ekaina

atzera begira

CHOPINChopinez daukagun irudia gizon argaleta adorerik gabea da, beti pertsonagaixoti eta ahula izan baitzen. Gauregungo ikerketek baztertua dute tu-berkulosia izango zuela, eta uste da al-fa 1-antitripsinaren eskasia zela-etagaixotasun larriren bat jasango zuela.Bi gertaerak bermatzen dute hori. Le-henengoa da bere familian, aitaren al-detik, bai arnas arazoak bai nahas-mendu digestiboak izan zituztela; izanere, bere arreba Emilia hesteetakoodoljarioaz hil zen 14 urte besterik ezzituela. Eta bigarren gertaera da beraktxikitan arnasbideetako infekzioak etahesteetako arazoak izan zituela maiz.

Azkenean, nahiz eta mediku askotanibili, 39 urterekin hil zen. Horren osa-sun ahula izanik, harrigarria da nolakolan ederrak egin zituen.

BEETHOVENBere bizitzan gaitz ugari izanagatik ere,gaztetan sortu zitzaion gorreriak era-gin zuen gehien haren gogo-aldarte-an. Hala esan zion anaiari 1802an ida-tzitako Heiligenstadt-eko Testamen-tuan. Hori zela eta, denetik bakartuzen eta ia bakar-bakarrik musikan mur-gilduta bizi izan zen. Ez omen zen inolaere pertsona atsegina izan. Bere ingu-ruko pertsonen artean guztiz ezagu-nak ziren haren suminkortasun-aldiak.

Nahasmendu digestiboak betida-nik izan zituen. Izan ere, dokumenta-tuta dagoenez, sabeleko minak etabeherakoak maiz jasan ohi zituen,eta, arazo horiez gain aszitisa ere ba-zuenez, noiz behinka sabeleko drai-nadurak behar izaten zituen.

Baieztatuta dago Beethovenek gu-txiegitasun hepatikoa izan zuela. Al-kohola neurriz kanpo edateak lagun-duko zuen gaitz horren garapenean,baina gutxiegitasun horrek are zeri-kusi handiagoa izango zuen Beetho-venek pairatzen zuen saturnismoare-kin. Ondorio horretara iritsi ziren due-la urte batzuk laborategi amerikar ba-tean, maisuaren garezur-zati bat az-tertzean berun-maila oso altua zelaaurkitu baitzuten. Aditu batzuen ara-bera, horren arrazoia egon zitekeenBeethovenek edaten zuen urean edoedateko erabiltzen zuen edalontzian,bai batak eta bai besteak berun-mailaaltuak zituztelako.

Inoiz ere esan izan da Beethovenpneumoniaz hil zela, baina litekeenada heriotza deskonpentsazio hepati-ko batez gertatu izana infekzio peri-toneal baten ondorioz.

Aditu batzuen iritziz, gaixotasunekmusikarekiko sentsibilitate bereziaeragin zieten jenio horiei, eta horrekaukera eman zien hainbat obra ederegiteko; beste batzuen ustez, berriz,lan gehiago eta are hobeak sortzekoeragozpenak besterik ez ziren izan.

Nolanahi ere, musikari horiek utzi-tako lanak musikaren historiaren gai-lurrean daude betiko.

Schumann.

Chopin.

Beethoven.

14 osatuberri2016ko ekaina

aholk

u med

ikoak

Minbiziaren inguruan iristen zaigun informazioa ez dabeti erabat sinesgarria izaten. Garrantzitsua da, beraz,ikerketa fidagarriak eta ez hain fidagarriak bereiztea,eta inolako ebidentzia zientifikorik ez duten sinesmeneta ideia faltsuak identifikatu eta salatzea.

JABIER AGIRREmedikua

noak konbinatzen dituen tratamen-du horrek bularreko minbizia jasate-ko arriskua handitzen du. Eta arriskuhori areagotu egiten da terapia ho-rrek luze irauten duenean. Horrega-tik, gaur egun, menopausiaren sinto-mak oso gogorrak direnean bakarrikerabiltzea gomendatzen dute ordez-ko terapia hormonala, dosi baxuetanbeti, eta ez bost urte baino gehiagokoepean.• Obesitatea. Gehiegizko pisuakgehitu egiten du gorputzeko estroge-noen maila. Hormona femenino ho-rien gehiegikeriak, menopausia bitar-tean batez ere, bularrean tumoregaizto bat garatzeko posibilitateaareagotzen du.

Frogatu gabeak• Protesiak. Ikerketa zientifiko uga-rik baieztatu dute bularreko minbizianeurri berean agertzen dela bularre-an inplanteak dituzten emakumeen-gan eta inplanterik ez dutenengan.Egia da, hala ere, protesiek mamogra-fia baten interpretazioa zaildu edo oz-topatu dezaketela, eta, horregatik,ekografiak eta beste proba osagarribatzuk egin beharko direla.

Azkenaldian hainbeste hauts ha-rrotu duten PIP protesi akastunei da-gokienez, «ez dago minbizi posiblebaten garapena bultzatu edo sustatudezaketela erakusten duen frogarik»,Espainiako Kirurgia Plastiko, Konpon-tzaile eta Estetikoaren Elkarteak berri-ki esan duenez.

• Bularretako uztaidunak. Zenbaitikerketatan esan izan da horrelakobularretakoek handitu egiten dutelaminbizi-arriskua, zona horretakodrainadura linfatikoa gutxitzen dute-lako. Hori benetan frogatuko duenebidentziarik ez dute oraindik lortu.• Izerdiaren kontrako desodoran-teak. Marka batzuek dituzten kon-tserbagarri kimikoak gai omen dira,ikerketa batzuen ustez, gorputzeanestrogeno-maila igoarazteko; bainahori ere ezin izan da frogatu, orain-goz behintzat.• Mamografiak. Gaur egungo apa-ratuek igortzen duten erradiazioa mi-nimoa da, edozein erradiografiarenabaino txikiagoa. Horregatik, probakneurrian eginez gero, ez dauka apar-teko arriskurik, eta diagnostiko goiz-tiarraren onura nabarmen handiagoada probak ekar dezakeen arriskuabaino.• Fitoestrogenoak —soja, adibi-dez—. Ez dago inolako ebidentziariksoja-kontsumoak bularreko minbizia

Minbiziari buruzkoohiko zalantzak

Minbiziaren agerpenean, neurri han-diagoan nahiz txikiagoan eragina du-ten arrisku-faktore asko daude. Ga-rrantzi handikoa da zeintzuk diren ja-kitea; izan ere, faktore horietako asko—obesitatea, tabakismoa eta abar—erraz saihestu daitezke, eta horrelagaitza jasateko arriskua gutxitu egin-go da. Baina gai horren inguruan dau-kagun informazioa zientifikoki froga-tua dagoela ziurtatu beharko dugulehenik eta behin.

Bularreko minbiziaEspainiako Minbiziaren Kontrako El-kartearen esanetan, aspalditik ezagu-nak diren arrisku-faktoreez gain, ba-dira guztion ahotan egon arren gai-xotasunarekin erlazio frogaturik ezduten beste batzuk ere.

Frogatuak• Ordezko terapia hormonala.Zenbait ikerketak egiaztatu duten be-zala, menopausiaren sintomak trata-tzeko estrogenoak eta progestage-

Minbiziaren agerpenean eragiten duten arrisku-faktore batzuk erraz saihestu daitezke, obesitatea eta tabakismoa, esaterako. JON URBE. ARP.

osatuberri 152016ko ekaina

aholku medikoak

jasateko arriskua handitzen duelaesateko. Eta, gainera, gurea bezalakoherrialdeetan baino askoz ere sojagehiago kontsumitzen dute Txinaneta Japonian, adibidez, eta, han, bula-rreko minbiziaren hedadura baxua da.• Bularretan hartutako kolpeak.Ez dago inolako harreman frogaturiktraumatismoak izatearen eta ondo-ren bularreko minbizia garatzeko po-sibilitatearen artean.• Beste faktore batzuk. Komunika-bideetan horrelako albiste eskanda-losoak sarritan aipatu izan direnarren, ez da frogatu kafeinak, polu-zioak eta galtzarbeetako ileak ken-tzeak eragindako inolako eragin kal-tegarririk.

Minbizi digestiboakJan-neurriak funtsezko zeregina jo-katzen du era horretako trastornoe-tan, baina ondo bereizi behar dira kal-tegarriak izan daitezkeen jakiak, ba-tetik, eta inongo kalterik egiten ez du-tenak, bestetik.

Frogatuak• Edari oso beroak. Egunero-egu-nero tenperatura oso altuan daudenedariak kontsumitzeak hestegorrikominbizia izateko arriskua handitzendu, edari bero horiek behin eta berrizlesionatzen dutelako hestegorrikomukosa.• Haragia arranparrilan. Elikagaiakprestatzeko modu horrek kolonaribereziki erasaten dioten bentzopire-no izeneko substantzia kartzinoge-noen produkzioa errazten du. Luzerabegira, heste-zati horretako minbiziajasateko arriskua handitu egiten daharagi gorriaren kasuan, eta, batezere, astean hiru alditan baino gehia-gotan kontsumitzen bada.• Ketuak eta gazituak. Kartzinoge-noak izan daitezkeen nitrosamina ize-neko osagai ugari dauzkate.• Helicobacter pylori bakterioakeragindako infekzioa. Bakterio ho-rrek urdaileko ultzerak eragiten ditu,eta organo horretan minbizia izatekoarriskua estatistikoki handitu.

Minbiziaren agerpenean eragiten duten arrisku-faktore batzuk erraz saihestu daitezke, obesitatea eta tabakismoa, esaterako. JON URBE. ARP.

Frogatu gabeak• Esnea. Ez da egia elikagai hori kolo-nerako kaltegarria denik. Dena den,zalantzarik bazenu, edo esneak ez di-zula mesederik egiten susmatuz ge-ro, esne gaingabetua hartzea go-mendatzen dute, dietan koipe satu-ratuen gehiegikeria uxatzeko.

Azaleko minbiziaEz dago zalantza txikienik ere: eguz-kia da minbizi-mota hori sortzenduen eragile nagusia. Eta, horrega-tik, babes-neurriak hartzea gomen-datzen da, uda-partean batez ere,eguzkitan jartzeko usadioak —espo-sizioa esaten diote adituek— mese-de baino kalte gehiago egin ezdezan.

Frogatuak• Izpi ultramoreak. Larruazalekominbizien % 50etik % 70era bitarte-an A eta B izpi ultramoreen gehiegiz-ko eta babes egokirik gabeko esposi-zioak eragindakoak dira. Baina ezeguzkiaren kasuan bakarrik, baitaUVA izpien lanparek eragindakoakere.

Frogatu gabeak• Formola duten ile-lisatzaileak.Produktu horiek formaldehidoa du-ten arren, eta osagai hori potentzialkikartzinogenoa den arren, gizakienkasuan kontzentrazio oso-oso altuanerabili beharko litzateke kaltegarriaizateko, eta hori ez da gertatzen nor-malean ile-apaindegietan erabiltzendiren produktuekin.• Parabenoak dauzkaten kosme-tikoak. Parabenoak kontserbagarrikimikoak dira, gaur egun gurea beza-lako gizarte batean hainbat alorretanerabiltzen direnak. Adituen ustez,kosmetika munduan erabiltzen denparabenoen portzentajea hain da ba-xua, ezen ezin baitute inolako kalte-rik eragin. Hala ere, ez dago oraindikgai horri buruzko ikerketa erabakiga-rririk.

16 osatuberri2016ko ekaina

arna

sgun

eak

Paisaia berde etanaturalez josia dagoKarrantzako harana, �etaibilbide aberasgarriaegiteko aukera ematendu. �Besteak beste,Pozalaguako koba bisitadaiteke.

Karrantzan, aisialdiaz gozatuz

Bizkaiaren barnealdean dagoKarrantza herria, Enkarterrin.Bizkaiko bazterrik ederreneta-

rikoa eta ezezagunenetarikoa da,paisaia berde eta naturalez josia.Armañon ingurua, besteak beste,parke naturala izendatua izan zen2006ko irailean. Horrez gain,Ordunteko mendilerroa ere babestu-ta dago, udalerriaren hegoaldean.Iparraldean, berriz, Peña del Moroeta El Mazo mendiak daude, eta

ipar-ekialdean, Raneroko gailurra.Bestela, ibai nagusia Karrantzakoibaia da, Ason ibaiaren adarra dena.Merezi du Karrantzako harana eza-gutzea, eta, horretarako, bertara-tzea da onena. Ibilbide ugari egindaitezke.

Hasteko, Raneroko Haitzek osa-tzen duten multzo ikusgarria bisitadaiteke, eta han, lur azpiko altxorpreziatua: Pozalaguako kobazuloa.Estalaktitaz jositako sabaiak, zutabeikusgarriak... Pozalaguako haitzulo-aren edertasuna ezin da ukatu. Ra-neroko tontorrean dago, Armañon-go parke naturalaren bihotzean.1957ko abenduaren 28an aurkituzuten, kasualitatez, harrobian leher-keta bat eragin ostean. Kobazuloa1991n ireki zuten bisitarientzat. 125metro luze da; 70 zabal, eta 20 me-tro gora. Tenperatura konstantea da,

hamahiru gradu zentigradukoa, etahezetasuna, oso handia.

Estalaktitak ikus daitezke leizearensabaian: kanpoko geruzatik dato-rren ura zirrikituetatik iragazten da;mineralak garraiatzen ditu, eta

Karrantza Haraneko Fuentellano trikuharria. MIGUEL SABINO

«Armañongo parkenaturalaren

bihotzean dagoPozalaguako

kobazuloa, etaharen edertasuna

ukaezina da. Bisitakegiteko aukera

dago»

arnasguneakosatuberri 172016ko ekaina

horiek pilatuz eratzen da estalaktitabat. Baina ohiko estalaktita eta esta-lagmita horietaz gain, estalaktitabitxiak ere aurki daitezke: hormaketa sabaiak sustrai edo adaxka leho-rren itxurako estalaktitez jositadaude, eta askotariko formak har-tzen dituzte.

Kobazuloko eremu bateko lurrarierreparatuz gero, lokatzezkoa diru-dien gune lau bat dago. Bertan, due-la hainbat urte laku bat egon zen.Txikia zen; hogei zentimetroko sako-

nera baino ez zuen izango horkourak, baina 1976an, harrobiko azkenleherketak arrakalak eragin zituenkobazuloaren zoruan, eta zirrikituhorietatik desagertu zen ura.

Auditorium izeneko aretoan, itxu-ra bereziko zutabeak ikus ditzakebisitariak. Versalles izeneko aretoa,berriz, garrantzitsuena da; hor dagoestalaktita bitxi gehien. Areto horre-tan bukatzen da kobazuloa. 75metroko kobazuloa alderik aldegurutzatuz gero, Torca del Carlistaleizea dago, eta barruan zulo itzeladauka. Bertan ikus daitezke, besteakbeste, sorgin-itxurako zutabea,magdalena erraldoiak diruditenestalagmitak... Deigarria da forma-zioen itxura eta koloreen kontrastea.Horko zati zuriak kaltzio karbona-tozkoak dira, eta gorrixkak, burdinoxidozkoak.

Naturaren mirari hori ezagutu os-tean, benetan gomendagarria daBiañezko San Andres elizara joatea,egun museo gisa eraberritutako erai-kina eta erretaula ederra duena. Bes-talde, San Bartolome eliza azpimarradaiteke, Aldeacueva auzoan; XVIII.mendeko eraikin barrokoa eta neo-klasikoa da.

Haizko ibilbide megalitikoaIbilbidearekin jarraituz, Haizko ibilbi-de megalitikora jo daiteke; izan ere,interes handiko monumentu ugaridaude hor. Peña del Moro edo Haiz-ko mendilerroan, monumentumegalitiko mordoxka kontserbatzenda; monumentu horiek garai batekokomunitateetan hiltzen zirenak gor-detzeko erabili zituzten. Neolitoamaieran eta Eneolitikoan altxatuziren hilobi haiek, hots, Harri Aroa-ren amaieran eta Kobre Aroan —Kristo aurreko IV. milurtekoarenbigarren erdian eta III. milurteko-an—, nahiz eta gutxienez Kristoaurreko II. milurtekoaren bigarrenerdira arte erabili ziren. Dolmenak,

gainera, lurralde horretako lehenen-go eraikuntza arkitektonikoak dira.Ibilbideari dagokionez, iparraldetikhegoaldera, honako monumentuhauek aurki daitezke: Fuentellanokodolmena, La Cabaña, Cotobasero,La Boheriza eta Bernaltako nekropolimegalitikoak.

Bidaiari azken ukitua emateko,Faunaren Parke Tematikoa bisitatze-ko aukera dago. Hainbat animaliaespezie daude hor, eta, gainera, di-nosauroen inguruko parke bat jarriberri dute.

FitxaIkusi beharrekoak: Pozalaguako koba-zuloa (estalaktitak eta abar), BiañezkoSan Andres eliza, San Bartolome eliza,Haizko ibilbide megalitikoa.

Mendiak

Ordunteko mendilerroa, Peña delMoro mendia, El Mazo mendia, Rane-roko gailurra.

Animaliak

Faunaren Parke Tematikoa(espezie ugari).

Karrantzako Turismo bulegoa

Ambasaguas auzoaTel.: 946 806928e-posta: turismo@karrantza.orgwww.karrantza.org

Pozalaguako kobazuloak. BERRIA

unib

ertsi

tate

tik18 osatuberri

2016ko ekaina

ARAITZ MUGURUZA.

jesus prieto mendazaantropologoa

Arrazakeria baino gehiago, po-breziarekiko fobia dago EuskalHerrian, Prietoren ustez. Migra-zioak historikoki izan duen bila-kaera aztertu zuen Prietok Gas-teizen, bertako ErizaintzakoUnibertsitate Eskolaren aurten-go jardunaldi zientifikoetan:Hamaika kolore, aurreiritzirik ezizenburupean antolatutakosaioen inaugurazio-hitzaldian.Etorkinak behar bezala integra-tzeko, kultura-aniztasuna indar-tu behar dela uste du: «Elkar-ezagutzan oinarritzen da kultu-ra-aniztasuna».

«Gasteiz ez daarrazista, bainagizarteko zati handibatean badagozurrumurrua»

Hitzaldiaren hasieran aipatu du-zunez, 60ko hamarkadan EuskalHerrian migrazio-aldi bat izan zen;Espainiako migratzaileak etorri zi-ren garaian, hain zuzen ere.Bai, jende asko etorri zen Euskal Herri-ko herri askotara, baita Gasteizeraere. Garai horretan, Espainiatik etorriziren asko, baina baita euskaldunakere, askok herrietatik hirira egin bai-tzuten jauzi. Landa-eremuetan he-rriak oso pobreak ziren garai hartan.Ni ikusia naiz garai hori. Esango nukehura pasatu zela eta jakin dugulamoldatzen. Ikasi dugu elkarrekin bizi-tzen.Baina ongi egin al da jauzi hori?Ezin dugu esan talkarik egon ez zenik,egon zen eta. Talka hori, ordea, ez zenarrazakeriari lotua, pobreziari lotuabaizik. Aporofobia moduko bat sortuzen. Horregatik diot nik gure gizarteaaporofoboa dela, eta ez arrazista. Ja-torriari baino garrantzi handiagoaematen diogu diruari. Tentsioak egonziren, baina, zorionez, berehala bare-tu ziren. Gasteizko egoera, berrizdiot, desberdina izan zen, hizkuntzaaldetik ez zelako halako koskarikegon. Beasainen edo Hernanin askozere desberdinagoa izan zen.Eta herri horietan, benetan lortual da talka desagertzea? Duela 40

unibertsitatetikosatuberri 192016ko ekaina

urte etorri zirenek oraindik jarrai-tzen dute gaztelaniaz hitz egitekoeskatzen.Bai, baina hori herri batzuetan gerta-tu zen. Gogoan izan behar da zen-bait herritan euskara ahulduta zego-ela. Halako kasuetan beherakada na-barmena izan zuen euskarak. Araba-ko herri handienetan integrazio ero-soa izan zuten. Eta gaur egun eznuke esango talka dagoenik. Astaki-lo ugari dago, eta horietako batek«háblame en cristiano» esaten badu,ezin dugu esan denek hala pentsa-tzen dutenik.Orain etorkinen aurka hitz egitenaritzen direnak ere zer dira, gu-txiengoa? Eusko Jaurlaritzak due-la urte batzuk ateratako ikerketa-ren arabera, etorkinen kopuruauste dugun baino txikiagoa da.Zabaldu diren zurrumurruak ez diraegiazkoak. Europatik etorri da islam-fobia, baina Gasteizera beste iturribatetik iritsi da: Gasteizko Udaletik.Handik heldu diren mezuek ondoriolazgarriak utzi dituzte gizartean ber-tan. Bi faktore horiek hartu behar diragogoan. Gasteiz ez da arrazista, bainagizarteko zati handi batean badagozurrumurrua.Zurrumurrua indartu zuen udal-gobernua, ordea, agintetik kanpodago orain.Kanporatu zituzten bai, baina udalgobernu berriaren izendapenak ereeman zuen zeresana. Sektore horren-tzat traizio moduko bat izan zen go-bernu-aldaketa. Alertan dago alorhori, berriz ere boterera iristeko.Eta ez al dago biderik zurrumurruhoriek isiltzeko?Historia azaltzea litzateke aukerabat. Araba mestizajearen adibidegarbia da. Araba XII. mendean birsor-tu egin zen izurrite baten ondorioz.Inguruetako lurraldeetako jendeaetorri zen. Beraz, nola izango garagasteiztarrak arrazistak? Kultura-aniztasunetik begiratuta, zeren bel-

dur gara? Jihadismoaren beldur? Ho-rren aurka, kultura-aniztasunak sal-batu egiten gaitu.Nola salbatzen du kultura-anizta-sunak?Kultura-aniztasunaren barruan, ezdago lekurik terrorismoarentzat. Bur-kak ere ez du lekurik, eta ezta ablaziogenitalak ere. Aktibista feministaarabiar askok diote beloa beste edo-zein ikur edo oroigarriren antzekoadela baina burka harremanak gala-razten dituen tresna dela. Honelamintzo dira: «Hiritartasuna elkar-ezagutzan oinarritzen da. Jatorriak,etniak eta abarrek ez dute lekurik.Gu biok topatu, eta elkar-ezagutzanoinarritzen da hiritartasuna». Bur-kak, ordea, eragotzi egiten du elkar-ezagutza.Baina oraindik inon ez da debeka-tu…Frantzian egin zen ahalegina, bainaburka ez zen debekatu. Hori bai,Frantzian debekatuta daukate ikur er-lijiosoak eskoletan edo toki publikoe-tan jartzea, eta hor beloa ere sartzenda. Hezkuntza-sisteman, baina, ara-zoak ugaritu egin dira, eta ez dutekonpontzerik lortu. Arabiar ugarik di-tuzte desadostasunak burkarekin, etahorietako asko emakumezkoak dira.Fabela Amara adituak ere berdin esa-ten du, debekatzeko aldarria egitendu.Zigorraren bidez debekatu beharal da?Ez naiz zigor penalaz ari, inondik ere.Kultura-aniztasunean ezin dela bur-karik erabili erakutsi behar da, elkar-

ezagutza mugatzen duelako. Ulertubehar dute bestea identifikatu ezinbadugu ezin dugula hartu-emanikizan. Eta giza eskubideen aurka doa-zen ekintzak egitea ukatu egin behardiegu.Beloa, aldiz, erabili al daitekeezaugarri etniko gisa?Bai, noski, eta hainbat aktibistak halaerabiltzen dute. Fatima Mernissik halaegin zuen Espainiako Printzearen sa-ria irabazi zuenean. Beloa eramanzuen, baina gero Marokon, ez du era-biltzen. Belo iluna erabiltzen dutenaklanda-eremutik datoz; hiriburu nagu-sietan askoz gutxiago ikusten da. Et-niaren ezaugarria bada, nik ez dut ho-rren aurka egingo, baina, bazterkeriasustatzen duen ezaugarria bada, bai.Nolakoak dira harremanak gizar-te kulturaniztunetan?Alde bikoak dira. Ni gerturatzen naiznorbaitengana, ezagutzen dut huraeta haren kultura edo hizkuntza, etahark nireak ere bai. Gustatzen zaida-na hartuko dut, eta gustatzen ez zai-dana ez, baina beti errespetuz. Politi-ka praktikoa egin behar da.Euskal herritarrak nolakoak garabeste kulturekiko?Oso etnozentristak. Nazionalismoaoso errotua dago, eta askorentzatulergaitzak dira beste kulturetakoohiturak edo jakiak. Hala ere, sentsa-zio arrazista eta xenofobiak ahulak di-ra, eta pertzepzio hori komunitate ja-kin batekiko dago. Hemen, jardunpolitikoetan behinik behin saiatzengara hala ez izaten, eta alor hori lan-tzen da. Asimilazio-ikuspegia bada-go, hala ere.Eta hori ez al da euskaldunek asi-milazioa jasan dutelako Espainia-ren edo Frantziaren eskutik?Neurri batean bai, hainbat politika ha-la izan direlako. Geure hizkuntza etakultura berreskuratzeko ahaleginhandiak egin ditugu, baina pentsatubehar dugu zenbait jardunbide asimi-latzaileak direla.

Zeren beldur gara?Jihadismoaren bel-dur? Horren aurka,kultura-aniztasunaksalbatu egiten gaitu

eusk

ara o

sakid

etza

n20 osatuberri

2016ko ekaina

Gasteizko Osakidetzako Zuzendaritza Nagusiko lankideak sagardotegira egindako irteeran, Aramaion.

ZuzendaritzaNagusian, euskarazbizitzea xede

Osakidetzak I I. EuskaraPlana jarri zuen martxan2013ko abenduaren 3an,

eta, Euskararen Eguneko ekitaldieilotuta, world kafe bat antolatu zenZuzendaritza Nagusian. Euskara-zerbitzuak bideratu zuen ekitaldihura, eta bertan sortu zen lehentxinparta. Orduan ikusi zuten Gas-teizko Osakidetzako Zuzendaritza

Nagusiko langileek euskara erabil-tzeko eta bultzatzeko gogo handiazegoela, eta, horren haritik, aurteneuskara-taldea sortu dute, bestezenbait gauzaren artean. Helburuabat eta bakarra da: langileen arteaneuskara bultzatzea. «Egunerokojardunean euskararen erabilerakpresentzia izatea nahi genuen, etapixkanaka lortzen ari gara. Euskara-

zerbitzuak ekitaldiak antolatzenzituen, baina langileon artekoharremanean faltan sumatzengenuen euskara, eta horregatikosatu dugu euskara-taldea», adie-razi dute taldeko kideek.

World kafe horren ondorioz, bile-ra batean zerrenda luze bat osatuzuten hainbat asmo zehatzekin.Horrela, ekintza batzuk gauzatuzituzten: kafea euskaraz, euskalbazkaria, Gabonetako kantak…Bilera horren ostean, Euskaraz BaiSano! whatsapp taldea sortu zen.Gaur egun, oso tresna erabilgarriada ekintzen berri emateko etaeuren artean edozein informazioeuskaraz trukatzeko.

2015ean, berriz, Korrikan partehartu zuen Zuzendaritza Nagusiak.Langile batzuk elkartu egin zirenlekukoa eramateko, eta talde-loturabat sortu zen orduan; lotura harta-tik, 2015eko uztailaren 29an, langi-

Osakidetzako Zuzendaritza Nagusiko langileekeuskara-taldea sortu dute aurten, egunerokotasuneaneuskara erabiltzeko asmoarekin

euskara osakidetzanosatuberri 212016ko ekaina

le batzuek Gasteizko elezaharrakezagutzeko bisita gidatua antolatuzuten, eta itzuli hura Oihanederegoitzan bukatu zen, euskararenetxean, alegia. Hori aitzakia izanzen lantokitik kanpo euskaraz bizi-tzen segitzeko, beste modu baterabizitzeko. «Geroago ikusi genuenekintzak aurrera eramateko erraza-goa izango zela lantalde bateanelkartzea. Horrela, urtarrilaren 29anegin genuen bilera informal batean,

mendi-txango bat egin zuten Okinaeta Saseta artean.

Informazio hori guztia zabaltzeko,Euskaraz bai sano! whatsapp-taldeadaukate, baita Osagune plataforma-ko taldea ere, Zuzendaritza Nagusi-ko langileen euskara-taldea, alegia.«Une honetan, 40 kide inguru gara.Mota askotako informazioa ematendugu: bilera-aktak, ekintzak, zalan-tzak, estekak, beste euskara-taldeeiburuzko informazioa, agendak…».Asmoa zera da: lehenago aipatuta-ko ekintzen zerrenda luze hori jar-tzea eta taldekideek gustukoenakaukeratzea, horien antolaketazardura daitezen eta, horrela, hileroekintzaren bat egin dadin.

Partaidetza areagotzenHasieran oso gutxi ziren, bainaproiektuan ilusio handia jarrita zeu-katen. Gorabeherak izan zituzten,baina, denborarekin, jendearen par-te-hartzea ikusita eta euskara zabal-tzeko gogoa sumatuta, indarrak ate-ratzen ari dira eta, horrekin batera,gero eta ideia gehiago ere badituztemahaiaren gainean. «Hasi baino ezgara egin. Denboraren poderioz, iku-siko dugu noraino heltzeko gai ga-ren. Gure taldea euskara bultzatzekoeta hedatzeko asmoarekin sortu da.Taldekide izateko ez da ezer berezirikeskatzen; batez ere, euskara erabil-tzeko gogoa. Eta horrela sortzen da,modu informalean, eremu aproposaeuskaraz bizitzeko».

taldea sortzea erabaki genuen:Zuzendaritza Nagusiko langileeneuskara-taldea. Eta, hortik aurrera,bi bilera egin ditugu».

Taldea batez ere bi helbururekinsortu da. «Lehenik, gure erakunde-an gune aproposa falta genueneuskararen erabilerari begira ideiaketa proposamenak egiteko. Eta,bigarrenik, zubia sortu nahi genuenerakundeko Euskara Batzorde for-malaren eta langileen artean, gureerakundean arlo informalagoan ereeuskara sustatzeko asmoz».

Taldearen sorreran harremanetanjarri ziren beste euskara-taldebatzuekin. «Irrika piztu zitzaigunbeste euskara-taldeak nola sortudiren eta zer egiten duten jakite-ko». Horrexegatik jarri ziren taldehauekin harremanetan: Osakidetza-ko Donostia Ospitaleko langileeneuskara-batzordearekin, Gasteizkomintzalagun-taldearekin eta Deus-tuko Berbaizu euskara-elkarteare-kin. «Asmoa dugu udako oporral-diaren ostean haiekin biltzeko etahaien eskarmentutik ikasteko edoideiak trukatzeko».

Sagardotegia, arrakastatsuaTaldea duela gutxi sortu denez,oraindik ere ez dute ekintza askorikantolatzeko betarik izan. Besteakbeste, apirilaren 15ean Aramaiokosagardotegira joan ziren. «Oso arra-kastatsua izan zen; 23 lagun elkartuziren, eta, egunaz gozatzeaz gain,bidean inkestatxo bat pasatugenuen. Inkesta horretan ekintzabatzuk zeuden, aukeratzeko, etatokia zegoen ideia gehiago ere idaz-teko». Horri esker egitasmo-zerren-da luze bat osatu zuten laneanjarraitzeko. Geroztik ekintza gehia-go ere gauzatu dituzte. Adibidez,maiatzaren 26an, argazki-emanaldibat egin zuten. «Gure lankide batekbere bidaia bateko diaporama era-kutsi zuen». Ekainaren 4an, berriz,

Gasteizko Osakidetzako Zuzendaritza Nagusiko lankideak sagardotegira egindako irteeran, Aramaion.

Taldekide izateko,ez dute ezerberezirik eskatzen,euskara erabiltzekogogoa izateabesterik ez

Euskara-batzordeformalaren etalangileen arteanzubi bat eraikitzekobaliagarri egingo daeuskara-taldea

22 osatuberri2016ko ekaina

bizit

za la

netik

kanp

o

«Harri-jasotzaileenahalegina ez dute beharbezala baloratzenfederazioek»Amaren baserrian osabarekinbatera erdi-txantxetan hasitakojolasa afizio eta ia ofizio bilaka-tu zitzaion Dionisio CortinaGisasolari. Baserriko harria norklehenago altxa hasi zirenetik,ehunka plaza egin ditu Corti-nak. 30 urtez aritu da txapelke-tetan parte hartzen eta erakus-taldiak ematen. Plazatikerretiratu berria da, baina«pozik» dago egindako lanare-kin, gustura.Erizaintzako laguntzailea zaraMendaroko Ospitalean. Lanekoordutegiak inoiz oztopatu aldizu erakustaldietara joatea?Inoiz ez, zorionez, lagun-kuadrillajatorra daukat, eta beti lagunduizan didate. Aldaketak eskatzen

nituen, eta, gero, haien ordainakegiten nituen.30 urte egin dituzu harri-jasotzen.Nola ekin zenion zaletasun horri?Ni kalekoa naiz, baina baserrikoadut ama. 14 urterekin, gainera,baserrira igo nintzen, eta han osa-bak tentatuta hasi nintzen harri-jasotzen. 18 urterekin, ordea, Eibar-ko osasun-zentroan hasi nintzenlanean, eta berriz kalera jaitsi. Halaere, kalean ere, herri-kiroletan hasinahi zuen jendea topatu nuen, etahaiekin elkartu nintzen. JaimeBaglietto, Bihurri eta ni.Betiko galdera da: harri-jasotzai-lea jaio egiten da, edo entrena-tuz irits daiteke plazara?Bietatik behar da. Jaiotzez ekar dai-teke teknika eta indarra, baina, hori

dena kontrolatzeko, entrenamen-duak beharrezkoak dira. Alegia,gorputza ondu egin behar da.Harri txikietako txapelketa uga-ritan parte hartu duzu.Bizkaian jokatu ditut gehienak, etaerakustaldi gehien eman dudantokia ere hura izan da. Herriz herriibiltzen ginen, eta txapelketa edotorneo ugaritan parte hartugenuen. Harri txikiekin azkartasunabaloratzen da, eta beti egon izan dalehiakide gehiago. Horregatik, lehia-korragoak izan gara. Edonola ere,ez dut txapelketarik irabazi izan.Baina harri handia probatua zara.1996an izan zen hori. Indarrik ezgenuela esaten ziguten hasieran;hala eta guztiz ere, prestatzen hasiginen, prestatuta lortzen dira-etaemaitzak. 70 kilo pisatzen nituenorduan, eta 85 kilo hartzeko asmozhasi nintzen. 87 kilorekin, 200 kiloaltxatu nituen. Uzteko gogoa sartuzitzaidan hor, federazioaren aldetikez nuelako babes handirik ikusten.Sari handi bakarra egoten da, eta,nire ustez, ez dute erabat balora-tzen kirolariak egiten duen ahalegi-na. Handik gutxira, berriz adiskide-tu nintzen, eta plazara itzulinintzen.Non egin dituzu erakustaldiak?Euskal Herrian ugari, baina kanporaere joan gara. Katalunian eta Espai-nian ibiliak gara. Bidaia dezenteegin ditugu.Zarautzen eta Orion badiraharri-jasotzen erakusten dutenbi eskola. Nolako iritzia duzuhorien inguruan?Niri ongi iruditzen zait. Garai bateanere bazeuden harri-jasotzen erakus-ten zuten batzuk, nahiz eta eurenegitura ez zen eskolena bezalakoa.Zekienarengana jo behar izaten zenharri-jasotzen ongi ikasteko. Orain-go egiturarekin ahalmen handiagoaizango dute. Niri harri batzuk eskatudizkidate, eta utzi egin dizkiet.

dionisio cortina gisasolaMendaroko Ospitaleko erizaintzako laguntzailea

osatuberri 232016ko ekaina

denbora-pasak

EMAITZAK:

2015eko Eurobarometroaren arabera, Europan kalamua tabakoa baino gehiago erre-tzen da, eta biztanleen % 1ek eguneroko kontsumitzen dute1. Batez beste, 13 edo 14urterekin hasten dira. 2012an Euskadiko biztanleen % 28k adierazi zuten kanabisabehin gutxienez probatu zutela. Eguneroko kontsumitzaileek gainerakoek baino onuragehiago egozten dizkiote kontsumoari: haietako heren baten ustez kanabisak eraginonuragarriak baino ez ditu2.

Horrez gain, kalamua tabakoa baino sakonago erretzen da, eta horregatik tabakoa-ren aldean, zupada bakoitzean karboxihemoglobina-maila eta mundrun-kopurua bosteta lau aldiz altuagoa da, hurrenez hurren3.

Beraz, kalamu-zigarro bat erretzeak bost tabako-zigarrok besteko buxadura eragitendu biriketan. Ondorioz, arnasketako gaitasuna murriztu egiten da: FEV1/FVC ratioakbehera egiten du % 1,5, 10 zigarro-pakete urte eta 7,9 kalamu-urte (*) bakoitzeko4. Horrez gainera, denborak au-rrera egin ahala, biriketako interstizioan hanturazko erreakzioa gertatzen da5 (irudia). Frogatuta dago 20 kalamu-ur-tetik gora erretzeak biriketako gaixotasun buxatzaile kronikoaren (BGBK) eragiten duela6. Bestalde, kalamua erretze-ari uzteak eztula, karkaxa eta sibilantziak desagertzen laguntzen du7.

Biriketako hanturaren ondorioz, onddoek eragindako infekzioen arriskua handiagoa da, batez ere asma edo im-munodepresioa dutenen artean3,8.

Azkenik, kalamu-urte bakoitzak biriketako minbiziaren arriskua % 8 areagotzen du9.(*) zigarro-pakete urte (urteko zigarro-pakete kontsumoa): 20 tabako-zigarro egunero urtebetez

kalamu-urte (urteko kalamu-kontsumoa): kalamu-zigarro bat egunero urtebetezONDORIOAK:

1. Kalamu-zigarro bakoitzak bost tabako-zigarrok besteko buxadu-ra eragiten du biriketan.

2. Kanabisa erretzeak biriketako infekzio oportunistak eta minbizia-ren arriskua areagotzen ditu.

3. Kalamua erretzeari utzi eta gero, bronkitis kronikoaren sintomaksendatu egiten dira.

OEE-REN 26. BILTZARREAN AURKEZTURIKO KOMUNIKAZIOA (honi buruzko informazio gehiago: 10. eta 11. orrialdeetan, ADITUAK atalean)

KALAMUA ETA ARNAS APARATUASophe Garcia Fuika, Olatz Llaguno Ochandiano,

Jose Luis Lobo Beristain. Pneumologia Zerbitzua.Arabako Unibertsitate Ospitalea

SARRERA:

Kalamuak edo kanabisak tabakoak bezalako osagai kantzerigenoak eduki arren3, eztabaidagai dugu kanabisak biri-ketan duen eragina. Gure gizartean gehien kontsumitzen den legez kanpoko droga da, batez ere gazteen artean2.

HELBURUAK:

Berrikuste bibliografikoak kanabisak arnasketan eragiten dituen gaitzak aztertzea du helburu.

METODOAK:

Pubmed-eko bilaketa bibliografikoaren bidez, azkenengo urteetan kanabisari eta arnas aparatuari buruzko artikulu na-barmenenak bildu ditugu.

BIBLIOGRAFIA:1. European Monitoring Centre for Drugs andDrug Addiction – European Drug Report2015: Trends and Developments.2. Euskadi eta Drogak 2012. Osasun Publikoa-ren eta Adikzioen Zuzendaritza www.euska-di.net3. Gates P, et al. Cannabis smoking and respi-ratory health: consideration of the literature.Respirology. 2014Jul;19(5):655-62. doi:

10.1111/resp.12298. Epub 2014 May 15.4. Aldington S. Effects of cannabis on pulmo-nary structure, function and symptoms. Thorax.2007 Dec;62(12):1058-63. Epub 2007 Jul 31.5. Biehl JR. et al., Cannabis Smoking in 2015:A Concern for Lung Health?. Chest 2015Sep;148(3):596-606. 6. Kempker JA, et al. The effects of marijua-na exposure on expiratory airflow. A study ofadults who participated in the U.S. National

Health and Nutrition Examination Study. AnnAm Thorac Soc. 2015 Feb;12(2):135-41.7. Hancox, RJ. Effects of quitting cannabis onrespiratory symptoms. Eur Respir J. 2015Jul;46(1):80-7. 8. The impact of cannabis on your lungs. Bri-tish Lung Foundation. 2012. 9. Aldington S. et al. Cannabis use and riskof lung cancer: a case-control study. Eur RespirJ. 2008 Feb;31(2):280-6.