ayvu pyahu
TRANSCRIPT
Ary Peteĩha
Nº 1
Jasypokõi 2011Fundación Yvy Marãe’ỹ Kuatiahaipyre
2Yvy M
arãe’ÿ Jasypokõi - N
º13
Yvy
Mar
ãe’ÿ
Ja
sypo
kõi -
Nº1
Vy’apópe péina Fundación Yvy Marãe’ỹ ojokuái irundyve yvytu pepóre ko kuatiahai roheróva AYVU. Paraguái ñe’ẽ tee ningo, he-taite royrõ ha jejahéi ohasa rire, péina ko’ága oñepyrũma ijyvytu ha oipykúi arapyahu ha akãrapu’ã rape. Akóinte iñe’ẽharakuéra hakate’ỹ ha oñangarekógui hese, ko’ága imbarete oguahẽvo Mokõisa Ro’y Paraguái Isãso hague arýpe, ha oipykúima avei Paraguái Aramboty Mbohapysa gotyo.
Fundación Yvy Marãe’ỹ heñoiva’ekue 2005-pe, jahechápa oiguyru tape mayma paraguái ñe-moñare ohupity hagua teko porãve, jaikuaápype ñane retãme hatã gueteriha tekomarã, ñembo-yke, lapimbyky ha memenunga oñepyrũ yvypó-ra deréchore. Heñoiha’ára guive ojoaju opaite tetãygua ha tetãygua aty oñemongu’éva Para-guái pyahu rekávo ndive; ko’agaitéramo heta tapicha aty ndive ojoaju, umíva apytépe ojeju-hu Paraguái ñe’ẽnguéra rehe omba’apovakuéra. 2008-pe Yvy Marãe’ỹ ombosako’i Foro Polítika Ñe’ẽnguéra rehegua Peteĩha, ha upéi katu ojoajúma ambue aty ndive ombosako’i ha ombo-guatávo Foro Polítika Ñe’ẽnguéra rehegua Mokõi ha Mbohapyha, 2009 ha 2010-pe. Ikatuháicha oñemongu’e ha omba’apókuri Ñe’ẽnguéra Léi osẽ hagua, Comisión Nacional de Bilingüismo, Taller de la Sociedad Civil, Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní, Secretaría Nacional de Cultura ha Ministerio de Educación y Cultura ndive.
Omombaretevejávo guarani ñe’ẽ, ko’ága omoapysẽ AYVU, pojoapy oguahẽtava tetãy-guakuérape, oñembokuatiáva guaraníme añoi-te, jahechápa oñemombarete Paraguái ñe’ẽ tee poru kuatiápe. Ojekuaaháicha, ko ñe’ẽ imba-rete ayvu, oral-pe, katu ikangy gueteri kuatiá-pe; ko Siglo XXI-pe ñe’ẽ ndosyryrýiva kuatiáre ikangykuaa ha pévare guaraníme tekotevẽterei omomu kuatia. 14 jasypo ohasava’ekuépe, BBC Mundo oñe’ẽvo guaraníre he’i ha’eha Paraguái
Sãso ñe’ẽ tee ha ñane retãme oĩha ambivalencia iporúpe; omoinge ikuã ñande kuru kuápe he’ívo “En ese sentido, llama la atención que a pesar de su uso extendido, no existen en Paraguay ca-nales de televisión, estaciones de radio o diarios de prestigio en ese idioma (guarani)”.1
Nda’areiete peteĩ Paraguái Ministro he’i gua-rani ndorekoiha aipo “tradición escrita”, péva he’ise ndojehaikatuiha ko ñe’ẽme; jepéramo pe karai Ministro he’íva na’añetepái ha ohechauka ilapimbykyha ko’ã mba’épe, jahechakuaava’erã tekotevẽha jahaive guaraníme jahechauka po-távo añetehápe ko ñe’ẽme ikatuha ñambokuatia opaichagua temiandu ambue ñe’ẽnguérape oje-japokuaaháicha. Péicha rupi ko marandurenda oñemyasãi guaraníme año, jahechápa ko PA-RAGUÁI SANDYKÕI ha kurivévo guarani oveve hatã hatavẽ ha ipojái araíre.
AYVU hína tembiporu mayma Paraguái ha guarani rayhuhápe guarã; ko’ága iñapysẽ ko peteĩha, katu ndopytamo’ãi pépe, mbeguem-beguépe okakuaa ha hekoresãita ohóvo, katu upevarã oikotevẽ imoñe’ẽhára pytyvõ. Sa’i nin-go osẽ peichagua pojoapy guaraníme, ha upé-vare tekotevẽne imoñe’ẽharakuéra omoguahẽ hemiandu ha hembihecha; ore’atõimi hesakãpa guarani roiporúva, noiméipa hasyeterei térã ipererĩ, jahechápa romyatyrõ rohóvo amo got-yove. Imoñe’ẽharakuéra avei ohaikuaa hemian-du oñemyasãi hagua pype.
Aguyje Secretaría Nacional de Cultura, Fondos Concursables-pe, oipytyvõre viru rupi oveveñepyrũ hagua ko kuatiahaipyre; ipytyvõmenguéra roñepyrũ, katu upéi orejehe-gui ha imoñe’ẽharakuéra pytyvõmema roguata-véta rohóvo ayvu marãne’ỹ rekavo.
1 http://www.latercera.com/noticia/mundo/bbc-mundo/2011/05/1433-365712-9-bbc-guarani-el-idioma-de-la-independencia-paraguaya.shtml
Yvy Marãe’ỹ remiandu
TEKO RENDA
Fundación Yvy Marãe’ỹ ha Ateneo de Lengua y Cultu-ra Guarani San Lorenzo-gua róga
Coronel Romero 318 haimete Coronel Bogado.
Táva San Lorenzo
Pumbyry: (021) 580548.
Pareha: [email protected]
www.yvymaraey.org
Directivos de la Fundación Yvy Marãe'ỹ
Miguel
Apohára:Sãmbyhyhára: Edgar Rolón
Hihára: Ticio Escobar
Susy Delgado
Miguel Verón
Matías Medina
Mauro Lugo
Marta Brítez
Fundación Yvy Marãe’ỹ
Sãmbyhyhára: Miguel Verón
Pytyvõhára: Lilian Coronel
5Yv
y M
arãe
’ÿ Yvy M
arãe’ÿ Ja
sypo
kõi -
Nº1
Jasypokõi - Nº1
4 2011-me Paraguái Estado omboty 200 ro’y; pei-chagua aramboty ningo iporãne ñanepytyvõ jaje-vicheamívo tetã háicha, jajuhu potávo mba’e iporã ha naiporãmbáiva jajapova’ekue jajúvo, jahechápa jahyvykói ñande pypore iporãva ha ñambotatapeju umi ñanembyaíva. Javicheárõ ñande rapykuere tetã háicha jahechakuaa opa ára nungánte ñamboyke ha ñamomirĩ hague ñande reko ha ñane ñe’ẽ tee, ha péva hetaite mba’evaíma ogueru hague ñandéve.
Hasypeve ko’ága mayma paraguái ñemoñare ñañepyrũ jajetyvyro, jasapukái ha mbeguembegué-pe ñasẽ jahávo ñande pirégui. Areterei ningo dicta-dura vaieta ñanemoñe’ẽngu ha ñaneapytu’ũ’apytĩse, katu umíva opytáma tapykuépe ha’e ko’ága jagua-táma jahávo Yvy Marãne’ỹ rapére. Ñambojegua hagua ko 200 ro’y ñanesãso ñepyrũ hague tetã hái-cha, aipórõ, tekotevẽtereíma ko ro’ýpe ñamoheñói Ñe’ẽnguéra Rerekua ha Polítika Mboguataha (Se-cretaría de Políticas Lingüísticas) ha Guarani Ñe’ẽ Rerekua (Academia de Lengua Guaraní), he’iháicha Ñe’ẽnguéra Léi 4251 oñemboajeva’ekue 2010-pe.
“El idioma es la causa de tu alma”, ojepy’amongeta peteĩ ñe’ẽpapára Maya, ha añetehápe ningo guarani ha mayma ñane ñe’ẽ, ko’ýte ñane pehẽnguekuéra indígena ayvu tee, Paraguái korasõsã, pypekué-ra ñande jaikovére. Opa ko’ã mba’ére tekotevẽ jereterei’ỹre karai Fernando Lugo omoheñóima Ñe’ẽnguéra Rerekua ha Polítika Mboguataha, oigu-yrutavahína tape, estado guive, ñañepyrũ hagua tetã háicha ñamba’apo ha ñamombarete ñane ñe’ẽnguéra, ko’ýte guarani, ha’éva castellano ndive ñane retã ñe’ẽ tee, ha sa’íva gueteri ojeporu estado rembiapópe castellano ykére.
Ñe’ẽnguéra Rerekua ha Polítika Mboguataha hi’ã omyakã kuña ha kuimba’e ogueroviáva añetehápe ikatuha ñane retãme oikove oñondive heta ñe’ẽ ha Estado oguata mokõive iñe’ẽ teépe. Ko’agaite peve Estado guive sa’i oñemokyre’ỹ imbarete hagua mokõi-ve ñe’ẽ tee, castellano-nte oñemochichĩ ha oñem-
botuli; ko Ñe’ẽnguéra Rerekua tekotevẽ ohyvykoive guarani tetã ñe’ẽ tee háicha, jahechápa hekoresãi, okakuaa ha ojoja castellano ndive, omandaháicha Léi Guasu ha Ñe’ẽnguéra Léi, ha oikotevẽháicha maymavete Paraguái ñemoñare. Tenonderãite voi omba’apova’erã mayma ministerio ndive ko’ãva oi-porúma hagua opa mba’erã ha opa hendápe guarani castellano ykére, upéichante avei ipaite mba’apohára oñemoarandu ha oiporúvo guarani hembiapópe; ko Ñe’ẽnguéra Rerekua omba’apova’erã avei tetãy-guakuéra ndive ohechauka potávo mokõi ñe’ẽ jepo-ru ouporãtaha maymavépe; ja’eporãsérõ, pe Secre-taría ohyvykoiva’erã guarani máta ko ayvu okakuaa ha hi’aheta hagua ko’ẽko’ẽre.
2011-me avei oñemoheñoimava’erã Guarani Ñe’ẽ Rerekua. Kóva omoheñóita Ñe’ẽnguéra Rerekua, ha he’iháicha Ñe’ẽnguéra Léi ijartíkulo 44-pe: “Ñe’ẽ Guarani Rerekua pópe omoĩ ipokatu mayma tetãy-gua ko ñe’ẽ oiporúva, hérape oiko hagua ko ñe’ẽ reheve. Ipype oĩva’erã umi tapicha herakuã guasu-véva kóva ko ñe’ẽ jekuaápe, ñe’ẽ porã ñemoasãime ha iporombo’épe. Umíva, hetakuépe ndohasaiva’erã 30-gui. Oĩva’erã 15 tenondeguáva oiporavova’ekue ñoha’ã rupive Ñe’ẽnguéra Rerekua…”. Guarani rere-kua aretereíma ñaikotevẽ; oĩva'ekue ningo mokõi, katu ymáma ipytupa hague, ha ndaipóri rupi pei-chagua aty ha’ete guarani haiharakuéra jaikopáva ñane’akãre, ndaikatúi ñamopeteĩ ñane ñe’ẽ retepy, ha péva ojapovaíma guaraníre.
Fundación Yvy Marãe’ỹ guive rojerure ko Paraguái Sandykõime oñemoheñóimavo Ñe’ẽnguéra Rerekua ha Guarani Ñe’ẽ Rerekua, ha tove mokõivépe toike kuña ha kuimba’e iñarandu ha ohayhu añetéva Pa-raguái ñe’ẽnguéra, omochichĩva mokõive ñane ñe’ẽ tee, umi hekovépe ohechaukáva ikatuha jaiko tetã iñe’ẽ hetávape.
2011: Ñe’ẽnguéra haitémaMiguel Verón
Mitãnguéra vy'ápe omopyryrỹiha omyasẽ ñembosaraiha,TROMPO ARASA
Ñane retã Sandykõi oguahẽvo, heta mba'e tesaráipe opytamava'ekue ohóvo, oñeguenohẽ umi karamegua ruguágui, ha ojekytykyty rire vokóikema oñemyasãi ápe ha pépe. Umíva rehegua, heta apytégui kuri oje-poravo ojehechauka hagua jey heta ára rire, San-
dykõi ra'ãngáramo voi. Ha'e hina TROMPO ARASA iporãitéva, akói ombovy'áva mitã térã kakuaáva voi ñembosarái
Hasypeve, péicha, mbo'ehao térã okarusuhá-re ojehechami jey mitãnguéra vy'ápe omopyryrỹi ha omyasẽramo ko ñembosaraiha, py'aguapýpe oñembosako'ipyre arasa yvyra pehẽnguemígui. Hese ñañe'ẽtaramo, avei ñanemandu'áta hetaite ha'eichagua iporãiteíva, katu tecnología rehe oñe-myengovíáva, ha opytáva iñongatupy.
Heta ningo mitãnguéra apytépe, ha ko’ýte umi ip-yahu miẽva, jurujáire ojesareko ha oguerohory ñane trompo, márõnte tapykuevove ndohecháire ko ñane retã rekoasakuápe oguatámiva ymave, ndaipóriramo guare umi juego electrónico térã computadora.
Kóva ha'e peteĩ mba'e, heta ambue kuápe, ohe-chuakáva paraguaigua reko. Oñeñeha'ã péa rupive oñeguenohẽ ha oñembopyahu jey umi iporãitéva, akói tapicha ñane retãygua oreko térã omboguatáva hekovépe ha omoañetéva heko Paraguái.
Péicha avei iporãne ñaguenohẽ jey ha ñambopyahu umi iporãitéva ñane retã rekovépe, arapy tuichakue ojeikuaa ha omoherakuã porãitéva ñande yvy guara-ni: jekupyty, joaju ha jojareko, mborayhu apytépe.
CHE TROMPO ARASA (POLKA PARAGUAYA)
Letra de Eduardo Rayo Musica de Herminio Giménez
Vibración de pasióncomo ritmico son de canciónespiral musicalcomo tremula luz irreal.
Arlequín saltarincomo trompo que gira sin fines mi corazon apasionado diapasónque gira su canción al sonde la ilusion
Corazon, jugueton, espiral, musicaldanzarin trompo mareado de girar tras el amor.
Tierna evocación de guayabos en floracionque gira su canción al son de la ilusion
Girar girar tras el amorcomo el cantar del trobadorpoder tornar a la niñez.Que en Asunción feliz dejemi vida fue siempre rodarigual que aquel trompo arasa...
Matias Medina
7Yv
y M
arãe
’ÿ Yvy M
arãe’ÿ Ja
sypo
kõi -
Nº1
Jasypokõi - Nº1
6
Paraguái rekosãso mokõisa ary rehegua niko ndaha'éi ojeguerovy'ánteva, ỹramo avei, ojegueromandu'a maymavépe; ñane rembiasakue ñanepytyvõtava, ñañakãrapu'ã hağua jahávo ko'ẽreíre. Upévare, ko vy'aguasu oñeha'ã oñembojekuyty ñande reko tee rehe, upéicharõmante avei ñañamindu'úta umi mba'e oikova'ekue rehe amo jasypo 1811guive ko'ağaite peve. Ha upéva upe mba'e ryepy guive tove tañamba'apo ñane retã rembiasakuére ha taja-jeporeka ñane retã rembiasakuera ipyahúvare, jahe-chápa ko'ẽrõ ára imbareteve ñande Paraguái.
Opáichagua arete jahasáva niko mba'eguasuetéguinte jagueromandu'a, upéicha rupi umi 14 ha 15 jasypo, oñombyatypa guasu tetãyguakuéra: ja'eporãsérõ ğuarã oñomopeteĩmba. Jaikuaaháicha, peteĩ tetã oi-kovehápe ha oku'ehápe opáichagua tapicha oikotevẽ avei umi ára ojojuhupa hağua, umícha javémante ikatu ojeiko peteĩ ñe'ẽme ha peteĩ teko tee ryepýpe tetãyguaháicha ha ỹramo tetãyguakuéra ikatu isa-rambiparei.
Ko tetã hembikuaa heta ha iñe'ẽheta, ko'ãva apyté-gui katu imbareteve avañe'ẽ ha karaiñe'ẽ, Para-guái oikotevẽ omombareteve hembikuaaita ha iñe'ẽnguéra, upevarã oñeğuahẽva'erã peteĩ ñe'ẽme heta mba'erã, upéicharõ añoite ikatúta oñemomba-reteve ko ñane retã, ojeikoporãvéta ipype oñeñe-mongetakuaa ha ojeguata rupi peteĩ tapérente.
Kóichagua tetã hi'ãite omopu'ã Sandykõi Atygua-su Ñane Retãygua: peteĩ tetã maymávape ğuarã ha maymáva mba'e. Ko'ã 200 ary hekosãso hague ñane retã hi'ãite omoñepyrũ peteĩ tembiapo kakuaa ndosokuaavéiva, ojapótava ohóvo tapichakué-
ra ko'ağaguáva ha avei ko'ẽrõguáva. Upévare, ko Atyguasu ojapysakase opavavéva tapicha ñe'ẽre, ojejesareko'ỹre hembijeroviáre: ñane retã rembiasa-kue ojeipyahava'erã ohóvo oñondivepa upéichararõ-mante oñehendúta heta kampána ha ojehechakuaá-ta ñaimeha opáichagua tapicha.
Tekotevẽ oñemombarete ohóvo opáichagua tapicha reko tee: Paraguái ohechava'erã mba'éichapa okakua-ave hembiasakueita, hembikuaaita, hi'artekuéra ha iñe'ẽita rupive. Ko tetã ohechava'erã mba'éichapa ikatu ojegueroguata mba'eporãita ymaguare jague-rekóva, oñembo'yke'ỹre mba'evéichagua tapicha aty reko ha rekove, maymavete omba'apopahápe ko'ẽreíre.
Upéicha avei, ko Sandyköi noñepyrũi ni ndopái hína opáichagua atyguasu ñane retãyguáva pópe: mokõisa ary ojegueromandu'áva niko oĩ ohendu ha omba'apo hağua maymavéva tapicha ndive, taha'e teko tee mba'apohára, mburuvicha, tetãy-guakuéra ha tapicha arandu oĩmbahápe, (tembia-sakuehára, ñe’ẽkuaahára, yvyporakuaahára, árte, mba'éichapa oñeisãmbyhyva'erã tetã, mba'éichapa oĩ ha oñeñangarekova'erã tekoha ha mba'éichapa ojokupytyva'erä kuña ha kuimba'e, hamba'e.). Ko mokõisa ary ñambotývo oñemba'apoháicha tuicha ñanepytyvõta jahechakuaávo heta árama .
* Ombohasa guaraníme: Mauro Lugo
PARAGUái OiKOTEVẽ OMOMbARETEVE HEMbiKUAAiTA
HA iÑE'ẽ NGUéRATiCiO ESCObAR - MiNiSTRO DE CULTURA
Oñemomorãramo guare Sa ro’y Paraguái isãso hague, yma 1911-me jeko “Libro oficial del Bicentenario”-pe oñemboguapy ñane retãme oñemboguatataha aipo “Proceso de desguaranización” ikatu haguáicha ojehapo’oite ñane ñe’ẽ ha ñande reko. Ohasávo 100 ro’y, 2011-me, jahechakuaa ryguasu juruvãi-cha ojavy hague umi mbovymi tapicha rekomarã ohayhu’ỹva hetã mba’e tee omotenondeva’ekue Pa-raguái upérõ, ko ro’ýpe ñañepyrũre jaiguyru tape oguevi’ỹ haguáichama peteĩ “Proceso de guaraniza-ción” ñane retãme. Ko’ága, ohasami riréma akãraku ha opáichagua churuchuchu Sandykõi momorã 13, 14, 15 ha 16 jasypópe guare, jahechakuaa mbohapy tetã itaju opyta hague ojajái yvate mbyjáicha: gua-rani ñe’ẽ, paraguái purahéi, ha ñande reko tee.
Heta tetãygua na’ikyre’ỹmbáikuri ñepyrũrã oike hagua upe vy’a guasúpe, katu amo hu’ãme opava-ve korasõre ojapokói tetã rayhu ha kyre’ỹ jahecháre mba’éichapa hokypu jey ñande purahéi ha jeroky opa rupi, ojeporumemére guarani castellano yké-re opaite vy’ahápe, ha oñembojerovia jeýre ñane mba’e teete. “Kóvako patriotismo, carajo”, osapukái Kapiatápe peteĩ ñane retãygua are oikova’ekue ochanga Argentina ha España-pe, osyrývo haváre hesay ohecha ha ohendúre télepe oñeñopẽ purahéi ha jeroky ñane mba’éva ha ojejykýire ñe’ẽ poravo-pyre iñe’ẽ ypy, guaraníme. Ha’éicha avei hetaiterei tapicha opa hendápe omomorã vy’aguasu oikóva, ha
okakuaa ipypekuéra tetã rayhu ha vy’a heñóire ko tetã porãitépe.
Paraguái ñemoñarekuéra ningo ñane korasõ ruguai-tépe jahayhu ñande purahéi, ñane ñe’ẽ ha ñande reko; aretereínte ningo yvate ha okáguio ojegue-roviaukase ñandéve aipo teko ahéno iporãveha, ha ñañakãrapu’ã haguáje jajapyhyva’erãha teko ambue, jaikova’erã umi tetã tuichaichavéva rekópe ha ñambotatapeju ñane mba’e teéva. Ko’ága, jahe-chakuaámavo jahávo aipo teoría de la modernidad ñandeguerahaha ñande rapykuévo ku kyvukyvúicha, ñañepyrũ ñande paraguái ñanerakate’ỹ ñande reko ha opa ñane mba’e teévare.
Aremi guivéma ja’e jajúvo ndaikatumo’ãiha ñamo-morã hekópe tetã Sandykõi guarani’ỹre, ha ñane ñe’ẽ ha jerure oñehendu, upévare guarani ojeporumeme umi vy’a guasuhápe ha upéichante avei téle, pukoe, kuatiahaipyre ha mamo jahahápe ko’ã árape. Añe-tehápe ningo hetaiterei gueteri jaguatava’erã tetã háicha ñamboyvate hagua guarani, katu ja’ekuaa ko SANDYKÕI oiguyru ha oipe’aha tape máramo ojevy’ỹtamava guarani ha paraguái rekópe guarã; vaicha ikatúta ñañe’ẽ guarani rehe Sandykõi mbo-yve ha upe rire; oĩma juruja, ko’ága jaguatántema tekokatu rapére. “Ñanderehéntema opa’ã Paraguái vy’apavẽ”.
Guarani ojajái yvate SANDYKÕi momorãme
Miguel Verón
9Yv
y M
arãe
’ÿ Yvy M
arãe’ÿ Ja
sypo
kõi -
Nº1
Jasypokõi - Nº1
8
Miguel Verón
ÑOMONGETA ÑE'Y NGUéRA Léi REHE30 jasypotei ohasava'ekuépe, Comisión Nacional de Bilingüismo ha Secretaría Transitoria de Políticas Lin-güísticas, Ministerio de Educación y Cultura, Ateneo de Lengua y Cultura guaraní, Secretaría Nacional de Cultura, Taller de la Sociedad Civil ha Fundación Yvy Marãe'ê pytyvõme, omoñepyru ÑOMONGETA ÑE'Ê NGUÉRA LÉI REHEGUA, tavusu Paraguaýpe. Ko joju-hu oñemboguata oñemoherakuã haæua Ñe'ẽnguéra Léi ha upekuévo oñehendúvo tetãyguakuéra remian-du oñemboguata porãjávo opa mba'e omandáva ko Léi.
Karai Luis Alberto Riart, Tetã Rekombo'e ministro, ha karai Ramiro Domínguez, mbosako'iharakuéra ré-rape, omoñepyru ko ñomongeta jere heta tapicha ha institución remimbou ijaty haguépe. Ko jotopa ojepysóta upéi táva okaháre jahechápa ojekuaa Ñe'ênguéra Léi, ha oñembohape opoukapy ogue-rúva.
Ko Ñomongeta porãitépe ijaty heta tetãygua, ha pe iporãvéva oimbaite oñondive mayma institu-ción omba'apova'ekue oúvo Ñe'ênguéra Léi rehe ha hetave ko'áæa ojoaju pyahúva. Iporãne avei oiko marandu'a oi hague pytagua oikóva Paraguáipe re-mimbou oñe'êva iñe'ênguéra rehe; avei oi empre-sa ha medios de comunicación rerapeguakuéra. Ko jotopa ohechauka ko'êreíre hetahetave oi tapi-cha ha ijaty ojepy'apy ha oñemongu'éva Paraguái ñe'ênguéra , ko'ýta guarani rehe.
Vy'apavê Comisión Nacional de Bilingüismo ha Se-cretaría Transitoria de Políticas Lingüísticas omo-ñepyrure ko ñemongu'e ha oiguyrúre ohóvo tape Ñe'ênguéra Léi omandáva oñembohapo ha oñemoa-ñetévo ohóvo.
Iñapysẽvo ko Bicentenario, jahupyty kuri pe Léi Ñe'ẽnguéra rehegua ñane retãme, ñambo-hape porãve hagua ymaite guive ñamuñáva. Heta oiko ha heta hy'ái ko mba'e guasu ra-pykuéri opa ohayhúva ñane ñe'ẽnguéra Para-guáipe, ha ko'ẽ sapy'a ára jarekóvo tembiporu porãite ñamba'apo hagua ñane ñe'ẽ guarani ha opaite ñe'ẽ oĩva ñane retãme rehe.
Ha péina jagueromandu'a ha jeguerovy'ávo pe mokõi sa ary Paraguái isãso hague, ñane ñe'ẽ ojupi sapy'a amo yvate, ojera ha iñasãi yvytú-re, ñanembopy'a rory asy, purahéi porãicha. Opaite mba'e ojehecharamóva ñande reko rehegua ko Bicentenario apytépe, ñane ñe'ẽ guarani oñemoĩ mbytetépe ohechauka hagua ha'e omoñembo'y ha omombareteha upe ñande reko. Ha'ete ku mitakuña oñemonde jeguakapáva ohechauka hagua areteha hína hekoha rupi; upéichaite ko ñe'ẽ oikovéva gue-teri ñande apytépe ymaite guive, ohechauka ijeguaka rysýi ñanemomandu'ávo mávapa ñande.
Iporãite ko ojehúva, ha katu ndovaléi ñaneakãnga'u ko mba'ére ha japyta upépe. Oñepyrũ ramo hína ñane rembiapo ñamoĩ hagua hendapete ñane ñe'ẽnguéra. Ñane ñe'ẽ guarani ipotyjera ha okakuaa ohóvo ñaimo'ã'ỹ háicha, ha katu heta hendápe nda'ijái gue-teri, tapicha hesatũva ndohecháigui tuicha mba'eha ko jarekóva ñane retãme. Tekombo'e, tesãi, tekojoja ha hetave korapýpe, ne'ĩra oñemomba'e ha ojeporu ojeporuhaguáicha pe ñe'ẽ guarani, ha upéicha rupi hetaiterei ñane retãygua itapykue ha naiñakãrapu'ãi ko'ága peve.
Ha upéi nañanderesaráiri va'erãi oĩha avei ñane retãme umi ñande rapicha te'ỹi orekóva avei iñe'ẽnguéra, ijapytépe oĩ oguémava ohóvo,
oñeñangareko va'erã avei hesekuéra, oñemoingove ha oñembojerovia va'erã avei, itavakuérape. Umívare ñamañávo jahecha heta gueteriha ñane rembiaporã ñamoañete hagua pe Léi Ñe'ẽnguera rehegua he'íva.
Ñahesa'ỹijóvo ko 2011-pe mba'épa he'ise pe tetã sãso, ñañeporanduhápe ñanesãsópa añete, jajuhu jajoráramo pe ñe'ẽ opaite ojuvývagui, ikatuha jahu-pyty pe tekojoja ha teko marãngatu ñane retãme. Mba'éicha tamora'e ñamoañete upéva.
ára porã oguahẽvo ñane ñe'ẽme guarãSusy DelgadoHaihára ha ñe’ẽpapára
informática Guarani Ñe'ẽ Mombareterã
Oykekoségui guarani ha mayma Amérika ñe'ẽ tee, karai Michael Gasser ou Paraguáipe oñekuave'ẽ oi-pytyvõ hagua guarani rehe omba'apovakuérape; pevarã ojoaju Fundación Yvy Marãe'ỹ motenondeha-rakuéra ndive, ha péicha oñepyrũma omba'apo. Pe 27 jasypoteĩme oñembyaty Yvy Marãe'ỹgua ha am-bue tapicha omba'aposéva guarani rehe ndive, ha pépe omoguahẽ mba'etepahína tembiaporã ogue-rúva. Karai Mike jeyjey he'i mayma tapicha orekoha derécho oiporúvo iñe'ẽ opa mba'erã, ha pevarã infor-mática ha'eha tembiporu neporãva. Oñe'ẽvo guarani rehe, he'i mbo'ehao guive ikatu ojeporu computadora oñembo'e hagua ko ñe'ẽ, pevarã ojejapova'erã tem-biporu ombohasy'ỹva'erã temimbo'ekuérape oikuaa ha oiporu hagua hekópe iñe'ẽ. Mitãnguéra guarani ñe'ẽharakueraite voi ikatu ombojere guaraníme ma-randu opaichagua ojuhúva castellano-pe ha upéi ohu-pi internet-pe –he'ive karai Gasser.
Karai Mike ningo lingüista computacional, oiporu año sabático ko arýpe ohupytýva universidad-pe, ha ou Paraguáipe sapy'arãichante, katu ko'ága oñepyrũ rire ojoaju guarani myasãiharakuéra ndive opyta arevé-ta. Mokõi tembiaporã omoñepyrũma: peteĩha, Fun-dación Yvy Marãe'ỹ ndive, pépe oñemoheñói guarani mbo'eharakuéra ndive peteĩ mbo'esyry katupyryrã, ha'e ombohasatahápe mba'etépa tembiapo omo-heñóiva ha mba'éichapa oñemboguatakuaa; umi mbo'ehára oñembokatupyrýva hendive upéi ombo-
guatáta tembiapo ha'e oguerúva. Avei omba'apóta mitãkuña ha mitã'ikuéra ndive Escuela Básica 2785 Héroes del Chaco, J. Augusto Saldívar-gua ndive, omotenondéva mbo'ehára Lilian Coronel, guarani ñe'ẽ mbo'ehára. MEC guive ojeykekóta ko tembiapo oñemoñepyrũtava ko mbo'ehaópe.
Karai Michael Gasser ningo mbo'ehára Escuela de Informática y Computación, Universidad Indiana, Estados Unidos-pe. Ha'e doctor lingüística aplicada-pe, kuatia'atã ohupyty Universidad de California-pe, 1988; upe guive ha 16 ary pukukue ohapykueho mba'éichapa komputadóra rupi ikatu ojekuaapyhy ñe'ẽnguéra. 7 ary oñepyrũ hague omba'apo lingüísti-ca computacional ojeheróva rupi, jahechápa oipytyvõ América ñe'ẽnguéra ikangy ha itapykuevévape, infor-mática rupi. Ha'e are guivéma omba'apo tekoporãvé-re ko yvy ape ári, ha pevarã ojoaju mayma tetãygua joaju guasu héra Foro Social Mundial rehe.
Mávapa karai Mike
11Yv
y M
arãe
’ÿ Yvy M
arãe’ÿ Ja
sypo
kõi -
Nº1
Jasypokõi - Nº1
10
PO
Che reindy mbyjaguiguachereja torohayhuche 'ára hypa peve,che retãko hína nde.
Che kyvy ñe'ẽ potĩeju katu jajoayhu
ñande 'ára hypa pevejaropurahéi ko tetã.
POTEĩ
¡Ha che reindy guaraniavy'a nde rehevereikovéta chepypetetã jeguaka poty!
¡Ha che ruguy guarani
kuimba'e ñe'ẽ sakãpeteïchakena ñande Paraguái reraichaite!
POKÕi
Cherendumi Paraguái
ndéve péina ajerurene memby tachemba'e
ndeichaite chupe ahayhu.
Nerendúmako che syha'e ndekuaaporãrehayhuha ko tetã
ahayhuháicha chupe.
POAPY
Che reindy porã mimbiñane ñe'ẽkena hu'yndohayhúiva ko tetãkorasö tomondoro.
Che ryvy kuimba'eteñane ñe'ẽkena pohãhetärayhu añetévaichuguínte tokuera.
PETEI
Maiteípa che reindyParaguái rajy teeojoykérena ñaimetetã pyahu jajapo.
Maiteípa che kyvyParaguái ra'y tee
ko'ápema che aimetetã pyahu jajapo
MOKÕi
Che reindy ko'ẽ potyneporã ha ndejukynga'u ndéicha ojajáiñane retã Paraguái.
Che kyvy ko'ẽ pyahu,ndepyapy, nembaretendéicha nga'u ahecha
ñane retã opyru�.
MbOHAPY
Teindýra kuña paraguáine ñe'ẽ ha nde pukamáichamopo ahayhuñane retãicha avei.
Kyvy kuimba'e paraguái
ne ñe'ẽko kuarahyahayhúgui amochichĩñane retãicha avei.
iRUNDY
Ma'ẽ teindýra kuñande rehe aikotevẽne ndivénte aikose
che retã memby kuña.
Ma'ë kyvy kuimba'ene irũrãnte che aimeñandéko oñomba'eñamopu'ã ko tetã.
Tavaygua aranduPERiKONéTE
(maurolugo)
PORUNDY
Kuña guarani membyñande resákena topáy
tohecha añeteguañane retä oikotevë.
Kuimba'e guarani
membyko yvy ñemoñare,
ñañemitỹ mborayhutopukavy ko tetã.
PA
Paraguái memby kuñañamoirũ ñande juruha yvytúre jajykýi
tetã purahéi guasu.
Néikatu che kyvyche juru, che korasõko tetã mba'e memeñamboyvytu purahéi.
PATEI
Cherendumína kuñahetáma añeporandumamópa ikatu oime ñane retã pohãgua.
Ta'e ndéve kuimba'e
che ha ndéko umi pohãikatúva omonguerañane retã mba'asy.
PAKÕi
Mamópa reime kuñaeju eja che rehejaha jaheka yvy ijárape ñame'ẽ.
Ko'ápemako aimeyvy járava ypykuepe tapére anive
yvy'ỹgui omanomba
PAAPY
Che retã apyterejahupi tetã poyvi
ñañemoarandu rupitopu'ã ko Paraguái.
Che pópema kuatia
che akämema arandumba'apo jahaitypotopu'ãma Paraguái.
PARUNDY
Kuña mborayhu paje
che nga'u ne memby ruanichéne aheja
tapére oñepomoĩ.
Kuimba'e añetetendéichagua tahetaite
mitã tyre'ỹ topañane retã oikotevẽ.
KUiMbA’EKUéRA
Kuimba'ete tetãyguapeteïcha jahayhu
ñane ñe'ẽ, ñande yvyñande poyvi toveve.
KUÑANGUéRA
Kuñaite amerikaygua
peteĩcha jaikopajahayhu ñande reko,ñamohesãi tekoha.
Ñane ñe'ẽ: hesãi kuatiaápe ha ikangy hekovépe
Ani ñañembotavytei lo mitã. ko ñane ñe'ẽ niko, ko'agaitéramo, ary 2011-pe, hesãive kuatiá-pe ha ikangyve hekópe. Mba'érepa péicha ha'e. Ñahesa'ỹijóramo ñane ñe'ẽ jehasa ko arýpe, jahe-chakuaáta, ñepyrũmbýpe, jahupytyha peteĩ mba'e tuichaitereíva; peteĩ mba'e ñanembopy'arorýva ha oguerúva maymave Guarani rayhupárape piro'y ha angapyhy: péva hína upe Ley de Lenguas ñemoa-ñete.
Ndaipóri tapicha tetãygua he'iva'erã "Vyrorei ko upéva" térã "Pa'i sombrero ko upéva". Nahániri. Am-bueichaite katu, he'íne tuichaitereiha ko kuatia ñem-boguapy jehupyty.
Ha katu, ñahesa'ỹijo porãve ramo ko ñane guara-ni rekove jahechakuaáta ambue mba'e opikóva ndaha'éiva ñanembopy'arorýva rehegua. Sa'ive ko'ẽ ko'ẽre ojeipuru ñane Avañe'ẽ. Mbovyve ko'ẽ ko'ẽre omyasaĩva yvytúre he'ẽngue.
Jaikuaamavoi ningo ha'e ndaijaiha ta'ãngambyrýpe, pukoépe ha kuatiañe'ẽme. Jaikuaa porã avei ojehe-chagiha mbo'ehao ha tupaokuérape. Tapicha mbo-riahu apĩ jepe oguahẽjave poguasu ha virujára róga-pe, umi hugua rupi, ojehecha'ỹhaguãme, tesaráipe, poriahumi ha aichajárangame ojerereko ichupe.
Katu ko'ága oĩ ambue apañuãi ipyahúva. Upéva hína pe ñande rogapýpe voi, amo hapópe, ndojepuru-véi ohóvo ko ñane ñe'ẽ. Ñande rogapýpe Castella-
no-pentema ipu maitei, ñemongeta, ñemongele'e, ñemochichĩ, ñe'ẽreity, ñe'ẽnga ha ñe'ẽñemi. Ha kóva ko otro pito-pu he'iháicha ku refére rembire-ko lo mitâ. Ha ko mba'asy jahejánteramo okakuaa ha oñasaĩngo ñande ári hasyetereítama jahapo'o hagua.
Jajesareko porã ramo ko apañuãi karakúre lo mitã jahechakuaáta ñande rógape oñepyrũva'erãha Avañe'ẽ ñemotenonde. Mba'evéko nde'ísemo'ãi mokõi térâ mbohapy Léi de Lenguas nañamombare-téi jey ramo Avañe’ẽ jepuru ñande rógape.
Upépe oĩ la ñorãirõ renda. Ñande sy, ñande ru, ñane ñemoñarekuéra, opaite ñane pehẽngue ha ogay-gua ndive ñamoheñoi jeyva'erâ guarani ñe'ẽ. Opa mba'égui ikatu ñañomongeta. Ijapu ha oikuaa porã ijapuha umi he'íva aipo guaranime ndaikatuiha ja'e heta mba'e ko'agagua. Ndaupéichai hína. Opaite mba'e ja'ekuaa ipype. Tembiapo ha tembipuru ip-yahuvévagui ikatu ñañe'ẽ ipype. Política, ñemoaran-du, ao, hi'upy, komputadóra, celular, viru ñeñanga-reko ha ñeñongatu, ñembosarái, jeroky, música-pu, naumbre, opaichaguaite mba'e rehegua ikatu ñaña-mi ñe'ẽ ko ñane Guaraníme.
Anivéna ñañembotavytei. Ani ñaimo'ã pe Léi año oúta omyatyrõmba ijehegui apañuãi etaite ojehe'apáva Guarani rapépe. Nahániri. Ñande roga ry'epýpe oñepyruva'erã Avañe'ẽ ñepysyrõ. Upépe raẽvete hokyjey va'erã, añetehápe jaipotáramo he-kove puku.
Ñane irũ py'amongetaEdgar Rolón - Ñane ñe’ẽ rehegua
Yvy Marãe’ÿ
Jasypokõi - Nº1
12
MbA'ETéPA KO ÑE'ẽME'ẽ
Ko ñe'ẽme'ẽ rupi ojehechauka kyre'ỹ orekóva tapichakuéra ñembygua, ko táva municipalidad ha avei umi institución omba'apóva ñe'ẽnguéra rehe ha omyasãiva tetã reko, ombojoajúvo hem-biapo ko Mokõisa Ro'y Paraguái Isãso hague arýpe, oñemboguatámavo Ñe'ẽnguéra Léi, papay 4251, oñemoneĩva pe japypakõi 2010 ohasávape he'íva. Ha'e rupi oñemboguatase tembiapo joajúpe Ñemby ryepýpe, Fundación Yvy Marãe'ỹ pytyvõme, jahechápa péicha, ñopytyvõme, ojeheka akãrapu'ã ko táva ha avei ko tetãme.
MbA'éREPA OÑEMbOGUATáTA
Guarani ñe'ẽ ningo Paraguái rekovesã, ha'e avei oguerojera ha ogueraha ijehe tetã reko tee. Ko ñe'ẽ ñanemopeteĩ ha ñaneambue paraguái ñemoñare háicha ko yvy ape ári tetãnguera apytépe. Ko ñe'ẽhína ojeporuvéva ñane retãme kóva heñói ypy guive; jepémo upéicha, opaite ára nun-gánte oñemomichĩ ha oñemboyke chupe Estado rembiapógui. Ko'ága, 22 ro'y jaguata ñepyrũ rire democracia rapére ñane retãme ha 19 ary osẽ haguépe Léi Guasu ojapyhýva avei guarani tetã ñe'ẽ teéramo, ha'e ha iñe'ẽharakuéra oñemboyke gueteri Paraguáipe, Estado oku'e rupi castellano-pe añoite nungánte. Ko ñe'ẽme'ẽ pytyvõrã rupi oñemoñepyrũse Ñembýpe peteĩ tape pyahu máramo ojevy'ỹtamava, oñeme'ẽ mbotávo guaraníme imba'e tee, ha ha'e rupi avei iñe'ẽharakuéra ha ñane retã rapo teépe, ikatu haguáicha ñamoambue tekojoja'ỹ vaieta ymaite guivéma omomarãva ñande reko ha guarani ñe'ẽharakuérape. Pu'akapaguasu globalización ojejopyjopýva ñane retãnguéra rehe ningo ojuka ohóvo ñe'ẽnguéra, upéichante avei arandupy ha tetãnguéra reko tee; umi tetã iviru hetavéva reko opaichagua okakuaa kakuaave ha omboypi ha ojukapa ohóvo umi tetã imboriahu-véva mba'épe. Tuicha mba'eterei, aipórõ, ko'ã mba'e renondépe oñemoñepyrũ táva Ñembýpe guarani ñe'ẽ jeporu kuatiápe castellano ykére, ikatu haguáicha omoañete Ñe'ẽnguéra Léi oman-dáva, ha péicha oñembojoja mokõive Paraguái ñe'ẽ tee jeporu.
Upévare,
Táva Ñemby Municipalidad, ko'ága guive, MUNICIPALIDAD, hérape karai táva sãmbyhyhára, Lic. Héctor Lucio Lesme Delgado, ha Fundación Yvy Marãe'ỹ, ko'ága guive YVY MARÃE'Ỹ, hérape isãmbyhyhára, karai Lic. Miguel Ángel Verón Gómez, oñemoĩ peteĩ ñe'ẽme omboguapývo héra ko ñe'ẽme'ẽ pytyvõrã oku'e hagua:
Ko ñopytyvõ oguatáta kóicha: PETEiHAKo'ãva ijehupytyvoirã:
• Oñembojoaju opaichagua pojoapy MUNICIPALIDAD ha YVY MARÃE'Ỹ ndive opa mba'e política ñe'ẽ rehegua, ikatu haguáicha oñemoñe'ẽkõi táva Ñemby ha MUNICIPALIDAD-ite voi, oñemo-hendaháicha apopyrã “Ñamombarete Guarani Ñe'ẽ Jepuru Táva Ñembýpe”.
ÑE'ẽME'ẽ PYTYVÕRÃ ÑEMbY MU-NiCiPALiDAD HA FUNDACiÓN YVY MARÃE'Y NDiVE
• Oñembojoapy ñepia'ã ojeheka potávo tape opavave Ñembygua oñemomba'e hagua ko tem-biapo oñemoñepyrũva rehe, jahechápa oñembomba'eve guarani ha avei paraguái ñe'ẽmokõi.
• Oñemba'apo táva Ñemby tuichakue javeve jahecháta ojeporujoja mokõive Paraguái ñe'ẽ tee, jámane ogapýpe, mbo'ehaópe ha tetãyguakuéra apytépe.
• Oñemyasãi opa hendáicha ko apopyrã ñemboguata ohejáva ohóvo, ojehecha haguáicha mba'eichaitépa hyapu política ñe'ẽ rehegua.
• Oñemboguata tembiapo ambue táva oguatáva ñe'ẽkõime ko yvy ape ári ndive, ikatu haguáicha oñemopeteĩ tembiasakue ha kuaapyhy.
MOKÕiHA
YVY MARÃE'Ỹ ome'ẽ iñe'ẽ omboguatávo ko'ã mba'épe:
• Oipytyvõ ha oykeko ñe'ẽ jeporúpe MUNICIPALIDAD-pe.
• Oipytyvõ MUNICIPALIDAD-pe ombohapévo mba'éichapa omba'apóta ñe'ẽnguéra poru ko táva-pe.
• Oheka ha ombohape MUNICIPALIDAD ñemoneĩme pytyvõ ambue tetãgui, jahechápa ko aporã oñemoñepyrũva imbarete ha oku'eporã katuinte.
• Ombohape joaju opaichagua aty omba'apóva ñe'ẽnguéra rehén ndive, jámane ñane retãme ha ambue tetãme avei.
• Ojeporeko beca rehe, ikatu haguáicha MUNICIPALIDAD mburuvicha ha imba'apohára oñe-moarandu guarani mbo'esyry ha guarani mbo'ekuaahára mbo'esy ohepyme'ẽ'ỹre.
• Omboguata tembiapo ko'ãichagua: ombohasa guaraníme MUNICIPALIDAD kuatiakuéra, he'i mba'e ñe'ẽpa ikatúta ojeporu guaraníme oñembohéra haĝua opa mba'e táva ryepýpe hamba'e.
• Oipytyvõ ñe'ẽmbohasápe péicha oĩramo tekotevẽ MUNICIPALIDAD ojapo jave aty guasu hamba'e.
• Oipytyvõ ikatu haguéicha ñe'ẽporurã ko távape.
iRUNDYHA
Ko ñe'ẽme'ẽ oguata ñepyrũta oñemoneĩha ára guive ha ipukúta po ro'y, ha ikatúta oñembopyahu-jey mokõive imboguatahára ohecháramo péicha tekotevẽ. Pevarã omoĩva'erã hikuái kuatia rehe péicha ojaposeha, 30 ára ipytuho mboyve ko ñe'ẽme'ẽ.
POTEIHA
Ko ñopytyvõ ikatu omondoho oimeraẽva imboguatahára. Pevarã omomaranduva'erã 30 ára upe mboyve. Oñemboykepaitéta opaichagua jerure ikatúva ojejapo justicia renondépe térã henondepe'ỹ.
Ohechaukávo omoneĩha, omoĩ heraguapy mokõive aty omboguatáva ko aporã, ohaívo héra mokõi kuatiáre ojojaitéva he'ívape, pateĩ ára jave Jasyrundy mokõisu pateĩ arýpe, PAPAGUÁI ISÃSO HA-GUE SANDYKÕIME.
Mbo'ehára Miguel Ángel Verón Lic.
Fundación Yvy Marãe'ẽ
Héctor Lucio Lesme Delgado
Motenondehára Intendente Municipal de Ñemby
15Yv
y M
arãe
’ÿ Yvy M
arãe’ÿ Ja
sypo
kõi -
Nº1
Jasypokõi - Nº1
14
Ñe'ẽ Porã Haipyre
DON NiCASiOHetámi yma amoite ka'aguy rovyu mbytére ndavy'ái ha … nda'eiva'ekue ahaséko ógape ahecha hagua che symi ahejava'ekue cheryvykuérandi. Ha'ekuéra michimimi gueteri che asẽramo guare aha. Peteĩ oreko mokoi ary ha ambuekatu … oararecharamoite.
Ndoroikuaaiva'ekue ore amoite Cháko ruguáre roñorarirõ ramo guare mba'épa he'ise pe kane'õ, y'uhéi ha ñembyahýi. Roñopytỹvomba ha rosapukáivo ro'eva'ekue “Paraguay rayhupápe tañamano jepera'e”.
Péicha he'ímiva chéve Don Nicasio ha osyrývo hesay okirirĩ. Ipytuhẽ sa'isa'i ha noñe'ẽvéi. Ojupi cherehe peteĩ pirĩ opave'yva ahendúvo chupe mba'embyasy vaieta ohasava'ekue hikuái ñane retã rayhupápe.
Ko'aĝa rupi ñamañávo hesekuéra jahecha imbovypaitemaha hikuái ohóvo. Oi katu opytámava te-saráipe karai Nicasio oikoháicha. Ha'eanga niko ojeguerahava'ekue karai tujakuéra rógape ojeheja ha máronte hogayguakuéra ndohovéiva ohechami mba'épa oikóva ichugui. Tesaráipema opyta.
AOR
Jasy Jatere, jasy pehẽngue
osẽva asaje, hakuvéjave
ñu ha avatityre
oñembosarái
Jasy pehengue, Jasy Jatere
Ipópe orahava yvyrapaje
okañy, kañyvo mitã
michimime omokañyse
Jasy pehẽngue, jasy jatere
yvaju ha eíra hoúseteíva
Pehendúpa hina oturuñe'ẽva
Pekéke asaje peẽ mitaÞnguéra
Cháke osẽma hina
Jasy pehengue, Jasy Jatere.
Marta britez
Jasy Jatere
Jaikuaáre mbo’ehao ha tekombo’e rupi opa mba’e ojehekáva oguahẽmbakuaa porãveha opa henda rupi, Ministerio de Educación y Cultura (MEC) rye-pýpe oñemoheñói jasyapy 2010-pe, apopyrã 942 rupi, Subcomisión de Conmemoración del Bicente-nario, opytáva Viceministerio de Culto ryepýpe, ja-hechápa ko tetã Sãso ára jagueromandu’a Paraguái tuichakue javeve. Ñepyrũete guive ko Subcomisión oipyguara tetã ipe ha ipykukue orahávo opaichagua tembiaporã, ha omba’apo supervisión, sãmbyhyhá-ra, mbo’ehára, temimbo’e ha mayma omoĩva ijati’y mbo’ehaoháre ndive jahechápa oñemomorã hekópe mokõsa ro’y ñane retã isãso hague ary.
“Jepáy pyahu rekávo -Por una nueva conciencia nacional” oheka ha oisãmbyhy opaite tembiapo ary paha peve oñemboguatátava MEC rupi. Umi tembiaporã rupive ojeheka Paraguái háicha jaje-tyvyro, jaikuaa ñande rapykuere, hesakã ñandéve mba’éichapa ñaime ko’ága, ha péicha, jajevichea ha jajekuaa pypuku rire, jaipykúi ñane renonderã jeroviapópe jahupyty potávo teko porãve. Opaite mbo’ehaópe oñemoheñói 2010-pema Sandykõi Club ha Comités, ha umíva rupi oñemboguata tembiapoi-ta; avei oñemba’apo mbo’ehára ha temimbo’ekuéra ndive, foro ha taller rupi hamba’e. Tembiapo kakua-avéva ojejapova’ekue ko Subcomisión rupi ha’e pe Encuentro Educativo del YVY MARÃNE’Ỹ, oikova’ekue 12 jasypo ohasava’ekuépe, Fuerza Aérea Ñu Guasu-pegua korapýpe.
Yvy Marãne’ỹ térã Yvy Marãe’ỹ ningo ñane pehẽngue indígena kerayvoty; ha’ekuéra katuĩnte oipykúiva ko itaju rapykuéri. Ñande Paraguái avei, ko mokõisa
ro’y ñanesãsoñepyrũ haguépe, iporãne jaipykúi Yvy Marãne’ỹ rape ha ñambopepo ñande kerayvoty, jahe-chápa ñamondoho opaichagua mba’evai ñaneapytĩ ha ñanembohekomarãva ha jaguata tekokatu rapére. Péva ojehekákuri ko no’õvusúpe, oñembyaty hagué-pe amo 240.000 tapicha rupi, umíva apytépe mitã, mitãkuña, mitãrusu, karai ha kuñakaraikuéra opaite departamento-pegua ojoaju ha ojokupyty haguépe oñondive tetã mburuvichakuéra ndive. Opaichagua ñembosarái, jeroky, purahéi ha vy’arã ñane mba’e teéva ojehecha ha oñehendúkuri upépe; upéichante avei oĩ karai Tetã Mburuvicha Guasu, heta ministro, gobernación ha municipio mburuvicha. Karai Fer-nando Lugo, gobernador ha intendente-kuéra ndive, omyendy Tekosãso Rata, Antorcha de la Libertad hé-rava, omoañete jeývo Paraguái sãso.
Ja’eporãsérõ, peteĩ árape ha peteĩ hendápe pe 12 jasypópe ñandeatypa paraguaiguakuéra poyvy pytã, morotĩ hovy ipukúva 22.000 métro guýpe. Ko jotopa guasu opytáma kuri guarãicha mitãrusu, mitãkuña ha mayma jako’iva’ekue upépe korasõme, ha ohe-chauka ñandéve ikatuha maymave tetã ñemoñare, jepémo ndajajojapái ñane rembiguerovia ha ñan-de rekópe, ñaimembaite oñondive ha jaiguyru tape ñandeguerahátava tetã maymave jaipotáva gotyo.
Ko’agaitéramo Yvy Marãne’ỹ oguahẽma avei táva mombyry mombyry opytávape, ñane retã ojoajuhá-pe ambue tetãnguéra ndive, jahechápa oñemomba-rete umi táva rupi ñande reko ha tetãrayhu, ko’ẽrõ ára Paraguái imbarete ha hekosãsove hagua.
Miguel Verón
Yvy Marãne’ỹ ombyaty ha ombojoaju tetãyguakuérape
TEKO RENDA
Fundación Yvy Marãe’ỹ ha Ateneo de Lengua y Cultura Guarani San Lorenzo-gua róga
Coronel Romero 318 haimete Coronel Bogado. Táva San Lorenzo
Pumbyry: (021) 580548. Pareha: [email protected] www.yvymaraey.org