araolaza etxeparen euskal dantza

7/27/2019 Araolaza Etxeparen Euskal Dantza

1/84

EuskalHerria

PaysBasque

Basque

Country

Euskal dantzaLa danse basque Basque Dance

Oier Araolaza Arrieta


2/84


3/84

Euskal dantzaLa danse basque Basque Dance

Oier Araolaza Arrieta

Euskal HErria

Pays Basque

Basque Country


4/84

Euskal Kultura Sailaren editoreaditrice de la Collecon Culture BasqueBasque Culture Series Editor:Mari Jose Olaziregi

Testua / Texte / Text:Oier Araolaza Arrieta CC-BY-SA

Translaon into English:Cameron Watson

Traducon franaise:Kaalin Totorika

Diseinua / Concepon / Design:Tiktak mulmedia

Azala / Couverture / Front CoverAsier Uriagereka

ISBN: 978-84-616-2538-3

Frantseseko bertsioa Euskal Kultur Erakundeak nantzatu duLa version franaise a t nance par l'Instut Culturel Basque

The French version has been funded by the Basque Cultural Instute

Etxepare Euskal InstutuaInstut Basque Etxepare / Etxepare Basque InstutePrim 7, 1

E- 20006 Donosa / San Sebasn

[email protected]

www.etxepareinstutua.net

Euskal Kultura Saila

Collecon Culture Basque / Basque Culture Series

1 Euskararen historia laburra / Brve histoire de la langue basque / A Brief History of the Basque Language

2 XX. mendeko euskal literatura / La lirature basque du XXe sicle / Basque Literature in the Tweneth Century

3 Euskal musika klasikoa/ La musique classique basque / Basque Classical Music

4 Euskal kantagintza: pop, rock, folk / La chanson basque: pop, rock, folk / Basque Songwring: Pop, Rock, Folk

5 Estanpa bilduma / Collecon destampes / A Collecon of Prints

6 Euskal zinema / Le cinma basque / Basque Cinema

7 Arkitektura eta diseinua/ Architecture et design / Architecture and Design

8 Euskal dantza / La danse basque / Basque Dance

9 Bertsolaritza / Limprovisaon / Bertsolaritza

10 Tradizioak/ Les tradions / Tradions

11 Euskal sukaldaritzaz/ La cuisine basque / On Basque Cuisine

12 Euskal antzerkia / Le thtre basque / Basque Theater


5/84

En 1545, lorsque fut publi le pre-mier livre en euskara, Linguae Vas-

conum Primiae, son auteur, BernatEtxepare, exprima le vu suivant:Euskaa, jalgi adi mundua (Eus-kara, va de par le monde).LInstut Basque Etxepare doit nonseulement son nom ce premier au-teur basque, mais il fait galementsien son vu, en se donnant pourmission la promoon et la diusionde la langue et de la culture basques travers le monde.Notre tche consiste, dune part, promouvoir la connaissance de notrelangue et encourager son appren-ssage dans la sphre acadmique.Dautre part, nous nous eorons defaire dcouvrir, sur le plan internao-

nal, les expressions arsques de noscrateurs, quils soient arstes plas-ciens, musiciens, danseurs, crivains,cinastes, ou encore acteurs.Lune de nos premires tches, aucours de ce processus de diusion travers le monde de notre langue et denotre culture, a consist crer cee

collecon, dans le but de fournir desinformaons sur notre langue, leuska-ra, ainsi que sur toutes les disciplinesarsques et culturelles qui cons-tuent la richesse de notre culture.

In 1545 the rst book in Euskara,Linguae Vasconum Primiae, was

published by Bernart Etxepare, whoexpressed one wish: Euskaa, jalgiadi mundua Euskara, go forth intothe world.The Etxepare Basque Instute takesits name from this rst Basqueauthor and, moreover, converts hiswish in our moo. The Instutesobjecve and mission is to promo-te and diuse the Basque languageand culture throughout the world.On the one hand, our task is to pro-mote knowledge about our langua-ge, and its study in the academicsphere. And on the other, we wantto introduce the creave expres-sions of our arsts: visual arsts,

musicians, dancers, writers, lm di-rectors, actors, and so on.One of the rst tasks in the inter-naonalisaon of our language andculture has been to create this co-llecon with the aim of informingpeople about our language, Euskara,and about the arsc and cultural

disciplines that make up the wealthof our culture.

Aizpea GoenagaEtxepare Euskal Instutuko zuzendariaDirectrice de lInstut Basque EtxepareDirector of the Etxepare Basque Instute

1545. urtean, Bernart Etxeparek bereLinguae Vasconum Primiae, euska-

razko lehenengo liburua, argitaratuzuenean, desira bat adierazi zuen:Euskaa, jalgi adi mundua.Etxepare Euskal Instutuak gurelehenengo idazlearen omenez har-tu du izena, eta, haren desira gureizatearen ardatz bilakaturik, euskaraeta euskal kultura mundura atera-tzea eta zabaltzea du helburutzat.Batek, gure eginkizuna euskararenezaguera sustatzea da eta harenikasketa bultzatzea esparru akade-mikoan; eta bestek, gure sortzai-leak eta haien adierazpen arskoaknazioartean ezagutarazten ahale-gintzen gara: gure arsta plaskoak,musikariak, dantzariak, idazleak,

zine-zuzendariak, antzezleak...Gure hizkuntza eta kultura munduanbarrena zabaltzeko ahalegin horre-tan, liburu-sorta bat sortzea izan dagure lehenengo lanetako bat, horrenbidez informazioa emateko euskara-ri buruz eta gure kultura osatzen etaaberasten duten alor arsko eta

kultural guzei buruz.

Euskara, jalgi hadi munduraEuskara, va de par le mondeEuskara, go forth into the world


6/84


7/84

Dantza, komunikazioa eta nortasunaDanse, communicaon et identDance, communicaon and identy 6

Pas de Basque

12

Negua joan, uda etorri, eta dantzan berrizLhiver sen va, lt arrive, et la danse connue

Winter Goes, Summer Comes, and Dance Goes On 28Dantza tradizionalen loraldiaLe renouveau des danses tradionnellesThe Flourishing of Tradional Dance 40

Dantzaldi gidatuak eta dantzazaleakDanses guides et amateurs de danseGuided Dances and Dance Acionados 52

Euskal dantzarien diaspora

La diaspora des danseurs basques

The Basque Dance Diaspora 54

Dantza maitaleakAmoureux de la danseDance lovers 62

Sortzaile glokalakCrateurs glocauxGlocal Arsts 66

Dantza egutegia / Calendrier de la danse / Dance Calendar 74

Bibliografa / Bibliographie / Bibliography 77

Argazkiak / Photographies / Photographs 78

Oier Araolaza Arrieta 80

AurkibideaSommaire Index


8/84

Tokian tokiko dantza tradizionalekin hasi eta aban-goardiako antzerki-sikoraino, euskal dantzak nor-tasun bereziko eskaintza zabal eta anitza du dantzazgozatu nahi duenarentzat. Euskaldunek beren kultu-rarekiko erakutsi duten atxekimenduari esker, tradi-ziozko dantza errepertorio aberats eta ikusgarriakiraun du Euskal Herrian, eta gizarte aldaketei egokitu

ahal izateko bere burua berritzen asmatu du. Ohikofesta egutegian txertatuta, ikuskizun programazioanintegratuta edo gizarte mediakoaren protokolo be-harrei erantzunez, dantza bizi-bizi dago euskal kultu-raren egunerokoan.Kultura orotan, gizarte guzetan, ahozko hizkuntza-rekin batera, bada beste lengoaia bat komunikatze-ko, sentzeko, adierazteko, konpartzeko, bizitzekoazken batean, erabiltzen duguna: dantza. Gorpu-tza patroi erritmikoen arabera mugimenduan jarrieta, hitz egiteko beharrik gabe, komunikazioarentxinparta pizten da. Kultura guzetan dantzatzen diraemakume eta gizonak, eta euskaldunek ere badutedantzarako sena, gorputza musikarekin asntzekopremia. Dantzarako zaletasunak, eta ahozko hizkun-tza bezala, gorputzaren lengoaia biziberritzeko gri-nak nabamendu ditu euskaldunak. Ondare koreo-

grako aberatsa eta sorkuntzarako dantza lengoaiagaraikidea ditu eskura euskal dantzariak.Dantzarako zaletasun horrek tokian tokiko festak,ospakizunak eta erritoak dantzaz betetzen ditu gauregun ere. Kultura koreograko indartsuak dantzaritrebeak eman ditu, bai euskal dantza tradiziona-lean, eta bai dantza klasiko eta garaikidean arrakas-taz ari direnak munduan barrena dantzari. Parisen,

XVII. mendean sortu zen lehen dantza konpainiadantzari euskaldunez bete bazen, gaur egun ere, na-zioarteko ballet konpainia handietan ari dira euskaldantzariak.Euskaldunon dantzarako zaletasuna erakusten dutenzenbait aipu, erabiliaren erabiliaz, topiko bihurtu di-tugu. Estrabonek, Kristo aurreko II. mendean, Iberiarpenintsulako iparraldeko herritarrei buruz idatzi-

Dantza, komunikazioaeta nortasuna

Danse, communicationet identit

Dance, communication

and identity


9/84

7

Des danses tradionnelles locales au thtre phy-sique d'avant-garde, la danse basque ore qui-

conque aime cee discipline un spectre ample etvari, marqu par une ident forte. Grce l'aa-chement qu'ont montr les Basques leur culture, lerpertoire tradionnel, riche et spectaculaire, a nonseulement pu perdurer au Pays Basque, mais il a ga-lement su se renouveler pour s'adapter aux volu-ons de la socit. Totalement intgre au calendrierdes fesvits, prsente au sein de la programmaon

de spectacles, et rpondant aux besoins protoco-laires de la socit mdiaque, la danse basque vitau cur de la culture basque au quodien.Dans toutes les cultures, toutes les socits, paral-llement la langue orale, il existe un autre langageque nous ulisons pour communiquer, senr, expri-mer, partager, vivre en somme: ce langage, c'est ladanse. Nul besoin de prononcer la moindre parole, il

From tradional local dances to vanguard physicaltheatre, Basque dance oers a wide and varied spec-

trum reecng a parcular identy for anyone whoenjoys dance. Thanks to the aachment Basques liketo show towards their culture, a rich and spectacularrepertoire of tradional dance has been preservedin the Basque Country. Moreover, it has also beenable to modernise in the face of social change. Anessenal part of the tradional fesval calendar, anintegral part of performance programmes and re-

sponding to the necessary protocols of a media so-ciety, Basque dance is a key feature of daily culturallife.Within culture in general in all sociees, includingthose based on oral culture, there is another lan-guage we use to communicate, feel, express, shareand, ulmately, to live: dance. The body starts mov-ing according to rhythmic paerns and, without any

Soka-dantza, Mendaron (2010) /Soka-dantza Mendaro (2010) /Soka-dantza in Mendaro.


10/84

8

takoetan, dantzan irudikatu zituen, eta harrezkerodantza maiz agertu da bidaiariek euskaldunoi buruzegindako deskribapenetan. Baina topikoek, oina-rri zuzena duten kasuetan ere, eremu bat argiztatu

ahala beste bat itzaleratzen dute. Euskaldunon hiz-kuntza, euskara, inguruko hizkuntzekiko egitura eta

jatorriz berezia dela jakinik, euskal dantzari ere no-labaiteko apartekotasuna egotzi izan zaio topiko ho-rien bidez.Europako dantza tradizionalen testuinguru abe-ratsean, ezaugarri komunak eta bereizleak ditu eus-kal dantzak. Festa-egutegia, neguko eske errondak,

mozorroen arkepoak, inauterien ospakizun egiturakedo genero koreograkoak aintzat hartuz, Europakomendebalde osoa hartzen duen dantza, musika, fes-ta eta tradizioen familia handi baten lehengusu-le-

hengusinak garela ohar gaitezke. Kultura tradizionalzabal eta aberats bat konpartzen dugu, nahiz etanork bere ezaugarri propioak ere baditugun. Bereiz-garri horietako batzuk asko indartu ditu euskal dan-tzak XX. mendean eta ondorioz, erabat desberdinakgarela sinestera iritsi gara.Erromanzismoaren eta nazionalismoaren eraginez,kultura tradizionalarekiko interesa piztu eta folklorea

Fandangoa, Oiartzunen (1839) /Fandango Oiartzun (1839) /Fandangoa in Oiartzun (1839).


11/84

9sut de mere le corps en mouvement au son despatrons rythmiques pour que surgisse l'ncelle dela communicaon. Dans toutes les cultures, femmeset hommes dansent. Les Basques galement ontl'insnct de la danse, le besoin de faire bouger leurcorps avec la musique. Les Basques se sont disn-gus par leur aachement la danse et la passion

qu'ils ont mise revitaliser tant la langue orale que lelangage corporel. Le danseur basque dispose tout la fois d'un patrimoine chorgraphique riche, et d'unlangage craf contemporain.Une telle passion pour la danse fait qu'aujourd'huiencore, ftes locales, clbraons et crmoniesrituelles sont jalonnes de danses. Cee puissanteculture chorgraphique a gnr des danseurs vir-tuoses, qui se produisent avec succs sur les scnesdu monde ener, que ce soit dans le registre de ladanse basque tradionnelle, celui de la danse clas-sique, ou encore celui de la danse contemporaine. Lapremire compagnie de danse, cre Paris au XVIIesicle, comptait de trs nombreux danseurs basques,et aujourd'hui encore, les danseurs basques sont trsprsents dans les grandes compagnies internao-nales de ballet.

Certaines citaons voquant la passion des Basquespour la danse ont tellement t ulises qu'ellessont devenues, au l du temps, de vritables clichs.Dj au IIe sicle avant Jsus-Christ, Strabon, dansses crits, dcrivait les habitants du nord de la p-ninsule en train de danser; et dans les descriponsque des voyageurs rent des Basques, par la suite,la rfrence la danse tait frquente. Toutefois, les

clichs, mme lorsqu'ils sont fonds sur une ralit,peuvent clairer un aspect des choses, tandis qu'ilsen occultent un autre. Ainsi, considrant que lalangue basque, l'euskara, est trs dirente des lan-gues environnantes, tant du fait de sa structure quede ses origines, le clich a t extrapol la dansebasque laquelle on a galement aribu un carac-tre singulier.

need to speak, produces sparks of communicaon.Women and men dance in all cultures, and Basquesalso have the dance insnct, the need to move theirbodies to music. The devoon to dance and the pas-sion to revive body language in the same way as orallanguage are clear amongst Basques. Basque danc-ers share both a rich choreographic heritage and a

creave language.Such devoon to dance means that, even today, lo-cal fesvals, celebraons and ceremonies are fullof dances. A strong choreographic culture has be-queathed solid dance skills in tradional Basquedance as well as classical and contemporary dance.One only has to look at the success of so manyBasque dancers all over the world. The rst everdance company, created in Paris in the seventeenthcentury, was full of Basques and sll today one ndsBasques among the most important internaonalballet companies.Numerous repeated references to Basques procliv-ity for dance have made them a clich. Strabo, in hisdescripon of the peoples inhabing the northernpart of the Iberian Peninsula in the second centuryBCE, imagined them dancing; and since then, dance

has oen appeared in travellers descripons ofBasques. Yet clichs, even when grounded in sometruth, may clarify one area at the expense of confus-ing another. Realising that the Basques language,Euskara, diers signicantly from the structure ofthe languages that surround it, this clich has alsoimbued Basque dance with a kind of separate or dis-nct quality.

In the rich context of tradional European dance,Basque dance has both common and disncve fea-tures. As regards the fesval calendar, winter requestcircuits, archetypal masquerades, carnival celebrato-ry programmes or choreographic genres, one mightsay we are the cousins of a large family of dance, mu-sic, fesvals and tradions throughout Western Eu-rope. We share a broad and rich tradional culture,


12/84

10

Aurresku, Elorrion (1880) /Aurresku Elorrio (1880) /Aurresku in Elorrio (1880).

babesteko saiakerak egin dira azken ehun urteotan.Euskal dantzak berpiztuak, lurperatuak, eraldatuak,berreginak, berreskuratuak eta berrasmatuak izan

dira behin eta berriz. Gizarte mediako eta globa-lizatuan, moda eta periferia konplexuen eraginez,berdintzeko, homogeneizatzeko indarrak nagusi dira.Horien aurrean, desberdintasunak, bereizle markak,nortasunari eusteko defentsak bilakatzen dira. Tra-diziozko dantzek herrien nortasun bereziak irudika-tzeko funtzioa bereganatu dute. Berritzearen zoroak

liluratzen gaitu, baina sustraietara itzultzen gara be-hin eta berriz, uniformitatearen itsasoan bereiztukogaituen ezaugarrien bila.


13/84

11Dans le riche contexte des danses tradionnelleseuropennes, les danses basques prsentent la foiscertaines caractrisques communes, et d'autresspciques. Si l'on considre le calendrier des ftes,les tournes de qute hivernales, les archtypesdes dguisements, les structures des carnavals oules genres chorgraphiques, on s'aperoit que noussommes les cousins d'une grande famille de danses,de musique, de ftes et de tradions, qui s'tend surtoute l'Europe occidentale. Nous partageons uneculture tradionnelle vaste et riche, mme si nousavons nos propres spcicits. Certaines d'entreelles ont pris une importance croissante dans ladanse basque au XXe sicle, au point que nous noussommes mis croire que nous ons totalement dif-frents.Sous l'inuence du romansme et du naonalisme,des tentaves ont t conduites au cours des centdernires annes, an de raviver l'intrt pour laculture tradionnelle et sauvegarder le folklore.Les danses basques ont t ressuscites, enterres,transformes, revisites, rcupres, et plus d'unefois rinventes. Dans une socit mdiaque etglobalise, inuence par les modes et les priph-

ries complexes, les tentaves d'homognisaonont prvalu. Face ce phnomne, les dirences,les marques disncves sont devenues des dfensespermeant de maintenir l'ident. Les danses tradi-onnelles ont assum la foncon de reprsentaondes idents spciques des peuples. Le choc de lanouveaut nous fascine, mais nous retournons sanscesse nos racines, en qute de marqueurs qui nous

disnguent dans l'ocan de l'uniformit.

even though there are specic features as well. Someof these parcularies acquired a growing impor-tance in Basque dance during the tweneth centuryand, consequently, we began to believe that we werequite dierent.Inuenced by Romancism and naonalism, and fol-lowing a new interest in tradional culture, manyessays have been published in defence of folkloreduring the last hundred years. Basque dances havebeen resurrected, buried, transformed, reconstruct-ed, recovered and recongured me and me again.In a globalised media society inuenced by complextrends and peripheries, levelling and homogenizingforces now dominate. In the face of such forces, dif-ference and disncveness have become pillars ofdefending identy. Tradional dances have takenon the funcon of represenng peoples dierentidenes. The shock of the new fascinates us, yetwe return to our roots over and over again in searchof features that will separate us from the sea of uni-formity.


14/84

Ezpata-dantzak, trokeo-dantzak eta soka-dantzakdantza-molde zabalduak izan dira XVI. mendekaurrera Euskal Herrian. Erritual, protokolo, ospa-kizun berezi, Corpus Chris, San Joan eta tokiantokiko santutegiaren araberako jai egun handie-netan ezpata-dantzak izan dira izar disratsuenak.Erritualaren ondoko festan zein iganderoko olgetan,soka-dantzak dantzatzeko zaletasuna izan dute eus-kaldunek.Protokolorako zein festarako, ondo prestatutakodantzariak izango ziren 1660ko maiatzean, LuisXIVak Lapurdin ikusi zituenak. Luis eta Maria Tere-saren artekoa estatu ezkontza izan zen, eta ezteiakneurrikoak ospatu zituzten Donibane Lohizunen.Bertan ikusitako dantzarien oroitzapena Pariseraeraman omen zuen Eguzki Erregeak eta urtebete

beranduago, 1661an dantzaren akademia sortuzuenean, hogeitabost euskal dantzari deitu omenzituen bertara. Horren ondorio ote dira dantza kla-sikoaren izendegian ageri zaizkigun euskal urratsak?Pas de basque edo saut de basque ballet eskolaguzetan dantzatzen dira. Dantza klasikoaren izen-degian jatorrizko izendapena duten urrats bakarrakdira.

Ez dakigu Parisko lehen dantza akademia horretanaritu ziren euskal dantzariek zer nolako arrastoa utzizuten. Dantza klasikoan jasotako izen deigarri horiezgain ezer gutxi dakigu balletaren bilakaeran euskal-dunek izan zezaketen eraginaz. Gipuzkoako eta Zube-roako dantzek dantza akademikoarekin dituzten an-tzekotasunak azpimarratzen dira maiz euskal dantzaballet klasikoaren ama izan daitekeela argudiatzeko.

Baina aitortu behar dugu, luzeagoa dela mitoarenitzala, gaiari buruzko ikerketen soka baino, eta ezergutxi dakigula horri buruz, aipatutako datu urrietazharatago.Antzekotasun koreograkoak daudenik ez da zalan-tzan jartzen, eta ez bakarrik euskal dantza eta dan-tza klasikoaren artean. Ingalaterrako morris dantzak,Espainiako Eskola Boleroa, Provenzako karaktere

Pas de Basque


15/84

13Les ezpata-dantzak (danses des pes), trokeo-dan-tzak(danses avec des btons et des pets boucliers),et les soka-dantzak (danses en chane) ont t trsrpandues au Pays Basque, ds le XVIe sicle et

jusqu' nos jours. Les danses des pes ont t lestoiles incontestables qui ont illumin les crmo-nies rituelles et protocolaires, les clbraons par-culires, la Fte-Dieu, la Saint Jean et les ftes localesddies tel ou tel saint patron. Lors des fesvitsqui suivaient les crmonies ou du cong dominical,les Basques avaient coutume de danser les soka-dantzak.Les danseurs que Louis XIV vit probablement enLabourd en mai 1660, l'occasion de crmoniesprotocolaires ou de fesvits, devaient tre par-culirement virtuoses. Le mariage entre Louis et

Marie-Thrse fut un mariage d'tat, et les nocesclbres Saint-Jean-de-Luz, furent la hauteur del'vnement. Il semble que ces danseurs rent forteimpression sur le Roi Soleil car, un an plus tard, en1661, lorsqu'il cra l'Acadmie de Danse, il demanda vingt-cinq danseurs basques d'intgrer cee ins-tuon. Serait-ce pour cee raison que le termepasde Basque gure dans la nomenclature de la danse

classique? Le pas de Basque ou saut de Basque estdans dans toutes les coles de ballet. Dans la no-menclature de la danse classique, ce sont les seulspas bnciant d'une appellaon d'origine.Nous ignorons quelle empreinte laissrent les dan-seurs basques ayant intgr cee premire Acad-mie de Danse Paris. En dehors de ces noms vo-cateurs qui sont gravs dans l'histoire de la danse

classique, nous ignorons tout de l'inuence qu'ontpu exercer les Basques dans l'voluon du ballet.On souligne frquemment les similitudes que pr-sentent les danses des provinces du Guipuzcoa etde Soule, avec la danse acadmique, ceci dans le butde dmontrer que la danse basque pourrait tre lamre du ballet classique. Mais nous devons recon-natre que l'ombre du mythe est plus tenace que le l

The ezpata-dantzak (sword-dances), trokeo-dantzak(dances with scks and small shields) and soka-dan-tzak (rope-dances) have been widespread forms ofdance in the Basque Country since the sixteenth cen-tury. The ezpata-dantzakhave been the shining starsof major fesvals associated with ceremonies, pro-tocols, special celebraons, Corpus Chris, San Joan(Saint Johns Eve) and local saints day commemora-ons. Basques have had a penchant, too, for danc-ing the soka-dantzakin post-fesval rituals as well asduring leisure me on Sundays.Whether because of protocol or a fesval, the danc-ers that Louis XIV witnessed in May 1660 in Lapurdi(Labourd) would have been well prepared. It was thestate wedding of Louis and Maria Theresa, and theyheld the wedding celebraons in Donibane Lohizune

(Saint-Jean-de-Luz). These dancers are reputed tohave made strong impression on the Sun King backin Paris and a year later, in 1661, when he created adance academy he apparently called on twenty-veBasque dancers to join. Perhaps this is why the term

pas de Basque (Basque step) appears in the classi-cal dance repertoire. The pas de Basque or saut deBasque are danced in all ballet schools. They are the

only steps that maintain their original name in theclassical dance repertoire.We do not know what traces the Basque dancerswho appeared in that rst dance academy in Parisle. Apart from that striking name taken from clas-sical dance we have no idea whether Basques inu-enced the evoluon of ballet. Similaries betweenthe dances of Gipuzkoa and Zuberoa and academic

dance are oen emphasised, with the contenonthat Basque dance may be the mother of classi-cal ballet. But one should note that the shadow ofmyth stretches a long way, further than any line ofresearch into a topic, and we know next to nothingabout this apart from these scarce pieces of data.Yet there are clearly choreographic similaries, andnot just between Basque dance and classical dance.


16/84

14

dantzak, edo Errumaniako Calusari dantzak urratsezurrats aztertuta harrigarriak dira aurki daitezkeenantzekotasunak. Juan Antonio Urbeltzek azalduduenez, XVI. mendek aurrera Europako gorteetandantza-maisuek jorratzen zuten errepertorio etadantzaren didakka bera aurki daiteke XVIII. etaXIX. mendeko akademia militarretan, eta baita Juan

Inazio Iztueta zaldibiarrak 1824an argitaratutako Gi-puzkoako dantzei buruzko liburuan ere.Mugimendu erromankoak lehenengo, eta naziona-lismoak ondoren, nekazal gizartearen krisiaren on-dorioz bertan behera geratzen ari ziren musika etadantza moldeak sustatzeko joera hartu zuten. XIX.mende bukaeran eta XX.aren hasieran Euskal Festekdesagertze bidean antzematen zen kultura tradizio-

nalaren ale batzuk apartatu eta ez-ohizko ospakizunprograma batean aurkezten zituzten. Aldi berean,Eusko Alderdi Jeltzaleak bere programa polikoarenosagarri, programa ludiko-sinboliko bat egokitu etabarreiatzeari ekin zion. Durangaldeko dantzari-dan-tza hautatu zuen Sabino Aranak euskal nortasunaegokien islatzen zuen irudi gartsutzat, eta Batzokien

sarearen bidez Euskal Herri osoko gazteak jarri zituz-ten ezpata-dantzan.Resurreccion Maria Azkue eta Jose Gonzalo Zulaika

Aita Donosa gidari zirela, folklore alorrean ustezdesagertzen ari zen kultura erreskatatu, edo gutxie-nez biltzeko ahaleginak egiten ari ziren alde batek,eta abangoardiako korronte arskoen emankor-tasunak erakarrita sorkuntza puri-purian zegoen

Arku-dantzariak, XX. mende hasieran /Danseurs aux arceaux au dbut du XXe sicle / Early tweneth-century arku-dantzariak.


17/84

15des recherches conduites sur ce thme, et que noussavons peu de choses en dehors des rares donnesdj menonnes.Il ne fait aucun doute qu'il existe des similitudeschorgraphiques, et pas seulement entre la dansebasque et la danse classique. Aprs avoir tudi pas pas les danses Morris en Angleterre, l'cole du Bo-lro en Espagne, les danses de caractre provenalesou les Calusari roumaines, on constate d'tonnantesparents. Comme l'explique Juan Antonio Urbeltz,on retrouve dans les acadmies militaires des XVIIIe

et XIXe sicles le mme rpertoire et la mme didac-que que ceux uliss par les matres de ballet parr du XVIe sicle dans les cours europennes, etdcrits par Juan Inazio Iztueta, de Zaldibia, dans unlivre sur les danses guipuzcoanes publi en 1824.

Le mouvement romanque, dans un premier temps,puis le naonalisme, prirent fait et cause pour desgenres de musique et de danse qui avaient t aban-donns suite la crise de la socit rurale. la ndu XIXe sicle et au dbut du XXe, certains pans de laculture tradionnelle, alors dclinante, furent slec-onns et prsents dans le cadre d'un programme caractre exceponnel. Paralllement, le Par Na-

onaliste Basque s'aacha prparer et diuser unprogramme ludique autant que symbolique, en com-plment de son programme polique. Sabino Arana,fondateur du naonalisme, choisit la dantzari-dantzade la rgion de Durango (Biscaye) comme image fortereprsentant le mieux l'ident basque, et traversle rseau des Batzokis (siges ou locaux du Par Na-onaliste Basque), les jeunes de tout le Pays Basque

furent encourags danser la danse des pes.Dune part, sous limpulsion de Resurreccin Marade Azkue et Jos Gonzalo Zulaika (plus connu sous lenom de Pre Donosa), des eorts furent conduitspour sauvegarder, ou du moins recueillir une culturequi semblait menace de disparion dans le champdu folklore. Dautre part, linvenvit des nouveauxcourants arsques davant-garde provoqua une v-

By studying step-by-step the Morris dances in Eng-land, the Bolero school in Spain, the Karaktare danc-es in Provence, or the Cluaridances in Romania,one can nd some remarkable similaries. As JuanAntonio Urbeltz explains, one can nd in eighteenth-and nineteenth-century military academies the samerepertoire and dance didaccs employed from the

sixteenth century onwards by dance instructors atEuropean courts; as well as in a book on Gipuzkoandances published in 1824 by Juan Inazio Iztueta,from Zaldibia.Inially the Romanc movement, and later naonal-ism, began to champion music and dance styles thatwere disappearing as a result of a crisis in rural society.In the late nineteenth and early tweneth centuries,

several Basque Fesvals chose some examples of tra-dional culture that they believed to be on the road todisappearing and presented them in a non-typical cel-ebratory programme. At the same me, the BasqueNaonalist Party adapted and disseminated a symbol-ic leisure programme as a complement to its policalprogramme. Sabino Arana (the founder of Basque na-onalism) chose a dancer from the district of Durango

as the passionate image that best reected Basqueidenty; and through the Batzoki (the party socialcentre or club) network, young people from all overthe Basque Country began to do the ezpata-dantzak.On the one hand, led by Resurreccion Maria Azkueand Jose Gonzalo Zulaika (known more commonly asAita Donosa), a culture thought to be disappearingwas recovered, or at least eorts were made to record

Saski Naskiemanaldia, Parisen, Champs Elisees antzokian, 1929ko

otsailaren 8an /Reprsentaon de Saski Naski Paris, Thtre des

Champs-lyses, le 8 fvrier 1929 / Performance ofSaski Naski in

Paris, in the Champs-lyses theatre, 8 February, 1929.


18/84

16 bestek. Europa osoa korritu berri zuten ErrusiarBallet folklorikoek harridura eta emozio arrasto sa-konak utziak zituzten. Euskal musika eta dantzak le-hengai bikainak izanik, eszenaratze eta ballezazio

joerak baliatuz beste horrenbeste egiteko batu zirenhainbat ekintzaile. Segundo Olaetak Elai-Alai taldeasortu zuen Gernikan 1927an, eta urtebete berandua-go, Saski Naski ikuskizuna aurkeztu zen Donosan,Orfeoiko kantariak, Orkestra sinfonikoa, eta Donos-a, Berriz, Izpura eta Atharratzeko dantzariak partehartuz.Bilketa, ikerketa, sustatze eta sorkuntza lanetan bizi-biziak izan ziren gerra aurreko urteak. EspainiakoGerra Zibilak errok eten zuen mugimendu hori, bai-na hondamendiaren erdian, bi ekimen loratu ziren.Olaetaren Elai-Alai-ek hegoak asndu eta Europara

hegal egin zuten umezurtz talde bat euskal kultura-ren enbaxadore bilakatuz. Eusko Jaurlaritzak berakantolatutako enbaxada koreograko eta musikalare-kin egin zuten topo Frantzian: Eresoinka. Gerra zelaikultural eta komunikaboan jokatzeko asmoarekin,euskal kantari, musikari, sortzaile eta dantzari taldehandi bat bildu zuen Jaurlaritzak, eta Saran prestake-ta lanak burututa besteak beste Paris, Brussela, Ams-

terdam, La Haya, Roerdam edo Londres-en eskainizituen emanaldiak.Gerra galduta, etxera itzuli ezinda aurkitu ziren Eres-oinka eta Elai-Alaiko dantzariak, eta batzuk Lapurdinezarrita, eta beste batzuk arsta-nomada bihurtutaHego Ameriketan birak eginez segi zioten euskal kul-tura eta dantza lau haizetara zabaltzeko lanari. Dan-tza klasikoan trebatu eta euskal dantza tradizionalak

eszenaratzeko eredu akademiko-errusiarra jorratzenjarraitu zuten. Hazi horretak ernaldu ziren on-doko hamarkadetan XX. mendeko euskal dantzarenhainbat ekimen. Schola Cantorum eta Kresala Donos-an, edo Oldarra eta Etorki Lapurdin besteak beste.Tradizioari lotuago, Gipuzkoako dantzen interpreta-zio disratsuari esker ospea irabazia zuen DonosakoGoizaldi dantza taldeak.

Euskal musika eta dantzak leengai bikainak

izanik, eszenaatze eta ballezazio joeak ba-

liatuz beste oenbeste egiteko batu zien

ainbat ekintzaile.


19/84

17ritable eervescence dans le domaine de la craon.Les ballets folkloriques russes qui venaient de par-courir lensemble de lEurope avaient laiss derrireeux une trace profonde, empreinte dadmiraon etdmoon. La musique et la danse basques tant desmares premires exceponnelles, certains entre-prirent de faire aussi bien que leurs homologuesrusses, en ayant recours aux tendances de lpoque privilgier la mise en scne et la ballesaon. En1927, Guernica (Biscaye), Segundo Olaeta cra lacompagnie Elai-Alai, et une anne plus tard, le spec-tacle Saski Naski fut prsent Donosa-San Sebas-an, avec la parcipaon de chanteurs de lOrphon,de lOrchestre Symphonique, et de danseurs de Do-nosa-San Sebasan, Berriz, Ispoure et Tardets.Les annes prcdant la guerre furent riches en

travaux de documentaon, recherche, promoonet craon. La Guerre Civile espagnole interrompitbrutalement ce mouvement. Pourtant, au cur dela tragdie, deux iniaves virent le jour. Le groupeElai-Alai (liralement les Joyeuses Hirondelles)dOlaeta dploya ses ailes pour voler travers lEu-rope, faisant dun groupe dorphelins des ambassa-deurs de la culture basque. En France, ils allrent

la rencontre dune ambassade chorgraphique etmusicale mise en place par le Gouvernement Basque:le groupe Eresoinka. Avec lintenon de porter laguerre sur le terrain culturel et de la communica-on, le Gouvernement Basque rassembla un groupeimportant de chanteurs, musiciens, crateurs et dan-seurs basques qui, aprs avoir longuement rpt Sare, se produisit notamment Paris, Bruxelles, Ams-

terdam, La Haye, Roerdam ou encore Londres.Aprs la dfaite, les danseurs dEresoinka et Elai-Alaise trouvrent dans limpossibilit de rentrer au pays.Certains stablirent dans la province du Labourd etdautres, devenus des arstes nomades, poursui-virent le travail de diusion de la culture et de ladanse basques, notamment en eectuant des tour-nes en Amrique du Sud. Ils se formrent la danse

it, in the eld of folklore; on the other, arsc creav-ity was blossoming as a consequence of avant-gardearsc currents. The Russian folklore ballets touringthroughout Europe le in their wake astonishmentand profound emoonal eects. Since Basque mu-sic and dances were excellent raw material, manyperformers embraced them as good as any otherand worthy of bringing to the stage in ballet form.Segundo Olaeta formed the Elai-Alai dance group inGernika in 1927. The following year, the performanceSaski Naskipremiered in Donosa-San Sebasn withthe parcipaon of the Donosa Choral Society, thesymphony orchestra, and dancers from Donosa-SanSebasn, Berriz, Izpura and Atharratze (Tardets).In the years before the outbreak of the Spanish CivilWar (1936-39), a great deal of me and eort were

devoted to the work of collecng, researching, pro-mong and creang. The war put a stop to this move-ment, but in the midst of the destrucon, two inia-ves owered. Olaetas Elai-Alai spread its wings andan orphans group ew to Europe, becoming ambas-sadors of Basque culture in the process. In France,the group met with choreographic and musical am-bassadors organised by the Basque Government it-

self: in other words, with the Eresoinka group. TheBasque Government had gathered together Basquesingers, musicians, dancers and arsts in a largegroup with the aim of waging a cultural and publicitywar. Aer rehearsing in Sara (Sare) in Lapurdi, theyperformed in (amongst other places) Paris, Brussels,Amsterdam, The Hague, Roerdam and London.With the war lost, the dancers of Eresoinka and Elai-

Alai were unable to return home. Some of them re-mained in Lapurdi while others became nomadic art-ists. Touring through South America, they connuedto promote Basque culture and dance. Skilled in clas-sical dance and bringing tradional Basque dancesto the stage, they connued to follow the Russian-academic model. From these roots many tweneth-century Basque dance iniaves emerged in the fol-


20/84

18

Maskaradak, Larrainen (2010) /Mascarades Larrau (2010) / The Maskaradakin Larraine (2010).

60ko hamarkadan euskal kulturaren zuzperraldiaeragin zuen Jorge Oteizak akuilatutako Arte Garai-kidearen Euskal Eskolak, eta haren ondok musikanEz dok hamairuk lurrikara eragin zuen bezala, dantza

jarduerak errok irauli zituen Argia dantzari taldeak.Juan Antonio Urbeltzen gidaritzapean, dantza tradi-zionalen erroak ikertu, tokian tokiko folklore bilketalana abiatu, eta ondare koreograko tradizionalabalioztatu, berreskuratu eta birsortzeko olatu handiba eragin zitzaion.

Neguko festak, inauteiak dantzanAnimen gaua eta Domu Santu egunarekin hasi etaHausterre asteazkena bitartean neguko festak ospa-tzen dira Euskal Herrian eta Europako mendebaldeosoan ere. Animen gauaren edo gau beltzaren ospa-kizunak ahazturaren putzuan galtzekotan izan dira,baina orain, Halloween ekarri du zinearen industriaketa badirudi berriz ere indartzen hasiak direla. Izanere, festa bera da bien oinarrian dagoena. Gaurkogazteentzat Hollywoodeko pelikuletako kontuak dira


21/84

19classique et connurent appliquer le modleacadmique russe pour la mise en scne des dansestradionnelles basques. Ces germes donnrent nais-sance, au cours des dcennies suivantes, de nom-breuses iniaves dans lunivers de la danse basquedu XXe sicle, parmi lesquelles la Schola Cantorum etKresala Donosa-San Sebasan, ou encore Oldarraet Etorki en Labourd. Plus aache la tradion,la compagnie de danse Goizaldi, de Donosa-SanSebasan, gagna sa renomme grce sa brillanteinterprtaon des danses du Guipuzcoa.Dans les annes 60, lcole Basque dArt Contempo-rain, inspire par le sculpteur Jorge Oteiza, inia lerenouveau de la culture basque. Dans son sillage, lacompagnie Argia rvoluonna le monde de la danse,tout comme le groupe Ez dok hamairu provoqua un

vritable sisme dans le paysage musical. Sous ladirecon de Juan Antonio Urbeltz, le groupe tudiales racines des danses tradionnelles, entreprit untravail de collecte du folklore local, et seora devaloriser, rcuprer et recrer le patrimoine chor-graphique tradionnel.

Ftes ivenales, canavals danss

Dans la priode comprise entre le jour de la Tous-saint et le mercredi des Cendres, le Pays Basque, etlEurope occidentale dans son ensemble, vivent aurythme des ftes hivernales. Les clbraons de lanuit des morts ou nuit des sorcires menaaient detomber dans loubli, mais prsent, avec lapparionde la fte dHalloween vhicule par lindustrie ducinma, il semble quelles soient nouveau dactua-

lit. Pour les jeunes daujourdhui, ce sont des his-toires associes aux lms dHollywood. Pourtant,avant mme que le cinma ne leur montre toutesces choses, leurs parents et grands-parents avaientdj coutume, pour clbrer la nuit des morts, devider des citrouilles, dy introduire des bougies et deles placer sur le bord des chemins an derayer leshabitants du village.

lowing decades: the Schola Cantorum and Kresala inDonosa-San Sebasn, as well as Oldarra and Etorkiin Lapurdi, amongst others. Bound even closer totradion, and thanks to a brilliant interpretaon ofGipuzkoan dances, the Goizaldi dance group in par-cular achieved great renown.In the 1960s, the Contemporary Basque Art Schoolsinspired by Jorge Oteiza rejuvenated Basque culturewith a jolt. Thereaer, the group Ez dok hamairu pro-voked an earthquake in music and the dance groupArgia revoluonised dance acvity from the rootsup. Under the guidance of Juan Antonio Urbeltz,Argia researched the roots of tradional dance, be-gan work collecng local folklore and aempted toevaluate, recover and recreate the tradional cho-reographic heritage.

Winte Fesvals, Canivals in DanceWinter fesvals are held in both the Basque Coun-try and throughout Western Europe beginning on AllSouls Day and All Saints Day and lasng unl AshWednesday. The celebraon of All Souls Day (some-mes known as the Day of the Dead) was on thepoint of being lost, but now, with the growth of Hal-

loween brought about by the lm industry, it wouldappear to be gaining strength once more. In fact, thisfesval (Halloween) is at the root of both. For youngpeople today, Halloween stories are associated withHollywood lms, yet their parents and grandparentsused to hollow out pumpkins, ll them with candlesand put them all over the place to scare people, inorder to celebrate All Souls Day, way before they had

ever seen lms like this.A group of young people would meet and go fromfarm to farm, house to house, vising the front doorsof every place in town. They would sing or dance infront of each house, and then ask for an aginaldoa:something to eat or a lile money. They were cir-cuits, requests and absolutely necessary during win-ter fesvals: The oilasko biltze (gathering of chickens)


22/84


23/84

21Des bandes de jeunes se formaient pour rendre visite toutes les maisons et fermes du village. On chantaitet on dansait devant chaque demeure pour, ensuite,demander les trennes, sous forme de nourriture oudargent. Les tournes, les qutes sont indissociable-ment lies aux ftes hivernales. Collectes de poulets la Saint Marn, demandes dtrennes la SaintNicolas, Olentzero (le charbonnier Nol), qute dela Sainte Agathe, collectes de carnavals Les tour-nes hivernales sont accompagnes de chants etde danses spciques. Dans les carnavals basques,on peut dcouvrir toute la richesse des rituels ton-nants de la vieille Europe incarns par des dansestradionnelles spectaculaires.Les mascarades soulenes sont galement des rituelsimpressionnants dans lesquels on peut retrouver la

foncon sociale, lhritage symbolique et les superbesdanses des carnavals. Chaque anne, les jeunesdun village sengagent prparer la mascarade et lemmener dans les autres localits. Cee dcisionnest pas prendre la lgre, car les villages sontgnralement de pete taille et, pour relever pareild, il est ncessaire que la quasi-totalit des jeunesde la localit assume la responsabilit des tches

accomplir. Il faut trouver des danseurs expriments,des chanteurs aguerris, des bravaches pour la raille-rie et le chahut, des acteurs un brin provocateurs etcapables de dclamer, ainsi que des musiciens.Depuis quelques annes, les mascarades sont gn-ralement clbres parr du deuxime ou troi-sime week-end de janvier jusquau dimanche dePques. Le groupe de parcipants la mascarade

arrive le dimanche man dans le village choisi. Il estreu par une barricade symbolique. Aprs avoir dan-s et chant, les jeunes gens ont le droit de dgus-ter un premier aprif. Barricades, danses, chants,casse-crote et boisson le rituel se rpte dunquarer lautre, durant toute la mane.Les parcipants la mascarade forment une troupecolore et bruyante. Les rouges (gorriak) sont de

on San Marn (Saint Marns Day), the excuse of SanNikolas (Saint Nicholas Day) for demanding an agi-naldoa, Olentzero (a mythical charcoal burner akinto a Basque Father Christmas), making requests ofthe saints, gathering bits and bobs for carnival... Thewinter circuits were full of singing and dancing, andnot just any old kind of dances. One can nd amaz-ingly rich ancient European rituals embodied in thestriking dance tradions of the Basque carnivals.The maskaradak (masquerades) of Zuberoa (Soule)are spectacular rituals which reect the social func-on of carnival, its symbolic remains and marvellousdances. The young people of a village take it uponthemselves to prepare the maskaradak and the re-sponsibility of taking it from village to village. It is notan easy decision because most of these villages are

very small and, in order to confront this challenge,almost all the young people in the village must takeon some dimension of the work involved. Very skilleddancers, sweet-voiced singers, actors who will bewasters, agitators and storytellers ready to taunt and

jeer, and musicians are all required.The maskarada calendar begins on the second orthird weekend in January and in recent years has last-

ed unl Easter Sunday. The maskarada group arrivesin the appointed village on Sunday morning. They aregreeted by a symbolic barrikada (barricade). Aerdancing and singing, they will earn the right to enjoytheir rst session of eang and drinking. This cycleof pung up barricades, dancing, singing, eang anddrinking is repeated all morning throughout all thevillage neighbourhoods.

The maskarada performers make up a colourful andnoisy group. The gorriak(reds) are excellent dancers,while the beltzak(blacks) are rowdy and provocave.The txorrotxak (knife-grinders) use their ne voicesin a dual role whilst hosng the spectacle, whereasthe kautereak(nkers) and buhameak(gypsies) havecome to use mischief as a way of provoking socialcricism and laughter. In the special technical dance


24/84

22

zirikatzaileak eta zalapartatsuak beltzak. Eztarri nezbi ahotsetara kantatzen dute txorrotxek aurkezlelanak eginez, eta krika soziala eta irria eragitekoetorri bihurria darabilte kautera eta buhameek. Zu-beroako dantza teknika berezian trebatutako bostaitzindariek zamaltzainak, txerreroak, kanniersak,gathuzainak eta entseinariak dantzarako dohainharrigarriak erakusten dituzte. Dantza-jauziak urratsneurtuz eta lurra laztanduz dantzatzen dituzte, bainabarrikada, gabota, branlek jausa edo godaleteangrabitateari desao egiten diote dantzari zuberota-rrek. Gora jauzi eta frijateta antrixatekin lurrek as-

katzen dira, baina ez dira zerura begira ari dantzan.Europako mendebaldeko dantza tradizional gehiene-tan bezala, lurrarekin dantzatzen dute zuberotarrekere. Jauzi egiterakoan ahalik eta goren egiten dute,baina goik beherakoa ere indarrez burutzen dute.Txirula, un-una, atabal eta arrabiten doinuekmarkatzen dituzte dantzarien oinek lurra hartzen du-ten puntuak.Maskaradekin batera, Lapurdin ere urtarrila amaie-ran edo otsaila hasieran martxan izaten dira inauterigoizarrenak. Baina Zuberoan ez bezala, Lapurdin ezdago talde bakar bat herrialde osoa bisitatzen. Herri

Zamaltzaina eta kanniersak, maskaradak Gameren (2006) /Zamaltzain (homme cheval) et cannires lors des mascarades de Camou (2006) /

The zamaltzaina and kanniersakin Gamere (Camou) (2006).


25/84

23grands danseurs. Les noirs (beltzak) sont des sau-vages, provocateurs et turbulents. Les rmouleurs(txorrotxak) chantent deux voix, et font oce deprsentateurs et de chroniqueurs. Les chaudron-niers (kauterak) et les bohmiens (buhameak)ulisent leur impernence pour faire sourire le pu-blic et entamer une crique sociale. Les cinq clai-reurs (aitzindariak), experts en danse soulene

zamaltzaina (lhomme cheval), txerreroa (le gardiendes porcs), kanniersa (la cannire), gathuzaina (lechat) et entseinaria (le porte-enseigne) font montrede talents exceponnels pour la danse. Les danseurssoulens interprtent les sauts avec des pas mesurset en eeurant le sol, mais ils dent la gravit avecles barricades, les gavoes, les branles et la dansedu verre (godalet dantza). Lorsquils excutent des

pas comme lefrijatou lantritxat(entrechat), ils d-collent du sol, mais sans regarder vers le ciel. Commedans la plupart des danses tradionnelles dEuropeoccidentale, les Soulens font un avec la terre quandils dansent. En sautant, ils slvent le plus haut pos-sible, mais ils impriment galement une force dans ladescente. La pete te dnomme txirula, le un-un ou tambourin cordes, le tambour et le violon

rythment les points dappui eectus par les piedsdes danseurs sur le sol.Paralllement aux mascarades, les premiers carna-vals du Labourd dmarrent la n du mois de janvierou au dbut du mois de fvrier. Mais, la direncede la Soule, en Labourd ce nest pas un seul groupequi visite tout le territoire. Chaque commune orga-nise son propre groupe qui, durant le carnaval, fait

la tourne des fermes, des maisons et des direntsquarers. Dans certains villages, la tourne peut du-rer deux, trois, ou mme quatre week-ends.Les principaux personnages du carnaval labourdinsont les kaskarot. Ils sont cois de chapeaux euris,couverts de rubans et dornements colors, et munisde deux btons. Organiss en groupe de huit, ils ex-cutent les danses suivantes: makila-dantzak (danses

of Zuberoa, ve skilled aitzindariak(leaders) the za-maltzain (hobbyhorse), txerreroa (man with horse-mane sck), kanniersa (water-bearer), gathuzaina(cat-man) and entseinaria (ag-bearer) performamazingly gied dances. They dance in carefullymeasured jumps coming soly down to the ground,although these Zuberoan dancers also defy gravityin their jumping over the barrikada, in the branlea

(a group dance performed by stepping from side-to-side), the gabota dantza (gavoe dance) and inthe godalet dantza (dance of the glass). They jumpup from the ground in what are termed frijat andantrixat movements (special movements incorpo-rang jumping from one foot to another), but theyare not looking up at the sky whilst they are danc-ing. Like most tradional dances in Western Europe,

the Zuberoans also dance with the ground. Whenjumping, they go as high as they can, but they alsoconcentrate on landing strongly as well. The pointsat which the dancers feet touch the ground followthe melodies of the txirula (three-holed pipe), un-una (psaltery), atabala (snare drum) and arrabitea(ddle).Together with the maskaradak, the rst inauteriak

(carnivals) also take place in Lapurdi at the end ofJanuary or beginning of February. However, unlike inZuberoa, one group alone does not go from villageto village. Instead, each town or village organises theevent, and this group visits all the farms, houses andneighbourhoods in its respecve area during carnivalme. This circuit can last as long as two, three andeven four weeks.

The main gures of the Lapurdi carnivals are thekaskarotak(Cascarots, akin to gypsies). The kaskaro-takappear in hats adorned with owers, colourfulribbons and decoraons on their clothes and twomakilak (scks) in their hands. They are arrangedinto groups of eight, and perform makila-dantzak(sck dances) as well as dantza-jauziak(jauzia or cir-cular dances interspersed with jumps), the marmutx,


26/84

24 bakoitzean talde bat antolatzen da eta herriko ba-serri, etxe eta auzoak bisitatuko ditu inauteri aroan.Zenbait herritan bi, hiru edo lau asteburuz luzatu dai-teke erronda.Kaskarotak dira Lapurdiko inauterietako pertsonaianagusiak. Lorez apaindutako kapelak, xingola etaapaingarri koloretsuak soinean, eta bi makila eskuandituztela aritzen dira kaskarotak. Zortziko taldetan

antolatuta, makila-dantzak egiten dituzte, eta bai-ta dantza-jauziak, marmutx, xinple, kontra-dantzak,soka-dantza, fandangoa eta arin-arina ere. Neska-mul dantzariekin batera, Lapurdiko inauterietakokonpartsa banderariek, besta-gorriek, ponpierek, ko-lun-gorriek, jaun-andereak, hartzak eta tarteka etaherrien arabera ager daitezkeen bestela mozorroekosatzen dute.

Lapurdiko kaskaroten oso hurbileko inauteria Gi-puzkoan, Abaltzisketan aurki daiteke. Zortzi dantza-ri zapi koloretsuz apainduak, makila-dantza egitendutenak baserriz baserri puska biltzean. Txantxoakdira, eta soinujole batek lagunduta aritzen diramakila-dantzan. Konpartsa soilago ageri zaigu he-men, eta txantxoekin batera bi mozorro aritzen dira.Erratza eskuan dantzatu aurrek baserriko ataria

garbitzen du batek, eta baserritarrak emandako ja-kiak biltzen ditu bigarrenak, zesteroak. Txantxoekdantzatzen duten makila-dantza beretsua, bainabiziagoa, egiten dute Amezketan talai-dantzariek.Gipuzkoak Bizkaiara sartu orduko, mugan bertan,Markina-Xemeinen beste makila-dantzari talde bataurki daiteke inaute igandean. Zahagi-dantzan ari-tzen dira hauek, eta hartzaren dantzarekin osatzen

dute saioa.Ihoteak, inauteak, inauteriak, karnabalak edo ara-tusteak non, dantzak han izaten dira neguan. Na-farroako iparraldean inauteriak bizi-bizi dira gauregun ere, eta eskean ateratzen diren gazte taldeakugari dira eta dantzarako prest gehienetan. Lesa-kako Goitarrek fandangoa eta arin-arina bizi-bizidantzatzen dute baserri bakoitzaren aurrean. Talde

Ihoteak, inauteak, inauteiak, kanabalak edo aa-

tusteak non, dantzak han izaten dia neguan. Na-

faoako ipaaldean inauteiak bizi-bizi dia gau

egun ee, eta eskean ateatzen dien gazte taldeak

ugai dia eta dantzaako pest gehienetan.


27/84

25

the xinple (simple dance), kontra-dantzak (contraor counter dances), the soka-dantza (rope dance),

fandangoa (fandango) and the arin-arina (very fastdance). Together with these male and female danc-ers, there are several carnival groups in Lapurdi suchas the banderariak(standard-bearers), besta-gorriak

(fesve reds),ponpierak(re-ghters), kolun-gorri-ak(red pecoats),jaun-andereak(ladies and gentle-men) and hartzak(bears), as well as local fancy dressor masquerade groups that might spring up fromme to me in dierent towns.One can nd a carnival that is very similar to thekaskarotak of Lapurdi in Abaltzisketa, Gipuzkoa.There, eight dancers dressed in colourful shawls go

from farm to farm and in return for something toeat, do the makila-dantza (sck dance). They arethe txantxoak(jokers) and they perform the makila-dantza accompanied by a soinujolea (accordionist).Here, there is just one group and two people in fancydress accompany the txantxoak. One of them cleansup the main entrance to the farmhouse with a broombefore they begin to dance, while the second (the

des btons), dantza-jauziak (sauts de danse), mar-mutx(danse des pets btons),xinple, kontra-dantza(contredanse), soka-dantza (danse en chane), fan-dango et arin-arin. Aux cts des danseurs lles etgarons, les groupes porte-drapeaux, les besta-go-rriak(vestes rouges),ponpierrak, kolun-gorriak(ju-

pons rouges), jaun-andereak(messieurs et dames),lours et, selon les villages, divers personnages dgui-ss composent le dl.Il existe un carnaval trs proche des kaskarot duLabourd Abaltzisketa, en Guipuzcoa. Huit danseursorns de foulards colors, excutent la danse desbtons (makila-dantza) en faisant la qute de fermeen ferme. Ce sont les txantxoak qui, accompagns

par un accordoniste, interprtent cee danse. Latroupe qui dle est ici plus sobre, et deux autrespersonnages seulement interviennent aux ctsdes txantxoak. Avant de danser un balai la main,lun deux neoie le seuil de la ferme, tandis que lesecond, le fabricant de paniers, collecte la nourritureoerte par le fermier. Dans le village dAmezketa, lestalai-dantzariak excutent praquement la mme

Txantxoak, Abaltzisketan (2005), baserri baten aurrean dantzan /Txantxoak Abaltzisketa (2005), dansant devant une ferme /

The txantxoakin Abaltzisketa (2005), dancing outside a farmhouse.


28/84

26

Inauteriak, Lantzen (2009) /Carnaval Lantz (2009) / The inauteriak(carnivals) in Lantz (2009).

zuri-gorriak kolorea eta alaitasuna eramaten dituEndara, Auzoberri eta Zala auzoetako baserri saka-banatuetara.Euskal inauteriaren beraren sinboloetako bat bihur-

tu da Lantzekoa, eta ez alperrik, mozorro festa etakonpartsaren aberastasuna ez-ohikoak baira. Pe-rratzaileek edonor izutu eta perratuko dute oharka-bean, txatxoen oihu eta joan-etorriak, zaldikoaren

jauzi eta oskoak, ziripot mozorro itzela eta orekaarazoak, eta Miel Otxin, epaitua eta heriotzera kon-denatua izango den gaizkilearen irudia. Plazara iritsi

eta zortzikoa dantzatuko dute guzek txistulariarendoinura. Inaute asteartea dantzan ari da urtero Lan-tzen eta beste hainbat herritan.


29/84

27danse des btons que les txantxoak, mais sur un airplus enlev. la fronre entre le Guipuzcoa et la Bis-caye, dans le village de Markina-Xemein, on trouveun autre groupe de danseurs de makila-dantza, ledimanche du carnaval. Ces derniers excutent lazahagi-dantza (danse de loutre) et compltent leurreprsentaon en interprtant la danse de lours.En hiver, l o se droule un carnaval, quelle que soit

son appellaon locale (ihoteak, inauteak, inauteriak,karnabalak ou aratusteak), la danse est au rendez-vous. Dans le nord de la Navarre, les carnavals sontencore aujourdhui trs vivaces, et de nombreuxgroupes de jeunes parcipent aux qutes, prts danser en toute occasion. Les goitarrak(ceux den-haut) de Lesaka dansent avec brio le fandango etlarin-arin devant chaque ferme. Vtus de rouge et

blanc, les jeunes gens apportent couleur et joie auxfermes isoles des quarers dEndarra, Auzoberri etZala.Le carnaval de Lantz est devenu emblmaque ducarnaval basque, non sans raison, car la richesse dudl et des dguisements y est extraordinaire. Lesforgerons eraient et ferrent nimporte quelle per-sonne prise au hasard, les txatxoakvont et viennent

en hurlant, le zaldiko (cheval) rue et charge la foule,lnorme ziripot, qui a des problmes dquilibre,manque tout instant de tomber, et la gure dubandit Miel Otxin est juge et condamne mort.Une fois parvenus sur la place, tous vont danser lezortziko au son du txistu. Chaque anne, le mardi ducarnaval est plac sous le signe de la danse, Lantzcomme dans beaucoup dautres villages.

zesteroa or basket man) collects the food given tothem by the farmers. In Amezketa the talai-dantzari-ak (watchtower dancers) perform almost the samemakila-dantza as the txantxoak, but faster. Movingfrom Gipuzkoa into Bizkaia, on the border betweenthe two provinces itself, one can nd another maki-la-dantza group on Carnival Sunday (the last Sundaybefore Lent) in Markina-Xemein. This group performs

the zahagi-dantza (wineskin or bota bag dance), cou-pled with the hartzaren dantza (bear dance).Dances associated with carnivals (called inauteriak,karnabalak or aratusteak) are winter events. Innorthern Nafarroa (Navarre) carnival is sll alive andwell today, with many groups of young people be-ing formed to go about their local towns and villagesasking for things, and most of them ready to dance

for their eorts. The Goitarreak of Lesaka danceextremely fast versions of the fandangoa and thearin-arina outside all the farms. These zuri-gorriak(red and whites) groups bring colour and joy to thedispersed farms in the Endara, Auzoberri and Zalaneighbourhoods.The Lantz carnival in Nafarroa has become a symbolof all the Basque carnivals, and not for nothing, be-

cause it is one of the richest and most unusual fancydress and group fesvals. Perratzaileak(farriers) goaround frightening everyone and will try and shoeanyone who is not paying full aenon to what theyare doing; txatxoak (fools) rush about shoung andscreaming; a zaldiko (a kind of horse) jumps aroundplayfully striking out at everything; the huge andclumsy gure ofziripothas a hard me keeping up-

right; and Miel Otxin, represenng the gure of evil,is put on trial and condemned to death. Once they allreach the town square, they all dance the zortzikoa(of eight, a typical 5/8 dance-melody) to the tuneof a txistularia (Basque pipe and tabor player). Theyperform these dances on Carnival or Shrove Tuesdayevery year in Lantz and many other towns.


30/84

Maiatzan sartzearekin batera festak hasten diraherriz herri eta jai-egutegiak ez du atsedenik izan-

go urrirarte. Santuen egutegiak data zehatzak ditutokian-tokiko festak ospatzeko, eta bestek Pazkoigandearen arabera, inauterietak hasi eta CorpusChris bitartean antolatzen diren jai mugikorrekintartekatzen dira. Ezpata-dantzen, trokeo-dantzen etasoka-dantzen garaia da.

Besta BeiFestaren egitura erritual, osagaien aniztasuneta dantzen eta janzkeren aberastasunari erre-paratuta, luzaroan Corpus Christi jaia izan dadistiratsuena. Oatiko Corpus Christi festak go-razarre egiten dio eliz prozesioen protokolo eta ba-rrokoaren apainduren loriari. Apostoluen, San Mi-gelen eta Kristoren irudi bizien artean, kaskainetaeta txistu hotsek aurkezten dituzte Oatz taldeko

Negua joan,uda etorri,eta dantzan berrizLhiver sen va, l't arrive,et la danse continue

Winter Goes, Summer Comes,and Dance Goes On

Korpus dantzak, Oan (2006)

D d C F Di O (2006)


31/84

29Once May comes, the fesval season begins fromtown to town and the fesval calendar will not restunl October. The specic dates when local fesvalsare held follow the calendar of saints, and elsewhere,according to when Easter Sunday falls, there arenon-xed fesvals between the carnivals and CorpusChris. This is the season of the ezpata-dantzak, thetrola-dantzakand the soka-dantzak.

Besta BeiAs regards fesval structure, ritual, the range of el-ements involved and an awareness of the richnessof dances and costumes, the Corpus Chris fesvalhas for some me been the most glowing exampleof these fesvals. The Corpus Chris fesval in Oapays homage to the glory of church procession pro-

tocol and Baroque decoraons. The raling soundof castanets and txistuak(three-holed pipes) intro-duce the dancers of Oa groups amongst the liv-ing images of Christ, Saint Michael and the apostles.The measured and elegant way of dancing livens upthe Korpus Dantzak(Corpus Dances) that take placeon Corpus Chris day: San Sebasan (the Saint Se-basan dance), the banakoa (one-by-one dance),

launakoa (four-by-four dance), zortzikoa and arku-dantza (arch dance), and to nish o the day, theaurreskua (the hand-in-front or rst hand dance) orsoka-dantza.Corpus Chris or Besta Berri(New Fesval) celebra-ons have been maintained faithfully in severaltowns in inland Lapurdi and Nafarroa Beherea (Low-er Navarre). Smartly dressed in military and ceremo-nial marching are, the colourful Heleta (Hlee)Besta Berri group is striking. This group presents ane ceremony made up ofzapurrak(bear men), oila-rrak (cocks), sarjentak (sergeants), kaporalak (cor-porals), alabardariak (pike men) and banderariak(standard bearers) marking out a march with whichto enter the church that takes six steps forwards andfour backwards, and advances very slowly.

Avec l'arrive du mois de mai dbutent les ftes lo-cales et le calendrier fesf ne connatra plus de rpit

jusqu'en octobre. Les dates spciques des fteslocales suivent le calendrier des Saints. Toutefois,en foncon de la date laquelle tombe le dimanchede Pques, il existe aussi un certain nombre de ftesmobiles qui s'intercalent dans la priode allant ducarnaval la Fte-Dieu. C'est la saison des ezpata-dantzak, des trokeo-dantzaket des soka-dantzak.

La Fte-DieAu regard de la structure de cee fte, du rituelqu'elle reprsente, de la diversit des lments quila composent, et de la richesse de ses danses et deses costumes, la Fte-Dieu a longtemps t consid-re comme une fte presgieuse entre toutes. Celled'Oa glorie le protocole des processions reli-gieuses et les ornements baroques. Au milieu des re-

Danses du Corpus ou Fte-Dieu Oa (2006)

Korpus dantzakin Oa (2006)


32/84

30

dantzariak. Dantzakera neurtu eta dotorez aletzendituzte Gorpuzti egunari lotuta iraun duten Kor-pus Dantzak: San Sebastian, banakoa, launakoa,zortzikoa eta arku-dantza, eta eguna bukatzeko,

aurreskua edo soka-dantza.Corpus Chrisren edo Besta Berri ospakizunak pre-dikamendu handiz eutsi dira Lapurdiko barnealdekoeta Nafarroa Behereko zenbait herritan. Agerraldimilitar eta martxa zeremonialen dotoreziaz jantzi-ta, ikustekoa da Heletan Besta Berriko konpartsakoloretsua. Zapurrak, oilarrak, sarjentak, kaporalak,alabardariak eta banderariak martxa markatzen eli-zara sartzeko zeremonial ederra eskaintzen dute, seiurrats aurrera eta lau atzera eginez, geldo-geldo au-rreratzen doana.

Ezpata-dantzakMaiatzaren 3an, Santa Kurutz egunean, herriko jaiegun handian, ezpata-dantzak erakartzen du legaz-piarren atentzioa. Ezpata-dantzen aroa hasten da

Legazpian, eta ondoko asteetan hainbat herritanizango dira ezpata-dantzak: Donosan, Zumarragan,Tolosan, Markina-Xemeinen, Deban, Lesakan, Beran.Azken urteotan beste zenbait herritan hasi dira be-

ren ezpata-dantzak egiten aipatutakoen egiturak imi-tatuz, eta beraz, Elgoibarren, Eibarren, Beasainen,Iruean, Aorgan edo Andoainen ere egiten diraezpata-dantzak gaur egun.Ezpatak darabiltzate dantzariek, baina ez elkarrekinborroka egiteko. Europako beste hainbat eskualdetanezaguna den hilt and pointedo helduleku eta puntaezpata-dantza esloan aritzen dira. Horrek esan nahidu, dantzari bakoitzak ezpata bat kirtenek hartzenduela eta beste ezpata bat puntak. Horrela, dantza-riek, ezpaten muturrak elkarri emanez kate bat osa-tzen dute. Ezpata-dantzariak izenarekin ezagutzendira gehienak, baina zenbaitek ez darabilte benetakoezpatarik ere. Deban eta Lesakan koloretako xingolazapaindutako makilak darabiltzate, Tolosan alabardak,eta Beran sokak.

Ezpata-dantza, Xemeinen, Arretxinagako San Migel ermita ondoan, Markina-Xemeinen (2008)

Danse des pes Xemein, prs de lermitage de San Miguel dArretxinaga, Markina-Xemein (2008)

Ezpata-dantza in Xemein, next to the Saint Michael Hermitage in Arretxinaga, Markina-Xemein (2008)


33/84

31Ezpata-dantzakOn 3 May, Santa Krutz day (the day of the cross) andthe main day of the local fesval in Legazpi, localsaenon turns to the ezpata-dantzak. This is thebeginning of the ezpata-dantza season, and in theweeks that follow several towns will celebrate theirown ezpata-dantzak: Donosa-San Sebasn, Zu-marraga, Tolosa, Markina-Xemein, Deba, Lesaka and

Bera. In recent years, people have started to performthe ezpata-dantzak in several other towns, copyingthe structure already noted. As a result, the ezpata-dantzakare today also performed in Elgoibar, Eibar,Beasain, Iruea-Pamplona, Aorga and Andoain.The dancers carry swords but not in order to ghtwith each other. Instead, they perform a kind of hiltand point dance that is typical in many regions of

Western Europe. This means that each dancer takesone sword by the hilt and another by the point.That way, the dancers make up a chain composedof the sword ps coming together. Most of these areknown by the term ezpata-dantzak although someof them do not even use real swords. In Deba andLesaka, for example, they use scks decorated withcolourful ribbons; in Tolosa they use pikes and in

Bera ropes.The swords are usually over a metre long. In Euska-ra, they are called bi eskuko ezpatak (two-handedswords) because two hands are needed to use themdue to their size and weight. The group is joined to-gether by these swords, arranged into two or fourrows with a leader in front binding all the rows to-gether. The group moves according to the instruc-ons of a leader, dance-master, guide or old teacher,and the swords make several choreographic gureswithout coming undone from one another. Then, inorder to form a bridge, the leader makes a half turnand goes backwards, taking with him the dancers atthe front with their swords held alo and passingover the remaining dancers. Those that follow frombehind do the same thing, unl the whole group has

prsentaons vivantes des aptres, de Saint Michel etdu Christ, le son des castagnees et du txistu accom-pagne les danseurs du groupe Oatz. Ils enchanentavec matrise et lgance les danses lies la cl-braon du Corps du Christ: San Sebasan, banako,launako, zortziko et arku-dantza (danse des arceaux),et pour clturer la journe, l'aurresku ou soka-dantza.Les clbraons de la Fte-Dieu se sont maintenues

fortement dans l'intrieur du Labourd et dans cer-tains villages de Basse Navarre. Grce l'lgancedes marches militaires et du crmonial, le dl co-lor de la Fte-Dieu du village d'Hlee mrite l'ad-miraon qu'on lui porte. Les sapeurs (zapurrak), lescoqs (oilarrak), les sergents (sarjentak), les caporaux(kaporalak), les lanciers (alabardariak) et les porte-drapeaux (banderariak) donnent voir un superbe

crmonial rythmant la marche qui, en avanant desix pas et en reculant chaque fois de quatre, entrelentement dans l'glise.

Les danses des pes (ezpata-dantzak)Le 3 mai, jour de la Sainte Croix et journe phare desftes locales, la danse des pes reent toute l'aen-on des habitants de Legazpi. La saison des ezpata-

dantzakdbute Legazpi, et dans les semaines quivont suivre, elles seront galement danses dans leslocalits suivantes: Donosa-San Sebasan, Zuma-rraga, Tolosa, Markina-Xemein, Deba, Lesaka, Bera.Au cours de ces dernires annes, d'autres com-munes se sont mises excuter leurs propres dansesdes pes, imitant en cela les gures dj menon-nes. Ainsi, l'heure actuelle, on danse galementles ezpata-dantzak Elgoibar, Eibar, Beasain, Iruea-Pamplona, Aorga ou encore Andoain.Les danseurs portent des pes, mais pas pour com-bare les uns contre les autres. Ces danses sont enfait interprtes dans le style hilt and point (poigneet pointe), bien connu dans d'autres rgions d'Europe.Cee manire de danser suppose que chaque dan-seur enne une pe par le manche, et l'autre par la


34/84

32 Ezpatak metro-betek gorako luzerakoak izan ohidira. Euskaraz bi eskuko ezpatak direla esaten da,haien pisu eta tamainagak bi eskuak erabili beharizaten baira. Taldea ezpata horien bidez elkarlotuta,bi edo lau lerrotan antolatu eta buruzagi batek lotzenditu aurrean lerro guzak. Buruzagia, dantza-maisua,gidaria edo maisu zaharraren aginduetara mugitzenda taldea, eta zenbait gura koreograko egiten dira

ezpatak askatu gabe. Zubiak egiterakoan buruzagiakbira erdi egin eta atzeranzko norabidea hartzen du,berarekin aurrealdeko dantzariak eramanez, ezpatakaltxatu eta gainontzeko dantzarien buru gainek pa-saz. Atzek datozenek gauza bera egiten dute, taldeosoa zubik pasa eta atzera begira geratzen den arte.Zubi hauek lerroak txandakatuz edo denak bateraegin daitezke, eta zenbait tokitan, Deban adibidez,

azpik ere egiten dira, dantzari guzak ezpaten gai-nek salto egitera behartuz.Zubiak dira euskal ezpata-dantzetan ageri zaizkigunegitura koreograko arruntenak. Ganbaradun arkuakere egiten dira, ohorezko pasabidea eskainiz agintarieta omenduei. Arrosak ere egiten dira bi ezpata-dan-tzatan, Xemeinen eta Legazpian. Dantzariek ezpatakelkar-gurutzatuz izar erako egitura borobila osatzen

dute eta maisu zaharra altxatzen dute bertan.Aipatutako egitura koreograkoak arruntak dira Es-painia, Frantzia, Ingalaterra, Austria, Italia edo Ale-maniako ezpata-dantzetan, baina bada ezaugarri bateuskal ezpata-dantzak bereizten dituena. Bakarlariakelkar-lotuta dagoen taldek aske izaten dira eta binaezpata txikirekin beraien erakustaldia egiten dutetaldearen aurrean. Ezpata-dantzari hauen dantzetan

jauziak, muriskak, oin-altxatzeak eta bestelako urratsindartsuak izaten dira. Ezpatak batera eta bestera bi-raraziz egindako mugimendu bihurrekin borobiltzendituzte beraien emanaldiak.

Trokeo-dantzakEsan bezala, katean egindako ezpata-dantzak diraorain arte aipatutakoak, baina badira beste egitura

Aipatutako egitua koeogakoak auntakdia Espainia, Fantzia, Ingalatea, Austia,Italia edo Alemaniako ezpata-dantzetan, bai-na bada ezaugai bat euskal ezpata-dantzakbeeizten dituena.


35/84

33passed under the bridge and is looking backwards.These bridges can be done row by row or by every-one together at the same me, and in several plac-es such as Deba, for example they are also donefrom below, forcing all the dancers to jump over theswords.Bridges are the most common choreographic struc-ture we see in the Basque ezpata-dantzak. High arch-

es are also formed, creang a passage of honour forthe authories and those people being honoured.In Xemein and Legapzpi, meanwhile, roses areformed during the ezpata-dantzak. Here, the dancersform a round star-like structure by crossing swords inwhich they li the old master or teacher up.The choreographic structures menoned here arecommon in the sword dances of Spain, France, Eng-

land, Austria, Italy and Germany, but there is onething that sets the Basque ezpata-dantzakapart: Solodancers break free of the group they are joined toand perform a display in front of the group with twosmall swords. These sword dancers perform dierentsteps jauziak (jumps), muriskak (capers or hops),oin-altxatzeak(raising their feet) together with otherstrong steps in these separate dances. They round

o their performances with twisng movements byspinning their swords around and around.

Te tokeo-dantzakAs noted, the ezpata-dantzak perfumed in chainshave been unl now the most talked about of allthe Basque dances, yet there are ezpata-dantzakthat follow a dierent structure. These are what Iwill classify amongst the trokeo-dantzak. The trokeo-dantzakgroup is made up of eight dancers arrangedinto two rows and holding scks, swords, smallshields, hoops or another instrument with which todance. The composion of the group starts out likethis and the dancers change places with one anotherthroughout the dance. Changing places or this ex-change (trokeo) is what gives this suite or the trokeo-

pointe. Ainsi, les danseurs, relis par les pes, for-ment une chane. La plupart sont dnomms ezpata-dantzariak (danseurs aux pes), pourtant certainsd'entre eux ne portent pas de vritable pe. Debaet Lesaka, ils portent des btons orns de rubans colo-rs, Tolosa, des lances, et Bera, des cordes.Les pes mesurent gnralement plus d'un mtre.En euskara, on dit qu'il s'agit d'pes deux mains (bi

eskuko ezpatak): en eet, en raison de leur poids etde leur taille, leur maniement exige que l'on se servedes deux mains. Le groupe, reli par ces pes, seplace sur deux ou quatre les, et un chef de groupefait le lien, l'avant, entre toutes les les. Le groupese dplace sous les ordres du chef, matre de danse,guide ou vieux matre, et les danseurs excutentdirentes gures chorgraphiques, sans jamais

lcher les pes. Pour raliser les ponts, le chef faitdemi-tour et repart vers l'arrire, entranant aveclui les danseurs qui sont l'avant, qui lvent leurspes et les passent au-dessus des ttes des autresdanseurs. Ceux qui viennent derrire font la mmechose, jusqu' ce que tout le groupe soit pass sousle pont et soit tourn vers l'arrire. Les ponts peuventtre excuts en alternant les les, ou en les dpla-

ant toutes, et dans certains endroits, Deba parexemple, les pes sont places au ras du sol, ce quioblige les danseurs sauter par-dessus les pes.Les ponts sont les gures chorgraphiques que l'on re-trouve le plus frquemment dans les danses des pesbasques. On ralise galement des arceaux cou-poles, orant ainsi une haie d'honneur aux autoritsou aux personnalits honores. Les rosaces sont ga-lement excutes dans deux danses des pes: cellede Xemein, et celle de Legazpi. En croisant leurs pes,les danseurs composent une gure circulaire, en formed'toile, sur laquelle ils soulvent le matre.Les gures chorgraphiques menonnes sont fr-quentes dans les danses des pes praques enEspagne, en France, en Angleterre, en Autriche, en Ita-lie ou encore en Allemagne. Toutefois, une caractris-


36/84

34

ba erantzuten dioten ezpata-dantzak. Trokeo-dan-tzen artean sailkatuko ditugunak dira. Zortzi dantza-ri, bi lerrotan antolatuta eta makila, ezpata, brokel,uztai edo dantzarako tresnaren bat eskuan dutelaegiten diren dantzek osatzen dute trokeo-dantzenmultzoa. Talde osaketa horretak abiatuta, dantza-riek postuak elkarren artean trukatuko dituzte dan-tzan zehar. Toki aldaketa edo truke horrek ematendio izena sortari, trokeo-dantzari. Truke horietan,urrats bereziak dantzatu, edo eskuetan dituzten tres-nak elkar-kolpatuz aritzen dira.Durangaldeko dantzari-dantza edo ezpata-dantzada multzo honetako dantza sorta ezagunenetakoa.

Ezpatak eta makilak txandakatzen dituzte, eta artaziedo osko indartsuek, eta gurpil edo grabileta biziekeman dituzte ezagutzera. Agintarienarekin hasi etazortzinangoa, banangoa, binangoa, launangoa, ezpa-ta joko txikia, ezpata joko nagusia, makil-dantza etatxotxongiloarekin osatzen da Durangaldeko dantzari-dantza osatzen duten dantzen sorta. Berrizen San

Pedro jaietan, Iurretan San Migeletan, Garain San-ago jaietan edo Abadion San Trokazetan ikusi ahalizaten dira herriko dantzarien emanaldietan dantzahauek.Gipuzkoan, brokel-dantzaren zikloan zortzikoakurrats neurtu eta garbiekin dantzatzen dira, eta on-doren makil handi, makil txiki, uztai handi, uztai txiki,brokel-makil eta zinta-makila erabiltzen dira tresnen

jokoak egiteko. Goierriko dantza-maisuek herrial-de osora zabaldu zuten brokel-dantza, baina badirazenbait herri sorta bereziak egiten dituztenak, An-tzuolan Mairuaren alardean edo Berastegin San JuanIantzetan adibidez. Arabako Errioxan Eltziego edo

Guardian trokeo-dantzak egiten dira, eta Villabuenaneta Oyon-en XX. menderarte egin izan dira.

Soka-dantzakEzpata-dantzen eta trokeo-dantzen emanaldienbukaeran, ohikoa izaten da aurreskua edo soka-dantza egitea. Beste dantzaren beharrik gabe ere,

Dantzari-dantza, Abadion, San Trokaz jaietan (2004) /Dantzari-dantza Abadio pendant les ftes de Saint Troquat (2004) /

Dantzari-dantza in Abadio during the Saint Trokaz fesval (2004).


37/84

35que disngue la danse des pes basque. Les solistesse dtachent du groupe reli et excutent leurs guresdevant le groupe, munis de deux petes pes. Dansces danses, on retrouve des sauts, des cabrioles, deslevers de pieds et autres pas requrant force et tech-nique de la part des danseurs. Les danseurs achventla reprsentaon en faisant tournoyer les pes dansun sens, puis dans l'autre. C'est le clou du spectacle.

Les trokeo-dantzakLes danses des pes menonnes jusquici sont ex-cutes en chane, mais il existe dautres danses despes, structures de manire dirente: il sagit decelles que nous classions dans la catgorie des tro-keo-dantzak. Pour ces danses, huit danseurs sont r-pars sur deux les, et ennent la main, pour chaque

danse, des accessoires comme des btons, des pes,des boucliers ou des arceaux. parr de cee dispo -sion, les danseurs changent leurs places durant ladanse. Cet change ou troc de places a donn sonnom la danse. Lors des changes, les danseurs eec -tuent des pas de danse spciques ou frappent entreeux les accessoires quils ont entre les mains.La dantzari-dantza ou ezpata-dantza de la rgion de

Durango est l'une des plus connues. Les danseurs,qui alternent pes et btons, sont rputs pour lapuissance des ciseaux qu'ils font avec leurs jambeset la vivacit des moulinets ou grabiletak qu'ilsexcutent. Le orilge de danses qui composent ladantzari-dantza de la rgion de Durango commencepar la danse des chefs (agintariena) et se poursuitavec zortzinangoa ( huit), banangoa (un seul), bi-nangoa ( deux), launangoa ( quatre), ezpata jokotxikia (le pet jeu d'pes), ezpata joko nagusia (legrand jeu d'pes), makil-dantza (la danse des b-tons) et txontxongilo (la marionnee). Les danseursinterprtent ces danses lors des ftes locales: parexemple, pour la Saint Pierre Berriz, la Saint Michel Iurreta, la Saint Jacques et la Sainte Anne Garai,ou la Saint Torquat Abadio.

dantza its name. In these exchanges, special stepsare danced or whatever tools the dancers carry arebanged together.In the district of Durango the dantzari-dantza (danc-ers dance) or ezpata-dantza is the best known suiteof this group of dances. They alternate between us-ing their swords and scks, and undertake powerfulsteps such as the artazia (a scissor-like movement

which involves liing one leg straight up as high aswill go into the air), oskoa (a kind of kick, which in-volves rst bending the knee while raising the leg,then liing it as high as it will go), and the gurpilaor the grabileta (where the dancer lis one leg anddraws a circle in the air with it, while all the me spin-ning around). The dance suite of the dantzari-dantzain the district of Durango starts with the agintariena

(the authories dance) and is made up of the zortzi-nakoa (eight-by-eight dance), banakoa (one-by-onedance), binakoa (two-by-two dance), launakoa (four-by-four dance), ezpata joko txikia (small sword-gamedance), ezpata joko nagusia (main sword-gamedance), makil-dantza (sck dance) and txotxongiloa(puppet dance). One can see all these dances in lo-cal dance performances during the fesval of San Pe-

dro (Saint Peter the Apostle) in Berriz, the fesval ofSan Migel (Saint Michael) in Iurreta, Sanago (SaintJames) in Garai and San Trokaz (Saint Trokaz) in Aba-dio.In Gipuzkoa, during the brokel-dantza (a dance in-volving banging small scks and shields together)cycle, zortzikoak are danced with clear and meas-ured steps. The makil handia (big sck), makil txikia(small sck), uztai handia (big hoop), uztai txikia(small hoop), brokel-makila (shield and sck) andzinta-makila (sash and sck) are used to play thegame of implements. Dance masters of the Goierridistrict there introduced the brokel-dantza to all thetowns in the area, but there are some places wherespecial suites are performed: for example, as part ofthe Mairu parade in Antzuola or the San Juan Ian-


38/84


39/84

37En Guipuzcoa, pendant le cycle de la danse appelebrokel-dantza (danse des boucliers), les zortzikoaksont excuts l'aide de pas mesurs et prcis, etauxquels succdent dirents jeux avec des acces-soires comme les btons en bois, les arceaux, lesboucliers et les rubans. Les matres de danse de largion de Goierri (Guipuzcoa) diusrent la brokel-dantza dans toute la province, mme si certains

villages conservent leurs propres cycles de danses,comme ceux qui sont interprts Antzuola, lors dela parade de Mairu, ou Berastegi pour les ftes dela Saint Jean. Dans la Rioja alavaise galement, parexemple Elciego ou Laguardia, les trokeo-dantzaksont praques, et jusqu'au XXe sicle, on pouvaitencore les apprcier Villabuena et Oyo.

Les soka-dantzak(danses en chane)La coutume veut qu' la n des danses des pes oudes trokeo-dantzakon excute l'aurresku ou la soka-dantza. Cependant, ces rituels naccompagnent pastoujours les trokeo-dantzak, il arrrive parfois qu'ilssoient reprsents indpendamment. Les soka-dan-tzakqui taient, une poque, tradionnelles dansles ftes et les bals, sont aujourd'hui, la plupart du

temps, ritualises. Selon le lieu, elles sont dsignessous dirents noms: aurresku, dantza-soka, gizon-dantza (danse des hommes), karrika-dantza (dansede rue), esku-dantza (danse des mains), ou encoreerregelak(rgles). Sur le versant mditerranen, lesingurutxoak, excutes en couples et en cercle ou-vert, sont l'quivalent des danses en chane.Dans la soka-dantza, les danseurs forment unechane ou corde en se donnant la main et se pr-sentent au public en tournant dans le sens inversedes aiguilles d'une montre. Le danseur qui conduit lachane, appel aurresku, joue un rle important dansl'excuon de la soka-dantza. l'autre extrmitde la chane, celui qui occupe la dernire place estappel l'atzesku. Tous deux conduisent les dplace-ments du groupe, et excutent la plupart des solos

tzakdances in Berastegi. In the Rioja region of Araba,the trokeo-dantzakare sll performed in Eltziego andGuardia, and they were performed in Villabuena andOion unl the tweneth century.

Soka-dantzakAt the end of an ezpata-dantza or trokeo-dantzaperformance, it is commonplace to perform the au-

rreskua or soka-dantza. The laer is also oen per-formed without the other dances. At one me, thesoka-dantzak, which we see today in their ritualisedform, were typical during open-air and free dances.The soka-dantza goes by several names: aurreskua,dantza-soka, gizon-dantza (male dance), karrika-dantza (street dance), esku-dantza (hand dance),erregelak(the rules), as well as several other local

names. There are equivalents to the soka-dantzakin the tradional round or circular dances of theMediterranean slopes open circle dances that aredanced by pairs.In the soka-dantzak the dancers form a chain orrope by holding hands with one another and this ishow they enter the square or public area where theperformance takes place, moving round and round

anclockwise. The dancer at the head of the ropeor chain, termed the aurreskua or aurre (forefront,rst) eskua (hand), is especially important in thesoka-dantza. At the other end of the rope or chain,in last pace, is the atzeskua (the last hand). The twoof them direct the groups movements, and the au-rreskua and atzeskua perform most of the solo danc-es in the suite. Indeed, the dances performed by theaurreskua in the soka-dantza were taken out of theiroriginal context, and from the late tweneth centuryonwards, became commonplace dances at dierentkinds of ceremonies, tributes, protocols, welcomesand inauguraons.Although the aurreskua has become a typical individ-ual presentaon, the soka-dantzakhave maintainedtheir collecve nature. Solo performers mainly lead


40/84

38 gietorri edo inaugurazioetan ohorezko dantza bezalazabaldu direnak.Aurreskua ohorezko agerpen indibidual bezala he-datu bada ere, soka-dantzak bere izaera kolekboarieutsi dio. Bakarlariek gidatzen eta dantzatzen dutenagusiki, baina taldea da dantza esanahiz betetzenduena. Elkarri eskuk emanda plazaratzen den dan-tzari multzoak batasun irudia, elkartzeko eta esku-

k helduta dantza egiteko gaitasuna transmitzendu. Luzaroan erromerietan agintarien ohoretarakozein herritarren olgetarako dantzatzen ziren soka-dantzak, baina XXI. mendera iritsitako soka-dantzagehienak testuinguru erritual eta protokolarioetandantzatzen dira.Dantza tradizionalen tokian-tokiko emanaldi gehie-nak soka-dantzekin borobiltzeko ohitura zabaldua

dago. Ezpata-dantzak, trokeo-dantzak eta baita inau-teri dantzetan ere ohikoak izaten dira soka-dantzak.San Joan egunaren inguruko ospakizunetan ereohikoak dira soka-dantzak, bezperan suaren aurrekedo ondoren, eta egunean bertan festa egun handikoohoreekin. Tokian tokiko jai egun handietan dantzataldeek, udal agintariek, auzo elkarteetako ordezka-riek, gazteek edo ezkonduek beren soka-dantzak

plazaratzeko ohitura dute herri askotan. Gizonezkoekplazaratzen dituzte soka-dantza gehienak gaur egun,baina garai bateko dokumentazioak erakusten due-nez, ohikoa zen emakumeek beren sokak plazara-tzea, eta Garai edo Lekeio moduko eredu zaharrei

jarraituz, zenbait herritan emakumeen soka-dantzakberreskuratzen ari dira.

Luzaoan eomeietan agintaien ooeta-ako zein eitaen olgetaako dantzatzenzien soka-dantzak, baina XXI. mendea iitsi-tako soka-dantza geienak testuinguu ei-tal eta protokolarioetan dantzatzen dira.


41/84

39de danse. Prcisment, ces danses eectues parl'aurresku dans la soka-dantza ont t sores de leurcontexte, et au cours du dernier ers du XXe sicle,elles sont devenues des danses honoriques, pr-sentes l'occasion de toutes sortes d'vnements,crmonies, hommages, ou inauguraons.Mme si l'aurresku est connu en tant que danse indi-viduelle honorique, la soka-dantza a conserv son

caractre collecf. Ce sont les solistes tout parcu-lirement qui la conduisent et l'interprtent, mais legroupe donne tout son sens la danse. Les danseursqui se produisent en se tenant par la main, donnentune image d'union, et montrent une capacit dan-ser en tant relis les uns aux autres. Longtemps,les soka-dantzakont t danses pour rendre hom-mage aux autorits et pour diverr les habitants des

villages, mais la plupart des danses en chane par-venues jusqu'au XXIe sicle sont excutes dans descontextes rituels et protocolaires.Il est frquent que les reprsentaons locales dedanses tradionnelles s'achvent par la soka-dantza.Les danses en chane ctoient galement les dansesdes pes, les trokeo-dantzaket sont prsentes dansles carnavals. On les retrouve aussi lors des clbra-ons de la Saint Jean: la veille, avant et aprs le feu,et le jour mme, lors des crmonies honoriques.Dans de nombreux villages, l'occasion des fteslocales, les groupes de danse, les autorits munici-pales, les reprsentants des associaons de quarers,les jeunes ou les maris ont coutume d'interprterleur propre soka-dantza. l'heure actuelle, ce sontsurtout les hommes qui excutent ces danses, maiscomme le montrent certains documents d'poque, il

tait courant que les femmes dansent en public leurssoka-dantzak. Ainsi, dans certains villages, en s'ins-pirant

araolaza etxeparen euskal dantza

Documents