antón avilés de taramancos botóu vinte anos fora de · veces dende entón, que incl u í r on...

Ag o ramesmo de

t a b e rn e i ro, en No i a ,como François Vi l l o n

e s c r i b i rei de vez en candoalgún poema. Pe ro como ve s

non son un poeta de oficio ninoficial. Son sempre o que chega tarde edalgún xeito quere face-la súa sementeirae a súa colleita cun esforzo que a outro slles vén mais mainiño polo tempo e a

paciencia. Eu non teño nin unha cousanin outra. Son a grandeza e a miseria

da poesía. Un fra n c o t i rador daf e rm o s u ra .

T.D.I.

Antón Avilés Vi n agre naceu en Ta ra-mancos, preto de Noia, dunha fa m i l i aagra ria e mari ñ e i ra. Emigrante nos paisesandinos foi lab ra d o r, contrabandista, ca-z a d o r, tra ficante de cabezas re d u c i d a s ,nunha vida de incri ble novela.

Antes da súa marcha tratou na Coru-ña cun grupo de xentes de esquerda e na-cionalistas coas que traballou a reo polare c u p e ración do ga l ego, e que os seus úl-timos anos volto das Américas, gañou asúa vida como tab e rn e i ro en Noia, e mi-litou no nacionalismo cultural e políticode esquerdas.

Vinte anos nos estivo alonxado domundo litera rio ga l ego. Un cordón um-bilical que mantivo con algunha que ou-t ra carta con algún vello coñecido. Fo iunha época como un paréntese, xa quea actividade en prol do nacionalismo cul-t u ral e político de esquerdas que desen-vo l veu na súa vila natal de Noia, reb a i-xouse ata esta época.

A súa obra poética iniciouse con Asm o radías do vento (1955), e A frauta y oga ramelo (1959). Durante a súa estadíaa m e ricana non tivo máis contacto comundo litera rio ga l ego ca algunha co-rrespondencia con Salvador Garc í a - B o-daño, que fixo publicar en Gríal (1971)algúns seus novos poemas pre c e d i d o s

dunha noticia. Volto en 1980, publícase dous anos

despois O tempo no espello, incl u í n d oos dous libros xa éditos e tres inéditos.En 1985 edítanse os Cantos caucanos,en 1989 As torres no ar, e –xa póstumo–“Última fuxida a Harar”.

A súa volta a Galicia significou, ade-mais do seu renacer como fi g u ra litera ri a ,como colab o rador intenso en medios co-mo Grial, Dorna ou Luzes de Galicia,mesmo ch egou a ser elexido pre s i d e n t eda Asociación de Escri t o res en linguaG a l ega .

Poeta de ve rso férreo e cristalino, épi-co e elexíaco, Avilés de Ta ra m a n c o sconstrúe unha poesía poderosísima, gra n-diosa e coral. O amor, a ira nacionalis-ta, a nostalxia imposible do home de dousmundos, flúen cunha forza arreb at a d o ranos poemas dun home rabiosamente vi-tal que amou sen mesura a vida, a pat ri a ,a liberd a d e, a mat e ri a .

Antón Avilés de Taramancos botóu vinte anos fora deGalicia; á súa volta en 1980 inauguróu a Tasca Típicaen Noia, unha taberna situada nun pazo do século XIV

Avilés, un home dedous mundos

D Í A D A S L E T R A S G A L E G A S 2 0 0 336 SÁBADO • 17 de maio de 2003

Traballou polare c u p e ración do galego e militou nonacionalismo c u l t u ral e político

Ramón Cabanillas, 21Telf. y fax 981 23 46 70 15007 A Coruña

SÁBADO 17 MAYO 2003, EL IDEAL GALLEGO•37PUBLICIDAD

Na outra banda do marconstrúen o navío:

o martelar dos calafates resoana mañá, e o saben

que están a construir a torre decristal da miña infancia.

Non saben que cada peza, cadacaderna maxistral

é unha peza do meu ser. Nonsaben

que no interior da quilla está amédula mesma

da miña espiña dorsal; que nogalipote a quencer

está o perfume máxico da vida.Que cando no remate ergan a

vela, e a enxárciatremole vagarosamente no arserá o meu corazón quen sinta

o vento,será o meu corazón.

de “As To rres no Ar”( 1 9 8 9 )

P o e m a

Antón Avilés deToramancos

Xosé Neira Vilas

Vinte anos estivo en Colombia Av i l é sde Ta ramancos, o poeta de Noia que nes-te ano homenaxeamos. Dúas décadas de-c i s ivas na súa existencia. De Colombiavoltou con muller e tres fillos e uns ho-ri zontes amplos do mundo ameri c a n o .Po rque os ga l egos somos “porosos”, in-c o rporámonos ás sociedades que nosacollen e ímonos invo l u c rando entra ñ a-blemente no seu dev i r. Por eso acab a-mos pertencendo a dúas pat rias. Por minfalo. Con el teño falado moito desta dua-l i d a d e. E con Blanco Amor. E con Seo-a n e.

Fomos amigos a distanca nos pri-m e i ros tempos. A finais dos anos cinco-enta el vivía en Noia e eu en Buenos Ai-res, e escribíamonos, e dende 1961 a no-sa correspondencia era entre Cali ouB ogotá e A Habana. Fa l abamos de Ga-licia, da poesía, dos proxectos comúns,do entolecido mundo que nos cadrou vi-v i r. E o noso encontro pri m e i ro sería nes-ta banda do mar, en 1981, e moitas outra sveces dende entón, que incl u í ron pre-sentacións de libros, conve rsas a treu eata unha ex c u rsión mari ñ e i ra pola ríanoiesa e polo Ta m b re.

Inda nos une outra circunstancia per-soal que foi determinante para a súa mar-

cha a Colombia. Dende Buenos Aire sm a n d e i l l e, en 1961, exe m p l a res dun fo-lleto titulado “Xornadas pat rióticas ga-l egas” que publ i c a ra a Comisión Inter-s o c i e t a ria de asociación de emigra n t e sp a ra conmemorar o día dos Márt i res Ga-l egos, e dicir, o 17 de agosto, data ani-ve rs a rio do fusilamento de Alex a n d reB ó veda. Non sabemos cómo, a policíaf ranquista soubo que tiña aqueles mat e-riais “subve rs ivos” e comezaron a seg u i-lo, a vixialo. Ata que un comisario amigolle aconsellou que se fo s e. Tal foi a cau-

sa do seu exilio máis ou menos vo l u n t a-ri o .

Avilés de Ta ramancos é unha das vo-ces poéticas maiores de Galicia. A súam e n s a xe vital, aleccionadora, é para todosos tempos e de pri m e i ras para este seu enoso tempo de confusión, de gato por le-b re, de oportunismos e frecuentes men-t i ras ben adoviadas, máis tamén un tem-po at e i gado de posibilidades cre at iva s ,i n n ova d o ras. Ben merece este singularpoeta emigrante que lle dediquemos o2 0 0 3 .

Lembranza dopoeta emigrante


O compromiso político de Avilés foi evidente, de feito, unhacircunstancia desa naturaleza contribuíu ó seu exilio máis ou

menos voluntario. En 1987 accedeu ó Concello de Noia polo BNG,sendo concelleiro de Cultura, cargo que ocupou até 1991

Antón Avilés deTa ramancos é unhadas voces poéticasm a i o res de Ga l i c i a

ACTIVIDADES DO MESDE MAIO 2003

O MOUCHO LEROUCHO e PAULA CARBALLEIRA: Animación álectura nas tres bibliotecas e nas escolas de educación infantil eprimaria segundo calendario.

ENCONTROS CON ILUSTRADORES GALEGOS DE LITERAT U R AINFANTIL E XUVENIL: para escolares de 6º de primaria, nas bi-bliotecas. Patrocinado pola Consellería de Cultura, Comunica-ción social e Turismo.

EXPOSICIÓN DIDÁCTICA SOBRE AVILÉS DE TARAMANCO, todoo mes, no local anexo a biblioteca Xabier P. Docampo. Patro c i-nada pola Consellería de Educación e Ordenación Universita-ria.

DONACIÓN DO LIBRO “ANTÓN AVILES DE TARAMANCOS: VI-DA E OBRA” de Lola Arxóns e Xavier Castro, as asociacións cul-turais, colexios e institutos do municipio.

XIV FESTIVAL “AS MARIÑAS” sábado 17 de maio no Campoda Feira de Cambre, ás 17,00 h., coa participación das seguin-tes agrupacións e escolas de música: AS MARIÑAS, ECOS DOMERO de Mabegondo, CANTIGAS DA TERRA, BALBORDO deSada, ARUME de Mos (Pontevedra) e LEDICIA de Burela (Lugo)

A RODA Actuación do grupo folk ás 22,30 h., como remate dofestival. Programa “Tempo de lecer” da Consellería de Cultura,Comunicación social e Turismo, Dirección Xeral de Pro m o c i ó ncultural.

SÁBADO • 17 de maio de 2003 39

Un francotirador da fer m o s u r a

* 6 de abril de 1935.- Nace AntónAvilés Vinagre en Taramancos, Noia (ACoruña).* 1947-1950.- Estudia o Bacharelato nocolexio Andrés Manjón, en Noia, que logocambiaría o seu nome polo de Academia

Balmes.* Agosto de 1951.- Publica o

seu primeiro poema titulado:“Saloucos dun emigrante”,publicado na revista noiesaTapal.* 1952.- Recibe unhamención honorífica nopremio de poesía en galegoconvocado polo Circo deRecreación-Casino deNoia, polos poemas“Antón de Noia” e“Cadarso”.* 1953.- Trasládase áCoruña e matricúlase enNáutica por mandato deseu pai. Entra en contacto

coa “Peña Amanecer” queorganiza cerimonias florais.

* 1954.- Sela o Xuramento de Laracha poloque se comprometeu na defensa dunha“Galiza ceibe e popular”, implicándoseideolóxicamente co galeguismo de esquerdas.* Febreiro de 1954.- Ofrece a súaprimeira conferencia sobre a poesía deRabindranath Tagore.* Decembro de 1955.- Publica oprimeiro poemario: As moradías do vento,que aparece como separata na revista“Atlántida”.* Xaneiro de 1959.- Publica o segundolibro: A frauta i o garamelo, ilustrado polopintor Lixandre.* Xuño de 1959.- Estrénase no TeatroColón de A Coruña a montaxe teatral Oincerto señor don Hamlet, na que Avilés deTaramancos colabora.* 1959.- Edita Pequeno canto, co que gañaun accésit no certame poético da colecciónBrais Pinto.* 1959.- Regresa a Noia sen remata-losestudios de Náutica.* 1961.- Coñece en Noia a SalvadorGarcía-Bodaño.* Finais de 1961.- Emigra a Colombia.

* Febreiro de 1962.- Funda aEmbaixada de Galiza en Bogotá.* Marzo de 1962.- Coñece á que será asúa dona, Ana Sofía Baquero Céspedes.* 1963.- Escribe a primeira parte de Ospoemas da ausencia.* 1969.- Escribe a segunda parte de Ospoemas da ausencia.* 1970.- Trasládase coa súa familia deBogotá a Cali para rexenta-la LibreríaCultural Colombiana.* 1971.- A revista “Grial”, a través deSalvador García-Bodaño, publica dez poemasde Antón Avilés desde a emigración.* 1974.- Breve viaxe a Galicia para visita-lo seu pai, gravemente enfermo.* Marzo de 1980.- Regreso definitivo aNoia.* 7 de novembo de 1980.- Inaugúrasea Tasca Típica nun pazo medieval do CascoHistórico de Noia, que rexenta Avilés deTaramancos.* 1982.- Publícase O tempo no espello, queinclúe a súa obra poética anterior.* 1983.- Escribe unha peza de teatro: Trescapitáns de tempos idos, e organiza encontros

de escritores e recitais poéticos reunindo afiguras como Ana Romaní, Xosé Luis MéndezFerrín ou Uxío Novoneyra.* 1985.- Aparece Cantos caucanos, poloque recibe o Premio Nacional de Literatura.* 1986.- É elexido presidente da Asociaciónde Escritores en Lingua Galega, e como taldirixiu o III Encontro Galeusca en Baiona.* 1987.- Accede ó Concello de Noia comoedil de Cultura polo BNG; cargo no quepermaneceu ata 1991.* 1989.- Publica o poemario As torres noar, e máis o libro de relatos Nova crónica dasIndias.* 1990.- Publica, como separata do BoletínGalego de Literatura, unha serie de poemasbaixo o título de Obra inmisericorde.* 22 de marzo de 1992.- Falece nunhospital de A Coruña víctima dunha gravedoenza.* 1992.- Publicacións póstumas: opoemario Última fuxida a Harar, o volumede ensaios Obra viva e a escolma Antoloxíapoética 1955-90.* 2003.- Adícaselle o Día das LetrasGalegas.

Consellería deEmigración

C a rmen Fa ri ñ a

Antón Avilés Vi n agre –máis coñeci-do como Antón Avilés de Ta ra m a n c o s –empeza a publicar poemas na rev i s t anoiesa Tapal influenciado por Manu e lFab e i ro Gómez e Basilio Fe rnández Bar-bazán, grandes amigos e quen o merg u-llarán neste mundo da literat u ra. Estanon será a única revista para a que cola-bore. Así faise eco en Atlántida con Asm o radías do vento (1955), posteri o r-mente publica Poemas a Fina Barri o s .Pequeno canto (1959), que fo rmará par-te do volume re c o m p i l at o rio O tempono espello (1960). En 1959 publica Af rauta i-o ga ramelo. O seu labor litera ri onon remata aquí e, a pesar das distintasfases na súa vida (Galicia / Colombia), ofondo temático dos seus poemarios é omesmo: a ligazón coa terra e o mar, amuller como símbolo, o amor, a sauda-de (da terra e do exilio), o compro m i s o ,a experiencia americana, a morte, etc.

A partir de 1961 coa súa marcha aColombia deixa de publicar asidua-mente: “vinte anos de ausencia na fl o rda mocidade truncou radicalmente a vi-da dun home... Non hai tempo para ga i-tas nin para poemas. Erguer un fogar ent e rra allea, asimilar outra cultura e outrap a i s a xe, construír inconscientemente ou-t ra pat ria é unha tare fa na que a poesía sevai afogando pouco a pouco no silen-

c i o . . .” (Nova crónica de Ulises, 1979).Aínda así publica en 1969, Poemas deausencia. Tamén aquí está presente asaudade da terra (identificación con Uli-ses), a súa ausencia e a anguria ex i s t e n-cial da terra que deixou atrás. Este sen-timento convértese en motivo reiteradoen toda a súa obra.

Xa de volta a Galicia publica Cantoscaucanos (1984). Non esquece neste li-b ro as lembranzas da nat u reza da súa se-gunda pat ria (Colombia), dunha épocafeliz unida coa paisaxe. Ago ra sente sau-dade da terra colombiana e todo o quealí viviu. Así, neste poemario mostra es-te sentimento cara á rexión do Cauca, ecara a Colombia.

Os eixes temáticos que tan re c o rre n-tes son na súa obra pasan ago ra a serpuntos principais desa saudade inve rt i d a .Apréciase xa na dedicat o ria do libro :“Aos meus fillos: que ga rdan de Co-lombia a luz extensa que perc o rre o Cau-ca”. Os poemas fo ron escritos entre no-ve m b ro de 1983 a xaneiro de 1984, pou-co despois de regresar deste país. Sonun total de once poemas (algún con va-rias partes) e dúas crónicas. O autor pre-senta composicións creativas, biográfi-cas, épicas e a vez líricas da terra ame-ricana e da súa saudade.

A rexión do Cauca deixa un pousona súa vida. Neste val sitúase Popaián,topónimo moi re c o rrinte no libro, “Ele-xía a Popaián”; (“miña outra pat ria sem-p re violada”) e Cali, cidade na que vi-viu Avilés e moi importante para o es-c ri t o r, como queda patente no poema“Canto de Noralba Timbana”: “ningun-ha noite tan fe rmosa como a noite deCali”. Sente Colombia como a súa outrat e rra, está ligado a ela, eses vinte anosservíronlle de unión coa cultura e a so-

ciedade dun territorio tan alleo e á veztan próximo a súa realidade.

Xosé María Álva rez Cácamo re c o l l eunhas palab ras súas re fe rentes a este te-ma: “ a metade lúcida da miña vida pa-sou nesa paisaxe e entre esa xe n t e. Ve ñ e nos meus fillos desa estirpe e decorre portanto a metade do meu amor por eses rí-os”.

Este sentimento vaise tra n s m i t i n d onos poemas por medio de espacios xe o-gr á ficos reais, moitas veces coñecidose outros posiblemente re fl exo da súaimaxinación. Topónimos como Tu l u á(“hai como amo Tuluá”), no pri m e i rocanto, Chachahuí (“Ter unha casa en

Chachahuí”), lugar no que o poeta que-re ter unha casa e desde alí poder obser-var todos os ríos , cumes, estradas, ca-miños..., Guacarí, Pa l m i ra, Putumaio,N at a i gama, Neiva, Ibag u e reña, entre ou-t ros fo rman parte desa xe ografía co-lombiana que el tanto bota en falta; “le-vo/ coma quen leva / unha fe rida, / a ex-tensa xeografía dunha patria lonxana, acicatriz radiante / de algo irrecuperábele que habita comigo”.

O poemario presenta tamén abu n-dancia de léxico indíxena. O empregodeste léxico, en moitos casos descoñe-cido para nós, é unha fo rma máis de des-tacar a fonda pegada que nel deixaro nas terras colombianas: bich e, saconch o ,tímbio, zapote, gualandai, guabina, fa-rallón, danta, lirolai, mapalé, cumbia,c u rralao, mere c u m b e, cocuios, turp i a l ,pastusos, macana, campanula, dag u e-rrotipo, chiminango, fanal, marracotas,currulao, bunde, tamborera, catamarca,tolima, xerxolín... xunto con nomes pro-pios de indios; Chakaka, Guat av i t a . . . ,o rq u e s t ras e solistas; orq u e s t ra Pa ch oGalán, Alberto Beltrán, Roberti Ledes-ma, Jimmi Boogaloo, negro Watusi, Mi-guelito Valdés, Mister Babalú, DanielSantos, ... e un longo etcétera que axudaa enriquecer o texto tanto temática comoformalmente.

Esa saudade que nun pri m e i ro mo-mento foi cara a terra que o viu nacer,agora, xa cos pés en Noia, trócase polaterra sudamericana:

“...Iso é o lor que me estre m e c e, amartan longamente o ben perdido,

ter para sempreo folgo eivado de amar o que se per-

de e andar o corazón coa raíz rev i ra d a

na beiramar do tempo”(...)

A saudade inversa en“Cantos caucanos”


Non esquece nestel i b ro as lembra n z a sda natureza da súasegunda patria

En Cantos caucanos mostraAvilés a saudade que sinte

da terra colombiana


S o b re a emigración

«[…] Cada dia que pasa-des fóra do voso lar é un dia

que se lle rouba a unha vi-da plena e feliz. […] No npodemos construir a pátriasen as vosas mans. Non pode-

mos alcender o lume se non brillan osvosos ollos ao calor da fogueira. Somos un-

ha tribo dispersa que non será feliz até quese atope enteira e re u n i d a . »

« Pa l a b ras aos emigrantes», Lausana,2 0 - 0 6 - 1 9 8 7

S o b re a criación poética

«A criación artística é sempre un acto de re-beldia; é o acto antiteolóxico de desencadearmundos novos, dive rxentes, nun xogo de es-pellos que reflecten a realidade dun mundoi r real que o criador se atre ve a antepor aomundo feito e ordenado por un Deus mi-tolóxico [...][...] Poesia é iso que desvela o mistério. Irenchendo de luz un espácio fechado, dar un-ha nova dimensión aos anseios perm a n e n t e snos que a criatura se recria e se fai cada ve zmáis perfeita dentro das lindes da imper-feizón [...] E cada povo ten o sinal do canto—do seu canto próprio e intra n s f e r í ve l —g ra vado na célula primária, que se va iabrindo como unha rosa afervoada de caraao futuro, de cara á liberdade plena: esa uto-pia necesária que é o princípio da vida e o finda loita [...]»

« Criación e rebeldia», III En c o n t ro deEs c r i t o res, setembro de 1986

«A fonda angúria da necesidade de criar, asua cerne mitolóxica, está na certeza in-consciente de que a perda do paraiso é paras e m p re e, que na sua busca a tra veso da pa-l a b ra, na loita contra o tempo, na re c r i a-ción dos diversos paraisos fictícios que po-den dar a emoción, a imaxinación e a es-t ru t u ra literária, encontra-se esa sensación detriunfo como unha rosa que florece nas ru i-nas das edades. A transitoriedade do home,a inaprensión do que se vai perd e n d o, podequedar prendida no transfondo dun ve r s o,[ . . . ] »

« Na perc u ra dunha paisaxe » , 1 9 8 8

S o b re a lingua

«A língua ten de por sí unha forza libera-d o ra. A nosa nación, ensumida, aldra x a d ae distorsionada por forzas exteriores que im-p u ñ e ran a sua lei polas armas e por unhaconduta re p re s i va constante perante séculos,non tivo razón de sí mesma até que a línguase sobre p u xo e foi a canle libera d o ra, a se-mente renacida do noso sentir, a forza que lledeu forma aos ideais dunha pátria ceibe e so-b e rana. [...] O idioma leva en si o form e n-to da liberdade; e cada un de nós sentimos,cando agroma á nosa voz ou á nosa escrita,ese pulo incontível que nos arrinca a ve rd a-de máis íntima, a ve rdade dunha pátriap e rdida, os límites etéreos dun território on-de a língua nai ten o seu cauce e expande oseu vigor. [...]»

« Centenário de Rosalia», (13-07-1 9 8 5 )

« Naquel tempo, ademais de ser o galego un-ha língua re p resa, tempo no que ao cú se llechamaba pómpis e os eufemismos campea-

ban coa validez das palabras lexítimas, ao b ra de Cu n q u e i ro tan directa na sua lin-g u a xe tiña que espertar non somente a ca-r ra xe da censura pola idioma en sí, senón of u ror de Se r rano Castilla (censor de turn oe do fielato da cultura) quen dixo cando llep resentamos o libre t o : " voy a llevar a Do nHamlet al pare d ó n " »

« Don Hamlet no paredón», Se i va nº4,maio de 1991

« Se non se lle pon re m é d i o, con boa dose det e rn u ra, a língua materna ben se pode con-ve rter en fala avoenga; é dicer, que sexa aa voa o ponto máis inmediato de referéncia doque se está a balbucir [...].Se as nosas mulleres de vinte e trinta anosque están na flor da maturidade para ter ep a ra educar ás suas crianzas non falan galegopor ese triste sino de querer ser o que nonson […] queda-nos a avoa como única naive rd a d e i ra e lexítima. A nai que nos pare uveu ser como unha madra s t ra [...] Na loitanecesitan-se os berros na nosa própria lín-gua para espantar aos inimigos. Non é omesmo berrar: Ei Ca r b a l l e i ra!, que berra r :Eh robleda! Como vedes a pátria é a palabra .A muller leva gra vado o seu código tra n s-m i s o r. Sen elas non somos nada.»

«A fala avoenga», Barbanza nº 28, 1ª-0 4 - 1 9 8 9

«A meirande obra de arte que o noso povo er-gueu a tra veso dos séculos foi certamente a ca-t e d ral do noso idioma. Desde esa ru d i m e n-tária pedra limiar que señorea a porta deSanta Maria a Nova até a ferm o s u ra dospoemas de Manuel Antonio e de Al va roCu n q u e i ro, dez séculos de ir labrando a can-t e i ra da palabra para que os outos pórticos re-

luzan, as torres fiquen erguidas e sonoras nod e valar do tempo, os sentimentos teñan acanle mainiña da sua expresión no term oxusto e apro p r i a d o. [...] Se algo significamos os galegos no mun-d o, se algo da civilización nos corresponde, épor mor da pedra e da palavra. A pedra fei-ta luz en Compostela e a palavra feita art ena cantiga de Ma rtin Códax ou na elexia aMo o re de Rosalia. Ningunha língua cultapuido chegar máis lonxe. Nen máis outo.Ag o ra andan os cans arrecastados tratando deroer alicerces [...].»

«A catedral sonora», Barbanza nº1 8 , 1 ª - 1 1 - 1 9 8 8

S o b re o país

«[…] Un país ao que se lle poñen trabas po-líticas e burocráticas para que o seu idiomasexa o médio normal de comunicación entodos os seus estamentos e órganos de fun-c i o n a m e n t o, é un país que está a ser sob-n o rm a l i z a d o, que está a sofrer un dos em-bates máis escuros en contra da sua persoa-lidade e do seu desenvo l ve m e n t o, e que llep r i va de alcanzar dediante do mundo o ple-no florecemento do seu saber. Nunca sere-mos nós mesmos se nos temos de expre s a rnunha língua emprestada. Nunca o ve rd a-d e i ro fondo dos nosos pensamentos sairá áluz se o temos que facer por un interm e d i á-r i o. […]»

«Constitución da Mesa pola No rm a-lización», Rive i ra, 23-10-1986

«[…] Xa o noso povo, e o noso espírito, za-randeados dabondo de por séculos con za-randainas que deturpan a ve rd a d e i ra esén-

cia do seu ser —sen deixar de ter que re c e b e rou doar todo o que é normal na ósmose dasc u l t u ras— tén a mente feble e averiada ques e rve con gran facilidade para imbuir-se dec a l q u e ra cousa que o faga anómalo. […]»

« Ser escritor»,1989

«[…] Eis o noso país, o grande circ o. Os pe-quenos sátrapas defenden o império con den-tes e gadoupas, mentras artellan o seu impériop a rt i c u l a r. Os libertos, esa xentiña nosa, li-b e ral e de esquerdas asegun eles, son os pa-l a n g a n e i ros do pro s t í b u l o. Están por lava r -lle as partes ao fodedor do povo. Son a des-grácia do mundo desde sempre. […]»

« Romanos, Gl a d i a d o res e Li b e rt o s » ,Barbanza nº 9, 2ª-06-1988

«Cando se dá esa condición de país desart i-culado mental e fisicamente o normal é queninguén se sinta identificado consigo mes-mo e que caia nun exílio interior e íntimo,e chege mesmo a odiar a sua orixe por serquen é e polas circunstáncias que atra ve s a .Dai vén, o disfraz e o aparentar e o vive rnun escenário permanente onde se re p re-senta e se vive outra história e se renega ao finde todo aquelo que leva consigo un sinal ouun símbolo da pátria perdida ou da que seq u e re perd e r. Hai un deterioro e unha per-da que remata en pobreza espiritual e osf roitos son sempre cativos e as colleitas fóra detempo e de razón. Labran mellor na leiraallea, na língua allea, na história allea, ep resumen do seu galardón ou do apra u s oque lle dan os de fóra por saber andar polocamiño que lle tra z a ron de antemán. […]»

« Galicia no Diván», Exilio interior

Organiza: Concello de Cerceda

INAUGUACIÓN DO ECOMUSEO

20.00 horas

Luis Alonso Girgado

Antes do ano 1959 Avilés de Ta ra m a n-cos era un mozo que publ i c a ra algúns poe-mas soltos en revistas (Tapal, Sonata Ga-l l ega, 4 Ventos, Aturuxo e algunha outra) eque deixara na coruñesa Atlántida, en 1955,un fe i xe de poemas –“As moradas do ve n-to”- onde semellaba cl a ra unha fe rm o s a ,delicada e imaxinat iva voz lírica. En 1959dous poemarios, A frauta i-o ga ramelo ePoemas a Fina Barrios evidencian que es-tamos ante un poeta digno de at e n c i ó n .

Teño para min que A frauta i-o ga ra m e-lo é –e seguirá a ser– unha das máis pura sm a n i festacións de lirismo da nosa poesíade tódolos tempos. A elegancia do ve rso, aimaxinería sensorialista, a voz celeb ra d o-ra, a evocación da infancia, a mirada naif, ov i s i o n a rismo va n ga rdista, a intensidadee m o t ivo-sentimental son tra zos deste libri-ño de once poemas habitados de paxaro s ,p e ro tamén de ventos, de árbores, de lumese augas.

Con razón –coa razón da fantasía e dai n xe nuidade– dicía Otero Pe d raio no acusede recibo do exemplar que lle env i a ra o po-eta, que, cando estive ra en Trasalba, lería“ós paxaros dos meus arboredos... os seuspoemas. A ver como re s p o n d e n .”

Pe ro hai neste libriño (que fi l t ra cert ah e rdanza do hilozoísmo e que esencializan at u reza e cosmos coas súas forzas e cri a-t u ras) va rios e distintos paxaros. Un deles, oc o rvo, é destinat a rio do único poema ep i s-

tolar do conxunto –de ben meditada unici-dade interna–, poema que o poeta titula“ C a rta a un corvo que se chama Albert e ” .

O corvo como motivo poético ou litera-rio en xe ral posúe unha tradición milenari ae unha ampla simboloxía. Ap a rece na mi-t o l oxía clásica como mensaxe i ro de Ap o l o .Nos textos de pro fetas e eva n xelistas levacomida ós pobres e ós ermitáns. É fre c u e n-te a súa presencia na literat u ra fabu l í s t i c aen composicións de propósito didáctico-m o ralizador nas que os animais son sím-bolos das virtudes e vicios da condición hu-mana.

Pola súa negra cor o corvo adquire con-notacións simbólicas asociadas coa noite,a teb ra ou a terra e como cri at u ra aérea ém e n s a xe i ro. No simbolismo cristián –pre-cisa Juan E. Cirlot– é alegoría da soidade.Na lírica unive rsal, inspirou, sobre todo, ogran poema “The Raven” de Edgar A. Po e.

Avilés de Ta ramancos asume, na des-c rición da súa cri at u ra - a m i ga, algunhas dascl aves simbolóxicas tradicionais do corvo .Así, a súa condición de mensaxe i ro priva d odo poeta, “dime o longo vieiro de monta-ñ a s / p ra min soio”, que o utiliza como por-tador dunha bíblica “fo l l a / a m a rela de viña”p a ra que Deus “cubra núa muller de noite”.A súa negra cor conv é rteo en fúneb re “ca-daleito de pomba” e fúneb re e fa n t a s m ag ó-rica é a connotación da imaxe “voz de esta-dea”. Teima o poeta no oficio de mensa-xe i ro do corvo coa re fe rencia a “unc o m p a ñ e i ro ten que me trae novas” e du-plica a sinestesia (“fresco ouvear”, “ouve a rde can na túa ollada”) e re c o rre á imaxe

( “ e n t raña fouce as túas ás”) para salientaro u t ros tra zos peculiares ou distintivos doseu corvo - i n t e rl o c u t o r.

P resenta este poema, como os re s t a n t e sdo libro, un compoñente de fantasía visio-n a ria que lle confi re un particular at ra c t ivo .Fala, entón, o eu lírico da “desatada ri s a ”da olive i ra, re i t é rase “pola risa do ceo” enon deixa de percibir a “ledicia de roca” ouas “escuras parolas” dos vagalumes. Cóm-p re ap re c i a r, sen embargo, que a re s u l t a n t ede esplendor cósmico, de poderoso canto án at u reza que vemos noutros poemas do au-tor conv é rtese aquí nunha visión at e i ga d ade tenru ra, de sinxeleza, de inxe nuidade pu-ramente infantil que non esquece o detalledo espantallo que “dorme ó sol da viña enp e ri n g u e l a s .”

O poema-epístola “Carta a un corvo quese chama Alberte” constitúe unha aga ri-mosa homenaxe á infancia da que din ospoetas que é o único paraíso do home. Unpoema escrito cunha finísima sensibilida-de e que emociona dende o pri m e i ro ve r-so. Amosa, en fin, un don da palab ra, unhai n t e l i xencia ex p re s ivo - re t ó rica e unha fo r z ae m o t iva que só un poeta posúe.

Co tempo, as raíces da voz de Avilés deTa ramancos perc o rrerían outros ben dife-rentes vieiros. Pe ro o lirismo, no seu máis al-to grao de manifestación, está seg u ra m e n t enestas páxinas de A frauta i-o ga ra m e l o ,dende as que un poeta escribiu a un corvo

dono do ceo porque se sentía “meniño eter-namente”. É seg u ro que o corvo Alberte le-vou ás alturas os ve rsos daquel poeta quee ra o seu amigo, que nacera en Ta ra m a n-cos de Galicia e que coas palab ras cantab acomo os máis fe rmosos paxaros cantore s .

Portada de O tempo noespello de Edicións do

Castro

De cando Avilés lleescribiu a un corvo


Antón Avilésde Toramancos


Ilustración de Lixandre para a Frauta i-o garamelo. O corvo,destinatario do único poema epistolar no conxunto do libro

Miguel Carlos Vidal *

Los poetas que integrábamos el gru p ode la revista fe rrolana Aturuxo (inicial-m e n t e, Tomás Barros y yo, como cofun-d a d o res y codire c t o res de la misma, y, po-co después, Mario Couceiro, como admi-n i s t rador) nos reuníamos, todos losd o m i n gos, por la mañana, a partir de las11, en el Café Bonilla, situado en la esqui-na fo rmada por la calle del Carmen y laPlaza del Callao.

Aquellas reuniones dominicales, al me-nos durante unos ocho años (de 1952 a1960), nunca fueron interrumpidas. Y, pa-ra mejor colab o rar a tal fin, el pro p i e t a ri odel local, sin que nadie se lo hubiera pedi-do, nos re s e rvaba siempre el rincón de laventana que da a la mencionada Plaza, ri n-cón que aún hoy, pasados ya más de cin-cuenta años, todavía se conserva tal comoentonces era, con las mismas mesas y has-ta con las mismas sillas.

En torno al proyecto re n ovador y deva n g u a rdia que rep re s e n t aba Aturuxo (re-vista, tertulia y colección propia de libro spoéticos), tal vez sea oportuno re c o rd a rque pronto se fueron situando, para incl u-so -algunos- compart i rlo, los entonces máss i g n i ficados poetas de Galicia: Cunquei-ro, Pimentel, González Garcés, Luz Po zo ,M o re i ras, Carballo Calero . . .

Pues bien, una de esas mañanas de do-m i n go, allá por el año 1956, cuando está-bamos prep a rando el contenido del núme-ro 9 de la revista, fuimos sorp rendidos porla inesperada visita de un mari n e ro, queap a recía unifo rmado de azul marino, congo rra de plato, en la que podía leerse Cuar-

tel de Instru c c i ó n - Fe rrol. Nos preguntó sié ramos los de la revista Aturuxo, y, al de-c i rle que sí, nos aclaró que él era el poetaAvilés de Ta ramancos. Que se ap e l l i d ab aVi n agre (Antón Avilés Vi n agre), nos ma-tizó después, pero que, por ra zones obv i a s ,y para la Poesía, esto lo silenciaba, y queTa ramancos era el eufónico nombre de suq u e rida aldea nat a l .

F u e, desde el primer momento, afe c-tuosamente acogido por nosotros tres, yaquel primer día ya se quedó en el locald u rante el resto de la mañana. Al poco deestar allí nos dio a leer un poema titulado“Balada do barq u e i ro mozo”, que nos gus-tó mu cho, y que se lo incluimos en aqueln ú m e ro 9 que estábamos prep a rando. Ta m-bién le ofrecimos las páginas de los futuro sn ú m e ros. A partir de ese domingo conti-nuó visitándonos todos los demás, salvoque estuviera de guardia. Y siempre tra í ac o n s i go algún nu evo poema para que se lol eyésemos y valorásemos, poemas éstosque se habían de integra r, más tard e, año1959, en un opúsculo titulado A frauta i-oga ramelo.

Uno de aquellos domingos, nos obse-quió, sorp rendiéndonos grat a m e n t e, conuna sep a rata de la revista Atlántida, de LaC o ruña, en la que le habían publicado va-rios poemas con el título ge n e ral de As mo-radías do vento. Y otro domingo -porq u etodo llega en la vida-, nos comunicó, tam-bién por sorp resa, que, terminada su ins-t rucción, se march aba destinado creo que aLa Coru ñ a .

A Avilés lo queríamos y va l o r á b a m o smu cho, y él lo sabía, y eso le ay u d aba ac o n fiar cada vez más en sí mismo y en lai n e q u ivocidad de su destino de poeta. Conn o s o t ros intervino en dive rsos recitales po-éticos; también, en confe rencias y colo-quios sobre Arte y Literat u ra.

A los dos años o algo así de su march ade Fe rrol perdimos todo contacto con él.

Pasado bastante tiempo, tuvimos noti-cia de que andaba por América, por Co-lombia, y que se había casado.

N u eve o diez años después, en 1971,ya pudimos sab e rlo con certeza por mediode la revista Grial, cuando ésta le publ i c ó“Os poemas da ausencia”, poemas que,diez u once años más tard e, ap a re c e r í a nre c ogidos, como una parte del poemario, enel libro titulado O tempo no espello.

En los años 80 me enteré de que Av i l é sh abía regresado a Galicia, y que se hab í aaposentado en Noya .

S i e m p re seguí, con sumo interés, su tra-ye c t o ria de poeta y escritor: O tempo noespello (1982), Cantos caucanos (1984,

P remio Nacional da Crítica), As torres noar (1989) y, también en ese mismo año,N ova crónica das Indias.

De As torres no ar, en el ve rano de 1988,fui sorp rendido por Avilés, quien, despuésde tantos años sin escri b i rm e, me envió elb o rra d o r, con una breve carta, en la que mepedía mi opinión sincera sobre el libro, taly como hacíamos en los tiempos de Atu-ruxo, en el Café Bonilla. El libro me gustóe n o rm e m e n t e, y así se lo hice sab e r.

Y tres años más tard e, también en unve rano, el de 1991, encontrándome yo sen-tado en la terraza de un café de la calle Re-al fe rrolana, volví a ser sorp rendido, estavez por una persona desconocida, de abu n-dante cab e l l e ra blanca, y que, al pro n t o ,tan sólo la reconocí por la voz: se trat ab a ,

después de más de treinta y cinco años sinve rnos, del gran poeta y querido amigoAvilés de Ta ramancos, quien iba -me con-fesó- de paso para el Fe s t ival Celta de Or-t i g u e i ra. Nos dimos, como era lógico, ungran ab ra zo, además de pro m e t e rnos quenos vo l veríamos a ver pronto. Mal sab í a-mos los dos que al querido amigo, al ex-t ra o rd i n a rio poeta Avilés de Ta ra m a n c o sle quedaban escasos meses de vida, pues,como se sab e, iba a fallecer el 22 de marzode 1992.

Releamos su poesía, una vez más, enesta jornada dedicada a las Letras Galle-gas. Rindámosle así el mejor y más justoh o m e n a j e.

* Fundador de Aturu x o

Avilés de T a r a m a n c o sy Atur u x o


Antón Avilés de Taramancosen Ferrol, donde hizo el

servicio militar

Antón Avilés del brazo del pintor Urbano Lugrís, gran amigo,introductor y compañero en la bohemia coruñesa, y ambos

enamorados del mar


✺Follas Novas na súa colec -ción Libros da Frouma, dirixi -da por Luis Alonso Girgado eedi tada por María Te re s aMonteagudo, presenta este li -b ro con un estudio intro d u c t o -rio de Dolores Arxóns Álvare ze Xavier Castro Rodríguez dopoemario de xuventude de An -tón Avilés de Taramancos. Afrauta i-o garamelo é unhadas obras fundamentais dopoeta de Noia.

A frauta i-og a r a m e l o

✺Xerais edita un estudio davida e a obra de Antón Av i l é sa través da man de Lola Ar -xóns e Xavier Castro –pro f e -s o res de Lingua e Literatura enNoia–, dúas personas que es -t i v e ron moi preto do poeta eque coñeceron de primeiraman a súas inquedanzas. Ol i b ro é un completo traballoque sirve tanto como iniciaciónescolar como achegamento áfigura de Av i l é s .

A.A. de Ta r a m a n c o sVida e obra ✺Completís imo e pro f u n d o

traballo de Aurora Marc o ,que nas súas catrocentas pá -xinas explora recunchos pou -co coñecidos da personalida -de, humana e literaria, do au -tor noiés, re c o n s t ruindo a súavida en boca de quenes o co -ñ e c e ron, con valiosos teste -muños orais e epistolares, quepoden axudar a compre n d e ro complexo mundo interior dop o e t a .

Un francotirador daf e rm o s u r a

✺I n t e resante obra re a l i z a d apor X. Amancio Liñares Girauty Antonio Puentes Chao parat re s C t res Editores. Unha com -pleta e esquemática guía so -b re tódo-lo re f e rente a Av i l é sde Taramancos, con textos, fo -tografías, ilustracións e curio -sidades. As últimas páxinascontan con un cadro sinópticoc ronolóxico dos fitos na vidado poeta, na Gal iza e noM u n d o .

D i c c i o n a r i o

MES DAS LETRAS GALEGASA Concellería de Cultura deste Concello compráceseen informarlles das actividades programadas con mo-tivo do Día das nosas letras:

- Exposición “Antón Avilés de Taramancos”. Esta exposición estará a disposición do público en xe-ral, en horario de tarde, ata finais do mes de maio naBiblioteca Pública Municipal.

- Exposición bibliográfica das últimas novidades edito-riais en galego. Do 13 ó 20 de maio na Biblioteca Pública Municipal.

- Concerto da Coral Polifónica Municipal “Atalaia” e es-trea do Orfeón “Breogán”. O 17 de maio ás 20 horas no Salón de Actos.

- Teatro “Animal vacío” de Casa Hamlet. Domingo, 18 de maio ás 20 horas no Salón de Actos doConcello.

- A escritora Helena Villar Janeiro terá un encontro cosnenos de primaria nunha actividade de animación álectura. Xoves, 22 de maio ás 11.30 da mañán na Biblioteca Pú-blica Municipal.

- Cine en galego “A lingua das volvoretas”. Director: Jo-sé Luis Cuerda con Fernando Fernán Gómez, como ac-tor protagonista. Venres 23 de maio ás 20.30 horas no Salón de Actos.

Maio 2003CONCELLERIA DE CULTURA

Colabora

11.00-13.00 h. Na Carpa das LetrasSesión de xogos populares.

14.00 h. Na Carpa das LetrasSesión vermú en galego.

16.00-20.00 h. Na Carpa das LetrasAltega: animación literaria deBala perdida

20.00-22.00 h. PasarrúasCharanga Os Kilomberos deMonte Alto

22.00-23.00 h. Na Carpa das LetrasEncontro de Corais

23.00 h. Na Carpa das LetrasVerbena coa orquestra Ceniza

SABADO 17 MAIO 2003

DIA DAS LETRAS GALEGAS

DOMINGO 18 MAIO 2003

XX FEIRA DA ARTESANÍAXornada de mañá11.00 h. INAUGURACIÓN

Inauguración da XX Mostra de ArtesaníaPasarrúas co grupo tradicional Cachimonia.Obradoiros e xogos.

13.00 h. LECTURA SEMBLANZASemblanza de Manuel Rivas a cargo de Lino Braxe13.30 h. SESIÓN VERMÚConcerto musical coa banda de música de Ponteceso

14.30 h. XANTAR DE HOMENAXEXantar de escritores e artesán en homenaxe a Manuel Rivas

Xornada de tarde

17.00 h. FESTIVAL TRADICIONALFestival de Danza e Música Tradicional coa participación de:Grupos de Música e DanzaChuría de Zas, CantareirasCantaruxas, Banda de Gaitas Inllar

19.00 h. CONCERTO FOLKConcerto Folk a cargo de Susana Seivane

20.30 h. ACTO DE CLAUSURAClausura da XX Festa das Letras / Feira da Artesanía do Couto

María Lojo

O pri m e i ro encontro con Avilés de Ta-ramancos témolo case sempre a través dasúa poesía, adscrito á xe ración dos 50. Sene m b a rgo, botando unha ollada á súa pro-ducción atopamos unha obra en prosa quec remos inxustamente esquecida. A NovaCrónica das Indias (1989) antóllasenos un-ha pequena xoia dentro da producción li-t e ra ria ga l ega.

A obra presenta unha estru c t u ra circ u-lar ben marcada, que comeza coa partida dop ro t agonista e a explicación dos motivo sque o levan a ollar cara ó mar, e re m ata coavolta de Ulises Fi n gal, pseudónimo litera-rio que o autor toma prestado do seu ami-go Urbano Lugr í s .

N e m b a rgantes, malia esta unidade nae s t ru c t u ra ex t e rna, non atopamos nela od i s c o rrer temático que acostuma acompa-ñar a novela. Trátase máis ben, segundo onoso punto de vista, dunha obra misceláneaque xira arredor da presentación dunha via-xe iniciática cunha cl a ra base mitolóxicaapoiada na Odisea de Homero. O noso Uli-ses re t o rna a Galicia, a súa Ítaca, coma nopoema de Cava fis.

O motivo da viaxe non é alleo á litera-t u ra ga l ega, xa Otero Pe d rayo o emprega-ra no seu ben coñecido Arredor de si, peroa orixinalidade de Avilés radica na descri-ción xe ogr á fica de para xes selváticas at ao de ago ra inexistentes na nosa literat u ra ,acompañadas dun rico léxico impreg n a d ode toques exóticos e americanismos her-dados da súa longa estadía en Colombia.Máis alá da partida e da volta, encadre es-t ru c t u ral da obra, Avilés consegue infun-d i rlle unha certa unidade xogando cun ori-xinal entramado isotópico no que altern a n

i m a xes e motivos que ab ranguen dive rs o stempos e contan distintos feitos históri c o sbaixo a estru c t u ra fo rmal da prosa cro n í s-tica.

O pro t agonista parte da aldea natal, Ta-ramancos, alegando que “a vida é outracousa, que hai camiños máis anchos; e de-ciden o teu destino, que xa sempre ha de serloita no rodicio de re t o rnar”. Pa re c e u n o si n t e resante esta partida, inda que re c o ñ e-cemos que a obra da xogo dabondo parae n cher páxinas e páxinas de comentarios.

Pa ra este breve traballo eliximos os douspuntos espacio-temporais que sitúan o pro-t agonista en Galicia. O pri m e i ro, o da par-tida, cando sendo un mozote toma a deci-sión de saír; o segundo o da volta, xa fe i t oun home. A correlación destes dous puntosós que acabamos de re fe ri rnos danos con-ta da evolución do pro t agonista, de ma-n e i ra que os re l atos cronísticos supoñene fe c t ivamente un tra n s c u rso de tempo e vi-vencias, incluído o descenso os infe rnos ám a n e i ra dantiana, que tamén xa fo ra in-t roducida na nosa literat u ra por Curros, eque contribúe a conve rter un rapaz dunhavila mari ñ e i ra nun guerre i ro, non exe n t ode ra s gos mítico-épicos que tan enra i z a-dos están na confi g u ración da nosa litera-t u ra nacional.

O libro iníciase coma unha despedida,unha especie de elexía descri t iva que va ip e rv ivir na memoria do lector ó mesmotempo que se inmisce nas fo n d u ras de sel-vas e loitas lonxanas. “Saír: a nosa port afíxose para iso. Dous puntos só de re fe-rencia estábel, avoa e nai”. Este pri m e i rop a r á gra fo sitúanos fronte á fi g u ra fe m i n i n atal como a perc ebe o autor, como punto dere fe rencia “estábel” , idea que se re i t e ra amiúdo ó longo das páxinas.

O abandono do fogar supón para Av i l é so abandono da fi g u ra feminina, da avo a ,da nai, intimamente vencelladas á terra en-tendida, non tanto coma unha vivencia te-l ú rico-paisaxística –como viña sendo ha-bitual na tradición litera ria ga l ega- senónm a rcada pola pegada da negación do tem-po e da mobilidade espacial de todo o quec i rcunda o foga r, espacio cl a ramente fe-minino.

D á s e, polo tanto, unha cl a ra oposicióne n t re a terra, estática e at e m p o ral, e o mar,

m a rco no que se circ u n s c ribe a fi g u ra mas-culina, tanto a do pro t agonista pri n c i p a lcoma a dos secundarios que vai at o p a n d ona súa peregri n a xe. O home sente a nece-sidade de saír “Os homes pérdense no mu n-do”, polo tanto o seu espacio varía, do mes-mo xeito que o discorrer do tempo vai en-chendo o home de vivencias at at ra n s fo rmar aquel rapaz que sae de Ta ra-mancos nun guerre i ro, Ulises Fi n gal, quevolta disposto para a loita.

O propio autor dános conta desa evo-lución xa que na presentación da obra sonabundantes as re fe rencias á nai-avo a - n e-na, é dicir, á terra-Galicia, -re c reación da an-t i ga fi g u ra da Magna Mat e r-, e o autor é

un eu pro t agonista innominado. Sen em-b a rgo, na volta o pro t agonista recoñécese asi mesmo coma “un guerre i ro caído” at aabandonar a pri m e i ra persoa para pasar aadoptar o nome de guerra, Ulises Fi n ga l ,que volta disposto a asumir o reto da loitae re c u p e rar a honra da súa nación: “sobeas grandes salas onde se comete o lat ro c i-nio e co seu ollar de lobo montesío vai con-vocando a cada un para o c e rtame do ar-

A simboloxía da terr aD Í A D A S L E T R A S G A L E G A S 2 0 0 3

58 SÁBADO • 17 de maio de 2003

A obra remata coavolta de Ulises Fi n g a l ,pseudónimo litera r i oque toma prestado doseu amigo Lu g r í s

Portada publicada en IrIndo de Nova Crónica dasIndias, unha das obras en

prosa de Avilés



A muller xoga un papel secundario tan-to na partida coma no re t o rno sen deixar deser un complemento necesario na confi g u-ración interna do pro t agonista. A avo a - n e n a ,símbolo das lembranzas, da infancia, da es-t aticidade temporal e a nai, simbolizan ap e rmanencia da casa identificadas co mitodo eterno re t o rno.

“A muller é a casa, a terra cavada, a co-lleita. Mat riz e alicerc e. Está no medio dou n ive rso, aga rdando. E ve pasar os séculos”e aga rda a volta do home “ollando o marcon amor e con medo, como se olla o desti-no”. A casa, e polo tanto a mu l l e r, perm a-necen alleas á historia ex t e rna, para elas nonhai tempo, non hai acción, a historia va i n acincelando o home, “o mundo entra na casanas cartas de lonxe”.

Esta pri m e i ra part e, tinguida de lem-b ranzas e vivencias persoais do autor, pé-chase co re t o rno. Pe ro ago ra hai unha cl a rava riación no ton: “Ulises Fi n gal bota unhaollada ao solar inmenso da Te rra Nai”, queo segue aga rdando, pero esta vez disfra z a d a

de Penélope “mentres o pobo anda xordo emudo e Penélope fía e desfía na roca –“unpaso adiante e outro atrás, Galiza”- e un so-ño avolto de ago i ros medra na súa mentem e n t res escolle os cornos máis longos ec u m p ridos,…”. A identificación de Pe n é-lope coa muller ga l ega ou coa mesma Gali-cia é total ago ra, coma no poema “Pe n é l o p e ”de Díaz Castro, do que Avilés toma pre s t a-do un ve rso.

Galicia segue igual á volta, humilladapola “lingua espúrea dos vendidos”, vio-lentada, inseg u ra, igual que a Penélope mí-tica que fía e desfía mentres espera que Uli-ses veña re s c atala. Tamén o noso Ulises Fi n-gal vén re s c atar a súa Pe n é l o p e, re clamar asúa honra perdida e re s t a u rala loitando comaun hero e, limpamente, botando man do re-to “o lobo montesío vai convocando a cadaun para o certame do arco”.

Da rep resentación feminina en Av i l é sh abería moito que dicir posto que nel se con-funden continuamente as distintas fa c e t a sda mu l l e r, tanto no re fe rente ó estado civ i lcoma á idade. A nai-avoa, constitúe a fa m i-lia, o alicerce do mundo, o fogar ó que vo l-ve r. Pe ro hai outras mu l l e res que circ u l a npolas súas historias, como en “Gaitana”, on-de asistimos á vinganza da terra - mu l l e r, oua sensualidade aga chada trala fi g u ra da “ne-na na que ab rolla aínda a fe rm o s u ra”. A ne-na virxe, branca na ri b e i ra do río, o descan-so do va l e n t e. O colo da terra é para Av i l é so colo da mu l l e r, o colo da vida, da sensua-l i d a d e, do desexo, da vinganza.


na Nova Crónica de Indias



Galicia segue igualá volta, humilladapola “lingua espúriados ve n d i d o s” (...) igualque a Penélope mítica

O CONCELLO DE BETANZOSCELEBRA AS LETRAS GALEGAS

P R O G R A M A

• Animación á lectura. A Biblioteca Municipal organiza unhacampaña de an imación a lectura para rapaces e rapazasbaixo o lema “ler é unha viaxe” na que participará a ilustra-dora María Sánchez Lires. Repartiranse nos Centros de En-sino da nosa cidade pegatinas, guías de lectura e a únicapeza teatral pensada para o público infantil que deixou Avi-lés de Taramancos “Tres capitáns de tempos idos”, así co-mo o libro “Antón Avilés de Taramancos: vida e obra”.

• Representación de títeres a cargo da FALCATRÚA coa obra“Dado trucado, xogo revirado”. Na Aula Municipal de Cultu-ra. Ás 20.30 h. Organiza Casa Hamlet e Concello de Betan-zos.

• Representación teatra l a cargo de OS QUINQUILLÁN coaobra “O circo das Máscaras”. No Auditorio do Pasatempo.Ás 19.00 (en caso de choiva ou mal tempo a función reali-zarase na Aula Municipal de Cultura). Organiza Concello deBetanzos.

• Actuación do Coro de Cámara MADRIGALIA na Igrexa Con-ventual de San Francisco. Ás 20.30 h. Organiza Obra SocialGaixa Galicia e Concello de Betanzos.

• Representac ión teat ra l a ca rgo de L IBRESCENA P roduc -cións coa obra “As obras completas de Wil Shakespeare”.Na Aula Municipal de Cultura. Ás 12.30 h. Organiza Conce-llo de Betanzos.

• Representac ión teat ra l a ca rgo de L IBRESCENA P roduc -cións coa obra “As obras completas de Wil Shakespeare”.Na Aula Municipal de Cultura. Ás 11.00 h. Organiza Conce-llo de Betanzos.

• V I E n con t r o d e B anda s de Mús i c a c oa p a r t i c i p a c i ó n de :Banda M. de Música de Arteixo, Banda M. de Música de Vi-lalba e Banda M. de Música de Betanzos. Na Pza. da Consti-tución. Ás 19.00 h (en caso de choiva ou mal tempo tras-ladarase á Igrexa Conventua l de S . F ranc isco) . Organ izaConcello de Betanzos.

• Presentación do Poemario “Latexos Fragmentados” doque é autora Olga Patiño Nogueira. Dita presentación co-rrerá a cargo de Antón Sobral (pintor e ilustrador do li-bro) e Xaime Toxo (escritor). Rematará o acto un recitalpoético-musical a cargo da autora do libro e o “Grupo deMetales Sta. Cecilia“. Na Aula Municipal de Cultura. As 20.30 h.

María Cuquejo

A Nova Crónica das Indias constitúe,sen termos en conta os seus traballos xor-nalísticos, a única ach ega en prosa de Av i-lés de Ta ramancos. Este libro de re l at o sque encaixa á perfección dentro do con-xunto da súa producción litera ria está te-cido, como el mesmo lle confesa nu n h ae n t revista a Manuel Fo rcadela, cos fíos dasanécdotas, sentimentos e lecturas que sefo ron sucedendo durante os anos que o es-c ritor de Noia pasou en Colombia: “Nas

miñas Novas Crónicas das Indias que, enc e rta medida son at e m p o rais, vén moito damiña historia persoal. Todos e cada un dosp e rs o n a xes que ap a recen no libro teñenque ver comigo. Dun xeito ou doutro cru-z á ronse na miña vida.”

A Nova Crónica estru c t ú rase en deza-seis contos que re c rean e pechan de seuunha etapa vital do escri t o r. O pri m e i rodeles, aquel que comeza “Sentado no ma-z a d o i ro”, amósanos a Galicia que fica nal e m b ranza e a infancia e, ligada a elas,c o n s t ruíndose como amálgama coa terra ,a fi g u ra da avoa-nai.

No outro ex t remo, e pechando o libro ,o último dos re l atos –“Epílogo (O regre s ode Ulises Fi n gal)”–. Situámonos aquí nafinal da viaxe. O re t o rno tralo periplo aoxeito do mítico heroe grego e a terra, Ga-licia, pasa a ser ago ra a Penélope tecelá áe s p e ra tal como se canta nos cert e i ros ve r-sos do poeta de Pa rga, Xosé María DíazC a s t ro. Entre ambos os dous polos estou-ra o Avilés colombiano que coa mestríados que el recoñece como parte dos seusa l i c e rces –“teño moitas influencias dose s c ri t o res colombianos, ve n e zolanos, pe-ruanos, bra s i l e i ro s .”– consegue fa c e rn o sp a rte da mesta selva amazónica, das cos-tas do Pa c í fico ou de cidades como Bue-n ave n t u ra, Cali ou Iquitos; topónimos el u ga res, todos eles, que fan bulir en nós od ego i ro de ave n t u ra.

O conxunto dos contos que confo r-man o libro coordínase deste xeito comoun todo equilibrado e harmónico, fe i t oque non impide que, se nos ach ega m o saos mesmos por sep a rado (a cada un dosre l atos) poidamos albiscar cómo o de Ta-ramancos nunhas poucas páxinas e cont ra zos fi rmes e exactos debuxa para nósun unive rso completo.

Un excelente exemplo do ata aquí co-mentado sería a narración que empeza,

como se dun fe i t i zo se trat a ra, coas palab ra s“Indio ag u a runa non sabe de lab ranza” eque se sitúa, máis ou menos, contra a me-tade do libro .

Nas escasas cinco páxinas que dan so-p o rte ao re l ato, a selva eríxese en pro t ago-nista. O mato ab a fa n t e, tirano que impón assúas propias leis e ritmos, váisenos debu-llando aquí, do mesmo xeito que noutro scontos deste mesmo vo l u m e, como un in-fe rno ve rde onde só sobrev iven os que secompasan con el. Pe rmítenos albiscar nes-te tratamento que desenvo l ve da selva co-mo arquetipo narrat ivo algunhas das in-

fluencias litera rias que el mesmo re c o ñ e c í a :La vo r á gi n e, do colombiano José Eusta-sio Rive ra; Anaconda ou os Cuentos de las e l va, de Horacio Quiroga; Canaima, dove n e zolano Rómulo Gallegos ou Pa n t a l e-ón y las visitadoras, de Va rgas Llosa.

O re l ato vaise construíndo a partir dex ogos de vida e morte impostos pola cru e ln at u reza. De xeito gradual, o autor guia-nos cara á anécdota e preséntanos os xíba-ros e a súa loita co medio –“Cazador/in-dio de bri c o l a xe / a rtesán”– , así como a súaresposta ó home branco –“miniat u ri s t a / i n-dio reducidor [de cabezas]” –; a continu a-ción, como se dun segundo ch a n zo se tra-t a ra e para que o lector sexa consciente dequén son os mora d o res da paisaxe que nosd e s c ri b e, amósanos a anaconda-güió xus-to no momento no que está a cazar un be-c e rro... e alí, neste escenario hostil á ve zque descoñecido para o home branco, pordescontado occidental, atopámonos co máisa ch egado a nós: o narrador cunha voz quenon dubidamos recoñecer como a de Av i-lés, xunto co seu compañeiro Vicente An-zola e mais o sabedor indio Nereo –fi g u rap resente en todos os re l atos de selva re c o-llidos neste volume e pro t agonista dun dospoemas de Cantos caucanos– a comerc i a rcos indios. Xord e, como era de espera r, oe n f rontamento cos indios que alpori z a d o snon dubidan en ameazar de morte os ou-sados ap á chi (home branco na lingua dos

x í b a ros) tras escoitar nunha pequena ra d i oa todo volume a 5ª de Beethoven compe-tindo co maxestoso balbordo que domina ac at e d ral selvática. Enfía ago ra o narra d o runha anécdota con outra e trasládanos nomesmo escenario a outro intre peri goso noque el e mais o Nereo, pedindo auxilio, ví-ronse socorridos polo cacique Pa k a ra í ñ a(nome tal vez derivado da palab ra tupí pá-ka: o que está sempre atento) que re s u l t o user de Betanzo s .

Así a pois, o xogo está servido. Ta n t oneste re l ato como no resto dos que confi-g u ran o vo l u m e, Avilés de Ta ramancos va ideixando constancia da súa persoal cróni-ca. Sucédense as mudanzas en Occidente,os cambios parecen fuxir a un ritmo quenos fai sentir ve rt i xe, pero nas Indias o tem-po devala doutro xeito e de aí que as Nova sCrónicas das Indias sexan at e m p o rais e ta-mén que o re l oxo na selva sexa tempo per-d i d o .

Relox o na se lva étempo perd i d o


O relato va i s ec o n s t ruindo a part i rde xogos de vida em o rte impostos polac ruel nature z a

A obra estru c t ú ra s een dezaseis contos que re c rean e pechan de seu unha etapa vital do autor

Todo canto eu ameiperdéuseme contigo:

a luz clara e vibrante damiña xuventude,

os bosques entrañablesperfeitos de quietude

onde o vento vivía con unlecer antigo.

Entón era o silencio o meumellor amigo,

era eu namorado de todocanto vía

vivir era unha leda, fermosamoradía

onde o mencer entrabarecendendo a pantrigo.

De súpeto viñeches con esalonxanía,

caraveliño feble en terraventureira

e eu abrín outra nova fiestrapara o día.

E todo canto amei foi unhalumieira,

foi a fouce tan íntima que decote se afía

para ceifar dun pulo brutal aprimaveira.

de “O tempo no espello”( 1 9 8 2 )

Antón Avilés deToramancos

P r i m e i roa m o r,

primeira mort e

Maria Fumaça (Estrada de ferro Madeira-Mamoré), a míticamáquina brasileira que percorre a selva amazónica.

Xulio Va l c á rc e l

Pa ra moita xente o traballo poético é unt raballo inútil. Non produce resultados tan-x i bles, é ve rd a d e. Lela da Pa s t o ra, a nai dopoeta, preocupada polas divagacións do seufillo, amoestábao, “Ai, meu fillo: Ti semprea facer torres no ár. . .”, cita coa que se ab reeste libro, un dos máis importantes na tra-xe c t o ria de Antón Avilés de Ta ra m a n c o s .L o n xe estaba a nai ( cando sen pensalo lleo f recía ese pre - t exto e parat exto, o propio tí-tulo) de imaxinar que algúns anos máis tar-de aquelas arelas que ela consideraba ocio-sas e inúteis derivarían en ap o rtación re l e-vante ás nosas letras, ao punto de serh o m e n a xeado co “Día das letras ga l ega s ” ,a l go así como a coroa de loure i ro a unhac u rta pero intensa tra xe c t o ri a .

“As To rres no Ar”, “poesía de re c u p e-ración da terra en letra grande e pequena”,como Antón o definía, está composto porun Pórtico – go s t aba Antón de facelo, a xe i-to de autopoética – e tres partes bastantee q u i l i b radas en canto a número de compo-sicións. Xa no pri m e i ro poema at o p a m o salgunhas das cl aves do libro. O poeta al-bisca unha realidade metafísica, case místi-ca, que nos ach ega á perc epción do sagra d o .O sagrado, non como ex p e riencia re l i x i o s an o rmal, senón como camiño de perfe c c i ó np a ra acceder a estados de revelación pro-funda, cl a rividencia dunha realidade ocultap e rcibida at ravés da intuición artística. A xi-nea mat e rna ap o rta ao poeta a vivencia daTe rra. Nutricial e integra d o ra, como un to-do no que o poeta se dislúe en harm o n í a ,placenta re c u p e rada, a Te rra é máis que unmito, é unha indisoluble ex p e riencia amo-rosa re c reada no saibo dos pri m e i ros fro i-tos, na beleza e na fraxilidade do ex i s t i r( . . .” nun branco pó de avelaiñas” ).

A avoa, “dóce esterco da vida” é o en-ga n che co pasado, fráxil e poderosa, sabia e

t e rna, o seu alento aventa o lume ori x i n a-rio, a “ascua e o fe rmento do canto”. Barro ,sangue e soño dos que nos pre c e d e ron coamesma forza no amor, con idéntica ollada ásaltas naves, co mesmo destino común.Ato-pamos tamén un xogo simbólico entre som-b ras e luces e un gusto pola celeb ra c i ó ndos seres e das cousas pequenas, humildes,que pasan desap e rcibidas a maior parte dasveces, a carón doutros elementos de máisp ro s apia, bosques profundos nos que o in-cesante o tempo tece redes subtís, destru c-t o ras de canto foi fe rmoso e bó. Delectaciónnos froitos que ap o rtan na suavidade do tac-to ou na delicadeza do saibo, a re c u p e ra c i ó nd o u t ras horas ensoñadas. Denso viño sau-doso a pro c u rar o que perdimos, o que aín-da sentimos por dentro. Dialéctica constan-te entre a perda e a re c u p e ración.

U n ive rso íntimo re fe renciado no ex t e rn oa ch egado, as cousas – aínda as máis sinxe-las - importan ao poeta, polo que son e poloque rep resentan. O grao de semente ga rda o“pulo do seu miudo corazón dormido” pre-so na súa ánsia de fl o re c e r. “Collo o grao das e m e n t e, esa ternu ra/ na que sostén as trab e so unive rso:/ en tan mínima furna namora-d a ” .

A rica tradición mari ñ e i ra de Noia, ondese construían naves ap roveitando as ex c e-lentes madeiras da zona, o esplendor dunpasado que coñeceu naos sulcando sete ma-res, están ao fondo dos poemas que com-poñen a segunda parte do libro, “O cánticodas naves: elexías do mar”. O mar é arq u e-tipo de absoluto e de novo o tempo, comosímbolo de destrucción, invade e destrúe,couza fatal, a gloria de antano. Desfeitas na-os co esquelete da quilla á intemperie co-mo animais mariños que acougan no limoaga rdando a desap a rición defi n i t iva.

E voca os golpes dos martelos na outrabanda da ría construíndo esas naves que see ri xen en cada peza, en cada caderna, ele-

mentos do propio ser espiritual do poeta.No recendo do galipote está o recendo devida, e canto ao re m ate se erga a vela, sera “omeu corazón quen sinta o vento”.

Mar ergueito que se presenta “ nu n h at a rde que ven de antigamente”, ou fa rp adoce e melancólica nesa fe rmosa elexía aopai ausente. E tamén mar profundo con na-os e mari ñ e i ros naufragados, no que se mes-t u ran re fe rencias culturalistas a Homero, aD a n t e, coa denuncia da nosa condición his-t ó rica de pobo tantas veces vencido e ex-plotado.

“A espada fl o rescida” é a visión máis

p o s i t iva deste ap a rtado, re c u p e ración da glo-balidade nun instante máxico. Moi fe rm o s oé tamén esoutro poema no que se dan aspautas qu e deben rexir a confección dunzoco mari ñ e i ro. ( “O salgueiro da un oco detambor pri m i t ivo, o máxico bruído mile-n a rio que desperta un tremor na fon t e n l ado sangue. . .”

R e m ata o libro cun último ap a rt a d o ,“A To rre secreta” , conxunto de doce so-netos de amor, de exquisita perfe c c i ó n ,nos que se conxuga a exaltación lírica damuller con audaces re fe rencias ao ladofísico da paixón amorosa.

“As To rres no Ar”D Í A D A S L E T R A S G A L E G A S 2 0 0 3




ILMO.AYUNTAMIENTO

DE SADA

DÍA DAS LETRAS GALEGASCon motivo de la celebración del Día de las Letras Gallegas de-dicado este año a Antón Avilés de Taramancos, el Ayuntamientode Sada a través de la concejalía de Turismo ha organizado di-versas actividades entre las cuales destacan: durante los días 12y 17 de mayo se realizará una Exposición en la Biblioteca y en elhall de la Casa de la Cultura para informar sobre la vida y laobra del poeta coruñés, así mismo, durante las mañanas de esasemana, tendrá lugar la proyección de un video informativo.El día 17 de mayo se hará entrega de los premios del cert a m e nde Relatos Cortos y Poesía organizado por la concejalía de laMujer cuyo contenido será en gallego y para el cual se conceden200 en cada especialidad.A las 12:00 horas de cuatro grupos de danza y folklore gallegoOs Biosbardos de Meirás, A Meda de O Castro, la Sociedad Re-creativa y Deportiva de Sada y el grupo Queiroa actuarán en laCasa de la Cultura.La Banda Municipal de Sada en un Concierto que tendrá lugar alas 19:00 horas en el auditórium de la Pintor Lloréns homenajea-rá este 17 de mayo a la tierra y a la cultura gallega a través delos acordes de diferentes estilos musicales como muñeiras, jotas,balada gallega, etc.

El día 20 de mayo la Biblioteca Municipal Suárez Picallo desa-rrollará una charla informativa sobre la torre de Hércules a losalumnos de 4º de ESO del colegio de Mondego.

La concejalía de Turismo y Mujer a través de la Biblioteca Munici-pal Suárez Picallo en su afán de promover la Cultura pre t e n d econmemorar el Día das Letra Galegas con una actividad dirigidaa los más pequeños de la localidad:

Actividades:

-Narración oral de cuentos clásicos escritos en gallego-Mostrar a los niños/as la colección de cuentos que pue-den encontrar en la Biblioteca Suárez Picallo.

Sesiones:

Primera Sesión (Sábado 24)Lectura de “Carapuchiña vermella”

Segunda Sesión (Sábado 31)Lectura de “Os tres osos”

✺Editorial galaxia publica es -te libro de Xosé Mª Álvare zCáccamo no que autor encai -xa a vida e a obra do poetacon pezas feitas de vivenzas einfluencias e da símboloxíaque arrodeou ó escritor noiés.Unha ollada profunda e une x e rcicio ilustrativo que nonesquece o feito fundamentalde ser Avilés de Ta r a m a n c o sexiliado, emigrante, e ser quende voltar á súa terr a .

Vida de Antón Av i l é sde Ta r a m a n c o s

✺Edicións Laiovento publi -cou en 1992 Obra Viva, unvolume póstumo de ensaios doescritor noiés. O libro tiña otítulo previo de Letra miúda,p e ro o autor cambeouno, xap reto da súa morte, por estedefinitivo. A obra viva dunb a rco é a que non se ve, e aque atura os golpes da mar eonde viven algas e lapas, oque queda despois de desfa -cerse a nave.

Obra viva

✺Traballo publicado por Fer -venza do profesor noiés afin -cado en Cork Martín Ve i g aAlonso, que perc o rre a travésde 59 páxinas a vida de AntónAvilés, fondeando e iluminan -do os episodios claves na bio -grafía do poeta. O libro re -mata cuns índices cro n o l ó x i -cos e bibliográficos paracompletar ista viaxe pola apa -sionante e apasionada do es -c r i t o r.

Antón Avilés deTa r a m a n c o s

✺A p roximación de To x o s o u -tos de obra de Avilés de Ta r a -mancos ó público escolar, que,segundo os seus autores, Xo -sé Agrelo e Pilar Sampedro ,ten o dereito de coñecela ed i s f rutala. Unha guia sinxelap e ro efectiva para consegui-lo obxetivo a través de unida -des perfectamente esquemati -zadas e con actividaes paraunha maior comprensión dam a t e r i a .

A p ro x i m a c i ó ndidáctica á obra

62 SÁBADO • 17 de maio de 2003

CONCELLO DE MALPICA

NOS TEMPOS DAS LETRAS 2003

Día 12 ao 30 de maio:Exposición: Antón Aviles de Taramancos

Sábado, 17 de maio“Os Tempos das Letras, na Ludoteca Infantil”

Días 17 ao 23 de maioExposición de Manualidades: “Os Nosos Maiores” Casa do Oleiro.

Mércores, 21 de maioConta contos Infantil - Jorge Castro Ruso

Xoves, 22 de maioConta contos Infantil - Jorge Castro Ruso

Venres, 23 de maioAVILÉSCANTOPaco Souto - voz Serxio Moreira - piano

Luns, 26 de maioAVILÉSCANTOPaco Souto - voz Serxio Moreira - piano

Venres, 30 de maioActividade de Animación á Lectura co escritor Fernando López Juárez

Proxección do Vídeo-CD “Historia dun Periplo. Pequena viaxe pola vidae ora de Antón Avilés de Taramancos“ de Luis Avilés Baquero.

Cafetería a Roda, sábado 24 de maio ás 23 horasPub Brebaxe, domingo 25 de maio ás 22.00 horasPub Sodoma, sábado 31 de maio ás 22.00 horasPub Cornecho, domingo 1 de xuño ás 21.00 horas

CONCELLO DE CABANADE BERGANTIÑOS

MES DE MAIO 2003

- IVª MOSTRA DE TEATRO “CABANA TEATRO”.

* 17 e 18 de maio 2003. No Pavillón Municipal

Grupos participantes:

- FALCATRUADA TEATRO - A verdadeira historia de Romeo e Julieta.

17 maio, 9 da noite.

- FULANO MENGANO E CITANO - Cheiro de Estrelas18 de maio a partir das 7 da tarde

- CERTAME MARIA BAÑA

Relación de gañadores e entrega de Premios no Local Social de Nea-ño o día 17 de maio a partir das 19:30 horas.

- TEATRO

* 31 DE MAIO NO LOCAL ANEXO O PAVILLÓN MUNICIPAL. A PA R-TIR DAS 9:30 DA NOITE.

- P Í FANO TEATRO COA OBRA “¿QUÉ PASA COAS AS DEPENDEN-TAS DOS GRANDES ALMACÉNS Ó CUMPLIREN OS 50?”. Con MelaCasal e Gloria Ferreiro

PATROCINIO DE CAIXA GALICIA.

- VISITAS GUIADAS.

A partir do 5 de maio. Visitando: Carpintería de Ribeira O Te c e l á n ,Dolmen de Dombate, Castro A Cidá.

Entrega dunha unidade didáctica.

antón avilés de taramancos botóu vinte anos fora de · veces dende entón, que incl u í r on...

Documents