ronVoandeira do A rquivo Histórico Provincial de Ourense

Ano 3 setembro-outubro 2008

TÍTULO DE BARBEIRO FLEBOTOMIANO DE ALLARIZ

Despois de aprender o oficio cun barbeiro fle­botomiano titulado, o veciño de AllarizJuan de Castro, que xa superaba os vinte e

dous anos de idade, quixo establecerse pola súaconta. Pero para iso precisaba a preceptiva licenzaoficial e para obtela viaxou a Madrid en 1591. Alí exa­minouse o día vinte de xuño dese ano ante DiegoOrtega, sangrador maior do rei, protobarbeiro, eexaminador maior dos barbeiros flebotomianos doReino.

Na proba tivo que demostrar, entre outras cousas,os seus coñecementos do sistema circulatorio,indicando o número e tipo de venas «quales y quan­tas son, y en que lugares son, se reparten y de losnombres dellas y del modo de sangrar, sajar y echarventosas y sanguijuelas y sacar dientes y muelas». Oaspirante «respondio bien y aspertamente» ás pre­guntas que se lle formularon e, ademáis, presentouun informe firmado por varias testemuñas noque aportaba proba da súa experiencia como apren­diz da arte da flebotomía durante máis de catro anos.

En atención a todo is~o, foille expedida a licenzapara «usar y exerc;er el dicho arte de la flobotomia y

poner dello su tienda publica en todas las c;iudades,villas y lugares de todos los dichos reynos y señoriosde su majestad». Por último, e para poder recibir otítulo de barl5eiro flebotomiano, Juan de Castro tivoque facer xuramento de que ía practicar esta arte«bien y fielmente» e que «a los probres ará limosnaen elllebar de su travajo».

Seguramente, o barbeiro de Allariz tornou fachen­doso á súa terra con este pergamiño orlado coa corvermella do sangue. E tamén é moi probable que oconservase como un ben prezado porque o seu modode vida debeu depender en boa medida deste docu­mento.

1591,xufio,28.Madr~

Tftulo de barbelro flebotomiano de Juan de Castro, veci­fio de Aliarlz.Orlxlnal¡ perga!fteo; c:astelán; escritura humanfstlca¡~x 343 mm; Regular j ••

AHPOu. FondO Juan de Castro, carpeta 3119.

Títulos ou licenzas: documentoscon data de caducidade

sugas, ventosas, etc. e foi unha práctica sanitariahabitual ata o século XIX.

D.L. OU 67/2006-------

Textos: M' Ascensión Enjo Babio e Francisco Sandoval Verea.Deseño: Duen de Bux

Un oficio regulamentado

ARQUIVO HISTÓRICO PROVINCIALRúa Hernán Cortés 2, 32005 Ourense

arq.prov.ourense@xunta.es

Durante as idades Media e Moderna o exerciciodas «artes mecánicas» non se podía realizar libre­mente, senón que estaba sometido a unha serie deregulamentacións municipais e/ou do reí. Nestemarco xeral, existiu unha especial preocupación dospoderes públicos por regulamentar as activida­des sanitarias a fin de controlar o seu exercicio

profesional, incentivar as boas prácticas e combatero intrusismo.

En tempos dos Reis Católicos, a raíz da Prag­mática de Segovia de 9 de 'abril de 1500, ini­ciouse a distinción entre os simples barbeiros, dedi­cados a afeitar e a ol;ltros mesteres para os que non seprecisará someterse a exame de capacitación, e osbarbeiros flebotomianos (sangradores) aos cales, apartir deste momento, se lles esixe un período deaprendizaxe práctico e uns determinados coñece­mentos que debían demostrar a través dunha probarealizada ante un exan,iinador oficial. No texto dodocumento ao que se dedica este número de Frondase describe con detalle a forma desa proba e caleseran as técnicas que debía dominar un barbeiro fle­botomiano.

Durante o p~riodo de capacitación profesionaldun oficio «menestra!», o aprendiz adquiría o domi­nio da profesión no establecemento de alguén que xatiña a categoría de mestre na materia, para o caladoitábase firmar previamente e ante notario uncontrato ou escritura de aprendizaxe entre omestre e o aprendiz ou o seu representante legal. Defeito Juan de Castro o día que se examinou enMadrid «dixo que avia muchos años quel usava y

praticava el arte de la flobotomia con barberos y

maestros exsaminados en ella».

I XUNTA DE GAllerACON8ELLERIA DE CULTURAE DEPORTE

Dende a Idade Media, a figura do barbeiro san­grador preséntasenos como un oficial intermedioque cumpría unha función socio-sanitaria que íadende a extracción dunha moa e a realización desangrías, ata un simple afeitado. A súa función máisdelicada e complexa era o exercicio da flebotomía,é dicir, a arte de evacuar sangue do corpo humanocon fin terapéutico e a través de distintas técnicas.

Ata que a medicina académica abandonou os con­ceptos da tisio-patoloxía galénica, creérasedurante séculos que o exceso de sangue no corpohumano (plétora) ou a súa corrupción (cacoquimia)podían ocasionar alteracións patolóxicas que eraposible remediar a través de sangrías terapéuticas, édicir, da evacuación mediante flebotomía do sangueexcesivo ou alterado. A evacuación realizábase a tra­vés de distintas técnicas como aplicación de same-

Esta parte da vida de Juan de Castro coñecémolagrazas ao título que chegou ao Arquivo HistóricoProvincial de Ourense como encadernación dunprotocolo notarial do ano 1672 procedente da escri­banía allaricense de Basilio Feijoo.

Este tipo de títulos ou cartas de licenza, queacreditan unha capacitación e autorizan o exerciciodunha determinada actividade profesional, sondocumentos de carácter persoal e intransferi­ble, de xeito que cando o titular falece perden tod¿o seu valor xurídico. Tras o pasamento de Juan deCastro, soamente se apreciou o valor do materialque ser~:í-ªd€}sOpbíte documental, neste caso perga­miño, toda vez que o futuro valor histórico nonadoitaba estimarse. Así, durante a Idade Moderna, eincluso ata mediados do século XIX, foi unha prác­tica frecuente a reutilización dos vellos pergamiños«reciclándoos» para encadernar as follas de papelde mazos e libros. Grazas a isto, o AHPOu conservadocumentos de gran valor tales como pezas musi­cais medievais e modernas de gran interese, frag­mentos de copias de códices como o Calixtino ourestos de incunables como o Misal Auriense.

En definitiva, a «reciclaxe» deste pergamiño co­mo encadernacióIÍ permitiu que sobrevivise o sufi­ciente para que o paso do tempo dotase de valorhistórico ao seu contido. No arquivo histórico vol­veu a ser tratado como título e non como unha sim­ple encadernación, de maneira que a informaciónplasmada nese soporte permite hoxe achegarnos aunha actividade xa desaparecida como a flebotomía.

o barbeiro sangrador e a arte daflebotomía