INSTITUTO GALEGO DAVIVENDA E SOLO

Plan Sectorial Galego de Solo Residencial

Anexo II.1 Delimitación das Áreas

Funcionais

A ESTRUTURA TERRITORIAL DE GALIZA E

CRITERIOS PARA A DELIMITACIÓN DE ÁREAS

FUNCIONAIS DE REFERENCIA PARA O PLANO

SECTORIAL DE VIVENDA DE GALICIA

Estudo realizado por

Xavier Vence. Catedrático de economía aplicada da USC

Xosé Constenla. Investigador do IDEGA da USC

Grupo ICEDE (USC)

Para o documento do PLANO SECTORIAL DE

VIVENDA DE GALICIA elaborado por IDOM para a

Consellería de Vivenda e Solo da Xunta de

Galicia

Compostela, 11 de maio 2008

A ESTRUTURA TERRITORIAL DE GALIZA E CRITERIOS PARA A DELIMITACIÓN DE

ÁREAS FUNCIONAIS DE REFERENCIA PARA O PLANO SECTORIAL DE VIVENDA DE

GALICIA

INDICE

I. Introdución .................................................................................................................................. 3 II. A estrutura territorial de Galiza e a súa delimitación político-administrativa ............................. 5 III. As áreas funcionais: proposta de delimitación ........................................................................ 10

Delimitación de Áreas Funcionais en base a fluxos de mobilidade residencia-traballo ....... 11 IV. As áreas funcionais para o Plano Sectorial de Vivenda de Galiza: escala, estrutura sectorial e volume de fluxos intermunicipais ................................................................................................. 21 V. Dinámica da poboación e o emprego por área funcional......................................................... 87 VI. Conclusións ............................................................................................................................ 96 BIBLIOGRAFÍA ............................................................................................................................ 99

I. Introdución

A delimitación funcional dun territorio –sexa cal sexa o método- ha de responder con tino

a dous factores de especial importancia. Por unha banda, ter claramente identificado o obxectivo

concreto da división funcional que se persegue (neste caso orientada cara ás políticas de

vivenda e, en particular, vivenda protexida) na medida em que a funcionalidade distingue ás

propostas de delimitación territorial en relación á natureza das mesmas (entendendo que poden

existir delimitacións territoriais distintas cando se fala de áreas funcionais dependendo do

obxectivo concreto das mesmas –vivenda, solo empresarial, administración territorial, saúde,

servizos sociais entre outros). Pola outra, trátase de realizar unha reflexión –neste caso partindo

da aplicación da metodoloxía dos fluxos de traballo/residencia- sobre as lóxicas de articulación

interna do espazo e sobre como se distribue a poboación e a actividade económica.

No caso concreto de Galiza, nos últimos decenios temos asistido a unha lenta e, en

ocasións, problemática pero tamén profunda transformación dos procesos de urbanización.

Como resultado preliminar temos un país con certas disfuncións entre un dinamismo

socioeconómico nun contexto fundamentalmente urbano/atlántico e un

despoboamento/avellentamento das estruturas no universo interior/rural, coa excepción dun

certo número de vilas intermedias. Esta situación vese agravada por unha división territorial e

administrativa que non se amolda por completo ás lóxicas e aos usos sociais sobre o espazo nin

satisface ás ferramentas de gobernabilidade a todas as escalas. Polo tanto, está totalmente

xustificado que as distintas administracións públicas con competencias, no intento por ofrecer á

cidadanía unha serie de políticas e servizos do xeito máis eficiente e eficaz posíbel, reflexione en

delimitacións funcionais que garantan un equilibrio territorial en distribución dos recursos e en

índices de desenvolvemento futuro.

Neste sentido, as áreas funcionais supoñen unha delimitación territorial alternativa para

analizarmos as dinámicas socioxeográficas e ecónomica que se detectan no país. No estudo

sobre necesidades empresariais de solo produtivo en Galiza 2006-2015 elaborado polo Grupo

ICEDE da USC baixo a dirección do profesor Xabier Vence Deza por encargo do Instituto Galego

de Vivenda e Solo, o concepto de áreas funcionais baseadas nos fluxos de residencia-traballo

resultou indicado, conxuntamente coa división comarcal e municipal, para artellar a política de

creación de solo productivo de carácter estratéxico.

O que se pretende neste traballo é definir, delimitar e xustificar áreas funcionais de

referencia para o Plano Sectorial de Vivenda de Galiza, aplicando a metodoloxía dos fluxos de

mobilidade residencia-traballo intermunicipais, é dicir, as áreas dentro das que tenden a

producirse os desprazamentos diarios entre o lugar de residencia e o de traballo da poboación

laboral. Deste xeito, poderemos chegar a unha aproximación de espazos susceptibeis de se

converter en mercados de vivenda.

O procedemento estatístico para a determinación das áreas funcionai realizase a partir

dunha matriz de fluxos residencia-traballo entre os 315 municipios de Galiza, proporcionada polo

IGE partindo dunha exploración ad hoc do Censo de Poboación e Vivenda de 2001. As

agrupacións municipais prodúcense en función da intensidade relativa dos fluxos município a

município e en función dos critérios de autocontención fixados a priori. Os resultados permiten

delimitar as áreas funcionais así definidas e coñecer o volume de poboación involucrada. Todo

isso é susceptible de plasmarse nunha cartografia multinivel.

En todo caso, para presentar unha proposta de delimitación acaída e coherente coa

dinámica e coa realidade xeosocial de Galiza, cómpre resolver certas disfuncións que pode

presentar o resultado da aplicación directa do algoritmo de agregación. É por iso, que o

(re)coñecemento intenso de determinados factores e criterios económicos e territorias que

actúan nivel local pode servir para a xustificación desa nova definición de espazos

supramunicipais para a vivenda que se procura.

Por outra banda, é mester reparar na natureza concreta do traballo a un nivel máis

amplo e global. Do que se trata é de definir espazos de referencia a modo de mercados de

vivenda no eido fundamentalmente da vivenda protexida. Trátase dun factor a ter en conta, xa

que as políticas públicas en materia de vivenda protexida deben responder en primeiro lugar a

satisfacer á demanda existente, pero tamén, en segundo, pode representar un elemento indicado

para impulsar un proceso de reequilibrio territorial do país.

En definitiva, o obxecto do presente encargo céntrase na elaboración dun estudo

encamiñado a delimitar áreas de actuación funcionais de referencia para o Plano Sectorial de

Vivenda de Galiza co horizonte 2020, aplicando a metodoloxía da configuración de áreas de

autocontención de fluxos de traballo-residencia.

II. A estrutura territorial de Galiza e a súa delimitación político-administrativa

II.1. Unha primeira aproximación á estrutura territorial de Galiza

A actual organización do territorio en Galiza constitúe unha realidade herdada por

procesos de doble sentido e natureza. Uns teñen que ver nomeadamente coa plasmación

espacial do modo de produción económico imperante nunha realidade periférica e atlántica;

outros, fundamentalmente atañen aos instrumentos de división político-administrativos

establecidos de xeito arbitrario e con vocación homoxeneizadora. Tal vez, ambos os dous

procesos haberá que tomalos de modo relacionado. No proceso histórico do que falamos

xurdiron fortes nexos de retroalimentación e complementariedade. De feito, habería que

reflexionar sobre en qué medida as divisións administrativas do territorio propiciaron condicións

benévolas co sistema económico.

Se reparamos nas divisións politico-administrativas existentes no territorio galego

poderemos analisar de vagar algunhas disfuncións e debilidades. A ninguén se lle escapa a

estas alturas que na teoría as delimitacións que mellor poden definir ao modo secular de ocupar

o territorio en Galiza non se poden encadrar co actual mapa administrativo ferreamente

controlado polos concellos e as provincias. En efecto, son a bisbarra ou comarca e a parroquia,

as entidades que historicamente definiron o territorio como plasmación dos usos sociais sobre o

espazo, o xeito de ocupalo e o proceso de asentamento.

Porén, cómpre, na actualidade, seguir ampliando e aprofundando na definición desa

nova delimitación. Tal vez, o criterio decisorio máis apropiado sexa a funcionalidade específica

que se escolla á hora de realizar a delimitación. Como resultado teremos tantos mapas como

funcións ou finalidades funcionais sobre o espazo. En todo caso, no que toda a comunidade

científica está de acordo é en que a organización territorial que con maior eficacia e eficiencia

pode contribuir a recoñecer o espazo e a o xestionar dun modo máis equitativo, é aquela que

recoñece dous tipos de entidades: unha superadora dos límites municipais e inferior á escala

provincial e outra de ámbito inferior ao concello e con maior participación e organización máis

áxil.

Deste xeito, a estructura territorial en Galiza, como vaticinio especulativo, podemola

artellar en función da definición de 9 ou 10 macrocomarcas ou rexións. Unha rexión sempre se

refire a unha escala intermedia e, neste caso, sería un nivel territorial situado entre o local e o do

país. Esas rexións das que falamos, transformaríanse nun primeiro nivel efectivo de

interpretación (non tanto de xestión) do espazo das catro provincias. Unha rexión centralizada

por cada unha das cidades principais: Ferrol, desde o Eume até Estaca de Bares; A Coruña;

Santiago, coa súa bisbarra máis as de Padrón, Barbanza, Noia-Muros, e tal vez O Xallas e

Ordes; Pontevedra, até Soutomaior, Moaña, Pazos de Borbén e Fornelos polo sur, e o límite

clásico do Ulla polo norte; Vigo, no resto da provincia de Pontevedra; Lugo e Ourense, como

referentes de boa parte dos seus actuais territorios: A Mariña lucense, cunha estructura

polinuclear; O Valdeorras, apostando pola centralidade de O Barco; e, sen unha idea prefixada,

A Montaña oriental, como un espazo individualizado para implementar políticas específicas de

revitalización e desenvolvemento sustentábel. Estas rexións poderían definir os límites máximos

das futuras áreas metropolitanas (en contextos moi urbanizados), ou simplemente ser as

unidades básicas nas que fundamentar unhas Directrices de Ordenamento Territorial para

Galiza.

Nos últimos tempos, tense proposto con frecuencia, e sen moito rigor, a delimitación do

país empregando as denominadas áreas metropolitanas e urbanas. Este tipo de nivel territorial

deben constituir –sería desexábel- o alicerce da nova territorialización a materializar tanto no

Eixo urbano atlántico como nos entornos das cidades do interior, Lugo e Ourense. Trátase de

espazos poucos extensos no conxunto de Galiza (entre un tercio e un cuarto da súa superficie

total) pero que concentran a maioría da poboación e da riqueza. Por iso a necesidade de

xestionalos máis alá dos concellos actuais que, se ben acadan e continuarán mantendo un

enorme protagonismo no goberno dos cidadáns, non son quen de gobernar ámbitos cada vez

máis complexos derivados da consolidación de aglomeracións urbanas.

Para o resto do país, o espazo interior rural, a marxe litoral e os territorios de montaña,

(máis ou menos dous tercios da extensión pero só un 30% dos habitantes) a fórmula de

integración supralocal sería a conformación (ou reaproveitamento) de comarcas funcionais,

cunha cabeceira ben nítida. Estamos a falar dunha estructura territorial definida pola existencia

de concellos moi cativos incapaces de xestionar determinados servizos vinculados á

concertación urbanística, á planificación integrada do transporte, á promoción turística conxunta

ou á administración de certos servizos públicos. En todo caso, os grandes obxectivos deste tipo

de niveis territoriais serían: correxir o declive rural, atraer investimentos, xerar actividade

económica e procurar unha correcta territorialización dos servizos básicos. Trátase entón, de

crear entidades administrativas, fundamentadas na lexitimidade dun amplo consenso político e

social, cunha cabeceira a potenciar e cuns obxectivos de gobernanza concretos e explícitos

(mellora da calidade de vida da cidadanía e procura do reequilibrio territorial dentro do país).

Ademáis das áreas urbanas e a comarcalización do interior, cómpre simplificar o mapa

municipal das áreas menos dinámicas de Galiza. Apoiando financeiramente (mesmo con axudas

a fondo perdido e desgravación de certas taxas) a fusión de concellos de menos de 2.000

habitantes. Unha división en municipios máis simple axudará á mellor atención da colectividade,

a desenvolver unha xestión pública máis eficiente e facilitará as necesarias dinámicas de nova

comarcalización e de conformación de áreas urbanas ou metropolitanas.

II.2. O papel dos concellos e o inframunicipalismo

Temos comprobado que as limitacións da malla municipal en Galiza ten provocado

certas disfuncións de xestión e gobernanza pero tamén de perda de identidade territorial. É certo

que o concello como entidade político administrativa ten adquirido un protagonismo primordial en

aspectos que redundan na calidade de vida e no desenvolvemento socioeconómico. Por outra

banda, tamén debemos recoñecer que a súa presenza é garante da participación a través da

implicación activa da xestión ou da lexítima reivindicación. Porén, os concellos arrastran

numerosas rémoras e disfuncións que teñen diminuído a súa eficacia como entidade prestadora

de servizos pública e como órano de representatividade social. A problemática céntrase en

temas xa recorrentes e ampliamente divulgados: as carencias financeiras dun importante

números de municipios, a debilidade política e funcional, a execesiva tutela e dependencia de

administración de nivel superior, a inadaptación dos límites administrativos ás dinámicas

territoriais e económicas recentes e tamén a feble repercusión das fórmulas de cooperación

supramunicipal.

Unha das claves desta situación pode ser a dimensión dos propios entes. Se temos en

conta o proceso de creación do mapa municipal, que foi proposto en 1833 por Javier de Burgos,

o feito de que pouco ou nada mudou dende entón e as motivacións político-ideolóxicas da

configuración do modelo, comprenderemos que os conflictos espacias que hoxe agochan os

concellos son consecuencia dunha estructura territorial que non se adaptaba aos xeitos de vida

da poboación do país, que respondía a finalidades de control e de recadación, que significou a

integración dun modelo válido para outros sectores da península con paisaxes dominados pola

concetración da poboación e que contribuíu a tensionar as relacións sociais sobre o espazo,

xenerando cotas de poder local extralimitadas e acentuando as diferenzas e o desequilibrio.

Referíndonos á dimensión reducida de moitos concellos galegos -o denominado proceso do

inframunicipalismo, alcumado por Font i Llovet- é sabido, que trátase dunha proliferación de

pequenos concellos, cunha marcada insuficiencia económica, técnica e funcional, con grandes

dificultades para exercer competencias que lle son propias e sometidos a unha enorme

dependencia respecto a niveis de gobernanza superiores.

O inframunicipalismo é un fenómeno claramente á alza nas zonas rurais como

consecuencia do intenso proceso de despoboamento sofrido. Tanto este feito como o grande

crecemento e expansión física das áreas metropolitanas que, como temos visto, supera os

marcos adminitrativos locais e implica a aparición doutro tipo de disfuncións, estase dinate dunha

manifesta inadecuación das estructuras administrativas ás dinámicas socioeconómicas e aos

diferentes modelos de ocupación do espazo que converten en obsoleta e inaxustada a

tradicional delimitación municipal.

II.3. A solución comarcal: unha valoración crítica

Entre as solucións máis reconrrentes e publicitadas nos últimos tempos, cómpre valorar

e citar aquí o proceso de comarcalización de Galiza e o mapa comarcal resultante que culminou

en 1996 como unha lei do parlamento do país. A tentativa que definía 53 entidades comarcais

nunca gozou do respaldo popular nin política axeitado. Unha solución territorial que semellaba

unha proposta conducente a crear novos territorios que agrupasen varios concellos, asumisen

algunhas competencias municipais e provinciais, rematou sendo unha realidae voluntarista, de

comarcalización vencellada á xestión de proxectos de desenvolvemento territorial e definindo

unha estructura territorial desaxustada, alienada dos procesos sociais e que volvía a desvirtuar o

espazo xeográfico do país. Ademais, as entidades xeradas non posuían unha compoñente

político-administativa polo que a súa capacidade de xestión e de implicación coas lóxicas

estruturais do territorio eran extraordinariamente limitadas. A falta de amplo consenso e a

inexistencia de participación dende o comezo convertíu esta posibilidade nun fracaso polos

seguintes motivos:

A. A comarcalización nunca se formulou como unha proposta ampla, nacida do acordo

político. Era percibida como unha aposta do partido gobernante con toda a oposición á

contra ou á expectativa.

B. procedemento tivo un criterio impositivo. Decidíuse comarcalizar porque unha entidade

do goberno autonómico o entendía necesario e non se valoraba como demasiado

significativo abrir un proceso de negociación con outros axentes implicados.

C. A proposta adscribía concellos a territorios cos que rivalizaban ou non se sentían

identificados o que provocaba crecentes dificultades concretas ao negar a determinados

espazos a conformación dunha comarca.

D. Todo o proceso foi agravado pola crise provocada polo levantamento de A Fonsagrada,

onde a reivindicación era o recoñecemento dunha bisbarra propia como instrumento

para a corrección do declive de toda a área.

En definitiva, a lei 7/1996 de comarcalización de Galiza, semellaba cumprir o desexo

estatutario, pero definíu territorios supramunicipais sen atribucións de entidade, nun contexto de

revalorización do papel político das deputación provinciais e de afirmación do poder dos alcaldes

(non do poder local). Ademais, xogar con comarcas baseadas en fundamentos distintos facilitaba

asumir calquera reivindicación favorábel á definición dunha bisbarra que se plantexara desde

distintas instancias do país. Segundo a Sociedade de Desenvolvemento, a división establecida

diferenciaba catro tipos de comarcas en función do espazo concernido: metropolitanas, urbanas,

rururbanas e rurais. Esta tipoloxía podía ser acaída se se abordase unha intervención integral

sobre o territorio galego. Porén, isto non aconteceu e as comarcas que realmente recibiron algún

impulso –sexa cal for- foron as rurais ou rururbanas. A comarcalización efectiva tendeu a fuxir

dos espazos urbanos, precisamente os que concetraban o efectivo humano e a potencialidade

económica. Esta dominante rural do proceso comarcalizador respondeu a dous factores: un

intento de non xerar novos conflictos en áreas cun poder municipal forte (en xeral, as cidades e

as súas periferias); a orientación que as comarcas seguiron na práctica de deixar de ser novos

territoriosque ampliaban o estreito marco local para converterse en asociacións conxunturais de

concellos onde se xestionaban proxectos e fondos europeos. Na actualidade, a idea dunha nova

territorialización definida a comezos de 1990 ficou enterrada e sen contido político ningún.

III. As áreas funcionais: proposta de delimitación

A elaboración do plan estratéxico de vivenda protexida require a determinación das unidades

territoriais acaídas para o planeamento. A oferta de vivenda debe atender as necesidades da

poboación en expansión, a poboación inmigrante e a poboación que procura unha relocalización

por razóns laborais, custos de acceso á vivenda, servizos complementarios, etc. O ámbito

territorial axeitado para planear as necesidades da oferta de vivenda en xeral e da vivenda

protexida en particular será o delimitado polas áreas funcionais de fluxos diarios residencia-

traballo. Iso significa que as divisións administrativas municipais ou provincial non resultan

apropiadas na medida en que non se correspondenden cos ámbitos reais dos fluxos de

mobilidade diaria da poboación na actualidade; tampouco a división comarcal construída sobre

unha morfoloxía histórico-natural se axeita ao ámbito deses fluxos residencia-traballo que

caracterizan o modo de vida nos últimos lustros.

Unha delimitación territorial alternativa para analizar a dinámica do sistema produtivo e

as necesidades de vivenda (e vivenda protexida) consiste en tomar en consideración os criterios

que definen un área funcional. Na literatura sobre a análise territorial existen diferentes

aproximacións e metodoloxías para delimitar o que se ha de considerar unha área funcional.

Frente ao enfoque nodal, que parte da identificación a priori dos polos ao redos dos que van

definirse as áreas funcionais, nós optamos por un enfoque non-nodal, construindo a área

funcional de abaixo arriba (Karlsson&Olsson, 2006). Neste caso definimos as áreas funcionais

en base aos ámbitos de mobilidade residencia-traballo, é dicir, as áreas dentro das que tenden a

producirse os desprazamentos diarios entre o lugar de residencia e o lugar de traballo da

poboación laboral. Como factor de determinación desa área utilizamos a matriz de mobilidade

laboral intermunicipal elaborada a partires do Censo de 2001. Unha área funcional é un área ou

“mercado de traballo” que internaliza a maior parte dos fluxos residencia-traballo alcanzando un

nivel de autosuficiencia determinado, establecido a priori. Neste estudo utilizamos níveis de

autosuficiencia do 80%. Iso quere decir que se agregan todos os concellos que sexan necesarios

para que o 80% dos fluxos residencia-traballo se produzan internamente ao conglomerado asi

construído. No caso de Galiza-2001, ao utilizar o criterio de autosuficiencia do 80% aparecen

delimitados 30 áreas funcionais ou “mercados de traballo”, de dimensións moi dispares, que

cubren todo o territorio1.

1 A información de base aqui presentada procede do estudo sobre a “Demanda de necesidades empresariais de solo productivo” realizado polo grupo ICEDE para o IGVS en 2007. O procedemento estatístico para a

Este tipo de unidades funcionais poden resultar indicadas para articular a política territorial e, en

particular, para plantexar actuacións estratéxicas de creación de oferta de vivenda protexida. A

validez xeral deste criterio de delimitación das unidades funcionais non quere decir non presente

certas eivas cando se trata de áreas rurais moi despoboadas e con baixa densidade de fluxos,

en cuxos casos será pertinente adoptar criterios adicionais de agrupación, como pode ser o

establecemente de algún limiar mínimo poboacional.

Delimitación de Áreas Funcionais en base a fluxos de mobilidade residencia-traballo

AREA FUNCIONAL = Conxunto de municipios en cuxo ámbito se cambia de municipio de residencia sen cambiar necesariamente de municipio de traballo e se cambia de municipio de traballo sen cambiar necesariamente de municipio de residencia MATRIZ DE VIAXES

• POBOACIÓN OCUPADA RESIDENTE (P.O.R.) = Residentes con emprego, traballando no municipio e noutros (“Saídas”) = Suma das “filas” da matriz

• POSTOS DE TRABALLO LOCALIZADOS (P.T.L.) = Emprego localizado, residentes no municipio ou noutros (“Entradas”) = Suma das columnas da matriz

Método dos máximos valores de relación do municipio: VALOR DE RELACIÓN (VR) entre dous Municipios (A y B) ou “Agrupacións” creadas no proceso (Smart 1971) ((AB^2) + (BA)^2))* 100 VR= ------------------------------- A * B Máximo= 200 (todolos “traballadores” do municipio A “viven” no municipio B, e viceversa) Mínimo= 0 (non hai ningunha relación entre “A” e “B” VR= indicador de conectividade, sen unidades, relativa ás dimensións dos dous municipios, conxuntamente. Este indicador detecta a conectividade entre municipios “pequenos” antes que entre “pequenos” e “grandes”, xustamente porque ao volume de fluxos (que figuran no numerador) tenderán a depender do tamaño do concello máis pequeno e, en cambio, no denominador aparece multiplicado polo tamaño do concello grande. Isto tende a xenerar asociacións e “áreas funcionais” demasiado pequenas en número de habitantes e fluxos naquelas áreas rurais con baixa densidade de poboación. AREA FUNCIONAL DO 80% DE AUTOSUFICIENCIA “agrupacións” ata alcanzar menos do 20% de “entradas” e “saídas” = “autosuficiencia” maior do 80% = “mercado de traballo do 80%”.

determinación das áreas funcionais foi feito a partir dunha matriz de fluxos residencia-traballo entre os 315 municipios de Galiza, matriz proporcionada polo IGE a partir dunha explotación ad hoc do Censo de Poboación de 2001. Para unha descripción da metodoloxía remitimos ao lector á literatura especializada e, en particular, á seguinte publicación: Direcció General De Planificació I Acció Territorial (1995), Els mercats de treball de Catalunya, 1981-1986-1991, Barcelona, Generalitat de Catalunya.

Neste caso agrúpanse os municipios que teñen entradas ou saídas superiores ao 20% (se non acadan ese nivel quedan como municipio pechado ou autosuficiente). O proceso de agregación continúa de xeito secuencial até acadar o 80% por entradas e por saídas, punto no que se detén o proceso de agrupación Unha vez realizado todo o proceso de agrupamentos resultan 30 Mercados de Traballo plurimunicipais (que engloban 313 concellos) e 2 pechados unimunicipais-autosuficientes (Rodeiro e Illa de Arousa). Iso significa que, salvo estes dous, todos os municipios de Galiza teñen “saídas” ou “entradas” superiores ao 20% da poboación ocupada residente ou dos postos de traballo localizados, ou son necesarios para “cerrar” a outros. En todo caso, debido á importancia relativa dos fluxos deses dous municipios autosuficientes cos municipios limítrofes procedemos á sua agregación ás áreas que Lalín e Vilagarcía, respectivamente. Os mercados denominámolos polo nome do concello que actua como pivot do agrupamento.

Área funcional Nº Municipios Ourense 67 Coruña (A) 35 Vigo 26 Santiago de Compostela 21 Lugo 18+1 Ferrol 18 Pontevedra 17 7 Áreas funcionais > 16 municipios Barco de Valdeorras(o) 13 Burela 10-1 Verín 8 Ribeira 8 Sarria 7 Vilagarcía de Arousa 6+1 Monforte de Lemos 6 Ortigueira 5 Lalín 5+1 Cee 5 Viana do Bolo 4 Melide 4 Becerreá 4 Vilalba 3 Sanxenxo 3 Ribadeo 3 Quiroga 3 Monterroso 3 Chantada 3 19 Áreas funcionais 3 - 13 municipios Pontenova (a) 2 Pastoriza(a) 2 Muros 2 Mondoñedo 2 4 Áreas funcionais < 2 municipios

TOTAL 315 30 GALIZA municipios Áreas funcionais Poden distinguirse tres grandes tipos de Áreas funcionais:

a) en primeiro lugar, as 7 grandes “áreas funcionais metropolitanas” que teñen entre 17-18 municipios (Pontevedra, Lugo e Ferrol) e 67 municipios no caso da áreas de Ourense. En conxunto representan 720.000 empregos (74% de Galiza) e 201 municipios (63% do total s./ 315);

b) en segundo lugar, os 8 seguintes Áreas funcionais ao redor de cidades de pequena dimensión (cabeceiras comarcais) que teñen máis de 8.000 empregos (e máis de 10 mil habitantes); cada un deles ten como media ao redor de 7 municipios e engloban un total de 58 municipios (18% do total) e representan 123.000 empregos (13% do emprego total): Ribeira; Monforte de Lemos / Sarria/ /Burela; Barco de Valdeorras; Lalín / Sanxenxo / Vilagarcía de Arousa

c) 15 Áreas funcionais “plurimunicipais” ao redor de pequenas vilas, que alcanzan menos de 8.000 empregos (+-10.000 habitantes); como media teñen ao redor de catro municipios cada un e en conxunto engloban 54 municipios (17%) e 59.000 empregos (6%): Cee / Melide / Muros / Ortiguera; Becerreá / Chantada / Mondoñedo / Monterroso / A Pastoriza / Quiroga / A Pontenova / Ribadeo / Vilalba; Verín / Viana de Bolo. Algunhas destas áreas son de tamaño tan pequeno que resulta cuestionable a súa consideración como “áreas funcionais” e, nalgúns casos, mesmo cabería consideralas como áreas “a-funcionais”.

As maiores áreas funcionais son MERCADOS que superan os 50.000 EMPREGOS (> +- 120.000 habitantes) 1. Vigo (P.O.R.=113.000)(26 municipios);“Mercado”=197.000 empregos (P.T.L.);“Balance”= +5.000 2. A Coruña (P.O.R.=96.000) (35 municipios);“Mercado”=187.000 empregos; “Balance”= +2.000 3. Ourense (P.O.R.=42.000) 65 municipios);“Mercado” = 76.000 empregos; “Balance”= +19.000 4. Santiago de Compostela (21 municipios.); (38.000 - 98.000 empregos /+ 5.000) 5. Pontevedra (17 municipios.); (30.000- 58.000 / -1.000) 6. Ferrol (18 municipios); (26.000- 58.000 /- 1.000) 7. Lugo (18 municipios); (36.000 – 54.000/+1.000) As Áreas funcionais metropolitanas compóñense do seguinte xeito: Vigo 113.030 191.590 196.518 96.9% 94.5%2 36001 Arbo 1153

2 Significado de cada valor Municipio 113.030 (P.O.R. Municipio) 191.590 (POR área) 196.518 (PTL área “con entradas”) 96.9% 94.5%

36003 Baiona 4868 36008 Cangas 9854 36009 Cañiza (A) 2381 36013 Covelo 1287 36014 Crecente 714 36019 Fornelos de Montes 468 36021 Gondomar 5105 36023 Guarda (A) 3931 36029 Moaña 7448 36030 Mondariz 1646 36031 MondarizBalneario 263

36033 Mos 5563 36034 Neves (As) 1252 36035 Nigrán 6993 36036 Oia 1425 36037 Pazos de Borbén 987 36039 Porriño (O) 6485 36042 Ponteareas 7346

36045 Redondela 12257 36048 Rosal (O) 2045 36049 Salceda de Caselas 2676 36050 Salvaterra de Miño 2902 36054 Tomiño 4970 36055 Tui 6725

Coruña (A) 95.496 184.616 186.844 95.3% 94.2% 15001 Abegondo 2202 15003 Aranga 787 15005 Arteixo 10416 15008 Bergondo 2444 15009 Betanzos 5058 15010 Boimorto 1004 15014 Cabana de Bergantiños 2336 15016 Camariñas 2060 15017 Cambre 8745 15019 Carballo 11302 15021 Carral 2080 15024 Cerceda 2065 15026 Cesuras 833 15027 Coirós 597 15029 Coristanco 3096 15031 Culleredo 10055

15032 Curtis 1645 15038 Frades 1225 15039 Irixoa 559 15040 Laxe 1253 15041 Laracha (A) 4269 15043 Malpica de Bergantiños 2788 15047 Mesía 1406 15058 Oleiros 11327 15059 Ordes 5082 15063 Oza dos Ríos 1172 15064 Paderne 1010 15068 Ponteceso 2680 15075 Sada 4373 15080 Sobrado 816 15084 Tordoia 2102 15090 Vilasantar 662 15092 Vimianzo 3251 15093 Zas 2235

Santiago de Compostela 37.929 85.468 90.158 91.2% 86.4% 15002 Ames 8354 15007 Baña (A) 1757 15012 Boqueixón 1890 15013 Brión 2616 15033 Dodro 1116 15045 Mazaricos 2047 15056 Negreira 2569 15060 Oroso 2420 15065 Padrón 3161

15066 Pino (O) 1806 15074 Rois 1970 15077 Santa Comba 4053 15082 Teo 6483 15085 Touro 1808 15086 Trazo 1386 15088 Val do Dubra 1794 15089 Vedra 1979 36017 Estrada (A) 8445 36044 Pontecesures 1175 36056 Valga 2290

Ourense 41.554 80.456 78.967 94.6% 96.4% 32001 Allariz 1748 32002 Amoeiro 706 32003 Arnoia (A) 416

32004 Avión 500 32005 Baltar 438 32006 Bande 729 32007 Baños de Molgas 649 32008 Barbadás 2748 32010 Beade 147 32011 Beariz 312

32012 Blancos (Os) 352 32013 Boborás 783 32014 Bola (A) 428 32016 Calvos de Randín 363 32018 Carballeda de Avia 398 32019 Carballiño (O) 4257 32020 Cartelle 825 32022 Castrelo de Miño 603 32023 Castro Caldelas 571 32024 Celanova 1981 32025 Cenlle 438 32026 Coles 1206 32027 Cortegada 364 32030 Entrimo 408 32031 Esgos 419 32032 Xinzo de Limia 3372 32033 Gomesende 293 32035 Irixo (O) 599 32036 Xunqueira de Ambía 675 32037 Xunqueira de Espadanedo 349 32040 Leiro 607 32041 Lobeira 405 32042 Lobios 672 32043 Maceda 1085 32045 Maside 1061 32046 Melón 322 32047 Merca (A) 725 32049 Montederramo 348 32051 Muíños 610

32052 Nogueira de Ramuín 817 32055 Paderne de Allariz 499 32056 Padrenda 661 32057 Parada de Sil 182 32058 Pereiro de Aguiar (O) 1917 32059 Peroxa (A) 867 32061 Piñor 551 32062 Porqueira 272 32064 Pontedeva 203 32065 Punxín 297 32066 Quintela de Leirado 243 32067 Rairiz de Veiga 523 32068 Ramirás 446 32069 Ribadavia 1935 32074 San Amaro 420 32075 San Cibrao das Viñas 1530 32076 San Cristovo de Cea 1072 32077 Sandiás 522 32078 Sarreaus 489 32079 Taboadela 666 32080 Teixeira (A) 152 32081 Toén 969 32082 Trasmiras 411 32084 Verea 354 32087 Vilamarín 798 32089 Vilar de Barrio 612 32090 Vilar de Santos 255

Pontevedra 29.886 59.766 58.366 83.7% 85.7% 36002 Barro 1576 36004 Bueu 4440 36005 Caldas de Reis 3450 36007 Campo Lameiro 810 36011 Cerdedo 818 36012 Cotobade 1639 36015 Cuntis 2171

36018 Forcarei 1915 36025 Lama (A) 621 36026 Marín 9418 36032 Moraña 1665 36040 Portas 1192 36041 Poio 6074 36043 Ponte Caldelas 2020 36053 Soutomaior 1873 36058 Vilaboa 2447

Ferrol 26.402 59.256 57.850 90.6% 92.8% 15004 Ares 1747 15015 Cabanas 1170 15018 Capela (A) 573 15035 Fene 4986

15048 Miño 1781 15049 Moeche 470 15050 Monfero 966 15051 Mugardos 1829 15054 Narón 11732 15055 Neda 2071 15069 Pontedeume 3039 15070 Pontes G Rodríguez 4104

15076 San Sadurniño 1128 15081 Somozas (As) 500 15087 Valdoviño 2272

15091 Vilarmaior 464 27021 Xermade 872

Lugo 35.850 52.539 53.773 92.8% 90.6% 27004 Baleira 817 27007 Begonte 1270 27010 Castro de Rei 2736 27011 Castroverde 113 27014 Corgo (O) 1502 27015 Cospeito 2102 27018 Fonsagrada (A) 2003

27020 Friol 1559 27022 Guitiriz 2485 27023 Guntín 1437 27034 Navia de Suarna 597 27035 Negueira de Muñiz 89 27039 Outeiro de Rei 1795 27046 Pol 863 27049 Portomarín 883 27053 Ribeira de Piquín 295 27056 Rábade 619 27901 Baralla 1231

As Áreas funcionais de segundo rango son: 15073 Ribeira 9.721 30.327 27.936 87.1% 94.5% 15011 Boiro 7457 15042 Lousame 1418 15057 Noia 5017

15062 Outes 2777 15067 Pobra do Caramiña 3629 15071 Porto do Son 3549 15072 Rianxo 4312

27031 Monforte deLemos 6.427 9.890 9.158 86.1% 93.0% 27008 Bóveda 599 27041 Pantón 837

27047 Pobra do Brollón (A) 784 27058 Saviñao (O) 1515 27059 Sober 741

27057 Sarria 5.100

8.915 8.559 88.0% 91.6% 27024 Incio (O) 818

27026 Láncara 1356 27042 Paradela 1051 27043 Páramo (O) 810 27055 Samos 702 27062 Triacastela 289

27902 Burela 3.483 17.538 17.488 92.5% 92.8% 27002 Alfoz 791 27011 Castroverde 1139 27013 Cervo 1895

27019 Foz 3553 27025 Xove 1333 27038 Ourol 445 27063 Valadouro (O) 991 27064 Vicedo (O) 717 27066 Viveiro 5455

32009 BarcodeValdeorras(O) 5.499 10.474 10.248 92.8% 94.9%

32015 Bolo(O) 300 32017 Carballeda e Valdeorras 805

32029 ChandrexadeQueixa 290 32038 Larouco 173 32044 Manzaneda 324 32060 Petín 342 32063 Pobrade Trives (A) 869 32070 S Xoán de Río 274

32072 Rúa(A) 1940 32073 Rubiá 604 32083 Veiga(A) 365 32088 Vilamartínde Valdeorras 733

36024 Lalín 8.546 14.968 14.883 91.1% 91.7% 36016 Dozón 711

36020 Rodeiro 36020 Agolada 1278 36052 Silleda 3834 36059 Vila de Cruces 2475

36051 Sanxenxo 6.608 11.801 11.450 84.9% 87.5%

36022 Grove (O) 4824 36027 Meaño 2135

36060 Vilagarcía de Arousa 12.614 23.889 23.172 82.6% 85.1% 36006 Cambados 5906

36010 Catoira 1324 36028 Meis 1810 36046 Ribadumia 1690 36061 Vilanova de Arousa 4187

As Áreas funcionais de terceiro rango son: 15023 Cee 2576

6332 5961 86.0 91.3

15028 Corcubión 701

15034 Dumbría 1485 15037 Fisterra 1721 15052 Muxía 2043

15053 Muros 3239

3582 3326 80.5 86.7

15020 Carnota 1852 15061 Ortigueira 2645

6446 5651 80.7 92.0

15022 Cedeira 2529

15025 Cerdido 510 15044 Mañón 631 15901 Cariño 1633

27006 Becerreá 1313

2739 2566 87.2 93.1

27012 Cervantes 780 27037 Nogais (As) 527 27045 Pedrafita do Cebreiro 497

27016 Chantada 3368

5393 4834 84.3 94.0

27009 Carballedo 1331 27060 Taboada 1346 27030 Mondoñedo 1797

2447 2525 87.7 85.0

27027 Lourenzá 1083 27032 Monterroso 1424

3253 3073 82.9 87.8

27003 Antas de Ulla 878 27040 Palas de Rei 1380 27044 Pastoriza (A) 1794

2192 2200 86.5 86.2

27029 Meira 639 27048 Pontenova (A) 1207

1477 1296 81.9 93.4

27054 Riotorto 688 27050 Quiroga 1296

1922 2084 87.1 80.3

27017 Folgoso do Courel 493 27052 Ribas de Sil 387 27051 Ribadeo 3507

4476 4156 84.4 90.9

27005 Barreiros 1279 27061 Trabada 638 27065 Vilalba 5964

6652 6048 80.4 88.5

27001 Abadín 1244 27033 Muras 331

32085 Verín 4500 7007 6772

90.6 93.8 32021 Castrelo do Val 327 32028 Cualedro 577 32039 Laza 453 32050 Monterrei 785 32053 Oímbra 474 32071 Riós 704 32091 Vilardevós 627 32086 Viana do Bolo 1209

2056 1829 83.3 93.7

32034 Gudiña (A) 582 32048 Mezquita (A) 441 32092 Vilariño de Conso 327

Como xa anticipamos, o tamaño desas áreas funcionais así delimitadas é moi dispar. No

caso dos 30 mercados de traballo ou áreas funcionais que resultan ao tomar como criterio unha

autosuficiencia do 80%, podemos distinguir catro grandes tipos de mercados atendendo ao seu

tamaño. Un primeiro grupo é o constituído polos mercados de Coruña e Vigo, que representan o

45,9% do emprego en 2005. Un segundo grupo está constituído polos mercados das outras

cinco cidades que en conxunto representan ao redor do 37%, oscilando cada unha delas entre

un 5 e o 10%. Xunto co primeiro grupo representan o 83% do emprego total de Galiza. Un

terceiro grupo de mercados serían os seis mercados de grandes cabeceiras comarcais que

representan cada unha delas entre un 1% e un 2,5%: Vilagarcía, Ribeira, Burela, Lalín,

Sanxenxo e o Barco de Valdeorras. E o cuarto grupo está constituído polos restantes 17

mercados de escasa dimensión (menos do 1% do total, que en termos absolutos equivale a

integrar menos de 8000 traballadores); este último grupo a penas representa o 6% do total.

Mapa 1: Proposta de delimitación de áreas de actuación. Plano Sectorial de Vivenda de Galiza.

IV. As áreas funcionais para o Plano Sectorial de Vivenda de Galiza: escala, estrutura

sectorial e volume de fluxos intermunicipais

A proposta de delimitación territorial presentada para o Plano Sectorial de Vivenda de

Galiza -aplicada nomeadamente á vivenda protexida- sinala 30 unidades ou áreas funcionais

heteroxéneas tanto pola súa composición social como pola súa natureza xeográfica. Estudar a

validez da metodoloxía empregada para o resultado ofrecido na fase de visualización

cartográfica depende fundamentalmente da explicación emitida en relación ao modelo

cuantitativo concreto resumido nun algoritmo matemático. O que nos ocupa agora é cuestionar,

reflexionar e acreditar –coa axuda de variabeis e aspectos territoriais- o resultado da delimitación

en estricto senso, tratando de convir as solucións aportadas para a corrección de diferentes

disfuncións, para a obtención de probabeis novos subconxuntos ou sub-áreas funcionais e, en

todo caso, unha explicación razoada e fundamentada da proposta final.

Como temos visto en apartados anteriores, as divisións realizadas sobre o territorio non

deben ser tomadas como unha regra invariábel, incuestionábel ou inamobíbel. Polo tanto, de

entrada entendimos que esta proposta tampouco xurdía como “panacea” do debate territorial en

Galiza senón como unha ferramenta útil á xestión de diversos servizos públicos, neste caso da

vivenda protexida. Non é entón unha delimitación con vocación de resolver definitivamente o

problema pendente da organización territorial de Galiza –porque coñecemos ás súas debilidades

e porque non se abríu a un debate máis amplo-, senón que se trata dun eslabón da metodoloxía

concreta empregada e conta coas virtudes e as debilidades do propio modelo.

A base fundamental da proposta de delimitación de áreas de actuación xurde da unión e

da agregación de concellos a entidades terrioriais máis amplas, a partir dos datos resultantes da

aplicación do algoritmo matemático explicitado con anterioridade e tendo como soporte a Matriz

de Mobilidade Obrigada de Galiza do ano 2001. Escolleuse como elemento chave o 80% de

réxime de autocontención. Se ben existían algunhas disfuncións e complicacións ailladas (Illa de

Arousa, Castroverde e Rodeiro), o réxime de autocontención do 90% ofrecía unha delimitación

moito máis homoxeneidora que negaba determinadas sinerxias locais interesantes e facía

imposíbel contribuir a unha acaída distribución dos recursos. A cuestión complexizábase aínda

máis se descendiamos ao nivel do 70% no que numerosos concellos convertíanse en unidades

de seu e a atomización do territorio supoñía un grave risco.

Mapa 2: Áreas funcionais do Plano Sectorial de Vivenda de Galiza e Poboación Absoluta 2001.

Optamos entón, polo mapa definido polo 80% de autocontención tratando de correxir as

disfuncións existentes coa axuda doutras variabeis territoriais, nomeadamente os datos brutos

da matriz de mobilidade obrigada, a distribución da poboación absoluta, a localización das

agrupación singulares en varios rangos e a distribución da poboación activa con desestimación

da poboación ocupada no sector agrario, asumindo neste caso a hipótese de que a poboación

vencellada á agricultura non está implicada na mobilidade obrigada por motivacións laborais.

Para unha concreción das necesidades de vivenda por áreas funcionais será necesario

tomar en consideración outro tipo de variabeis máis directas como, por exemplo, os datos

ofrecidos polo Rexistro Xeral de Solicitantes de Vivenda Protexida ou polo Rexistro Xeral de

Persoas Dependentes. Porén, entendemos que non se trata unicamente de delimitar áreas de

actuación para un estudo de balanzas de demanda de vivenda protexida indicando as zonas con

maior número de rexistros, senón de contribuir, ao mesmo tempo, á corrección de desequilibrios

territoriais, engadindo criterios de redistribución dos servizos e potenciando determinadas áreas

de desenvolvemento.

Outro factor que se tivo en conta é o tipo de actuacións que o plano sectorial recoñecía e

levaría a cabo. Non se trataba tan só de grandes actuacións nas áreas superpoboadas

metropolitanas co obxecto de desafogar a actividade edificativa e o prezo da vivenda, senón

tamén de pensar en procesos máis modestos cumprindo outro tipo de funcións sociais.

Cando falamos de vivenda protexida debemos considerar unha serie de variabeis e

criterios que poden intervir na definición das políticas concretas a desenvolver e, en

consecuencia, aquelas cuestións con referencias espacias que poden axudar a complementar a

súa proposta cartográfica. Partimos da base de que, por moitos motivos, en Galiza actúan de

xeito cruzado e complementario distintas sinerxias de mobilidade e ocupación do territorio que

contribúen a complexizar o sistema territorial. A propia estructura territorial –resultado da

actuación continuada do modo de producción- que vulnera a paisaxe dispersa do país

concentrando a súa poboación no universo urbano e periurbano (deixando despoboado o resto

de Galiza incluíndo miles de asentamentos) e o escenario xerado polas novas infraestruturas,

modalidades de transporte e modos de vida contribúen ao deseño dos usos sociais da vivenda e

a localización da mesma.

Por iso, estudar e comprender a mobilidade obrigada por motivacións laborais constituíu

unha parte fundamental da presente xustificación cartográfica. Para iso, recorreuse a cartografar

os datos ofrecidos pola Matriz de Mobilidade Obrigada de Galiza do ano 2001. Fixémolo en dous

formatos estudando, por unha banda, aqueles fluxos xerais sobre o total do territorio do país

(analisando as intensidades e os saldos totais entre saídas e chegadas) e, pola outra, aqueles

fluxos internos en función das relacións existentes para cada unidade funcional concreta

previamente delimitada e tamén en relación as cabeceiras ou subcabeceiras. Deste modo,

obtivemos tres tipos de mapas para tres tipos de análise:

A. Mapas xerais de fluxos do conxunto de Galiza: permítennos observar intensidades e

comportamentos globais.

B. Mapas internos de áreas funcionais: permítennos analisar o comportamento de cada

fluxo en cada unidade co fin de localizar novas cabeceiras.

C. Mapas internos de áreas funcionais en relación a cabeceiras ou subcabeceiras:

permítennos coñecer o comportamento de cada fluxo coa cabeceira, e de cada concello

co balance final de saídas e entradas.

Con esta metodoloxía e salvando as dificultades ofrecidas pola arquitectura dos datos e

a disposición escollida para a cuantificación estatística, tiramos unha serie de conclusións en

relación aos fluxos, ás delimitacións funcionais elaboradas e ao comportamento do algoritmo

escollido:

A. É interesante comprobar como en Galiza, á marxe dos comportamentos interiores de

cada unidade funcional, existe un volume de fluxos importante mesmo entre núcleos e

áreas relativamente alonxadas, o que parece suxerir que o factor distancia non actúa

como un determinante absoluto nas relacións de mobilidade-traballo. A concentración do

dinamismo nun número reducido de áreas fai que a a densidade das relacións estexa

moi hierarquizada. De feito, se observamos as relacións de fluxos entre as cabeceiras

de unidades funcionais pouco dinámicas, vemos como existen fluxos de importancia

relativa e absoluta maior con cabeceiras máis lonxanas que coas do propio entorno

próximo.

B. Isto, pon de manifesto unha das maiores debilidades e eivas do modelo, xa que ao

primar as relacións de menor intensidade, logra pechar áreas de actuación funcional con

apenas movementos.

C. As delimitacións funcionais elaboradas para o universo urbano están dotadas dunha

grande coherencia interna e externa a xulgar polos comportamentos de fluxos

reflexados. As complicacións comezan cando os fluxos que sustentan algunhas áreas

funcionais non superan unha marxe superior a 50 habitantes en ambos sentidos. Así,

vemos como pode que existan concellos que forman parte dunha área funcional

determinada sen que teñan relación directa co concello cabeceira. Nestes casos

podemos dicir que estamos diante de espacios “a-funcionais”, que son espacios con moi

baixo dinamismo, envellecemento e regresión demográfica.

A seguir, interesounos comprobar a coherencia das áreas funcionais recollidas no mapa

a través de dous criterios metodolóxicos. Por unha banda, comprobar cal era o número de

agrupacións poboacionais ou asentamentos de cada área en función duns intervalos definidos,

ou dito doutro xeito a qué nivel demográfico habería que baixar para obter cando menos un

núcleo en cada área funcional. Pola outra, comprobar a distribución da poboación absoluta en

cada área para coñecer o tamaño e a incidencia social de cada área e realizar un pequeno

exercicio coa poboación activa ocupada, excluíndo aquela ocupada ou vencellada á actividade

agraria, para comprender as lóxicas tanto dos fluxos como do posíbel comportamento e da

validez do sistema para a aplicación das políticas sectoriais de vivenda. Dalgún xeito, nas nosas

comprobacións quixemos obviar as estratificacións por xénero e por idade, xa que para o traballo

concreto non aportaban ningunha conclusión definitiva.

Os exercicios cartográficos que acompañan a proposta de delimitación presentada

serven para xustificar e validar, dende criterios socioterritoriais, o resultado final adaptado ao

eido da vivenda protexida. Fundamentalmente, empregáronse dúas grandes variabeis: por unha

banda, os grandes asentamentos poboacionais cartografiados en intervalos distintos (dende os

de máis de 10.000 habitantes até os de apenas 1.500) e, pola outra, os datos absolutos da

matriz de mobilidade obrigada de Galiza.

IV.1. Agregacións poboacionais

Para xustificar a viabilidade de cada unha das áreas funcionais propostas –tendo en

conta a finalidade e os obxectivos deste exercicio- establecimos na cartografía todos aqueles

asentamentos de poboación con entidade e tamaño “suficiente” para retratar un mercado tipo de

vivenda. O obxectivo era baixar o nivel poboacional de tal xeito que, polo menos, todas as áreas

funcionais tivesen un asentamento ou agregación poboacional. Elaboramos mapas para 10.000,

8.000, 5.000, 3.000 e 1.500 habitantes. A partir deste último nivel (1.500 habitantes)

consideramos que as agregacións non posuían os atributos suficientes. Neste sentido, tan só

dúas áreas funcionais ficarían sen unha entidade poboacional: A Pastoriza e A Pontenova (que

ademais son as de menor peso demográfico e atópanse entre as que posúen maior relevancia

entre a poboación activa ocupada no sector agrario).

Mapa 3: Poboación absoluta das áreas funcionais e entidades singulares de máis de 10.000 habitantes en Galiza.

Mapa 4: Poboación absoluta das áreas funcionais e entidades singulares de máis de 8.000 habitantes en Galiza.

Mapa 5: Poboación absoluta das áreas funcionais e entidades singulares de máis de 5.000 habitantes en Galiza.

Mapa 6: Poboación absoluta das áreas funcionais e entidades singulares de máis de 3.000 habitantes en Galiza.

Mapa 7: Poboación absoluta das áreas funcionais e entidades singulares de máis de 1.500 habitantes en Galiza.

Metodolóxicamente, o maior problema estivo en agregar os datos de tal xeito que o dato

poboacional que se ofrecese na cartografía fose o de asentamentos consolidados. Non nos

interesaba a poboación xeral dos municipios senón a concentración máis ou menos urbana

establecida en agregacións ou agrupacións de entidades singulares. O que se fixo foi realizar

unha consulta no Nomenclátor que ofrece o IGE para o ano 2007 sobre as entidades singulares

en función dos niveis de volume demográfico seleccionados. Despois, fomos correxindo erros e

disfuncións, xa que a base de datos fundaméntase no mapa parroquial e polo tanto, ofrecía

desagregados datos de entidades que hoxe funcionan como unha mesma entidade. Estes casos

déronse fundamentalmente nas cidades máis grandes, onde, por exemplo, apareceron casos

como Elviña ou Palavea como entidades singulares respecto de A Coruña; Coia para Vigo ou A

Pontepedriña e Conxo para Santiago. Optouse por agregar ad hoc estas disfuncións. O nivel de

agregación ou desagregación elaborouse baixo os criterios urbanísticos de consolidación urbana

para cada planeamento xeral.

IV.2. Poboación ocupada no sector agrario e entidades singulares

Outro importante exercicio elaborado para a presente xustificación tivo que ver cos datos

da poboación ocupada por grandes sectores. Dentro do sistema territorial que resulta da

visualización da distribución da poboación ocupada en Galiza (tendo sempre como obxectivo a

reflexión sobre a vivenda protexida), entendiamos que aquela poboación activa ocupada no

sector agrario e mesmo pesqueiro incidía e intervía dun xeito menor dentro da configuración da

áreas funcionais. Este tipo de poboación exerce unha presión menos intensa en canto a fluxos

de mobilidade por cuestións laborais, xa que enténdese que o seu lugar de traballo está moi

ligado ao seu punto de residencia. E isto é aplicable tanto para a poboación activa ocupada en

actividades do sector primario como para aquelas outras persoas inactivas vencelladas a elas

(xubilados agrarios, poboación fora de idade laboral, etc).

Polo tanto quixemos indagar nestes aspectos tendo dous obxectivos fundamentais:

observar cales das áreas funcionais delimitadas estan dominadas por un predominio da

poboación ocupada no sector agrario e establecer un criterio de conformación de áreas restando

do total da poboación absoluta unha porcentaxe equivalente á porcentaxe de ocupados no agro:

Poboación resultante = POB ABS – [(% POB AGR)x POB ABS]

Deste xeito, afinamos moito máis a consideración de tamaño das áreas funcionais, xa

que naquelas onde o poboación é eminentemente urbana, os efectivos apenas descenden.

Porén, onde predomina o sector agrario na estructura productiva entón, o total da poboación da

área funcional descende de xeito considerábel.

Por último, combinamos esta nova visualización cartográfica coa xerarquía elaborada de

entidades singulares chegando a conclusións que, non por obvias, resultan intranscendentes:

• Aquelas áreas funcionais que aglutinan un maior número de entidades singulares que

superan os 5000 habitantes, sendo as de maior tamaño poboacional e territorial, son as

que posúen maior dinamismo do sector servizos e industrial.

• Cando a poboación ocupada se establece de xeito maioritario no sector agrario, entón

estamos a falar de áreas funcionais nas que se localizan entidades singulares de menos

de 3000 habitantes. Constátase, outravolta, a composición dual da sociedade galega

entre o rural e o urbano, sen apenas existir situacións de tránsito.

• Neste sentido, comezan a se entrever áreas que semellan non gozar de atributos

mínimos para ser consideradas áreas funcionais, polo que, cabería plantexar a súa

desconsideración a efectos do presente estudo ou ben a súa agregación ad hoc en

entidades maiores con funcionalidade evidente.

Mapa 8: Poboación absoluta das áreas funcionais co descenso da porcentaxe de poboación ocupada no sector agrario en Galiza.

Mapa 9: Poboación ocupada no sector agrario por áreas funcionais e enidades singulares en Galiza.

IV.3. Fluxos de mobilidade obrigada

A Matriz de Fluxos de Mobilidade Obrigada de Galiza corresponde a unha explotación

estatística ad hoc elaborada polo IGE a partires do Censo de Censo de Poboación de 2001. A

mobilidade obrigada como elemento socioterritorial permite capturar as liñas de forza da

articulación e dinamismo do país, ao tempo que permite identificar as áreas nas que o

dinamismo económico-laboral actúa como elemento de atracción. A proximidade ou distancia

deses fluxos poden ser factores indicativos da existencia dunha demanda explícita ou latente de

vivenda para unha parte dos ocupados que se desplazan. Para o caso concreto da vivenda

protexida, cómpre partir da base de que a estructura laboral da poboación e o seu dinamismo

condicionan en boa medida o mercado da vivenda, conxuntamente con outras variabeis

hexemónicas como o prezo do solo e da vivenda nos núcleos urbanos centrais ou as dinámicas

poboacionais relacionadas cos procesos urbanos de crecemento periurbano (sen desprezar

outros elementos condicionantes de tipo cultural e histórico como a estructura da propiedade da

terra en Galiza ou o sentimento de apego e identificación). En todo caso, o obxectivo deste

traballo non está guiado pola corrección dos tempos de desprazamento obrigado residencia-

traballo, nin tampouco polo achegamento dos lugares de vivenda aos puntos de traballo ou

viceversa. O obxectivo fundamental deste exercicio era coñecer os movementos internos de

cada área funcional definida, que emanaban precisamente do modelo de algoritmo aplicado a

dita matriz. De igual modo, ao representar cartograficamente os fluxos de mobilidade obrigada

poderíamos pór en consideración a existencia doutros subconxuntos interiores como

centralidades distintas para áreas funcionais de complexidade importante ou elevada.

Para establecer visualizar os fluxos sobre a cartografía de Galiza procedeuse a unha

explotación da citada base de datos da matriz de mobilidade. As potencialidades deste exercicio

son moi importantes aínda que a estructura da base de datos plantexa algúns condicionantes

que é preciso ter en conta. A natureza da mesma conformaba un listado no que ían aparecendo

en relación ascendente todos concellos de Galiza en función do seu código, de tal xeito que o

primeiro era o 15001. Sobre cada referencia establécense os fluxos directos de entrada para

todos aqueles concellos cos que mantén relación directa do seguinte modo:

Entradas Saídas Poboación

15001 15013 541

15032 1257

15078 845

… …

De tal xeito, que se consideramos os municipios de saídas como municipios “B” e ao municipio

de referencia de entrada como “A”, eses municipios serán só “B” dese “A” establecido, porque

15001 actuará noutro caso como municipio de saída, polo tanto “B”, doutra referencia de

entrada. Polo tanto, só poderemos obter as entradas nun concello determinando cando na

búsqueda se condicione o municipo do que queremos ter as entradas coa seguinte fórmula:

Sendo A=15001; x = BA

En todo caso, no exercicio actual establecíase que o fluxo BA de entrada para o concello 15001,

significaba tamén un fluxo de saída para os concellos 15013, 15032 e 15078 (empregando o

exemplo anterior). Ademais, independentemente destes fluxos coa centralidade 15001, cando

outro concello funciona como “A” no sistema, 15078 por exemplo, o tamaño do fluxo influía

tamén na mobilidade obrigada. Polo que optouse por representar os fluxos en base ao sumatorio

de ambos tamaños:

A B

A B Fluxo AB = 556 hab.

Como conclusión podemos dicir, que os fluxos que se representan de modo xeral para

os concellos inclúen a totalidade do sumatorio entre movementos representados no mesmo

vector pero de sentido oposto, pero que inciden de igual xeito no sistema xeral de mobilidade

obrigada e condicionan a carga de fluxos nos mercados de traballo. Por iso, cando non

representamos a totalidade dos fluxos do conxunto dunha área funcional (para o que tan só

deberiamos seleccionala no proxecto SIX) e queremos todas as relacións para un concello

concreto agora a condición sería:

Sendo A=15001 ou B=15001; x = BA+AB

A maior debilidade resultante do modelo céntrase na imposibilidade de realizar consultas

en referencia a varios concello que funcionen como centros ao mesmo tempo, porque o sistema

non soporta que varios códigos municipais actúen ao mesmo tempo como “A” e “B”.

367

189

Mapa 10: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada en Galiza.

Mapa 11: Mapa de saídas nos fluxos de mobilidade obrigada de Galiza por municipios.

O resultado da visualización cartográfica dos fluxos de mobilidade obrigada amosan

comportamentos distintos para cada área funcional. Estes comportamentos veñen corroborar e

validar as conclusións emitidas xa co emprego das outras variabeis explicitadas. Neste sentido,

ao sobrepoñer os resultados dos fluxos de mobilidade no mapa de entidades singulares,

veremos cómo naquelas áreas funcionais onde predominan os núcleos de máis de 5000

habitantes, os fluxos posúen maior peso e dinamismo. Precisamente é nestas áreas funcionais

onde podemos comprobar a existencia de subcabeceiras que gozan de estructuras xeosociais

propias e para as que se poden establecer novos criterios de delimitación funcional. Trátase das

áreas funcionais principais, nomeadamente Vigo (Redondela, O Porriño ou Cangas), A Coruña

(Arteixo e Carballo), Santiago (Ames-Teo) e Ferrol (Neda, Narón, Fene ou As Pontes). Para

Ourense e Lugo a centralidade aparece un pouco máis marcada, polo que non resulta tan

evidente a existencia de pequenos subconxuntos. Tan só é dubidábel no caso dos eixos

Ribadavia-O Carballiño e Xinzo-Celanova no caso de Ourense.

Existen unha serie de áreas funcionais no extremo oposto. Trátase de áreas pequenas

con pouco dinamismo demográfico e escaso peso da poboación ocupada ns servizos: aquelas

demarcacións que non posúen núcleos de máis de 1500 habitantes ou mesmo que non posúen

sen máis. Localízanse nas marxes orientais do país sendo frecuente a súa composición por

apenas dous ou tres concellos: A Pastoriza, A Pontenova, Mondoñedo, Becerreá e Quiroga en

Lugo; e Viana en Ourense. Os fluxos de mobilidade obrigada nestes casos non teñen o

dinamismo que os do resto do país. Este tipo de áreas funcionais aproveitan a debilidade do

propio algoritmo para constituírense como demarcacións singulares. Entre os concellos que

compoñen a área apenas existen fluxos, porén os datos aumentan un pouco cando eses fluxos

se expliciítan en relación ás cabeceiras provinciais ou ás capitais comarcais do entorno.

Mapa 12: Mapa de chegadas nos fluxos de mobilidade obrigada de Galiza por municipios.

Entre estas dúas realidades, existen toda unha serie de unidades de transición que

ocupan o espazo do país dun xeito homoxéneo. As áreas da Mariña Lucense, A Terra Chá e

Lugo Sur; a Terra do Deza e o litoral atlántico coas áreas xeográficas miúdas de Cee, Muros e

Ribeira na Coruña; e Vilagarcía e Sanxenxo en Pontevedra (exemplo da dispersión deste sector

litoral); constitúen o conxunto de áreas funcionais definidas por uns fluxos que, sen gozar do

protagonismo e do dinamismo das grandes cabeceiras do país, xeneran sinerxias propias e

posúen un sistema hierárquico singular en relación ás agregacións poboacionais.

Mapa 13: Mapa de saldos nos fluxos de mobilidade obrigada de Galiza por municipios.

Mapa 14: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada de Galiza por áreas funcionais.

A seguir presentamos o resultado gráfico do traballo cartográfico realizado para cada

área. Os mapas están organizados por provincias: A Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra. En

primeiro lugar recollemos o conxunto total de fluxos internos de cada área funcional delimitada

clasificados por rangos de intensidade; despois aparecen os fluxos internos de cada área

funcional en relación ao dinamismo do concello cabeceira e os saldos municipais (de sorte que

amosen se aportan efectivos ao sistema ou se os reciben); por último, presentamos unha serie

de mapas onde se amosa o comportamento de certas subcabeceiras importantes xunto cos

saldos municipais: Carballo, Ames e Narón na Coruña; Celanova, Xinzo de Limia, Carballiño e

Ribadavia e Ourense; e Marín, Cangas, Redondela, Mos, O Porriño e Ponteareas en

Pontevedra.

Mapa 15: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de A Coruña.

Mapa 16: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Ferrol.

Mapa 17: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Santiago.

Mapa 18: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Ortigueira.

Mapa 19: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Melide.

Mapa 20: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada nas áreas de actuación de Cee, Muros e Ribeira.

Mapa 21: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Lugo.

Mapa 22: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Burela.

Mapa 23: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na áreas de actuación de Lugo-Provincia.

Mapa 24: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Ourense.

Mapa 25: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na áreas de actuación de Valedoras, Viana e Verín.

Mapa 26: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Pontevedra.

Mapa 27: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Vigo.

Mapa 28: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada na área de actuación de Lalín.

Mapa 29: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada nas áreas de actuación de Sanxenxo e Vilagarcía.

Mapa 30: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de A Coruña e saldos por municipio.

Mapa 31: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Ferrol e saldos por municipio.

Mapa 32: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Santiago e saldos por municipio.

Mapa 33: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Ortigueira e saldos por municipio.

Mapa 34: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Melide e saldos por municipio.

Mapa 35: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada dos núcleo cabeceira nas áreas de actuación de Cee, Muros e Ribeira e saldos por municipio.

Mapa 36: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Lugo e saldos por municipio.

Mapa 37: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Burela e saldos por municipio.

Mapa 38: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira nas áreas de actuación de Lugo-Provincia e saldos por municipio.

Mapa 39: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Ourense e saldos por municipio.

Mapa 40: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira nas áreas de actuación de Valedoras, Viana e Verín e saldos por municipio.

Mapa 41: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Pontevedra e saldos por municipio.

Mapa 42: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Vigo e saldos por municipio.

Mapa 43: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira na área de actuación de Lalín e saldos por municipio.

Mapa 44: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do núcleo cabeceira nas áreas de actuación de Sanxenxo e Vilagarcía e saldos por municipio.

Mapa 45: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Carballo na área de actuación de A Coruña e saldos por municipio.

.

Mapa 46: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Narón na área de actuación de A Coruña e saldos por municipio

Mapa 47: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Ames na área de actuación de A Coruña e saldos por municipio

Mapa 48: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Xinzo de Limia na área de actuación de Ourense e saldos por municipio

Mapa 49: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Ribadavia na área de actuación de Ourense e saldos por municipio

Mapa 50: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Carballiño na área de actuación de Ourense e saldos por municipio

Mapa 51: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Celanova na área de actuación de Ourense e saldos por municipio

Mapa 52: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Marín na área de actuación de Pontevedra e saldos por municipio

Mapa 53: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Cangas na área de actuación de Vigo e saldos por municipio

Mapa 54: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Redondela na área de actuación de Vigo e saldos por municipio

Mapa 55: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Mos na área de actuación de Vigo e saldos por municipio

Mapa 56: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de O Porriño na área de actuación de Vigo e saldos por municipio

Mapa 57: Mapa de fluxos de mobilidade obrigada do concello de Ponteareas na área de actuación de Vigo e saldos por municipio

V. Dinámica da poboación e o emprego por área funcional

Unha vez realizada a discusión sobre os diferentes criterios de delimitación das áreas funcionais

de interese para o Plan Sectorial de Vivenda, compre tomar en conta de xeito moi singular o

dinamismo relativo de cada unha desas áreas co obxectivo de capturar os factores clave que

incidirán nos volumes futuros de necesidades de vivenda. Efectivamente, as necesidades de

vivenda dependen da dinámica global da poboación e do seu tecido produtivo, aproximado neste

estudo a través da variábel do emprego.

Comparando os dados da Seguridade Social e dos Padróns Municipais para o mesmo

ano (2005) vemos que hai áreas funcionais ou “mercados de traballo” que presentan un maior

peso de traballadores que de poboación, o que debería corresponderse co feito de recibir máis

traballadores de fóra do mercado que traballadores que acuden a outros mercados3. Eses son os

caso de Coruña, Vigo, Santiago e Lugo. En cambio, en todos as demais prodúcese a situación

inversa. Por outro lado, se comparamos unhas áreas con outras tamén podemos observar, por

exemplo, que a Área funcional de Vigo ten máis poboación que a de Coruña e que acontece

xusto o contrario tomando o volume de emprego. Situación semellante prodúcese entre as Áreas

funcionais de Ourense e Santiago e noutras Áreas funcionais como Lugo e Ferrol, Ribeira e

Vilagarcía, O Barco e Sanxenxo, Sarria e Monforte, Cee e Verín, Melide e Ortigueira,

Mondoñedo e Monterroso, A Pastoriza e Quiroga, e A Pontenova e Viana do Bolo.

Táboa 1. Traballadores e poboación 2005 e peso relativo por área funcional (Mercados Traballo 80%) Mercados TRAB. 2005 PESO/TOT % ACUMULADO POB. 2005 PESO/TOT % A CORUÑA 227.481 23,42% 23,42% 535.056 19,39% VIGO 218.455 22,49% 45,91% 556.658 20,18% SANTIAGO 95.519 9,83% 55,74% 248.346 9,00% OURENSE 84.683 8,72% 64,46% 269.085 9,75% PONTEVEDRA 66.635 6,86% 71,32% 193.974 7,03% LUGO 62.422 6,43% 77,75% 148.001 5,36% FERROL 50.840 5,23% 82,98% 192.884 6,99% VILAGARCÍA DE AROUSA 24.523 2,52% 85,50% 77.746 2,82% RIBEIRA 22.067 2,27% 87,78% 103.202 3,74% BURELA 17.938 1,85% 89,62% 53.615 1,94% LALÍN 14.005 1,44% 91,06% 41.943 1,52% SANXENXO 11.229 1,16% 92,22% 33.294 1,21% O BARCO DE VALDEORRAS 10.074 1,04% 93,26% 34.457 1,25% 3 Tamén pode existir un efecto sé das empresas, no sentido de que nalgúns casos os afiliados á SS podan figurar nun lugar diferente a onde efectúa realmente o traballo.

SARRIA 7.944 0,82% 94,08% 25.485 0,92% MONFORTE 7.516 0,77% 94,85% 34.641 1,26% CEE 5.582 0,57% 95,42% 24.326 0,88% VERÍN 5.402 0,56% 95,98% 28.697 1,04% VILALBA 5.167 0,53% 96,51% 19.551 0,71% MELIDE 4.793 0,49% 97,01% 18.140 0,66% ORTIGUEIRA 4.763 0,49% 97,50% 23.239 0,84% RIBADEO 4.452 0,46% 97,95% 14.205 0,51% CHANTADA 4.309 0,44% 98,40% 16.144 0,59% MUROS 2.653 0,27% 98,67% 15.239 0,55% MONDOÑEDO 2.488 0,26% 98,93% 7.540 0,27% MONTERROSO 2.343 0,24% 99,17% 10.635 0,39% BECERREÁ 2.102 0,22% 99,38% 8.295 0,30% A PASTORIZA 1.831 0,19% 99,57% 5.567 0,20% QUIROGA 1.549 0,16% 99,73% 6.800 0,25% A PONTENOVA 1.364 0,14% 99,87% 4.732 0,17% VIANA DO BOLO 1.234 0,13% 100,00% 7.316 0,27% TOTAL GALIZA 971.363 100,00% 2.758.813 100,00% Fonte: Elaboración propia en base á Administración da Seguridade Social e Padróns Municipais.

Gráfico 1.

Traballadores e poboación, peso relativo por mercad o, 2005. Mercados 80 %.

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

A CORUÑA VIGO SANTIAGO OURENSE

PONTEVEDRA LUGO FERROL

VILAGARCIA DE AROUSA RIBEIRA BURELA

TRAB/TOTAL % POB/TOTAL %

Fonte: Elaboración propia en base a Administración da Seguridade Social.

Gráfico 1. (continuación)

Fonte: Elaboración propia en base a Administración da Seguridade Social.

Analisando a evolución do emprego entre 2001-2005 por áreas funcionais observamos que os

maiores incrementos absolutos prodúcense nas dúas grandes Áreas funcionais: Vigo e A

Coruña, seguidas de Santiago, que en termos relativos medra máis que as dúas anteriores. Só

hai unha Área funcional que diminúe, a de Monterroso; pero si hai algunhas Áreas funcionais que

crecen moi pouco como son as de A Pontenova (1,11%, gaña 15 traballadores), Ortigueira

(1,97%, 92), Muros (2,24%, 58) e Quiroga (3,13%, 47). As máis dinámicas e cun maior ritmo de

crecemento son Sanxenxo (22%), Cee (18,46%), Vilagarcía (17,96%) e Santiago (17,14%).

Táboa 2. Traballadores 2001 e 2005 e incremento absoluto e relativo por área funcional. Mercados 80%. 2001 2005 VAR ABSOL

2001-05 VAR RELAT 2001-05

A CORUÑA 198.549 227.481 28.932 14,57% VIGO 188.727 218.455 29.728 15,75% SANTIAGO 81.545 95.519 13.974 17,14% OURENSE 76.506 84.683 8.177 10,69% PONTEVEDRA 59.304 66.635 7.331 12,36% LUGO 55.854 62.422 6.568 11,76% FERROL 46.209 50.840 4.631 10,02% VILAGARCÍA DE AROUSA 20.790 24.523 3.733 17,96% RIBEIRA 18.911 22.067 3.156 16,69%

BURELA 16.077 17.938 1.861 11,58% LALÍN 12.624 14.005 1.381 10,94% SANXENXO 9.204 11.229 2.025 22,00% O BARCO DE VALDEORRAS 9.325 10.074 749 8,03% SARRIA 7.125 7.944 819 11,49% MONFORTE 7.055 7.516 461 6,53% CEE 4.712 5.582 870 18,46% VERÍN 4.914 5.402 488 9,93% VILALBA 4.795 5.167 372 7,76% MELIDE 4.358 4.793 435 9,98% ORTIGUEIRA 4.671 4.763 92 1,97% RIBADEO 3.932 4.452 520 13,22% CHANTADA 3.871 4.309 438 11,31% MUROS 2.595 2.653 58 2,24% MONDOÑEDO 2.234 2.488 254 11,37% MONTERROSO 2.468 2.343 -125 -5,06% BECERREÁ 1.879 2.102 223 11,87% A PASTORIZA 1.737 1.831 94 5,41% QUIROGA 1.502 1.549 47 3,13% A PONTENOVA 1.349 1.364 15 1,11% VIANA DO BOLO 1.163 1.234 71 6,10% TOTAL GALIZA 853.985 971.363 117.378 13,74% Fonte: Elaboración propia en base a Administración da Seguridade Social.

As necesidades de vivenda dependen da dinámica global da poboación e do seu tecido

produtivo, medido aquí a través da variábel do emprego, pero tamén depende da súa

composición e, en particular, da súa estrutura sectorial habida conta do diferente dinamismo de

cada sector e das diferenzas moi importantes en necesidades de emprego de cada sector. Ao

analisar a distribución dos sectores por “Áreas funcionais” podemos aproximarnos ao grao de

concentración dos mesmos e, sobre todo, á distribución territorial das necesidades de

traballadores de cada sector. Na análise por sectores obsérvase que salvo algunhas excepcións,

as Áreas funcionais de A Coruña e Vigo teñen as maiores porcentaxes para todos os sectores.

Os sectores máis concentrados, considerando isto cando o sector supera o 50% de peso nalgún

área ou mercado, son o sector de “Coquerias, refino de petróleo e tratamento de combustíbeis

nucleares” no mercado da Coruña, o de “Fabricación de produtos de caucho e materias

plásticas” en Vigo, o de “Fabricación de material electrónico; fabricación de equipo e aparatos de

radio, televisión e comunicacións” en Santiago, o de “Fabricación de vehículos de motor,

remolques e semirremolques” en Vigo, o de “Transporte aéreo e espacial” en Santiago e o de

“Investigación e desenvolvemento” en Vigo.

Só 17 dos 53 sectores están presentes en todos as Áreas funcionais. No extremo oposto

encontramos un certo número de sectores que están presentes nun número reducido de Áreas

funcionais. Os que están presentes en dez ou menos mercados son -deixando a un lado os de

extracción localizados de forma natural nas proximidades dos xacementos- os seguintes:

Coquerías, refino de petróleo e tratamento de combustíbeis nucleares en catro; o de Fabricación

de maquinas; Fabricación de material electrónico; fabricación de equipo e aparatos de radio,

televisión e comunicacións. Transporte aéreo e espacial sitúase onde están os tres aeroportos.

Os demais sectores repártense por diversas Áreas funcionais, aínda que case sempre mantendo

a circunstancia de que as Áreas funcionais da Coruña e Vigo aparecen con porcentaxes

significativas, excepto no sectores 25, 32, 34 e 35 para A Coruña e 18, 19, 23, 32, para o Área

funcional de Vigo4.

4 Estes sectores son: 18: Industria da confección e peletería; 19 Preparación curtido e acabado do coiro; 23: Coquerias, refino de petróleo e tratamento de combustíbeis nucleares; 25:Fabricación de produtos de caucho e materias plásticas; 32, Fabricación de material electrónico; fabricación de equipo e aparatos de radio, televisión e comunicacións; 34, Fabricación de Vehículos a motor, remolques e semirremolques; 35, Fabricación doutro material de transporte.

Táboa 3. Peso relativo das áreas funcionais nos sectores. Mercados de Traballo 80 %.

Indu

stria

de

prod

utos

alimentici

Indu

stria

téxtil

Indu

stria

da

confecció

n e da

Prep

araci

ón do

coiro

; fabricació

Indu

stria

da

mad

eira e

da cortiza,

Indu

stria

do pap

el

Edición,

artes

gráficas e

reprod

ucci

ón d

Coq

uería

s, refino de

petré

leo e

tratame

Indu

stria

quím

ica

Fabricació

n de

prod

utos

de caucho

Fabricació

n do

utros

prod

utos

minerais

Metalurxgi

a

Fabricació

n de

prod

utos

metálicos,

A CORUÑA 18,08% 26,63% 51,01% 44,52% 15,49% 19,34% 26,83% 96,52% 19,17% 11,84% 14,45% 26,33% 17,48% A PASTORIZA 0,45% 0,05% 0,04% 0,03% 0,19% 0,03% 0,20% 0,07% A PONTENOVA 0,15% 0,01% 0,26% 0,91% 0,08% 0,22% 0,18% BECERREÁ 0,18% 0,01% 0,22% 0,07% 0,03% 0,08% BURELA 1,25% 0,29% 0,05% 1,54% 2,14% 0,08% 0,38% 14,48% 0,88% 9,31% 1,44% 1,78% CEE 0,32% 0,26% 0,90% 0,22% 0,89% 0,20% 0,33% 0,36% 0,30% CHANTADA 0,46% 0,94% 0,05% 0,17% 0,05% 0,03% 0,29% 0,25% 0,22% FERROL 2,90% 7,95% 4,05% 0,22% 6,85% 3,46% 10,27% 3,79% 6,50% 2,54% 10,56% 8,86% LALÍN 1,74% 13,81% 4,05% 0,44% 2,69% 0,08% 0,46% 0,95% 0,19% 1,99% 2,75% LUGO 8,27% 0,67% 0,70% 3,07% 5,85% 1,58% 5,64% 3,07% 1,05% 6,25% 3,81% 3,68% MELIDE 0,58% 1,79% 0,98% 5,04% 0,54% 0,14% 0,13% 0,62% 0,36% MONDOÑEDO 0,15% 0,03% 0,08% 0,22% 1,24% 0,06% 0,21% 0,66% 0,18% MONFORTE 1,22% 0,06% 0,04% 9,21% 0,71% 0,93% 0,68% MONTERROSO 0,30% 0,12% 0,16% 0,02% 0,23% 0,09% MUROS 0,96% 0,41% 0,29% 0,22% 0,03% 1,32% 0,13% 0,13% O BARCO DE VALDEORRAS 0,79% 0,09% 0,19% 1,54% 0,25% 2,01% 0,06% 2,58% 0,11% 0,74% ORTIGUEIRA 0,65% 2,40% 0,07% 0,57% 0,12% 0,95% 0,36% OURENSE 9,38% 3,49% 13,90% 4,82% 10,56% 1,13% 6,59% 2,18% 6,46% 11,40% 8,45% 8,17% 8,80% PONTEVEDRA 6,97% 9,33% 1,51% 0,22% 6,92% 21,37% 5,24% 7,52% 1,49% 5,47% 3,64% 5,63% QUIROGA 0,11% 0,03% 0,02% 0,06% RIBADEO 0,56% 0,25% 0,77% 0,23% 0,05% 0,38% 0,17% RIBEIRA 8,41% 6,04% 2,14% 0,22% 2,16% 4,29% 0,90% 0,98% 1,13% 1,46% 0,58% 1,28% SANTIAGO 7,64% 2,52% 7,18% 22,15% 14,36% 6,32% 12,92% 4,05% 1,60% 7,76% 5,58% 10,44% SANXENXO 2,37% 0,38% 0,13% 0,37% 0,26% 0,21% 0,03% 2,40% 0,19% 0,75% SARRIA 1,20% 0,03% 0,03% 0,22% 2,02% 0,23% 0,06% 0,30% 1,97% 0,64% VERÍN 0,65% 0,59% 1,04% 0,22% 1,15% 0,11% 0,03% 0,06% 0,54% 0,03% 0,41% VIANA DO BOLO 0,19% 0,07% 0,02% 0,07% 0,15% VIGO 17,83% 20,97% 9,50% 7,46% 19,31% 31,30% 26,31% 1,16% 36,27% 57,30% 25,28% 37,11% 29,14% VILAGARCIA DE AROUSA 5,19% 1,32% 1,15% 2,51% 10,84% 2,47% 0,15% 0,37% 0,41% 4,36% 1,97% 4,43% VILALBA 1,03% 0,50% 0,34% 0,43% 0,05% 3,17% 0,26% 0,18% TOTAL MERCADOS 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

Indu

stria da

constru

ción

de m

aquina

r

Fabricación

de m

áquinas

de oficina e

equ

Fabricación

de

maq

uinaria

e

material ele

Fabricación

material

electró

nico;

aparat

Fabricación

de

instrumen

tos

med

ico-ciru

Fabricación

de veh

ículos

de m

otor,

remol

Fabricación

doutro

material de

transpo

r

Fabricación

de m

obles;

outra

s indu

strias

Reciclaxe

Prod

ucción

e

distribucóon

de ene

rxía

ele

Cap

tacion,

depu

raciió e

distribución

de

Con

strución

Vend

a e

repa

ración

de

vehículos;ve

Com

ercio ao

po

r maior e

interm

ediario

s d

A CORUÑA 28,30% 31,07% 19,66% 3,13% 16,37% 0,92% 4,84% 19,95% 35,94% 36,16% 14,72% 23,29% 20,83% 24,93% A PASTORIZA 0,33% 0,04% 0,06% 0,14% 0,15% 0,14% A PONTENOVA 0,09% 0,25% 0,01% 0,41% 0,17% 0,18% 0,14% BECERREÁ 0,05% 0,11% 0,28% 0,25% 0,10%

BURELA 1,99% 5,47% 0,15% 0,44% 0,19% 2,12% 0,70% 0,07% 1,19% 2,32% 1,86% 1,31% CEE 0,07% 1,15% 0,05% 0,77% 0,49% 4,24% 0,68% 0,56% 0,87% CHANTADA 0,11% 0,11% 0,01% 0,11% 0,18% 0,38% 0,45% 0,35% FERROL 3,90% 11,65% 4,37% 28,61% 32,92% 0,07% 32,99% 5,21% 8,32% 24,83% 4,98% 6,22% 4,78% 3,54% LALÍN 2,26% 3,88% 0,38% 0,35% 0,03% 1,20% 0,85% 0,07% 2,00% 1,51% 0,93% LUGO 5,87% 4,85% 8,50% 0,30% 6,57% 0,23% 0,06% 2,73% 2,33% 4,59% 2,01% 4,68% 7,81% 6,23% MELIDE 0,04% 0,60% 0,09% 0,61% 0,14% 0,56% 0,41% 0,38% MONDOÑEDO 0,02% 0,08% 3,18% 0,04% 0,26% 0,15% 0,17% MONFORTE 1,03% 0,60% 0,15% 0,26% 0,01% 0,31% 0,04% 0,75% 0,93% 0,64% MONTERROSO 0,07% 0,09% 0,03% 0,03% 0,15% 0,21% 0,20% 0,12% MUROS 0,02% 0,11% 0,09% 0,02% 0,31% 0,32% 0,18% 0,15% O BARCO DE VALDEORRAS 0,49% 1,94% 2,19% 0,09% 0,02% 0,14% 0,24% 5,04% 2,83% 1,02% 0,79% 0,75% ORTIGUEIRA 0,97% 0,26% 0,74% 0,04% 0,52% 0,45% 0,51% OURENSE 3,76% 0,97% 8,23% 8,05% 6,83% 5,94% 0,09% 11,49% 4,66% 7,44% 11,23% 8,99% 9,46% 8,15% PONTEVEDRA 3,67% 6,48% 2,89% 2,16% 5,06% 8,41% 9,98% 1,38% 7,14% 7,97% 6,62% 6,37% QUIROGA 0,08% 0,36% 0,78% 0,15% 0,09% 0,02% RIBADEO 0,67% 0,74% 0,26% 0,03% 0,21% 0,13% 0,07% 3,05% 0,57% 0,38% 0,36% RIBEIRA 2,40% 0,97% 0,60% 0,70% 0,08% 2,05% 3,64% 2,50% 0,63% 3,06% 2,71% 2,23% SANTIAGO 5,31% 1,94% 4,73% 52,46% 14,89% 3,57% 0,03% 16,57% 2,66% 4,80% 22,08% 9,93% 10,56% 9,55% SANXENXO 0,04% 1,20% 0,09% 0,48% 1,48% 0,67% 0,04% 1,97% 1,04% 0,70% SARRIA 0,29% 0,11% 0,09% 0,04% 2,43% 0,11% 2,23% 0,63% 0,64% 0,43% VERÍN 0,09% 0,30% 0,35% 1,50% 1,66% 1,64% 0,78% 0,74% 0,52% VIANA DO BOLO 0,11% 0,01% 0,39% 0,15% 0,14% 0,15% 0,04% VIGO 35,03% 41,75% 32,31% 7,15% 13,40% 84,79% 49,21% 14,24% 30,95% 10,90% 17,40% 18,48% 22,26% 27,04% VILAGARCIA DE AROUSA 2,96% 1,78% 3,15% 1,59% 2,40% 2,78% 0,33% 0,46% 4,91% 3,07% 3,27% 3,00% VILALBA 1,17% 0,11% 0,09% 0,01% 0,26% 0,56% 0,47% 0,58% 0,35% TOTAL MERCADOS 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

Com

ercio ao

po

r men

or,

excepto o de

veh

Hostalería

Tran

sporte

terre

stre;

transpo

rte

por tub

Tran

sporte

marítimo, de

cabo

taxe e

por v

Tran

sporte

aéreo e

espa

cial

Actividad

es

anexas a os

transpo

rtes;

ac

Correos e

telecomun

ica

ción

s

Interm

ediaci

on

finan

ciera,

excepto

Segu

ros e

plan

s de

pe

nsióne

s,

excepto s

Actividad

es

auxiliares á

interm

ediaci

Actividad

es

inmobilia

rias

Alug

uer de

maq

uinaria

sen op

erario,

de

Actividad

es

inform

áticas

Investigación

e desenvolvem

ento

A CORUÑA 23,67% 21,27% 21,85% 18,29% 10,19% 29,37% 40,71% 44,75% 40,11% 26,42% 29,03% 20,39% 42,57% 11,03% A PASTORIZA 0,08% 0,13% 0,27% 0,04% 0,06% 0,14% 0,04% A PONTENOVA 0,07% 0,08% 0,25% 0,01% 0,18% 0,01% 0,02% BECERREÁ 0,11% 0,25% 0,35% 0,12% 0,25% 0,04% 0,14% BURELA 1,45% 1,81% 1,53% 0,24% 1,65% 0,11% 0,01% 0,47% 1,89% 1,06% 1,02% 0,13% 1,06% CEE 0,58% 0,75% 0,36% 1,59% 0,19% 0,04% 0,04% 0,03% 0,51% 0,56% 0,04% 0,06% 0,07% CHANTADA 0,64% 0,41% 0,70% 0,03% 0,28% 0,15% 0,15% 0,06% 0,14% FERROL 5,90% 6,12% 5,70% 19,51% 4,42% 0,79% 0,13% 5,82% 4,03% 4,19% 7,47% 1,46% 2,05% LALÍN 1,11% 1,08% 2,00% 0,18% 0,16% 0,01% 0,26% 1,01% 0,59% 0,19% 0,30% 1,98% LUGO 5,78% 6,07% 6,83% 2,82% 10,13% 10,03% 5,99% 6,83% 4,58% 8,72% 6,44% 1,70% MELIDE 0,47% 0,54% 0,73% 0,06% 0,03% 0,71% 0,09% 0,08% 0,04% MONDOÑEDO 0,18% 0,21% 0,39% 0,39% 0,09% 0,72% 0,02% MONFORTE 0,73% 1,01% 1,16% 0,30% 0,32% 0,01% 0,06% 1,17% #¡DIV/0! 0,57% 0,08% 0,35% MONTERROSO 0,20% 0,24% 0,21% 0,03% 0,28% 0,01% 0,23% MUROS 0,25% 0,37% 0,12% 0,04% 0,01% 0,28% 0,04% 0,15% 0,13% O BARCO DE VALDEORRAS 1,11% 0,93% 1,17% 0,14% 0,05% 0,12% 1,20% 0,13% 0,45% 0,04% ORTIGUEIRA 0,41% 0,59% 0,32% 0,06% 0,09% 0,01% 0,18% 0,25% 0,27% 0,94% 0,02% OURENSE 8,48% 8,76% 8,49% 0,24% 2,90% 10,02% 10,88% 9,14% 8,93% 6,79% 6,19% 3,96% 2,62% PONTEVEDRA 7,67% 6,51% 4,81% 6,71% 9,47% 10,34% 9,43% 4,20% 4,86% 7,25% 6,12% 3,35% 8,98% QUIROGA 0,09% 0,18% 0,12% 0,02% 0,02% 0,03% 0,07% 0,11% 0,02% RIBADEO 0,52% 0,83% 0,47% 0,49% 0,39% 0,01% 0,21% 0,51% 0,31% 0,34% 0,02% RIBEIRA 3,04% 2,38% 1,39% 2,15% 0,54% 0,01% 0,26% 2,35% 2,13% 0,94% 0,72% 0,14% SANTIAGO 8,43% 11,16% 8,92% 1,46% 64,97% 9,79% 2,23% 0,27% 1,76% 8,40% 10,84% 14,76% 14,49% 11,67% SANXENXO 1,11% 2,80% 0,88% 2,56% 1,64% 0,02% 0,12% 0,92% 2,09% 0,68% 0,36% SARRIA 0,60% 0,75% 1,72% 0,12% 0,05% 0,01% 0,58% 0,37% 0,15% 1,17% 0,14% VERÍN 0,93% 0,67% 0,84% 0,13% 0,07% 0,01% 0,06% 0,83% 0,29% 0,68% 0,06% VIANA DO BOLO 0,12% 0,19% 0,20% 0,03% 0,12% 0,05% 0,23% VIGO 22,80% 20,56% 24,91% 48,54% 24,84% 31,31% 24,12% 24,24% 30,21% 23,47% 25,77% 26,69% 24,05% 57,00% VILAGARCIA DE AROUSA 2,90% 2,73% 2,09% 0,24% 2,61% 0,14% 0,07% 0,73% 2,90% 2,77% 1,43% 0,38% 0,78% VILALBA 0,56% 0,63% 1,24% 0,15% 0,05% 0,06% 0,35% 0,09% 0,49% 0,02% 0,14% TOTAL MERCADOS 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

Otra

s actividad

es em

presari

Administra

cion

pu

blica,

defensa y

Educacion

Actividad

es sanitarias

y Actividad

es de

sane

amien

to pub

lico

Actividad

es asociativa

s

Actividad

es recrea

tivas

, culturales

Actividad

es diversas

de

servizos

A CORUÑA 36,01% 32,34% 21,80% 10,97% 38,22% 23,17% 24,81% 25,97% A PASTORIZA 0,02% 0,08% 0,01% 0,05% 0,06% 0,02% 0,09% A PONTENOVA 0,03% 0,09% 0,12% 0,05% 0,02% 0,09% BECERREA 0,01% 0,15% 0,15% 0,03% 0,09% 0,06% 0,03% 0,09% BURELA 1,04% 1,43% 0,81% 1,66% 0,47% 1,01% 1,05% 1,46% CEE 0,12% 0,33% 0,35% 0,56% 1,07% 0,46% 0,36% 0,37% CHANTADA 0,08% 0,29% 0,11% 0,05% 0,28% 0,14% 0,19% 0,27% FERROL 4,25% 3,04% 4,57% 7,39% 6,55% 3,46% 5,51% 5,69% LALIN 0,55% 0,52% 0,75% 0,84% 0,78% 1,10% 0,56% 0,85% LUGO 6,18% 10,05% 5,41% 10,67% 6,05% 7,65% 5,45% 5,34% MELIDE 0,14% 0,37% 0,27% 0,15% 0,94% 0,17% 0,24% 0,41% MONDOÑEDO 0,15% 0,17% 0,03% 0,09% 0,37% 0,02% 0,15% MONFORTE 0,50% 0,39% 0,57% 1,45% 0,75% 0,47% 0,47% 0,81% MONTERROSO 0,05% 0,30% 0,22% 0,05% 0,04% 0,06% 0,25% MUROS 0,05% 0,27% 0,04% 0,04% 0,27% 0,04% 0,21% O BARCO DE VALDEORRAS 0,31% 0,39% 0,72% 1,35% 1,54% 0,61% 0,33% 0,74% ORTIGUEIRA 0,11% 0,45% 0,08% 0,11% 0,41% 0,24% 0,47% OURENSE 8,52% 9,48% 9,28% 12,66% 6,99% 8,57% 7,17% 10,13% PONTEVEDRA 3,91% 12,68% 4,49% 8,85% 11,22% 4,13% 8,35% 6,14% QUIROGA 0,02% 0,16% 0,00% 0,15% 0,01% 0,04% 0,08% RIBADEO 0,20% 0,27% 0,42% 0,10% 0,31% 0,15% 0,41% RIBEIRA 1,08% 1,41% 1,93% 1,11% 0,38% 2,51% 1,80% 2,29% SANTIAGO 7,73% 9,95% 19,35% 15,44% 7,46% 22,86% 17,91% 8,98% SANXENXO 0,55% 0,48% 0,45% 0,17% 0,13% 1,15% 1,83% 0,97% SARRIA 0,18% 0,74% 0,66% 0,31% 1,16% 0,18% 0,28% 0,46% VERIN 0,17% 0,18% 0,36% 0,50% 0,06% 0,29% 0,15% 0,54% VIANA DO BOLO 0,03% 0,10% 0,20% 0,17% 0,91% 0,12% 0,02% 0,04% VIGO 26,44% 12,39% 25,51% 23,56% 13,35% 18,30% 21,49% 24,00% VILAGARCIA DE AROUSA 1,36% 1,27% 0,94% 1,20% 1,60% 1,96% 1,29% 2,30% VILALBA 0,18% 0,22% 0,39% 0,26% 0,03% 0,17% 0,09% 0,42% TOTAL MERCADOS 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% Fonte: Elaboración propia en base a Administración da Seguridade Social.

VI. Conclusións

O obxectivo deste estudo é examinar cómo funciona o país en canto realidade espacial e

territorial e cómo operan as forzas demográficas e económicas para xustificar a delimitación de

áreas de actuación a efectos de definir o Plan Sectorial de Vivenda.

A comezos do século XXI, a maioría da poboación en Galiza vive en núcleos urbanos.

Este feito esta asociado a, cando menos, tres procesos interligados: a) o medio rural viu

experimentando un longo proceso de crise, cunha profunda desaceleración da súa actividade

económica e transformación do tecido produtivo propio e o acentuamento da despoboación; b) a

periferia urbana e os espazos suburbanos convertíronse en verdadeiros contentores de

poboación; e, c) o sector servizos converteuse no vector de desenvolvemento e creación de

emprego neste periodo, xunto coas actividades de construcción.

Como resultado, na actualidade existe unha certa inestabilidade na relación entre a

estrutura xeográfica real e a xa de por si sempre insatisfactoria delimitación político-

administrativa do territorio. Este feito obriga a elaborar unha división funcional do espazo en

Galiza a efectos da aplicación de actuacións sectoriais de interese público. Neste caso, trátase

da necesidade por delimitar unhas áreas de actuación no marco da redacción do Plano Sectorial

de Vivenda.

A proposta de delimitación territorial presentada para o Plano Sectorial de Vivenda de

Galiza componse de 30 áreas funcionais. Entre elas podemos diferenciar tres tipos distintos:

� Un grupo de 7 áreas funcionais que se corresponden coas zonas máis dinámicas e

poboadas do país. Caracterízanse por posuir unha xerarquía urbana complexa

dominada por unha cabeceira definida e por unha serie de subcentralidades con

dinámicas propias. Trátase das áreas de Vigo, A Coruña, Santiago, Ferrol e Pontevedra,

ao longo do eixo atlántico; e Lugo e Ourense como grandes espazos interiores.

� Un grupo numeroso de áreas funcionais de transición con lóxicas propias e un

dinamismo máis ou menos moderado. O seu tamaño é máis modesto tanto dende o

punto de vista da superficie como dende a demografía. Constitúen os espazos definidos

por cabeceiras comarcais de crecemento moderado. Fundamentalmente: Ribeira,

Ortigueira e Melide na Coruña; Burela, Vilalba, Monforte, Sarria, Chantada e Monterroso

en Lugo; Valdeorras e Verín en Ourense; e Lalín, Vilagarcía e Sanxenxo en Pontevedra.

� Por último, un tipo de áreas funcionais con reducidas potencialidades e escaso

dinamismo. Posúen un tamaño moi cativo, en ocasións tan só constituídas pola unión de

dous municipios. Localízanse en áreas periféricas da montaña nororiental e do sector

marítimo atlántico. Estamos a falar de Cee e Muros na Coruña; Mondoñedo, A

Pontenova, A Pastoriza, Becerreá e Quiroga en Lugo; e Viana en Ourense.

O resultado da visualización cartográfica dos fluxos de mobilidade obrigada amosan

comportamentos distintos para cada área funcional. Estes comportamentos veñen corroborar e

validar as conclusións emitidas xa co emprego das outras variabeis explicitadas. Neste sentido,

ao sobrepoñer os resultados dos fluxos de mobilidade no mapa de entidades singulares,

veremos cómo naquelas áreas funcionais onde predominan os núcleos de máis de 5000

habitantes, os fluxos posúen maior peso e dinamismo. Precisamente é nestas áreas funcionais

onde podemos comprobar a existencia de subcabeceiras que gozan de estructuras xeosociais

propias e para as que se poden establecer novos criterios de delimitación funcional. Trátase das

áreas funcionais principais, nomeadamente Vigo (Redondela, O Porriño ou Cangas), A Coruña

(Arteixo e Carballo), Santiago (Ames-Teo) e Ferrol (Neda, Narón, Fene ou As Pontes). Para

Ourense e Lugo a centralidade aparece un pouco máis marcada, polo que non resulta tan

evidente a existencia de pequenos subconxuntos. Tan só é dubidábel no caso dos eixos

Ribadavia-O Carballiño e Xinzo-Celanova no caso de Ourense.

Existen unha serie de áreas funcionais no extremo oposto. Trátase de áreas pequenas

con pouco dinamismo demográfico e escaso peso da poboación ocupada ns servizos: aquelas

demarcacións que non posúen núcleos de máis de 1500 habitantes ou mesmo que non chegan a

ese limiar. Localízanse nas marxes orientais do país sendo frecuente a súa composición por

apenas dous ou tres concellos: A Pastoriza, A Pontenova, Mondoñedo, Becerreá e Quiroga en

Lugo; e Viana en Ourense. Os fluxos de mobilidade obrigada nestes casos non teñen a penas

relevancia en comparación cos do resto do país. Este tipo de áreas funcionais

predominantemente primarias aproveitan a debilidade do propio algoritmo para constituírense

como demarcacións singulares. Entre os concellos que compoñen a área apenas existen fluxos,

porén os datos aumentan un pouco cando eses fluxos se explicítan en relación ás cabeceiras

provinciais ou ás capitais comarcais do entorno.

Analisando a evolución do emprego nos últimos anos podemos identificar aquelas áreas

que poden estar a experimentar unha maior demanda de vivenda no presente e no futuro

próximo. Entre 2001-2005 observamos que os maiores incrementos absolutos prodúcense nas

dúas grandes Áreas funcionais: Vigo e A Coruña, seguidas de Santiago, que en termos relativos

medra máis que as dúas anteriores. Só hai unha Área funcional que diminúe, a de Monterroso;

pero si hai algunhas Áreas funcionais que crecen moi pouco como son as de A Pontenova

(1,11%, gaña 15 traballadores), Ortigueira (1,97%, 92), Muros (2,24%, 58) e Quiroga (3,13%,

47). As máis dinámicas e cun maior ritmo de crecemento son Sanxenxo (22%), Cee (18,46%),

Vilagarcía (17,96%) e Santiago (17,14%).

Os criterios xeosociais e económicos empregados para conferir maior rigor e valor

explicativo á proposta, serven ademais para matizar os resultados xerados pola aplicación dun

algoritmo a unha única variábel. As tres variabeis adicionais tomadas en consideración

experimentaron cambios significativos nos últimos decenios e haberá que seguilas de perto no

futuro próximo para tratar de amoldar as diagnoses territoriais ao seu comportamento. Os fluxos

de mobilidade obrigada constitúen na actualidade un dos criterios de configuración xeográfica

máis coherentes e tanxibeis, xunto coa distribución de agregacións ou entidades singulares de

poboación e o comportamento demográfico estratificado nos grandes sectores de ocupación

laboral. Atendendo ao conxunto destes criterios cabe concluír que seis das áreas funcionais

resultantes (A Pastoriza, A Pontenova, Mondoñedo, Becerreá e Quiroga en Lugo; e Viana en

Ourense) presentan unhas dimensións e unhas características que debilitan o seu potencial para

a xustificación de actuacións de relevancia no marco do presente plan e poden suxerir a

pertinencia doutro tipo de actuacións singulares.

BIBLIOGRAFÍA

Anselin, L.(1995): Local indicators of spatial association–LISA. Geographical Analysis,27:94–114.

Bontje, M., Burdack, J. (2005): Edge cities, European-style: examples from Paris and the

Randstad. Cities, 22(4): 317–330.

Direcció General De Planificació I Acció Territorial (1995): Els mercats de treball de Catalunya,

1981-1986-1991, Barcelona, Generalitat de Catalunya.

European Spatial Planning Observation Network (2006): Applied Territorial Research. Building a

scientific platform for competitiveness and cohesion, ESPON Scientific Report II, autumn 2006.

McMillen, D. P., Smith, S. C. (2003) The number of subcenters in large urban areas. Journal of

Urban Economics, 53: 321–338.

Karlsson, Ch. And M. Olsson (2006):, “The identification of functional regions: theory, methods

and applications”, Annuaire Regional Science, 40 pp. 1-18.

Precedo Ledo, A. (1994): Planificación comarcal e desenvolvemento territorial. Xunta de Galicia.

Riguelle, F; I. Thomas and A. Verhetsel (2007): Measuring urban polycentrism: a European case

study and its implications. Journal of Economic Geography 7 (2007) pp. 193–215

Rodríguez Álvarez, J.M. (2001): “La importancia de las políticas de desarrollo local en los albores

del siglo XXI”. En Experiencias prácticas de Desarrollo Local. Bayer Hnos.

Rodríguez González, R. (2004): Os concellos galegos para o século XXI: análise dunha

reestruturación do territorio e do goberno local, IDEGA, Universidade de Santiago de

Compostela.

Vence Deza, X. e González López, M. (2002): “Geografía de los servizos y la innovación en

Europa”, Economía Industrial, nº 347, pp. 221-239.

Vence Deza, X. (dir.) (2007): As necesidades empresariais de solo productivo en Galicia 2006-

2015 e programa de actuacións estratéxicas en solos productivos, Consellería de Vivenda-IGVS-

Xunta de Galicia

FONTES ESTATÍSTICAS E CARTOGRÁFICAS:

IGE (Varios anos): Padróns Municipais de poboación.

IGE (2001): Censo de Poboación e Vivendas 2001.

IGE (2007): Nomenclátor de entidades singulares 2007.

Ministerio de Traballo e Asuntos Sociais (Varios anos): Rexistro de afiliados da Seguridade

Social.

SITGA (2005): Cartografía 1:250.000 de Galicia, municipios, comarcas e provincias.