orixe e formación do galego

AS ORIXES DO GALEGO

Substrato, estrato e superestrato.

Agás o euskara, as linguas peninsulares son linguas románicas, romances ou neolatinas, é dicir, teñen a súa orixe no latín vulgar dos conquistadores romanos, ao que hai que sumar o contributo doutros pobos.

A orixe das linguas da Península Ibérica

O léxico galego non está constituído unicamente por palabras herdadas do latín, senón que se foi enriquecendo ao longo da súa historia con palabras doutras linguas que tiveron e teñen contacto coa nosa. Estas voces poden clasificarse nos seguintes grupos: linguas de substrado, estrato latino, linguas de superestrato e aportacións posteriores.

Orixe e formación do galego

Orixe e formación do galego

Orixe e formación do galego

Carr-

CARRCARRAPUCHO

CARRCARRASCO

CARRCARRQUEIXA

CARRCARROUCHO

ZONA: de Galiza ao Norte de Africa e aos Alpes. (Protoibéricos)

ÉPOCA: IDADE DE PEDRA (fins do Paleolítico Superior: 18.000 a 8.000 a.C.)

COSCO

MATA

QUEIROGA (QUIROGA)

Orixe e formación do galego

Mor-

MORMORANGO

MORMORODO

AMORMOROTE

MORMOROGO

ZONA: desde o Atlántico até o Cáucaso (protovascos)

Dolmen de Axeitos

ÉPOCA: MEGALITISMO (fins do Neolítico: 8000 a 2000 a.C.)

SOBACO

COTO

Orixe e formación do galego

CÁDAVOCÁDAVO

TOUZATOUZA

MOREA

CAMACAMA

ZONA: as ribeiras do Mediterráneo. (etrusco e tartésico)

Petróglifo en Teo

ÉPOCA: PETROGLIFISMO (IDADE DE BRONCE: 2000 a 1300 a.C.)

BALSA

LASTRA

VEIGAVEIGA

PARRAPARRA CODESOCODESO

SARNASARNA

PETOUTOPETOUTO

Orixe e formación do galego

De todos estes pobos e culturas só chegou até nós un nome, quizais o noso primeiro xentilicio: OESTRYMNIOS, que aparece na Ora MarítimaOra Marítima (s.VI a.C.) que Rufo F. Avieno Rufo F. Avieno puxo en verso (s. IV a.C.). Os gregos situaron en Galiza a Fin do Mundo Antigo. Así o poeta Homero, os xeógrafos gregos e os latinos comezaron a escribir sobre a FINIS TERRAE.

Orixe e formación do galegoZONA: Centro e Oeste da Península.

Tesouro de Caldas

ÉPOCA: de 1.200 a 800 a.C. (ligures, ambro-ilirios ; protoceltas: celtas arcaicos, anteriores á dialectalización do céltico.

CABANACABANA

CABAZOCABAZO

PÁRAMO PÁRAMO

- asc / - usc- asc / - usc

Ledusco (C), Ledusco (C), Beasque, Beasque,

Viascón (P), Viascón (P), Tarascón Tarascón

(Ou).(Ou).

Orixe e formación do galegoZONA: Desprazados de Centroeuropa polos xermanos.

Casco de Leiro, Rianxo

ÉPOCA: IDADE DE FERRO (de 950 a 650 a.C.) Dúas grandes vagas: c. goidélicos (s.VIII aC) e c. britónicos (s.V aC)

BERCEBERCE

BILLABILLA

LAXE LAXE

RODABALLORODABALLO

CENTOLACENTOLA

BEIZOBEIZO

SEARA SEARA

CÁNTIGACÁNTIGA

LAMALAMA

BUGALLOBUGALLO

TONA TONA

CROIOCROIO

BRAÑABRAÑA

BICOBICO

BURACO BURACO

TOUCIÑOTOUCIÑO

XOUBAXOUBA

Coruña, Braga, Serantes, Tebra, Coimbra, Coruña, Braga, Serantes, Tebra, Coimbra, Barallobre, Callobre, Lestrobe, Illobre, Sar, Barallobre, Callobre, Lestrobe, Illobre, Sar,

Sarela, Deva, Támega, Limia…Sarela, Deva, Támega, Limia…

Orixe e formación do galegoZONA: Noroeste da Península Ibérica (até o Navia e até o Douro). A súa fundamental característica son os poboados: castros.

ÉPOCA: Idade de Ferro, desde finais da Idade de Bronce, s.IX –VIII aC, até o s.I dC (compoñente precastrexa celta). Continuou en forma de Cultura galaico-romana até os s.III – IV dC.

Cividade de Terroso, Povoa de Varzim

Orixe e formación do galego

O latín estendeuse por boa parte de Europa, Asia Menor e o norte de África, a medida que o poder de Roma se impuxo neses territorios.A esse proceso chamámolo romanización. Por iso é o tronco común de todas as linguas románicas, romances ou neolatinas; polo tanto é o elemento básico na formación do galego.A latinización iniciouse coa chegada dos exércitos de Décimo Xunio Bruto (O Galaico) no século II aC. O primeiro pobo co que loita son os Gallaici, polo que chamaron a esta terra Gallaecia. Tamén Xulio César, no 61 aC, fixo unha expedición militar por vía marítima até Brigantium. E o Emperador Octavio Augusto fixo operacións militares contra as tribos galaicas, astures e cántabras que supuxeron a súa submisión a Roma, no século I aC.

Orixe e formación do galego

COVACOVA

CANSARCANSAR

FALARFALAR

PAXAROPAXARO

MEDOMEDO

MAÑÁMAÑÁLECTU: leito,LECTU: leito,NOCTE: noiteNOCTE: noite

LUPU: lobo,LUPU: lobo,METU: medo,METU: medo,CAECU: cegoCAECU: cego

NUDU: nuNUDU: nu

LUNA: lúa,LUNA: lúa,TENERE: terTENERE: ter

Miliarios de Lobios

Orixe e formación do galego

Iria Flavia

Pontus VeterisLucus

AugustaBrácara Augusta

Astúrica Augusta

Ribeira Sacra

Orixe e formación do galego

Son xermanos occidentais que chegan a Galiza no 409, onde fundan o 1º reino occidental independente (con capital en Braga) tras a caída do Imperio Romano. REINO SUEVO, 411

Orixe e formación do galego

FELTROFELTRO

Ditongación Ditongación de de

e / o breves e / o breves tónicos.tónicos.

TREGUA TREGUA

ELMOELMO

BANDOBANDO

XABÓNXABÓN

GARDAR GARDAR

ROUBARROUBAR

DARDODARDO

BRANCOBRANCO

ESCUMAESCUMA

GAÑARGAÑAR

MONDARIZMONDARIZ

GUITIRIZ GUITIRIZ

SAMILSAMIL

CASTROMILCASTROMIL

VAAMONDEVAAMONDE

SISMONDE SISMONDE

ALLARIZALLARIZ

GOMESENDEGOMESENDE

GONDOMAR GONDOMAR

TOSARTOSAR

BALTARBALTAR

ARUFEARUFE

RANDULFERANDULFE

FAXILDE FAXILDE

TANXILTANXIL

SUEVOSSUEVOS

GODOS GODOS

A GUDIÑAA GUDIÑA

ALDEGODEALDEGODE

VILAGUDE VILAGUDE

Orixe e formación do galego

No ano 715 Abd al-Aziz ibn Musa toma por esposa á viúva do rei visigodo, Rodrigo. Transfírese así a dinastía visigoda ao gobernador musulmán. A partir dese intre comeza unha nova concepción xeográfica, pois España vai ser o nome co que se designe ao territorio musulmán, e Galicia ao territorio cristián. Así o historiador Al-Maqqari deixa claro a extensión do dominio musulmán ao referirse a conquista de comezos do s. VIII: Non quedou lugar sen dominar en Al-Andalus se exceptuamos o país de Galicia

Orixe e formación do galego

Moitos Moitos arabismos arabismos chegaron a chegaron a través do través do casteláncastelán

argolaargola

alforxaalforxa

aceaacea

aceiteaceite

laranxalaranxa

quintalquintal

albardaalbarda

albeitealbeite

A MezquitaA Mezquita

RábadeRábade

Sada Sada

AlmuzaraAlmuzara

AlmuiñaAlmuiña

Al-fozAl-foz

AldeaAldea

BenavidesBenavides

MamedeMamede

Orixe e formación do galego

Que hai de errado na seguinte gráfica?

Orixe e formación do galego

xograrxograr

pirixelpirixelbacallaubacallau

monxemonxefrailefraile

romaxeromaxe

funilfunil

rimarima

––axeaxe: fuselaxe,

forraxe, paxe

dama dama

frautafrautafamafama

pranchapranchadeándeán

desmaiardesmaiar

praiapraiaforasteiroforasteiro

ciprésciprésgallardogallardo

Orixe e formación do galego

Orixe e formación do galego

Do italiano: sobre todo durante o Renacemento entraron palabras relacionadas coa arte, a música e a literatura (folletín, tenor, fusa, terceto, piano, cantata, romanza, arle-quín) e tamén coa navegación e a vida militar: fragata, capitán, sentinela, piloto, escopeta, etc.Do inglés: club, filme, folclore, líder, test…Do castelán: guerrilla, bocadillo, boquilla…Do portugués: serve para recuperar o léxico no galego..Do catalán: bou, boliche, faena, fideo…Do éuscaro: gabarra, ganzúa, boina…Do alemán: feldespato, potasa, cinc…Do ruso: tsar, bolchevique…Do gaélico: crómlech

Orixe e formación do galego

Do bretón: menhirDo caribe: tiburón, canoa, caníbal…Do azteca: cacao, chocolate…Do tupí: caucho…Do maia: cigarro…Do quechua: pampa, cóndor, alpaca…Do aimará: coco…Do algonquí: tobogán…Do taíno: cacique, furacán, xíbaro, caimán…Das linguas africanas: banana, cachimba, colaDo xaponés: gueixa, quimono, samurai…Do malaio: bambú…Do hebreo: cábala…Do sánscrito: catre, brahmana… Do holandés: colza, foque…Do noruegués: fiordo

FONTES

•Palabras no tempo•Estrelecida vía•Galipedia•Presentación de Román Landín

IMAXES