durangaldeko historiaurrea...durangaldeko historiaurrea berreraikitzeko saioa durangaleko...
Post on 11-Sep-2020
23 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Juan Carlos López Quintana
DURANGALDEKO HISTORIAURREA
Balorazio kritikoa
COL EC CIÓN ETXEZAR RE TA BI LDUM A
6
Juan Carlos López Quintana
DURANGALDEKO HISTORIAURREA
Balorazio kritikoa
ART E ETA H IS T OR IA M VSEOA
Durango, 2009
©Edizioa DLRA~GOKO ARTE ETA HISTORIA Mt;SEOA
MUSEO DE ARTE E H!STORJA DE D t.:RANGO, 2009 San Agustinalde, 16. 48200 UURANCO
Koordinazioa Joseba Aizpurua
©Testuak Juan Carlos lópez Quintana
AGIRT Arkcologia Kultura Elkartca 208 Posrakucxa / 48300-Gernika
www.arkeoagiri.org
©Argazkiak
AGlR1 Arkcologia Kultura Elkartea
Diseinu era maketazioa Tkeder, S.L
Azalan Jorge Garcíarcn marrazk.ia
Moldiztegia Gráficas Berriz
ISBN
978-84-7849-030-1
G.L.
BI-1521-09
-
'~ .>~ -~
I
Durangaldeko historiaurreko
arkeologia-ikerketen historiografia
EUSKAL H ERRIKO HlSTORIAURREKO IKERKETEI'.: historia bost alditan
antolatu izan da - l. Barandiaranek hainbat lanetan xehe-xehe azrenu di
tu guztiak (Barandiaran 1988, 1989 era 1 994). Gisa bcra, Durangalde
ko historiaurrearen historiografiari gainbegiratua emateko ere, bost aldi
orokor horiek hartuko dira oinarri.
a. Euskal historiaurreari buruzko azterketen hastapenak, I 9 I 7 arte.
Hasierako aldi horretan, zenbait adituk (geologok, naturalistak, etab.)
datuak jasotzeari ekin zioten, baina nohizbeinka era elkarren artean ino
lako loturarik edo helburu bateraturik izan gabe jardun zuten lanean.
Horixe da, hain zuzen ere, aldi horren ezaugarri nagusia. Ibaizabal Goie
naren geografia-esparruan, A. Galvez Cañero-k, J912.urtean, Azkondo
haitzuloa (Mañaria) aurkitu era argitaratu zuen ( I fotografia), eta zen
bait arkeologia-material ere handik gerru dagoen Balzola kobakoak (Di
ma), eta Madeleine, Azil eta Neolito aldietan kokatu zituen materialok
(Galvez Cañero 1912).
3
Durangaldeko historiaurreko arkcologia-ikerkeren historiografia
~~ Azkondoko koba (Mañaria)
b. Euskal historiaurrea finkatu zen garaia (1917-1936)
J.M. Barandiaranek Aralarreko rrikuharri-gunea aurkitu zuen unea da bi
garren aldiaren hasiera-mugarria (1916). Une horretatik aurrera, lan-tal
dean jarduteko konpromisoa hartu zuten T Aranzadi.k, J.M. Barandiara
nek eta E. Egurenek; hala, talde-lan horri cskcr, cguneraru egin zcn euskal
historiaurrea. Aldi horreran, zenbait jardunbide garrantzitsu eskuratu
zircn; besteak bcste, (1) historiaurrea jakintza-arlo anitzctatik ( Antropo
logía, Arkcologia eta Ernografia) ikertzeari ekin zitzaion, (2) arkeologia
indusketak egireko metodología eraginkorra erabiltzen hasi zcn -gutxie
nez, garaia zein zcn kontuan izanda- ; (3) emaitzak xehctasun handiko
memorietan kaleratu ziren. Horietan, gainera, hainbat esparru hartzen
ziren aintzat (Fauna, flora, k.Lma ... ), eta berreskuratutako arkeologia-mate
rial ugariren marrazkiz edota argazkiz hornitzen zituzten memoriak.
Durangaldeko eskualdean, J.M. Barandiaran da bigarren aldi horren
protagonista nagusia, eta haren landa-azterketa -1992 eta 1936 bitarte
an garaturakoa- ondoren azaltzen dugun egutegian laburbiltzen da:
O izko mendikareko arkeologia-prospekzioa (1922). Oizko gune mega
litikoa aurkitu (Barandiaran 1924), eta Itutzurigana (Berriz) nahiz Pro
bazelaiburu II (Mallabia) rrikuharricn gaineko inFormazioa bildu zen.
4
-
Durangaldeko historiaurreko arkeologia-ikerketen historiografia
Mañaria udalerriko arkcologia-prospekzioa (1929). Hainbar aurkikun
tza izan ziren prospekzio horren emaitza, hala nola, Silibranka harpea,
Arxuri 1 haitzuloa cta Sailletmta edo San Lorenzo haitzu!oa. Azken ho
rretan, gainera, Madeleine aldiari dagozkiokeen marerialak topattt ziren.
Silibranka harpearen arkeologia-indusketa ( 1930), T Aranzadirekin
lankidetzan. Madcleine era Azil aldiei dagokien cstratigrafia copatu zen.
( Barandiaran 1946 era 1978).
Abadiño udalerriko arkcologia-prospekzioa (193 1). l3olinkoba, Oyal
koba, Albiztei eta Astakoba haitzuloetako aztarnategiak aurkitu ziren.
Oyalkoba haitzuloarcn arkeologia-indusketa (1932). Bi mailaz osatutako
estratigrafia zehaztu zen; azpialdekoa, habitarari dagokiona, Brontze Aroan
kokatu zen; gainaldekoan, berriz, -alegia, hilobi-gunean- garai erromatar
berantiarreko zenbait aztarna jaso ziren ( K.o IV-V m) (Barandiaran 1950).
Albiztei hairzuloaren arkeologia-indusketa (1932), T Aranzadirekin
lankiderzan. Giza ehorzketen maila bar aurkitu zen, Eneolitoari cdo
l3ronrze Aro zaharrari dagokiokeena (Barandiaran 1950).
Bolinkoba haitzuloaren arkeologia-indusketa (1932-1933) T Aranza
direkin lankidetzan. Perdigord edo Grave alditik Brontze Aroraino doan
esrratigrafia-segida egiaztatu zen (Barandiaran 1950).
Bolinkobako koba (Aba diño)
5
Ourangaldeko historiaurreko arkeologia-ikerkeren historiografia
Oiz mendi.ko ipar-ekialdeko mendi-adarren arkeologia-prospekzioa
(1936). Estrakinburuko Barrutia wmulua (Markina) topatu zen (Baran
diaran 1946).
c. Gerrateen garai zailak eta trantsizio-aldia (1936-1953)
Espainiako gerra zibilaren eta bigarren mundu-gerraren eraginez,
Aranzadi-Barandiaran-Eguren taldcak banatu egin bchar izan zuen, eta
eren egin ziren Euskal H erriko hegoaldean gauzatzen ari ziren arkeolo
gia-kanpaina sistemati.koak. J.M. Barandiaran, erbesrealdian, Sarara (La
purdi) joan zen bizitzera; hala, euskal Pirinioen emografia-azterketari
ekin zion, eta inoiz edo behin eskualde horrerako hisroriaurrean i.kerke
ta zehatzak ere egin zituen.
Aldi honetan, bada, etenda geratu ziren Ibaizabal Goieneko historiaurre
ari buruzko ikerketa-lanak, hari.k era J.M. Barandiaran erbestetik itzuli arte.
d. Euskal historiaurrearen jarraipena (1953-1970).
Aldiak honakoak diru ezaugarri: ( I ) J.M. Barandiaranek lanari ekin
zion erbesteti.k itzulitakoan; (2) arkeologo-belaunaldi berria sarru zen
historiaurrcari buruzko azterketa-lanetan -J.M. Barandiaranen ikasleak
era laguntzaileak guztiak; (3) zenbait ikerketa-erakunde finkaru, eta in
dusketak era laborategiko azterketak sustatu zituzten.
Ourangaldcko eskualdean, J.M. Barandiaranen lana gailendu zen berriz
ere, era noizean behin ikertzaile berrien Q.M. Apellániz era E. Nolte
Arambururen) ekarpen zehatzek aberastu zuten.
Mañaria udalerriko arkeologia-prospekzioa egin zuen J.M. Barandiara
nek (1960), era historiaurreko aztarnategi-zantzuak topa tu z ituen Atxu
ri 11 haitzuloan (Marcos Muñoz I 982).
Arxuri I hairzuloaren (Ma~iaria) arkeologia-induskera cgin zuen J.M.
Barandiaranek ( 1960-I 961 ); berran, Paleolitoko marerialak eta Eneoliro
6
Durangaldeko historiaurreko arkeologia-ikerkeren historiografia
- Brontze Aroko giza ehorzketak nahasira dituen estratigrafia aldarika
tua aurkiru zuen (Barandiaran 1962 era 1964).
Atxarte inguruko arkeologia-prospekzioa egin zuen E. Nolre Arambu
ruk (1966); bertan, historiaurreko aztarnategi-zantzuak topatu zituen
Kobazarra haitzuloan (Abadiño) (Nolte Aramburu 1965-66).
Albiztei haitzuloaren (Abadiño) arkeologia-indusketa egin zuen J.M.
Apellanizek ( 1970), era Eneolito - Brontze Aro zaharrari dagokion
hilobi-aztarnategia zegoela berrets i zen (Apdlániz 1974 era 1975).
e. Euskal historiaurrea gaur egun ( 1970-2003)
Hauek dira azken 30 urteetako Arkeologia prehisrorikoak dituen ezau
garri nagusiak: ( 1) lan-taldeak ugariru era espezializatu egin dira pixka
naka-pixkanaka; (2) Euskal Herriko uniberrsitateak finkatu egin dira,
era modu arauruan jardun dure lanean; (3) indusketa-teknikak berritu,
era aztergaiak espezializatu egin dira, eta ( 4) monografia-izaerako argi
talpenak ugaritu dira.
Nolanahi ere, Ibaizabal Goieneko geografia-eremua gurxiran hartu da
aztergai, eta aurkikunrzak bakanak izan dira, oso noizean behingo arkeo
logia-prospekzioen emairza gisa.
Mañaria inguruko arkeologia-prospekz ioa egin zuen J.A. Martínez Vi
torés-ek (1971 ), eta hilobi-aztarnategiaren lekukotasunak topatu zituen
Mugarrako Jentilkoba haitzuloan (Mañaria) (Marcos Muñoz 1982).
Mañaria udalerriko arkeologia-prospekz ioa egin zuen Deustuko Uniber
tsitareko Arkeologia Mintegiak (1973), eta arkeologia-aztarnategiko zan
tzuak ropatu zituen Kobazar TI haitzuloan (Marcos Muñoz 1982).
Urkiolako eremuko arkeologia-prospekzioa egin zuen J. Sarachagak
( I 978). Saiputzueta trikuharria ( Abadiano) katalogaru zen (Sarachaga
1979), nahiz era hisroriaurrekoa ore den zalantzan jarri Bizkaiko Arkeo
logia Gutunaren bigarren zatiko egileek (Gorrochategui eta Yarriru 1984).
7
Durangaldeko hisroriaurreko arkeologia-ikerkeren historiografia
Saiputzuet:ako trikuharria (Abadiño)
Oizko mendikareko arkeologia-prospekzioa egin zuen J. Sarachagak
( 1976). Ebidentzia megalitikoak aurkiru ziren O izko gunean: Ipinarrie
ta tumulua (Berriz) era Ama Birjinen Basoa trikuharria (Berriz) (Sara
chaga 1977).
Urkiolako trikuharri-guneko arkeologia-prospekzioa egin zuten J. Go
rrochateguik eta M .J. Yarrituk ( 1981). Aire zabaleko bi ezarmendu
topatu zituzten Saibirxikin eta Urkiolamendin -bata zein bestea
Abadiñon kokatuak (Gorrochategui eta Yarritu 1984).
Oizko mendikateko arkeologia-prospekzioa egin zuten J. Gorrochate
guik eta M.J. Yarrituk ( 1981). Probazelaiburu I tumulua (Mallabia) ka
talogatu zuten bertan (Gorrochategui era Yarritu 1984 ).
Aramotz mendiko arkeologia-prospekzioa egin zuten M.J. Arosteguik
eta I. García Caminok (1986). Historiaurreko aztarnategi-zantzuak to
patu zituzten Belatxikieta hairzuloan (Zornotza) (Nolte Aramburu
1985-86).
Durangaldeko eskualdeko (Elorrio eta Atxondo udalerrietako) arkeo
logia-prospekzioko programa gauzatu zuen Gerediaga Elkarteko H isto
riako Lan-taldeak ( 1995-2003). Arkeologia-aztarnategiko zantzu hauek
wpatu ziren: gainazaleko harri-materialak Neberako Mendian (Elorrio)
8
Durangaldeko historiaurreko arkeologia-ikerkcten historiografia
nahiz lntxaurrctan ( Atxondo ), tumulu-egitura Amurdi muinoan ( Elo
rrio) eta bi haitzulo Besaide inguruan (Elorrio ).
Asuntzeko aztarnategiaren ( Abadiano) arkeologia-bctegarria mugatu
zuten M. Aguirre Ruiz Gopeguik eta Juan Carlos López Quintanak
(2000). Bertan, Paleolito crtainari dagokiokecn estratigrafia-segida ze
haztu zuten (Aguirre era López Quintana 2000). Durangoko eskalatzai
le-talde batek eman zuen aztarnategi horren berri, cta eskalatzaile horicn
arabera, aztarnaregia Astakoba hairzuloari legokioke Q.M. Barandiaranek
193 In aurkitutakoa eta Atxarteko harrobiaren jarduerak descgindakoa).
Durangaldeko eskualdeko (Elorriko eta Atxondo udalerrietako) lagin
dun prospekzio-programa burutu du Juan Carlos López Quintanak, Ge
rediaga Elkartearen eta Agiri Arkeologia Kultura Elkartearen laguntzaz
(2001-2003). Horren barruan, lagindun hiru prospekzio-kanpaina gau
zatu dira Neberako Mendian (2001), Amurdiko rumuluan (2002) era
Besaide 1 era 11 haitzuloetan (2003) - horiek guztiak Elorrioko udale
rrian (López Quintana 2001; López Quintana eta beste batzuk 2003).
II
Eskura dagoen informazioaren
balorazio kritikoa
Ourangalde.ko historiaurrearen arkeologia-azterketei buruzko gainbegi
ratu historiografikoa egi terakoan argi agertzen denez, eskasak dira csku
ra dauden informazio-iturriak, eta horrck zaildu egiten du cgoera:
l. Durangaldeko eskualdean garatu diren historiaurrcko aztarnategiei
edota guneei buruzko ikerketa-programak, barik bat, XX. mende.ko le
hen erdian gauzatu ziren; beraz, kontuan hartzeko moduko zailtasunei
9
Eskura dagoen informazioaren balorazio kririkoa
egin behar izan zaie aurre; hala, esa re baterako, (l ) indusketa-metodoak
garai hartarako eredugarriak izan arren, ez dira nahikoa gaur egun histo
riaurreko segida berreraikitzeko; bestetik, (2) cz dago paleogiroko
(Scdimentologia, Paleoboranika, etab.) datatze absolutu eta analitikorik,
eta hori beharrezkoa eta arruma gaur cgungo azterketa prehistorikoaren
arloan; Euskal Herriko historiaurrcari buruzko lehcn ikerketa-aldietan,
ordea, ez zcgoen halakorik.
2. H aitzuloak cta trik.uharriak aztertzera mugatu dira arkeologia-ikerke
rak, ia erabat; horrcnbestez, historiaurreko populatzeari buruzko beste al
derdi barzuk bazterrcan utzi dira, hala nola, aire zabaleko ezarmenduak.
-biziki garrantzitsuak cta esanguratsuak Pa!eoLto osteko historiaurrean.
Euskal Herriko historiaurrearen lehcn ikerketa-aldia, beraz, haitzuloen
eta trikuharrien katalogatzc-lancan oinarritzcn da, era hori bcharrezkoa
eta garrantzitsua izan arren, hursuneak eragiten ditu hisroriaurreko popu
latzc-cgitura berreraik.itzeko garaian ( ez zircn aintzat harru aire zabaleko
habitara, harri-baliabidcak eskuratzeko guneak, etab.)
3. Gaur egun, Ibaizabal Goieneko historiaurreari buruzko arkeologia
azterketak etenda daudc; geografla-eremu honetan ez dago, hortaz, iker
keta-ildo jakinik. Azken 30 urteotan, eskualde honetan, ez da gauzatu
arkeo!ogia-indusketako inolako programa sistemarikorik, eta noizean
behingo prospekzio eta aurkikuntza jakin batzuk besterik ez daude.
Arazoak arazo, aitorru beharra dugu Ibaizabal Goieneko Historia
urreari buruz dugun jakintza guztia J.M. Barandiaranek, T. Aranzadik
era E.Egurenek osatutako lan-taldeari zor diogula, haiek arduratu baitzi
ren Euskal Herriko hisroriaurrea flnkatzeko lanaz.
lO
m
Durangaldeko historiaurrea
berreraikitzeko saioa
Durangaleko historiaurreari buruzko datu erabilgarrictatik abiatuta
(hutsuneak eta mugak ahaztu barik), Paleolito er tainetik Brontze Arora
doan segida era daiteke ia oso-osorik. Ezin dugu eskura dauden esrrati
grafien eta curen edukien aurkezpen anrolatua egin hemen ( nolanahi ere,
gai hori luze era zabal jorratzen du l. Barandiaranek Euskal H erriko
Hisroriaurre Paleolitikoari buruzko monografian - I. Barandiaran
1988); baina, dena dela, historiaurreko aldi bakoitzari buruz dauden da
tu nagusiak aztertuko ditugu.
Asuntzeko aztarnategikoak (Abadiño) dira lbaizabal Goieneko gtza
okupazioaren lehen aztarnak. Berran, Paleol iro erraineko zantzuak diruen
esrrarigrafia-segida ropaw da. Hala ere, orain arre, azrarnaregiaren arkeo
logia-beregarria mugatu besterik ez da egin; ez dago, beraz, aztar
naregiaren arkeologia-edukici buruzko daru jakinik, cz eta okupazio
motari era abarrei buruzkorik ere. H ortik gertu, lndusi ibarraren inguruan
(Diman), indusketa sistematikoko programa egiren ari da 2000. urtetik,
Axlor harpean (González Urguijo era Tbañez Esréve:t. 2001 ), Paleolito
ertaineko estratigrafia interesgarria duen aztarnategia bairago bertan.
Paleolito garaiko ad ierazgarri bikainak d ira Bolinkoba haitzuloa (Aba
diño) era Si libran ka harpea (Mañaria ); bestalde, Atxuri I eta Sailleunta
haitzuloerarik (biak Mañarian) jasotako zenbait daru zalantzagarri ere
baditugu. Bolinkoba haitzuloko estrarigrafiak hainbat garaitako mailak
ditu: Grave aldikoak (c. 29000-21000 b.p.), Solurre ald ikoak (c. 21000-
18000 b.p.), Madeleine aldikoak (c. 18000-I 1500 b.p.) era Azil aldiko
ak (c. Il500-IOOOO b.p.). Silibranka harpeak, berriz, Madeleine alditik
Azilera doan segida dakarkigu.
Il
Durangaldeko hisroriaur rea berreraik irzeko saioa
Silibrankako harpea (Mañaria)
Mesoliroa (c. 10000-6500 b.p.) -azkcn ehizrari-bilrzaileen garaia- hu
rsunea da Durangaldeko Historiaurrean. Izan ere, azrercutako aztarnate
gietatik bar ere ez dagokio historiaurreko bide-zati horri . Hutsune ho
rren arrazoiak bi izan daitezke: induskera egindako hairzuloetan garai
horretako arrasrorik ez egorea edo/ eta ikerlariek Paleolito osteko garai
horick alde batera utzi izana. Zalantzarik gabc, behar bezala egituratuta
ko prospekzio-proiektu sistematikoa abian jarriz gero, Durangaldcko az
ken ehiztari-biltzailecn taldeei buruzko cmaitzak lortuko lirateke.
Oiz eta Urkiolako trikuharri-guncctatik jaso dirugu Neol itotik Kalko
lito aurreratura (c. 5500-3800 b.p.) doazcn lehen nekazari era abelrzai
nei buruzko datuak. Baina monumenru megalitiko horietan ez denez
inolako arkeologia-indusketarik egin, datu zehatz ugari falta dira, hala
nola, ehorzketa-aldiak, ostilamenduen tipologiak, ganbaren arkitektura,
etab. Agian, garai horretakoak dira ere Ncberako Mendiko (Elorrio) era
Intxaurretako ( Arxondo) aire zabaleko ezarmenduen populatzea, bai era
Saibitxikiko nahiz Urkiolamendiko aurkikuntza isolatuak ere (biak ala
biak Abadiñon). Kultura-ziklo horreran berran - beranduago hasi arren
hairzuloerako talde-ehorzketen fenomenoa hasi zen agertzen, Kalkolito
- Brontze Aro inguruan (c. 4500-2500 b.p.), era horren adierazgarriak
oparoak dira Ibaizabal Goienean. Durangaldeko eskualdean kokarzen
I2
Durangaldeko historiaurrea berreraikitzeko saioa
zcn bizranleria handiagoa zela antzeman da, kultura-aro horri dagozkion
zenbair ehorzkera-hairzulori csker. H oricn arrean dirugu Albiz.tci cta
Oyalkoba hairzuloak Abadiñon, era Arxuri I era M ugarrako Jentilkoba
Mañarian. Horiez gain, Bolinkoba haitzuloak (Abadiano) Bronrze Aro
ko habitat-mai.la dauka bcrc cstrarigrafiako gainaldean.
Nola garatu ziren giza raldeak era ingurua ustiatzeko
estrategiak historiaurrean, Durangaldeko eskualdcan?
Lehenik eta behin, berriz ere ekarriko dugu gogora eskura dauden da
tuak mugatuak direla. Hala ere, Ibaizabal Goicnaren Historiaurrea be
rreraikitzeko saioa egingo dugu; era, horretarako, Urdaibaiko Historiau
rrea berreraik itzeko berriki finkatu den eredua hartuko dugu oinarri
(Aguirre, López Quintana era Sáenz de Buruaga 2000). Paleoliro garaia
ren arorik abiaraziko dugu segida, Paleolito ertainari buruzko dokumen
razioa makal samarra baita.
Paleolito garaian, denboraldi horzak (Würm III era IVko ezaugarri)
gerraw ziren bata besrearen arzerik, aldi epelago era hezeagoekin tarteka
ruta. Seguru aski, Durangaldeko paisaian, han-hemenka kokatutako ba
so-orbanak izango ziren nagusi, era horiexek osarzen zituzten eremu ba
bcstuenak. Antoliñako Koban (Gautegiz Arreaga, Urda ibai) Paleolito
garaiko mailetan egindako an trakologia-azterketatik, landare-bal iabideen
erabilerei buruzko da[Uak cskuratu ahal izan dira; baliabide horien arre
an, oro har, haritz- era ipuru-hornikuntza zen nagusi, era maila apalago
batean, errosazeoak, urkia, saharsa, etab. ere eskurarzen zituzten
(Aguirre, López Quintana era Sáenz de Buruaga 2000, 16-20) . Duran
galdeko eskualdean, Bolinkoba era Si.libranka hairzuloetatik jasotako da
tuen arabera, anirnalia-baliab ideak eskuratzeko esrrategiek bereziki hiru
apodun z ituzten helburu: oreina, ahuntza era zaldia. Besralde, apaingarri
gisa erabiltzen ziruzren itsas molusku ugari bildu dira azrarnacegi horie
ran, era horrek aditzera emaren duenez, mugikorrasuna handia zen
Paleolitoko ehiztari-bi.ltzai.leen raldeetan. Gamera, kontuan hartzekoa da
13
Durangaldeko historiaurrea berreraikitzeko saioa
Würm IVko garairik hotzenetan itsascrtza orain baino urrutiago egon
go zela ( I2ren bat kilometro urrutiago). H orrcnbestez, argi dago harri
baliabideak aztertzcak cta. hornikuntza-iturriak hautemateak informazio
ugari dakarkigutela Paleolitoko ehiztari-biltzaileen ustiaketa-lurraldcei
buruz. Itzul gaitezen, baina, Urdaibaiko esparrura: Antoliñako Kobako
pa.leolito-mailctan, jarorri anitzeko zcnbait silex-barietate hauteman
dira. Horien artean, bertako baliabideak aurki tu dira -hala nola,
Bizkaiko Flysch Krerazeoa-, baina baita urrutiagoko lehengaiak ere, hala
no la, Trebiño era Lozakoak (Araba hcgoaldean), Urbasa men
dilerrokoak (Nafarroan) eta baita Dordoña era Akirania hegoaldekoak
ere, (Frantzian) ( Aguirre, Lópcz Quintana era Sáenz de Buruaga 2000,
27). Urdaibaiko aztarnategi honetako harri-baliabidcak azrertzeari
esker, ehizrari-biltzaileen talde bacek gain harrutako ustiapen-lurralde
zabala mugaru ahal izan da nahiko zehazrasun handiz, era 2.500 kilomc
tro karratuak gainditzen zituela egiaztatu da. Hortaz, Durangaldeko
paleolito-aztarnategiak eskualdeko ehiztari-biltzaileen caldeen okupa
zio-guneak izango zircn, eta ustiapcn-gune zabalagoen zati izango lirate
ke. Apoduoen ehiza zatekeen cremu horien helburu nagusia.
Holozenoaren hasrapenetan (c. 9800 b.p.) -oraingo klimatologiatik
gcrtuago dagoen klirnatologia samurragoa finkatu zen aroan-, aldaketa
nabarmenak gertatu ei ziren Duralgaldeko ingurune fisikoan: baso hos
rogalkorra hedarzen joan zen, eta, tamaina handiko faunaren ordez, ba
so-inguru bcrriari egokirurako espezieak nagusitzen joan ziren, batik
bat, orkatza eta basurdea. Ibaizabal Goieneko esparruko arkeologia
informaziorik ez badugu ere, Urdaibaiko arrean okupazioen dentsitatea
handiru egin zda eta lurra kudearzeko estrategiak aldatu egin zu·da an
tzeman da ( López Quintana 2000). Elikadura-baliabideak ugaritu egin
zirenez (horixe da Holozenoak ekarritako ingurune-baldimza. berrien
ezaugarri nagusieta.ko bar), populatzea egonkortu, eta ekonomia-sistema
berria garatu zen, lurraldc-eremu rxikia.gotara. mugarutako balia.bide
mota opa.roa.k modu intentsiboan ustiatzean oina.rritutakoa..
14
•)
Durangaldeko Historiaurreko ondarea
Neolitoak (c. 5500 b.p.) aurrera egin ahaJa, une batean, lurralde-oku
pazioko ereduak bortizki aldatu, eta aire zabaleko habitara joan zcn na
gusitzen. Aldaketa horrekin batera, paisaia antropizatzeko prozesu sako
na jarri zen abian, abeltzaintza eta nekazaritza txertatzen z ihoazen hei
nean. Aire libreko ezarmenduak hedatzea (Memaian cta Urkiolan aurki
tu dira ezarmcndu-mota horicn arrasroak), monumcntu megalitikoak
eraikitzea (Oizko eta Urkiolako guneak) era haitzuloak calde-ehorzkera
ko barruti gisa erabilrzea, horick guztiek lurralde-erabilera areagotu egin
zcla ematen dutc aditzera. Paisaiaren aldaketa hori ( orekatua ÍZ<Ul zena
historiaurreko garaietan) biz itu egin zen historian, era gaur egungo pai
saia da horren guztiaren emaitza, alegia, erro-errotik aldatutako paisaia.
IV
Durangaldeko Historiaurreko ondarea
Ezin diogu Durangaldeko historiaurrearen azterketatxo honi amaiera
eman, eskualdcko ondare prehisrorikoak duen egoerari erreparatu gabe.
Arestian aipagai izan dugun infonn azio-iturri faltak eragindako arazoak
(induskcta zaharkituak, analitika modernorik eza, ikerketa-ildorik eza,
etab.) areagoru egiten dira, Durangaldeko historiaurreko ondarcaren
egoera aztertzean. Izan ere, J. M. Barandiaranek era T. Aranzadik burutu
riko hastapenetako ikerkera-garai haietatik aurrera, informazio bal iagarri
ugari galdu da Ibaizabal Goieneko ibarreko lehen biztanleei buruz. Jarraian, historiaurreko ondarearí kalregarri zaizkion eragile nagusiak
izango ditugu aipagai.
Harrobiak. Biz iki kezkagarria da egoera, Durangaldeko harrobien jar
dueren eraginez arkeologia-azrarnategiak suntsitu baitira. Mañariko
udalerrian lau haitzulo-aztarnategi desagertu dira, kare-harria ustiatzeko
lanen eraginez: Sailleunra edo San Lorenzo, Atxuri I, Atxuri II era par-
15
Durangaldcko Historiaurreko ondarea
tzialki Azkondo. Abadiñon, berriz, bi ondasun kaltetu dira: Asrak.oba
era Asuntze haitzuloak. (Atxarteko zcnbait eskalatzaileen lekukorasuna
ren arabera, bi haitzuloak. berbera izango lirateke). Aitorru beharra dago
kalre horietatik gehienak arkeologia-ondarearen gainean ia kontrol ik ez
zegoen garaietan gertatu zirela, baina, nolanahi dela ere, historiaurrearen
gaineko dokumentazioa galtzeak kultura-ondasunen kudcaketari buruz
ko hausnarketarak.o gai eman behar d igu.
Atxarteko harrobia (Aba diño)
Baso-ustiapena. Baso-ustiapenetan erabilirako teknika oldarkorrak (lu
berritze intentsiboak, pista-irekitzeak, etab.) izan dira Bizkaiko arkeolo
gia-ondarcari kalte handiena eragin dioten eragileetakoak, cta halaxe eman
dute jakitera hainbat cgilek, bereziki Urdaibaiko eremuan (Uriartc 1998;
López Quintana eta Bazeta 2001). Ibaizabal Goienean, baso-ustiapenak
arkeologia-ondarean eragindako kalteak zehatz-mchatz aztercu ez diren
arren, badugu zenbait kalteren berri, esate baterak.o, Neberako Mendiko
aztarnategian (López Quintana 2001, 104) era Oizko gune megalitiko
an gertatutakoak.. Gaur egun, itxaropen-izpi bar piztu da, arazo horri au
rre egiteko neurriak. hartzen ari baitira; hala, esate baterako, Oizko rriku
harriak babesteko plana sortu da, era Bizkaiko Foru Aldundiaren Neka
zaritza Sailak modu eredugarrian barneratu era garatu du.
16
Durangaldeko Hisroriaurreko ondarea
Isilekoak. Aztarnategietan edozeinek edonola jardunez gero, aztarna
tegiak eraldatu eta nahastu egiten dira, eta, horrela jokatuta, kalte han
día cgin zaio, batcz ere, haitzuloetako arkeologia-ondarcari. Lckuko ba
tzuek jakinarazi dutenez, Dw·angaldeko kobazulo batzuctan ere gcrtatu
izan dira isilpean cta ezkutuan baimenik gabe egindako induskctak cta
lur-mugimenduak, eta, hori dcla-eta, aztarnategi batzuetan nahastc cta
kaltc handiak eragin dituzte estratigrahan.
RTR LJO GRAI'IA
• AGUIRRE Rurz DE GOPEGUI, M.; LÓPEZ QUINTANtl, J.C. (2000): Yacimienro de
Asunrze ( Abadiño). Arkeoik~ska OO. Arkeologi lkerketa - Investigación arqueológica, 348-
350. orr.
• AGUIR.R.E, M.; LóPcL Qun-.TANA, J.C.; SAEN7. DE BtJR.UAGA, A. (2000): Medio ambiente, industrias y poblamiento prehistórico en Urdaibai (Gcrnika, Bizkaia) deiWürm recien
te al Holoceno medio. lll~nzar 98/00, n• 4, 13-38. orr.
• APELLÁI'.lZ, J.M. (1974): Los problemas de las cuevas sepulcrales de Ercñuko Arizti, Arenaza 11 y Albiztey en Vizcaya. Cuadmros de Arqueología J, Deusto, l. Bilbo.
• APF.U.ÁNIZ, J.M. e !975): El Grupo dt Santimamilit dura11te la Prehistoria toll mámica. Munibe,
27. I -136. orr.
• BiiR.ANOIAR.AN, l. el988): Ilistoria General de Euskalm-ia. Prehistoria/ Paleolítico. i\uñamendi argitalctxca, Donostia..
• BARANDIARAN, l. (1989): /.a Prehistoria vasca hoy: valoración critica. Lección inaugural del curso académico 1989-1990. Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco- Euskal
Herriko Unibertsitatea. 1 989ko urria.
• BAR.AN[)!AR.AN, l. ( !994): L1 actuación en Prehistoria de José Miguel de Barandiaran.
Spal, 3, 9-49. orr.
• BAR.ill'll)IAR.W, J.M. (1924): Nuevos monumenLOs prehistóricos del País V.1sco. Rt.ísta
l111l"maaonal dt Est~dios Vascos. La Gran Enciclopedia Vasca argitalctxea. Silbo, 345-350. orr.
• BARANDIARAN, J.M. e1946): Catalogue des sra.tions préhistoriqucs des Pyrénées
Basques. llmska, l. 24-40. orr.
• BARANDIARAN, J. M. e 1950): Bolinkoba y otros yacimientos paleolíticos en la sierra de
Anboto. Cuadernos dt Ilistoria Primitiva, V liburukia, 2. zk., 73-Il2. orr.
17
• BARANDIARAN, J. M. ( 1962): Prospecciones y excavaciones prehistóricas en el Pirineo Vasco. Mumh<, 14, 297-338. orr.
• BARANDIARAN, J.M. (1964): Arqueología de Vizcaya. Excavaciones en Atxuri. Noticiario
Arq<~tol6gico Hcspánico, 6, 15-24. orr.
• BARAKD!ARAK, J.M. (1978): Excavaciones en el abrigo de Silibranka (Mañaria, Vizcaya). Kobie, 8, 95. orr.
• GALVEZ CANERO, A. de ( f9f2): Nota t~urca dr las cavrrnas dr V.zcaya. Boletín del 1nstituro Geológico y Minero, XX.,'\.111. liburukia. Madril.
• GORROCHATEGUI, J.; Yarritu, M.J. (I984): Carta Arqlltológica de Jiizcaya Srgcmda part<: mate
riales dt superficie. Cuadernos de Arqueología de Deusto, 9. Bilbo
• GON7J\LEZ URQUIJO, J.; TBfÍÑEZ Esrúvcz, J.J. (2001): Abrigo de Axlor (Dima). Arkeoikuska O l. Arkeologi lkerkera - Investigación arqueológica, 90-93. orr.
• MARCOS Mu:'loz, J. L. ( 1982): Carta Arqueológica dt li'itc<!)'ll. l'rimera partt: )"acimimtos rn cueva.
Cuadernos de Arqueología de Deusro, 8. Bilbo.
• NOLTEY ARAMBURU, E. ( 1965-66): Nuevos yacimientos prehistóricos en cuevas vizcainas. Anuario Euzko Folklore, XXI. liburukia, 184-215. orr.
• NOLTF. Y ARAMBUR.U, E. (1985-86): Cueva prehisrórica de Bclarxikieta. En "Miscelánea arqueológica (Vill)". Kobir, 1 S, 233-244. orr.
• L6PCZ Qun,-Ii\NA, J.C. (2000): El yacimiento prehistórico de la cueva de Kobeaga li (Tspasrer, Bizkaia): cazadores-recolectores en el País Vasco atlántico durante el VIII y VII
milenio b.p. !llunzar 98/00, 11° 4, 83-162. orr.
• LÓPEZ QUit--l'fAM, J.C. (2001): Neberako Mcndia (Elorrio). J' campaña de prospección
con caras. Arkeoikuska O l. Arkeologi Tkerketa- Investigación arqueológica, 103-104. orr.
• LóPr:Z QUINTANA, J.C.; Bazeta, F. (2001): Diagnóstico y propuesta de gestión del Patrimonio Histórico-Arqueológico en los sistemas forestales del terrirorio de Urdaibai.
Conservación, Uso y Gestión de los Sisttmns l~mtalts. Lurralde Antolamendu, Etxebizirza cta
Jngurumen Saila. Bilbo 2001, 137-142. orr.
• L6PEZ QUh'ITAKA, J.C.; Gerediaga Elkartca; Agiri Arkeologi Kultur Elkartea (2003): Prosprcción arqueológica tn tlrmmicipio de Elorrio y comarca de D11ranga/Jta. ll' campaña: año 2002.
Memoria de la inttrwnción. Bizkaiko f-oru Aldundiko Ondarc Historikoaren Zerbirzuan ipini
takoa. Bilbo, 2003.
• SARACHAGA, J. (1977): Hallazgo de dos dólmenes prehistóricos en el monte Oiz (Bcrriz, Vizcaya). Kobit, 7, 69-72. orr.
• SARACHAGA, J. ( 1 979): Descubrimiento de un dolmen en el monte Saibigain (Vizcaya). Kobu, 9, 197-200. orr.
• URIARTE, A. (1998): Política forestal y destrucción de megalitos en la Comunidad Autónoma Vasca. Querms, Cuaderno 152. Madril 1998, 38-41. orr.
18
Eranskina
Lagindun arkeologia-prospekzioa,
Elorriko udalerrian. 2001-2003 urceak .
• J wAN C ARLOS LóPEz QUJI'TA~A
Gcrcdiaga Elkartca
Agiri Arkeologia Kuln~ra E/kartea
Sarrera
1995. urtetik, Gerediaga Elkarteko H istoriako Lan-taldea ikusmcn
prospekzioko programa garatzcn ari da Durangaldeko eskualdean (Eiorrio
eta Atxondo udalerrietan ), eta, horri esker, arkeologia-aztarnategiko zen
bait zantzu aurkitu dira, hala nola, gainazaleko harri-materialak Neberako
Mcndian (Elorrio) nahiz Intxaurretan ( Atxondo ), tumulu-egitura Amurdi
muinoan (Elorrio ), cta bi haitzulo Besaide inguruan (Elorrio ) . 200 I. urte
tik, Gerediaga Elkarteak lagindun prospekzio-programari heldu zion -J.C. López Quintanaren zuzendaritzapean eta Agiri Arkeologia Kultura Elkar
tearekin lankidetzan- , aipatutako lcku horietan arkeologia-aztarnategirik
ote zegoen zehazteko. Bizkaiko Foru AldLll1diko Ondare Historikoaren
Zcrbitzuaren laguntza eta baimena jaso du programak.
19
II
Neberako Mendiko
gainazaleko aztarnategia (Elorrio)
2001. urteko lehen hiruhilekoan, Gerediaga Elkarteko zenbait kidek
sil ex harriko material-sorra bat berreskuraru zuten gainazalerik: Punta hos
tokara bar, infrentzu punta bar, ijeki landu gainean egindako punta edo
zulagailua, lau ijeki, horztun printza bat, printza sinple bat eta ukipeneko
printzatxo bat. -Neberako Mendiko inguruetako Memaia eremutík jaso
takoa (Elorrio). Gune horretako basoa bcrrirzeko lanetan burutu zen lube
rritzcaren ondoríoz gertatu zen aurkíkw1tza.
Neberako Mendia ( Elorrio) Memaía mendíko ipar-mendebaldeko
mcndi-adarraren ordeka batean kokarzen da, Elorrioko herrí-gunetik
1,5 kilometrora hego-ekialderamz, itsas mailacik 425 metrora. Esparru
horrerako li rologia txandakako material dctritikoz osatzcn da; hala, ha
rcarrizko, buztinezko era hareazko mailak tartekatzen dira. Aurkíktm
tzaren lekua ipar-ckialdera begira daga, eta inguruko orografiak % I0-
20 maldak ditu. Mota horretako mendi-adarren ordekak oso lcku-gune
fisiografiko ohikoak dira Neolito-Kalkoli to kronologiako aire zabaleko
czarmenduetan. Urdaibaiko eremuan, okupazio-mota horretako doku
mentazio ugari dago, estratigrafia-segidadun bi aztarnategi barne (Pare
ko Landa era Goienzabal I).
N eberako Mendian gauzatutako lehen lagindun prospekzio-kanpaina
ren helburua arkeologia-edukia zuten cstratigrafia-egiturak zeudela
egiaztatzea zen. Orobat, aurkikuntzarcn czaugarriak zchaztu nahi ziren,
horcik aurrera ondare-ondasuntzat jo ahal izatcko. Ekimen-pro iektuan
finkatu zcn bczala, metro karratu bareko bi lagin induskatu ziren, eta,
horretarako, usrezko ezarmcndua dagoen ordekaren gunerik garaicna eta
baxuena gain han u zircn. G. Laplace-k ( I 97I) sisremarikoki azaldutako
koordenatu carrcsiarren metodoa baliatu zcn laginak induskatzeko esrra-
20
Neberako Mendiko gainazaleko azrarnategia (Elorrio)
Arkcologia-lagina Nebcrako Mcndia (Elorrio)
regia gisa. lnguru hurbilenean euskarri finkorik ez zegoenez, O puntua
pinu-motzondo batean finkatu zen behin-behingoz. Laginak laukitzeko,
65° ipar ipar-ekialderantz bideratu zen gezi-ardatza. Ordekaren gunerik
garaienean egindako laginari 1 lagina izena eman zitzaion; behealdean
kokatutakoari, berriz, 2 lagina. Metaketako masa al txarzeko 1 O zentime
rroko sakonera zuten z izdkatzeak egin z iren. Jalkin guztia bahetu zen, 2
milimerroko argia zuen metalezko bahearekin. Sedimentologia-berega
rria aztertzeko, Estrarigrafia Analirikoaren printzipioak erabili ziren;
hala, hainbat ezaugarri zehaztu ahal izan ziren: zatiki fina, ertaina eta
!odia; matrizearen kolorazioa; jalkinaren trinkotasun-maila, cta paletno
logia-elementuen agerpena edo falta.
Nebcrako Mendiko bi laginctan dokumentatutako estratigrafiak, sa
baitik hormara, bi maila ditu.
Arkeologia-lagina Neberako Mendia (Elorrio)
Neberako Mendiko gainazaleko aztarnategia (Eiorrio)
- AgR maila (buztintsu grisa, nahasia). Kolorc griseko jalkin buztint
suko zatiki fina da esrratigrafia-egituran nagusi. Gainazaleko geruza da,
baso-luberritzeko lanek erabar harrotutakoa. Ez da arkeologia-zanrzurik
topa tu.
- Asab maila (buztin-hareatsu horia, blokeduna). Estratigrafia-egiru
ran, kolore horiko jalkin buztin-harcatsuko zatiki fina da nagusi. Han
hemenka zatiki lodiko elementuak, bloke txi.kiak eta klastoak ( ertz boro
bilduko hareharriak) ditu. Arkeologi.koki antzua da.
Baso-lubcrritzeak erabat harrotu zituen A eta B lurzoru-horizonteak
( AgR egitura orokorra ), eta ezinezkoa izan zen ukitu gabcko arkeologia
mailak ropatzea Neberako Mendiko ordekarcn gainazal guztian. Asab
estrarigrafia-egiturari dagokion e horizonteak - edo lirologia-substra
tuarcn aldakunrza-horizomeak- ere kalteak jasan zituen goialdean, lube-. .
rntzearen eragmez.
Neberako M endian topatutako harri-materialak islatzen duenez, Neo
lito aurreratuan - Kalkolitoan koka daitekeen okupazioa cgon zen ber
tan. Nolanalu ere, batik bar baso-lanek eragindako esrratigrafia-aldake
tak ( lurzoruko eta higadurako prozesuek ere parte har zezaketen aldake
tan) ezinezko bihurtu du zein ezarmendu-mota zen eta inguruarekin
zein harreman zuen zehazrea. De na dela, harri-industria landuak ( urria
bada ere) eta lehengai silizeoen motak (horien arrean, testuinguru mega
!itikoen ezaugarri izan ohi diren silcx-pikor fin-finak eta zuriak agertu
dira) aintzat harturik, gizarte mcgalitikoetako mendi kokaguneen harne
an sar dezakegu Neberako Mendiko gainazaleko aztarnategia.
22
III
Amurdiko tumulu-egitura (Elorrio)
Amurdiko muinoan dago kokatuta, Memaia mendiaren ipar-ekialdeko
mendi-adarrean, Neberako Mendiko aztarnategiaren hego-ekialdera. H a
rearrii:ko bloke ertain eta handiz osatutako tumulu-egitura da, 16 metro
ditu diametroan cta 3 metro garaieran, ipar-gunean (bertan du maldarik
zorrotzena). Punturik garaienean (zentrotik apur bar aldendutakoa), kra
ter edo sakonune bar dauka, era tamaina handiko blokeak daude bertan.
Gerediaga Elkarteko Historia Lan-taldeak aurkitu zuen 1990-91 urteeran.
Amurdiko twnula-egitura (Elorrio ). Gerediaga Elkartearen argazkia
2002ko ekainaren l 6an, ikusmen-ikuskapcna egin genuen, egituraren
tipología finkatu ahal izareko; baina, landaredi trinkoak esralrzen zuen
gunea (ore zuria, garoa, etab,), eta, itxitasun horren eragine/.:, ezinezkoa
zen egirura zehazrea. H orregatik, 2002ko azaroaren IOean, Amurdi
muinoko era inguruko sastraka garbitu zen, tumuluaren egirura zehaztu
ahal izateko. Garbiketa-lan horiek amaitutakoan, ordea, muinoaren mor
Fología aztertu zenean, zalantzan jarri zen tumulua historiaurreari ore
zegokion.
23
Amurdiko tumulu-egitura (Elorrio)
Belar-sastrakak kentzen Amurdiko tumulu-egiruran
l. Batetik, egituraren tipometria-balioak - batik bat, altuera eta diame
troa elkarrekin aldcratuta- zcharo dcsproportzionatuak dira; hala, bada,
iparraldeko malda neurriz gainekoa da, era hori ez da batcrc ohikoa
Kantauri aldcko monumentu mega!itikoetan.
2. Bcstalde, egitura osatzen duren harri-elementuen antolamenduan
nahiz tipologian alde nabaria dago ohiko arkitektura megalitikoekin
erkatuta. Hortaz, zalantzarik gabe, gizakiak eratu du Amurdiko egitura,
tamaina handiegiko blokecn bidcz; eta, egun, deslai agertzen dira, scdi
mentologia-mailako inolako lowrarik gabe.
3. Gainera, muinoaren mendebaldeko ertzean, bloke-lerrokatze bar
.ikus daiteke harlangaitz irregularrezko harrcsi gisa ipinitakoa.
Garbikcta-lancn ostcan egiturak sortarazi zituen zalanrzak alde batera
utzita, egokitzat jo zen arkeologia-lagina egitea, hartara, scgurtasun han
diagoz zehaztu edo baztertu ahal izango bairzen egiwra historiaurrekoa
eta megalitikoa ote zen.
Horrenbestez, 2003ko martxoaren San ekin zitzaion arkeologia-lagin
ketari Amurdi muinoan. Lagina, 2 metro karratukoa, egituraren mende
baldeko goiko aldean kokatu zen, eta pinu baten cnborra hartu zen O
puntutzat behin-behingoz. G. Laplace-k (197!) sistematikoki azalduca-
24
Amurdiko tumulu-egitura (ElotTio)
Aekeologia-bgina Amurdiko tumulu-egitUJ:an
ko koordenatu cartesiarrcn metodoa baliaru zen laginak induskatzeko
estrategia gisa. Meraketako masa alrxarzeko, 10 zentimctroko sakonera
ko zizelkatzeak egin -¿Íren, geruza bakoitzarcn makurdurari jarrairuz era
sakonerak erregisrraruz. Jalkin guztia bahetu zen 2 milimerroko meralez
ko bahearekin, era, sedimentologia-merakera azrertzeko, Esrratigrafia
Analicikoaren printzipioak erabili ziren (Laplace, 1971; Sáenz de Burua
ga, A., 1996).
-80 cm-ko koran irirsi zen lagina lur-sailcko subsrraru lirologikora, era
sabairik hormarako sedimentologia-garapen hau eskuratu zen bertatik:
- Bsnt estratigrafia-egitura (Bloke askeak harea beltzekin). Sedimen
tologia-egiruran, ramaina handiko harearri blokcak dira nagusi, oso aske
era kolore beltzeko matrize hareatsuarekin. Blokeen anrolamendua kao
cikoa da, inolako hurrenkerarik gabe, era zaciki fin hareatsua oso organi
koa da, humusduna. 80 zentimetroko sakonera-potentzia dauka, era
substratu-aldakuntzako e horizonrearen gainean dago zuzenean earri
ra (Smc maila).
- Smc estratigrafia-egitura (Klastodun harea marroiak). Bsnt maila
ren azpian ageri den estrarigrafla-egirura jalkin hareatsu marroixkaz
osarzen da, era hareharrizko klasro deskonposatuak ditu. Ama-haiczerik
25
Amurdiko tumulu-cgitura (Elorrio)
ateratzen da zuzcncan, hutsuneak era pitzadurak betez, eta !itologia
substratuaren aldakuntzako e horizonreari dagokio. Indusketako eta ba
heketako prozesuan, antrakologia-arrasroak bcrreskuratu ziren, Amur
diko egitura eraiki aurrekoak, zalantzarik gabe.
- Litologia-substratu harearritsua. Amurdi inguruan ikus daitekeen
hareharri-azaleratzearen makurrasun bera dauka.
Amurdíko tumuluaren arkeologia-laginari eskcr, muinoaren izaera pre
hisrorikoa era megalirikoa baztertu da. H arearrizko bloke handien pila
keta huesa da tumulua. Blokeak oso aske daude, sedimenrologia-lotura
rik gabe era egituraren neurriak handitzen diruen muino natural batean
kokatuta. Hain zuzen ere, tumuluaren balio ripometrikoek eta harri-osa
gaien sedimentologia-antolaketak eraman gairuzte haren izaera prehisto
rikoa eta megalitikoa baztertzera.
Gizakiak eratu du tumulu-egitura, zalanrzarik gabe, baina zaila da zer
tarako noiz egin zen zehazrea, ez bairago material arkeologikorik edora
egirura alderagarririk. Urdaibaiko eremuan, antzeko tumulu-egirurak
roparu dira ramainari era morfologiari begira, baina zehazru gabe dago
horien tipología era restuinguru kronokulturala.
26
IV
Besaide II edo Olazubieta I haitzuloa (Elorrio)
Zolotxota mcndiko mendebaldeko mendi-mazelan dago kokaruta, Be
saide mcndixkarik hurbil, itsas mailarik 545 merrora. Sarbideak 5,1 O
metro diru zabalcran era 3 ,40 metro garaieran, era mendebalde - ipar
mendebaldcrantz dago orientaruta 300°raJl. Sa~·bideak atondo bacera da
rama, era bercarik bi galeria zabal eta luze atcratzcn dira kontrako nora
bideeran (bata ipar-ekialdcrantz cta bcstea hcgoalderantz). H aitzulo
aktiboa da, jarduera hidrogcologiko handikoa.
2003ko m;u·txoarcn ! Sean arkcologia-laginketari ckin zitzaion Besaide
11 haitzuloan. Lagina, I metro karrarukoa, haitzuloaren atondoan egin
zen, era barrunbeko sarrerako ipar-horman fmkatu zen O puntua era pla
noa. G. Laplace-k ( 1971) sisremarikoki azaldurako koordenaru carresia
rren metodoa bal iatu zen laginak induskatzeko estrategia gisa. Merake
rako masa alrxarzeko, 10 zentirnetroko sakonerako zizelkatzeak egin zi
ren, geruza bakoitzaren makurdurari jarraituz cta sakonerak crrcgistra
tuz. Jalkin guztia bahetu zen 2 milirnetroko metalezko bahearekin, eta,
sedimentologia-metaketa aztertzeko, Estratigrafia Analitikoaren printzi
pioak crabili zircn (Laplacc, 1971; Sácnz de Buruaga, A., 1 996).
Besaide Ilko koban arkcologia-lagina (Elorrio)
27
Besaide II edo Olazubieta I hait/.:u loa (Eiorrio)
Lagina -50cm-ko kotan jo zen amaitutzat, bloke handiko maila bate
kin egin baitzen bertan topo, era ez zuen zundakcta-lanetan jarraitzerik
uzten. Bi sedimentologia-maila aurkitu ziren, batez ere zariki lodiz osa
tuak era arkeologikoki antzuak; horrenbestez, amaitutzat jo genuen arke
ologia-prospekzioko kanpaina. Ondoren, sabaitik hormarako sedimen
tologia-garapena azalduko dugu:
- Cam estratigrafia-egitura (buztin marroidun klastoak). 25 zenti
merroko potenrziadtm sedimentologia-egirura horretan, zatiki !odia da
nagusi, klasto-tamainakoa eta kolorc marroiko matri¿e buzrintsu plasti
ko baten barncan kokarutakoa. Zatiki ertaincko osagaiak -hots, lcga
n ak- ere baditu. Bai klastoak bai lcgarrak karcharrizkoak dira era ertz
formakoak. Arkeologikoki anrzua da maila hori.
- Bam estratigrafia-egitura (buztin marroidun blokeak). 25 zentime
troko sakonera du mailak, cta ertz-formako kareharrizko bloke handiz
dago osatuta; matrizea, berriz, buzrinrsua era marroixka da. Kareha
rrizko era ertz-formako klastoak eta legarrak ere baditu. Egitura antzua
da arkeologiaren ikuspuntutik.
Babesetik sorrutako eta barrunbera higirurako blokeen kaosak osatzen
du haitzuloaren oinarria. Bloke-anabasa horren gainean (seguru aski kli
ma hotzeko aldi batean egituraturakoa ), haitzuloaren hormetatik era sa
bairik eroritako klastoak eta legarrak jarri zircn. Garrantzitsuak dira, ha
labcr, mazelatik etorritako buztin-ekarpenak. Ez dago gizakiak sortuta
ko elementurik; horrenbcstez, hisroriaurreko gizakiek ez zutela haitzulo
hau ezarmendurzat hartu pentsatzera gararnatza horrek. Seguru aski,
haitzuloaren orienrazioarengarik cta jarduera hidrologikoak sortutako
hezetasun-maila handiarengatik ez ziren bertan kokatu.
28
V
Besaide III edo Olazubieta
II haitzuloa (Elorrio)
Zolotxota mendiko mendebaldeko mazelan kokatzcn da, itsas mailatik
542 metrora, Besaidc II haitzulorik gertu. Jnguruetan ikazcegi bat dago,
artadi batean kokatutakoa. Hairzuloaren sarbideak 3 metroko zabalera
du, era 1,40 metroko garaiera, eta mendebalde - ipar-mendebaldera dago
bideratuta 290"tan. Sarbideak 6 metroko garaiera era 4 metroko zabale
ra duen gda batcra darama, eta, bcrtatik, goraotz doan galeria cstu era
zeharkaezin batera jotzen da, hegoaldeko norabidean. Oso !chorra da
haitzuloa, eta gaur egun ez du jarduera hidrologikorik.
Besaide Illko koba (Eiorrio)
2003ko mar txoaren 22an, arkeologia-laginketa burutu genuen Besaide
lii haitzuloan. Haitzulo-barrenean O puntua eta planea kokatu ostean,
altxamendu topografikori era barrunbea laukitzeari ekin zirzaion. La
gina, I metro karratukoa, atondoko erdiguoean kokatu zen. G. Laplace-k
(1971) siscemarikoki azaldutako koordenatu cartesiarren metodoa baliatu
29
Besaide Ill edo Olazubieta II hairzuloa (Elorrio)
zen laginak induskarzeko estrategia gisa. Metaketako masa altxatzeko,
ro zcntimctroko sakonerako zizclkatzeak cgin ziren, geruza bakoirzaren
makurdurari jarrai ruz era sakonerak errcgistratuz. Jalkin guztia bahctu
zcn 2 milimerroko metalczko bahearckin, era, sedimentologia-metakcta
aztcrtzeko, Esrrarigrafia Analirikoaren prinrzipioak erabili z iren ( La
place, 1971; Sáenz de Buruaga, A., 1996).
Laginetik ez zen emaitza posiriborik jaso arkeologiaren ikuspuntutik.
Baina, hala ere, ezaugarri sedimentologiko inreresgarriak atzeman ziren:
laginaren oinarrian ( - 40 cm-ko kotan) higadura-erenaldia topa tu zen,
haitzuloan jarduera hidrologikoa berrekin zcnekoa. Horrexegatik, hai
tzuloaren sarbidetik lurrazpiko uraren hotsa enrzun daiteke, azpiko
maila batetik baitoa ura. Jarraian, sabaitik hormarako sedimenrologia
garapena azalduko dugu:
Arkeologia-lagina Besaide IIIlm koban
- E-Am estratigra.fia-egitura (buztin marroi konkrezionatuak). 5 zcn
timetroko lodiera duen gainazaleko geruza da, eta kolore marroiko jalkin
buztintsu batez dago osatuta. Konkrezionatura dago, kalrzio-karbonatoa
erori baira haitzuloaren gainazalera. Anrzua da arkeologiaren ikuspuntutik.
- Almc estratigrafia-egitura (klastodun buztin-lohitsu marroia). Jalkin buzri.n-lohirsu marroia duen zatiki fina da estratigrafia-egitura honetan
30
Besaide III edo Olazubieta II hairzuloa (Elorrio)
nagusi. Ugari dira, orobar, zariki lodiko osagaiak era klasroak. Blokeren bar
edo besre ere ageri da. Klastoak batez ere uharriz osarura daudc, eta, gehien
bat harearrizkoak badira ere, beste zenbait harri-mora ere hauternan dira,
hala nola, lutita edo kareharria. Oso aldarikarura daude guztiak. Limo
nitazko zenbait mikrouharri ere atzeman dira, baira estalagmita konkrezio
ko zati batzuk ere. 10-15 zentimetroko potenrzia dauka.
- V-Amp (Arp) higadura-etenaldia. Laginaren -40 cm-ko kotan, sedi
mentologia erabat aldarzen dcla antzeman da: buztin marro i plastikoz
ko mailako sabaiak higadura-etenaldia du, kubeta txikizko era paleoka
nalezko azalerak sortutakoa. Higadura-ukipenak Amp ( Arp) mailako
zati batean eragin zuen, era bertan zegoen scdimentologia-edukiaren zati
bar ezabatu zuen. Higadura-aldi hori Besaide TU haitzuloaren sistema
karsrikoaren hidrologia-jarduera berrabiarazi zen uneren batí legokioke.
- Amp -Arp- estratigrafia-egitura (buztin marroi-gorrixka plastiko
ak). Kolore marroi-gorrixka duen jalkin buztintsu plasriko batez osaruta
ko estratigrafia-egitura da. Zatiki !odia muniztu egiren da bertan, orain
dik ere zenbait klasto (harearrizkoak, kareharrizkoak eta lutitazkoak) agcr
tu arren bai eta Lmonitazko mikrouharriak cta kare-konkre-,!ioak ere. 20-
25 zentimetroko lodiera-potentzia du, eta antzua da arkeologikoki.
- Agp estratigrafia-egitura (buztin gris plastikoak ). Beheko estrigra
fia-egi tura da, jalkin buztintsu gisexkaz (oso plastikoa) osatutakoa.
Zatiki ertaina zein !odia nabarmen murrizten dira, eta harearrizko uha
rriak nal1iz li.monitazko mikrouharriak topatu dira. 15 zentimetroko
Jodiera du, era antzua da arkeologikoki .
Besaide III haitzuloan jaso den estratigrafiak erakutsi duenez, jarduera
hidrologikoa handia da haitzuloaren sistema karstikoan. Azpialdeko
hiru mailek -Agp, Amp ( Arp) era Almc mailek- hidrologia-sareen ezau
garri diren zatiki lodiko osagaiak dituzre: litología aloktonoko (harea
rriak) uharriak, lin1onitzako mikrouharriak, etab. Bestalde, azpialdeko
maila horien arteko higadura-ukipenak uneren batean haitzuloaren siste
ma karstikoaren hidrologia-jarduera berrabiarazi zela ematen du aditze
ra. Gaur egun, lurrazpiko ur-maila jaitsi egi.n denez, haitzuloaren hidro
logia-jarduera eren egin da, eta lehortze-prozesuan dago.
31
Juan Carlos López Quintanaren
DURANGAIDEKO HISTORIAURREA
Balorazio kritikoa. Izeneko liburuxka
2004. urtean idatzi zen
top related